Smart Grid (Akll ebekeler) : Trkiyede Neler Yaplabilir?

Bar SANLI, Agh HIN

ZET Akll ebekeler son yllarda nem kazanan konulardandr. Bu makalede bu sistemlerin dnya uygulamalarna ksaca deindikten sonra, Trkiyede ok zamanl tarife ile byle bir sistemin tketici ve ebekeye getirecei faydalar saysal olarak hesaplanmaya allacaktr. Burada amalanan sz konusu sistemlerin u aamada bile hem sisteme hem tketiciye byk yararlar saladn gstermektir ve bu konuda deneysel alma yapacak olanlara yardmc olmaktr.

GR Edisondan, daha dorusu Tesladan bu yana hemen hemen ayn ekilde alan 20.yydan kalma ebekelere 21.yyn bilgisayar ve a teknolojisi entegre edilerek elde edilen ebeke sistemine Akll ebeke (SmartGrid) denilmektedir. Akll ebekenin daha birok tanm vardr.
1

Akmlar Savann (War of Currents) sonucu bugn

kullandmz ebeke sisteminin de belirleyicisi olmutur. Bir tarafta Edisonun dank retim ekliyle reterek doru akm (DC) hatlar zerinden tketime sunduu sistem ile Teslann Westinghouse ile birlikte baard uzun mesafe g tamacl iin gerilimin ykseltilerek tanmas iin kullanlan alternatif akm (AC) sistemi bir sre rekabet ettikten sonra, Teslann sisteminin stnl Edison tarafndan da kabul edilmitir. Dnyadaki ou ebekenin tamam AC sistemlerdir. AC sistemlerde, g bir yerde retilerek bir baka yere tanmaktadr. Bu sistemlerin temeline baktmzda, 20.yyn son eyreine kadar hep byk bir retim noktasndan belirli prensipler erevesinde kontrol edilemeyen bir tketim gcnn karlanmas zerine kuruludur. Bu belirli prensiplerin en banda phesiz frekansn izlenmesi gelmektedir.

Gnmzde ise zellikle yenilenebilir elektrik retiminin nem kazanmas ile birlikte, gerek zamanl fiyatlamann yapld serbest piyasa sisteminde akll sistemlere ihtiya duyulmaktadr. Bylelikle talep de gerek zamanl olarak ksmen dengelenebilecek ve tevzilenemeyen fakat ngrlebilen yenilenebilir elektrik retiminin ebeke zerinde neden olduu olumsuz etkiler en aza indirilebilecektir. Tm bunlarn sonucunda ise CO2 salnm nemli lde engelleneceinden, evre dostu bir teknoloji olduu da sylenebilir. rnein General Electrice gre Amerikadaki evlerin %10unda akll sayalarn kullanlmas ile 3,724,197 ton CO2 salnm engellenmitir. Bu oran %25e ktnda 9 milyon tonun zerinde salnmn nne geilecektir 2.

Akll ebekeler: Internet ve Enernet Bilgi teknolojileri alannda gnmzde ulalan seviyeye baklrsa, eskiden tek bir noktadan yayn yapan istasyonlar ve evlerinde bu yaynlar izleyen nihai seyircilerden, imdi seyircinin de bu bilgi aknn etkileyici bir paras olduu bir dneme gelmi oluyoruz. Youtubedan Twittera birok yeni teknoloji geleneksel medya sistemi tarafndan da kullanlmaktadr. Ayn ekilde internet prensiplerinin enerji sistemine uygulanmas konusunda da fikirler mevcuttur3. Yani tpk internetin bilgi akn ift ynl hale getirmesi gibi, akll ebekeler ile sistem dengelenmesi iki ynl (hem retim hem tketim) ile yaplabilecektir. nternet sisteminin geldii noktadan esinlenilerek
4

nerilen

elektrik

ebekesine

Enernet

diyenler

de

bulunmaktadr . Bu sistem ile internet arasndaki kyaslama tablosu da u ekildedir. Tablo 1 Enernet ve Internet Enernet Enerji, G Carnot (Termodinamik) 1824 -> Entropi Ergs, Joules Elektrik Power=Joules/saniye Watt(W)=Newton-Meter/Saniye Internet Bilgi, bant genilii Shannon (Biliim Teorisi) 1948->Entropi Bits, Bytes Elektronik Bant genilii= Bits/saniye Bit-Meter/Second

