indekiler

ZET.............................................................................................................................................4 SRTNME VE YALAMA.............................................................................................................4 .....................................................................................................................................................5 Hekzagonal Bor Nitrr..................................................................................................................5 BORONMAX..................................................................................................................................7 BORONMAX M1002......................................................................................................................9 SONU........................................................................................................................................10

Tablolar
Tablo 1:Katksz ve BORONMAX katkl motor yan yk dayanm.........................................................8 Tablo 2:Katksz ve BORONMAX katkl motor yanda elementlerin ppm deeri ile analizleri ..............8

ekiller
ekil 1:ten yanmal motor paralar iin yalama rejimleri ve srtnmeyle olan ilikileri ...................5 ekil 2:Hekzagonal bor nitrrn kristal yaps.........................................................................................6 ekil 3:Beyaz rengi ile hekzagonal bor nitrr tozu .................................................................................6 ekil 4:hBNnin SEM grnts..............................................................................................................7 ekil 5: BORONMAX M1002 redktr ya katks eklenmi ya ile altrlan motorun zamana bal olarak ektii akm..................................................................................................................................9

2/9

ZET
Yalama, hareketli paralardan oluan makinalar iin hayati neme sahip olup , srtnme ve anmay azaltarak, paralarn arzalanmasn nleyerek makinalarn performansn ve mrn artrr. Yeterli olmayan yalama enerji ve malzeme kayplarna neden olur. Gelimi lkelerde srtnme ve anma kaynakl enerji ve malzeme kayplar yllk olarak gayri safi milli haslann %5-7 arasnda olduu tahmin edilmektedir. Dnyada yllk olarak 250 milyon varil ya kullanld hesaplanmaktadr ve bunun gelecekte artaca beklenmektedir. Motor yalar bu talebin yarsn, dier yarsn ise sektrde en hzl byyen endstriyel yalar oluturmaktadr. Performans gelitirici ya katklar, dnya ya pazarnn %5-15'ni oluturmaktadr. BORONMAX rnleri ile srtnmeyi azaltarak enerji tasarrufu ve performans art salayarak ya katklar pazarnda yer almay hedeflemektedir.

SRTNME VE YALAMA
Srtnme, mhendislikte genellikle temas eden yzeylerin hareketine kar diren olarak tanmlanmaktadr. Katlarn temasnda srtnme ve anmay nlemede kullanlan filmin gelitirilmesi ile ilgili konular yalama bal altnda aratrlmaktadr. Srtnme, ince bir film ile kayma mukavemeti dk gaz, sv, kat malzemeler kullanlarak yzeylerin dzgn hareketi salanarak azaltlabilir. Birbiri zerinde hareket eden yzeyler arasnda oluan filmlerin srtnme katsaylar deikendir. Srtnme katsays ile yalama durumu ilikilidir ve ekil 1de yalayc filmlerin kalnlk oran (Summerfield number) ile srtnme katsays arasndaki iliki grlmektedir. Deiik motor paralar farkl yalamaya gre alarak kabul edilen performansa ulamaktadrlar. Genellikle rulmanlar hidrodinamik yalama ile almakta ve yzeyler ya filmi ile birbirinden ayrlmaktadr. Dk hzlarda, kalk ve duruta ya filmi kesilerek metal metale temas etmektedir. Piston segmanlarnda ve anzmanlarda ise kark ve snr yalama artlar geerlidir. Asl ama srtnmenin yksek olduu; enerji ve malzeme kayplarna neden olan kark ve snr yalama koullardaki srtnme katsaysn aaya ekmektir. Srtnme katsaysn drmek iin motor paralar arasnda yalayclk grevi yapan yalayclar (motor yalar) kullanlmaktadr. Tek bana motor yalar kullanldnda kark ve snr yalama artlarnda hareketli motor paralar arasndaki ya film ok incelmekte hatta kesilmektedir, bunun sonucunda hareketli yzeylerde metaller birbirine temas etmektedir. Bunu nlemek iin motor yana eitli katklar ilave edilmektedir. Bu katklardan;

motor ya ile reaksiyona girmemeleri, kalnt brakmamalar, filtreyi tkamamalar, oluan scakla dayanmalar, metal yzeyinde korozyona neden olmamalar,
3/9

eksoz gaznda evreye zarar verecek emisyon yaymamalar, motor performansn artrmalar

beklenmektedir. Beklentilerin karlanmas iin eitli organik ve inorganik bileikler denenmektedir.

