T Linh l 4 con th thing ling : Long, Ln, Qui, Phng.

Long l rng,
Ln l con Ln, Qui l con ra, Phng l con chim phng. Bn con th ny u c tnh linh, mi khi xut hin l bo im lnh c Thnh nhn ra i. I. LONG : Rng. Rng l con vt ci v hnh, theo truyn thuyt k li, ch khoa kho c hc cha chng minh c rng l con vt c tht nh cc con vt khc nh Ra, chim Phng. Theo Thn thoi, Rng c hnh dng rt l k : u rng ging nh u , sng ging nh sng nai, c ging nh c rn, bng ging nh bng con giao, mt ging nh mt th, tai ging nh tai b, chn ging nh chn cp, mng ging nh mng chim ng, vy rng ging nh vy c ly. C rt nhiu loi rng, c phn chia theo mu sc, hoc theo hnh dng, hay phn s ca n. 1. Phn chia theo mu sc : Rng c 5 loi theo 5 mu : - Rng trng : Bch Long, chng ta thy ni Bt Qui i Ta Thnh c 8 con rng trng nm canh gi ni th phng trong Bt Qui i. - Rng vng : Hunh Long, chng ta thy c 8 con rng vng qun 8 cy ct ni Bt Qui i, v 2 con rng vng qun quanh 2 cy ct ni Cung o. - Rng xanh : Thanh Long, chng ta thy rng xanh qun trn 18 cy ct ca Cu Trng i. - Rng : Xch Long, chng ta thy rng qun trn 2 cy ct di bao ln trc Ta Thnh. - Rng en : Hc Long. 2. Phn chia theo hnh dng : C 3 loi : - Rng tr, u cha c sng, gi l Ly Long. - Rng sng c 500 nm th mc sng, gi l C Long. - Rng sng c 1000 nm th mc thm cnh, gi l ng Long. 3. Phn chia theo nhim v : C 4 loi : - Th Thin Cung Long : Rng gi Thin Cung. - Hnh V Long : Rng lm ma. . Rng lm ma gi thun ha gi l Thin long. . Rng lm ma to, bo lt gi l c long. - a Long : Rng di t su, lm hm, khot hang, lm cho t khuyt thnh sng thnh h. - Phc Tng Long : Rng gn gi kho tng ca vua Chuyn Lun Thnh Vng v ca cc nh phc c ln. Rng l loi bin ho, lm sng c, lm ti c, lm ln c, lm nh c c th chun vo mt ci l nh, lm di c c th qun quanh mt hn ni. Nhm tit Xun phn, Rng bay ln Tri, nhm tit Thu phn, Rng trm xung vc su.

Tng truyn, Rng y bin, gi l Long Vng, c cung in, lu i, c t chc vua, quan, v dn. Rng lm vua, c ln lm quan, c nh lm dn. Theo Truyn Phong Thn v Truyn Ty Du, bn bin c T Hi Long Vng: . ng Hi Long Vng tn l Ngao Qung, . Nam Hi Long Vng tn l Ngao Thun, . Ty Hi Long Vng tn l Ngao Khm, . Bc Hi Long Vng tn l Ngao Nhun. Con nga trng (Bch m) m Thy Tam Tng ci i Ty phng thnh kinh l do mt con rng nh bin thnh. Con Tiu long ny vn l con ca Bc Hi Long Vng Ngao Nhun, phm ti nng , b bt treo ln ch x trm. May mn gp c Quan m B Tt i ngang qua, thy vy thng tnh, tu xin Thng tha cht cho Tiu long, sau ny Tiu long bin ha thnh con Bch m chn Tam Tng, i Ty phng thnh kinh, ly cng chuc ti. Nh vy, sau ny bch m bin tr li thnh Rng, tr v Long Cung. C loi rng lai vi nga, to thnh mt con th linh mnh nga u rng, gi l Long m. II. LN : Con Ln, cng gi l K Ln, v con c c gi l K, con ci gi l Ln. Ln c hnh ging nh con hu nhng ln hn, mnh c vy, ui ging ui tru, chn ging chn nga, ming rng, mi to, u c mt sng, lng trn lng c 5 mu, lng di bng ch c mu vng, tnh rt hin lnh, khng p ln c ti, khng lm hi cc sanh vt, nn c gi l Nhn th (con th c lng nhn t). Vua cha no l ngi nhn th c gp K Ln. III. QUI : Ra : Ra l con vt sng rt lu nm, chuyn n rau c, nhiu khi khng n, ch hp sng m sng v ln ln. Qui sng trn 5000 nm th gi l Thn Quy. Thn Kim Quy l con Thn Quy mnh vng. Qui sng trn 10 000 nm c gi l Linh Quy. Tng truyn, rng no c Thn Quy th rng y khng c cy c c hi, khng c cc loi th c nh : Rn, rt, beo, vv IV. PHNG : Chim Phng hay chim Phng, con mi c gi l Loan, con trng c gi l Phng. l loi chim c b lng ng sc rt p, c xem l vua loi chim, nn mi gi l Phng Hong. Chim Phng thch u trn cy ng ng, v cy ng ng rt cao, nhn cc con chim khc bay ln bn di. Mi khi chim phng ht ln, cc loi chim khc nghe c lin bay n, nhy ma v ht theo. Bn con vt : Long, Ln, Quy, Phng, u c tnh linh, nn c gi l T Linh. Mi khi c 1 trong 4 con linh vt ny xut hin th ni y t c iu lnh xy n, hoc c Thnh nhn ra i. Xin k ra sau y nhng trng hp c ghi trong s sch v s linh hin ca T Linh : - Theo S K nc Vit Nam ta, L Cng Un ln ngi vua hiu l L Thi