Tpk

rekabet

uygulamalarnda

enerji

sektrnn ebekeler

telekomnikasyon veya Internet

uygulamalarndan etkilenmesi gibi, elektrik ebekesinin de iletiim alarndan etkilenmesi beklenmektedir. Dolaysyla Akll teknolojilerinden esinlenilerek saysal altyap eklenmi elektrik ebekeleri veya Enernet tabanl elektrik ebekeleri nmzdeki dnemdeki anahtar teknolojilerden olacaktr.

Akll ebeke Yaps Akll ebeke yapsnn 3 anahtar bileeni vardr5: Tablo 2 Akll ebeke Yaps Anahtar Bileenler
Olay nleme
Uzaktan yk profilleme/ynetimi ebeke aktiviteleri incelemesi Gelimi veri analizi ebeke durum lm ve kestirimci tepki

Kendini onaran ebeke

Gelimi varlk ynetimi/grnm Gerek zamanl ebeke

Gelimi Saya Altyaps

kayna Sayalar Saya sorgulamas Saya ama/kapama Elektrik kesintisi uyars Sayalar ile iki ynl haberleme

durumunun izlenmesi Otomatik ebeke anahtarlamas Sensr olarak saya Trafo yk ynetimi Duruma bal insan

ynlendirmesi ebeke alglanmas olay ve lokasyon

Tablo 2den de grld zere, akll ebekeler daha fazla iyi kalitede gerek zamanl veri toplanmas temeline oturmaktadr. Bu verinin bilgisayarlar tarafndan ok hzl kararlar iin analizi ve insanlar tarafndan hzl analizi6 ile sistem olacak olaylar nlemekte, kendini onarmaktadr. Tm bunlar ise gelimi bir saya yaps ile mmkn olmaktadr. Bu ebekelerin: 1. Talep ynetimi 2. Yenilenebilir kaynaklarn daha fazla entegrasyonu 3. Kaynaklarn verimli kullanm (Hem retim hem tketim tarafnda) 4. Enerji tasarrufu ve fiyat avantaj 5. Sistem dengesi konularnda faydalar salamas beklenmektedir.

Akll ebekeler gerek zamanl haberleme altyaps ile ar yklenmeleri hissedebilecek, enerji ak ynlerini dzenleyecek, yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmn optimize edecek ve kullanc maliyetlerini aa ekecek evreci bir sistem oluturacaktr7. Bu sistemin mevcut sisteme gre avantajlar aadaki ekilde verilmektedir:

ekil 1- Mevcut Statik ebekeler ve Akll ebekeler8 Akll ebeke sisteminin iki temel aya vardr: 1. Donanm (Sayalar, ev aletleri, byk sistemler) 2. Yazlm (Veri altyaps, internet tabanl sistemler, dier yazlmlar)

ekil 2 Akll ebekede Datm irketi ve Tketici9 Bu yapnn kritik noktas olan iletiim ann nasl yaplaca konusundaki almalar devam etmektedir. Kablosuz, WiMax veya BPL (Broadband over Power Lines) teknolojileri sk sk gndeme gelmektedir. zellikle BPL (elektrik hatlar zerinden

geni hat) sistemi son zamanlarda yeniden yeni bir ivme kazanmtr10. 256 kbps bir balant, 3 ev/km2 olan yerler iin bile aylk yaklak 30$a salanmaktadr. Akll ebeke sistemini de bir frsat gren BPL firmalar, almalarna arlk vermitir. Dolaysyla Akll ebeke Sisteminin Gelecei hem yazlm hem de donanm alanndaki maliyet drc gelimelere ve ortak standartlarn belirlenmesine baldr.

