Organizes An

BLGELER POLTKALARI
ORGANZE SANAY
VE UYGULAMALARI
TRKYEDE
Mehmet Cansz
TRKYEDE ORGANZE SANAY BLGELER POLTKALARI VE UYGULAMALARI
Planlama Uzman
Mehmet Cansz
DEVLET PLANLAMA TEKLATI Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl
DPT YAYIN NO 2808 ISBN 978-975-19-4762-8 KAPAK, TASARIM VE UYGULAMA Ayhan Hazrlar
Bu alma Devlet Planlama Tekilat'nn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazarna aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Devlet Planlama Tekilat'nn iznini gerektirmez.
Bu yayn 1500 adet baslmtr
NDEKLER
4 NSZ 5 SUNU 7 ABSTRACT 8 GR 14 16 18 20 26 29 31 35 36 37 38 39 41 44 48 48 59 59 60 62 64 66 69 71 78 80 82 83 83 85 85 86 90 92 93 93 93 94 95 99 102 103 105 113 118

120 125 137 141 BLM I: SANAY BLGELER SANAY BLGELERNN GELM LETME YER SEMNN NEM KMELENME YAKLAIMI BLM II: TRKYEDE SANAY BLGELERNN GELM ORGANZE SANAY BLGELER (OSB) KK SANAY STELER (KSS) ENDSTR BLGELER (EB) TEKNOLOJ GELTRME BLGELER (TGB) SERBEST BLGELER (SB) TEKNOLOJ GELTRME MERKEZLER (TEKMER) GELTRME MERKEZLER (GEM) BLM III: TRKYEDE ORGANZE SANAY BLGELERNN GELM KALKINMA PLANLARI VE OSBLER TRKYEDE OSB UYGULAMALARI Sanayi ve Ticaret Bakanl Kredi Destei ile Yaplan OSBler Kk Sanayi Sitelerinden Dntrlen OSBler Mteebbis mknlar le Yaplan OSBler htisas OSBleri Srdrlebilir Kalknma ve OSBler BLM IV: ORGANZE SANAY BLGELERN GELTRME YNTEMLER OSBLERDE UYGULANAN TEVKLER TEVK KANUNLARININ OSBLERE ETKS TEVK KANUNU UYGULAMASINDA ADIYAMAN L RNE BLM V: KARILATIRMALI ANALZ LETMELERN SEKTREL DAILIMI LETMELERN LEK AISINDAN KARILATIRILMASI LETMELERN ETM AISINDAN KARILATIRILMASI LETMELERN MLKYET DURUMLARININ KARILATIRILMASI LETMELERN TEKNOLOJ DZEYLERNN KARILATIRILMASI LETMELERN HRACAT, KALTE BELGES VE FUARLARA KATILIM AISINDAN KARILATIRILMASI LETMELERN KRED KULLANIMI VE DER FNANSAL VERLER AISINDAN KARILATIRILMASI BLM VI: TRKYEDE ORGANZE SANAY BLGELER ZERNE ALAN ARATIRMASI ARATIRMANIN KONUSU, AMACI VE METODU ARATIRMANIN AAMALARI VE BULGULARI Mlakat ve Gzlemler Odak Grup Grmesi Anket almas Enerji Sorunlar Tevik Sistemi Sorunlar Ynetime likin Sorunlar Yer Seimi SONU VE NERLER KAYNAKA EKLER EK 1: Yatrm Program ile naat Bitirilen OSBlerin Parsel, retim ve stihdam Bilgileri EK 2: Devam Eden OSBlerin Parsel, retim ve stihdam Bilgileri EK 3: OSBlerdeki Atksu Artma Tesislerinin Durumu EK 4: alma Kapsamnda Uygulanan Anket Sorular LSTELER TABLOLAR VE EKLLER KISALTMALAR DZN
142 144 146 148
NSZ
Bu alma esnasnda desteklerini esirgemeyen bata Sanayi ve Ticaret Bakanl Kk Sanatlar ve Sanayi Blgeleri Genel Mdr Sayn Ramazan Yldrma, ayn Genel Mdrlkte grevli Aynur ahin ve Bahattin Yldza, almaya yaptklar deerli katklardan dolay Organize Sanayi Blgeleri st Kuruluu Genel Sekreteri Sayn Ali Yksele ve KOSGEB Bakan Danman Sayn Mustafa Hilmi olakoluna Tekilatmzda grevli Planlama Uzmanlar Tuncer Kocaman, Mehmet Sarta, Hasan oban, brahim Demir, Halit zdilek, Ouz Turhan, Umut Gr, Pelin Tekneci ve Osman Altnta ile kitabn tasarmn yapan Ayhan Hazrlara teekkrlerimi sunarm. alma boyunca bana destek olan Planlama Uzman Dr. Yurdakul Salya teekkr ederim. almama katk ve desteklerinden dolay deerli alma arkadalarm Aycan Yksel ve mran Ergene, Daire Bakanlar Sayn Kamil Ayanolu ile Sleyman Alataya, DPT Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdr Ylmaz Tunaya, Mstear Yardmcs M. Cneyd Dzyola ve DPT Mstear Sayn Kemal Madenoluna teekkrlerimi sunuyorum. Kitabn kurgulanmasnda desteklerini esirgemeyen tm Sosyal Fiziki Altyap Daire Bakanl alanlarna, Planlama Uzman Belma stnka, OSBler konusunda engin bilgi ve tecrbesinden yararlandm deerli stat Sayn Ali Yoncaya, bilgi ve tecrbelerinden srekli yararlandm ok deerli bym Sayn Hasan zgda teekkrlerimi sunarm. Son olarak, biricik kzm Ceren ve ok sevgili eim Emineye bana verdikleri moral ve almalarma gsterdikleri msamaha nedeniyle sonsuz sevgilerimi sunarm.
SUNU
Trk sanayisinin geliiminde organize sanayi blgeleri (OSB) 1960l yllardan itibaren nemli bir role sahip olmutur. OSBler genel olarak; yeni yatrmlarn yaplmas, istihdam salanmas, blgesel kalknma gibi ekonomik nemi yannda, planl ve dzenli sanayileme ile kentleme ve evre politikalar asndan da etkin bir politika uygulama arac durumundadr. Planl Kalknma dnemiyle birlikte 1962 ylnda Bursa TSO OSBnin kuruluuyla Trkiyede OSB uygulamas balamtr. Bugn Trkiyede 120 adet OSB projesi tamamlanm olup Artvin ili dnda tm illerde OSB bulunmaktadr. zellikle ehirlerle btnlemi ve ok verimli yatrmlarn yapld baarl birok OSB projesi bulunmaktadr. rnein, Ankara, zmir, Bursa, Gaziantep, Denizli, Manisa, Konya gibi illerde bulunan OSBlerin sanayinin geliimi ve kentleme konusunda nemli baarlar elde edilmesinde katks olduka yksektir. Bunun yan sra ayn baary gsteremeyen projeler de bulunmaktadr. Bu alma ile Trkiyede Planl Kalknma dnemiyle birlikte uygulamaya konulan OSB politikalar ve uygulamalarnn geliimi incelenmitir. Bu erevede OSBlerin mevcut durumu ortaya konulmu, sorun alanlar tespit edilmi, OSB uygulamalarnn ve OSBlerin sorunlar belirlenmi, OSBlerin, iletme baarlar stndeki etkileri analiz edilmi ve baarl uluslararas rneklerden de yararlanlarak OSB politikalarnn etkinletirilmesi iin nerilerde bulunulmutur. Dier taraftan daha az baarl grlen OSB projelerinin de baarl olabilmesi iin OSBlere verilecek yeni destek modelleri tartlm, kmelenme ve yatrm dnemi destekleri ile iletmelerin OSBlere tanmas konularna ynelik olarak yntemler gelitirilmitir. alma sonucunda Trkiyede OSBde yer alan iletmelerin dier iletmelere gre iletme performanslarnn daha yksek ve rekabet glerinin daha fazla olduu tespit edilmitir. OSBlerin etkin alamama nedenleri arasnda doru yer seimi, ynetim sorunlar, destek unsurlarnn temel yetersizlikleri belirlenmitir ve sz konusu alanlara ilikin nerilerde bulunulmutur.
ABSTRACT
Since 1960s organized ndustrial zones (OIZ) have had an important role in the development of Turkish industry. In general beside the economical importance of OIZs in terms of new investments, job creation and regional development; OIZs are also effective (political implementation) policy tools for planned, systematical industrialization and environmental policies. In this context by the establishment of Bursa OIZ in Turkey. 1962 with Planned Development Period, application of OIZs had begun. Now 133 OIZ projects have been completed in Turkey, and there are OIZs in all of the provinces except Artvin. There are many OIZ projects which are highly integrated with the cities they are located in and in which highly productive investments have been achieved. Especially in cities such as Ankara, zmir, Bursa, Gaziantep, Denizli, Malatya and Manisa OIZs have a great deal of contribution in the successful development of industry and urbanization. On the other hand, number of projects which failed to achieve expected impacts are high. In this study, development of policies and applications regarding OIZs, which have been put into practice with the Planned Development period in Turkey has been analyzed. In this context, OIZs current situation has been stated, problematic areas have been identified, problems in practice of OIZs and OIZs have been revealed, effects of OIZs on success of enterprises have been analyzed and with the help of the successful cases recommendations about how to make OIZ policies more effective have been presented. On the other hand, to transform less successful OIZs to transform into successful ones, new support mechanisms such as clustering and investment phase supports have been discussed methods regarding the shift of enterprises into OIZs. As a result of this study, it is observed that enterprises located in OIZs have higher performance and are more competitive than outsiders. Choosing the right location for OIZs, managerial problems and insufficient of support mechanisms have been found as the main reasons of inefficiency in OIZs and recommendations about these issues have been supplied in the study.
GR
GR
1 DPT, 2003:1. 2 DPT, 2003:2.
Toplumlarn gelimesinde ekonomik gelimiliin son derece nemli bir yeri bulunmaktadr. Dnyada Sanayi Devrimi sonras nemli gelimeler yaanm, gelimi lkelerde tarm toplumundan sanayi, bilgi ve hizmetler toplumuna doru bir gei izlenmitir. Trkiyede Kurtulu Savandan sonra yeniden yaplanma almalarna balanm ve Trk sanayisi gelitirilmeye allmtr. Birinci zmir ktisat Kongresindeki temel konu ekonomik gelime iin Trk sanayisinin gelitirilmesi olmutur. Sz konusu dnemde kamu yatrmlaryla bankalar ve sanayi iletmeleri kurulmaya balanm ve bu politikalar II. Dnya Sava sonrasna kadar srdrlmtr. 1960l yllarda Planl Kalknma dnemiyle birlikte sanayi sektrnn gelitirilmesi en nemli politika alanlarndan birisi olmutur. Trkiyede 1963ten beri uygulanan beer yllk kalknma plan dnemlerinde sanayiye dayal byme temel amalardan biri olmutur. Ancak, 1980 yl ncesi ve sonrasnda benimsenen sanayileme stratejileri ve uygulanan ekonomi politikalar byk farkllklar gstermitir. 1980 ylna kadar ithal ikamesi politikas uygulanm; 1980 ylndan sonra ise, ihracata dnk sanayilemenin uygulamaya konulmasyla, serbest piyasa ekonomisinin ilke ve esaslarnn gelitirilmesi ynnde nemli gelimeler kaydedilmitir1. 1995 ylnda Gmrk Birliine girile birlikte Trk sanayisi balangta alkantl bir dneme girmi, daha sonra uluslararas rekabetin getirdii bask ile yaplan eitli reformlar sonrasnda rekabet gcn artrarak yoluna devam etmitir. zel sektrn dinamizminin artrlmasna nemli katklar salam ve Trk ekonomisinin i ve d etkilere kar uyum yeteneini artrmtr. Buradan da anlalaca zere, son yllardaki endstriyel bymenin kaynan zel sektrn yatrmlar ve dinamizmi oluturmutur. Trkiye ekonomisi 1980li yllarda dnyaya almaya balam ve 1989 ylndan itibaren yeniden yaplanma srecine girmitir. Bu srete tarm sektrnn ekonomik katma deer iindeki pay azalrken, sanayi ve hizmet sektrnn paynda art grlmtr. 1980 ylnda GSYH iinde tarm yzde 26,1, sanayi yzde 19,3 ve hizmetler yzde 54,6 orannda paya sahip iken, 2008 ylnda sanayinin pay yzde 19,5e ve hizmet sektrnn pay yzde 72,7ye ykselmi, tarm ise yzde 7,8e dmtr. Buradan da anlalaca zere Trk ekonomisi gelimi lke ekonomilerinin yaplarna doru bir dnm ierisindedir. Sanayi sektrnn lke ekonomisi iindeki pay ok deimemesine ramen, yapsal olarak ok nemli aamalar kaydetmitir. Sanayi politikas bamsz bir politika alan olmayp, yatay bir yapya sahiptir. Sanayi politikasnn d ticaret, yatrm, enerji, teknoloji, kalite, evre, i gc, KOB ve rekabet gibi politika bileenleri bulunmaktadr. Bu nedenle sz konusu politika bileenlerinde btnlk ve dengenin salanmasna nem verilmektedir2. Trkiye ekonomisi 2001 ylndan bu yana nemli bir dnm srecinden gemi ve 2002-2008 yllar arasnda hemen her yl nemli bir byme baars sergilemitir. hracat 2002deki 36 milyar ABD Dolar dzeyinden, 2008de
10
GR
132 milyar ABD Dolarna ulamtr3. Yine bu dnemde, Trkiyeye gelen uluslararas dorudan yabanc sermaye yatrmlarnda nemli bir art yaanm, 2003-2008 yllar arasnda 73 milyar ABD Dolar tutarnda dorudan d yatrm gereklemitir4. zel sektr tarafndan ise yaklak 300 milyar TL tutarnda sabit sermaye yatrm yaplm olup, bu tutarn yaklak olarak yars Kk ve Orta Byklkteki letmeler (KOB) tarafndan gerekletirilmitir5. Yine ayn dnemde sanayi sektrnde 50 binden fazla yeni KOB kurulmu, KOBlerin says ve istihdam ettikleri eleman saylar artm, ihracat yapan KOBlere ylda yaklak 3 bin KOB eklenerek yaklak olarak 20 bin KOB ilk defa ihracat yapmaya balamtr6. ve d kaynakl kredilerin KOBler tarafndan kullanm artmtr. Sanayi ve ekonomi politikalarnn nemli bir paras olan KOBler hemen hemen tm lkelerde ayn tanm ile kullanlan bir kavramdr. Kavramn ifade ettii byklk; ekonomiye, sanayileme dzeyine, pazarn byklne, sektre ve kullanlan retim yntemine bal olarak lkeler arasnda baz farkllklar gsterebilmektedir7. letmelerin uluslararas pazarlarda rekabet edebilme kapasitesi, i piyasada var olabilmek iin tamas gereken asgari nitelikler ve lkelerin destek uygulamalarna tahsis edecekleri kaynaklarn bykl bu tanmlarn snrlarnn izilmesinde belirleyici olan balca unsurlardr. lkeler, sosyal ve siyasal yapda da etkili olan KOBlerin mill ekonomiye olan katklarn artrmak iin eitli politika ve programlar uygulamaya koymakta, politika ve programlarn hedef kitlesini belirleyebilmek amacyla da kendi KOB tanmlarn oluturmaktadrlar8. lkeler, KOB tanmlarn, politikalar ve kaynaklar erevesinde sermaye bykl, ii says ve ciro gibi belirleyici unsurlardan bir ya da birkan kullanarak belirlemektedirler9. Trkiyede KOB tanm, alan says bakmndan AB KOB tanm ile benzemektedir. Ancak, Trkiyede iletmelerin ciro ve sermaye yaplarnn kk olmas nedeniyle, bu ltler bakmndan AB KOB tanmnda kabul edilen deerlerin altnda bir deer belirlenmitir. ABye uyum erevesinde yaynlanan KOB Tanm Ynetmeliine gre Trkiyede bir iletmenin yllk net sat veya yllk mali bilano deeri 25 milyon TLnin altnda ve alan says 250 kiiden az ise bu iletme KOB olarak tanmlanmaktadr10. 2006 yl verilerine gre toplam 2,5 milyon iletmenin yzde 99,9u KOBdir. Bu iletmeler; toplam istihdamn yzde 81ini, toplam retimin yzde 60n, toplam satlarn yzde 72sini, yatrmlarn yzde 62sini ve katma deerin yzde 58ini oluturmaktadr. Buradan da anlalaca zere KOBler Trkiye ekonomisi iinde nemli bir paya sahiptir. KOBlerin ekonomideki bu nemlerine karlk, birou geleneksel iletme niteliinde olup, yeniliklere ve deiimlere ayak uydurmakta zorlanan, mevcut durumlarn devam ettirmeye alan, rekabet gc dk iletmelerdir. KOBler deien piyasa koullarna kar hzl uyum yetenekleri, esnek retim yaplar, blgesel kalknmadaki rolleri, isizliin azaltlmas ve yeni i alanlarnn almasndaki katklar gibi bir dizi olumlu zellikleri nedeniyle lkelerin ekonomik ve sosyal kalknmasnda nemli bir ilev grmektedir-
3 TK, 2009. 4 HM, 2009. 5 DPT, 2009. 6 Cansz, 2008. 7 Karata, 1991. 8 Alpugan, 1994:3-6. 9 Cansz, 2008:3. 10 Resmi Gazete 18.11.2006 tarih ve 997 sayl KOB Tanm Ynetmelii.
11
GR
ler. KOBler kamu politikalarnn nemli uygulama alanlarndan biri haline dnmtr. Bu erevede, bata gelimi lkeler olmak zere tm lkeler KOBlerin domas, bymesi, gelimesi ve korunabilmesi iin elverili ekonomik ortam yaratacak politikalar gelitirmeye ve uygulamaya almaktadrlar11. Dnyada KOBlere tahsis edilen en nemli destekler; finansman, alt yap, st yap ve danmanlk ile eitim destekleridir. Trkiyede kamu kurumlar ve sivil toplum kurulular araclyla KOBlere ok geni bir yelpazede destek verilmektedir. Bunlarn en nemlileri ise finansal destekler, vergisel destekler ve mekansal desteklerdir. KOBler iin kurulduktan sonraki birka yl ok nemlidir. Yaplan ok saydaki alma da KOBler iin kurulu dnemi desteklerinin hayati nemi olduunu ortaya koymaktadr. Burada da KOBlere salanan uygun sanayi alanlar n plana kmaktadr. lkemizde mekansal destekler arlkl bir ekilde anayi ve Ticaret Bakanl tarafndan verilmektedir. Trkiyede KOBlerin gelimesi ve sanayi politikalarnn uygulanmas asndan sanayi blgeleri nemli bir konudur. Bunlarn en nemli uygulamalar ise Organize Sanayi Blgeleri (OSB) dir. OSBler zel sektr sanayi yatrmlarnn belirli yrelere ynlendirilmesi, mevcut yatrmlarn desteklenerek tevik edilmesi, gelimekte olan sanayilerin arazi gereksinmelerinin karlanmas amacyla kullanlan meknsal tevik aralardr. Dier taraftan OSBler genel anlamda; ulam, su, elektrik, kanalizasyon, banka, kantin, telefon, nternet, doal gaz ve ilk yardm gibi olanaklarla donatlm uygun bir alanda teknik ve genel hizmetlerin de saland retim ve yerleim birimleridir. OSBler, sanayinin belirli bir program erevesinde bir arada retim yapmalarna olanak salanacak ekilde rgtlenme, kentleme ve sanayileme ilikilerini dzenleme, sanayi iletmelerinin evrede yarataca olumsuz etkileri denetleyebilme, iletmelerin topluca yer aldklar alanlarda daha kolay, ucuz ve kaliteli olarak retim yapma ve uygun koullarda alt yap hizmetlerinden yararlanma imkn salayarak, gelien sanayi alanlarnn geni olanaklara kavuturulmalarna olanak tanrlar. Trkiyede Birinci Be Yllk Kalknma Plan dneminden itibaren OSBlere byk nem verilmitir. Trkiyede 1962 ylndan bugne kadar 131 OSB projesi, kamu kredi destei ile tamamlanmtr. 2010 yl Yatrm Programnda 83 adet OSB projesi yer almakta olup, Yatrm Program dnda olan projelerle birlikte bu say 261dir. Bu OSBlerde yaklak 37 bin iletme ve 820 bin alan bulunmaktadr. Grlecei zere OSBler lkemiz sanayisinde nemli bir yere sahiptir.
11 DPT, 2004:3.
almann Konusu ve Amac

Bu almann konusu, sanayinin ve KOBlerin gelimesi iin nemli politika aralarndan olan OSBlerin ve Trkiyede uygulanan OSB politikalarnn deerlendirmesini yapmaktr. almann amac; Trkiyede OSB politika ve uygulamalarnn deerlen-
12
GR
dirilerek OSB uygulamalarnn incelenmesi, mevcut OSBlerin iletmelerin baarlar zerinde etkilerinin belirlenmesi ve OSB modelinin baarl bir ekilde srdrlebilmesi iin gereken tedbirlerin ortaya konmasdr. Ayrca, almada Trkiyede OSBlerin geliimi, uygulamalar ve sorunlar incelenmitir. Trkiyede sanayi alt yapsnn oluturulmasnda nemli bir destek mekanizmas olan ve 1960l yllardan beri uygulanan OSB politikalarnn deerlendirilmesi yoluyla gnmzde gndemde olan ve sanayi politikalaryla yakndan alakal kmelenme ve iletmelerin kresellemesi politikas da dikkate alnarak OSB politikalarnn daha etkin bir hale getirilmesi amalanmtr. Bu almann yaplmasnn temel sebebi Trkiyede KOBlere salanan mekansal destek biimi olarak OSB destek mekanizmasnn glendirilmesi ve yeni modellerle gelitirilmesine katk salamaktr. alma sonucunda, OSB politika ve programlar verimli hale getirilebilecek ve bu alanda yaplmas gerekenlere k tutularak yol gsterici nitelikte neriler gelitirilmitir.
almann Yntemi ve verileri

Bu almada, ncelikle kaynak taramas yaplm ve dnya uygulamalar incelenmitir. Daha sonra, OSBlere ilikin Devlet Planlama Tekilat, STB ve Trkiye statistik Kurumu verileri incelenerek Trkiyedeki mevcut durum ortaya konulmutur. Bu aamadan sonra OSBlerin sorunlar ve bunlara ilikin zm nerilerinin tespit edilebilmesi iin 30 OSBye alma ziyaretinde bulunulmu ve sorunlar yerinde gzlenmitir. ncelikle paydalarla mlakatlar, odak grup grmeleri yaplm ve buradan hareketle tm paydalar temsil edecek bir kesime ak ulu sorulardan oluan bir anket uygulanmtr. Yine ayn amala Bu kapsamda, almann birinci blmnde genel olarak sanayi blgeleri, kmelenme kavramlar irdelenmi ve iletmelerin yer seim sreleri ile bu alandaki kamu politikalar deerlendirilmitir. kinci blmde Trkiyedeki sanayi blgeleri uygulamalar ele alnm, genel olarak Trkiyedeki blgelerin mevcut durumlar ve kapasiteleri incelenmitir. nc blmnde OSBlerin planl dnemle birlikte kat ettikleri yol ve mevcut durumlar ortaya konulmutur. Drdnc blmde OSBleri gelitirme metotlar kapsamnda 5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanununun OSBlere etkisi ve rnek olarak, sz konusu tevik erevesinde OSB anlamnda en ok yararlanan il olan Adyaman iline ait gelimeler aratrlmtr. Beinci blmnde, OSBlerde yer alan iletmelerin genel zellikleri ortaya konulmu ve OSBlerin iletmelere katklar erevesinde, OSB snrlar iinde yer alan iletmeler ile dnda yer alan iletmelerin kalite, verimlilik, byklk, bilgi teknolojilerini kullanma v.b. zellikleri karlatrlmtr. Altnc blmde, OSBlerin genel sorunlar yaplan mlakatlar, odak grup grmeleri ve anketler erevesinde ortaya konmu, son blmde ise, sonu ve nerilere yer verilmitir.
13
GR
14
SANAY BLGELER
BLM I
SA N AY B LG E LE R
SANAY BLGELERNN GELM

19. yzyln sonlarna doru sanayi sektrnn neminin artmasyla birlikte dnyada ilk sanayi blgeleri uygulamalar balamtr. Sz konusu blgelerde alanlarn yeteneklerini gelitirmek, yksek ticaret hacmi yaratmak ve iletmeler aras ibirlikleri iin fabrikalarn kurulabilecei alt yaplarn oluturulmas amalanmtr. lk uygulama olarak ngilterenin Manchester kentinde 1897 ylnda Trafford Park kurulmu ve daha sonra birok lkede sanayi blgeleri oluturulmutur. En iyi bilinen rnekleri; Kuzey Amerikada Silikon Vadisi, ngilterede Londra ve Bristol arasndaki blge, Fransada Grenoble, Montpellier ve Sophia-Antipolis, svein Gnsjo blgesi; Almanyann ise Baden-Wrttemberg blgesidir12. Sanayi blgeleri, gelimi ve gelimekte olan lkelerin pek ounda kamu yatrm olarak uygulanmaya konulmutur13. Sanayi blgeleri, bir lkenin ekonomik, snai ve kentsel geliimi asndan nemli ilevler grmektedirler. Sz konusu blgeler, lkedeki sanayilemeyi hzlandrmay, ulusal ve blgesel isizlii azaltmay, dengeli bir blgesel kalknmay, yerli ve yabanc yatrmlar iin ekim alan oluturmay, kk iletmelerin gelimesini, kalite ve verimliliin artn salarlar14. Uluslararas piyasalarda nemli baar gsteren sanayi blgelerinde yer alan iletmelerin ihracatta lke ortalamasnn zerine kmas dikkati eken nemli bir noktadr. Sanayi blgeleriyle ilgili ilk alma Marshall tarafndan ngiltere sanayi blgesinde gerekletirilmitir15. Marshall, sanayi blgelerini yatay ve dikey olarak ihtisaslam ok sayda kk iletmenin oluturduu youn bir sosyal, ekonomik, rekabeti ve ibirliki ilikiler btn olarak tanmlar. Sanayi blgelerinin rekabet avantajn d evreyle oluan ilikilere balayarak bunu tama maliyetlerindeki azalma, ortak emek havuzundan yararlanma ve bilginin yaylmas etkenleriyle aklar16. Goglioya (2002) gre ise, corafi yaknlk, ortak retim yaklam, tama maliyetlerinin dkl, destek hizmet ve kapasitelere ulam kolayl sanayi blgelerinde yeni fikirlerin, tecrbelerin ve bilgi deiiminin (know-how) hzla yaylmas iin uygun ortam oluturmaktadr17. Sanayi blgelerinin gelimi olduu lkelerden birisi talya'dr. Sforzi (2002) tarafndan talyan imalat sanayinde faaliyet gsteren kk iletmelerce oluturulan blgelerin iletmeye mekn, retkenlik ve yenilikilik getirmekte ok byk bir neme sahip olduu belirtilmektedir18. Bu endstriyel blgelerde grlen retim ekli, KOBler arasnda yksek derecede ibirlii ve uzmanlama gerektiren, retimin tek bir merkezde toplanmad, adem-i merkeziyeti bir yapya sahiptir. Bu zellik, iletmeleri daha rekabeti ve esnek hale getirmektedir. Bu balamda; nihai iletmeler ile taeron iletmeler arasnda zamanla gven olumakta ve ibirliinde frsatln ortadan kalkmas salanmaktadr. Kk iletmelere dayal bu tr ibirlii sisteminin, ekonomik sisteme esneklik sa16
12 Peter Scott, 2001. 13 DPT, VIII. Kalknma Plan Sanayi K. 14 UNDP, 1997:13-15. 15 Marshall, 1920 16 A. Marshall, (1920) s. 11-14. 17 Silvio Goglio, , 2002 18 Fabio Sforzi, 2002.
S ANAY B LGELER
lad ve bunun da blgesel gelimede olduka belirleyici olduu ifade edilmektedir19. Baz aratrmaclar sanayi blgesini, belirli bir insan topluluunun ve iletmelerin bulunduu tabii ve tarihi karakteristie sahip, sosyal ve blgesel bir varlk olarak tanmlarlar. Becattini (1992), sanayi blgesindeki insan topluluklarnn benzer deer sistemine sahip olduunu, iletme topluluklarnn ise belirli bir sektrn farkl aamalarnda retim yapan veya birbirini tamamlayan halkalar eklinde yaplandn ve i gc blnmesinin sadece yatay deil, ayn zamanda dikey veya her ikisinin karm eklinde olabileceini belirtmekte olup, bu ilikilerin gven esasna dayandn vurgulamaktadr20. Sanayi blgelerinin belirgin zellikleri olarak; ok sayda kk iletme arasnda oluan a, ihtisaslama, ana-yan sanayi ilikisi, retimde gereken nitelikli i gc, iletmeler arasnda ortak kullanlan yol, su, kanalizasyon, artma maliyetleri ile verimliliin ve ibirlii imknlarnn desteklenmesi saylabilir. Pyke ve Sengenberger (1992) sanayi blgelerinin destekledii dier unsurlar giriimcilik dinamiini ve esnekliini yanstacak biimde gven ve ibirlii olarak aklamaktadr21 Nassimbeniye (2003) gre sanayi blgelerinin genel zellikleri aadaki gibidir22; Yksek oranda kk ve mikro lekli iletme, letmelerin belirli bir corafi alanda younlamas, retim youn iletmelerin retim zincirinin belirli bir halkasnda yer almas, Sosyal ve ekonomik karakterli youn ilikiler, letmeler arasndaki ilikilerde rekabet ve ibirliinin ayn anda varl, Yeni fikirlerin, tecrbelerin ve retim bilgisinin iletmeler arasnda ok hzl ve gayri resmi olarak yaylmas, Uyum salama ve esneklik. Sanayi devrimiyle birlikte bugnk gelimi lkeler kendi sanayilerini en uygun ekilde destekleyebilmek amacyla sanayi iletmelerini ortak bir alanda toplamak vastasyla uygun kentleme ortamn salamak, iletmelere daha etkin alabilecekleri yerler salamak ve iletmelerin birbirleri ile arasndaki ilikilerinden elde edecekleri faydalardan yararlanmak amacyla politikalar belirlemilerdir. Dier taraftan sanayi blgeleri kavram yllar ierisinde belirli bir deiime uramtr. Gelimi lkelerde sanayi ve teknoloji alanlar birbirine iyice yaklamakta iken, Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde ise Sanayi Blgesi, Endstri Blgesi ve Teknoloji Gelitirme Blgesi gibi ayrmlar bulunmaktadr. Bu anlamda, Trkiyede sanayi blgesi mantnda baz deiiklikler yaplarak sz konusu ayrm giderici dzenlemelere ihtiya olduu dnlmektedir.
19 etin (2002) 20 Becattini (1992, s. 62) 21 Pyke ve Sengenbergerin 1992 22 Nassimbeni (2003)
17
SA N AY B LG E LE R
Ksaca aklamak gerekirse, iletmelerin belirli blgelerde toplanabilmesi marifetiyle sanayi blgeleri oluturularak onlara alt yap ve st yap hizmetleri sunulmas gelimi ve gelimekte olan tm lkelerde uygulanmaktadr. Bu konuda yaplan almalarda sz konusu blgelerin iletmeler iin son derece nemli yerler olduu grlmektedir. Sanayi blgelerinin, iletme baarlar zerine etkileri, rekabet gleri, istihdam piyasasndan yararlanmalar ve kresellemelerinde ok nemli rolleri olduu anlalmaktadr. Sz konusu teorik ereve ve literatrn Trkiyedeki karln anlayabilmek iin almann beinci blmnde OSBlerde yer alan iletmelerle, OSB dnda yer alan iletmelerin eitli rekabet ltlerine gre karlatrmas yaplarak ortaya kan sonular aklanmtr.
LETME YER SEMNN NEM