ekil 1:ten yanmal motor paralar iin yalama rejimleri ve srtnmeyle olan ilikileri

HEKZAGONAL BOR NTRR

Bor nitrr, bor ve azot atomlarnn bir araya getirilerek oluturulan yapay bir malzeme olup kbik ve hekzagonal kristal yaps ile endstriyel alanda kullanlmaktadr. Hekzagonal bor nitrre (hBN) grafite benzeyen kristal yaps ile beyaz grafit ad da verilmektedir (ekil 2). Hekzagonal bor nitrr younluu dk, s iletimi yksek, elektrik direnci yksek kimyasal olarak inert ve yalayc zellie sahip olup beyaz renklidir (ekil3). BORTEK (Bor Teknolojileri ve Mekatronik Ltd.ti., Eskiehir) lkemizin bor cevherlerini kullanarak kendi gelitirdii teknoloji ve Ulusal Bor Aratrma Enstits (BOREN) destei ile laboratuvar dnda Trkiyede ilk ve tek olarak hBN tozunu retmitir.

4/9

ekil 2:Hekzagonal bor nitrrn kristal yaps

ekil 3:Beyaz rengi ile hekzagonal bor nitrr tozu Hekzagonal kristal yapya sahip olan bor nitrrde tabakalar iindeki atomlar birbirine kuvvetli kovalent ba ile balanrlar. Tabakalar arasndaki zayf Van der Walls balarnn neden olduu dk kayma mukavemeti ile tabakalar birbiri zerinde kaydrlarak dierlerinden ayrlabilir. Kayma ykne maruz kalan hekzagonal bor nitrr katmanlar birbiri zerinde kolayca kayarak hekzagonal bor nitrre stn yalayclk zellii kazandrp srtnme katsaysn drrler. Hekzagonal bor nitrr evrensel bir sorun olan srtnmenin drlmesinde etkin olan stn zellikli bir kat yalaycdr. Srtnme katsaysn drme zelliinden faydalanarak motor ya iinde kullanlabilmektedir. Ancak kullanlacak hekzagonal bor nitrrn fiziksel ve kimyasal zellikleri motor yana eklenen katklardan beklenen zellikleri salamas istenir, rnein tane boyutu byk olursa filtreleri tkar ve bu durum motorun yalanmasnn kesilmesine yol aarak nemli hasarlara sebep olur. Sanayi ve Ticaret Bakanl SAN-TEZ projesi destei ile BORTEK tarafndan retilen ekil 4 de grlen nano boyutlu hekzagonal bor nitrr tanelerinin tabaka kalnl ve boyutu ile ya katksndan beklenen zellikleri karlamaktadr.

5/9

ekil 4:hBNnin SEM grnts

BORONMAX

BORTEK tarafndan nano boyutlu olarak retilen hekzagonal bor nitrr; motor ya ve motorla etkileime girmeyen, filtreleri tkamayan, herhangi bir kimyasal reaksiyon oluturmayan ve bozulmayan, srtnmeyi ve anmay azaltan BORONMAX motor ya katks olarak pazara sunulmutur. Boronmax eitli testlere tabi tutularak zellikleri ve performans belirlenmitir. Srtnme katsaysn ve yke dayanmn belirlemek amacyla .T.. de ASTM D 518305e gre teste tabi tutulmutur. Katksz motor ya ile BORONMAX katkl motor ya 392 N yk altnda 1 saat testten sonra katksz yan srtnme katsays 0,14 iken, BORONMAX katkl yan srtnme katsays 0,12 olarak tespit edilmitir. Yk 490 N karldnda katksz yan srtnme katsays ani olarak artm ve yalayc film kesilerek metal metale temas edip anma izi olumutur. BORONMAX ieren yada ise ayn yk altnda srtnme katsaysnda deiim olmam ve anma grlmemitir. BORONMAX katkl ya zerindeki yk 588 N karldnda belirli bir sre sonunda srtnme katsaysnn artt ve anmann olutuu gzlenmitir (Tablo 1).Bu durum ykn artmas durumunda BORONMAX katkl yan snr ve kark artlarda srtnme katsaysn drerek yalama grevini yapmaya devam ettiini gstermektedir. Sonu olarak BORONMAX katkl yan srtnme katsaysnda %14 azalma, yk dayanmnda %20 art llmtr.

6/9

Tablo 1:Katksz ve BORONMAX katkl motor yan yk dayanm

Motorlarn almas sonucunda paralarda meydana gelen anma neticesinde malzemelerde bulunan eitli elementler motor yana gemektedir. Motor yalar deitirilmi ayn marka, model aralarn 15 000 km sonra motor yalar alnarak elementel analiz yaplmtr. Tablo 2de analiz sonucunda bulunan elementlerin miktarlar grlmektedir. Nano boyutlu hekzagonal bor nitrr ieren BORONMAX katkl ya kullanan motordan alnan numune yadaki element miktarlar katksz ya kullanan motorun deerlerine gre %40 varan oranlarda d gstermektedir. Bu da srtnme katsaysnda meydana gelen de paralel olarak anmann azaldn teyit etmektedir. Tablo 2:Katksz ve BORONMAX katkl motor yanda elementlerin ppm deeri ile analizleri Elementler Katksz BORONMAX katkl % fark Al 3,68 2,14 -41,85 Cu 12,00 7,65 -36,25 Mg 12,00 9,05 -24,58 Fe 9,59 6,37 -33,57 Si 6,95 6,08 -12,52 Sn 7,24 4,76 -34,25