The Olympic Peninsula Project: Bir Akll ebeke Deneyi Amerikan Enerji Dairesinin, Gridwise insiyatifinin bir paras olarak 2005 ylnda kurulan, Pacific Nortwest GridWise Testbed program elektrik altyapsnn bilgi ve iletiim teknolojileri ile gelitirilmesini amalamtr. Bu ereyede Olympic Peninsula Project (Olimpik Yarmada Projesi) adl bir test projesi yaplmtr. Bir yl boyunca sren proje Mart 2007de son bulmutur. Projede IBM gibi birok firma grev almtr. Bu deneyde, toplam 120 adet mesken, ticarethane ve sanayi mterisi yer almtr. Mesken tketicileri kontrol ve deney grubu diye ikiye ayrlmtr. Deney grubuna kontrat olana sunulmutur. Katlmclar, normal elektrik faturalarn ayn ekilde almaya devam ederlerken, internet zerinden de bir glge fatura sistemi tasarlanmtr. Normal faturalarn toplam tketimlerine gre alan ve deyen tketiciler, glge fatura sisteminde de kendilerine 3 ayda bir verilen sanal fonlarla deme yapmaktadrlar. Tasarruf ettikleri sanal fonlar bir sonraki dneme aktarlmakta ve en sonunda nakit olarak tketicilere denmektedir. Mesken tketicileri, talebe cevap veren stma-soutma sistemlerine sahipti. Bu otomatik fiziksel kontrol ekipmanlar Invensysin GoodWatts pilot sistemi ile kontrol edilmekteydi. Bu deneyle, katlmclar ev profillerini oluturabilmekte, tarifeye gre talebe cevap veren sistemlerini ayarlayabilmekteydiler. Tm bunlar ile oluturulan sanal fiderdeki elektrik yklerinde genel bir d saland11. Bu deneyi farkl yapan, blgesel bazda yaplan ilk deneylerden biri olmasdr. Bu deney ile ilgili hazrlanan final raporunda konu ile ilgili resimlere ve sonulara yer verilmektedir12. Burada hem donanm hem de yazlm alannda deneysel aralara yer verilmitir.

ekil 3- ebeke ile dost bir kurutma cihaz ebeke kontrolnde iken (Solda), Olimpik Yarmada deneyinde kullanlan web sitesi(Sada) Proje sonucunda elde edilen ktlar unlar olmutur13: 1. Teknik olarak ebekedeki sistem kstlarn kontrol ve g kesintilerini nlemek iin ebeke ile dost(GFA) kontrol cihazlarnn kullanlmas mmkndr. 2. almadaki katlmclar, yaplan deneyde elektrik cihazlarnn otomatik kontrolnden dolay etkilenmediklerini hatta enerji tketimlerindeki otomatik dleri hissetmediklerini belirtmilerdir. 3. Mesken tketicilerinin nemli bir ksm, bu tip ebekeye duyarl kontrol cihazlar ve aletlerini almak istediklerini belirtmilerdir.

Gelien Pazar Tandk Oyuncular: Google ve Microsoft Akll ebeke sisteminin ilk admlarndan biri olan, uzaktan saya okumas sistemleri Trkiye dahil birok lkede bulunmaktadr. Bu konuda en nemli admlardan birini talya atmtr. Ama i yazlma geldiinde daha ok Amerikal ve hatta tandk firmalar grmekteyiz. Bu sistemlerin geleceinde ve/veya altyapsnda sz sahibi olmak isteyen birok Amerikal firma, web portallar kurmu ve elektrik datclar ile ortak hareket etmektedirler. Bu sistemlerin en etkileyicilerinden biri Lucid Design tarafndan hizmete sunulan sistemdir. Sistem gerek zamanl elektrik ve gaz tketimini gstermekle kalmayp, bunu hava durumu(scaklk, rzgar) ve maliyet gibi dier unsurlarla da grselletirmektedir.