letmelerin mal ya da hizmet retimine balayabilmesi, retimle birlikte amalarn gerekletirebilmesi iin kurulduu yere kurulu yeri denir. Kurulu yeri seiminde etkili olan faktrler; pazara, ham maddeye, insan kaynaklarna ve enerji kaynaklarna yaknlk, tanma, iklim, evre ve kltrel nedenler olarak sralanabilir. letmeler limanlara, demiryollarna ve karayollar ile dier lojistik merkezlerinin salad imknlara kolayca erimek ister. zel sektr yatrmlarnn kylara eriimin kolay olduu blgelerde sanayi kmeleri ve byk kentsel merkezler oluturmaya yneldii grlmtr23. Bu durum, iletmelerin rekabeti kalabilmek iin mevcut ylma alanlarn tercih ettiini gstermektedir. Lall ve Mengistae tarafndan uluslararas hava limanlarna yakn olmak suretiyle uluslararas pazarlara eriim imknna kavuulmasn yerleim kararlarn nemli oranda etkileyen bir unsur olarak tanmlar24. Giriimciler genel olarak yatrm yaparken; yksek nakliyat masraflar, lek ekonomisi, daha iyi retim-yapm bilgisi ve retimin birim maliyetini drmeye ynelik faaliyetlerde ve tercihlerde bulunmaktadrlar25. Dier taraftan, eitli saha aratrmalaryla sanayi blgesi alt yap yatrmnn iletmelere maliyet azaltc bir etki salad bulgulanmtr26. rnein, Nadiri ve Mamuneas tarafndan yaplan almada, spanyada 1964-1991 yllar arasndaki veriler; kamu yatrmlarnn (yol, su alt yaps, tamaclk, kentsel yaplar vb.) elde edilen katma deer zerine olumlu bir etkisinin olduu teyit edilmitir.
23 Lall ve Chakravorty (2005) 24 Lall ve Mengistae (2005) 25 Silvio Goglio, (2002) 26 Morrison ve Schwartz (1996), Nadiri ve Mamuneas (1991)
Kamu sektr tarafndan baz zellikli blgelerde ekonomik bymeyi kalc klmak amacyla alt yap yatrmlar yaygnlatrlabilir. Bu yatrmlarn gelecekteki darboazlar ama ve taleplere yant vermede yararl olaca beklenir. Bu nedenle, alt yap yatrmlarnn ekonomik baarsna katklarnn zamanlamas, yatrmlar ve ekonomik byme arasndaki iliki zerinde planlama yapmak ok nemli duruma gelmektedir.
18
S ANAY B LGELER
letmelerin, rnleri sattklarnda elde ettikleri gelir, mekna gre deimekte olup, bu tutar pazar bykl, tama alt yapsnn kalitesi, pazara eriim ve dier reticilerin rekabet gcne gre deimektedir. Byk pazarlara yakn blgeler, iletmeler iin cazip/ekicidir. Bir iletmelenin yer seimine ilikin kararnda pazara eriim imknn iyi olmas daha ok etkilidir. Pazara eriim imkn, ok sayda iletmenin o blgede retim yapma karar almasna neden olmaktadr. Zira, iletmeler byk pazarlara yakn yerlemeyi ulam-tama giderlerinin azalmas ve ihracat alarna yakn olma gibi nedenlerle tercih ederler27. Kurulu yeri seimi ham maddeye yaknlk, pazara yaknlk, ulam olanaklar, su temini, enerji temini, personel temini gibi faktrlerden etkilenirken, bu seim sadece ticari adan nemli olmakla kalmamakta; gelir dalm, blgesel gelimilik farklarn etkileme, birbirleri ile ilikili iletmelerin ayn mekanda toplanmas sonucunda oluacak dsallklar, evre kirlilii, iklimin uygunluu gibi evresel faktrler ile tevik tedbirlerinden faydalanabilme olanaklar gibi boyutlar iermektedir. Btn bu ynleri dikkate alndnda yer seimi; iletme baznda olduu kadar ulusal planlama ve siyasi karar alma sreleri asndan da merkezi bir neme sahiptir. Ancak, bu sralama daha sistematik bir ekilde yaplr ise karar verme srecinde karar sresini ksaltrken, kararn etkinlii artrlacaktr. Trkiyede OSB teviklerinden yararlanlmasnda da bu faktrler etkili olmaktadr. Yer seimine ilikin belirleyici ltler aada zet bir ekilde aklanmtr.
Pazara Yaknlk: rettikleri mal ya da hizmetleri satmaya ynelik faaliyette bulunan ve tketici taleplerini hzl bir ekilde karlamak isteyen iletmeler, bu mal ya da hizmetlerinin satlaca, pazarlara yakn yerleri kurulu yeri olarak seerler. Ham madde Kaynaklarna Yaknlk: letmeler ham maddeyi srekli, kaliteli ve dk maliyetle tedarik etme ihtiyac duyduklarndan ham madde kaynana yakn yerleri kurulu yeri olarak seerler. nsan Kaynaklarna Yaknlk: Genelde i gcnn bol ve ucuz olduu blgelerde emek youn ve i gcnn az olduu buna karlk i gcnn pahal olduu yerlerde ise sermaye youn iletmeler kurulur. Enerji Kaynana Yaknlk: letmeler, ihtiya duyacaklar kaliteli enerjiyi srekli olarak temin edebilecekleri ve enerji maliyetinin en dk olduu yeri tercih edeceklerdir. Nakliye veya Tanma: htiya duyulan ham maddelerin iletmeye ulatrlmas ve retilen mallarn dier iletmelere ya da tketicilere sunulmas srasnda tama maliyeti olumaktadr. Tama maliyetleri; tama mesafesi, tanan maln zellikleri, tama aracnn zellikleri, tanan maln miktar gibi faktrlere gre artar ya da azalr. letmeler bu faktrleri inceleyerek en uygun kurulu yerini belirlemektedir.
27 Davis ve Weinstein 2003.
19
SA N AY B LG E LE R
Sosyal ve Kltrel evre: Bireylerin motivasyonunu ve iletmenin verimliliini artrmak iin iletmenin, alanlarn sosyal ve kltrel ihtiyalarn karlayabilecekleri bir ortamda bulunmas gerekmektedir. klim Koullar: klim koullar (fazla scak, souk ya da rutubetli ortam) iletmenin rettii maln kalitesini ve alanlarn verimlilii ile retkenliini olumsuz ynde etkileyebilir. Dier Faktrler: Baz blgelere yatrm tevik etmek iin devletin salad olanaklar, kurulu yeri iin gereken arazinin maliyeti, finansal hizmetlere olan yaknlk, iletmenin yaratt atklarn atlmas gibi durumlarda iletmelerin yer seiminde dorudan etki yapmaktadr.
Byk sanayi alanlar ile civardaki (evre) kk sanayi alanlar arasnda yer seimi iin tercih yaplrken mali tevikler en lml etkiye sahiptir. te yandan, mali politikalar iyeri yerleim kararlarn etkilemektedir. Maliye politikalarnn etkililii blgeler aras vergilendirme politikalar ile ilgili olabilmektedir28. Sanayilemenin belirli alanlarda younlamasnn getirdii yararlara karlk, bu blgelerde cretlerin ykselmesine, arazi fiyatlarnn artmas, nakliye maliyetlerinin ykselmesine neden olmasna ramen, iletmelerin yerleim yeri seimlerinde kmelenme faktrlerinin gl rol oynad grlmektedir29. Fujita ve Thisse (2003), iletmelerin bir arada olmasnn, yeniliin daha hzl yaylmasna neden olduunu ve daha yksek byme oranlaryla sonulandna iaret etmektedir. Bunun yan sra, aratrma ve gelitirme faaliyetinin (AR-GE) youn olduu endstrilerde ayn blgeye ylma gstermektedir30. Dier taraftan tama maliyetlerindeki azalma, ylmay ynlendiren en nemli glerden biri31 olup, endstriye zg bilgi yaylmas ise dier bir nemli etkendir.
KMELENME YAKLAIMI
Dnyada artan rekabet basks, iletmecilikte anlaylarn ve i yap biimlerinin deimesini zorunlu klmtr. Bu kapsamda, rekabet gcnn artrlmas iin verimlilii ve etkinlii artrc yntemler gelitirilmektedir. Bu yntemlerden biri olan kmelenme yaklam, son yllarda nem kazanm olup birok lkede bu alanda eitli destek programlar yrtlmektedir.
28 Silvio Goglio, (2002). 29 Deichmann ve dierleri (2005). 30 Audretsch ve Feldman (1996). 31 Fujita, Krugman ve venables (1999).
Son yllarda iletmelerin yer seimlerini yaparken dikkate aldklar ok nemli bir kavram olan kmelenme, ilk kez Michael Portern 1990da yaymlanan Uluslarn Rekabet stnl adl kitabnda yer almtr. Portern ilgi oda, sektrlerin/irketlerin rekabet gc ve bunu yaratan faktrlerin analizidir. Portera gre bir lkenin rekabet gcnn temelin-
20
S ANAY B LGELER
de drt ana vasf yatmaktadr. Bu vasflar tek tek ve bir sistem olarak ulusal stnlk drtgenini, bir baka deyile her bir lkenin kendi sektrleri iin kurduu ve ilettii oyun alann oluturur32.
32 Porter (1990).
Faktr Koullar: lkenin vasfl iilik veya alt yap gibi, belli bir sektrde rekabet edebilmesi iin gereken retim faktrlerindeki konumu. Talep Koullar: Sektrn rettii mamul veya hizmet iin talep durumu. lgili ve Destekleyici Sektrler: Uluslararas rekabet gcne haiz yan sanayilerin ve ilgili sektrlerin varl veya yokluu. letme Stratejisi, Yap ve Rekabet: irketlerin nasl yaratldn, rgtlendiini ve ynetildiini belirleyen koullar ile yurt ii rekabetin yapsn ifade etmektedir.
Bu unsurlar, kaynaklar ve beceriler, iletmelerin frsatlar grmesini salayan bilgi; iletmelerin kaynaklarn ve becerilerini konulandrd yn; irket sahiplerinin, yneticilerinin ve alanlarnn hedefleri ve en nemlisi de iletmelerin zerindeki yatrm ve yenilik yapma basksdr. Kmelerde ilikiler yalnzca dikey olmayp; rnleri, teknolojileri, becerileri veya girdileri dolaysyla benzerlik tayan sektrlerdeki imalatlara da yatay olarak uzanmaktadr. Kmeler ayrca, retim irketleri yannda aratrma ve eitim kurumlar, devlet organlar gibi dier kurulular da ierirler. Bir kmenin merkezi, iletmelerdir. Ancak eitim kurumlar, aratrma enstitleri, kamu kurulular ve bunun gibi dier ekonomik kurumlar da ou zaman kmeye dahildir. letmelerin bu kurumlarla oluturduu i ve d rgtsel yaplar ve balantlar kmenin tipini belirler. Burada drt tip kmelenmeden bahsedilebilir. 1. Marshall tipi sanayi blgeleri, birok kk iletmeden oluur ve bunlar yatrm ve retim kararlarn kendi ilerinde alrlar. D balantlar asgari dzeydedir. Kmenin ynetim organ lider olarak btn oyuncular arasnda gl bir egdm salar. 2. Gbek ve ok modelinde, merkezdeki iletme veya iletmelerin evresinde tedarikiler ve benzeri kurumlar yer alr; tpk tekerlein gbei ve oklar gibi. Buna rnek, Seattledaki Boeingdir. 3. Uydu sanayi blgeleri, merkezi baka yerde olan byk irketlerin montaj fabrikalar ve AR-GE merkezi gibi ubelerinden oluur. Bu kmelerin dinamii dardan kontrol edilir.
21
SA N AY B LG E LE R
4. Devlet arlkl blgeler, kamu veya benzeri kr amac gtmeyen kurulularn etrafnda yerlemi dier iletmeler ve kurumlardan oluur. Buna rnek askeri s ve niversitelerin etrafnda toplanan yerel ekonomik birimlerdir. Kme politikalar; sanayi politikas, blgesel geliim politikas ve bilim/teknoloji politikalarnn kesime alannda yer alr. Sz konusu politikalar hem yeni gelien, yksek teknoloji sektrlerine, hem de olgunlam, inie gemi sektrlere yneliktir. Buradaki nkoul o sektrn uluslararas rekabet gcn arttrmak ile uluslararas rekabet stnl salamaktr. Kme politikalarnn temel amac sadece ulusal deil, ayn zamanda yerel rekabet stnl salamaktr. Kme kavram, yeni blgesel ekonomik politikalarla da uyum iindedir. Blgesel ekonomiyi destekleme politikalar, blgesel ortama yeni tanmlar ve etkileme yntemleri getirmitir. Blgesel gelime politikalar gitgide blgeyi birbiriyle ilikili varlklar btn olarak grmektedir. yle ki, blgesel politikalar her bir varl ayr ayr gelitirmenin yan sra, mevcut varlklar arasndaki etkilemeyi de artrmaya odaklanmaktadr. Geleneksel tevikler genelde belli bir varl cezbetme, gelitirme ve korumaya yneliktir. Bugn ise ama yerel ekonomideki bu varlklarn saysn ve bu varlklar ile daha geni bir blgesel ekonomik ortam arasndaki balarn katma deerini artrmaktr. Bu durum yeni yabanc sermaye yatrm politikalarnda aka grlmektedir. Yabanc sermaye yatrmlarnn yerel ekonomiye katksn artrmak iin yatrmclar ile yerel tedarikiler arasndaki balantlarn gelitirilmesi arlk kazanmaktadr. Blgesel politikalar, blgesel i camias iin de yeni politikalar getirmitir. Bu erevede KOBlere, istihdam yaratmaya, giriimcilie, yeni iletmelerin kurulmasna ve kk giriimlerin bytlmesine nem verilmektedir. Bunun yan sra blgesel ekonomik gelimede, gl blgesel politika kurumlarnn nemi gitgide artmaktadr. Bat Avrupada blgesel kalknmadan sorumlu klasik kurumlar yerini blgesel kalknma ajanslarna brakmtr. Blgesel kalknma politikalarnn belirlenmesi de merkezi idareden uzaklamaktadr. Gerekli finansman merkezden karlanmaya devam edilse de, aadan yukar yaklam yaygnlamaktadr, zira yerel kurumlarn yerel ekonomik ihtiyalar daha iyi saptayaca gerei gr destek kazanmaktadr. OECD letme Kmelenmeleri almasna (2008) kme politikasnn drt ayr modeli olduunu ortaya koymutur. Bunlarn ilki olan Ulusal stnlk modelinde politika ulusal dzeydeki kmeleri hedef almaktadr. KOB alar modelinde ise odak noktas yerel KOB alardr. nc model olan Blgesel Kme Gelitirme modelinde geni tabanl kme gruplarn desteklemek iin eitli politika aralarndan yararlanlr. Drdnc olarak Aratrma-Sanayi likileri modelinde politikann odak noktas niversite sanayi ibirliini gelitirmektir.
22
S ANAY B LGELER
Bu modeller birbirleriyle uyumsuz olmamakla birlikte her birinin hedefleri ve ncelikleri farkldr. Fakat bu modeller sonuta ortak politikalar paylamaktadrlar. Bu politikalar da grupta toplayabiliriz: Birincisi, kme politikalar tek tek iletmeleri deil, tm a desteklemeye yneliktir. Bu bir anlamda sektr gruplar yannda; byk iletmeleri, KOBleri, aratrma enstitlerini ve kamu kurumlarn birbirine balayan sektr ii deer zincirleridir. Politikann amac her bir bileeni ayr ayr deil, bileenlerin tmnden oluan sistemi gelitirmektir. Dolaysyla da kmelenmede kamunun katks belli iletmeleri desteklemeyi deil, tm kmenin gelime koullarn bytmeyi hedef alr. Kamu tarafndan zel alt yap kurmak, ihracat pazarlamas/markalama programlar gelitirmek, iletmeler aras ve iletmeler ile niversiteler aras ibirliini tevik gibi nlemler getirilmektedir. kincisi, kme politikas yalnzca seilmi kmelerle ilgilidir. Bu yaklam, kaynaklarn blgedeki o kaynaklardan en fazla yararlanabilecek sektrlerde toplanmasn salar. Yerel ekonominin btn ihtiyalarn gidermeye almaktansa, birka sektrn gelimesi hedef alnr. Ama, bu sektrel deer zincirlerini bir omurga haline getirerek bir dizi arpan etkisiyle geliri, istihdam, aratrma ve rn performansn ve bir ekonomik bymeyi, bu omurgann evresinde gelitirmektir. Kme politikalar genelde kamu sektr tarafndan balatlsa da zel sektrn rol ok daha nemlidir. Kme elemanlar balangtaki strateji belirleme dneminde kme politikasnn stratejik ynn ve hedeflerini belirlemeye katkda bulunur, kme projelerini finanse eder ve kme politikalarnn uygulanmasn salarlar. Kme politikalarnn nc zellii, kme ii renmeyi ve yenilik gelitirmeyi hedef almasdr. Bunun geleneksel sistemden fark, tm blgenin yenilik gcn gelitirmekten ziyade belli sektrlerinkini gelitirmeye ynelik olmasdr. Zaten kmenin bir baka tanm da, ekonominin herhangi bir blmne nazaran bilgi aknn nitelik ve nicelik olarak ok daha youn olduu alardr. Yenilik yapmak iin verilen ok boyutlu destek, kme politikasnn zn tekil etmektedir. Sektrlerin rekabet stnln srdrmeleri iin bilgi ve yenilik belli bir sektr/blgede yaylmal ve o sektrn rekabet gcn artracak rnlere ve hizmetlere dnmelidir. Yenilik dorusal bir sre deil, iletmeler ii ve iletmeler aras eitli fonksiyonlarn (pazarlama, insan kaynaklar vs) karmak bir iliki adr. Son yllarda sanayi blgeleriyle ilgili yaplan birok aratrmada nemi vurgulanan konularn banda ileri teknoloji geliiminin ve iyi bir i ortamnn salanmas gelmektedir33. Bu almalarda sanayi blgeleri ve sanayi kmelerinin, KOBlerin ulusal ve uluslararas rekabete uyum salamalarna ynelik rgtsel bir model olduu vurgulanmaktadr. Teknolojik dinamizm, artan uluslararas temsil, yenilikilik kapasitesi, ynlamalarla btnleen iletmelerin ihtisaslamas bu hususu teyit etmektedir34.
33 Peter Scott, (2001) Industrial Estates and British Industrial Development,. 34 Cooke ve Huggins, (2002); Biggiero, (2002); Keeble ve Wilkinson, (2000); Guerrieri, (2001).
23
SA N AY B LG E LE R
Ynlamay ok sayda iletmenin bir arada ayn blgede olmas ancak aralarnda a olmamas, an olumam olmas yerini ham hal olarak tanmlyoruz. Bunlarn arasndaki yatay-dikey balantlarn kurulmasyla olgunlama salanarak kme oluur. Kmeler, hizmet salayclar da dahil olmak zere, iletmelerin blgesel olarak bir katma deer zinciri ierisinde bir araya gelmesidir. Kmelenmeler iletmelerin giderek zorlaan rekabet artlar altnda, lek ekonomisine ulaabilmesini ve baarl olmalarn salamaktadr35. Baarl kmeler ounlukla iletmelerin birbirini tamamlayan birleimlerinden olumaktadr. Piyasada, g sahibi ve teknoloji lideri olan uluslararas anlamda etkin irketler ile tedarikiler veya tamamlayc iletmelerin (genelde KOBler), yeniliki ve dinamik, bilgiye dayal uzmanlar tarafndan ynlendirilmesiyle oluan kmelerin baarl olduu grlmektedir. Bir kmenin baarl olabilmesi iin aadaki etkenler nemlidir36;
35 KOSGEB, (2008), letme Kmelenmeleri, 13. 36 KOSGEB, (2008), Kme Ynetimi Uygulama Klavuzu, 12-13. 37 Amiti, (1998); Dunning, (1998). 38 Enright ve Ffowcs, 2000; Coro` ve Rullani, (1998); Brown ve Bell, (2001). 39 Karlsson ve Klaesson (2000), Becchetti ve Rossi (2000), Paniccia (1998, 1999). 40 Swann, 1998; Enright & Ffowcs, (2000). 41 Johanson ve Mattson (1988). 42 Johanson ve Vahlne (1977, 1990). 43 Knight ve Cavusgil, 1996; Madsen ve Servais, 1997. 44 Madsen ve Servais, 1997; Bell et al., 2001; Andersson ve Wictor, 2003.
Ekonomik baar, pazara eriim kolayl ve iletmelerin yenilik yapma yetenei, Ortaklarn kme ve kme faaliyetlerine etkin olarak katlm ve beklentilerin aka belirlenmesi, letmelerin birbirleriyle karlkl gveni, Kme faaliyetlerinin egdm iin ortaklarn katlmyla oluan bir ynetim, Toplum ve piyasalar iin bir imge (imaj) yaratlmas. Teknolojik gelimeler ve pazarn kresellemesi blgesel kalknmada kresellemenin ve corafi younlamann nemini gstermitir37. Bir iletmenin corafi olarak bir blgede younlam iletmeler andan yararlanarak kreselleme abas, dikkatleri sanayi blge ve kmelerinin kresellemesi srecine ekmitir38. Yaplan baz nicel almalar bir sanayi blgesine veya sanayi kmesine iinde olan iletmelerin daha iyi rekabet edebildiklerini ve istihdam artrabildiklerini da gstermitir39. Ayn dorultuda baz dier bulgular da sanayi blgesinin dnda bulunan iletmelerin sanayi blgesindeki iletmelerle ayn frsatlar ve imknlar yakalayamayabileceklerini gstermitir40. Kmelenme ve i alar ile kreselleme arasnda nemli bir iliki bulunmaktadr. alar genel anlamda, bir iletmenin kresellemesinde mterileri, datclar, tedarikileri, rakipleri ile kamu kurulularyla ibirlii ve ilikileri olarak aklanmaktadr41. Kreselleme, tecrbe birikimine dayal bir sre olabilecei gibi42, hzl ve ksa bir srede de gerekleebilmektedir43. Bu durum ok dinamik bir sre olmakla beraber, iletmenin iinde bulunduu sektr, i ortam ve mekna bal olarak deiebilmektedir. letmenin kresellemesi genellikle a ortaklklar, ortak giriimler gibi yatrm ve ticari koullara balanmtr44. letmelerin a yaps iindeki konumu kaynaklara ve pazara ulamasn kolaylatrmaktadr.
24
S ANAY B LGELER
Sanayi blgelerinde iletmeler arasndaki alar, uluslararas bilginin olumas iin bir zemin oluturur. Uluslararas bymeye esas tekil eden bilgi; takliti davranlar, mesleki kurulu ve derneklerin, hizmet merkezlerinin veya ihracat birliklerinin blgede dzenleyecei uluslararas fuarlar gibi etkinliklere katlmla elde edilmektedir45. Uluslararas i, farkl i aktrlerinin dorudan ve dolayl i ilikileriyle oluturduu a yapda gerekleir. Bilimsel yaynlarda kt finansal kaynaklar ve ynetim yetersizlii nedeniyle KOBlerin uluslararas gelimede engellerle karlat youn olarak tartlmtr46. A yapdaki faaliyetler, iletmelerin kaynaklara ve pazara eriimini salayan ilikilerin olumasna imkn salarlar. Bunun sonucu olarak, blgesel bir a, bir iletmenin uluslararas geliimini salayc bir etki yapabilecektir. alar arasndaki organik ba, rekabeti stnlk, yerel evre, ekonomik faaliyetlerin kmelenmesi, kmede yerleik bir iletmenin uluslararas baarsn artrmtr47. Gemite yaplan almalar sanayi blgesindeki iletmelerin yksek uluslararas baarsn gstermektedir48. Sanayi blgelerindeki kreselleme sreci ve gelimi ihracat hizmetlerinin varl, yksek ihracat performansna ve ihracat younluuna neden olmaktadr49. stihdam salama ve istihdamn niteliini artrma bakmndan da kmelenme nemli avantajlar salamaktadr. Kmelenmede gl bir i gc pazar mevcut olup, iletmeler bu pazardan istedii ve ihtiya duyduu nitelikteki iiyi bulabilirken beceri sahibi bir iinin de ayn ekilde ok sayda iletmenin bulunduu blgede istedii ie girmesi mmkn olabilmektedir. Kmelenme netice olarak verimlilii dorudan etkilemektedir. Bu erevede bata OSBler olmak zere dier sanayi alanlarnda yer alan iletmelerin, belirli politika ve nceliklerle kme yaplarna dntrlmesi ve bu kapsamda destek mekanizmalarnn gelitirilmesi gerekmektedir. lkemizde kmelenme konusunda gemite eitli analiz almalar ve AB projeleri yrtlm olmakla birlikte konuya ilikin kapsaml almalar Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde balamtr. Dokuzuncu Kalknma Plannda iletmelerin ortak Ar-Ge, tedarik ve pazarlama faaliyetlerinin ve a oluturma ve kmelenme giriimlerinin desteklenecei ifade edilmitir. 2008 ve 2009 Yl Programlarnda ise Sanayi ve Ticaret Bakanl koordinasyonunda kmelenme politikas ve destek modeli gelitirilecei, bata OSBlerde olmak zere iletmeler aras ibirlikleri ve kmelenme faaliyetlerinin desteklenecei belirtilmi bu srete D Ticaret Mstearlnn yrtt Kmelenme projesinin sonularndan yararlanlmas gerektii vurgulanmtr. Yaplan almalar sonucunda Trkiyede kme almalarnn ve ynetiim modelinin koordinasyonu grevi 2010 yl Program ile DPT mstearlna verilmitir.
45 Becattini, 2000; Coro` ve Rullani, (1998); Viesti, (2000). 46 Buckley, (1989). 47 Brown ve Bell, 2001; Enright, 1998; Servais ve Rasmussen, 1999; Porter, 1990. 48 Becchetti ve Rossi (2000). 49 Sforzi.
25
TRKYEDE SANAY
BLGELERNN GELM
BLM II
T RKY E D E S ANA Y B L G E L E R N N G E L M
Trkiyede sanayileme srecine paralel olarak belli bal blgelerde iletmelerin ylmasyla sanayi blgeleri olumaya balamtr. Marmara havzas, ky Ege, dou Akdeniz ve bakent Ankarada sanayi alanlarnn olumasnda, daha ok ulam olanaklar, pazarlara ve dier alara yaknlk temel belirleyici olmutur. Doal ve ekonomik gerekelerle oluan sanayi alanlarnn yannda, planl kalknma dnemiyle birlikte eitli adlarda yatrm blgeleri devlet tarafndan da oluturulmaya balanmtr. Kamu politikalaryla devlet tarafndan planl sanayileme ve kentleme amacyla oluturulan OSB ve Kk Sanayi Siteleri (KSS) 1960l yllardan itibaren kurulmaya balanm ve bunlar giriimciler iin nemli imknlar salamtr. 2000li yllarla birlikte teknoloji retimi ve yenilikiliin n plana kmasyla birlikte Endstri Blgeleri (EB) ve Teknoloji Gelitirme Blgeleri (TGB) uygulamalarna balanmtr. AR-GE yatrmlar iin oluturulan TGBler ile yabanc sermaye, byk lekli teknoloji odakl yatrmlar iin hazrlanan Endstri Blgeleri mevzuat uygulamaya konularak Trkiyede teknoloji retimi iin asgari alt yap oluturulmaya balanmtr. Dier taraftan KOSGEB bnyesindeki TEKMERler ile ihracat iletmeler iin oluturulmu Serbest Blgeler (SB), yeni ve kk aptaki giriimciler iin Gelitirme Merkezleri (GEM) Trkiyedeki planl sanayi blgelerini oluturmaktadr. Trkiyedeki dier sanayi blgelerini ise daha ok geleneksel ve geliigzel bir ekilde ehir merkezlerinde bulunan hanlar ve merdiven alt imalatlarn bulunduu yerler ve yerel ynetimler tarafndan kimi zaman aklc olmayan ekilde giriimcilere tahsis edilen sanayi alanlar oluturmaktadr. 2002 Genel Sanayi ve yeri Saymna gre Trkiyedeki tm iletmeler ve sanayi iletmelerinin mekansal dalm Tablo 2.1de verilmitir. Tabloya gre, sanayi iletmelerinin yzde 4,1i OSBlerde, yzde 17,7si KSSlerde ve yzde 0,5i SBde bulunmaktadr. Genel olarak iletmelerin yaklak yzde 22si planl bir ekilde belirlenmi alanlarda retim yapmaktadrlar. malat sanayinde bulunan iletmelerin yzde 6,9u ehir merkezlerindeki i han ve pasajlarda retim yapmaktadrlar.
28
T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M
Tablo 2.1: 2002 Yl Genel Sanayi ve yeri Saymna Gre Trkiyede letmelerin Bulunduklar Blgelere Gre Meknsal Dalm
Blge Ad Serbest blge Organize sanayi blgesi Kk sanayi sitesi merkezi han ve pasaj Dier Toplam Toplam letme Says (Adet)
Kaynak: TK (2002).
50 DPT: (2006). 51 DPT: (2007). 52 Eypolu, (2001).
Tm letmeler (Yzde) 0,5 1,0 6,4 3,2 8,0 80,9 100,0 1.881.191
Sanayi (Yzde) 0,5 4,1 17,7 2,3 6,9 68,4 100,0 267.184
ORGANZE SANAY BLGELER (OSB)

OSB uygulamalar, Avrupada sanayi devriminin ardndan yaanan seri ve youn retim dneminde planl bir ekilde sanayilemek iin gelimi ve gelimekte olan lkelerin kullandklar politika aracdr. 2000li yllarla birlikte teknoparklar, kmelenme gibi kavramlar n plana ksa da, OSBler zellikle Trkiyede yaratt istihdam, salad destekler ve yaratt dsallklar gibi zelliklerinden dolay blgesel gelime arac olarak da kullanlmaya devam edilmektedir50. Trkiyedeki OSB uygulama tecrbesi, iletmelerin piyasaya giri engellerinin kaldrlmas konusunda nemli bir imkn oluturmaktadr. OSBler, arsa ve araziye eriim sorununa etkin bir zm getirmekte olduu ve ayn zamanda ruhsat ve izinler, alt yap hizmetleri gibi ok sayda kamusal hizmeti sunduklar iin, sanayi sektrndeki giri engellerini byk lde zebilme potansiyeline sahiptir51. OSBlerin temel faydalarn aadaki gibi sralamak mmkndr52: zel sektr yatrmlarnn belirli yrelere ynlendirilmesi, letmelerin mekansal anlamda desteklenerek tevik edilmesi iin finansal ve fiziksel teviklerin verilmesi, Sanayi iletmelerinin birbirleriyle ibirlii ve uyum iinde retim yapmalar, Fabrikalarn nceden planlanm bir arazi zerine yerletirilmeleri, letmelerin ulatrma, elektrik, su, kanalizasyon ve sosyal tesisler gibi ortak alt yap hizmetlerinden birlikte yararlanmalar,
29
Birbirini tamamlayc ve birbirinin yan rnn tevik eden sanayicilerin bir program iinde retim yapmalar; retimde verimlilik ve krllk salanmas, Sanayinin az gelimi blgelerde yaygnlatrlmas, Tarm alanlarnn sanayide kullanlmasnn nne geilmesi, alt yapnn gereksinmelere uygun olarak planlanmas, Salkl, ucuz, gvenilir bir alt yap ve ortak sosyal tesisler gibi ortak hizmet kurulularnn oluturulmas, Ortak artma tesisleriyle evre kirliliinin nlenmesi, OSB'lerin devlet gzetiminde kendi organlarnca ynetilmesidir. Kentlerin salkl ve planl gelimelerinin salanmas, OSBlerin dier bir nemli katksdr. Sanayi iletmelerinin kentte dzensiz ve dank olarak yerlemeleri bata evre sorunlar olmak zere birok sorunu da beraberinde getirmektedir. Yan sra hava kirlii, su kaynaklarnn kirlenmesi, verimli tarm topraklarnn ve orman alanlarnn kayb gibi pek ok olumsuz sonu da ortaya kmaktadr. Sanayinin kentlemeyi hzlandran nemli bir dinamik olduu ve sanayi iletmelerinin yerletikleri blgeye konut ve yan sanayi gibi dier kentsel faaliyetleri de ektii dnlrse, planl bir kentsel gelimenin salanabilmesi iin ncelikle sanayinin planl geliim ve yerleiminin hedeflenmesi gerekmektedir. 2009 yl sonu itibaryla Trkiyede STBden sicil alarak tzel kiiliini kazanm toplam 261 adet OSB bulunmaktadr. Bu OSBlerden 24.611 hektar byklnde bir alana sahip sicil baznda 131 adedi 2009 yl sonu itibaryla hizmete sunulmutur. Tamamlanan bu projeler iin 2009 yl fiyatlaryla toplam 2 milyar TL tutarnda kredi kullandrlmtr. Biten bu OSBlerden 17.292 hektar byklndeki 53 adedinin atk su problemi zlmtr. Kredi destei verilmeye devam eden ve alt yap inaatlar eitli aamalarda olan toplam 83 adet OSB projesi mevcuttur. Bu projelerin proje tutar yaklak 1,3 milyar TLdir. Dier taraftan kredi kullanmakszn yerel ynetimler veya sivil toplum kurulularnn katks ile tamamlanan 13 adet, kendi imknlar ile inaat devam eden 25 adet ve kendi imknlar ile henz projelendirme safhasnda olan 41 adet OSB bulunmakta olup, bu projeler arlkl olarak Trkiyenin bat blgelerinde yer almaktadr. STBnin kredi destei ile veya kendi imknlar ile tamamlanan OSB'lerde, retime geen 37.189 iletmede yaklak 820 bin kii istihdam edilmektedir. Bu blgelerde retime geme oran tam kapasiteye ulatnda toplam istihdamn yaklak 1,7 milyon kiiye ulamas beklenmektedir. Ayrca STBnin verdii kredi destei veya kendi imknlar ile bir ksm inaat devam eden OSB'lerde de yaklak 1.864 adet parselde retime geilmi olup, yaklak 107 bin kii istihdam edilmektedir53.
53 STB, OSB verileri 2009
30
Eskiehir OSB
KK SANAY STELER (KS S)

Kk Sanayi Siteleri en az 20 iyerinden oluan ve daha ok imalat ve tamiratla uraan kk iletmelerin yer ald, alt yap hizmetleri ile idare, rak okulu, sat dkkan gibi sosyal kurumlarla donatlm iyeri topluluklardr. st yap ve alt yap inaatlarn kredi ile desteklemek suretiyle kk iletmelere alt yaps ucuz, faaliyetlerine uygun byklkte salkl alma koullarna sahip iyerleri sunulmaktadr. KSSler ile sanayinin az gelimi blgelerde yaygnlatrlmas suretiyle geri kalm blgelerin kalknmalarnn tevik edilmesi, iyerlerine yeni teknoloji giriinin kolaylatrlarak verimlilik ve kr artnn salanmas, kk sanayicilere, ortak hareket etme, evresel faktrlerin maliyetini paylam gibi katlmc ynetim biimlerinin gelitirilmesi hedeflenmektedir. STBnin Yatrm Programnda yer alan KSS projeleri ile de alt yap inaatlarnn tamam, st yap inaatlarnn ise yzde 70ine kadar olan ksm kredilendirilmektedir. Kullandrlan krediler; gelimekte olan yreler ile doal afet geiren blgelerde, yllk yzde 1 faiz oran ve 2 yl demesiz toplam 15 ylda geri denir. Dier illerde, yzde 3 faiz oran ile 2 yl demesiz toplam 13 ylda, gelimi illerde, yzde 6 faiz oran ile 2 yl demesiz toplam 11 ylda geri denmesi ngrlmektedir. Ayrca, KSS tzel kiilii inaat bitim tarihini takip eden bte ylndan itibaren 5 yl sre ile emlak vergisinden, arsa ve iyeri teslimlerinde kurumlar vergisinden ve KDVden, bina inaat ve yap kullanma izni harcndan muaf tutulmaktadr. KSSlerde yer alan iletmeler bina inaat harc ve yap kullanma izin harcndan ve (gelimekte olan yrelerdeki bykehir belediye snrlar
31
iinde yer alanlar hari) evre temizlik vergisinden yzde 50 orannda muaftr (gelimekte olan yre kapsamndakiler ile gelimekte olan yreler dnda olan illerdeki nfusu 5.000den az olan belediye snrlar ierisindekiler). 2009 yl sonuna kadar hizmete sunulan toplam 438 adet Kk Sanayi Sitesi ile 92.138 iyerinde yaklak 461 bin kiiye, daha salkl artlarda alma imkn salanmtr. Bu projeler iin 2009 yl fiyatlaryla yaklak 2,9 milyar TL tutarnda kredi kullandrlmtr. 2009 ylnda, toplam 6.795 iyeri kapasiteli 55 adet kk sanayi sitesinin yapmna devam edilmektedir. Bu projelerin proje tutar yaklak 480 milyon TL olup, 2008 yl sonuna kadar, 2009 yl fiyatlaryla yaklak 78 milyon TL harcama yaplmtr. 122 KSS Projesi Kredi Destei olmakszn bitirilmi olup, 673 KSS projesi de halen devam etmektedir. Tablo 2.2de Kalknma Plan dnemleri itibaryla tamamlanan KSSler ve buralarda salanan iyeri says ile istihdam saylar verilmektedir. Tabloya gre en fazla KSS projesi VI. Plan dneminde tamamlanmtr. 1990-1994 yllar arasnda 105 proje tamamlanm ve 23.129 iyeri kk iletmelere tahsis edilmitir. Bu iletmelerde 115.645 kiiye istihdam salanmtr. VI. Plan dnemini, VIII. Plan dnemi izlemektedir. 2001-2005 dneminde 80 adet KSS projesi tamamlanmtr. Buralarda toplam 13.224 iyeri tahsis edilmi ve 66.120 kiiye istihdam salanmtr.
Karabk KSS
32
XI. plan dneminde ise, 2009 yl sonu itibaryla 44 adet KSS projesi tamamlanm olup 4.578 i yerinde 22.890 kiilik istihdam salanmtr.
Tablo 2.2: Kalknma Planlar Dnemleri tibaryla Tamamlanan KSS, yeri ve stihdam Saylar
PLAN DNEMLER I. Kalknma Plan Dnemi (19651969) II. Kalknma Plan Dnemi (19701974) III. Kalknma Plan Dnemi (19751979) IV. Kalknma Plan Dnemi (1980 1984) V. Kalknma Plan Dnemi (1985 1989) VI. Kalknma Plan Dnemi (1990 1994) 1995 VII. Kalknma Plan Dnemi (1996 2000) VIII. Kalknma Plan Dnemi (2001 2005) IX. Kalknma Plan Dnemi (2006-2009) TOPLAM Biten KSS yeri Says Says 9 32 25 42 46 91 14 54 80 44 438 1.759 6.671 5.569 11.171 11.458 21.264 1.865 14.364 13.224 4.578 92.138 alan Says 8.795 33.355 27.845 55.855 57.290 106.320 9.325 71.820 66.120 22.890 460.690
Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.
ekil 2.1de grlecei zere 1960l yllardan beri devam eden KSS uygulamalar VI. Plan dneminden itibaren azalmaya balamtr. Bunun nedeni Trkiyedeki KSSlerin niceliksel olarak yeterli dzeye gelmesidir.
ekil 2.1: Tamamlanan KSSlerin Kalknma Plan Dnemleri tibaryla Dalm
1.000.000
100.000
10.000
1.000
100
10 Tamamlanan KSS Says 1 I. Plan Dn. II. Plan Dn. III. Plan Dn. IV. Plan Dn. V. Plan Dn. VI. Plan Dn. VII.Plan Dn. VIII.Plan Dn. IX. Plan Dn. yeri Says alan Says
Kaynak: STB, 2009.
33
Tablo 2.3te tamamlanan KSS projelerinin blgelere gre dalm verilmektedir. Toplam 438 KSSnin yaklak yzde 37si Anadolu ve Karadeniz blgelerinde yer almaktadr. Bu blgelerde KSS says eit olmakla birlikte Anadolu Blgesinde yer alan KSSlerin i yeri saylarnn yzde 20 daha fazla olduu grlmektedir. En az KSS bulunan blgemiz Gney Dou Anadolu Blgesi ve onun takip eden Dou Anadolu Blgesidir. Tm KSSlerin yaklak yzde 18i bu iki blgemizde yer almaktadr. 2009 Yl Yatrm Programnda devam eden projeler incelendiinde ise, bunlarn yzde 48inin Dou ve Gney Dou Anadolu Blgelerinde yer ald grlmektedir. Bu blgeleri yaklak yzde 20 ile Akdeniz Blgesi izlemektedir.
Tablo 2.3: Tamamlanan KSSlerin Blgelere Gre Dalm
2008 Sonu tibaryla Biten KSS'ler Blgeler Marmara Ege Akdeniz Anadolu Karadeniz Dou Anadolu Gney Dou Anadolu Trkiye Toplam
Kaynak: STB.
2009 Yatrm Program Devam Eden KSSler KSS Says (Adet) 2 3 9 5 6 16 7 48 KSS (Yzde) 4,17 6,25 18,75 10,42 12,50 33,33 14,58 100,00 yeri Says (Adet) 494 157 983 328 611 1.145 1.213 4.931 yeri Says (Yzde) 10,02 3,18 19,94 6,65 12,39 23,22 24,60 100
KSS Says (Adet) 65 67 48 91 89 47 31 438
KSS (Yzde) 14,84 15,30 10,96 20,78 20,32 10,73 7,08 100
yeri Says (Adet) 13.780 14.774 12.640 18.397 15.711 7.949 8.887 92.138
yeri Says Yzde 14,96 16,03 13,72 19,97 17,05 8,63 9,65 100
Mevcut KSSler ile devam eden KSSlerin blgelere gre dalm ekil 2.2de verilmektedir. ekle gre, Trkiyede en az KSS bulunan blgelere son yllarda en fazla kaynak tahsisi yapld anlalmaktadr. Burada iki olas neden ortaya kmaktadr. Birincisi, dier blgelerin KSSler asndan belirli bir doygunlua ulamas ve KSSlere pek fazla ihtiya kalmamasdr. kinci neden ise, blgesel kalknma politikalar erevesinde kaynaklarn az gelimi blgelere ynlendirilmesidir.
34
ekil 2.2: Tamamlanan ve Devam Eden KSSlerin Blgelere Gre Dalm

100
10
1
Marmara Mevcut KSS Says Devam Eden Projeler 64 3 Ege 67 2 Akdeniz 47 11 Anadolu 89 5 Karadeniz 89 6 Dou Anadolu 44 19 G. Dou Anadolu 29 9
Kaynak: STB, 2009.
ENDSTR BLGELER (EB)