T, thy t Hoa L cht hp, nn mun ng La Thnh. Khi nh vua n La Thnh xem xt, thy c mt con rng vng xut hin bay thng ln Tri. Nh vua bit l im lnh, nn chn La Thnh lm kinh v i tn li l Thng Long (Rng bay). Nh L truyn c 9 i vua, ko di c 215 nm. - nc Tu thi Thng c, vua Hin Vin Hunh cng Hong Hu tu hnh c o thnh Tin. Khi c xong ci nh c hnh ci h l th c rng vng (Hunh long) h ging, chm ru vo nh, sau , vua v hong hu ci rng bay ln ci Tin. - Thi ng Chu Lit Quc, Tiu S ci nng Lng Ngc, con gi t ca vua Tn Mc Cng. Sau 2 v chng u thnh Tin, Tiu S ci rng, Lng Ngc ci phng, cng bay ln Tri. - Trc khi b Nhan Th sanh ra c Khng T, B nm mng thy mt con K Ln n trc mt b, nh ra mt t ngc th c ch : "Thy Tinh chi t, k suy Chu vi T Vng." (Ngha l : Con ca Thy Tinh, ni nh Chu suy lm vua khng ngi.) Nm c Khng T 71 tui, ngi nc L i sn, bt c mt con K Ln nh v qu chn tri. c Khng T hay c, n xem th Ngi bit rng Ngi sp tr v ci thing ling. Hai nm sau, c Khng T mt, th 73 tui. - Theo phong tc c truyn ca ngi Tu v Vit Nam, trong nhng ngy Tt, thng rc Ln v Rng n ma, bi v ngi ta tin tng rng, con Ln, con Rng s em li im lnh v iu may mn cho gia nh. - Theo S K nc ta, Thn Kim Qui xut hin tng cho An Dng Vng mt ci mng ra lm chic n thn. Lc no c qun ch ti nh thnh, ly chic n thn ra bn mt pht, qun ch cht hng lat v tan v. Thn Kim Qui li ban cho nh vua Php tr yu qui nh vua xy c thnh C Loa, gi yn b ci. - Bnh nh Vng L Li, khi mi khi binh, c mt con Thn Quy ni ln dng cho mt cy bu kim. Nh c bu kim gip uy, L Li nh ui c qun Minh v Tu, dng nn c lp cho nc ta, m ra nh L. V sau, vua L Thi T ra chi ni h th gp Thn Quy n trc u thuyn, nh vua rt gm chm, Thn Qui l lng h ming ngm cht li kim ri ln mt, nn ci h c vua L Thi T (L Li) t tn l h Hon Kim. - Vua H V, khi tr thy ni sng Lc, bt gp mt con Linh Quy, trn lng ca n, c nhng du chm en trng c bit, vo nhng v tr c bit. Vua H V ghi li cc du chm y lm thnh mt bc , to thnh sch gi l Lc Th, cng gi l Quy Th. (Lc th l sch ghi li bc trn lng Linh Quy sng Lc; Quy th l sch ghi li bc trn lng Linh Quy.) Vua H V nghin cu Lc Th, pht minh ra Hng Phm Cu Tr, t chc vic cai tr t nc. V sau, ngi ta cng cn c vo Lc Th ch ra Ng Hnh : Kim, Thy, Mc, Ha, Th. - Phng gy K Sn, hay Phng gy non K, l im Thnh Vng l Vn

Vng vV Vng ra i, dp nh Tr, m ra nh Chu, dn chng c thi bnh, an c lc nghip. Trong cc n, Cha Vit Nam, cc vt thng c trang tr chm khc hay v hnh T Linh.