ekil 4- Lucid Designin uzaktan okuma sisteminin grafik arayz14 Bu etkileyici ve nc tasarm dier birok firmann ve tketicinin de dikkatini ekmitir. Bu oyuncularn en banda Google gelmektedir. Google, PowerMeter sistemi ile anlk tketiminizi ve faturalandrmanz bir Google Eklenti ile internette gezerken canl olarak grebilmek mmkn olmaktadr. Ayrca bu sistemi kullanarak birok tketicinin yaptklar tasarruflar internet sitesinde yer almaktadr15.

ekil 5 Google Powermeter eklenti ekran grnts ve detayl yk grafii16 Ayn ekilde Microsoft da Hohm ile Amerikal kullanclarna hizmet sunmaya balamtr. Microsoftun sistemi ile yaplan almada, sistem ncelikle ev ve iindeki aletler ile ilgili bir anket sunmakta, bunun ardndan bir ortalama tketim karmaktadr. Microsoft sisteminde uzaktan okuma sistemi haricinde, faturalarnz elle de girebilme imkn sunulmaktadr.

ekil 6 Microsoft Hohmun ekran grnts ve rnek bir ev tketiminin dalm17 rneklerden de grld zere sz konusu sistemler ile kullancya gerek zamanda veri ak salamann tesinde, ucuz ve yaygn olarak kullanlaca dnlmektedir. Bu yzden zellikle Microsoft ve Google gibi firmalar deiik yazlm altyaplar ile bu pazara girmi bulunuyorlar.

Trkiyede Yaplabilecekler Sz konusu sistemlerin incelenmesinin ardndan, Trkiyenin bu sistemler iin olduka verimli bir pazar olaca tezi zerine, birka ufak deneme yaplmtr. Internetten bulunabilen sistemler ile elektrik tketimi wattmetreler zerinden okunarak, Tweeter gibi siteler zerinden yaynlanabilmektedir. Sz konusu sistemlerden biri olan Tweet-a-Watt sitesinde ortalama 90$a mal olan bir sistemle18 tketim grafikleri yaynlanmaktadr.

ekil 7 Tweet-a-Watt kullanan bir siteden gnlk yk kullanm19

Sz konusu sistem iin Trkiyede alan bir wattmetre (Kill-a-watt cihaz Amerikan standartlarna gre ayarl olduundan Avrupa voltajna uyumlu deildir), drt tane elektronik ayarl priz ile byle bir sisteme benzer sistem kurulabilecei ngrlmtr. Henz lkemizde bir akll ebeke almas bulunmamakla birlikte, akll bir ebeke olmas durumunda tketiciye ne avantajlar salayabilecei ve talep taraf katlmnn boyutlar konusunda bir n alma yapmay hedefledik. Bunun iin Wattmetre ile evdeki cihazlarn teker teker llmesi, anlk yk ve saatlik yklerinin karlmas saland. Bu aamada demonstrasyon amal denememizde, uzaktan okuma sistemi varm gibi davranarak anlk olarak verileri kaydettik. Bunun sonucunda oluan tablo u ekildedir: Tablo 3 Anlk ykler, ev aletleri ve uzaktan ayarlanp ayarlanlamad Yk (Watt) 5 170 1000 1500 1800 2000 20 30 30 60 Alet Cep tel arj cihaz Buzdolab amar makinesi Bulak makinesi Su stc Elektrikli scak su Kompakt Floresan LCD TV Laptop Ampl Ayarlanabilir E E E E E E H H H H

Burada hangi aletlerin otomatik olarak kapatlp kapatlamayaca tketicinin tercihine baldr. Gerek bir sistemde, bu prizlere taklabilecek elektronik kontrol cihazlar ile bu prizlerin kontrol edilip edilmemesi mmkn olacaktr. Bu tip sistemlerin manuel olanlar internette olduka uygun fiyata satlmaktadr(2 programl priz 29 tl). Ayrca TEDA sitesinden de tarifler alnarak zerine TV, BTV, TRT ve Enerji Fonu eklenerek, meskenler iin aadaki fiyatlar elde edilmitir: Tablo 4 Teda Fiyatlar, 1 Nisan 200920 , ve vergilendirilmi fiyat
TEDA Vergili Nihai Fiyat Tek Zamanl tarife 19.49 24.69 Gndz 18.33 23.22 Puant 29.05 36.81 Gece 10.61 13.45

Tm bu fiyatlar zerinden bir evin ortalama yk erisi elde edilmitir. Evdeki scak su sisteminin elektrikli olmas sebebi ile bu tketimin logaritmik grafii aada verilmitir.