STB, 9 Ocak 2002 tarih ve 4732 sayl Endstri Blgeleri Kanunu ile Trkiyedeki Endstri Blgelerinin kurulu ilemlerini yrtmekle grevlendirilmitir. Sz konusu Kanunda EBler Yatrmlar tevik etmek, yurt dnda alan Trk iilerinin tasarruflarn Trkiyede yatrma ynlendirmek ve yabanc sermaye giriini artrmak amacyla kurulacak retim blgeleri eklinde tanmlanmaktadr. Bakanlar Kurulu Karar ile EB yeri olarak belirlenen alan Hazine adna kamulatrlr. Kamulatrma gideri, alt yapya ynelik tm plan, ett, proje ve alt yap inaat giderleri STBnin btesinden karlanmaktadr. Yaplan bu harcamalara ait denek hibe niteliinde olup kamuya geri dn yoktur. Endstri blgeleri; OSBlerden dntrlen EB, mnferit yatrm yeri, karma EB, ihtisas EB, zel EB gibi trlerden olumaktadr. EB tzel kiiliinin kurulmas iin gerekli arsa veya arazi temini ve alt yap ile ilgili mal ve hizmet almlar ile yapm ileri iin giderler Bakanlk btesine konulan deneklerden karlanr. 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanunu kapsamndaki illerdeki EBlerde yer alan iyerlerine; gelir vergisi ve stopajn tamam terkin edilir, Bunlarn SSK priminin iveren hissesinin tamam ve enerji giderlerinin yzde 50sine kadar olan ksm Hazine Mstearl tarafndan karlanr. Tm EBler iin ise gayrimenkullere tevhit ve ifraz ilem harc muafiyeti vardr. Hazine arazilerinde yatrmc lehine irtifak hakk tesis edilmektedir. te yandan Bakanlar Kurulu tarafndan ayrca belirlenecek tevikler de sz konusudur.
35
Dier taraftan, OSBlerde yatrmcya OSB ynetim kurulu tarafndan parsel sat yaplrken, EBlerde sabit yatrm tutarnn yzde 0,5i karlnda yatrmcya irtifak hakk tesis edilir. Ayrca, EBlerde yatrm yapmak isteyen yatrmclar, faaliyet konularyla ilgili evresel Etki Deerlendirme (ED) olumlu kararn en fazla 2,5 ay, gerekli izin, onay ve ruhsatlarn 15 gn iinde alabilmektedir. Bylece, yatrma balamadan nce yrtlmesi gereken tm yasal ilemlerin ay iinde tamamlanmas ngrlmektedir. Bunlara karn 4737 sayl Endstri Blgeleri Kanunu yrrle konulduundan bugne yaklak 8 yldr, sadece Adana-Ceyhan Enerji htisas Endstri Blgesi ilan edilmi, bunun dnda herhangi bir gelime salanamamtr. Dolaysyla bugn iin EB sistemi, etkin bir ekilde ilememektedir. OSBler ile TGBlerin ortak zellikleri eklinde tasarlanm olan ve hem AR-GE hem de ileri teknoloji retimi yaplabilecek olan EB yaplanmasnn etkin hale getirilmesi gerekmektedir.
TEKNOLOJ GELTRME BLGELER (TGB)

2001 ylnda 4691 sayl Kanunla kurulmas ngrlen Teknoloji Gelitirme Blgelerinde; teknolojik bilginin retilmesi, retilen bilginin ticariletirilmesi, rnde ve retim yntemlerinde, rn kalitesi ve standardnn ykseltilmesi, verimlilii artracak ve retim maliyetlerini drecek yeniliklerin gelitirilmesi, kk ve orta lekli iletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunun salanmas, aratrmaclara i imknlar yaratlmas, ileri teknoloji yatrmlar yapacak yabanc sermayenin lkeye giriinin hzlandrlmas ve sanayinin rekabet gcnn artrlmas amalanmaktadr. 2009 yl itibaryla; Trkiye genelinde 31 adet TGB bulunmakta olup bunlarn halen 19 adedi faaliyettedir. Bu TGBlerde 1.154 iletme yer almakta olup, bunlarn 32 tanesi yabanc sermayeli iletmedir. TGBlerde 8.506s AR-GE personeli olmak zere 11.093 personel istihdam edilmektedir. Ylda yaklak 500 milyon ABD Dolar ihracat yaplan TGBlerde iletmelerin yapt yatrm tutar da 500 milyon ABD Dolar civarndadr. STB tarafndan TGBlerin alt yaps iin 2003 ylndan itibaren 2009 yl fiyatlaryla yaklak 60 milyon TLlik yatrm yaplmtr. TGBlerde arlkl olarak srasyla; yazlm, biliim, elektronik, ileri malzeme teknolojileri bata olmak zere; tasarm, nanoteknoloji, biyoteknoloji, otomotiv, tp teknolojileri ve yenilenebilir enerji konularnda alan yeniliki iletmeler yer almakta olup, blgelerde yrtlen toplam AR-GE proje says yaklak 2.750dir. TGBlerin etkilerinin artrlmas son derece nemlidir. retim yaplamayan bu alanlarda baz sektrlerde retim yaplabilecei dnlmektedir.
36
Yaplan AR-GE almalarnn sonularnn imalat sanayinde kullanlabilmesi ve bu alanlara ynelik AR-GEnin yaplabilmesi iin niversitede retilen teknik bilgilerin OSBlere ve buralarda yer alan iletmelere aktarlmas konusunda projeler gelitirilmesi gerekmektedir.
SERBEST BLGELER (SB)

Serbest blgeler; lkede geerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilikin hukuki ve idari dzenlemelerin uygulanmad veya ksmen uyguland, snai ve ticari faaliyetler iin daha geni teviklerin tannd ve fiziki olarak lkenin dier ksmlarndan ayrlan yerlerdir. 3218 sayl Serbest Blgeler Kanununda serbest blgelerin kurulmas ve iletilmesindeki temel amalar; ihracata ynelik yatrm ve retimi tevik etmek, dorudan yabanc yatrmlar ve teknoloji giriini hzlandrmak, iletmeleri ihracata ynlendirmek ve uluslararas ticareti gelitirmektir. Serbest blgeler; lkeye yabanc sermaye ve teknolojilerin getirilmesine imkn salayacak uygun zemin yaratlmas, sanayicinin ihtiya duyduu baz hammadde ve ara mallarn kolaylkla, istenilen miktarda ve zaman kayb olmadan temin edilebilmesi, salanan tevik ve avantajlarla dk maliyetli mal retimi ve ihrac, Trkiye dndan gelen mallarn transit olarak dier lkelere satm, yeni istihdam olanaklarnn yaratlmas, Trk ihra rnlerinin ihracatn kolaylatrarak hzlandrlmas bakmndan bir basamak olmas ilevlerini grmektedir. Trkiyede toplam 21 adet SB bulunmaktadr. Serbest blgelerde faaliyet ruhsat kapsamnda almakta olan serbest blge kullanclarnn imal ettikleri rnlerin satndan elde ettikleri kazanlar, Avrupa Birlii yeliinin gerekleecei yln vergileme dnemi sonuna kadar gelir veya kurumlar vergisinden muaftr. Serbest blgelerde retilen rn bedelinin en az yzde 85'ini yurtdna ihra eden kullanclarn, istihdam ettikleri personele dedikleri cretler gelir vergisinden muaf tutulmutur. Ayrca, retim faaliyetinde bulunan serbest blge kullanclarnn, serbest blgelerde gerekletirilen faaliyetlerle ilgili olarak yaplan ilemleri ve dzenlenen ktlar damga vergisi ve harlardan muaf tutulmutur. retim faaliyeti dndaki konularda 6 ubat 2004 tarihinden nce ruhsat alm olan kullanclarn gelir veya kurumlar vergisi muafiyeti, faaliyet ruhsat sresi sonuna kadar devam edecektir. Sz konusu tarihten itibaren dier konularda dzenlenen faaliyet ruhsatlar kapsamnda vergi muafiyeti bulunmamaktadr. Serbest Blgelerde 2008 yl sonu itibaryla 50.641 kii istihdam edilmekte ve 11,5 milyar ABD Dolar giri ve 13,1 milyar ABD Dolar k ile toplam 24,6 ABD Dolar bir ticaret hacmi yaratlmaktadr. Sz konusu ticaret hacminin yaklak yzde 96s sanayi sektrndedir.
37
TEKNOLOJ GELTRME MERKEZLER (TEKMER)

KOSGEB, bilim ve teknolojiye dayal yeni fikir ve bululara sahip kk ve orta lekli sanayi iletmelerinin, ulusal ve uluslararas alanlarda rekabet edebilecek teknolojik dzeyde kurulmas, gelimesi ve yeni rn retilmesi amacyla bu iletmelere teknolojik aratrma ve gelitirme destei vermektedir. Bunlarn yan sra iletmelere, malzeme, tehizat ve numune retimi ile ilgili giderler ve deneme amal ham madde temini, kalite gelitirme, teknolojik donanm satn alma amal geri demeli destekler ile danmanlk, AR-GE sonularn yaynlama, AR-GE projesi destek bavuru dokman hazrlama, teknopark kira destei, yer tahsisi, yayn temini, yurt d kongre, konferans, panel, sempozyumlara ve teknoloji fuarlarna katlm amal geri demesiz destekler de verilmektedir54. TEKMER desteinde niversite-sanayi ibirliinin gerektirdii kurumsal alt yapnn oluturulmas amacyla niversiteler ile ibirlii anlamalar yaplarak KOSGEB birimleri oluturulmakta ve desteklenmesine karar verilen iletmelere niversite yerlekeleri iinde alabilecekleri yerler de tahsis edilmektedir. Kendilerine yer verilen iletmelerin eitli giderleri, KOSGEB ve niversitelerce karlanmakta, istedikleri takdirde bu iletmeler niversite retim elemanlarnn bilgi birikimi ve teknik alt yapsndan da yararlandrlmaktadrlar. KOSGEB 20 adet TEKMERle toplam destek btesinin yaklak yzde 10unu teknoloji ve AR-GE desteklerinde kullanmaktadr. Bu kapsamda KOSGEB tarafndan yaklak 1.500 proje desteklenmitir. TGBlere geen birok iletme TEKMERlerdeki kuluka tabir edilen iliklerden yetimitir. Tablo 2.4te TEKMERler tarafndan verilen AR-GE desteklerine ilikin bilgiler verilmektedir. Tabloya gre 2007-2008 yllar arasnda toplam 15 milyon TL tutarnda 479 proje desteklenmi ve desteklenen iletmelerde 3.659 kiiye istihdam salanmtr. Ayn yllarda TEKMERlerde bulunan 271 iliin yaklak yzde 62si dolmu ve 180 iletmeye projelerini gerekletirebilmeleri iin mekan destei salanmtr. KOSGEBin destekledii AR-GE projelerinin yeteri kadar ekonomik deer yaratmad dnlmektedir. Buna karn destek salanan projelerin neticesinde ortaya kan yeni rn ve retim teknolojilerinin salad fayday izlemeye ve deerlendirmeye ynelik bir sistemin bulunmay desteklerin etkinliinin llmesinde nemli bir eksiklik olarak grlmektedir. Trkiyenin uzun dnemli ekonomik gelimesini srdrebilmesi ve rekabet gcn artrabilmesi, teknolojik yeteneini hzla glendirmesi, teknoloji youn sanayilerini gelitirmesi ve retim ile ihracat yapsn teknoloji youn alanlara dntrmesiyle mmkn olabilecektir. Bu erevede TEKMERlerin, gerek AR-GE projeleri, gerekse teknoloji transferi konularnda genel politikalarla uyumlu olarak, iletmeleri etkin biimde desteklemesi gerekmektedir55.
54 Cansz; (2008): 97. 55 Cansz; 2008: s. 100-101.
38
Tablo 2.4: TEKMERlerin verdikleri Destekler ve Projelerin Durumu 2007-2008

SIRA NO. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 lik (Adet) 16 8 11 12 4 20 53 18 3 15 5 1 1 0 30 8 14 11 27 14 271 Dolu lik (Adet) 15 6 10 12 1 6 48 6 3 5 1 1 1 0 30 5 3 8 15 4 180 lik Doluluk Oran (Yzde) 94 75 91 100 25 30 91 33 100 33 20 100 100 0 100 63 21 73 56 29 61,63 Desteklenen Proje Says (Adet) 75 95 15 24 14 10 34 10 12 20 6 5 9 12 51 3 15 19 25 13 479 Toplam Destek Tutar (TL) 2.610.472 3.172.731 101.099 703.061 763.948 345.252 1.195.600 431.210 122.128 306.318 25.291 264.525 289.816 437.905 1.030.313 126.672 77.574 939.685 1.270.745 346.291 14.740.737 Desteklenen letmelerde alan Says (Kii) 250 680 53 231 160 14 184 258 35 120 4 24 28 315 324 82 91 279 140 310 3.659
TEKMER ADI Boazii niv. TEKMER Yldz Teknik niv. TEKMER Sleyman Demirel niv. TEKMER Seluk niv. TEKMER Pamukkale niv. TEKMER Ondokuz Mays niv. TEKMER Orta Dou Teknik niv. TEKMER stanbul niv TEKMER Gazi niv. TEKMER Ankara niv. TEKMER Dokuz Eyll niv. TEKMER Ege niv. TEKMER Sabanc niv. TEKMER Fatih niv. TEKMER Hacettepe niv. TEKMER Karadeniz Teknik niv. TEKMER Gaziantep niv. TEKMER Gebze Yk. Tek. Ens. TEKMER stanbul Tek. niv. TEKMER Erciyes niv. TEKMER
Toplam
Kaynak: KOSGEB (2009). Destek verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.
GELTRME MERKEZLER (GEM)

GEMler, kk giriimcilerin i kurmasn ve gelitirmesini destekleyen ve kolaylatran mekanizmalardr. GEMler bnyesinde; ynetim danmanl destei, finans kaynaklarna eriim imkn, uygun koullarda iyeri mekan, ortak ofis ekipman ve ofis hizmetleri sunulmaktadr. GEMler; hizmet verdii sektrlere, kurulu amalarna ve yresel ekonomik nceliklere gre farkllk gsterirler56. Trkiyede GEMlerin kuruluu Dnya Bankas ve AB projeleriyle balamtr. 20022005 yllar arasnda yrtlen Birinci zelletirme Sosyal Destek Projesi (SDP1) kapsamnda 6 yrede (Adana, Mersin, Tarsus, Zonguldak Ereli, Van ve Eskiehir) GEM kurulmutur. Birinci Projenin ktlar ve salad katk gz nne alnarak kinci zelletirme
56 KOSGEB 2008 Faaliyet Raporu.
39
Sosyal Destek Projesi (SDP2) balatlmtr. Sz konusu proje erevesinde Avanos, Elaz, Samsun, Yozgat ve Diyarbakr illerinde toplam 5 GEMin daha kuruluu gerekletirilmitir. Dier taraftan, AB destekli Kadn Giriimciliini Destekleme Projesi erevesinde stanbul-Pendik, orum, Ktahya ve Hacbektada olmak zere 4 merkez kurulmutur. Tablo 2.5de Trkiyede bulunan GEMlerin kurulu tarihleri, buralarda kurulan iletmeler ve alan saylar verilmektedir. Tabloya gre kurulan GEMlerde toplam 443 ilik bulunmakta ve bunlarn 363nn dolu olduu ve buralarda bulunan iletmelerde 1.692 kiinin istihdam edildii grlmektedir. Ortalama alan saysna bakldnda ise; iletme bana ortalama 4 kiinin istihdam edilmekte olduu grlmektedir. Sz konusu projeler sosyal amalara da hizmet edecek biimde tasarlanmtr.
Tablo 2.5: Trkiyede GEMlere likin Bilgiler
Proje I gc Uyum Projesi GEM Zonguldak GEM Tarsus GEM Ereli GEM zelletirme Sosyal Destek Projesi I Eskiehir GEM Adana GEM Mersin GEM Van GEM Avanos GEM zelletirme Sosyal Destek Projesi II Samsun GEM Elaz GEM Yozgat GEM Diyarbakr GEM Kadn Giriimciliin Desteklenmesi Projesi Toplam Pendik KGEM Hacbekta KGEM orum KGEM Ktahya KGEM 16 Kurulu Yl 1997 2003 2004 2004 2004 2004 2004 2006 2006 2006 2007 2007 2008 2008 2008 2008 19972008 lik Says (Adet) 18 84 18 20 44 19 30 32 26 28 21 14 25 22 19 23 443 letme Says (Adet) 9 84 18 17 32 14 30 5 21 21 20 14 19 20 21 18 363 stihdam (Kii) 28 255 53 49 47 120 280 65 216 327 61 132 10 6 28 15 1.692
Kaynak: KOSGEB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.
40
TRKYEDE
ORGANZE SANAY
BLGELERNN GELM
BLM III
41
T RKYE D E O R GA N Z E S A N A Y B L G E L E R NN GEL M
Dnyadaki dier rneklerde olduu gibi Trkiyede de OSB uygulamalar sanayilemenin balamasyla birlikte gelime potansiyeline sahip byk kentlerde balam ve daha sonra lke apnda yaygnlamtr. ekil 3.1de OSBlerin yllar iindeki geliimi ile iletme ve alan saylar verilmektedir. ekilden de grld zere yllar iinde OSB proje saylar ile OSBlerde yer alan iletme saylar artmtr. OSB says 1975 ylnda 5 iken, gnmzde 133e km olup, OSBlerde yer alan iletmelerde alanlarn says ise 10 bin dzeylerinden, 850 binlere ulamtr. letme bana ortalama alan says 1970li yllarda 57 iken, 1990l yllarda 90lara km, gnmzde ise tekrar 60a dmtr. Bu da bize OSBlerin yapmnda 90l yllarda verimliliin en st dzeye ktn ve son yllarda yaplan OSBlerin atl kalmas dolaysyla iletme byklnn ortalama olarak tekrar 60lara dtn gstermektedir. Dier taraftan OSB bana ortalama iletme says 70li yllarda 45ler dolaynda iken, gnmzde 75lere kmtr.
ekil 3.1: OSBlerin Yllar tibaryla statistiki Byklklerindeki Geliimleri
1.000.000
100.000
10.000
1.000
100
10
1975
1985
1992
1995
2000
2005
OSB Says alan Says OSB Bana Ortalama letme Says
letme Says letme Bana Ortalama alan Says
OSBler iletmeler iin nemli avantajlar salamaktadrlar. ekil 3.2 ile ekil 3.3te OSBler ve OSB dnda bulunan iletmelerde elektrik, telefon, su, inaat ruhsat, iletme belgesi ve iyeri ama ruhsatnn verili sreleri gsterilmitir. OSBlerde elektrik, su, telefon gibi alt yap hizmetlerinin
42
2009
T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M
iletmelere balanmas, OSB dndaki blgelere kyasla ortalama iki kat daha hzl gereklemektedir. Ana telefon balatma sresi, OSB dndaki irketlerde ortalama 15 gn iken, OSBlerde yalnzca 7 gn srmektedir. Sanayi tesislerine elektriin balanmas, OSB dndaki iletmeler iin ortalama 20 gn iken, OSBlerdeki irketler iin ortalama 11 gn srmektedir. Su balants iin de ayn durum geerlidir: OSB dndaki iletmeler iin 14 gn uzunluundaki sre, OSBlerdeki irketler iin yalnza 5 gn almaktadr57.
ekil 3.2: Alt yap Balant Sresi (gn): OSBlerde ve Dier Alanlarda Yer Alan letmeler
25
20
15
10
0
Dier OSB Dier OSB Dier OSB
Ana Telefon Balants
Elektrik Balants
Su Balants
Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve verimlilik Anketi 2005.
Benzer durum inaat izinleri iin de sz konusudur. OSBlerde kurulmu irketler yap ruhsatn veya yap kullanma izin belgesini ortalama 40 gnde alrken, bu sre OSB dndaki iletmeler iin ortalama 80 gndr. Sz konusu yetkilerin OSBlere gemesinin, ilgili alanlarda i yapmay nemli lde kolaylatrd grlmektedir. zin ve ruhsatlarn yannda OSBler yksek kalitede alt yap hizmeti vererek, irketlerinin verimliliklerini dorudan etkilemektedir. OSBler, idari izin ve ruhsatlarn daha abuk verilmesi sayesinde yatrmlar kolaylatrmann yannda, bunlara ilikin denetimlerin ve yenilemelerin yaplmasnda da etkin alarak iletmelerin verimliliklerine srekli olarak katk salamaktadrlar58.
57 Dnya Bankas ve TEPAV, Yatrm Ortam ve verimlilik Anketi 2005. 58 TEPAV 2005, OSB alma Dokman.
43
ekil 3.3: zin ve Ruhsat Alma Sreleri (gn): OSBlerde ve Dier Alanlarda Yer Alan letmeler
100
80
60
40
20
0
Dier OSB Dier OSB Dier OSB
naat Ruhsat ve Yap Kullanma Ruhsat
letme Belgesi
yeri Ama/alma Ruhsat
Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve verimlilik Anketi 2005.
KALKINMA PLANLARI VE OSBLER

OSB uygulamalarna ilk olarak 1962 ylnda Bursa TSO OSBnin kurulmasyla balanmtr. 1980li yllardan nce OSBler Yksek Planlama Kurulu (YPK) ve Bakanlar Kurulu Kararlaryla kurulurken, 31 Ocak 1982 tarihinde "Sanayi ve Ticaret Bakanl Fonlar Ynetmelii" yrrle girmitir. Bu srete, OSBlerin kurulmas, Kalknma Planlarndaki ve Yllk Programlardaki hedefler dorultusunda gerekletirilmitir. Daha sonra, 15.04.2000 tarihinde 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri Kanunu (Eserde bundan byle OSB Kanunu eklinde anlacaktr) ve 01.04.2002 tarihinde Organize Sanayi Blgeleri Uygulama Ynetmelii yrrle girmitir. Dier taraftan Organize Sanayi Blgeleri Yer Seimi Ynetmelii ilk olarak 28.06.1997 tarihinde yrrle girmi ve 4562 sayl OSB Kanununa bal olarak 21 Mays 2001 tarihinde yeniden dzenlenmitir. OSB yerinin kesinletirilme ileminin daha etkin bir ekilde yaplabilmesi iin 17 Ocak 2008 tarihinde revize edilmitir. OSB Yer Seimi Ynetmeliinde son yaplan deiikliklerle; kamu yatrmlarn daha etkin, verimli ve daha ksa zamanda gerekletirebilmek amalanmtr. Bu erevede; yer seimine esas kurum ve kurulu grlerine zaman kstlamas getiril44
mi ve Yer Seimi Komisyonuna ye gnderecek kurum says drlerek brokratik ilemleri azaltlm olup STB tarafndan bir OSBnin yer seimi ilemleri 4 ay gibi bir srede tamamlanmaktadr. Dier taraftan 2008 yl sonunda 4562 sayl yasada yaplan dzenleme yoluyla Tarma Dayal htisas OSB kavram ilave edilmitir. OSB mevzuat OSB ynetimlerine, fabrika inaatlarnn projelendirilmesi, inaat aamasnda verilen izin ve ruhsatlar ile alt yap hizmetlerinin (telekomnikasyon, elektrik, doal gaz, su) datlmasna ilikin kamusal yetkiler devredilmitir. Bu kamusal yetkiler OSB mdrleri ve OSBlerin kontrol tekilatlar tarafndan kullanlmaktadr. OSB mdrleri 4562 sayl OSB Kanununa gre OSB Mteebbis heyeti tarafndan atanmaktadr. Bu durumda ortaya sanayicilerin setii OSB mdr ve personelinin yine sanayicileri denetlemesi durumu ortaya kmaktadr. OSBler TOBB ve TESK gibi kamu meslek birlii nvanna sahip deildirler. Byle olmad halde kamunun yapmas gereken birok faaliyet OSB Kanunu erevesinde OSBlere verilmitir. OSBlerin gelimesi ayn zamanda planl dnemin balangcdr. lk olarak organize sanayi blgeleri kavram Birinci Be Yllk Kalknma Plannda yer almtr. 1963 Yl Program ve takip eden yllarn programlarnda OSBlerin programlan-
Bursa TSO OSB
45
masna ncelik verilmitir. 1962 ylnda yapmna balanan ve 1966 ylnda tamamlanan Bursa TSO OSB, Plan dneminin sonunda faaliyete gemitir. kinci Be Yllk Planda (1968-1972) ise, sanayi blgeleri sorununu zmek iin OSBlerin kurulmas, gelimesi ve tevik edilmesi temel ama olarak belirlenmitir. OSBlere ynelik ayrcalkl tevik verme kinci Kalknma Plan dneminde gndeme gelmitir. Plann tedbirler ksmnda Organize sanayi blgelerinde ve tamamlanacak sanayi dallarnda zel tariflerin uygulanmasna gidilecektir ifadesi yer almaktadr59. Bu kapsamda Organize sanayi blgeleri, blgesel gelime, ehirleme ve yerleme sorunlarn halletmek iin bir ara olarak kabul edilmitir. Plan dneminin sonunda Manisa ve Konya OSB projelerinin yapmna balanlmtr. nc Be Yllk Kalknma Plannda ise (1973-1978) OSBler, yerleme ve ehirleme erevesinde sanayilemeyi dzenleyici, kentlemeyi disipline edici bir ara olarak ele alnmtr60. Drdnc Be Yllk Kalknma Plannn (1979-1983) hazrlk aamasnda ilk defa OSBlerle ilgili mstakil bir zel htisas Komisyonu kurulmutur. Sz konusu Planda OSBler ayr bir balk erevesinde ele alnm ve OSBlere ilikin olarak ilk defa OSBlere ynelik mevzuatn nemine deinilmi, sanayide btnlemeyi salayc nlemler ile OSBlerin alt yap eksiklikleri gndeme getirilmitir. Bu Planda kentlemenin yannda OSBlerdeki retimin, iletmeler ve sanayi asndan nemi zellikle vurgulanmtr. Beinci Be Yllk Kalknma Plannda ise, OSBler yerleme-ehirleme sektrnde ve kentleme politikalar erevesinde ele alnmtr. OSBlerin sanayi potansiyeli olan yerlerde kurulmas, ihtisas OSBlerin kurulmas ile ana-yan sanayi btnlemesi iin OSB bulunan yerlerde Kk Sanayi Sitesi yaplmas politikalar ncelikli olarak ele alnmtr. Beinci Be Yllk Kalknma Plan sektrel btnlemeye ve sanayinin yaylmasna verdii nem bakmndan dier planlardan ayrlmaktadr61. Altnc Be Yllk Kalknma Plannda (1990-1994), deri ve deri mamulleri sanayinin toplu olarak kendilerine ayrlm organize sanayi blgelerine tanmasnn zendirilmesi ve OSB bulunan yerlerde tamamlayc faaliyetlerin yer alaca kk sanayi sitelerinin kurulmasnn desteklenmesi nem kazanmtr. Sz konusu Plan dneminde sanayinin blgeler arasnda dengeli dalmnn salanmas ve snai gelimenin teviki amacyla organize sanayi blgeleri yapmna devam edilmesi ve OSBlerin dzenli ehirlemenin salanmasna imkn veren bir ara olarak kullanlmasna nem verilmesi ncelikli politikalar arasnda yer almtr62. Altnc Be Yllk Kalknma Plan dneminde tamamlanan 18 adet organize sanayi blgesi 5,6 bin hektarlk alan ve 3.370 sanayi parselini kapsamaktadr. Bylece, 1994 sonu itibaryla 8,8 bin hektarlk alanda 5.320 sanayi parseli ile toplam 27 adet organize sanayi blgesi kurulmutur. Yedinci Be Yllk Kalknma Plannda (1996-2000), mevcut tesislerin organize sanayi blgelerine tanmasnn zendirilmesi, doluluk oran dk
46
59 II. Be Yllk Kalknma Plan (1968-1972), s.: 118, s.: 559, 1967. 60 IV. Be Yllk Kalknma Plan, zel htisas Komisyonu Raporu, s.: 3, 1976. 61 V. Be Yllk Kalknma Plan (...). 62 VI. Be Yllk Kalknma Plan.
organize sanayi blgelerinin bulunduu yrelerde, bu blgelerin dndaki sanayi yatrmlarnn zorunlu haller dnda desteklenmemesi planlanmtr. Ayn zamanda sz konusu Planda OSBlerin zel sektr yatrmlarnn seilecek blgesel gelime merkezlerine ynlendirmede nemli bir fonksiyonu olduu belirtilmitir. OSBlerin hem dzenli kentsel gelime, hem de endstriyel faaliyetler iin dsal ekonomiler salama gibi olumlu zelliklerinden dolay Kalknmada ncelikli Yrelerde inaat devam eden, kamulatrma, ett-proje aamasnda bulunan OSBleri hzla bitirilmesi ve ihtisaslamalarnn salanmas planlanmtr. Bununla birlikte, Planda gelimi ve normal yre olarak tanmlanan illerde htisaslam Organize Sanayi Blgelerini kurulmas faaliyetlerinin hzlandrlmas ve bu blgelerin yeni teknolojileri kullanacak tarzda rgtlenmeleri iin burada yer alan iletmelerin AR-GE faaliyetlerini ve bu blgelerde niversite-sanayi ibirliini gelitirici ynde dzenlemeler yaplmas tasarlanmtr63. Plan dnemi sonunda 11.839 hektar byklnde 5.425 tesis kapasiteli 51 adet OSBnin alt yaps tamamlanarak sanayicinin hizmetine sunul-
Antalya OSB
63 VII. Be Yllk Kalknma Plan.
47
mutur. Sz konusu blgelerde doluluk orannn yzde 62 olup 3.383 tesis retime gemi ve 270.800 kiinin istihdamna imkn salanmtr. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001-2005) dneminin en nemli politikalar64; yerel giriimciliin harekete geirilmesi ve istihdam asndan nem tayan organize sanayi blgelerinin yurt sathna yaylmas, sanayilemenin kentsel gelimeleri olumlu etkilemesi amacyla, orta byklkteki kentlerde alt yaps hazrlanm sanayi blgeleri gelitirilmesi ve OSBlerde orta byklkteki sanayi iin arsalar retilmesidir. Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plannda ise (2007-2013), ekonominin ara eleman ihtiyacn karlamak iin mesleki eitim faaliyetlerinin kmeleme ortam oluturan OSBlerde ilgili hizmet kurumlar ve zel sektrle etkili ibirlii iinde yaygnlamasn salayan mekanizmalarn glendirilmesi ve inaat devam eden OSBlerin biran nce sanayicinin kullanmna almas ncelikli politikalar arasnda yer almtr65. Buradan da anlalaca zere Birinci Be Yllk Kalknma Planndan itibaren OSBler Kalknma Planlarnn nemli politika aralarndan birisi olmutur. ekil 3.4te Kalknma Plan Dnemlerinde balanan ve bitirilen OSBler verilmektedir. ekil incelendiinde, Altnc Kalknma Plan Dneminden itibaren balanan ve bitirilen proje saylarnn ok fazla olduu grlmektedir. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde 41 OSB projesi, Dokuzuncu Kalknma Plannn ilk ylnda ise 37 proje tamamlanmtr. En fazla OSB projesinin uygulamaya konulduu yllar Yedinci Be Yllk Kalknma Plan Dnemi iindedir. Bu dnemde 147 projeye balanm olup, bir nceki plan dneminde ise 85 proje balatlmtr. 2001 yl ekonomik krizi ile birlikte etkin olmayan bir ok proje Yatrm Programndan karlm, ancak, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde bu projeler tekrar Yatrm Programna alnmtr.
TRKYEDE OSB UYGULAMALARI

Trkiyedeki OSBler; STBnin kredi destei ile oluan OSBler, kurulduklarnda KSS olan, ancak, daha sonra gelimiliklerinden dolay OSBye dnenler ve mteebbis heyetlerin kendi imknlaryla yaptklar OSBler olmak zere ekilde kurulmu bulunmaktadrlar. Sz konusu blgelere ilikin bilgiler aada balklar halinde aklanmtr.
64 VIII. Be Yllk Kalknma Plan. 65 IX. Be Yllk Kalknma Plan.
Sanayi ve Ticaret Bakanl Kredi Destei ile Yaplan OSBler OSBlerin kurulabilmesi iin, OSB kurmak isteyen kurum ve kurulular tarafndan hazrlanacak olan OSB gereke raporu, Valiliin onay ile STBye sunulmaktadr. Bu aamann ardndan Bakanlka OSB kuruluu iin uygun grlen talepler, yer seimi yaplmak zere deerlendirmeye alnmaktadr. Yer seiminin sonulandrlmasna kadar olan almalar, OSB kuruluuna katlacak kurum ve kurulular tarafndan ve valilik kanalyla yrtlmektedir. OSB, kurulu yerinin kesinlemesinden sonra,
48
ekil 3.4: Kalknma Plan Dnemleri tibaryla Balanan ve Bitirilen OSB Projeleri
160
140
120
100
80
60
40
20 5 0 III. Kalknma IV. Kalknma Plan Plan Balanan OSB Says 1 2 5 16 9 12 85 18 147 24 75 41 14 37 VI. Kalknma VII. Kalknma VIII. Kalknma IX. Kalknma Plan Plan Plan Plan Biten OSB Says
I. Kalknma Plan
II. Kalknma Plan
V. Kalknma Plan
Kaynak: STB (2009) bilgilerinden alma kapsamnda hazrlanmtr.
49
kurulu protokolnn STB tarafndan onaylanmas ve sicil kaydnn yaplmasn mteakip, OSB tzel kiilik kazanmaktadr. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn OSBler zerindeki grev ve yetkileri; Yer seimini ynetmek ve oy birlii ile seilen yeri OSB alan olarak tasdik ve ilan etmek, OSB nin kuruluunu onaylayarak tzel kiilik vermek, mar plan ve altyap projelerini tasdik etmek, Kamulatrma taleplerini inceleyerek Kamu Yarar Karar n vermek, Kredi talebi uygun grlen OSB leri kredilendirmek, Gerekli grd hallerde veya ikyet zerine OSBlerin her trl hesap ve ilemlerini denetlemek ve gerekli tedbirleri almak, olarak sralanabilir. OSB tzel kiiliinin grev ve yetkilerini ise; Arazi temini iin gerektiinde kamulatrma yapmak, Yap ruhsatlarn vermek ve inaatlar denetlemek, Yap kullanma izin belgelerini vermek, yeri ama ve iletme ruhsatlarn vermek, Elektrik retim tesisleri kurarak veya satn alarak elektrik datmn yapmak, Doal gaz datmn yapmak, Su temin ederek datmn yapmak, Atk su ebekesini ynetmek ve ortak artma tesisini kurmak ve iletmek, Kat atk ynetimi ve genel gvenlik hizmetlerini salamak, olarak sralamak mmkndr. STBnin kredi desteiyle yaplan ve yaplacak olan OSB alt yap inaatlarna yllar itibaryla kullandrlan kredilerin faiz oranlar Tablo 3.1de verilmitir. Tablo 3.1e gre, geri deme koullar 1987 ylndan beri deitirilmemitir. Ancak, faiz oranlar ekonomik gelimelere de bal olarak yllar itibaryla deimitir. Trkiyenin 1980li yllarda yksek enflasyonlu bir ekonomiye sahip olduu dnldnde OSBlere verilen kredilerin ok dk bir faizle verildii grlmektedir. 2009 yl itibaryla sz konusu faiz oranlar ve deme artlar aadaki gibidir; Kalknmada ncelikli llerde; yzde 1 faiz oran ile 5 yl demesiz olmak zere toplam 15 ylda geri demeli, Kalknmada ncelikli Olmayan llerde; yzde 3 faiz oran ile 3 yl demesiz olmak zere toplam 11 ylda geri demeli, Gelimi llerde; yzde 6 faiz oran ile 2 yl demesiz olmak zere toplam 9 ylda geri demeli, faiz ve geri deme artlar uygulanmaktadr.
50
Tablo 3.1: OSBlere Kullandrlan Kredilerin zellikleri

Yllar Kredi Bilgileri/ ller Kredi Oran 1962-1986 Faiz Oran Geri deme Kredi Oran Faiz Oran 1987-1996 Geri deme Kredi Oran 1997-1999 Faiz Oran Geri deme Kredi Oran 2000-2003 Faiz Oran Geri deme Kredi Oran 2004-2006 Faiz Oran Geri deme Kredi Oran 2007-2008 Faiz Oran Geri deme Kredi Oran 2009-Gnmz Faiz Oran Geri deme Kaynak: STB (2009). Kalknmada ncelikli Normal ller ller Yzde 99 Yzde12 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde15-18 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl, 4 Yl demesiz Toplam 13 Yl Yzde 99 Yzde 25 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde 10 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde 2 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde 2 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde 1 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 99 Yzde15 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 95 Yzde 20 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Yzde 95 Yzde 40 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Yzde 95 Yzde 15 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Yzde 95 Yzde 7 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Yzde 95 Yzde 5 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Yzde 95 Yzde 3 3 Yl demesiz Toplam 11 Yl Gelimi ller Yzde 99 Yzde15 5 Yl demesiz Toplam 15 Yl Yzde 90 Yzde 22 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl Yzde 90 Yzde 50 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl Yzde 90 Yzde 20 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl Yzde 90 Yzde 12 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl Yzde 90 Yzde 9 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl Yzde 90 Yzde 6 2 Yl demesiz Toplam 9 Yl
Tablo 3.2 ve ekil 3.5te OSBlere kullandrlan kredilerin Kalknmada ncelikli llerdeki kapsam ve normal ve gelimi yrelere uygulanan faiz orannn ortalama deerlerini gstermektedir. ekil 3.5teki verilere gre 1962 ylndan 1999 ylna kadar OSBlere verilen kredi faiz oranlar artrlm, ancak bu oranlar 1999 ylndan sonra srekli olarak derek 2009 ylnda ortalama yzde 3lere dmtr.
51
Tablo 3.2: OSBlere Kullandrlan Kredilerin Ortalama Faiz Oranlar ve Kamu Destei
Yllar 1962-1986 1987-1996 1997-1999 2000-2003 2004-2006 2007-2008 2009-Gnmz OSBlere Salanan Kredinin Ortalama Reel Faiz Oranlar (Yzde) 14 19 38 15 7 5 3 Kamunun Salad Faiz Sbvansiyonu (Yzde) 9,2 16,5 31,6 23,0 1,7 3,8 4,4
Kaynak: alma kapsamnda STB verilerinden hazrlanmtr.
ekil 3.5: OSBlere Kullandrlan Ortalama Kredi Faiz Oranlar