Srtnme sadece anma oluturmamakta motor performansn da etkilemektedir. Srtnme katsaysnn drlmesi, srtnme kayplarn azaltarak motor performansn ykseltmektedir. Motor performansnn ykselmesi sonucunda yakt sarfiyat azalmaktadr. ODT'de kontroll laboratuvar ortamnda yaplan testlerde sfr motorda BORONMAX katkl ya kullanldnda, 3900 devir/dakika motor hznda zgl yakt tasarrufu %4,64 olduu llmtr [4]. Kullanlm motorlarda BORONMAX kullanm ile yakt tasarrufu daha yksek rakamlara kmaktadr. rnein ehir iinde % 5-10, ehirleraras yolda %10-20 yakt tasarrufu salamaktadr. Hekzagonal bor nitrrn s iletiminin ykseklii nedeniyle motor yann ar snmasna engel olmaktadr. Ayrca tam yanmann olumasna katkda bulunarak karbon monoksit emisyonunu azaltmaktadr.

7/9

BORONMAX M1002

Gnmzn rekabet artlarnda, retim yapan irketlerde enerji maliyetlerini drmek birinci ncelikli konu haline gelmitir. Tesislerin ve makinalarn daha verimli altrlarak kullanlan elektrik enerjisinin aa ekilmesi baka bir deyile tasarruf edilmesi enerji maliyetlerini azaltacaktr. BORONMAX M1002 ya katks nano boyutlu hBN ieren ve her redktr ve dili sistemine uygun hazrlanan bir ya katksdr. KALESERAMK ANAKKALE KALEBODUR SERAMK SANAY A.. de deirmenlerindeki redktrler katksz ya ile altrlarak ektii akm llmtr. Daha sonra BORONMAX M1002 redktr ya katks eklenmi ya ile altrlarak motorun ektii akm llmtr. ekil 5de akmda meydana gelen deiim grlmektedir. ekilen akm kullanlan sre uzadka dmekte ve ikinci haftadan sonra sabit kalmaktadr. BORONMAX M1002 uygulamasnn ilk yapld redktrlerde ara dnemlerde en son 12 ay ara ile analizr lmleri tekrarlanm ve tasarrufun kalc olduu ispatlanmtr. Meydana gelen deiim srtnmenin azaltlmasyla olumaktadr. BORONMAX M1002 srtnme nedeniyle oluan enerji kaybn %10na varan oranlarda azaltmaktadr. Bu tasarruf srekli alan sistemlerde yllk olarak hesaplandnda byk rakamlara ulamaktadr. rnein 100 Kwhlik bir motora bal redktrde %10luk bir tasarruf yllk 10.000 TL. ye ulamaktadr. Bunun yannda ya katk maddesi uygulamasnn akabinde herhangi bir redktr motor grubunda bu yaplan ileme istinaden herhangi bir arza elektriksel veya mekaniksel anlamnda gzlemlenmemitir.

100 95
Akm (A)

90 85 80 0 1
sre (hafta)

Haftalk ortalama

ekil 5: BORONMAX M1002 redktr ya katks eklenmi ya ile altrlan motorun zamana bal olarak ektii akm

8/9

BORONMAX M1002 sadece dili kutularnda deil yataklarda da srtnmeyi azaltarak srtnme sonucu oluan s enerjisinin azalmasna katkda bulunaca gz nne alnarak Konya imento A.. firmasnda bir alma gerekletirilmitir. Konya imento A.. gzetiminde yaplan almada krclarn kaymal yataklarna BORONMAX M1002 ya katks eklenmitir. BORONMAX M1002nin eklenmesinden sonra yataktaki ya scaklklarnda 10oC azalma llm ve ya scaklnn artmas sonucu oluan durular azald iin maliyetlerde d salanmtr.

SONU
Nano boyutlu hekzagonal bor nitrr ieren BORONMAX rnleri srtnmenin sorun olduu motorlarda, Makine paralarnda, aktarma organlarnda vb. tm alanlarda, ok sayda firmada baar ile kullanlmaktadr. Ya katks iin yksek safiyeti ve nano boyuta sahip en uygun hammaddeyi reten BORTEK, BORONMAX rnleri ile dier katklardan farkl olarak tm testlerden baar ile geerek mterilerine katk salamaktadr.

9/9