L og aritmik Y k
25

20

A mpl L aptop L C D TV

L n(Watt)

15

K ompakt Flres an Elektrikli S c ak S u

10

S u Is tc B ula k Mak ama r Mak

B uz dolab C ep tel arj c ihaz

0 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

ekil 8 Evin toplam yk grafii, bir pazartesi gn iin Bu sistem ve tketim zerinden, 3 zamanl tarifeye gemek faturay arttrmaktadr, nk evi kullanan ahs 19:00 da evinde olmaktadr ve tm temel aktivitelerini 22:00 gibi sonlandrmaktadr. Dolaysyla elektrii daha ok puant saatte tketmektedir. Tablo 5- ekil 8 deki yk erisinin tek zamanl ve ok zamanl tarife ile maliyeti(TL) Tek Zamanl Tarife ok Zamanl tarife Gnlk 1.66 1.84 Ayda 49.67 55.22 Ylda 604.26 671.84

Peki bu tketim profilinde ayarlanabilir ykleri, programlanabilir prizler yardm ile tketimin daha ekonomik dnemlere atma imkan bulunsayd, sonular ne olurdu diye yeniden bir alma yapld. Bunun sonucunda buzdolab, bulak ve amar makinelerinin 22:00den sonraya almaya balamas otomatik olarak salanarak, ciddi bir yk d saland, ayrca laptoplarn puant tketim zamannda pil tketimi yapmas ve puant bitiminde arja girmesi iin elektronik prizlerin programlanabilecei ngrldnde, nihai tketim bu sefer u ekilde olmaktadr.

Tablo 6- Ayarlanabilir cihazlarn zamanlarnn kaydrlmas ile elde edilen tketim(TL) Tek Zamanl Tarife ok Zamanl tarife Gnlk 1.66 1.13 Ayda 49.67 34.03 Ylda 604.26 414.04

Bu sadece tketici tarafna salanabilen bir gelirdir. Yani ok zamanl tarife-tketim okumas ve programlanabilir prizler ile sistem 30 i gnnde 15 TLye kadar bir getiri salayabilmektedir. ebeke asndan baklrsa, saatlik olarak ayarlanabilir g miktar 1,000 ve 100,000 ev iin u ekilde olmaktadr. Tablo 7- ebeke asndan meskenlerde ayarlanabilir talep(1,000 ve 100,000 ev iin)
Ev Says 1,000 100,000
MW MW 0 0.1 9 1 0.1 9 2 0.1 8.6 3 0.1 8.6 4 0.1 8.6 5 0.1 8.6 6 0.1 8.6 7 0.1 8.6 8 1.6 161 9 0.1 8.5 10 0.1 8.5 11 0.1 8.5 12 0.1 9.5 13 0.1 9.5 14 0.1 9.5 15 0.1 9.5 16 0.1 9.5 17 0.1 9.5 18 0.1 14 19 1.1 110 20 0.1 13 21 1.3 129 22 0.4 39 23 0.1 8.5

Dolaysyla, uzaktan okuma ve kontrol sistemleri ile hem ebekenin kontrol kolaylamakta, hem de tketicinin masraflarnn azalmas beklenmelidir. Burada yaplan alma teorik bazda olup, tketim verileri eer Olimpik Yarmada Projesindeki gibi kontrol edilebiliyor olsayd, 1000 ev iin bile hem Trk tketicisine hem de ebeke iletmecisine yepyeni imkanlar sunmaktadr.