40 35 30 25 20 15 10 5 0
1962-1986
1987-1996
1997-1999
2000-2003
2004-2006
2007-Gnmz
OSBlere Salanan Kredinin Ortalama Faiz Oranlar Kamunun Salad Ortalama Faiz Sbvansiyonu
Kaynak: alma kapsamnda DPT ve STB verilerinden hazrlanmtr.
52
Tablo 3.3te tamamlanan ve 2010 Yl Yatrm Programnda devam eden projelerin blgesel dalm verilmektedir. Tabloya gre, tamamlanan OSBlerin yzde 21,4 Karadeniz Blgesinde yer almaktadr. Karadeniz Blgesi 28 OSB ile en ok OSBye sahip olmasna ramen, OSB alan olarak yzde 11,1 ile Dou Anadolu Blgesinin nnde altnc srada gelmektedir. Karadeniz Blgesindeki OSBlerin genel zellii corafi artlardan dolay alan olarak kk olmalardr. Karadeniz Blgesinden sonra 20er OSB ile Anadolu Blgesi ve Marmara Blgesi gelmektedir.
Marmara Blgesi toplam OSBlerin yzde 16sna sahip olmakla beraber, alan olarak toplam OSB alannn yzde 20sine sahiptir. En az OSB Dou Anadolu Blgesi ve Gneydou Anadolu Blgesinde yer almaktadr. Ayn ekilde 2010 Yl Yatrm Programnda yer alan projelere baktmzda; yine devam eden projelerde en fazla projeye sahip blge 17 proje ile Karadeniz Blgesidir. Bu blgeyi 14 OSB ile Ege Blgesi ve 12 OSB ile Anadolu Blgesi takip etmektedir.
Tablo 3.3: Tamamlanan ve Devam Eden OSBlerin Blgelere Gre Dalm
2009 Sonu OSB Blgeler Alan (ha) 5.266 3.873 3.453 4.830 2.877 1.548 3.999 25.846 2010 Yatrm Program OSB Alan (Ha) 989 2.155 250 2.435 1.328 2.761 2.918 12.836 Kredi verilecek Alan (Ha) 539 1.640 100 1.710 1.089 1.189 1.287 7.554
Adet
% (ha)
Adet
**
Adet***
Marmara Ege Akdeniz Anadolu Karadeniz Dou Anadolu Gney Dou Anadolu Trkiye Toplam
21 19 16 24 28 10 13 131
16,03 14,50 12,21 18,32 21,37 7,63 9,92 100
20,37 14,98 13,36 18,69 11,13 5,99 15,47 100,00
8 14 4 12 17 15 13 83
7,70 16,79 1,95 18,97 10,35 21,51 22,73 100
9,64 16,87 4,82 14,46 20,48 18,07 15,66 100
Kaynak: STB verilerinden alma kapsamnda dzenlenmitir. (*) Toplam blge alannn Trkiye toplam alanna orandr. (**) Etd ve artma karekteristii ile yer alan projeler adet olarak toplamlara dahil edilmitir. (***) Toplam adedin Trkiye toplam adedine orandr.
ekil 3.6da blgeler itibaryla tamamlanm ve devam eden asl projelerin sanayi alan dalm verilmitir. ekle gre, mevcut sanayi alanlarna, ncelikle Anadolu ve dier i blgelerde arlk verildii grlmektedir. Marmara blgesinin finans ve turizm arlkl bir yapya doru dnm ve bata Ankara olmak zere Eskiehir, Konya ve Kayseride imalat sanayinin teknolojik bir stnlkle yapsn deitirmesi ve geleneksel sektrlerin Dou ve Gneydou Anadoluya kaydrlma anlay OSB projelerine yansm grlmektedir.
53
ekil 3.6: Devam Eden OSB Projeleri Tamamlanm Kabul Edildiinde OSBlerin Blgelere Gre Dalm
10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
MARMARA
EGE
AKDENZ
ANADOLU
KARADENZ
DOU AND.
G. DOU AND.
Programdaki OSBlerin Mevcut Alan
OSBlerdeki Mevcut Sanayi Alan
Proje Tamamlandnda Oluacak Toplam Sanayi Alan

Kaynak: STB (2009).
Tablo 3.4te 1975 ylndan itibaren OSBlere kullandrlan krediler ve OSBler tarafndan yaplan geri demeler verilmektedir. Tabloya gre 2008 yl sonu itibaryla STB tarafndan yaklak 2 milyar TL kredi kullandrlmtr. Sz konusu kredilerin yaklak yzde 14 yani 270 milyon TLsi tahsil edilmi, 62 Milyon TL ise 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanununa gre bedelsiz arsa tahsislerinden Hazine ile mahsuplatrlmtr.
Tablo 3.4: OSBlerin Kulland Krediler ve Geri demeler (2009)
YILLAR OSBlere OSBlerin Geri verilen Kredi demesi (TL) Miktar (TL) 589.343.152 298.284.758 407.491.362 368.505.957 293.954.996 1.957.580.224 41.173.251 30.028.575 79.123.188 88.239.371 31.626.454 270.190.839 Tevik Kanunu Gereince Mahsup (TL) 0 0 0 61.928.551 0 61.928.551 Geri deme Oran (Yzde)
1975-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2005 2006-2008 Toplam
7,0 10,1 19,4 23,9 10,8 13,8
Kaynak: STB verilerinden alma kapsamnda dzenlenmitir.(2009)
54
Trkiyede 1962 ylndan itibaren toplam 120 OSB projesi kamu yatrm programlar kapsamnda tamamlanmtr. Devam eden tm projelerle birlikte bu rakam 261dir. Devam eden OSB projelerinin 96 adedi 2009 Yl Yatrm Programnda yer almaktadr. Bu Projelerin toplam proje tutar 1,2 milyar TL olup, 2008 yl sonu itibaryla toplam 335 milyon TL harcama yaplmtr. Mevcut deneklerle; OSBlerin tamamlanma sresi yaklak 12 yl iken gerek bteden daha fazla kaynak ayrlmas gerekse yatrm programlarnn rasyonelletirilmesi sonrasnda OSBlerin tamamlanma sresi 4 yla kadar dmtr. Tablo 3.5te genel bteden yllar itibaryla STBye tahsis edilen denek kullanm gsterilmektedir. Tablodan grlecei zere 2003-2008 dneminde STBye merkezi bte kaynaklarndan yaklak 676 milyon TL tahsis edilmi ve bunun yzde 90 olan yaklak 605 milyon TL OSBlere kullandrlmtr. Buradan da btenin kullanm yzdesi olduka yksektir. Ayrca, son yllarda OSBlerin bir an nce faaliyete geirilip ekonomiye kazandrlmas iin OSBlere ayrlan kaynaklar artrlmtr. OSBlere 2010 yl fiyatlaryla 2003 yl banda 66 milyon TL kaynak tahsis edilirken, bu rakam kadar srekli artarak 2010 ylnda ... milyon TL kaynak kmtr.
Tablo 3.5: Genel Bteden STBye OSBler in Tahsis Edilen denek ve Bu denein Kullanm (2010 yl fiyatlaryla)
Yl 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Toplam Tahsis Edilen Kredi (TL) 66.087.859 70.767.764 104.494.588 89.050.839 88.167.340 124.750.602 132.952.050 676.271.042 Kullandrlan Kredi (TL) 59.919.804 61.425.690 102.957.645 80.484.240 76.381.379 115.195.306 109.233.734 605.597.798 Kullanm Yzdesi 91 87 99 90 87 92 82 90
Kaynak: STB verilerinden alma kapsamnda dzenlenmitir.(2009)
Tablo 3.6da Trkiyedeki tm OSBlerin parsel, retim ve istihdam bilgileri toplulatrlm olarak verilmitir. Buna gre tm OSBlerde iletmeler ve/veya yeni giriimciler iin toplam 54.942 sanayi parseli bulunmakta olup, bunun yzde 68inde, yani 37.335 parselde retime geilmitir. retime geilen parsellerde 822.675 kii istihdam edilmektedir. Tm parsellerde retime geildiinde yaklak 1,14 milyon kiinin istihdam edilecei bir sanayi yaps meydana gelmi olacaktr.
55
Tablo 3.6: Trkiyede retime Geen OSBlere likin Bilgiler

Parsel Says (Adet) 54.942 retime retime Geilen Geme Oran Parsel Says (Yzde) (Adet) 37.335 68 retime Geilen Parsellerde stihdam (Kii) 822.675 Toplam stihdam Kapasitesi (Kii) 1.141.048
Yl
2009
Kaynak: STB verilerinden alma kapsamnda dzenlenmitir. (2009)
Tablo 3.7de biten OSBlerin parsel, retim ve istihdam bilgileri verilmitir. 1962-2008 yllar arasnda toplam 16.226 adet parsel tamamlanm, bunlarn 14.226s kullanclarna tahsis edilmitir. Tahsis oran yzde 88 olmasna ramen, sz konusu parsellerin ancak yzde 58inde, dier bir deyile 9.484 parselde, retime geilmitir. retime geme oranlar sanayinin gelimi olduu blgelerde ok yksek iken dier blgelerde daha dktr. Buradan da durumun yeni OSB kurulmas srecinde gz nne alnmas ve yeni OSB kurulurken fizibilite, ihtiya analizleri ve OSBnin kurulaca blgede gelime analizlerinin yaplmas gereklilii ortaya kmaktadr. Yine Tablo 3.7ye gre, 2003 ylndan itibaren 44 adet OSB projesi tamamlanm ve 7.067 parsel sanayicinin hizmetine sunulmutur. Bu yeni parsellerden 6.298i sanayiciye tahsis edilmi ve 4.651inde, dier bir deyile parsellerin yzde 66snda, retime geilmitir. Bu erevede tamamlanan 44 adet OSBde 263 bin kiiye yeni istihdam salanmtr. retime geme oranlar 2003 ylndan itibaren 2008 ylna kadar srekli artmtr. 2008 ylnda ise gerek kresel kriz, gerekse yeni 13 OSBnin tamamlanarak hizmete sunulmas sonucu retime geilen parsel saysnn artmasna ramen, retime geme oran yukardaki sebeplerin etkisiyle dk kalmtr.
Tablo 3.7: Tamamlanan OSBlerde Parsel Tahsisi (kmlatif)
OSB Says (Adet) 76 77 87 93 107 120 131 Parsel Says (Adet) 9.159 10.629 10.509 12.108 11.969 16.226 16.579 Tahsisi retime Yaplan Parsel Geilen Parsel Says (Adet) Says (Adet) 7.928 9.044 9.126 10.475 10.476 14.226 13.234 4.833 5.334 5.668 6.532 7.143 9.484 9.017 retime Geme Oran (Yzde) 53 50 54 54 60 58 54 retime Toplam Geilen stihdam Parsellerde Kapasitesi (Kii) stihdam (Kii) 330.193 385.714 423.377 457.530 482.618 593.243 537.414 602.050 638.504 645.850 720.000 708.131 846.923 805.562
Yllar 1962-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir. (2009)
56
Ankara Sanayi Odas OSB
Ek-1de; Yatrm Programna alnarak 2009 yl ba itibaryla tamamlanan 120 adet OSB projesinin parsel, retim ve istihdam bilgileri, retime geme oranlarna gre sralanarak verilmitir. Sz konusu OSBlerde retime geme oranlar yzde 20lik paylar halinde ekil 3.5te zetlenmitir. Buna gre tamamlanan 17 adet OSBde herhangi bir sanayici retime gememitir. Yzde 1 ile 20 arasnda retime geen OSB says ise 23tr. Sekiz adet OSBde yzde 21 ile 40 arasnda retime geilmitir. Bunlarn yannda yzde 80 ile 100 arasnda retime gemi 30 adet, doluluk oranlar, retim, ihracat ve istihdam asndan baarl OSB uygulamas da bulunmaktadr. Birok OSBnin bo olmasndan kaynaklanan verimsizlik konusu irdelendiinde ortaya u durum kmaktadr: Mevcut durumda gelecekteki giriimlere ynelik alt yaps hazr sanayi parselleri retilmitir. Ancak byle bir durumda; yollar ve dier alt yaplar kullanlmad zaman ok ksa srede yeniden alt yap ihtiyac gndeme gelmekte olup bu OSBlerin karlayamayaca dzeyde ykl maliyet getirmektedir. Bu durumda yeni giriimci geldiinde OSBler Bakanlktan yeniden kredi talebinde bulunmaktadrlar. Yatrm Programlarna OSB projesi alnmasnda kamu kaynaklarnn verimli ve rasyonel kullanlmas iin STB ve DPT ibirlii erevesinde 2008 ylnn bandan itibaren yeni dzenlemeye giderek taleplerinin kredilendirilmesi ya da yeni OSB kurulmasna ynelik bir takm ltler getirerek uygulama balatlmtr. Bu kapsamda OSB projelerine ynelik ihtiya analizi, finansal fayda, maliyet analizi, ekonomik fayda gibi birok veriyi ieren OSB Bilgilendirme Raporu, OSBler tarafndan hazrlanmaya balanm ve STB deerlendirmesinden sonra yeni projeler DPTye gnderilmektedir.
57
ekil 3.7: Bakanlk Kredisi le na Edilen OSBlerde retime Geme Oranlar
8
Hi retime geilmemi % 1-20 % 21-40 % 41-60 % 61-80 % 81-100
13 30 17 23
20
Tablo 3.8de Yatrm Programnda devam eden OSBlerin parsel, retim ve istihdam bilgileri verilmitir. 2010 Yl Yatrm Programnda 83 adet OSB projesi bulunmakta olup projeler tamamlandnda 6.937 sanayi parseli yatrm iin sanayicinin kullanmna verilecektir. Yaplacak sz konusu yatrmlarla 230.512 istihdam salanmas beklenmektedir. Dier taraftan Yatrm Programnda yapm devam eden OSBlerde yzde 5lik retime geme oran yakalanabilmi olup yaklak 14 bin kiiye istihdam salanmaktadr.
Tablo 3.8: Yatrm Programnda Devam Eden OSBlerde Parsel Tahsisleri

OSB Says (Adet) 2010 83 Parsel Says (Adet) 6.937 Tahsisi Yaplan Parsel Says (Adet) 1.241 retime retime Geme Geen Parsel Oran Says (Adet) (Yzde) 364 5 retime Geenlerde stihdam (Kii) 13.672 stihdam Kapasitesi (Kii) 230.512
Yl
58
Son yllarda ok sayda OSB kurulmu ve bunlarn ounluu Yatrm Program kapsamnda gerekletirilmitir. Bunun sonucu olarak Yatrm Programndaki proje says srekli art gstermitir. Bu erevede DPT Mstearl ile STB tarafndan OSB seim ltlerinde etkinlie ynelik deiiklikler yaplmtr. Bunun en somut rnekleri ise bir ildeki OSBlerin yzde 75i dolmadan o ilde yeni bir OSBnin kurulmamas ve bu tr OSB projelerinin Yatrm Programna alnmamas ile tarma dayal OSBlerde uygulama rnekleri grlp deerlendirilmeden Yatrm Programna yeni Tarma Dayal OSB projesi alnmamas ynnde izlenen politikalardr.
Kk Sanayi Sitelerinden Dntrlen OSBler Ankara vedik OSB, Ankara OSTM OSB, stanbul kitelli OSB ve stanbul Beylikdz OSB ve Dudullu OSBleri, KSSlerden dntrlen OSBlerdir. Bu KSSler OSB Kanununun geici maddeleri uyarnca gerek imar sorunlarnn zlmesi ve gerekse buralardaki iletmelerin OSBlere salanan desteklerden yararlandrlmas amacyla OSBye dntrlmtr.
Tablo 3.9da kk sanayi sitelerinden OSBye dnen 4 adet blgede parsel ve istihdam bilgileri verilmitir. Tabloda da grlecei zere sz konusu OSBlerde 38.363 sanayi parseli bulunmakta olup bunlarn tamam tahsis edilmitir. Tahsis edilen parsellerin yzde 73sinde retime geilmi olup, buralarda 27.542 iletme retim yapmakta ve yaklak 285 bin kiiye istihdam salanmaktadr. Sz konusu OSBlerin tam kapasiteye erimeleri durumunda yaklak 50 bin kiilik daha istihdam salanacaktr. Bu OSBlerin en by stanbul ikitelli OSBdir. kitelli OSBde yzde 67lik bir retime geme oran ile 16 bin iletme retim yapmakta ve yaklak 140 bin kiiye istihdam salanmaktadr.
Tablo 3.9: KSSlerden OSBye Dnen Blgelerde Parsel ve stihdam Durumu
Biten Organize Sanayi Blgeleri Ankara-vedik OSB Ankara-OSTM kitelli OKSB stanbul Dudullu OSB TOPLAM Parsel Says (Adet) 7.191 4.672 24.000 2.500 38.363 retime Tahsis Edilen Geilen Parsel Says Parsel Says (Adet) (Adet) 7.191 4.672 24.000 2.500 38.363 6103 3.719 16.000 2.496 28.318 retime stihdam Geme Oran Edilen Kii (Yzde) Says (Kii) 85 80 67 100 73 68.590 50.000 139.738 26.933 285.261 stihdam Potansiyeli (Kii) 74.030 54.765 179.738 26.953 335.486
Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.(2010)
Mteebbis mknlar le Yaplan OSBler Tablo 3.10da kendi imknlaryla tamamlanan 19 adet OSBdeki parsel ve istihdam bilgileri verilmitir. Sz konusu OSBlerde retime geme oran yzde 41 olup, bu OSBlerde 1.461 iletme retime gemi ve
59
92,146 kiilik bir istihdam salanmtr. Sakarya, Bursa ve stanbulda yer alan OSBler yzde 79-97 arasnda retim oranlaryla son derece baarl olmakla birlikte, Bilecik ve zmirdeki Aliaa I OSB ve zmir-TOB OSB ile Ankara Polatl OSBde retime geme oranlar dierlerine nazaran dk dzeyde kalmaktadr. Genel olarak mteebbis imknlaryla yaplan OSBler, gerek KSSlerden OSBlere dnenlere, gerekse kamu kaynaklaryla yaplanlara oranla daha dk verimlilikle almaktadrlar. Bunun, zel OSBlerde arsa fiyatlarnn ykseklii genelde gelimi yrelerde ve zel sektrn kr amac gtmesi nedeniyle izledii politikalarn neden olduu dnlmektedir.
Tablo 3.10: Kendi mknlaryla Tamamlanan OSBlerde Parsel Bilgileri
Parsel Biten Organize Sanayi Blgeleri Says (Adet) Ankara-Polatl I Ankara 2 ve 3. Bilecik-Pazaryeri Bursa-Nilfer Bursa-Kestel Elaz-Merkez Hayvan rnleri Hatay-Payas stanbul-Tuzla Kimya Sanayicileri stanbul-Tuzla Boya ve vernik stanbul-Tuzla stanbul-Tuzla Mermerciler stanbul-Beylikdz (OKSB) zmir-Aliaa I zmir Kemalpaa zmir-TOB Kocaeli-Gebze (Plastikiler) Kocaeli-Gebze V (Kimya) Kocaeli-Gebze II (TOSB-TAYSAD) Sakarya-Merkez I Toplam 90 328 28 285 95 7 42 167 86 189 157 282 365 706 372 166 72 99 62 3598 Tahsis Edilen Parsel Says (Adet) 82 328 2 285 75 7 29 167 86 171 157 282 182 519 329 164 45 93 62 3065 retime Geilen Parsel Says (Adet) 17 0 2 231 75 2 25 140 70 47 127 273 27 190 41 85 0 50 59 1461 retime Geme Oran (Yzde) 19 0 7 81 79 29 60 84 81 25 81 97 7 27 11 51 0 51 95 40,61 stihdam Edilen Kii Says (Kii) 300 0 250 17.000 3.000 56 1.700 2.855 2.150 1.250 4.600 20.000 545 18.000 804 8.500 0 5.868 5.268 92146 stihdam Potansiyeli (Kii) 3.156 13.120 1.082 19.160 3.640 256 2.276 3.935 2.790 6.786 5.400 20.360 12.601 37.144 13.700 11.724 2.664 7.780 5.388 172962
* KSSden dntrlmtr. Kaynak: STB verilerinden alma kapsamnda dzenlenmitir.
60
htisas OSBleri OSBler faaliyet alanlarna gre kendi iinde Karma OSB, htisas OSB ve Tarma Dayal OSB olmak zere e ayrlmaktadrlar. Karma OSBlerde tm sektrlerden iletmeler bulunurken, ihtisas OSBlerde sadece belirli bir endstri kolunda retim yapan iletmeler yer almaktadr. Deri OSBleri ve Mermer OSBleri bu niteliktedir. Tarma Dayal OSBlere Hayvanclk ve iekilik OSB rnekleri verilebilir.
Bugn devam eden 9 adet dnda Tarma Dayal OSBlerde uygulama rnekleri grlmeden Yatrm Programna yeni proje alnmamas ynnde bir politika benimsenmitir. Bunun en nemli nedeni ise tm blgelerden TDOSB teklifinin gelmesidir. Ancak bu uygulamann baarl olup olmayaca konusunda tereddtler bulunmaktadr. stanbul Tuzla Deri, zmir Menemen Deri, Uak Deri Karma, Balkesir Haddeciler, Afyonkarahisar scehisar Mermer, Denizli Deri ve Nide-Bor tamamlanan ihtisas OSBleridir. Ancak sektrlerdeki sknt nedeniyle daha sonra, Uak, Balkesir ve Nide Bor OSBleri Karma OSB olmutur. Tablo 3.11de 2009 Yl Yatrm Programnda yer alan ihtisas OSBlerin says verilmitir. Tablodan da grlecei zere 21 adet OSB Yatrm Programnda yer almaktadr. Yatrm Programnda yer almayan 15 adet ihtisas OSB bulunmaktadr. Ayrca uygulama sonular beklenen 23 adet Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi (TDOSB) projesinin yer seimi almalar durdurulmutur. Yatrm Programnda olmayan ancak sicil alan 3 adet TDOSB bulunmaktadr. Dier taraftan, daha nceden yer seimi olumsuz sonulanan 15 adet de OSB giriimi de bulunmaktadr.
Tablo 3.11: 2009 Yl Yatrm Programnda Yer Alan htisas OSBlerin Says
OSB Trleri Tarma Dayal htisas OSBler Deri OSBler Mermer OSBler Tekstil-Dokuma OSBler Zeytincilik OSB Dkmclk OSB (Ankara) Biliim OSB Gda OSB Toplam
Say (Adet) 9 5 2 1 1 1 1 1 21
61
Srdrlebilir Kalknma ve OSBler evreye zarar vermeyen srdrlebilir kalknma ve sanayileme kavramlarnn uyumu son derece nemlidir. Bu erevede retimde yeni teknolojilerin kullanm, hem evrenin korunmas, hem de verimlilik asndan n planda yer almaktadr.
Dier taraftan OSBlerde iletmelerin tek bana katlanamayacaklar artma maliyetleri ortak bir ekilde giderilmektedir. OSBlerin artma tesislerinin olmas ve bunlarn evre dostu teknolojilerle donatlmas, srdrlebilir kalknma iin nemli bir unsur niteliindedir. 2872 sayl evre Kanununun 11inci maddesinde kurum ve kurululara verilen grev (Deiik: 26/4/2006 5491/8 md.) retim, tketim ve hizmet faaliyetleri sonucunda oluan atklarn alc ortamlara dorudan veya dolayl vermeleri uygun grlmeyen tesis ve iletmeler ile yerleim birimleri atklarn ynetmeliklerde belirlenen standart ve yntemlere uygun olarak artmak ve bertaraf etmekle veya ettirmekle ve ngrlen izinleri almakla ykmldrler eklinde aklanmaktadr. Ayn maddede organize sanayi blgelerinde organize sanayi blgesi ynetimi, atksu alt yap sistemlerinin kurulmas, bakm, onarm ve iletilmesinden sorumludurlar ifadesi de yer almaktadr. Ayn Kanunun geici 4 nc maddesinde ise, halihazrda faaliyette olup, atk su artma tesisini kurmam organize sanayi blgeleri, bu tesislerin kurulmasna ilikin i termin plnlarn bu Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren bir yl iinde Bakanla sunmak ve belirtilen srelerde iletmeye almak zorundadr. letmeye alma sreleri, i termin plnnn Bakanla sunulmasndan itibaren organize sanayi blgeleriyle bunlarn dnda kalan endstri tesislerinde ve atksu reten her trl tesiste 2 yldr. atksu alt yap sistemlerinin ve kat atk bertaraf tesisleri kurma ykmll verilen kurum ve kurulularn, bu ykmllklerini, bu maddede belirtilen sre iinde yerine getirmemeleri halinde; organize sanayi blgelerinde 100.000 Trk Liras, idar para cezas verilir ifadesi yer almaktadr. 2872 sayl evre Kanunu kapsamnda OSB ynetimlerine artma tesisleriyle ilgili olarak verilen sorumluluklar erevesinde 31 adet OSB kendi artma tesisini hizmete alm olup, 47 adet OSB ise Belediyelere ait artma tesislerine balanmtr. 20 adet OSBde ise artma tesisi kurma almalar devam etmektedir. Bu kapsamda faal olan OSBlerin artma tesisi durumlar EK-3de verilmitir. Sanayi blgelerinin evresel etikleri hem planlama hem de iletme aamasnda ortaya kmaktadr. Etkin ynetilmeyen sanayi blgelerinde evresel kazalarn nne gemek mmkn deildir. Planl kalknmann bir gerei olarak gelitirilmi olan OSBler, sanayilemenin evreye verecei zarar en aza indirebilmek asndan nemli alanlardr.
62
OSBlerde grlen evre sorunlar iletmelerin evre sorunlarndan farkl olmamakla birlikte, kirlilikler miktar ve eit asndan farkllk gstermektedir.
Atksu: letmelerin youn olarak bulunduu sanayi alanlarnda atk olarak ortaya kan sular verildikleri dere ve nehirleri ksa srede kirletmekte ve bu sularn getii yerlerdeki tarm alanlarnn zarar grmesine neden olmaktadr. Hava Kirlilii: OSBlerde bulunan tesislerde eitli s ihtiyalar nedeniyle yakma sistemleri kullanlmakta ve ounlukla kmr, fuel oil ve doalgaz gibi fosil yaktlar kullanlmaktadr. Bu yaktlarn yaklmas neticesinde atmosfere kirletici gaz emisyonlar atlmaktadr. Bu kirletici maddeler, mevcut yakma sistemlerinin eski veya yeni olmasna ve iyi iletilip iletilmemesine bal olarak deikenlik gstermektedir. Kat atk: OSBlerdeki sektr eitliinin bir dier evresel sonucu da atk trlerinin farkllk gstermesidir. Genel olarak bu atklar metal ileme atklar, reaktif atklar, tekstil atklar, boyalar, reineler, atk yalar, kirlenmi kaplar, organik kimyasallar v.b olarak sralanabilir. Bu atklar evreye ve insan salna olan etkileri nedeniyle tehlikeli atk olarak nitelendirilebilmekte ve ayr olarak bertaraf edilmeleri gerekmektedir.
Grlt: OSBlerden kaynaklanan grlt genelde iletmelerde kullanlan makinelerden kaynaklanmaktadr. Ancak her bir tesisten kan grlt genellikle kendi snrlar iinde kalmakta, tm OSB dnldnde ise uultu eklinde kendini gstermektedir. Bu erevede yukardaki evresel problemlerin OSBlerde azaltlmas ve denetlenebilmesi, dier sanayi alanlaryla karlatrldnda daha kolay zlebilmektedir. OSBler iin evre ynetim sistemi ve atk azaltc sistemler gelitirilmesi oluabilecek evresel riskler asndan nem tamaktadr. Bu kapsamda STBnin OSBlere ynelik mevcut desteklerinin yannda evre ynetim sistemlerini destekleyici tevik aralar gelitirmesi gerekmektedir. Dier taraftan, yeni kurulan iletmelerde veya yeni yaplan yatrmlarda temiz retim olanaklar ve unsurlarnn kullanlmas ve yaygnlatrlmas nemli bir husus olarak karmza kmaktadr. Bu kapsamda bilgilendirme almalarnn yan sra, verilen teviklerde temiz retime dayal yatrmlara eitli ayrcalklar getirilmesi konusu da STB tarafndan deerlendirilmelidir.
63
64
ORGANZE SANAY
BLGELERN GELTRME
YNTEMLER
BLM IV
O RG AN Z E S AN A Y B L G E L E R N GE L T R M E Y NT EMLER
OSBLERDE UYGULANAN TEVKLER

OSBlere ynelik ok dank ve karmak yapda destek verilmektedir. Temel olarak STBnin kredi desteklerinin yan sra, KOSGEB tarafndan, Kalknmada ncelikli Yrelerdeki OSBlerde, yeni yatrm yapacak iletmelerin yaptracaklar binalar iin geri demesiz ksmi st yap uygulama projesi hazrlanmas destei verilmektedir. Bu kapsamda OSB iindeki iletmeler tarafndan yaptrlacak olan binalarn st yap uygulama projeleri iin; projenin onaylanmas ve bina subasman seviyesinin en az yzde 50sinin tamamlanmasndan sonra, brt kapal kullanm alannn bir metrekaresi iin 3 TL olmak zere, toplam st limiti 10.000 TL destek verilmektedir. Bununla birlikte eitli mevzuat hkmlerine dayanlarak OSBlere ve OSBlerde yer alan iletmelere destek verilmektedir. Tablo 4.1 ve 4.2de OSBlere geni bir alanda salanan destekler gsterilmitir. ncelikle belirtilmesi gereken husus udur; Hazine Mstearl tarafndan verilen yatrm teviklerinde ilk kez 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanunu ile, OSBlerde yer alan iletmelere pozitif bir ayrmclk salanarak, verilen desteklerde yzde 20 civarnda ilave avantajlar salanm bulunmaktayd. Ancak, 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15199 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar ile yatrm tevikleri blgesel ve sektrel nceliklendirmeye gre verileceinden OSBleri daha cazip hale getirecek herhangi bir pozitif ayrmclk bulunmamaktadr. Bu durum iletmelerin OSBlere tanmasn tevik etmeyecei gibi, OSBlerin iletmelere salayaca dier katklarn da iletmelere yaylmasnyeterince katk salamayaca dnlmektedir..
Zonguldak OSB
66
O R GANZE SANAY B LGELER N GELT R ME Y NT EMLER
Tablo 4.1: Tevik Mevzuat erevesinde Salanan Destekler

Tevik Tr Aklama 1 Nisan 2005ten itibaren, yeni ie balayan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin en az 10 ii altrmalar kouluyla, bu iyerlerinde altrdklar iilerin, 1.4.2005ten nce, ie balam olan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerden asgari 10 ii altranlarn i yerlerinde fiilen alan iilerin, cretleri zerinden hesaplanan gelir vergisi, verilecek muhtasar beyanname zerinden tahakkuk eden vergiden belirtilen aralklarda terkin edilir. 1 Nisan 2005ten itibaren, yeni ie balayan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin asgari 10 ii altrmalar kouluyla, bu iyerlerinde altrdklar iilerin,1.4.2005ten nce, ie balam olan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerden asgari 10 ii altranlarn i yerlerinde fiilen alan iilerin, prime esas kazanlar zerinden 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 78inci maddesi uyarnca hesaplanan sigorta primlerinin iveren hissesinin; 1 Nisan 2005ten itibaren, faaliyete geen ve asgari 10 ii altran iletmeler ile, 1.4.2005ten nce, faaliyete gemi ve asgari 10 ii altranlarn iletmelerden; fiilen ve srekli olarak; hayvanclk (su rnleri yetitiricilii ve tavukuluk dahil), organik ve biyoteknolojik tarm, kltr mantar yetitiricilii ve kompostu, seraclk, sertifikal tohumculuk ve souk hava deposu ile imalat sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eitim ve salk alanlarnda faaliyette bulunanlarn elektrik enerjisi giderlerinin, Bu orana, 1 Nisan 2005 tarihinden sonra faaliyete geen iletmelerde asgari saydan sonraki her ii iin,1 Nisan 2005 tarihinden faaliyete gemi iletmelerde ise bu tarihten sonra ie balayan ve asgari ii saysndan sonraki her ii iin; 0,5 puan eklenir. a) STB kredisi kullanan OSBlerdeki tahsis edilmemi parseller OSB yetkili organlarnn karar almas halinde gerek veya tzel kiilere bedeli STB tarafndan OSBye verilen krediden mahsup edilmek zere bedelsiz olarak tahsis edilebilir. b) STB kredisi kullanmam ya da kredi borcunu demi olan OSBlerdeki tahsis edilmemi parseller; OSB yetkili organlarnn karar almas halinde bedeli OSB tzel kiiliine Hazinece denmek zere bedelsiz olarak tahsis edilebilir. OSB OSB D Kapsam Sre
Gelir vergisi Stopaj
%100
%80i
49 l
31.12.2009
Sigorta Primi veren Hissesi
%100 % 80i Hazinece Hazinece karlanr. karlanr.
49 l
31.12.2009
Enerji Destei
%20si Hazinece karlanr. Bu oran % 50yi aamaz.
% 20si Hazinece karlanr. Bu oran % 40 aamaz.
49 l
31.12.2009
Bedelsiz Arsa Tahsisi
49 l + KYlerdeki dier iller (54 l)
06.02.2010
Kaynak: 5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair 5350 sayl Kanun ile 5615 sayl Kanun.
67
Tablo 4.2: Tevik Mevzuat Dnda OSBlere Salanan vergi Muafiyetleri

vergi Tr OSB Tzel Kiilii Muaf (inaat bitim tarihini takip eden Bte ylndan itibaren 5 yl) Muaf (merkezi atk su artma tesisi ileten blgeler) Muaf (OSBnin kendi binalarnn tketecei elektrik ve hava gaz iin) OSBlerde Yer Alan letme Muaf (inaat bitim tarihini takip eden bte ylndan itibaren 5 yl) Aklama 1319 sayl Emlak vergisi Kanununun 5inci maddesine 3365 sayl Kanunla eklenen (f) fkras
Emlak vergisi
Atksu bedeli Elektrik ve havagaz tketim vergisi
Muaf (merkezi atksu artma 4562 sayl OSB Kanununun tesisi ileten blgelerdeki 21inci maddesi iletmeler) Muaf deil 4562 sayl OSB Kanunu ve 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu 4369 sayl Kanunun* 60nc maddesi ile, 3065 sayl KDV Kanunun 17/4. maddesine eklenen (k) bendi 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanununun 80inci maddesi 5520 sayl Kurumlar vergisi Kanununun 4nc maddesinin (n) bendi
KDV
Muaf Deil (tevik belgesi Muaf (arsa ve iyeri kapsamnda yaplacak dndaki teslimleri ve blge makine ve tehizat ithal dndaki arsa ve iyeri ve yerli teslimleri KDVden teslimleri KDVye tabi) muaftr) Muaf Muaf (OSBnin esas faaliyetleri dndaki faaliyetleri nedeniyle elde edecei gelirleri kurumlar vergisine tabidir) Muaf (belediye snrlar ve mcavir alan iinde bulunan, ancak, belediyeden kat atk toplama hizmetinden yararlanmayan OSBler) Muaf Muaf
Bina inaat harc ve yap kullanma izni harc
Kurumlar vergisi
Muaf deil
evre temizlik vergisi
Muaf deil
2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu 15 Temmuz 1993 tarihli deiiklii 5281** sayl Kanun ile 492 sayl Harlar Kanununun 59uncu maddesine ilave (n) bendi
Tevhid ve ifraz ilem harc
Muaf
Kaynak: lgili Kanun Maddelerinden alma Kapsamnda Derlenmitir. * vergi Usul Kanunu, Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun, Gelir vergisi Kanunu, Kurumlar vergisi Kanunu, Katma Deer vergisi Kanunu, Gider vergileri Kanunu, Emlak vergisi Kanunu, veraset ve ntikal vergisi Kanunu, Motorlu Tatlar vergisi Kanunu, Damga vergisi Kanunu, Harlar Kanunu, 3505 Sayl Kanun, Katma Deer vergisi Mkelleflerinin deme Kaydedici Cihazlar Kullanmalar Mecburiyeti Hakknda Kanun, Belediye Gelirleri Kanunu, 1318 ve 4208 Sayl Kanunlar le 178 Sayl Maliye Bakanlnn Teklat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname ve 190 Sayl Genel Kadro ve Usul Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ** vergi Kanunlarnn Yeni Trk Lirasna Uyumu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun
68
TEVK KANUNLARININ OSBLERE ETKS