SONU Dnyada rnekleri gsterilen sistemlerin Trkiyede yaplmasnn nnde hibir engel yoktur. Burada yaadmz kronik bir sorun vardr: Srekli dnden kalan problemleri zmeye almaktan yarnlar planlayamamak. Oysaki kaybedilen zamann telafisi yoktur. Bugn fantezi olarak grdmz akll ebeke sistemleri u anda dnyann drt bir yanndaki alma gruplarnda tasarlanmaktadr. Trkiyede ise bu konuda ncl bir rn tedarikisi yapmaktadr. Burada nerdiimiz sistem, 5 priz iin kontrol donanm ve kablosuz sistemler (75 TL*5 ) ve bir wattmetre (49 TL) ile 375 TL ve bir yazlm ile halledilebilecek bir konudur. Bu konuda ak kaynak kodlu yazlmlar ile birok nc proje yaplabilir. Bu alma hem sistem hem de tketim asndan byle bir sistemin getirilerine deinmektedir.

Trkiyede byle bir sistemin kurulmas ve deneme almalar iin, ithal rnlerin fiyatlarnn dmesini beklemek yerine, kendi rn ve projelerimizi gelitirmeliyiz. Bu sayede yarnlar planlayarak bugnn de problemlerini zebiliriz.

KAYNAKLAR

SmartGrid, Wikipedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Smart_Grid GE, Plug into the Smart Grid, Smart Meters, http://ge.ecomagination.com/smartgrid/#/smart_meters 3 Enernet: Internet Lessons for Solving Energy, Bob Metcalfe, 24 Mart 2009, http://earth2tech.com/greennet-09presentations/ 4 Metcalfe, 2009 5 Harnessing the Power of the Intelligent Grid to Innovate/Enhance Efficiency and Reliability of Utility, Kevin Klein ve Jim Sheppard, http://www.utilitiesproject.com/10745 6 How Intelligent Is Your Grid? H. Christine Richards, www.UtilitiesProject.com/10832 7 Akll ebekeler, Mete Tapnar, Siemens, EPDK Sunumu, Nisan 2009 8 Akll ebekeler, Mete Tapnar 9 Implementing the Right Network for the Smart Grid: Critical Infrastructure Determines Long-Term Strategy, Raj Vaswani ve Eric Dresselhuys, www.UtilitiesProject.com/10711 10 Is This the Moment for Broadband over Power Lines?, David Schneider, IEEE Spectrum, Temmuz 2009, http://www.spectrum.ieee.org/telecom/internet/is-this-the-moment-for-broadband-over-power-lines 11 Challenges of Demand Response and Distributed Generation, IBM , www.UtilitiesProject.com/10709 12 Pacific Northwest GridWise Testbed Demonstration Projects, Part I. Olympic Peninsula Project, D.J. Hammerstrom et al., Ekim 2007, http://gridwise.pnl.gov/docs/op_project_final_report_pnnl17167.pdf 13 GridWise Demonstration Project Fast Facts, Pacific Northwest National Laboratory, Aralk, 2007, http://gridwise.pnl.gov/docs/pnnl_gridwiseoverview.pdf 14 Lucid Design Group, Building Dashboard, http://www.buildingdashboard.com/demo/starter/
2 15 16

Google.org PowerMeter, http://www.google.org/powermeter/ Images of Google PowerMeter, No Business Model, Katie Fehrenbacher, 2 Haziran 2009, http://earth2tech.com/2009/06/02/images-of-google-powermeter-no-business-model/ 17 Microsoft Hohm, 13 Temmuz 2009, http://www.microsoft-hohm.com/Recommendations/EnergyReport.aspx 18 Tweet-a-Watt kits now available, Adafruit Industries Blog, http://www.adafruit.com/blog/2009/03/26/tweet-awatt-kits-now-available 19 Tweet-a-Watt, http://wattcher.appspot.com/history?user=adawattz@gmail.com 20 TEDA Elektrik sat tarifeleri, http://www.tedas.gov.tr/tarifeler_xls/2009_trf/tarife_01_04_2009.xls