Son Yllarda OSBleri de ieren en nemli tevik uygulamas 5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanundur. Sz konusu kanun 6 ubat 2004 tarihinde yrrle girmitir. 5084 sayl Kanun ile iletmelere gelir vergisi, sigorta primi, bedelsiz yatrm yeri ve enerji teviki salanmas amalanmtr. 5084 sayl Kanun ile iletmelere gelir vergisi, sigorta primi, bedelsiz yatrm yeri ve enerji teviki salanmas amalanmtr. Sz konusu kanunla aadaki tevik aralar uygulamaya koyulmutur. 1. Sigorta primi iveren hissesi teviki alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca (Sosyal Gvenlik Kurumu Bakanl), 2. Gelir vergisi stopaj teviki Maliye Bakanlnca (vergi daireleri), 3. Bedelsiz yatrm yeri tahsisi Sanayi ve Ticaret Bakanl ile Maliye Bakanl Milli Emlak Genel Mdrlnce, 4. Enerji destei ise Hazine Mstearl Tevik ve Uygulama Genel Mdrlnce uygulanmtr. 2004-2008 yllar arasnda sigorta primi iveren paylar uygulamalarndan 40.839 iletme ve 623.985 sigortal kii yararlanmtr. Ayn dnemde enerji teviki erevesinde; 2.262 eski tesisin yan sra 1.274 yeni tesis ile birlikte toplam 3.536 tesis enerji destei uygulamasndan yararlanmtr. Desteklenen bu tesislerde 128.014 kiilik ortalama ek istihdam salanmtr. Tablo 4.3te 5084 sayl Kanun sonras, kanun kapsamnda bulunan 50 ildeki OSBlerde yer alan veya kurulan ya da tanan iletmelere ilikin bilgiler verilmektedir. Tablodan da grlecei zere sz konusu OSBlerde 2009 yl sonu itibaryla retime geen 1074 tesiste 44.763 kii istihdam edilmitir. 2004 ylnda tevik kapsamndaki 50 ilde bulunan OSBlerde sanayicinin hizmetine sunulan parsel says 2004 ylnda 7.338 iken, bu say 2009 yl sonu itibaryla 9.550e karak 2.112 yeni parsel retilmitir.
Tablo 4.3: 5084 Sayl Kanun Sonras OSBlerdeki Gelimeler
Parsel Says (Adet) Yasa Sonras retime Balanan Tesis Says (Adet) retime Balayan Tesislerde stihdam (Kii) Bo Parsel Says (Adet)
Yllar
2004 2005 2006 2007 2008 2009
7.338 7.775 7.481 8.788 9.765 9.550
41 208 388 534 765 1.074
1.300 8.246 16.851 24.690 37.430 44.743
2.547 2.606 2.509 3.396 4.200 3.860
69
ekil 4.1te 5084 sayl Kanun sonrasnda retime geen iletme says, iletmelerde toplam alan says ve iletme bana ortalama alan says yllar itibaryla verilmektedir. ekil 4.1de verilen deerlere gre retime balayan iletme says 2007 ylndaki hafif bir dme dnda srekli olarak artmtr. retime geen iletmelerde ortalama alan says 55 civarnda olup retime balayan iletme saysndaki arta paralel olarak yllar iinde alan says da artmtr.
ekil 4.1: 5084 sayl Kanun Sonras OSBlerdeki Gelimeler
100.000
10.000
1.000
100
10
1
2004 2005 2006 2007 2008
retime Balayan letme Says Ortalama alan Says retime Balayan letmelerde alan Says
Tablo 4.4te 5084 sayl Kanun kapsamnda OSBlerde retime geen toplam 765 iletmenin illere gre dalm verilmektedir. Sz konusu Tabloda satrlar en fazla istihdam yaratlan illerden, en az istihdama gre sralanmtr. Tablo incelendiinde 765 iletmede toplam 37.430 kiiye istihdam saland grlmektedir. Buna gre tablodan en fazla istihdam 4.584 kii ile Adyaman ilinde 39 iletme ile saland, bunu 68 iletme ve 3.817 istihdamla Osmaniye ilinin izledii ve nc olarak da Dzce ilinde 36 iletmede 3.687 istihdamn yaratld izlenmektedir. Dier ta70
raftan OSBler araclyla kanundan yararlanan iletmelerdeki ortalama istihdam 49 kii iken, bu oran Ktahya ilinde 208 kii, Uak ilinde ise yalnzca 24 kii olmutur.
Tablo 4.4: 5024 Sayl Tevik Yasasndan Yararlanan llerdeki OSBlerde; retime Geme, Salanan stihdam ve Ortalama letme Byklklerine Gre Dalm
retime Geen ller/ Kurulan letme ve letme Says Salanan stihdam (Adet) Adyaman Osmaniye Dzce Ktahya Aksaray Uak Sivas Yozgat Malatya Nide 10 il Toplam Dier ller Toplam 43 36 59 161 41 99 35 29 39 21 563 511 Ortalama letme Bykl (stihdam Olarak) (Kii) 119 120 70 17 57 24 60 63 40 33 48 34
Salanan stihdam (Kii) 5.102 4.319 4.150 2740 2347 2346 2117 1814 1547 700 27.182 17.561
Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir. (2009)
5084 sayl Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanunu yrrle girdikten sonra OSBlerde arsa tahsislerinde hzlanmalar yaanm olmasna ramen, retime geme oranlar daha dk kalmakta ve yatrmlar gecikmeli olarak gereklemektedir. Tablo 4.4te 5084 sayl Kanun kapsamnda OSBlerde retime geen iletmelerde salanan istihdamn en fazla olduu ilin Adyaman olmas sebebiyle bu ildeki gelimeler ve OSBler daha detayl olarak analiz edilmitir.
TEVK KANUNU UYGULAMASINDA ADIYAMAN L RNE

2008 yl Adrese Dayal Genel Nfus Saymna gre Adyaman ili genelinin nfusu 585.067dir. Bu nfusun 329.965i kent merkezlerinde yaamaktadr. Krsal kesimdeki gen nfusun byk bir ksm kent merkezinde ikmet etmek zere g etmitir. Adyaman toplam nfusunun okuma ve yazma oran yzde 91dir. Adyamanda Adyaman niversitesi bulunmaktadr.
71
Adyaman ili batda Kahramanmara, kuzeyde Malatya, douda Diyarbakr ve gneyde Gaziantep ve anlurfa illeri ile komudur. Dolaysyla, aralarndaki mesafenin ksa olmasndan dolay Glba ilesinin Kahramanmara, Besni ilesinin ise anlurfa ile bu ille olan ticari ilikileri daha fazla gelimitir. ekil 4.2de Adyaman li haritasnda ilde kurulan OSBlerin yerleri gsterilmitir. 2008 ylnda Adyaman merkezde ve ilelerinde bulunan OSBlere bir inceleme ziyareti gerekletirilmive aadaki hususlar tespit edilmitir. Yatrm Programnda devam eden Besni, Glba ve Adyaman OSB projeleri ziyaret edilmitir. Besni OSB, Adyaman merkezine 44 km uzaklktadr. Proje 2005 ylnda Yatrm Programna alnmtr. OSBde alt yap almalar balamam olmasna ramen 6 adet iletmenin faaliyette olduu grlmtr. Projede tasarlanan 43 adet parselin 14 tahsis edilmitir. Yetkililer dier parseller iin OSBye taleplerin geldiini ancak, alt yapnn olmamasnn yatrmlarn nnde engel tekil ettiini belirtmilerdir. Dier taraftan Glba OSB, merkeze 67 km uzaklktadr. Glba OSB, zellikle Kahramanmara yolu zerinde bulunmasndan dolay yatrmclardan talep gren bir konumdadr. OSBnin kamulatrma almalar tamamlanmtr. Alt yap almalarna balanmas iin herhangi bir engel bulunmamaktadr. Projede ngrlen 32 adet parselin 5i tahsis edilmi olup 1 parselde retime balanm, dierlerinde de inaat devam etmektedir. Yetkililer tarafndan dier parsellere de taleplerin olduu iletilmitir. Adyaman merkez OSBde ise 82 adet parsel bulunmaktadr. Hali hazrda 77 adet parsel tahsis edilmi olup, 57 adet parselde retim yaplmaktadr. Yetkililerce OSBye ynelik yaklak 35 adet yatrmcdan parsel talebi geldii belirtilmitir. Bu taleplerin karlanmas iin Tevsii I. ve Tevsii II. alanlarn alt yaplarnn yaplmas planlanmaktadr. Ancak, yetkililerden alnan bilgilere gre bu alanlarn kamulatrma maliyetleri ok yksek dzeydedir. Adyaman merkez OSB 1999 ylnda faaliyete gemitir. Bu OSBde 1999 ylnda 1 adet iletme 2000 yl banda 5 adet iletme bulunmaktayken, 2004 ylnda yrrle giren tevik mevzuatnn getirdii yenilikler sonucunda, 2009 yl ba itibaryla 59 iletme retime gemi, 4 retime hazr olan, 7 iletmenin inaat faaliyetleri ile 6 tesisin proje almalar devam etmektedir. Bunun yan sra yeni yatrm talebinde bulunan 35 giriimciye OSBde yeterince yer olmamasndan dolay parsel tahsisi yaplamamaktadr. Adyaman ilinde gze arpan bir husus, mteebbislerin kendi ilelerinde yatrm yapmak istemeleri ve alternatif bir yeri dnmemeleridir. Mteebbislerin yapsna bakldnda ise, bu kiilerin genelde Adyamandan
72
ekil 4.2. Adyaman Haritas ve OSBler
elikhan
Sincik
Gerger
Tut ADIYAMAN
Devam eden OSB
Devam eden OSB
35km
Kahta
67 k m
k 44 m
Merkez OSB
Besni
Devam eden OSB
73
stanbula g etmi, stanbulda tekstil iini renerek iletme kurmu giriimciler olduu anlalmaktadr. Bu giriimcilerin yzde 90nn daha sonra stanbulda maliyetlerin ykseklii ve kendi illerine yatrm yapma istei nedenleri ile tekrar Adyamana dnm kiiler olduu grlmektedir. Adyamandaki tekstil sanayinin niteliine bakldnda ilgin bir durum ortaya kmaktadr. Adyamanda 250nin zerinde ii altran birok iletme bulunmaktadr. alan saysna bakldnda byk iletme zellii gsteren bu iletmeler nitelik asndan bakldnda ise KOB zellii gstermektedir. alanlar genelde eitim dzeyi ve nitelii dk iilerdir. iler genelde asgari cretle almakta olup bunlarn ou kadndr. letmeler genelde iletme sahibi ve/veya ortaklar tarafndan ynetilmekte ve mstakil bir iletme mdr altranlar ile nitelikli eleman istihdam edenler olduka snrl saydadr. letmelerde altrlan nitelikli eleman says az olduu iin, iletmeler genelde gelimelerden uzak kalmaktadr. Genel olarak bu iletmelerde stanbuldaki iletmeler iin fason retim yaplmakta ve stanbuldaki iletmeler tarafndan da bu rnler ihra edilmektedir. Yine bu iletmelerin ounluu dorudan yurt dna ihracat yapamamaktadr. Ucuz i gcnn varl, bedelsiz yatrm yeri, sosyal gvenlik ve enerji destekleri stanbuldaki tekstil iletmeleri iin blgeyi cazip hale getirmektedir. Yaplan ziyaret sonucunda tekstil sektrnde blgeye nemli yatrmlar yaplm olduu ve yaplmasnn planland grlmtr. Ancak, mevcut iletme yapsyla devam edilmesinin ve benzer yatrmlar yaplmasBesni OSBdeki bir tekstil fabrikasndan grnm
74
nn srdrlebilir olmad da anlalmaktadr. Burada faaliyet gsteren iletmelerde, deien rekabet koullarna gre bir dnm yaanmas gerekmektedir. Rekabet avantajnn sadece maliyete dayandrlmas, Adyamann maliyet asndan rekabet avantajn yitirmesi ve baka lkelerin maliyet asndan daha avantajl hale gelmesi durumunda ildeki tekstil iletmelerini zor duruma sokaca aktr. lde yaplan grmelerde yava yava lkemizin maliyet avantajn yitirmekte olduu ve Msr gibi baz lkelere olan siparilerde kaymalar yaanabilecei ifade edilmitir. Bu nedenle, Adyaman ilindeki tekstil iletmelerinin, rn kalitelerinin artrlmasna ynelik alan, modern iletmecilik anlayyla ynetilen ve nitelikli insan kaynana sahip bir yapya kavuturulmasn hedefleyen dzenlemelerin yaplmas ihtiyac bulunmaktadr. Kalite, markalama ve dorudan ihracat gibi konularda ildeki tekstilcilerin gelitirilmesi ve bilinlendirilmesi gerekmektedir. Tekstil iletmelerinin sorunlarna zm oluturabilmek ve rekabet glerini artrabilmek amacyla ilde 2005 ylnda GAP-GDEM AB projesi bnyesinde kmelenme almalar balatlmtr. Bu kapsamda, Adyaman Tekstil Dernei (ATEKS) ve Adyaman Tekstil Eitim Merkezi (ATEM) kurulmutur. Tekstilcilere eitimler verilmi, ortak i yapmalarnn gelitirilmesi ynnde almalar yaplmtr. Ayrca, ortak bir atlye kurulmas iin makineler alnm, ancak, proje bittiinden dolay finansman imkn ortadan kalkm ve ortak atlye faaliyete geirilememitir. Hali hazrda dernein 19 yesi bulunmaktadr. Adyaman ziyaretinde kmelenme faaliyetleri ile ilgili de bilgi almak iin ATEKS Dernei bakan ile dernek yesi birka iletme ile grmeler yaplmtr. Yaplan grmeler neticesinde kmelenme almalar konusunda ilde nemli admlar atlm olduu grlmtr. Ancak, AB projesinin bitmesi nedeniyle dernein finans ve danmanlk konularnda skntlarnn bulunduu tespit edilmitir. ldeki tekstilcilerin rekabet glerinin artrlabilmesi amacyla nem tayan kmelenme almalarnn gelitirilebilmesi amacyla dernein projelerinin mali adan desteklenmesi nem tamaktadr. Tablo 4.5te Adyaman ilinde imalat sanayinde bulunan iletmelerin says, kapasite kullanm oranlar ve bu iletmelerde salanan istihdama ilikin veriler yer almaktadr. Sz konusu verilere gre, 2002 ylnda ilde faaliyet gsteren 96 iletme bulunurken, 2008 sonu itibaryla iletme says 225e kmtr. Bahse konu iletmelerde alan says 2002 ylnda 4.118 kii iken iletme saysndaki arta paralel olarak bu say 2008 ylna kadar srekli artm ve 9.820 kiiye kmtr. Kapasite kullanm oranlar ise 2002 ylndan itibaren 2007 ylna kadar srekli olarak artm ve yzde 92ye kadar ykselmitir. Ancak 2008 ylndaki kresel krizin balamasyla birlikte kapasite kullanm oran bu yl sonu itibaryla tekrar yzde 70ler seviyesine dmtr. Ancak bu d Trkiye genelinde yaanandan daha azdr.
75
Tablo 4.5: Adyaman lindeki letme Bilgileri

Yl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 letme Bana Kapasite letme Says stihdam (Kii) stihdam (kii/ Kullanm (Adet) iletme) Oran (Yzde) 96 4.118 42 45 98 4.800 53 125 5.804 64 147 7.312 69 168 7.800 71 181 9.110 92 225 9.820 43 70
Kaynak: Adyaman Sanayi l Mdrl (2009).
ekil 4.3te 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanunuyla birlikte Adyaman ilindeki ihracat iletme says, ihracat miktarlar ve iletme bana ihracat miktarlarnn yllar itibaryla deiimleri verilmektedir. Buna gre yllar itibaryla ihracat iletme says ve yaplan ihracat miktar artmakla birlikte, iletme bana ihracat miktar ok fazla bir deiime uramamtr. hracat iletme says 2003 ylnda 10 civarnda iken, 2008 sonu itibaryla 40a yaklamtr. Yaplan ihracat miktar ise 2003te 12 milyon ABD Dolar civarnda iken, 2008 ylnda 50 milyon ABD Dolar civarna gelmitir. Tevik Kanunuyla birlikte Adyamana gelen iletmelerin ihracat kltrn de yava yava beraberlerinde getirdikleri grlmektedir. letmelerin uluslararas piyasaya retim yapmalar, ayn zamanda retim yaptklar blgeye ok fazla katk salamaktadr.
ekil 4.3: Tevik Kapsamnda Adyaman linin hracat Performans
100.000
10.000
1.000
100
10
1
2003 2004 2005 2006 2007 2008
letme Says letme Bana Ortalama hracat (milyon$) hracat Deeri (milyon$)
Kaynak: TM verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.
76
Sonu olarak Adyamanda 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanunuyla birlikte OSBdeki doluluk oran artmtr. Yukarda bahsedilen gstergelerden OSBler anlamnda desteklerden en fazla yararlanan ilin Adyaman olduu anlalmaktadr. Kanun ncesi ve sonras karlatrldnda, ildeki sanayi iletme says ve alan saysnn yaklak 2,2 kat artmas, kapasite kullanm oranlarnn ykselmesi, ihracat iletme says ve yaplan ihracat miktarnn 4 kat artt gibi nemli ekonomik kazanmlarn yan sra, sosyal adan da ehirde niversite faaliyetleriyle birlikte bir hareketliliin olutuu gzlenmektedir. Dier taraftan btn bu baar hikyesine karlk yatrmclarn dier blgelerden gelmesi, potansiyel pazarlara ve tekstil ham maddesine yaknl ile ulam imknlarnn rahatlnn yan sra devlet yatrmlarnn yerindelii ile ilgili olduu grlmektedir. Yatrmlarda devlet yardmlarnn belirlenmesinde ilin ya da blgenin yerel zellikleririnin dikkate alnmas hususu Adyaman ili rneinde ak bir ekilde ortaya kmtr.
77
KARILATIRMALI
ANALZ:
OSBDE VE OSB DIINDAK LETMELERN BAARI LTLER
BLM V
K A R ILA TIRM A L I A N A L Z
66 Dokuz Eyll nivesitesi, (2008). 67 Dokuz Eyll nivesitesi, (2008).
Bu erevede sosyal ve ekonomik kalknma aralarnn bir arada kullanld blgelerde, gelime ve sosyal btnlemenin ok daha hzl gerekletii aktr. Bu blmn amac; OSBlerin iletme faaliyetleri zerindeki etkilerin ve onlara kazandrdklar avantajlarn analiz edilebilmesi iin; OSBde yer alan iletmelerin OSB dndaki iletmelerden hangi alardan farkllatklarn grebilmektir. Bu kapsamda esas olarak OSBlerde yer alan iletmeler ile OSBler dnda yer alan iletmelerin temel zellikleri karlatrlmtr. Karlatrma yaplrken KOSGEB tarafndan yaptrlan Saha Aratrma almasnn 2007 yl revize bilgileri kullanlmtr. Anket verileri OSBde yer alan iletmeler ve dier iletmeler olarak iki ksma ayrlm ve ayr ayr analiz edilerek karlatrlmtr. Ankete 1 Ocak 2006 tarihi itibaryla katlan yaklak 50 bin iletmenin 9.585i OSBlerde bulunmakta, 37.852si ise OSB dnda yer alan iletmelerden olumakta ve yaklak 3 bin iletmenin yer bilgisi bulunmamaktadr. Kullanlan oranlar bu rakamlara gre verilmektedir. Ayrca almada bu kapsamdaki TK verilerinden de yararlanlmtr. 2006-2008 yllar arasnda yaplan ve DPT Mstearl destekli OSB Performans Deerlendirmesi Aratrmasna gre Trkiyede OSBler iin ylma ve e ylma ekonomileri verimlilik ve etkinlii artran nemli faktrdr. Ylma ekonomilerine neden olan faktr; mal/girdi piyasalarna yakn olma, ortak emek havuzundan yararlanma ve bilginin yaylmasdr. Bu almada her yaklam da destekleyici kantlar elde edilmitir. Aratrma bulgular genel olarak OSBlerin yksek retim baarsna sahip olduklarn gstermektedir. Aratrmada elde edilen dier bir sonu ise OSBde yer alan iletmelerin eitim dzeyi ykseldike ve iletme lei bydke teknik etkinliklerinin artmasdr66. OSBlerdeki iletmelerin performanslarn lmeye ynelik olarak yaplan aratrmadan elde edilen bulgular daha nceki imalat sanayi bulgular ile karlatrlarak, OSBlerde yer alan iletmelerin genel imalat sanayine (ayn sektrler itibariyle) gre daha yksek retim baarsna sahip olduklar belirtilmitir. Bu erevede OSBlerin ortalama olarak yksek retim baarsna sahip olmalar ile birlikte greli olarak retim faktrlerinin kullanmnda tam etkin olmadklar veya girdi fazlalklarna
LETMELERN SEKTREL DAILIMI

sahip olduklar tespit edilmitir. Dier taraftan, iletmelerin likidite oranlar genel olarak deerlendirildiinde, OSBde yer alan iletmelerin genel imalat sektr ortalamalarndan daha yksek dzeyde likidite oranlarna sahip olduklar tespit edilmitir67. TK tarafndan yaplan 2002 yl Genel Sanayi ve yeri Saymnn sonularnn OSBlerde yer alan ve dier yerlerde yer alan iletmelere gre tasnifi Tablo 5.1de verilmitir. Bu verilere gre 267.339 iletmenin 10.740 OSBlerde yer alrken, 256.599u dier blge ve sanayi alanlarnda yer
80
K AR ILA T IR MALI ANAL Z
almaktadr. OSBlerdeki iletmelerin yzde 18i makine tehizat imalat sektrnde yer alrken, bu sektr yzde 15 ile fabrikasyon metal rnleri imalat sektr ve yzde 11 ile tekstil sektr takip etmektedir.
Tablo 5.1: OSB inde ve Dnda Yer Alan letmelerin Sektrel Dalm
OSBde Yer Alan letmeler Says (Adet) 514 5 1.198 331 334 282 190 130 9 532 807 419 665 1.563 1.949 22 355 40 133 578 44 638 2 10.740 100 OSBde Yer Alan letmeler (Yzde) 5 0 11 3 3 3 2 1 0 5 8 4 6 15 18 0 3 0 1 5 0 6 0 OSB Dnda Yer Alan letmeler (Adet) 30.488 43 21.326 33.194 7.045 28.046 1.928 9.213 90 3.719 8.184 11.914 5.364 33.702 17.019 394 4.021 528 2.067 3.484 945 33.801 84 256.599 100 OSB D (Yzde) 12 0 8 13 3 11 1 4 0 1 3 5 2 13 7 0 2 0 1 1 0 13 0 Trkiye Sanayi yeri Says (Adet) 31.002 48 22.524 33.525 7.379 28.328 2.118 9.343 99 4.251 8.991 12.333 6.029 35.265 18.968 416 4.376 568 2.200 4.062 989 34.439 86 267.339
Sektrler Gda rnleri ve iecek imalat Ttn rnleri imalat Tekstil rnleri imalat Giyim eyas imalat; krkn ilenmesi Derinin tabaklanmas ve ilenmesi Aa ve aa mantar rnleri imalat Kt hamuru, kt ve kt rnleri imalat Basm ve yaym; plak, kaset ve benzeri Kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri ve nkleer Kimyasal madde ve rnlerin imalat Plastik ve kauuk rnleri imalat Metalik olmayan dier mineral rnlerin imalat Ana metal sanayii Makine ve tehizat hari; fabrikasyon metal rnleri imalat Baka yerde snflandrlmam makine ve tehizat imalat Bro makineleri ve bilgisayar imalat Baka yerde snflandrlmam elektrikli makine imalat Radyo, televizyon, haberleme tehizat ve cihazlar imalat Tbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalat Motorlu kara tat, rmork ve yar rmork imalat Dier ulam aralarnn imalat Mobilya imalat Geri dnm Toplam
Kaynak: TK ve KOSGEB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir (2006).
81
LETMELERN LEK AISINDAN KARILATIRILMASI

Tablo 5.2de iletme byklklerinin oransal dalm verilmitir. Tablodan da izlenecei zere, OSBde yer alan iletmelerin yzde 11i orta byklkte iletme iken, ayn oran OSB dnda yzde 3tr. OSBlerde mikro iletme oran yzde 42 iken, darda bu oran yzde 90dr. Bu veriler bize OSBlerde yer alan iletmelerin ortalama istihdam byklklerinin daha yksek olduunu gstermektedir. Beklendii gibi iletme lei bydke sahip olunan belge, marka ve patent saylarnda art, retim ve ihracat miktarnda, iletmenin yapsnda ve kalite anlaynda da iyileme gereklemektedir.
Tablo 5.2: 2006 Yl tibaryla letme Bykl (Yzde)
Mikro letme (1-9 stihdam) 42 90 Kk letme (10-49 stihdam) 47 7 Orta Byklkteki letme (50249 stihdam) 11 3
letmenin Yeri OSBde Yer Alan OSB D
Toplam 100 100
Kaynak: KOSGEB Anketinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir (2006).
Trkiyede genel olarak KOBlerin sermaye yaplar zayftr. Bu durum onlar teknolojik ve fiziki donanm bakmndan gnn ihtiyalarn karlamaktan uzak brakt gibi, rettikleri mal ve hizmetlerin kalitesini drmekte, verimli bir ekilde almasn engellemekte ve dolaysyla rekabet glerini azaltmaktadr. Tablo 5.3te kullanlan sermaye miktarlarnn dalm oranlar OSB d ve ii olarak verilmitir. Tabloya gre, 300 bin TLlik bir sermaye ile kurulmu irketler OSB iinde yzde 25 iken ayn oran OSB dnda bulunan iletmelerde yzde 17 dzeyindedir. 50 bin TLnin altnda iletme sermayesine sahip iletmelerin oran ise OSBlerde yzde 33 iken, OSB dnda yzde 44e kmaktadr. Tablodan anlalaca zere bu oran OSBlerde bulunan KOB niteliindeki iletmeler OSB dndakilere gre daha yksek sermayelere sahiptirler.
Tablo 5.3: 2006 Yl tibaryla Kullanlan Sermaye (Yzde)
Sermaye Miktar (Bin) / letmenin Yeri OSBde Yer Alan OSB D 50 < 33 44 50-150 26 25 151-300 16 14 300 > 25 17 Toplam 100 100
82
Tablo 5.4te OSB ve OSB dnda yer alan iletmelerin irket trleri asndan dalmlar verilmektedir. Tabloya gre; anonim ve limited irketlerin oran OSBde yer alan iletmelerde olduka yksektir. Bu durum bize ortaklk yapsndan dolay OSBde yer alan iletmelerin OSB dndaki iletmelere gre daha kurumsal olduunu gstermektedir.
Tablo 5.4: 2006 Yl tibaryla irket Trlerinin Oransal Dalm (Yzde)

irket Tr OSBde Yer Alan OSB D Anonim 18,7 10,7 Limited 59,4 50,2 ahs 19,7 36,3 Toplam 100 100
LETMELERN ETM AISINDAN KARILATIRILMASI

Tablo 5.5te yneticilerin eitim durumlar verilmitir. Bu verilere gre OSBde yer alan iletmelerin yneticilerinin yzde 45i niversite ve daha yksek bir eitime sahiptirler. Bu oran OSB dnda olan iletmelerde yzde 35tir. Lise mezunu ynetici oranlar her iki kesimde de ayn olmakla birlikte, ilkokul mezunu ynetici oran OSB dnda yer alan iletmelerde yzde 35 iken, OSBde yer alan iletmelerde yzde 24tr. Dolaysyla, OSBde yer alan iletme yneticilerinin eitim dzeylerinin daha yksek olduu grlmektedir. letme yneticisinin daha eitimli olmas, o iletmeye, yenilikleri takip etme, yeni pazarlar edinme, finansman ihtiyalarnn daha etkin karlanmas ve devlet yardmlarndan daha fazla yararlanma alarndan birok avantaj salamaktadr.
Tablo 5.5: 2006 Yl tibaryla Yneticilerin Eitiminin Oransal Dalm (Yzde)
renim Dzeyi OSBde Yer Alan OSB D lk-Orta 24,6 35,4 Lise 30,3 29,8 niversite ve st 45 35 Toplam 100 100
LETMELERN MLKYET DURUMUNUN KARILATIRILMASI

Tablo 5.6da iletmelerin retim yaptklar meknlarn mlkiyet durumlarnn oransal dalm verilmitir. OSB iinde yer alan iletmelerin yzde 47si iletmenin bulunduu alann ayn zamanda sahibi iken bu oran OSBler dnda yer alan iletmeler iin yzde 40a dmektedir, Buradan da anlalaca zere OSB uygulamasyla sanayicilere uygun alanlar salanmaktadr. Ancak sanayici iini devri veya bir ekilde tasfiye ettiinde OSB iindeki parseller zerindeki fabrika binalarn ya da bo arsalarn kiraya verdii grlmektedir. OSB iindeki iletmelerin % 53nn kirada olmas da bu bulguyu desteklemektedir.
83
Tablo 5.6: 2006 Yl tibaryla retim Yeri Mlkiyetinin Oransal Dalm (Yzde)
Mlk Sahibi Durumu OSBde Yer Alan OSB D Kira 53 60 Kendi Mlk 47 40 Toplam 100 100
ekil 5.1de OSBde yer alan ve almayan iletmelerin OECD teknoloji snflamasna gre yer aldklar sektrler verilmitir. ekil 5.1den OSBlerde orta teknoloji sahibi imalat sanayi sektrlerinin bir younlama iinde olduu grlmektedir. OSBlerde yer alan iletmelerin yzde 34 ortayksek teknolojili sektrlerde yer alrken, bu oran Trkiye genelinde yzde 12dir. Tablo 5.1 teknoloji younluuna gre incelendiinde de, zaten, Trkiyenin orta-yksek teknolojili sektrlerinde yer alan iletmelerin yaklak yzde 35nin OSBlerde yer ald grnmektedir. Buradan karlabilecek nemli sonulardan biri de, Trkiyedeki teknoloji youn sektrlerin bir araya gelmesinde OSBlerin nemli bir i ortam yaratt gereidir. Dk teknolojili sanayi kollarnda yer alan iletmeler asndan OSBlerde yer alan iletmelerin yzde 32si bu sektrlerde yer alrken, OSB dnda bu oran yzde 63tr. Orta-dk teknolojili sektrlerde ise ayn oran yaklak yzde 9 fark etmektedir. leri teknolojili sektrlerde yer alan iletmelerin daha ok TGB ve TEKMERlerde yer almasndan dolay OSBde ve OSB dnda ok byk bir farkllk olmamtr.
ekil 5.1: OECD Sektrel Teknoloji Snflamasna Gre letmenin Yeri
70 60 50 40 30 20 10 0
Dk Teknoloji Sanayi Kollar 32 63
Orta - Dk Teknoloji Sanayi Kollar 33 24
Orta - Yksek Teknoloji Sanayi Kollar 34 12
Yksek Teknoloji Sanayi Kollar 1 1
OSBlerde Yer Alan (%) OSB D (%)
Kaynak: TK 2002 Genel Sanayi ve yeri Saym verilerinden alma Kapsamnda Derlenmitir.
84
LETMELERN TEKNOLOJ DZEYLERNN KARILATIRILMASI

Tablo 5.7de iletmelerin sahip olduklar biliim alt yaplar ve elektronik sat yapma durumlar verilmitir. Tablodan da grlecei gibi, nternet kullanm oran OSB iindeki iletmelerde yzde 74,9 iken, OSBler dnda ayn oran yzde 64.3te kalmaktadr. nternet balants olan iletme saysnn yksek oluu, iletmelerin uluslararas dzeydeki yenilik ve gelimeleri takip edebilme ve faydalanabilme imknlarn artrmaktadr. Ayrca, iletmelerin birbirlerinden ve piyasa artlarndan haberdar olmalarn salamas asndan nternetin yaygn oranda kullanm, iletmeler aras ibirliinin artmasnda, rn ve retim standartlarnn yaygnlatrlmasnda ve rn kalitesinin ykseltilmesinde byk rol oynamaktadr. Dier taraftan, iletme iinde bilgisayar ana sahip olma oran OSB iinde ve dnda srasyla yzde 39 ve 30dur. Kurumsal nternet sayfasna sahip olma oranlar da srasyla OSB iinde yzde 41 iken OSBler dnda yzde 32dir. Son olarak da elektronik sat yapma oran OSBler iinde yzde 8 iken, OSBler dnda yzde 6da kalmaktadr. Elektronik ticaret, KOBlerin mteri alarn geniletmeleri, yeni pazarlara girmeleri ve satlarn artrmalar asndan ok byk avantajlar salamaktadr. Tabloya genel olarak bakldnda nternet kullanm, irket ii bilgisayar a ve nternet sayfas sahiplii ile elektronik ticaret yapma oranlarnn OSBlerdeki iletmelerde daha iyi durumda olduu grlmektedir. Biliim teknolojileri kullanmnn maliyet ve verimlilik zerindeki katklar dnldnde, OSBde yer alan iletmelerin greli olarak kresel rekabet ortamnda daha avantajl ve hazrlkl olduklar anlalmaktadr.
Tablo 5.7: 2006 Yl tibaryla Biliim Alt yapsnn Oransal Dalm (Yzde)
Bilgi Teknolojileri Alan OSBde Yer Alan OSB D nternet Kullanm 75 64 Bilgisayar A 39 30 Kurumsal nternet Sayfas 41 32 Elektronik Sat 8 6
LETMELERN HRACAT, K ALTE BELGES VE FUARLARA KATILIM AISINDAN KARILATIRILMASI

Tablo 5.8de OSB iindeki ve dndaki iletmelerin ihracat olma, belge sahiplii, kredi kullanm ve kamu destei alma durumlar verilmitir. Tabloya gre; OSB iinde yer alan iletmelerin yzde 10nun kalite belgesi var iken (ISO, HACCP vs.), OSB dndaki iletmelerde bu oran yzde 6dr.
85
68 Dean, Meng ve Myers, (2000); Majocchi, Bacchiocchi ve Mayrhofer, (2005). 69 Alvarez, (2004); Wakelin, (1998); Roper ve Love, (2002). 70 Braunerhjelm, (1996). 71 Wilkinson ve Brouthers, (2006). 72 Aw, Chung ve Roberts, (1998).
Tablo 5.8: 2006 Yl tibaryla hracat, Kalite Belgesi ve Sertifika Durumlarnn Oransal Dalm (Yzde)
Soru Alanlar OSBde Yer Alan OSB D hracat Yapan letme 43 31 Fuarlara Katlan letme 46 35 Belge ve Sertifika Sahiplii 10 6
Son zamanlarda yaplan ampirik almalarda68 69; letme byklnn ve tecrbesinin, hracat younluunun, novasyonun ve AR-GE harcamalarnn70, Beeri sermayeye yaplan yatrmlarn71, Yurt d sergi ve fuarlara katlabilmek iin devlet destekli ihracat teviklerinin, iletmelerin ihracat performans zerinde olumlu etkilerinin olduu ifade edilmektedir. Dier taraftan ihracat iletmeler, ihracat pazarlarndaki balantlar araclyla belirli bir renme srecine girerek, zamanla daha iyi retim tekniklerini uygulamalar sonucunda yksek verimlilie ulaabilmektedirler. hracat pazarlarnda faaliyet gstermeye balayan iletmeler, zamanla teknik uzmanlk, yeni rn tasarmlar ve retim teknikleri konusunda ibirlii halinde olduklar iletmelerle bilgi alveriine girerek baarlarn srekli ykseltebilmektedir. renmeye dayal uygulamal aratrmalarda bu zelliin daha ok Dou Asya kkenli iletmeler iin geerli olduu bulgusuna ulalmtr72
LETMELERN KRED KULLANIMI VE DER F NANSAL VERLER AISINDAN KARILATIRILMASI

Tablo 5.9da kredi ve destek kullanmna ilikin veriler gsterilmitir. Tabloda da grlecei gibi OSBde yer alan iletmeler iinde ihracat yapanlarn oranlar, OSBlerde yer almayan iletmelere gre ok daha yksektir. letmelerin KOSGEB ve Hazine Mstearlndan destek/tevik alma oranlarna bakldnda, OSBlerde yer alan iletmelerin devlet yardmlarna daha kolay ulaabildii ve bu destekleri daha fazla kullandklar grlmektedir.
86
Tablo 5.9: 2006 Yl tibaryla letmelerin Kredi ve Destek Kullanmnn Oransal Dalm (Yzde)
Soru Alanlar OSBde Yer Alan OSB D Kredi Kullanan letmeler 37 34 KOSGEB Destei Alan 17 12 Tevik Belgesi Sahiplii 10 5
Tablo 5.10da KOSGEB tarafndan yaplan anket almasnda iletmelere sorulan eitli sorular ve bu sorulara verilen cevaplar iletmenin OSBde olma ve olmama durumuna gre snflandrlmtr. Tm cevaplar incelendiinde OSBde yer alan iletmelerin, dardaki iletmelere gre daha rekabeti ve iyi bir konumda olduklar sylenebilir.
Dzce OSBde yeni yatrm, cam fabrikas
87
Trabzon Arsin OSB
Tablo 5.10: 2006 Yl tibaryla eitli Sorulara letmelerin Cevaplar (yzde)

Sorular Satlar Artyor retim verimlilii Artyor letme Sermayesi Artyor Rekabet Gc Artyor Krllk Artyor Kapasite Kullanm Oran Artyor
Yatrm in Ek Finansman htiyac Var lve letme Sermayesi htiyac Var
OSB i letmeler 60 65 51 61 36 55 69 51
OSB D letmeler 55 58 47 55 32 48 69 55
Ayn ankette iletmelerin eitim verme ve danmanlk hizmeti kullanma oranlarna bakldnda yine OSBlerde yer alan iletmelerin eitime ve danmanla iki kat daha fazla nem verdii tespit edilmitir. OSBlerde faaliyet gsteren iletmelerin performanslarnn gelitirilmesinde tedarikileri ve mterileri ile olan ibirlii ilikileri byk bir ne88
me sahiptir. Bu balamda iletmelerin performanslarn arttrabilmek iin; Tedarikileri ile olan ilikilerinin etkili bir yapya kavuturulmas, Gven esasna dayandrlmas, inde yer aldklar retim zincirinin iindeki bilgi paylamnn etkinletirilmesi, Tedarikilerle olan anlamalarn uzun dnemli olmas, Tedarikilerin yeni rn geliim srecine katlmnn salanmas; Mterileri ile olan ilikilerinin ise; Mteri memnuniyetinde art salayabilmek iin iletme fonksiyonlarnn almasnn, Mterilere zamannda teslimat yapabilmek iin datm etkinliinin artrlmasnn, Mteri datm merkezi, retim ve tedarikiler arasnda yakn ibirlii ve bilgi iletiiminin salanmasnn, srelerinin mteri memnuniyetini artracak ekilde dzenlemesinin zorunlu olduu grlmektedir73. OSBler kapsamndaki iletmeler arasnda bilgi paylam ve kullanmn salayacak etkin bir iletiim a kurulmaldr. Tedarikileri ve mterileri ile etkin ilikilere sahip olan iletmelerin performanslarnn yksek olduu dnldnde; hem tedarikileri hem de mterileri ile etkin ilikiler gelitirebilen iletmelerin elde ettikleri baarl uygulamalarn, ister ayn sektrde olsun ister farkl sektrde, OSBler kapsamndaki tm iletmelere kyaslama yaplarak uyarlanmas; ilikilerinde rekabeti yapya sahip olan iletmelerin ibirlii halinde olan bir yapya doru dnm salamalarn olanakl hale getirebilecektir74. Trkiyede iletmelerin dk teknoloji ile retim yapmakta olduklar ve ounun yeni yatrma ihtiya duyduu, nemli bir ksmnn patent ve markaya sahip olmadklar, byk ounluunun herhangi bir kalite belgesinin bulunmad, sermayelerinin ok dk olduu, ok aznn kredi kulland, yeni yatrm yapmak ve ihracata ynelmek iin finansman ihtiyacnn bulunduu, byk ounluunun eitim ve danmanlk hizmetlerinden yararlanamad bilinmektedir. Ancak, bu duruma OSBler iinde ve dnda yer alan iletmelerin durumlar asndan bakldnda; OSBde yer alan iletmelerin rekabet glerinin daha yksek olduu dnlmektedir. Bu da bir yandan OSBde yer alan iletmelere devlet yardmlar asndan ayrmclk yaplabileceini gsterirken dier taraftan OSB dnda yer alan iletmelerin OSBlere tanmalar konusunda bilinlendirilmeleri ve tevik edilmelerinin gerekliliini gstermektedir. Btn bunlardan kan en nemli sonu ise OSBlerin, KOBlerin gelimesi, bymesi ve rekabet glerini artrmalar iin iyi bir i ortam olduudur.
73 Dokuz Eyll niversitesi, (2008). 74 Dokuz Eyll niversitesi, (2008).
89
90
TRKYEDE ORGANZE SANAY BLGELER ZERNE ALAN ARATIRMASI
BLM VI
91
T RKY E D E O RG A N Z E S A N A Y B L G E L E R ZER NE ALAN AR A T IR MAS I
almann bu blmnde OSBlerin sorunlarnn anlalmas ve zm nerilerinin gelitirilmesi iin yaplan alan aratrmas aklanmtr. Aratrmada OSBlerin sorunlar konuyla ilgili paydalarn grleri erevesinde analiz edilmitir.
ARATIRMANIN KONUSU, AMACI VE METODU

Aratrmann amac; Trkiyede uygulanmakta olan OSB modelinin daha etkin ve baarl olabilmesi iin OSBlerin sorunlarnn ve ihtiyalarnn analiz edilmesi ve bunlardan yola karak zm nerilerinin gelitirilmesidir. Bu amaca ynelik olarak, 2007-2009 yllar arasnda Trkiye apnda bir ok OSB ziyaret edilmi, buralarda inceleme ve gzlemlerde bulunulmutur. Ziyaret edilen ve incelenen OSBler arasnda stanbul kitelli OSB, Ankara Sincan OSB, Bursa OSB, Ankara OSTM, Gaziantep OSB, Adyaman OSB, Adyaman Glba OSB, Adyaman Besni OSB, Bolu Gebze OSB, Ordu OSB, Afyon OSB, Samsun OSB, Burdur OSB, Isparta OSB, Antalya OSB, Antakya OSB, skenderun OSB, Bolu OSB, Bolu Dzce I-II OSB, Zonguldak Ereli OSB ve Zonguldak aycuma OSB bulunmaktadr. OSBlerde; OSB mdrleri ve ynetim kurulu yeleri ve OSBde yer alan iletmeler ziyaret edilmitir. Yaplan grmelerde konular detayl biimde deerlendirilmi ve birok gzlem yapma frsat bulunmutur. Sz konusu grmelerin ardndan Kasm 2008de Hatay ilinde, tm OSBlerin katld kmelenme konulu toplant srasnda, be OSBnin mdryle, OSBlerin Sorunlar, Yaplmas Gerekenler konulu odak grup grmesi yaplmtr. Odak grup grmesiyle, daha nceden belirlenmi olan OSBlerin sorunlar ve OSBlerin etkinliinin artrlmas konular zerinde tartmalar yaplm olup konuyla ilgili derinlemesine ve detayl bilgi edinilmitir. Son olarak, sorun alanlarnn tespiti iin bir anket formu hazrlanmtr. Anket formu daha nce konuyla ilgili kiilerle yaplan mlakatlar ve odak grup grmesi sonucunda ortaya kmtr. Anket formu 10 ak ulu sorudan olumaktadr. Anket OSB mdrleri, mteebbis heyet bakanlar ve yeleri, OSBde yer alan iletmeler, Organize Sanayi Blgeleri st Kuruluu (OSBK) Genel Sekreteri, TOBB ve TESK temsilcileri, STB brokratlar, DPT Mstearl Planlama Uzmanlar ve konuyla ilgili akademisyenlerin yer ald 60 kiilik bir gruba uygulanmtr. Sonu olarak nitel veri toplama teknikleri kullanlarak problem alan detayl bir ekilde analiz edilmeye allm ve bilgiler saysallatrlmtr.
92
T R K Y E D E O R GANZE S ANAY B LGELER ZER NE ALAN AR A T IR MA SI
ARATIRMANIN AAMALARI VE BULGULARI

Aratrma uygulamasn ana balkta toplamamz mmkndr. Birincisi gzlem ve mlakatlarn yaplmas, ikincisi odak grup grmesinin yaplmas ve ncs anket uygulama aamasdr.
Mlakat ve Gzlemler nceleme seyahatleri srasnda ok sayda OSB yetkilisiyle yaplan grmelerde, kamu tarafndan OSBlere kar yeterince ilgi gsterilmedii, dzenli ve kontroll sanayi alanlar olmalarna ramen, bu alanlara devlet tarafndan yeterince nem verilmedii ifade edilmitir. Yetkililere OSBlerin genel sorunlar sorulduunda ise, yetkililer son yllardaki kuraklk, enerji, ynetim ve idare sorunlarn ve OSBlere yeterince tevik verilmemesini gndeme getirmilerdir.
Dier taraftan, OSBlerin genel olarak gelimi blgelerde etkin bir ekilde altklar, kaynak sorunu ile karlamadklar, mesleki eitim ve danmanlk sistemleri kurma eiliminde olduklar, kendi ihtiyalarn doru bir ekilde belirleyip kaynaklarn etkin bir ekilde kullandklar gzlemlenmitir. Ancak gelimemi blgelerdeki OSBlerin genel olarak bo olduklar ve bu yzden kaynak sorunu yaadklar, ihtiyalarn kendileri karlayamadklar ve ou yenileme faaliyetlerini yine STBden bekledikleri grlmtr. Kaynak sknts, blgede yeterince iletme bulunmamas OSBleri kendi tekilatlarna da yansm olmakla birlikte verilen hizmetlerin kalitesini de belirlemektedir. rnein son derece gelimi bir OSBde yneticilerin eitimi ve becerileri ile gelimemi blgelerdekiler olduka farkl olabilmektedir.
Denizli OSB
Odak Grup Grmesi Kasm 2008de Hatayda yaplan Odak Grup Grmesi ayn zamanda Adana, Mersin, Konya, Trabzon ve Denizli OSB mdrleri ile gerekletirilmitir. Gr93
me srasnda katlmclara iki soru sorulmu ve konular detayl bir ekilde tartlmtr. Katlmclarla yaplan grmeye ilikin bilgiler zet olarak Tablo 6.1de verilmektedir. Odak grup grmesi sonularna gre OSB mdrleri genel olarak OSBlerin ekiciliinin azalmas, buralara yeterince tevik verilmemesi ya da farkllatrlm tevik verilmemesini ve OSBlerin kaynak yetersizliini temel sorunlar olarak belirtmilerdir. Dier taraftan yerel ynetimlerin potansiyel sanayicilere OSBlerde yer varken, ehrin dier alanlarnda tahsis yapmalarnn, hem orada bulunan OSBnin bo kalmasna, hem de yerleim yerlerinde gereksiz kirliliin olumasna neden olduklarn belirtmektedirler. Ayrca, yaplan ziyaretler ve odak grup grmesinden, sorunlarn temelinde kamu tarafndan yeterince etkin hizmet ve destek salanamad tespit edilmitir. Bir OSBde bo yer var iken ayn yerde yerel ynetim tarafndan yer tahsisi yaplmas, kamu tarafndan kaynaklarn etkin kullanlmadn ve gerekli mevzuat dzenlemesinde eksiklikler olduunu gstermektedir. Bu erevede STBnin OSB dndaki alanlarda da sanayi alan belirlenmesi konusunda yetkilendirilmesi hususu nmzdeki dnemde tartlmas gereken konularn banda gelmektedir.
Tablo 6.1: Odak Grup Grmesinde Uygulanan Ankete verilen Cevaplar
1. OSBlerin en nemli sorunlar nelerdir? OSBlere ynelik tevik bulunmamaktadr. OSBlere salanan enerji destei kalmamtr. OSBlerin ruhsat verme dnda bir avantaj kalmamtr. Salk ve itfaiye maliyetleri ok yksektir. Yksek iletme maliyetlerine karn, OSB gelir kaynaklar yetersizdir. 2. nmzdeki dnemde OSBlerin etkinliklerini artrmak iin neler yaplmaldr? l veya ilede OSBde bo yer olduu durumlarda yeni sanayi alanlarnn almasnn engellenmesi gerekmektedir. Tek durak ofislerinin kurulmas gerekmektedir. Devlet OSBlere farkllatrlm tevik uygulamaldr. OSB doluluk oranlarn artrc tedbirler alnmaldr.
94
Anket almas Yaplan mlakatlar ve odak grup grmesinden sonra bu alandaki tm paydalara ak ulu sorulardan oluan anket uygulanm ve sorunlar detayl analiz edilmeye allmtr. Uygulanan anket sorular Ek 4te verilmitir.
Ankete verilen cevaplar incelendiinde, OSBlere ilikin nemli sorun alanlarn drt balkta ele almak mmkndr. Bu alanlar enerji, tevik sistemi, ynetim ve idari konular ile yer seimidir. Bu konular aada srasyla analiz edilmektedir.
Enerji Sorunlar OSB Kanununun 20inci maddesi gereince OSB snrlar ierisinde faaliyet gsteren sanayicilerin doal gaz, elektrik ve su ihtiyalarn karlamak OSB tzel kiiliinin asli grevidir. Bu erevede OSBler eitli alt yap yatrmlarn yaparak yelerine sz konusu hizmetleri salamaktadr. Her bir hizmette OSBlerde tek saya bulunmakta ve dier kurumlarn herhangi bir bakm ve iletim gideri olmakszn OSBler bu tek sayataki bedelleri aylk olarak ilgili kurulua demektedir. Kayp ve kaak oranlarnn sfr olduu bu alanlarda son derece modern alt yaplar mevcuttur. stelik OSBlerin demeleri dzenli ve eksiksiz olmakta OSB kendi iinde tahsilatlar yapmaktadr. Bu hizmetler karlnda devletten eitli indirimler almakta ve bu konuda yllardr yatrm yapmalar tevik edilmektedir.
Tablo 6.2de sanayi sektrnde kullanlan doal gaz miktarnn OSBlerde yer alan iletmeler ve dier iletmeler olarak dalm verilmektedir. Buna gre sanayide kullanlan doal gaz miktarnn yzde 52,3, OSBK verilerine gre ise yzde 54 OSBde yer alan iletmelerde, dier yzde 47,7lik ksm ise OSB dnda kullanlmaktadr.
Ankara-Sincan OSBde yer alan elektrik merkezinde her bir iletme iin bir elektrik saati bulunmaktadr.
95
Ankara-Sincan OSB Doal gaz Aktarm Merkezi
Tablo 6.2: 2008 Yl tibaryla Sanayide Kullanlan Doal Gaz Miktarnn OSB indeki ve OSB Dndaki letmelere Gre Dalm
Doal Gaz OSBde Yer Alan letmelerde Kullanlan OSB Dndaki letmelerinde Kullanlan Toplam Sanayide Kullanlan Miktar
Kaynak: BOTA ve OSBK (2009)
Miktar (Milyar m3) 4,6 4,2 8,8
Pay (Yzde) 52,3 47,7 100,0
Tablo 6.3te ise sanayi sektrnde kullanlan elektrik miktarnn OSBlerde yer alan iletmeler ve dier iletmelere gre dalm verilmektedir. Tabloya gre sanayide kullanlan elektrik miktarnn yzde 20,5i OSBlerde kullanlrken, geri kalan yzde 79,5lik ksm OSB dnda kullanlmaktadr. OSB dndaki kullanmda KSSlerin paynn byk olduu dnlmektedir.
96
Tablo 6.3: 2007 Ylnda Sanayide Kullanlan Elektrik Enerjisinin OSB indeki ve OSB Dndaki letmelere Gre Dalm
Elektrik OSBde Yer Alan letmelerde Kullanlan OSB Dndaki letmelerinde Kullanlan Toplam Sanayide Kullanlan Miktar
Kaynak: TEDA ve OSBK (2009).
Tketim (GWh) 15,1 58,7 73,8
Pay (Yzde) 20,5 79,5 100,0
Tablo 6.2 ve 6.3te grld gibi planl sanayileme ve retimlerin kontroll alanlarda yaplmasna byk kolaylk salayan OSBlerin enerji tketiminde son derece nemli bir yeri olduu grlmektedir. zellikle Trk sanayinin son yllarda ok byk oranda doal gaz kullanarak retim yapt dnldnde, OSBlerde kullanlan miktar bir anlamda sanayideki retim younluunun OSBlerde olduunu gstermektedir. OSBlerde yer alan 10 bin civarndaki iletmenin sanayide kullanlan doal gazn yarsndan fazlasn kullanmas bu iletmelerin yaptklar retimin byklnn de bir gstergesidir. OSBler, iletmelere kaliteli ve gvenli olarak doal gaz salanabilmesi iin, doal gaz datm hatt yapm maliyetinin dnda, iletme iin personel, bakm ve onarm, ara-gere donanm giderleri, arza srasnda atmosfere kaan gazn giderleri, bedelini tahsil etmese bile zamannda ve eksiksiz dedii faturalardan doan finansman maliyeti gibi birok ek gidere katlanmaktadrlar. Tablo 6.4te 2008 ylnda OSBlerde kullanlan doal gazn 54 OSBye gre dalm verilmektedir. Tablodan da grlecei zere gre yllk doal gaz tketiminde yaklak 1,1 milyar metre3 ile Bursa TSO birinci srada gelirken, Bursa TSOyu erkezky OSB ve Bursa Demirta OSB takip etAnkara Sincan OSB Elektrik Kontrol Merkezi
97
mektedir. lk alt OSB, kullanlan doal gaz miktarnn yaklak yarsn tketmektedir. Yllk 15 milyon metre kpn altnda tketim yapan OSB says ise 21dir.
Tablo 6.4: 2008 Ylnda OSBlerde Kullanlan Doal gazn Dalm (2008)
Kullanlan Doal Gaz Miktar (Sm3) 1.091.472.525 359.152.722 353.272.836 300.577.556 229.071.456 228.914.127 224.434.157 137.695.815 126.638.561 103.815.386 102.544.102 101.840.684 97.535.424 85.738.973 83.991.058 80.478.841 78.000.000 56.772.015 54.795.493 53.711.920 52.094.287 51.907.797 51.674.829 44.034.375 36.445.047 35.914.206 31.969.758 Kullanlan Doal Gaz Miktar (Sm3) 29.745.234 29.416.254 28.273.669 25.471.418 22.938.696 19.259.283 13.554.298 12.014.165 11.798.409 11.237.833 11.080.448 9.564.115 8.367.627 7.657.880 6.473.447 4.522.392 4.145.950 3.477.593 2.846.359 2.490.285 2.278.842 1.646.267 1.337.159 1.100.789 409.180 282.172 240.000 4.526.123.713
OSB ADI Bursa TSO erkezky Bursa Demirta Kayseri zmir Kemalpaa Eskiehir Sanayi Odas Manisa TSO Bursa Yeniehir zmir Atatrk Mersin-Tarsus Gaziantep ASO I. Adana Hac Sabanc Antalya Bursa negl skenderun Hatay Payas Uak OSTM zmir Aliaa Kocaeli Arslanbey Akhisar Denizli Bursa Grsu Uak (Deri) Karma Bursa Kestel Konya Toplam
Kaynak: OSBK (2009)
OSB ADI stanbul Deri Kocaeli- Gebze orlu Deri Karaman Bilecik I. Samsun Merkez Bilecik II. Ktahya Nide Malatya Merkez I Bursa Nilfer orum Kocaeli-Gebze Asm Kibar Bursa MKP Kocaeli-Gebze Plastikiler Aksaray Sakarya I. Afyonkarahisar Dzce Ktahya Gediz Elaz Burdur Zonguldak aycuma Kastamonu Yozgat Isparta Sleyman Demirel stanbul Tuzla
BOTA tarafndan 2008 ncesi doal gaz fiyatlarnda OSBlere yzde 3 indirim yaplmaktayd. Mart 2008 tarihinden itibaren sz konusu oran nce yzde 1e indirilmi, Ocak 2009da ise bu oran sfrlanarak uygulama kaldrlmtr.
98
Yetkililer OSBlerin Ocak 2009 tarihine kadar indirimli fiyattan aldklar doal gaz katlmclarna sanayi tarifesi zerinden sattklarn ve oluan gelir fark ile doal gaz iletme ve yatrm maliyetlerini karladklarn ancak OSBler iin hayati neme sahip indirim orannn sfrlanmas ile iletme giderlerini karlayamayan OSBlerin birok sorunla kar karya kaldn belirtmilerdir. ndirimin kaldrlmas ile OSB ynetimlerinin gelir kaybna uradklar, indirimli tarife uygulanrken OSB sanayicilerinin indirimden pay alamadklar, bu nedenle OSB iindeki doal gaz iletme giderlerinin katlmclardan alnan paylardan karlanmasnn gerektii ifade edilmitir. EPDKnn belirledii serbest tketici olma koulu ylda 15 milyon metre3n stnde tketim salayan tketiciler iin geerlidir. Serbest tketiciler EPDKdan lisans alan satclarla doal gaz anlamas yapabilmektedirler. Ancak bu tketim dzeyinin altndakiler ise blgesel irketlerden alm yapmak zorundadrlar. OSB yetkilileri ile yaplan grmelerde, sz konusu doal gaz alannn yeterince liberallemeden BOTAn uygulamay deitirmesinin, OSBleri mecburen piyasada az sayda bulunan hizmet salaycya ynlendirdii ve OSBlerin pazarlk gcn azaltmakta olduu ifade edilmitir.
Tevik Sistemi Sorunlar OSB yetkililerinin nemle zerinde durduklar dier bir konu ise, OSBlere salanan ve OSBlerde yer alan iletmelere salanan devlet yardmlardr. 5084 sayl Yatrmlarn Teviki Kanunu kapsamnda OSBlere pozitif ayrmclk yaplarak enerji ve prim desteklerinde salanan avantajlar yksek tutulmutur.
Ancak, yeni uygulanacak tevik sisteminde byle bir uygulama bulunmamaktadr. OSBlerin zel bir ekilde tevik edilmesi, birer cazibe merkezi haline getirilmesi ve bo duran OSBlerin doldurulabilmesi iin etkin destekler verilmesi gerekmektedir. Bununla beraber, STBnin kmelenme faaliyetlerini ncelikle OSBlerde uygulamas OSBlerin ekiciliini artracak bir uygulama rnei olacaktr. Dier taraftan, btn bunlara ek olarak, yatrm yapacak kiinin gerek anlamda hangi alana yatrm yapacan bilmemesi, yaplan yatrmlarn ksa vadede krl grnebilmesine karlk, birka yl sonra yatrmcnn rekabet edemez hale gelmesine neden olmakta ve retim durdurulmaktadr. Bu durum OSBlerin boalmasnda nemli bir faktr olarak karmza kmaktadr. OSBde yer alan iletme saysnn azalmas, ortak giderlerin iletme bana maliyetini artrmakta ve OSBleri dier sanayi alanlarna gre daha maliyetli bir hale getirmektedir. OSBler, iinde bulunduklar artlar erevesinde eitli faaliyetlerde bulunmaktadrlar. Bunlarn banda OSBlerin yrttkleri eitim faaliyetleri gelmektedir. Sz konusu alanda iki iyi rnek dikkat ekmektedir. Bunlardan biri Bursa Demirta OSB iken dieri, Ankara Sincan OSBdir.
99

75 http://www.dosab.org/index.php?inc=do sab&tit=Dosab&ptit=Dosab 05.06.2009. 76 Bursa Demirta OSB, Faaliyet Raporu, 2005.
Bu olumlu zelliklerinden dolay sz konusu OSBler hakknda aada daha detayl bilgiler verilmektedir. BURSA-DEMRTA OSB Demirta Organize Sanayi Blgesinde (DOSAB) sanayi oluumu 1970li yllarda TOFA ve ardndan Snmez Tesislerinin kurulmasyla balamtr. DOSAB, Bursa Valilii, Osmangazi Belediye Bakanl, Sanayi ve Ticaret l Mdrl, Bursa l zel daresi, Demirta Sanayiciler Dernei ortaklnda bir mteebbis teekkl olarak kurulmutur. DOSABda 1990 ylnda faaliyet gsteren tesis says 60 iken, bugn tesis says 354e ulamtr. DOSAB da faaliyet gsteren sanayi iletmeleri arasnda tekstil sektr yzde 60lk dilimle arlkl olarak yer almaktadr. DOSAB 354 sanayi tesisi ile bnyesinde 28.000 kiiye istihdam imkn salamakta olup, artan sanayi tesisleri says ile birlikte istihdam kapasitesi de her geen gn artmaktadr. DOSABdaki iletmelerin yllk cirosu 4 milyar ABD Dolar civarnda olup, ihracat miktar 2 milyar ABD Dolar civarndadr. Bugn itibari ile Blge Mdrlnn 352 adet elektrik abonesi, 136 adet doal gaz abonesi, 354 adet ime ve kullanma suyu abonesi ile 38 adet ilem suyu abonesi bulunmaktadr75.
Tablo 6.5: DOSABda Gerekletirilen Eitim Faaliyetleri
Dzenlenen Eitimler Etkili letiim letmelerde Planlama, Bteleme Kontrol ve rnek Bte almas zm Eitimi Bilgisayar Destekli Jakarl Desen Tasarm Temel ngilizce Dzenlenen Seminerler Sanayide ve Gnlk Yaamda Elektrik Enerjisi Tasarrufu zel Gvenlik Kanunu, Ynetmelikleri ve Uygulamalar Tekstil letmelerinde Bilgisayar Destekli Ynetim Sistemleri Kadn Sal ve Aile Planlamas Gelitirme Eitimleri Bilgilendirme Toplants (nsan Kaynaklar Projesinin Tantm, Sat Gelitirme Projesinin Tantm, retimde verimlilik Gelitirme Projesinin Tantm, evre ve SG Sistemi Gelitirme Projesinin Tantm.) 4857 sayl Yasas ve in Yrtm Ynnden Deerlendirilmesi OHSAS 18001 Gvenlii ve Sal Ynetimi Standart ve /D Mteri Memnuniyeti lm Analiz ve Deerlendirme Ynetimi SSK Mevzuat Uygulamasnda Karlalan Sorunlar Arelik Artesis ve ntertime Ltd. ti.nin Yeni Teknolojik rnleri Tantm BBS (Reel Sektre verimlilik zmleri) Dnya Nereye Gidiyor76 ?
100
ANKARA-SNCAN OSB Ankarada planl sanayilemeye ilk adm atan Ankara Sanayi Odas, 22 Kasm 1978 tarihinde OSB kurulmas almalarna balamtr. 5 Austos 1990 tarihinde faaliyete geen ve 600 hektarlk bir alan zerinde kurulan Ankara Sincan OSBde, 267 sanayi parseli yer almakta ve 25.000 kii istihdam edilmektedir. Ankara-Eskiehir yolu zerinde alt yap almalar devam eden 2. OSB ile hemen yannda yer alan teknoloji blgesinin faaliyete gemesi ile 50.000 kiinin istidam edilmesi ngrlmektedir. Ankara Sincan OSB kendi imknlaryla i garantili mesleki eitim programlar dzenlemektedir. Okul-Sanayi birlii Eitim Program (OSEP) ile ilkretim okulu mezunu renciler, bu program erevesinde bir iletme ile mesleki eitim szlemesi imzalayarak ikili mesleki eitim merkezine kayt yaptrmaktadrlar. Bylece mesleki eitime balayan renciler, haftann 2 gn teorik eitim, geriye kalan 3 gnde ise beceri eitimi almaktadrlar. rencilerin 2 gnlk teorik eitimleri, 3 yl sre ile ikili meslek eitim merkezlerinde yaplmaktadr. Bu merkezde renciler mesleki teorik dersleri ve genel kltr derslerini almaktadrlar. KOB niteliindeki iletmelerin, kendi bnyelerinde eitim birimi kurma imknlar bulunmamaktadr. Bu nedenle tm iletmelerin kullanabilecei, rencilerin mesleki beceri ve sosyal kiilik geliimi ihtiyalarn karlayabilecek bir ortak eitim merkezi kurulmutur. OSEP rencileri yllk eitimlerinin ilk ylnda haftann iki gn ortak eitim merkezine devam etmektedirler. renciler, bu eitim sresince
Ankara-Sincan OSB son derece gelimi laboratuvar ile iletmelere hizmet vermektedir.
101
meslek ile ilgili ilem basamaklarn renmekte ve bilgisayar, yabanc dil, yaam bilgisi, bilgisayar destekli teknik izim ve spor gibi kiisel geliimlerine yardmc olacak dersleri almaktadrlar. renciler eitimlerinin ikinci ve nc yllarnda da haftada bir gn bilgisayar, yabanc dil, yaam bilgisi, teknik izim ve spor gibi kiisel geliimlerine yardmc olacak dersleri Ortak Eitim Merkezinde almaya devam etmektedirler. Haftann iki gn de renciler, szlemeli olduklar iletmelerde retim ortamnda usta reticiler nezaretinde mesleki beceri kazanrlar. ASOnun Ankarada balatt OSEP faaliyetlerinin daha sonra Trkiyedeki dier sanayi ehirlerinde de uygulamaya alnarak yaygnlatrlmas dnlmektedir. ASO 1. OSBde 45i 1. snf rencisi, 73 2. snf rencisi, 54 3. snf rencisi olmak zere toplam 172 renci bulunmaktadr. 20072008 eitim ylnda projenin ikinci aya OSTMde balamtr. OSTM de ayn alanlarda 90 renci bulunmakta olup toplam 262 renci mevcuttur. rencilere yemek, i elbisesi, servis, eitim materyalleri, sigorta, asgari cretin yzde 30u kadar cret, mezuniyet sonras MEB onayl kalfalk belgesi ve fark derslerin verilmesi halinde de endstri meslek lisesi diplomas salanmaktadr. Bu eitim sisteminin sonucunda, insanlarn yeteneklerine en uygun alanlarda ve teknolojinin gerektirdii verimlilik ve kalitede mesleki eitim alm, sosyal ynden de gelitirilmi bir birey olarak istihdam edilmeleri ngrlmektedir.
Baz OSBler yllar nce tamamlanmasna ramen faaliyetlerini yrtebilecek uygun binalar bulunmamaktadr.
Ynetime likin Sorunlar Yerel ynetimler OSB Kanununun OSBlere saladklar zerklikten dolay buralara yeterince destek salamamakta ve OSBlerle ibirlii yapmamaktadrlar. OSBlerde verilen ruhsat ve izinler ibirlii salanamayan ilerin banda gelmektedir. Hatta bazen nemli olumsuz etkileri de olmaktadr. Bir yerde OSBde tahsis edilebilecek sanayi parseli varken yerel ynetimler tarafndan ayn ilde baka bir alanda sanayi parseli tahsisi yaplabilmektedir. OSBler kamu yatrm niteliinde olup sanayinin belli alanlarda retim yapmas iin yaplan yasal bir dzenleme olduu gz nnde bulundurularak, eer OSBde yer var ise yerel ynetimlerin bu alan dnda tahsis yapabilmesi engellenmelidir.
OSBde kamu adna her trl denetim yapmakla grevli OSB mdr ve alanlarnn ayn zamanda sanayicilere bal olmas, grevlerini tam olarak yapmalarn engelleyebilecek bir husustur. OSB mdrlerinin ynetimde yer almas ve konumlarnn glendirilmesi gerekmektedir. Doluluk oran yksek olan ve sanayinin daha az gelitii blgelerde OSBlerin blge kontrol tekilatlar yeterli ve etkin deildir. Bu da OSB mevzuatnn uy-
102
gulanmasn zorlatrmaktadr. Bu durum genel olarak finansman yetersizliinden kaynaklanmaktadr. Dier nemli bir husus ise STBnin kurumsal kapasitesinin gelitirilmesidir. OSBler iin yalnzca saha ve kontrol mhendislii anlay yeterli deildir.
Yer Seimi OSBlerin yeterince etkin almamasnn temel nedeni yer seimi problemlerinden kaynaklanmaktadr. Bu anlamda yeterli bir planlama ve fizibilite anlay gelimemi ve yaplan OSBlerde ihtiyaca gre parseller belirlenmemitir. Bunun sonucu olarak sanayi potansiyeli yeterli olmayan
Zonguldak-Ereli OSB yer seim problemi (iletmeler tarafndan toprak kaymasn nlemek iin ok yksek duvarlar yapmak zorunda kalnmtr.)
yerlerde OSBler kurulmutur. Bu kapsamda blgedeki sanayi potansiyeli, dier blge sanayicilerinden talep gelmemesi, yeterince tantm yaplmamas ve yer seimlerinin ulam asndan iyi olmamas gibi nedenler OSBlerin baarlarn etkilemektedir. Dier nemli bir yer seim problemi ise, yer kstll nedeniyle doal
1990l yllarda tamamlanan Gerede OSBden grnm (Yanlzca iki iletme faaliyet gstermektedir)
103
Yer Seimi Problemi, (Zonguldak Ereli OSB, Ky OSB alan iinde kalm.)
alanlarda ve 1inci snf tarm alanlarnda OSBlerin kurulmasdr. Bir yandan verimli tarm alanlarnn boa harcanmas, dier taraftan lojistik imknlarnn az gelimi olduu blgelerin OSB alan olarak seilmesi OSBlerin doluluk oranlarn ve baar dzeyini belirlemektedir. Son yllarda, OSBlerin yer seimi ve OSB kurulmas konusundaki mevzuatta, kurulacak OSBlerin baarsna katk yapacak baz dzenlemeler yaplmtr. Yeni kurulacak OSBler iin kapsaml bir bilgilendirme raporu hazrlatlmas, Yeni OSB kurulmas iin kentteki dier OSBlerin doluluk oranlarnn yzde 75in stnde olmas, Tarma dayal OSBlerde mevcutlarn uygulama baars grlmeden yeni proje alnmayacak olmas, Tarma dayal OSBlerin paynn, Yatrm Programnda tm OSBlere orannn yzde 10 ile snrlandrlmas, gibi nlemler, kamu politikalarnn baarsn artracaktr.
104
SONU VE NERLER
BLM VII
105
SON U V E N E R L E R
Dnyada sanayi blgeleri uygulamalarna 19. yzyln sonlarna doru balanmtr. Sanayi blgeleri bir lkenin ekonomik, snai ve kentsel geliimi asndan nemli ilevler grmektedirler. Trkiyede sanayileme sreciyle beraber belli bal blgelerde iletmelerin ylmasyla sanayi blgeleri olumaya balamtr. Doal ve ekonomik gerekelerle oluan sanayi alanlarnn yannda planl kalknma dnemiyle birlikte eitli adlarda yatrm blgeleri devlet tarafndan oluturulmaya balanmtr. Planl sanayileme ve kentleme amacyla oluturulan OSBler ile 1960l yllardan itibaren giriimciler iin nemli imknlar salanmtr. OSBler, zel sektr yatrmlarnn belirli yrelere ynlendirilmesi veya mevcut yatrmlarn meknsal anlamda maddi adan desteklenerek tevik edilmesi iin parasal ve fiziksel teviklerin verilmesinin bir aracdr. Yllar iinde OSB ve OSBlerde yer alan iletme saylar artmtr. OSB says 1975 ylnda sadece 5 iken gnmzde proje baznda 120ye km olup, ayn yllar arasnda OSBlerde yer alan iletmelerde alanlarn says 10 bin dzeylerinden, 850 binlere ulamtr. Trkiyede tamamlanm 131 OSB olduu ve 2010 Yl Yatrm Programnda 83 OSB projesinin devam ettii dikkate alnrsa, devlet tarafndan sanayiciye uygun alt yapy salamak iin nemli yatrmlar yapld grlmektedir. Trkiyede OSBlerin doluluk oranlar genel olarak deerlendirildiinde; retime geme oranlarnn baz OSBlerde ok dk olduu grlmektedir. Yzde 1 ile yzde 20 arasnda retime geen OSB says 23tr. Yzde 21 ile 40 arasnda 8 adet OSBde retime geilmitir. Dolaysyla doluluk oran yzde 40n altnda olan 63 adet OSB yer almaktadr. Bunlarn yannda doluluk oran yzde 80 ile 100 arasnda retime gemi 30 baarl OSB uygulamas da bulunmaktadr. Baz OSBlerin bo olmas, yaplan yatrmlarn yeterince etkin olmadn gstermektedir. Dier taraftan baz OSBlerde hi yer yokken, birok OSBlerde olduka fazla atl sanayi parselinin bulunmas, OSB yer seimi ve imar planlarnn yapm srasnda etkin bir ihtiya tesbiti ve planlama yaplamadnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir. Dier taraftan Trkiyede artk OSBlerin doygunluk noktasna yaklat da anlalmaktadr. Baz OSBler iin yatrmc garantisi olmadan, etkin bir politika izlenerek blgelerde oluabilecek mevcut sanayi deerlendirilmi ve yatrm yapmak isteyen giriimcilere ve Trkiyeye gelebilecek yabanc sermaye iin nceden yer tahsisi yapabilecek bir uygulama izlenmitir. Ancak bazen yabanc ve yerli yatrmclara tahsis edilen OSB parsellerinde yatrmn yarm kald durumlar olabilmektedir. na edilmi olan bu alt ve st yap atl hale gelmektedir. Bu durum maliyeti arttrmaktadr. Mteebbis imknlaryla yaplan OSBler ve KSSlerden dntrlen OSBler, kamu kaynaklaryla yaplanlara oranla daha dk verimlilikle almaktadrlar. Sz konusu OSBlerde retime geme oran yzde 47
106
S O NU V E NER LER
olup buralarda 1.128 iletme retime gemi ve 76.291 kiilik istihdam salanmtr. Blgesel ve sektrel olarak kurgulanan yeni tevik modelinde OSBleri daha cazip hale getirecek herhangi bir pozitif ayrmclk bulunmamaktadr. Bu durum iletmelerin OSBlere tanmasn tevik etmeyecei gibi, OSBlerin iletmelere salayaca dier katklarn da iletmelere yaylmasn engelleyecektir. Son yllarda birok aratrmada sanayi blgelerinde ileri teknoloji geliiminin ve iyi bir i ortamnn saland vurgulanmaktadr. Sanayi blgelerinin ileri teknoloji blgeleri, yerel kmeler ve yerel ynlamalar eklinde iletmelerin bir araya geldii blgeler olarak gelitii gsterilmektedir. Dier taraftan, alma kapsamnda sanayi blgesine veya sanayi kmesine dhil olan iletmelerin daha iyi rekabet edebildikleri ve istihdam artrdklar grlmektedir. letmenin, a yaps iindeki faaliyetleri kaynaklara ve pazara ulamasn kolaylatrmaktadr. Sanayi blgelerinde iletmeler arasndaki alar, haberleme sistemleri veya mevcut sosyal sermaye, uluslaraslama iin gereken kollektif bilginin olumas iin bir zemin tekil etmektedir. almada, sanayi blgesinin dnda bulunan iletmelerin sanayi blgesindeki iletmelerle ayn frsatlar ve imknlar yakalayamadklar tespit edilmitir. Kmelenme iletmelerin verimliliini dorudan etkilemektedir. letmeler, dier iletmelerin belli bir konudaki baarsn izleyerek, onun uygulamalarn kopyalayabilmektedir. Eldeki bulgular, iletmelerin yerleim yeri seimlerinde kmelenme faktrnn gl rol oynadn gstermektedir. OSB ierisinde bulunan iletmeler istihdam edecekleri alanlara kolayca ve maliyetsiz bir ekilde ulaabilmektedir. ilerin en verimli olduklar alanlara dalmnn OSBler ierisinde daha hzl ve az maliyetle gerekleecei aktr. nk bu alanlarda bilgiye ulam maliyetsiz ve neredeyse tamdr. Baz OSBlerin iilere eitim verme gibi faaliyetleri de, yine ortak emek havuzu kullanmndan salanan kazanlardan ortaya kmaktadr. Trkiyede sanayide kullanlan enerji konusunda OSBlerin son derece nemli bir yeri vardr. zellikle Trk sanayinin son yllarda ok byk oranda doal gaz kullanarak retim yapt dnldnde OSBlerde kullanlan miktar bir anlamda sanayideki retimin nemli bir oranda OSBlerde olduunu gstermektedir. OSBlerde yer alan 10 bin civarndaki iletmenin sanayide kullanlan doal gazn yarsndan fazlasn kullanmas, bu iletmelerin yapt retim younluunun bir gstergesidir.
107
Trkiyedeki OSBlerin etkinliinin ve kapasitelerinin arttrlmas ve OSB ynetimlerinin kamusal yetkilerini etkin kullanabilmeleri iin mevzuat alt yapsnda iyiletirme yaplmas, Trkiyede izlenen sanayi politikasnn ncelikleri arasnda yer almaktadr. Yaplan dzenlemelerle OSB ynetimlerine, ok sayda kamusal yetki devredilmitir. Bu kamusal yetkiler OSB mdrleri ve OSBlerin kontrol tekilatlar tarafndan kullanlmaktadr. OSB mdrleri, OSB mteebbis heyeti tarafndan atanmaktadr. Bu durumda sanayicilerin setii OSB Mdrlerini ve personelini yine sanayiciler denetlemektedir. Bu durum onlarn yeterince gvenceleri olmadan grevlerini etkin bir ekilde yerine getirmelerini engelleyebilmektedir. Trkiyede OSB uygulama modelinin nmzdeki dnemde baarl olabilmesi iin aada yer alan unsurlarn dikkate alnmasnda yarar grlmektedir. Yaplan mlakatlar, odak grup grmesi ve anket ile; Trkiyedeki OSBlerin en nemli sorunlarnn enerji, tevik, ynetim ve yer seimi ile ilikili olduu tespit edilmitir. OSBlerin enerji alanlarnda ayrcalklarnn kaldrlmas, tevik sisteminde yeterince ayrcalk verilmemesi, yer seimindeki etkin olmayan kararlar ve ynetim sorunlar, onlarn baarlarn temel olarak etkilemektedir. OSBler TOBB ve TESK gibi kamu meslek birlii nvanna sahip deildir. Byle olmad halde kamunun yapmas gereken birok faaliyet OSB Kanunu erevesinde OSBlere verilmitir. Bu durum mevzuat asndan nemli bir sorun niteliindedir. Bu sorunun zlebilmesi ve OSBlerin yar kamu stats olmad halde kamu adna grev yapmasnn etkinletirilmesi iin deiik yntemler uygulamaya konulabilir. Bunlardan ilki OSBlere yar kamu nitelii kazandrmaktadr. Tpk yaplacak mevzuat dzenlemesi ile TOBB, TM ve TESK rneklerinde olduu gibi OSBlere de yar kamu nitelik kazandrlmas buradaki hukuki sorunu zebilecektir. kincisi, eer yar kamusal nitelie sahip yeni bir rgte kar klyor ise, bu durumda OSBler, TOBB bnyesinde OSB sektr komitesi eklinde yaplandrlabilir. Bu durumda TOBB bnyesinde bir OSB sektr kurulmu olacak ve bu kapsamda kurulacak bir daire bakanl ile OSBlerin koordinasyonu salanacaktr. Son seenek ise; OSBlere verilen kamusal yetkilerin OSBlerden alnarak, illerdeki sanayi il mdrlklerine, belediyelere veya ilgili kamu kurulularna verilmesi yoluyla sorunun zlmesidir. Sanayicilerin OSBlere tanmas ve yeni giriimcilerin bulunmas ynnde destek artrlmaldr. Bu alanda STB tarafndan OSBlerdeki iletmeler iin uygun koullu st yap kredi destek mekanizmas gelitirilmelidir. Dier taraftan STBnin ilgili kurulular olan KOSGEB ve MPMnin bu alandaki desteklerinin yaygnlatrlmas gerekmektedir. rnein, KOSGEBin son yllarda ok ksa sreli uygulad OSBlere tanma kredisi uygulamasn gzden geirerek bu uygulamay etkin
108
S O NU V E NER LER
hale getirmesinin, MPMnin zellikle OSBlere odaklanm verimlilik ve ynetim eitimlerinin ve kurumsal anlamda OSB mdrlklerine ynelik eitim projelerini gelitirmesinin ok nemli olduu dnlmektedir. Baarl OSBlerde iletme baarlarn artrmak zere kmelenme modeli ile destek vermek, etkin olmayan OSBleri etkin hale getirebilmek iin politikalar gelitirmek gerekmektedir. Bu kapsamda yerel ynetimler tarafndan yaplan imar dzenlemeleri ve sanayi alan tahsis etme ilemlerinin keyfi yaplmasnn nlenmesi ok nemlidir. Bu erevede yerel ynetimlerce ilde bulunan OSBde yer olduu srecce, kesinlikle yeni bir sanayi parseli tahsisi yaplmamaldr. Bunun engellenmesi iin 3194 sayl mar Kanununda acilen dzenlemeye gidilmelidir. OSB kurulmas dnlen yerlerin sanayi geliim potansiyeli tespit edilmeli, sektr analizi yaplmal ancak yerel talebin doru ve etkin olarak belirlenmesinin ardndan OSB yer seim karar verilmelidir. Kamu Yatrm programlarnda fazla sayda projeye yer verilmekte, buna karlk bu projelerin tm iin yeterli kaynak ayrlamamaktadr. Snrl kaynan tm projelere datlmas nedeniyle, projelerin yatrm sreleri uzamaktadr. zellikle bitmek zere olan projelerin faaliyete gemeleri gecikmektedir. Kaynaklarn aklc kullanm asndan var olan imknlarn ksa srede bitirilebilecek projelere ynlendirilmesi uygulamasna devam edilmelidir. Planlama srecinde karar almay dorudan etkileyen ltler somutlatrlarak bu konuda yrtlen faaliyetlerin kalitesinin arttrlabilecei dnlmektedir. Bu erevede son yllarda bu konuda alnan mesafe ok nemlidir. Bunun neticesinde zellikle son yllarda OSB projesi tamamlama sresi 4 yla inmitir. STB denetleme ve izleme konusunda bilgi teknolojilerinden yararlanarak, karar destek sistemini kurmal ve OSBlerin etkinliini artrmak iin yeni destek programlar gelitirilmelidir. OSBlerden yaplan ihracat, ithalat, sat, alan saylar, vs. bilgiler ile burada yer alan OSBlerin tahsise hazr olduklar parsellerin corafi bilgi sistemlerini ierir bir ekilde bir bilgi sistemi ynetimine ihtiya duyulmaktadr. Bu sistem kurulursa OSBlerin bilgileri ile iletmelerin bilgileri gncel olarak takip edilecek ve OSBlerin ihtiyalarnn daha salkl bir ekilde analiz edilmesi salanacaktr. OSBlerde ortaya kan potansiyeller dorultusunda ve kme destek modelinin amacna uygun olarak, iletme maliyetlerini drc, ortak sorunlar giderici ve rekabet stnl salayc ekilde destek aralar ortaya konularak oluacak kmelere yeterli destek salanmaldr. Kmelenme erevesinde oluturulacak destek program bu modelin baars iin nemli bir ara olarak deerlendirilmelidir. Bu erevede kmelenme politika ve programlarnda aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
109
Kmelenme desteinin lke genelinde hazrlanacak bir program erevesinde yrtlmesinde fayda grlmektedir. Mevcut veya oluturulacak kmelerin gelitirilmesinde kamunun, katalizr rol oynamas ve zellikle kme oluumunun ilk yllarnda destek salamas byk nem tamaktadr. Destek tutarlar ve oranlar, kmelerin byklne, niteliine, sektrne vb. zelliklerine gre deiebilecektir. Genel olarak kmelerin desteklenmesi, daha ok iletmelerin tek balarna yapamayacaklar ortak AR-GE merkezi, teknoloji transfer merkezi, tasarm merkezi, lm, test ve analiz laboratuvar gibi ortak altyaplar ya da pazar aratrmas, tantm, pazarlama, ihracat ve lojistik konularnda danmanlk gibi ortak faaliyet alanlarn desteklemeye ynelik olmaldr. Kaynaklarn etkin kullanlmas gerekliliinden hareketle seilecek kmelerin lke nceliklerine, kalknmaya en ok hizmet edecek ve rekabet gc yksek oluumlar olmas beklenmektedir. Kme seim ltlerinin, bata kalknma planlar olmak zere politika ve stratejiler gz nnde bulundurularak hazrlanmas gerekmektedir. Sz konusu ltler, hem kme seimi hem de kmeler tarafndan yrtlmesi planlanan projelerin deerlendirilmesine ynelik olmaldr. Bu erevede, katma deer, yenilikilik, ihracat dzeyi, yaratlacak istihdam, projelerin yaplabilirlii ve nitelii, il, blge ve lke ekonomisine olas katklar gibi alanlarda ltler belirlenmelidir. KOBlerin yaplar ve kapasiteleri dnldnde kmelerin oluturulmas ve analiz edilmesi aamalarnn ok nemli olduu dnlmektedir. letmelerin bir araya getirilebilmesi, gl-zayf yanlarnn analiz edilmesi, aralarndaki gven duygusunun gelitirilmesi, vizyon ve amalarnn ve bunlara ulamak iin stratejilerinin belirlenmesi hususlar, kritik neme sahip olup destein en ok hissedildii aamalardr. Kme analiz ve oluturma aamalarnda yerel aktrlere nemli grevler dmektedir. Bu srelerde koordinasyon, ynlendirme ve danmanlk hizmetlerinin bata Kalknma Ajanslar olmak zere, KOSGEB, Ticaret ve Sanayi Odalar, Esnaf ve Sanatkarlar Odalar ve Birlikleri ile niversiteler tarafndan salanmas gerektii dnlmektedir. Bu aamada gerekli olan finansman ve uzmanlk ihtiyacnn karlanmas iin Kalknma Ajanslar ve KOSGEBin destek salamasnda veya mevcut desteklerinin etkinliini artrmasnda fayda grlmektedir. niversite-Sanayi ibirlii erevesinde, niversitelerin OSBler ortak proje gelitirmelerini salayacak aralar gelitirilmelidir. TGB uygulamalarnda retim grevlilerine salanan desteklerin OSBlere de uygulanmas aradaki sinerji ve ibirliini artrmak iin iyi bir balang olabilecektir. OSBlerin retim yapan blgeler olmalarnn yan sra, burada retilen rnlerin srekli olarak gelitirilmesi, ileri teknoloji kullanarak katma deeri yksek rnler retebilen ekonomik yerlemeler olma-
110
S O NU V E NER LER
s konular da dikkate alnmaldr. OSBlerin bu ynde geliebilmelerinin salanmas iin bu blgeler bnyesinde teknoloji gelitirme merkezleri ve teknoparklar kurulmas ynnde almalar yaplmaldr. Gelimi lkelerde grlen rneklerde olduu gibi, Trkiyedeki OSBlerin sanayi parklarna dntrlebilmesine imkn salayan almalar ve hukuki dzenlemeler yaplmal ve bu blgelerin eitli bilimsel kurulularla ibirlii yapmalar tevik edilmelidir. OSB ynetimlerinde devamllk ve btnlk salanabilmesi iin OSBlerde 2 ylda bir yaplan ynetim seimlerinin TOBBda olduu gibi 4 yla karlmas gerekmektedir. Bu ekilde OSB ynetimlerinde sreklilik ve btnlk salanaca gibi, verilen hizmetlerin kalitesi de artabilecektir. OSBlerde yaplan eitim faaliyetlerinin artrlmas dier nemli bir konudur. OSBlerde verilen eitimle ve alnan danmanlk hizmetleriyle blgede yer alan iletmelerin sorunlar hzl bir ekilde zlecei gibi, iletmelerin birbirleriyle oluturacaklar sinerji de artacaktr. Bu kapsamda baarl rnekler olan Sincan OSB ve Bursa Demirta OSBde uygulanan eitim faaliyeti model alnarak, bu modelin belirli bir program dahilinde dier OSBlere de yaylmas salanmaldr. Genel i eitimleri asndan Bursa, mesleki eitimde ve i garantili bir sistem olmas asndan da Sincan OSBdeki faaliyetler son derece baarl grlmektedir. OSBlerde bulunan iletmelerdeki i gcnn niteliini gelitirmeye ynelik olarak bir takm programlarn OSB blge mdrlkleri koordinatrlnde uygulanmas ise, iletmelerin rekabet gcne olumlu katk salayacaktr. Meslek eitimi ve meslek ii eitim konularnda, zel sektr-kamu ibirlii ile kurulacak okullarda, mfredatn blgedeki iletmelerin ihtiyalar ve katlmlar dorultusunda belirlenmesi programlarn baarsn artracaktr. Mesleki ve teknik eitimle imalat sanayi arasndaki ban glendirilmesi iin meslek liseleri ve yksekokullarn OSBler iinde konumlandrlmas da faydal olacaktr. Bu durum, hem meslek okullarndaki rencilerin uygulamal eitim almalarn kolaylatracak, hem de bu renciler mezun olduklarnda OSBlerdeki tesislerde kolaylkla istihdam edilecek, bu tesislerin ara eleman ihtiyac karlanacaktr. Bu durum sanayi kurulularnn meslek okullarna maddi destek salamalarnn ve mesleki eitimin sanayinin ihtiyalarn karlayacak hale getirilmesinin de n alacaktr. Trkiyeye gelebilecek yabanc sermayenin kullanmna ak olarak ok sayda OSB alt yaps hazr bulunmaktadr. Bu blgelerin etkin bir yabanc sermaye stratejisiyle birlikte tantmlarnn yaplmas yerinde olacaktr.
111
OSBde kamu adna her trl denetim yapan OSB mdr ve alanlarnn ayn zamanda sanayicilere bal olmas grevlerini tam olarak yapmalarn engelleyebilecek bir husustur. OSB mdrlerinin ynetimde yer almas ve konumlarnn glendirilmesi gerekmektedir. Dier nemli bir husus ise STBnin kurumsal kapasitesinin gelitirilmesidir. OSBler Trkiyedeki en nemli kmelenme alanlarndadr. STBnin nmzdeki dnemde konuyu yalnzca OSBleri saha ve kontrol mhendislii anlay ile deerlendirmesinin yan sra, bu olay rekabet erevesinde bir uzmanlk alan olarak grmesi son derece nemlidir. OSBlerin planlamas, kente etkisi, istihdam, ynetimi ve kmelenme ile rekabet kavram alarndan bir organizma olarak ele alacak bir yapnn STBde kurulmas uygun olacaktr. Alt yap gibi fiziksel yatrmlar tamamlanm OSBlerde genellikle eksik olan husus iletmeler arasndaki an eksikliidir. Bu olumsuz durum nedeniyle iletmeler arasnda, tedariki-mteri, ana sanayiyan sanayi ilikileri yeterince gelimemekte, inovasyonun yaylm hz dk kalmakta, teknoloji transferi gereklememekte, maliyet drc, kalite artrc mekanizma ile rekabet ncesi ibirlii ortamlar yaratlamamaktadr. Bu nedenle nmzdeki dnemde OSBlerin bu anlamda destekler salanmas gerekmektedir. OSBler iin evre ynetim sistemi ve atk azaltc sistemler gelitirilmesi oluabilecek evresel riskler asndan nem tamaktadr. Bu kapsamda STBnin OSBlerin evre ynetim sistemlerini destekleyici tevik aralar gelitirmesinin yerinde olaca dnlmektedir. Dier taraftan, yeni kurulan iletmelerde veya yeni yaplan yatrmlarda temiz retim unsurlarnn kullanlmas ve yaygnlatrlmas nemli bir husus olarak karmza kmaktadr. Bu kapsamda bilgilendirme almalarnn yan sra, verilen OSBlere ve OSBde yer alan iletmelere salanan teviklerde temiz retime dayal yatrmlara eitli ayrcalklar getirilmesi konusu da STB tarafndan deerlendirilmelidir. Sonu olarak sanayileme ve kalknmann salanmasnda nemli bir ara olan OSBlerin sorunlar, istikrarl, kapsaml ve etkin planlamalar yaplarak zmlenmeli hem OSBlerin kendi tzel kiilikleri hem de OSBlerde faaliyet gsteren iletmeler desteklenerek, rekabet gleri artrlmaldr. Bu kapsamda STBnin artk OSB yapmndan ok buralardaki baarlar ve etkinlikleri gelitirici planlar ve programlar yapmas ve uygulamas gerekmektedir. nk Trkiyede OSBlerin belirli bir doygunlua eritii gzlemlenmektedir.
112
KAYNAKA
KAYNAKA
Alpugan, Oktay, (1994). Kk letmeler Kavram Kuruluu ve Ynetimi, Der Yaynlar, stanbul. Alpugan, Oktay, (1997). letme Ekonomisi ve Ynetimi, Beta Yaynlar, stanbul. Amiti, M., (1998). New trade theories and industrial location in the EU: A survey of the evidence, Oxford Review,14(2), pp. 4553. Becattini, G., (1992). El distrito industrial marshalliano como concepto socioeconomico, in: F. Pyke, Becchetti, L. & Rossi, S. (2000). The positive effect of industrial district on the export performance of Italian firms, Review of Industrial Organisation, 16(1), pp. 5368. Biggiero, L. (2002). The location of multinationals in industrial districts: Knowledge transfer in biomedicals, Journal of Technology Transfer, 27, pp. 111122. Brown, P. & Bell, J. (2001). Industrial clusters and small firm internationalisation, in: J. Taggart, M. Berry & M.McDermott (Eds) Multinationals in a New Era, pp. 1027 (Basingstoke: Palgrave). Buckley, P. (1989). Foreign direct investment by small and medium sized enterprises: The theoretical background, Small Business Economics, 1, pp. 89100. 806 J. A. BelsoMartnez Cansz, Mehmet, (2008). Trkiyede KOBler ve KOSGEB, DPT Uzmanlk Tezi. DPT Mstearl, Ankara, Cooke, P. & Huggins, R. (2002). High technology clustering in Cambridge, in: A. Amin, S. Goglio & F. Sforzi (Eds) The Institutions of Local Development (London: IGU). Coro`, G. & Rullani, E. (1998). Percorsi locali di internazionalizzazione (Milan: Angeli). Bursa Demirta, (2005). OSB, Faaliyet Raporu.
114
K AY NAKA
etin Murat, (2002). Endstriyel Blgelerde Sosyal Sermaye ve Gven; nc talya rnei. DPT, (2000). Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Sanayi Politikalar zel htisas Komisyon Raporu, Ankara. DPT, (2003).Trkiye Sanayi Politikas, Ankara. DPT, (2006). Dokuzuncu Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, Blgesel Gelimede Temel Aralar ve Koordinasyon, Ankara. DPT (2007). Dokuzuncu Kalknma Plan (2007-2013) Sanayi Politikalar zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara. DPT, (2004) zmir ktisat Kongresi KOB alma Grubu Raporu, Ankara. DPT, (2004) KOB Stratejisi ve Eylem Plan, Ankara. DPT, (2004) Sanayi Politikas Dokman, Ankara. Davis, D. R., and D. E. Weinstein. (2003) Market Access, Economic Geography, and Comparative Advantage: An Empirical Assessment. Journal of International Economics 59(1):123. Dokuz Eyll niversitesi, (2008) Trkiyede Organize Sanayi Blgelerinin Performans Deerlendirmesi ve Strateji Gelitirme, DPT leri Aratrma Projesi Sonu Raporu, zmir. Eraydn, Ayla, (1982), Trkiyede Organize Sanayi Blgeleri (19611981), DPT, Ankara. Eybolu, Dilek, (2001), 2000li Yllarda Organize Sanayi Blgelerimiz. Enright, M. (1998) Regional clusters and firm strategies, in: A. Chadler, P. Hagstrom&O . SO LVELL (Eds) The Dynamic Firm. The Role of Technology, Strategy, Organization, and Regions, pp. 315342 (New York: Oxford University Press).
115
K A YN AKA
Enright, M. & Ffowcs, I., (2000), Local Partnership, Clusters and SME Globalisation, OECD, Paris. Fabio, Sforzi, (2002) The Industrial District and the New Italian Economic Geography. Fujita M., P. Krugman, A.J. venables (1999). The Spatial Economy: Cities, Regions and International Trade, Cambridge, M.A., MIT Press. Goglio, Silvio, (2002), The Industrial District as a Proving Ground European Planning Studies, Vol. 10, No. 4. Johanson, J. & Mattson, L. (1988) Internationalisation in industrial systems-A network approach, in: N. Hood &J. Valhne (Eds) Strategies in Global Competition, pp. 287314 (Dover: Croom Helm). Johanson, J. & Vahlne, J., (1977), The internationalisation process of the firm-a model of knowledge development an increasing foreign market commitments, Journal of International Business Studies, 8, pp. 2332. Johanson, J. & Vahlne, J. (1990) The mechanism of internationalisation, International Marketing Review, 7(4), pp. 1124. Karata, Sleyman, (1991). Sanayileme Srecinde Kk ve Orta lekli letmeler, veli Yaynlar, stanbul. Karlsson, C. & Klaesson, J. (2000) Success in manufacturing employment in an industrial district: Higher productivity or lower wages, Investigaciones Europeas de Direccion y Economa de la Empresa, 6(2), pp. 6590. Knight, G. & Cavusgil, S. (1996) The born global firm: A challenge to traditional internationalisation theory, Advances in International Marketing, pp. 1126. KOSGEB, (2006), Saha Aratrma Anketi, Ankara. KOSGEB, (2009) Kme Ynetimi Uygulama Klavuzu, Ankara. Lall, S. V., and S. Chakravorty. (2005). Industrial Location and Spatial Inequality: Theory and Evidence from India. Review of Development Economics 9 (1): 4768.
116
K AY NAKA
Madsen, T. & Servais, P. (1997) The internationalisation of born globals: An evolutionary process?, International Business Review, 6(6), pp. 251277. Marshall, A. (1920), Principles of Economics (London: MacMillan). Morrison, C., and A. E. Schwartz. (1996). Public Infrastructure, Private Input Demand and Economic Performance in New England Manufacturing. Journal of Business and Economic Statistics 14 (1): 91102. OECD, (2008). letme Kmelenmeleri, ev: KOSGEB. Paniccia, I. (1998) One, a hundred, thousands industrial districts. Organizational variety of local networks of small and medium-sized enterprises, Organization Studies, 4, pp. 667699. Paniccia, I. (1999). The performance of IDs. Some insights from the Italian case, Human Systems Management, 18, pp. 141 159. Porter, M.E. (1990). The Competitive Advantages of Nations, The Macmillian Press Ltd. London and Basingstoke. Rodric, D. (2004). Industrial Policy for the Twenty-First Century. CEPR Discussion Paper 4767. Scott Peter, (2001). Industrial Estates and British Industrial Development, 18971939, Business History, Vol.43, No.2 (April), pp.7398 London. Sforzi Fabio (2002). The Industrial District and the New Italian Economic Geography European Planning Studies, Vol. 10, No. 4. TEPAV, (2005) OSB alma Dokman, Ankara. UNDP, (1997) Industrial Estate. Bursa DOSAB (2009). <http://www.dosab.org/index.php?inc=dos ab&tit=Dosab&ptit=Dosab> 05.06.2009.
117
EKLER
EK 1: Yatrm Programnda Yer Alarak le naat Bitirilen OSBlerin Parsel, retim ve stihdam Bilgileri
E KLE R BalamaBiti Tarihi Parsel Says 29 107 82 172 48 43 164 57 281 18 326 80 47 57 304 112 354 177 37 400 240 100 60 600 32.071.441 400 184 366 39 51 596 268 46 57 304 112 354 177 37 180 364 39 51 596 268 79 326 18 17 307 75 44 53 281 103 323 161 33 163 324 34 44 511 229 281 266 57 54 160 158 96 95 95 94 94 94 94 93 92 92 91 91 89 89 89 87 86 86 85 43 42 98 48 48 100 172 172 100 82 82 100 2.500 16.000 4.250 1.651 7.050 1.098 27.800 4.300 5.312 4.143 6.775 1.211 8.500 4.926 27.250 3.323 550 20.000 15.000 529 2.930 22.000 22.500 107 107 100 13.000 29 29 100 2.064 1994-1999 1977-1987 1974-1982 1971-1988 1983-1990 1977-1993 1976-1993 1985-1990 1987-1998 1987-1993 1981-1994 1977-1995 1998-2001 1982-1996 1991-1999 1982-1997 1990-2001 1971-1980 1991-2000 1976-1990 1983-1994 1993-2001 1977-1993 1980-1992 1978-1991 8.115.764 9.618.187 56.976.257 94.146.719 11.384.983 3.320.317 90 6.843.146 150 156.018 475 31.511.627 150 17.493.325 286 5.774.230 70 0 185 24.984.194 260 11.585.053 275 0 200 67.760.022 500 5.751.954 100 30.183.669 300 23.579.920 150 11.044.647 180 8.528.291 260 8.446.208 100 29.737.650 300 6.262.862 50 125.257 99.126 84.462 32.801 61.359 157.199 100.612 57.520 135.520 0 42.127 96.093 0 82.489 61.165 210.078 328 45.621 36.892 28.462 392.278 81.158 160.303 94.960 80.179 2010 Yl Toplam Fiyatlaryla OSB verilen Kredi Alan Tahsis Edilen Parsel Says retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) stihdam Edilen Kii Says Ha Bana Ortalama Maliyet
120
Sra No
Biten Organize Sanayi Blgeleri
Bartn Merkez I
Bursa-negl
Erzurum Merkez I
Gaziantep I
Hatay-skenderun
Bilecik I
Malatya Merkez I.
Elaz I
Gaziantep II
10
Manisa II (Tic.ve San. Od.)
11
Afyonkarahisar
12
orum
13
Manisa III (Tevsii) (Tic. San. Od.)
14
Burdur
15
anlurfa
16
Samsun Merkez (Yp)
17
Bursa-Demirta
18
Konya Birinci
19
Kilis
20
Denizli
21
stanbul Deri (Tuzla)
22
Elaz II
23
Bolu
24
zmir - Atatrk
25
Ankara Sanayi Odas I. (I.lve Alan)
Sra No Parsel Says 78 69 291 89 88 155 298 57 85 45 67 55 95 62 523 152 1242 62 163 238 371 118 261 41.037.238 440 246 48 115 394 62 523 147 993 62 162 230 215 42 88 388 95 53 67 47 37 63 41 337 97 763 38 98 141 145 28 67 229 45 32 77 61 57 41 297 216 72 72 72 71 70 67 66 66 64 64 61 61 60 59 59 58 58 58 155 116 75 84 66 75 89 69 78 3.500 2.049 5.500 18.200 4.360 4.190 817 2.115 3.238 900 1.000 15.000 9.936 39.458 395 4.000 3.500 8.238 2.316 3.000 27.195 288 240 82 34.900 69 58 84 11.190 70 66 85 2.000 369.224 83.330 0 176.409 52.550 95.129 0 101.865 53.718 105.608 37.356 117.571 84.066 82.728 68.258 0 52.576 3.185 94.850 51.751 35.176 127.528 80.728 93.266 1990-2001 1971-1975 1962-1966 1985-1997 1985-1999 1986-1997 1994-2000 1994-2005 1991-2001 1991-2007 1985-1996 1990-2009 1998-2006 1993-2005 1977-1994 1986-1992 1977-1990 1998-2001 1976-1994 1991-2007 1976-1994 1998-2002 13.050.226 15.048.361 21.070.131 1991-2002 1992-2008 1975-1987 27.065.558 523 28.455.116 300 318.493 100 31.545.622 600 0 230 20.477.283 300 12.409.209 150 10.676.381 127 36.094.406 307 5.603.366 150 10.560.836 100 8.057.696 150 20.372.910 200 0 540 9.512.916 100 8.933.553 170 17.640.891 100 0 150 12.499.564 150 22.153.434 60
BalamaBiti Tarihi
2010 Yl Toplam Fiyatlaryla OSB verilen Kredi Alan
Tahsis Edilen Parsel Says
retime Geen Parsel Says
retime Geme Oran (%)
stihdam Edilen Kii Says
Ha Bana Ortalama Maliyet
26
Ordu
27
Manisa I (Tic.ve San. Od.)
28
Bursa Tic. ve Sanayi Odas
29
Trabzon-Arsin
30
Ktahya
31
Mersin-Tarsus I
32
Gaziantep III
33
Dzce
34
Adyaman
35
Batman
36
Aydn
37
Kahramanmara-Merkez
38
Van
39
Hatay-Antakya
40
Konya (Merkez) (Kos)
41
Kocaeli-Gebze
42
Kayseri (Merkez) (+Haclar)
43
Konya-Ereli
44
Mardin
45
Diyarbakr
46
Antalya I+II (Yp)
47
Amasya-Merzifon (Yp)
48
Nide (lve Alan Dahil Edilmitir.)
49
Tekirda-erkezky
EK 1 YATIRI M PROGRA MI LE N A A T I B T R L EN O S B L ER N P A R S EL , R ET M VE S T HD A M B L G L ER EKLER
121
E KLE R EK 1 YATIRI M PROGRA MI LE N A A T I B T R L EN O S B L ER N P A R S EL , R ET M VE S T HD A M B L G L ER
122
BalamaBiti Tarihi Parsel Says 1977-1996 1993-2002 64.565.121 5.140.945 11.108.129 6.147.992 24.992.549 5.958.281 14.153.720 11.432.873 9.241.591 6.542.568 25.933.582 9.554.355 17.329.714 24.836.546 26.671.018 8.389.272 28.937.813 34.396.774 10.710.753 26.871.958 5.924.096 19.813.719 3.268.200 200 100 125 1030 200 60 270 50 450 157 36 445 216 67 67 134 184 41 290 726 252 82 150 67 67 70 523 139 30 297 129 48 45 134 184 25 260 317 317 150 111 90 400 195 193 98 54 152 32 39 340 67 15 179 79 24 23 45 59 13 110 91 62 46 383 130 127 66 100 27 18 14 52 51 51 50 49 48 48 48 47 43 42 40 37 36 34 34 32 32 200 75 75 39 52 120 57 52 30 53 360 343 343 182 53 75 33 29 18 55 378 7.200 2.500 502 575 4.891 1.000 10.000 1.182 2.700 600 1.324 22.000 2.450 633 4.641 1.350 375 2.250 8.800 861 47 1100 585 420 329 56 21.000 1993-2001 1985-1994 1998-2005 1976-2002 1993-2003 1995-2001 2005-2009 1981-1997 1990-2003 1990-1999 1990-2005 1991-2000 1992-1999 1979-1987 1986-2006 1999-2007 1990-2003 2004-2009 1978-1993 1993-2007 1991-2007 1991-2003 2005-2008 1990-2001 2004-2009 58.696 68.546 30.856 51.233 124.963 59.583 36.955 103.935 23.104 43.617 99.745 63.696 68.769 85.643 59.269 167.785 107.177 171.984 107.108 214.976 5.752 99.069 54.470 2010 Yl Toplam Fiyatlaryla OSB verilen Kredi Alan
Sra No
50
Adana H. Sabanc+(I+II+lve Alanlar
51
Amasya
52
Uak
53
Manisa-Salihli (Yp)
54
Kars+ lve Alan (Yp)
55
Karabk
56
Osmaniye
57
ankr-Korgun
58
Karaman
59
Yozgat
60
Uak Deri (Karma)
61
Krkkale I
62
Isparta Suleyman Demirel
63
Eskiehir Sanayi Od. (I+II+III)
64
Balkesir- Merkez
65
Ordu-Fatsa
66
Sivas Merkez I
67
Tokat Merkez
68
anakkale
69
Zonguldak-aycuma (Yp)
70
Gaziantep-Merkez IV (Yp)
71
Krehir
72
Tokat-Turhal
Sra No Parsel Says 35 66 39 52 76 308 52 70 60 243 112 66 27 118 35 56 80 115 127 51 100 100 70 100 10.386.022 4.241.870 5.559.584 107 50 91 100 78 81 143 42 45 112 46 35 33 13 30 30 41 45 46 6 10 33 6 2 12 62 18 80 39 17 10 4 16 4 6 8 10 10 4 4 3 3 6 1 1 2 56 10 31 12 48 9 17 17 17 16 15 15 15 14 11 11 10 9 8 8 4 4 4 3 2 2 2 281 66 21 17 17 22 51 13 25 250 175 220 120 950 285 630 850 220 300 80 376 81 252 500 150 246 80 20 45 90 115 10 6 31 10 26 247 53 18 27 2000 18 11 31 135 48.835 75.011 68.236 76.956 56.795 47.948 59.089 118.742 227.347 78.504 83.666 29.521 83.615 105.724 116.914 44.954 138.829 543 43.015 48.614 88.577 73.641 119.803 99.309 97.066 84.837 61.094 1999-2005 1997-2005 2004-2009 1993-2004 1999-2006 1984-1997 1998-2002 1991-2001 1994-2008 1990-2001 1999-2008 1991-1999 2005-2008 1993-2007 1993-2005 2004-2008 1993-2007 1991-2002 1998-2005 1993-2003 1994-2005 2004-2007 1991-2005 1999-2007 1994-2006 2004-2008 2004-2009 7.364.120 8.386.226 9.930.899 8.857.683 4.861.423 100 4.301.538 100 217.214 400 6.941.452 50 6.743.102 150 11.691.437 100 6.343.446 60 4.766.070 57 5.815.580 197 13.637.477 163 27.319.449 348 45.469.466 200 11.874.198 100 5.908.890 100 14.000.908 292 5.679.467 100 11.543.430 150 8.188.306 120 6.000.891 80 5.860.144 120
BalamaBiti Tarihi
73
Ktahya-Gediz
74
Balkesir II
75
Osmaniye Kadirli
76
Balkesir-Bandrma
77
Konya-Beyehir
78
Nide-Bor Karma (Yp)
79
anakkale-Biga (Yp)
80
Sinop
81
Zonguldak-Ereli
82
Erzincan
83
Tokat-Erbaa
84
Bursa- Mustafa Kemal Paa
85
ankr-abanz
86
Isparta Deri (Yp)
87
Kastamonu
88
Afyonkarahisar-scehisar (Mermerciler) (Yp)
89
Samsun-Kavak
90
Krklareli
91
Bayburt
92
Bolu-Gerede
93
Tekirda-Hayrabolu
94
Adana-Kozan
95
Siirt
96
Samsun-Bafra (Borsab)
97
Edirne
98
Afyonkarahisar Sandkl
EK 1 YATIRI M PROGRA MI LE N A A T I B T R L EN O S B L ER N P A R S EL , R ET M VE S T HD A M B L G L ER EKLER
123
99
Krehir-Kaman
E KLE R EK 1 YATIRI M PROGRA MI LE N A A T I B T R L EN O S B L ER N P A R S EL , R ET M VE S T HD A M B L G L ER
124
BalamaBiti Tarihi Parsel Says 57 87 98 67 74 85 55 14 37 90 78 33 125 47 56 99 24 69 26 31 36
1.642.878.410,00
Sra No 1998-2006 2004-2009 1997-1997 2004-2008 2004-2009 2005-2009 1994-2007 2005-2009 1991-2007 1998-2008 2004-2008 2004-2008 1999-2008 1997-1999 1999-2007 2004-2009 2004-2008 1998-2006 2004-2007 2004-2007 1991-2003 TOPLAM 1.870.072 100 3.314.208 35 3.079.993 60 6.845.423 100 1.879.252 50 6.071.679 50 8.793.444 93 1.837.814 280 14 20 11 0 0 9 26 0 23707 6.989.611 100 10 3.927.563 100 0 5.875.203 63 18 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 16579 8.205.719 100 0 0 4.129.191 80 35 0 2.398.263 97 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13234 10.174.563 150 28 0 0 7.282.518 70 17 0 0 3.448.736 50 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 0 0 0 0 0 0 9017 4.028.206 48 0 0 0 0 0 322 89 1 1 23 4.893.311 66 14 1 1 10 0 83.921 68.975 104.036 67.830 24.724 51.615 82.057 93.257 39.276 69.896 6.564 94.553 121.434 37.585 68.454 51.333 94.692 18.701 54 6.162.106 75 15 1 2 20 82.161 74.141
100
Gmhane
101
Krkkale-Keskin
102
Denizli-ardak .Sabanc
103
Afyonkarahisar-Bolvadin
104
Afyonkarahisar-Emirda
105
Amasya-Suluova
106
Balkesir- Gnen Deri (Yp)
107
Bilecik-Osmaneli
108
Bingl
109
orum-Sungurlu
110
Denizli-Merkez -Deri (Yp)
111
Gaziantep-Nizip
112
Konya-Akehir
113
Mersin-Tarsus (Gelime Al)
114
Mu-Merkez
115
Nevehir-Acgl
116
rnak-Merkez
117
Tekirda-Malkara
118
Tokat-Niksar (I Etap 50 Ha)
119
Trabzon-Beikdz
120
Tunceli
Not: Adana( I+II), Eskiehir (I+II), Tokat (I+II), Antalya (I+tevsii) Sivas (I+tevsii) Osmaniye (I+tevsii) projeleri tabloda birletirilmitir. (6 proje)
ZMR-Menemen-Deri sicil almad iin tabloda yer almamaktadr. (Serbest Blge) (1 proje)
4 adet OKSB tabloda yer almamaktadr. 120+6+1+4=131 biten proje says
EK 2: Devam Eden OSBlerin Parsel, retim ve stihdam Bilgileri
Sra No OSB aamalar naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda 186 261,8 35,45 150,38 21,8 56,30 32,50 491 300 95 57,50 73 53 160 119 100 9 61 25 87 48 347 26,7 138 33,92 34 47,84 13 13 30 138 63 0 160 50 48 6 61 0 0 4 0 91,53 104 0 2 14 35 0 0 73 19 12 2 20 0 0 0 0 137,83 57 24 63,90 141 31 7 52,69 76 76 27 19 180,00 27 23 14 341,00 87 40 4 86,00 156 109 94 60 5 52 36 13 12 0 15 41 25 0 0 46 16 12 22 33 0 0 0 0 35,20 15 0 0 0 445,50 282 187 98 35 61,55 115 9 1 1 80 3.666 0 3.500 620 1.435 450 650 150 0 196 410 1.602 0 0 3.200 1.096 200 61 1.820 0 0 0 0 110 27 7 1 4 30 83,00 59 54 29 49 113 1.273 910 3.792 10.266 480 5.604 3.564 1.923 2.410 4.650 1.886 3.328 636 1.178 5.722 2.840 1.696 6.680 4.544 3.304 317 3.460 800 2.784 1.568 11.104
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi
Tahsis Yaplan Parsel Sayssays (C) retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%)
Elaz-Merkez IIII. (III - IV Etap)
Adyaman-Glba
Ar
Aksaray+Artma
Amasya-Suluova Besi
Aydn- (ASTM)
Bilecik-Bozyk
Bilecik-Merkez II
Burdur-Bucak
10
Bursa Deri+(Artma+Doalgaz)
11
orum (lve Alan) (II OSB)
12
Diyarbakr-Merkez TD-Besi
13
Dzce-Merkez II
14
Giresun-Merkez
15
zmir-Buca (Ege Giyim)
16
zmir-Pancar (Torbal II)
17
Konya-Seydiehir
18
Malatya-Merkez II
19
Manisa-Akhisar
20
Manisa-Merkez IV
21
Manisa-Merkez V
22
Sakarya-Merkez III
23
Sinop-Boyabat
24
Sivas Gemerek
25
Sivas-arkla
E K 2 D E V A M E D EN O S B L ER N P A R S EL , R ET M VE S T HD A M B L G L ER EKLER
125
26
anlurfa-Merkez II
E KLE R EK 2 DEVA M E D E N OS BLE R N PA RS E L, R ET M VE S T H D A M B L G L ER
126
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 371,25 54,70 111,00 278 391 157 147 1 1 231 138 38 16 95 95 56 59 2.000 1.347 4 50 12 0 0 0 756 518 54 7 1.400 27.576 1.696 3.560 8.323 6.164 retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) naat aamasnda naat aamasnda naat aamasnda (kendi imk.) naat aamasnda (kendi imk.) naat aamasnda (kendi imk.)
Sra No
OSB'ler
Tahsis Yaplan Parsel Sayssays (C)
27
Ankara Bakent+ (lve Alan Dahil)
28
zmir-demi
29
Bursa-Nilfer (Hasanaa) Bat
30
zmir-Tire
31
Kayseri-ncesu
Sra No OSB aamalar
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 162 138 74 2 70,00 196 113 10 43 47 8 43 85 46 44 160,00 196 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 150 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 49 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5.184 4.416 2.368 1.568 4.800 6.272 3.616 320 1.376 1.504 256 2.720 1.472 1.408 6.272
1 mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda
Afyonkarahisar Merkez II
mar plan aamasnda
Ankara Beypazar
Ankara-Elmada
Ankara Sanayi Odas I. ( Sincan 2. lve Alan)
Ankara-Polatl (lve Alan)
Ankara-Polatl Ticaret Odas
Ankara Merkez Madeni Dkmcler htisas
Antalya-Kumluca Gda htisas
Balkesir-Burhaniye (Zeytincilik htisas)
10
Bartn-Merkez I (lve Alan)
11
Batman (lve Alan) OSB
12
Bolu-Gerede I (lve Alan)
13
Burdur-Bucak (lve Alan)
14
Burdur-Merkez II
15
Bursa-M.Kemalpaa I (lve Alan)
127
128
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 81 61 24 106 60 43 66 213 822 73 68 81 36,55 32 68 78 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2.592 1.952 768 3.392 1.920 1.376 2.112 6.816 26.304 2.336 2.176 2.592 1.024 2.176 2.496 retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda
Sra No
OSB'ler
16
Bursa Tosab (Tekstil Boyahaneleri)
17
Denizli (lve Alan)
18
Denizli-Sarayky TD
19
Denizli-Tavas
20
Erzurum-Besi
21
Erzurum-Oltu
22
Eskiehir-Beylikova-Besi
23
Eskiehir-ifteler
24
Eskiehir-Merkez IV
25
Gaziantep-slahiye
26
Hatay-skenderun II
27
Hatay- Erzin (75. Yl)
28
zmir-Torbal I
29
zmir-Bayosb (Bayurdu)
30
Kahramanmara-Elbistan
Sra No OSB aamalar
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 60 38 18 115 45 256 62 198 65 55 348 79 31 60 6 161 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2.700 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.920 1.216 576 3.680 1.440 8.192 1.984 7.812 2.080 1.760 11.136 2.528 992 1.920 192
31 mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda
Kastamonu-Takpr
mar plan aamasnda
32
Kastamonu-Tosya
33
Kastamonu-Merkez (lve Alan)
34
Krehir-Merkez (lve Alan)
35
Krehir-Mucur
36
Kilis-Merkez lve Alan
37
Kocaeli-Alikahya
38
Kocaeli-Asm Kibar
39
Kocaeli-Arslanbey
40
Kocaeli-Gebze VI (mes) (lve Alan)
41
Konya (Kos) (lve Alan)
42
Manisa-Kula Deri
43
Mardin-Merkez (lve Alan)
44
Rize-Ardeen
45
Sakarya-Merkez II (lve Alan)
129
130
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 41 32 49 128 26 51 90 51 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.312 1.024 1.568 4.096 832 1.632 2.880 0 retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda mar plan aamasnda
Sra No
OSB'ler
46
Sakarya-Kaynarca
47
Sakarya-Ferizli
48
Trabzon-Vakfkebir
49
Uak TD Hayvanclk
50
Van (lve Alan) (137-138 Nolu Parseller)
51
Yalova-iekilik
52
Zonguldak-Alapl
53
Zonguldak-aycuma I (lve Alan)
Sra No OSB aamalar
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 0,00 0 141,00 141 36 78 212 29 60 48 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 65 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 65 0 0 0 0 381 0 0 0 0 12.192 2.080 2.080 4.512 1.152 2.496 6.784 928 1.920 1.536
1 Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda Jeolojik etd aamasnda
Afyonkarahisar- Bolvadin St Srcl htisas
Jeolojik etd aamasnda
Afyonkarahisar-Dazkr (Dokuma - Konf.)
Ankara-ereflikohisar
Bilecik-Osmaneli (lve Alan)
ankr-Kurunlu (avundur)
Denizli-Merkez Mermer htisas
Gaziantep-Merkez Besi
Krklareli Asrey naat Aslan zel
Manisa-Kula Deri (lve Alan)
10
Trabzon-inik (Akaabat)
131
132
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says 102 55 128 85 34 162 60 81 58 171 128 16 42,13 77,60 52,01 92 55,38 21,10 173 17,5 60,67 144 126,00 69,00 112,00 158 79 10 381 31 56 53 46 44 89 88 45 2 1 19 0 11 2 0 0 0 0 0 43 23 0 0 0 0 0 0 0 1 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 50 31 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 550 550 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3.264 1.760 4.096 2.720 1.088 5.184 1.920 2.592 1.856 5.472 4.096 4.096 582 1.582 2.816 5.144 2.544 320 12.192 992 1.792 1.696 1.816 1.532 2.848 Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Kamulatrma Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda
Sra No
OSB'ler
Hatay-Krkhan
Isparta-Yalva
zmir-Bayndr
Kastamonu-Seydiler
Konya-Bozkr
Konya-Kulu
Ktahya-Simav
Manisa-Soma
Samsun-Havza
10
anlurfa-Birecik
11
Uak Deri+Karma (lve Alan)
12
Yalova Biliim
Adyaman Merkez lve Alan+Artma
Adyaman-Besni
Adyaman-Kahta
Afyonkarahisar-uhut
Afyonkarahisar-Dinar
Ankara-ubuk Hayvanclk htisas
Ankara Anadolu (Osiad) +(lve Alan)
Ardahan
Aydn-Buharkent
10
Aydn-ine
11
Aydn-Nazilli
12
Aydn-Ortaklar
13
Aydn-Ske
Sra No OSB aamalar Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda 423,68 647,14 94,18 62,2 104,10 333,21 52,03 47,8 106 100 41 50 379 715 96 22 42 138 65,50 64 82,74 105 130 0 11 20 1 33 34 322 715 67 21 42 72 108 0 50,00 91 0 0 0 0 0 0 4 0 32 328 40 0 18 0 112,87 2 2 50,00 32 0 0 2 311 0 71,00 136 113 67 49 0 0 100 0 0 0 0 0 0 10 0 8 46 42 0 43 0 61,4 50 0 0 0 43 41 10 0 0 0 0 5.000 0 0 972 0 0 0 0 0 0 60 0 480 12.666 1200 0 930 0 81,51 126 0 0 0 0 32,63 55 0 0 0 0 90,70 41 4 0 0 0 1.344 1.760 4.032 1.392 1.600 7.576 9.952 1.024 972 2.912 3.456 4.160 3.448 2.208 3.208 1.476 1.872 13.904 28.146 3.208 872 1.890 4.992
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi
14
Bilecik-St
15
Bitlis-Merkez
16
Bolu-Gerede (Deri) (Artma Dahil)
17
Bolu-Merkez I (lve Alan) (Tekstil)
18
Bolu-Yeniaa
19
Bursa-Grsu***
20
Bursa-negl (Mobilya ve Aa leri)
21
Bursa-M.K.Paa (Mermer)
22
Bursa-Yeniehir
23
ankr-erke
24
Denizli-Acpayam (Yumruta)
25
Erzurum-Merkez II
26
Idr-Merkez
27
Mersin-Silifke
28
zmir-Bergama
29
zmir-Knk
30
zmir-Menemen (Plastik)
31
Kayseri Mimarsinan+(lve Alan)
32
Kocaeli-Dilovas
33
Kocaeli-Gebze (Gzeller)
34
Kocaeli-Gebze (Kmrcler)
35
Kocaeli-Gebze (Tembelova)
36
Kocaeli-Gebze IV (st.Mak.ve ml.San)
133
134
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says 262 73 181 127 30 61 35 58 73 37 99 18 41 88 19 102,64 45 60 40,8 47 43 123 26,96 62 210 70 87 1 34 22 85 136 0 0 21 0 210 1 12 1 22 0 0 0 0 92 0 0 36 0 0 0 0 9 0 132 1 4 1 4 0 0 0 0 0 0 55 25 3 0 0 43 0 0 36 0 0 0 0 7 0 63 1 5 100 12 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.100 0 0 2.208 0 0 0 0 40 0 1.900 17 40 0 245 0 0 0 0 0 0 0 14 5 7 32 2 0 0 0 8.400 2.280 5.792 4.064 1.032 1.952 1.144 2.396 2.336 1.184 4.672 576 1.312 2.816 608 4.200 1.984 5.020 2.225 2.760 0 1.349 704 0 2.720 Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 144 57,8 200 294 173,6 61,27 22,3 68 41 26 250 24 25,9 retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda Proje aamasnda
Sra No
OSB'ler
37
Kocaeli-Gebze VI (mes)
38
Konya-umra
39
Konya-Karapnar
40
Konya-Merkez IV
41
Ktahya-Merkez II
42
Ktahya-Tavanl
43
Malatya-Darende
44
Manisa-Turgutlu
45
Mula-Milas
46
Rize-Merkez
47
Sakarya-Merkez II
48
Sakarya-Karasu
49
Samsun-Gda
50
Sivas-Merkez II
51
anlurfa TD
52
anlurfa-Viranehir
53
rnak-Cizre
54
Tekirda-orlu (Deri)
55
Tokat-Zile
56
Uak-Karahall (Pamuklu Dokuma)
57
Uak (lve Alan-2/Umpa Seramik) Dou
58
Uak (lve Alan-1) Bat
59
Yozgat- Kaleseramik zel
60
Hakkari-Merkez(Olumsuz)
61
Kahramanmara-Trkolu
Sra No OSB aamalar
OSB'ler
Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 0 0 21 245 254 23 25 7 600,00 5 115 88 150 113 58 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 672 7.840 8.128 736 800 224 0 160 3.680 2.816 4.800 3.616 1.856
1 Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor.
Mersin-Anamur
Yerseimi devam ediyor.
Ordu nye (Olumsuz)
Ankara Sanayi Odas I. (Sincan 3. lve Alan)
Ankara 2 ve 3. (Trkobas) lve Alan
Ankara 2 ve 3. (Alagz)
Antalya-Manavgat
Aydn-ine (lve Alan)
Aydn-(Umurlu)I+II (lve Alan)
Eskiehir-Sivrihisar
10
Eskiehir San.Ods.(lve Alan)
11
zmir-Tire II (Gbirlii)
12
zmir Dkmcler
13
Karaman TD St
14
Kars Besi ( Etd)
15
Kayseri-ncesu (lve Alan)
135
136
OSB aamalar Sanayi Parsel Bykl Parsel Says Mevcut stihdam stihdam Kapasitesi 1170 231 94 106 80 162 75 734 69 55 153 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 81 217 11471,24 21198 0 0 4056 0 0 1347 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 0 0 54.740 6.944 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 37.440 7.392 3.008 3.392 2.560 5.184 2.400 23.488 2.208 1.760 0 retime Geen Parsel Says retime Geme Oran (%) Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor. Yerseimi devam ediyor.
Sra No
OSB'ler
16
Kilis-Gda htisas
17
Kocaeli Gebze I (III. lve Alan)
18
Kocaeli Kandra Gda htisas
19
Konya-Ereli (lve Alan)
20
Ktahya-Merkez I (lve Alan)
21
Ktahya-Altnta
22
Malatya-Akada Mermer htisas
23
Malatya I (lve Alan)-1224 Ha'lk Ksm)
24
Manisa-Salihli (lve Alan)
25
Manisa-Akhisar (Zeytincilik)
26
Osmaniye Tevsii III
27
Van Erci
28
Yalova Gemi htisas
29
Yozgat-Boazlyan
TOPLAM
EK 3 O S B L ER D EK A T IK S U A R IT M A T ES S L ER N N D U R U M U EKLER
EK 3: OSBlerdeki Atksu Artma Tesislerinin Durumu

ORGANZE SANAY BLGELERNDEK (OSB) ATIKSU ARITMA TESSLERNN (AAT) DURUMU A. Altyaps Biten OSBler A.1. Atksu Artma Tesisini Yapan OSBler ALAN OSB Ad Adana (Hac Sabanc) I - II Antalya I - II Aydn Bursa Bursa Demirta Bursa-negl I (+Belediye) ankr - Korgun Denizli I Eskiehir I - II - III Gaziantep I - II - III Hatay-skenderun I Isparta (S.Demirel) stanbul-Tuzla (Deri) zmir-Atatrk Krkkale I Kocaeli - Gebze (Plastik) Konya - Ereli Malatya I Manisa I -II - III Mersin - Tarsus I - II Nide Tekirda-erkezky Tekirda-erkezky Uak Uak (Deri+Karma) Van Toplam (35 Adet) 360 260 127 8.967 394 312 127 12.797 YP*** (Ha) 1.100 371 150 150 475 300 110 400 290 1.300 180 252 240 600 150 133 100 300 538 380 261 440 M*** (Ha) 1.520 664 95 679 475 104 78 63 1.731 1.309 208 250 741 620 150 133 100 300 509 601 406 1.228 ATIKSU Planlama 72.000 20.000 3.000 100.000 70.000 65.000 4.000 42.000 18.000 90.000 2.400 8.000 36.000 21.000 200 3.000 1.500 24.000 21.500 3.000 2.000 21.000 40.000 18.000 24.000 DEBS Fiili 36.000 10.000 1.500 100.000 70.000 54.000 2.000 42.000 24.000 30.000 1.200 4.000 36.000 21.000 200 1.500 1.500 24.000 21.500 3.000 2.000 21.000 40.000 12.000 24.000 DOLULUK Oran ** (%) 75 (87) 71 (91) 63 (76) 69 (71) 91(100) 100 74 (97) 91 (92) 65 (83) 87 (92) 100 56 (81) 89 (96) 84 (92) 48 (67) 51 (54) 61 (68) 99 (99) 89 (89) 69 (82) 76 (86) 59 (64) 59 (64) 47 (59) 42 (51) 66 (99)
letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. I. Kademe iletmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. Paket Atksu Artma letmeye alnmtr. (UBAT 2010) Aklamalar
(m/gn)
137
E KLE R EK 3 OSBLE RD E K A T I K S U A RI T MA T E S S L ER N N D U R U M U A.2. Belediye Atksu Artma Tesisine Balanan OSBler ALAN OSB Ad YP*** (Ha) Afyonkarahisar I Ankara - vedik Ankara I Ankara OSTM Bolu Bursa - Nilfer Bursa - Kestel orum I Elaz I - II stanbul - Beylikdz stanbul - Boya vernik stanbul - Dudullu stanbul - kitelli stanbul - Tuzla Kimya Sanayicileri stanbul - Tuzla Mermerciler stanbul - Tuzla Karaman Kayseri I - Haclar Kocaeli - Gebze I Kocaeli - Gebze II (Taysad) Konya I Ktahya I Mardin Ordu Osmaniye - Kadirli Sakarya I Sivas I Tokat Toplam (30 Adet) Genel (A.1+A.2) Toplam (65 Adet) 275 477 400 250 60 232 73 260 200 154 52 450 800 74 80 60 400 600 230 250 150 170 300 60 120 119 270 200 6.766 15.733 M*** (Ha) 703 489 671 409 70 232 73 273 270 154 52 283 700 74 80 60 561 2.200 419 285 134 235 253 46 100 119 438 500 9.883 22.680 4.500 60.000 40.000 1.200 800 ATIKSU Planlama DEBS Fiili DOLULUK Oran ** (%) 94 (98) 84 (85) 85 (93) 80(100) 86 (100) 81 (84) 100 95 (97) 96 (100) 97 (99) 81 (86) 99 (99) 67(100) 88 (86) 84 (91) 27 (39) 51 (58) 86 (92) 71 (79) 54 (59) 94 (95) 79 (95) 60 (67) 94 (94) 32 (48) 95 (97) 60 (82) 61 (88)
Belediye ile protokol yaplmtr. Belediye ile protokol yaplmtr. Belediye ile protokol yaplmtr. Belediye ile protokol yaplmtr. Belediye ile protokol yaplmtr. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. naat devam ediyor. Mnferit artma yaplyor. Mnferit artma yaplyor. Belediye ile protokol yaplacak. Belediye ile protokol yaplmtr. Merkezi Kimyasal n Artma Tesisi var. Belediye letme Kooperatifine balanmtr. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. (UBAT 2010) Aklamalar
(m/gn) 9.600 9.600
138
EK 3 O S B L ER D EK A T IK S U A R IT M A T ES S L ER N N D U R U M U EKLER
B. Altyaps Devam Eden OSBler B.1. Atksu Artma Tesisini Yapan OSBler ALAN OSB Ad Bolu - Gerede (Deri) * Eskiehir IV Kocaeli - Gebze (Gzeller) Malatya II * Manisa IV - V Tekirda - orlu (Deri) Toplam (7 Adet) YP*** (Ha) 100 963 129 350 456 114 2.112 M*** (Ha) 130 963 129 460 456 114 2.252 ATIKSU Planlama 12.000 18.000 800 24.000 21.500 36.000 DEBS Fiili 4.000 24.000 800 24.000 21.500 36.000
**
DOLULUK Oran ** (%) --42 (63) 46 (71) 26 (61) 63 (63)
(UBAT 2010) Aklamalar
(m/gn)
letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr. Proje almas devam ediyor. letmeye alnmtr. letmeye alnmtr.
B.2. Belediye Atksu Artma Tesisine Balanan OSBler ALAN OSB Ad YP*** (Ha) Afyonkarahisar II Bursa - Grsu Burdur - Bucak orum I Tevsi Elaz III Giresun zmir-Buca (Ege Giyim) Kocaeli - Gebze I (Tembelova Ksm) Manisa - Turgutlu Sakarya II (+Belediye) Toplam (10 Adet) Genel (B.1+B.2) Toplam (17 Adet) 50 103 185 177 173 70 53 136 162 341 1.450 3.562 M*** (Ha) 350 103 185 177 173 64 53 136 162 341 1.744 3.996 ATIKSU Planlama DEBS Fiili DOLULUK Oran ** (%) -59 (61) 35 (67) 29 (71) 29 (46) 47 (87) 25 (33) 38 (48) 38 (83) 32 (68)
Belediye ile protokol yaplmtr. Belediye ile protokol yaplacak. Mnferit artma yaplyor. Belediye ile protokol yaplmtr. letmeye alnmtr. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. Belediye letme Kooperatifine balanmtr. Belediye ile protokol yaplmtr. (UBAT 2010) Aklamalar
(m/gn) 9.600 9.600
139
E KLE R EK 3 OSBLE RD E K A T I K S U A RI T MA T E S S L ER N N D U R U M U C. Atksu Artma Tesisi almalar Devam Eden OSB Projeleri ALAN OSB Ad Adyaman - Tevsi* Aksaray * Aydn - Astim Amasya-Merzifon * Balkesir Balkesir - Gnen (Deri) * Bartn - Tevsi * Bilecik I Bursa (Deri) * Denizli (Deri) * Dzce I Dzce II Gaziantep IV * Isparta (Deri) * zmir-Aliaa zmir-Kemalpaa zmir-Tire Kahramanmara Krehir Kocaeli - Gebze (Dilovas) Konya Manisa - Salihli * Nide - Bor Karma * Osmaniye - Tevsi (+) Samsun * anlurfa I-II * Zonguldak-aycuma * Toplam (28 Adet) YP*** (Ha) 232 386 524 118 450 150 105 150 167 63 200 81 1.030 60 919 1.072 410 307 200 825 300 120 292 383 150 382 125 9.201 M*** (Ha) 232 658 524 150 562 150 136 139 173 63 173 81 1.100 63 919 1.072 410 307 185 825 1.200 120 300 380 161 386 126 10.595 4.000 30.000 3.000 4.000 4.000 1.500 2.000 2.800 1.000 1.400 9.175 20.950 90.000 6.000 5.000 60.000 3.000 30.000 12.000 2.000 3.300 10.000 3.400 1.650 20.000 1.700 5.500 8.000 4.000 ATIKSU Planlama 12.000 3.200 1.700 DEBS Fiili 6.000 1.600 850 DOLULUK Oran ** (%) 78 (90) 52 (73) 77 (82) 67 (78) 48 (60) -38 (38) 99 (99) 61(100) -72 (88) 15 (61) 34 (39) 35 (70) 15 (21) 72 (77) 16 (22) 60 (91) 32 (46) 46 (47) 64 (90) 56 (83) 23 (43) 66 (90) 92 (97) 43 (45) 51 (64)
Proje almas devam ediyor. Proje almas devam ediyor. naat devam ediyor. Paket AAT yaplmas ngrld. naat devam ediyor. Proje almas devam ediyor. Proje almas devam ediyor. naat devam ediyor. naat devam ediyor. hale hazrlklar devam ediyor. Belediyeye balanacak, kollektr ina ediliyor. Belediyeye balanacak, kollektr ina ediliyor. II. Kademe inaat devam ediyor. Proje almas devam ediyor. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. naat devam ediyor. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. Projesi evre ve Orman Bakanlnca onayl. Belediye AAT inaat devam ediyor. naat devam ediyor. naat devam ediyor. naat devam ediyor. Proje almas devam ediyor. naat devam ediyor. Proje almas devam ediyor. naat devam ediyor. Proje almas devam ediyor. (UBAT 2010) Aklamalar
(m/gn)
* 2010 Yl Yatrm Programnda Atksu Artma Tesisi karakteristii ile yer alan projeler. (16 Adet) ** Parantez ierisindeki deerler retimdeki parsel says ile inaat safhasndaki parsel saylar toplamnn toplam parsel saylarna oranlanmasyla hesaplanmtr. *** YP: Yatrm Programna esas OSB alann bykl, M: mar Planna esas OSB alann bykl
140
E K 4 A L I M A K A P S A M IN D A U Y G U L A N A N A N K ET S O R U L A R I EKLER
EK 4: alma Kapsamnda Uygulanan Anket Sorular

1. Son yllarda uygulanan OSB politikalarn nasl deerlendiriyorsunuz? Sizce hangi politikalar uygulanmal? 2. Genel olarak OSBlerin ve ilgili olduunuz OSBnin temel sorunlarn nelerdir? 3. Baz blgelerde retime geme oranlar ok dktr Bunun nedenleri ve zmleri nelerdir? 4. Baz OSBlerde birok parsel tahsis edildii halde yllardr retime geilmemitir. Bunlarn nedenleri ve olumsuz yanlar nelerdir? 5. OSBlere iletmelerin tanmas ya da yeni iletmelerin burada kurulmas iin neler yaplmaldr? 6. OSBlerin etkinliini artrabilmek iin yaplmas gereken dzenlemeler nelerdir? 7. Kamunun salad devlet yardmlarndan bazlarnn OSB Mdrlklerince deerlendirilmesi mmkn m? 8. OSB mdrlklerinin glendirilmesi iin neler yaplmaldr? (Mdrln ve mdrlerin konumu objektif karar alabilme asndan vs.) 9. Sanayi ve Ticaret Bakanlnn verdii hizmetlerin kalitesinin artrlabilmesi iin nmzdeki dnemde neler yaplmaldr? Bakanlk OSBlere ynelik baka hangi hizmetleri ne ekilde verilmelidir? 10. Yerel ynetimlerin OSBlere verdikleri destek ve hizmetler yeterli midir? Neler yaplabilir?
141
E KLE R
142
LSTELER
TABLOLAR VE EKLLER
29 33 33 34 35 39 40 42 43 44 49
Tablo 2.1: 2002 Yl Genel Sanayi ve yeri Saymna Gre Trkiyede letmelerin Bulunduklar Blgelere Gre Meknsal Dalm Tablo 2.2: Kalknma Planlar Dnemleri tibaryla Tamamlanan KSS, yeri ve stihdam Saylar ekil 2.1: Tamamlanan KSSlerin Kalknma Plan Dnemleri tibaryla Dalm Tablo 2.3: Tamamlanan KSSlerin Blgelere Gre Dalm ekil 2.2: Tamamlanan ve Devam Eden KSSlerin Blgelere Gre Dalm Tablo 2.4: TEKMERlerin verdikleri Destekler ve Projelerin Durumu 20072008 Tablo 2.5: Trkiyede GEMlere likin Bilgiler ekil 3.1: OSBlerin Yllar tibaryla statistik Byklklerindeki Geliimleri ekil 3.2: Alt yap Balant Sresi (gn): OSBlerde ve Dier Alanlarda Yer Alan letmeler ekil 3.3: zin ve Ruhsat Alma Sreleri (gn): OSBlerde ve Dier Alanlarda Yer Alan letmeler ekil 3.4: Kalknma Plan Dnemleri tibaryla Balanan ve Bitirilen OSB Projeleri
51 52 52 53 54 54 55 56 56 58 58 59
Tablo 3.1: OSBlere Kullandrlan Kredilerin zellikleri Tablo 3.2: OSBlere Kullandrlan Kredilerin Ortalama Faiz Oranlar ve Kamu Destei ekil 3.5: OSBlere Kullandrlan Ortalama Kredi Faiz Oranlar Tablo 3.3: Tamamlanan ve Devam Eden OSBlerin Blgelere Gre Dalm ekil 3.6: Devam Eden OSB Projeleri Tamamlandnda OSBlerin Blgelere Gre Dalm Tablo 3.4: OSBlerin Kulland Krediler ve Geri demeler (2009) Tablo 3.5: Genel Bteden STBye OSBler in Tahsis Edilen denek ve Bu denein Kullanm Tablo 3.6: Trkiyede retime Geen OSBlere likin Bilgiler Tablo 3.7: Tamamlanan OSBlerde Parsel Tahsisi (kmlatif) ekil 3.7: Bakanlk Kredisi le na Edilen OSBlerde retime Geme Oranlar Tablo 3.8: Yatrm Programnda Devam Eden OSBlerde Parsel Tahsisleri Tablo 3.9: KSSlerden OSBye Dnen Blgelerde Parsel ve stihdam Durumu
144
60 61 67 68 69 70 71 73 76 76 81 82 82 83
Tablo 3.10: Kendi mknlaryla Tamamlanan OSBlerde Parsel Bilgileri Tablo 3.11: 2009 Yl Yatrm Programnda Yer Alan htisas OSBlerin Says Tablo 4.1: Tevik Mevzuat erevesinde Salanan Destekler Tablo 4.2: Tevik Mevzuat Dnda OSBlere Salanan vergi Muafiyetleri Tablo 4.3: 5084 Sayl Kanun Sonras OSB'lerdeki Gelimeler ekil 4.1: 5084 sayl Kanun Sonras OSBlerdeki Gelimeler Tablo 4.4: Tevik Yasasndan Yararlanan llerdeki OSB'lerde; retime Geme, Salanan stihdam ve Ortalama letme Byklklerine Gre Dalm ekil 4.2. Adyaman Haritas ve OSBler Tablo 4.5: Adyaman lindeki letme Bilgileri ekil 4.3: Tevik Kapsamnda Adyaman linin hracat Performans Tablo 5.1: OSB inde ve Dnda Yer Alan letmelerin Sektrel Dalm Tablo 5.2: 2006 Yl tibaryla letme Bykl (Yzde) Tablo 5.3: 2006 Yl tibaryla Kullanlan Sermaye (Yzde) Tablo 5.4: 2006 Yl tibaryla irket Trlerinin Oransal Dalm (Yzde)
83 84 84 85 86 87 88 94 96 97 98 100
Tablo 5.5: 2006 Yl tibaryla Yneticilerin Eitiminin Oransal Dalm (Yzde) Tablo 5.6: 2006 Yl tibaryla retim Yeri Mlkiyetinin Oransal Dalm (Yzde) ekil 5.1: OECD Sektrel Teknoloji Snflamasna Gre letmenin Yeri Tablo 5.7: 2006 Yl tibaryla Biliim Alt yapsnn Oransal Dalm (Yzde) Tablo 5.8: 2006 Yl tibaryla hracat, Kalite Belgesi ve Sertifika Durumlarnn Oransal Dalm (Yzde) Tablo 5.9: 2006 Yl tibaryla letmelerin Kredi ve Destek Kullanmnn Oransal Dalm (Yzde) Tablo 5.10: 2006 Yl tibaryla eitli Sorulara letmelerin Cevaplar (Yzde) Tablo 6.1: Odak Grup Grmesinde Uygulanan Ankete verilen Cevaplar Tablo 6.2: 2008 Yl tibaryla Sanayide Kullanlan Doal gaz Miktarnn OSB inde ve OSB Dndaki letmelere Gre Dalm Tablo 6.3: 2007 Yl tibaryla Sanayide Kullanlan Elektrik Miktarnn OSB inde ve OSB Dndaki letmelere Gre Dalm Tablo 6.4: 2008 Yl tibaryla OSBlerde Kullanlan Doal gazn Dalm (2008) Tablo 6.5: DOSABda Gerekletirilen Eitim Faaliyetleri
145
KISALTM ALAR
AB ABD AR-GE BBS BDDK BKE BOTA ED DOSAB DPT DT EB EPDK GAP GDEM GSYH HACCP Avrupa Birlii Amerka Birleik Devletleri Aratrma ve Gelitirme Bilgi Birikim Sistemleri Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Blgesel Kalknma Enstits Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim irketi evresel Etki Deerlendirmesi Demirta Organize Sanayi Blgesi Devlet Planlama Tekilat Duvarsz Teknoloji nkbatr Endstri Blgesi Enerji Piyasas Dzenleme ve Denetleme st Kurulu Gneydou Anadolu Projesi Giriimci ve Destekleme Merkezleri Gayri Safi Yurt i Hasla Hazard Analysis and Critical Control Point (Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalar) HM IRC ISO GEM GEME GEM GM Hazine Mstearl AB Yenilik Aktarm Merkezi International Organization for Standardization (Kalite Ynetim Sistemi) letme Gelitirme Merkez Mdrl hracat Gelitirme Ett Merkezi Gelitirme Merkezi KOSGEB Gelitirme Merkez Mdrl
146
KOB KOSGEB si Bakanl KSS MEB MPM OECD
Kk ve Orta Boy letme Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme dare-
Kk Sanayi Sitesi Milli Eitim Bakanl Milli Prodktivite Merkezi Organisation for Co-operation and Development (Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat)
OKSB OSB OSBK OSEP OSAD K SGK STB TD TESK TEKMER TGB TM TOBB TOFA TK TDOSB
Ortak Kullanm Atlyesi Organize Sanayi Blgesi Organize Sanayi Blgesi st Kuruluu Okul Sanayi Eitim Programlar OSTM Sanayici ve adamlar Dernei zel htisas Komisyonu Sosyal Gvenlik Kurumu Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarma Dayal letme Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu Teknoloji Gelitirme Merkezleri Teknoloji Gelitirme Blgesi Trkiye hracatlar Meclisi Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Trk Otomobil Fabrikas Anonim irketi Trkiye statistik Kurumu Tarma Dayal htisas Organize Sanayi Blgesi
147
DZN
Semboller
492 sayl Kanun (Harlar Kanunu) 68 506 sayl Kanun (Sosyal Sigortalar Kanunu) 36, 67 1319 sayl Kanun (Emlak vergisi Kanunu) 68 2464 sayl Kanun (Belediye Gelirleri Kanunu) 68 2872 sayl Kanun (evre Kanunu) 62 3218 sayl Kanun (Serbest Blgeler Kanunu) 37 3365 sayl Kanun (Belediye Gelirleri Kanununun Yrrlkten Kaldrlm Hkmleri) 68 4369 sayl Kanun 68 4562 sayl Kanun (Organize Sanayi Blgeleri Kanunu) 44, 45, 68 4691 sayl Kanun (Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu) 36 4732 sayl Kanun (Endstri Blgeleri Kanunu) 35, 36 5084 sayl Kanun (Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanunu) 13, 35, 54, 66, 67, 69, 70, 71, 76, 77, 99, 149 5281 sayl Kanun (vergi Kanunlarnn Yeni Trk Lirasna Uyumu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun) 68 5350 sayl Kanun 67 5520 sayl Kanun (Kurumlar vergisi Kanunu) 68 5615 sayl Kanun (Grlir vergisi Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun) 67 Akhisar, Manisa 98, 128, 138 Aksaray 71, 98, 127, 130, 136 Aliaa, zmir 60, 98 Almanya 16 Altnc Be Yllk Kalknma 31, 32, 46, 49 Amerka Birleik Devletleri 150. bkz. ABD Ankara 5, 7, 28, 39, 53, 57, 59, 60, 61, 92, 95, 96, 97, 99, 101, 102, 116, 117, 118, 119, 122, 127, 130, 133, 134, 136, 139 Ankara Sanayi Odas 57, 101, 122 Ankara-Sincan OSB 95, 96, 101 anket 3, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 92, 94, 95, 146, 149 Antakya 92, 123 Antalya 47, 92, 98, 123, 126, 127, 134, 136 aratrma ve gelitirme. bkz. AR-GE AR-GE 20, 21, 28, 36, 37, 38, 47, 86, 150 Artvin 5, 7 ATEKS 75 ATEM 75 Atksu 3, 68, 141 Avanos 40 Avrupa Birlii 11, 39, 40, 75, 150
B Bakanlar Kurulu Karar 35 Balkesir 61, 124, 125, 126, 139 Bat Avrupa 22 BBS 100, 150 BDDK 150 Beinci Be Yllk Kalknma 33, 46, 49 Besni 72, 74, 92, 130 Bilecik 60, 98, 122, 127, 130, 136, 139 Bilgi Birikim Sistemleri. bkz. BBS bilgisayar 81, 85, 100, 102 Birinci Be Yllk Kalknma 12, 31, 45, 48, 49
A
ABD 10, 11, 36, 37, 76, 100, 150 Adana 36, 39, 40, 93, 98, 123, 125, 126, 134 Adana Hac Sabanc 98 Adyaman 3, 145 Adrese Dayal Genel Nfus Saymna 71 Afyonkarahisar 61, 98, 122, 125, 126, 127, 130, 134, 136, 139
148
Birinci zmir ktisat Kongresi 10. ayrca bkz. zmir ktisat Kongresi biyoteknoloji 36 Boeing 21 Boazii 39 Bor 61, 124 BOTA 96, 98, 99, 150 blgesel kalknma 5, 22, 34 blgesel kme gelitirme 22 Bursa 5, 7, 44, 45, 46, 60, 92, 97, 98, 99, 100, 113, 116, 119, 122, 123, 125, 127, 128, 130, 133, 134, 136, 139 Bursa Demirta 97, 98, 99, 100, 113, 116 Bursa OSB 5, 44, 45, 46, 92 bro makineleri 81 bte 68, 100 byme 10, 18, 20
Diyarbakr 40, 72, 124 doal gaz 12, 45, 95, 97, 98, 99, 100, 109 Dou Anadolu 34, 35, 52, 53 Dou Asya 86 Dokuz Eyll nivesitesi 39, 80, 89, 117 Dokuzuncu Be Yllk Kalknma 31, 48, 49, 117 DOSAB 100, 119, 149, 150 dntrlen OSBler 3, 59 Drdnc Be Yllk Kalknma 31, 46, 49 DPT 2, 4, 10, 11, 12, 16, 29, 52, 59, 80, 92, 116, 117, 150. See also Devlet Planlama Tekilat Dudullu 59 Dzce 70, 71, 87, 92, 98, 123, 128, 137
E
EB 3, 28, 35, 36, 150 Ege Blgesi 28, 35, 39, 53, 128 eitim 12, 21, 48, 67, 74, 80, 83, 88, 89, 93, 99, 101, 102, 109, 111, 113 eitim 75, 83, 100, 101, 102, 149, 150, 151 ekonomik 5, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 21, 22, 23, 25, 28, 38, 39, 48, 50, 77, 80, 108, 112 Elaz 40, 60, 98, 122, 128 elektrik 12, 29, 42, 43, 45, 67, 68, 85, 95, 96, 97, 100, 149 Emlak vergisi 68 Endstri Blgeleri Kanunu 35, 36 endstri blgesi 17, 36, 150. ayrca bkz. EB endstriyel 10, 16, 47 Enerji Kaynana Yaknlk 19 Enerji Piyasas st Kurulu. bkz. EPDK Enerji Sorunlar 3, 95 EPDK 99, 150 Erciyes 39 Ereli 39, 40, 92, 104, 105, 123, 125, 137 Eskiehir 31, 39, 40, 53, 98, 101, 124, 126, 128, 134, 139
C
cam fabrikas 87 Ceyhan 36
aycuma 92, 98, 124, 135 ED 36, 150 erkezky 97, 98, 122 evre 5, 10, 18, 19, 20, 25, 30, 32, 61 evresel Etki Deerlendirme 36. ayrca bkz. ED orlu 98, 132 orum 40, 98, 122, 126, 128, 134, 136
D
Denizli 5, 7, 61, 93, 98, 122, 125, 126, 130, 134, 139 Devlet Planlama Tekilat 2, 13, 150. ayrca bkz. DPT
149
F
fabrikasyon 81 faiz 31, 50, 51 fason retim 74 finansman 12, 22, 83, 89, 97, 103 fizibilite 56, 104 Fransa 16
hizmet 10, 16, 18, 21, 24, 25, 30, 35, 39, 40, 48, 62, 88, 94, 99, 101 hizmet sektr 10 HM bkz. Hazine Mstearl
I,
IRC 150 ISO 85, 150 Anadolu Blgesi 34, 35, 52, 53 ifraz ilem harc 35, 68 hracat 10, 76, 85, 86, 149 ihtisas EB 35 htisas OSB 3, 45, 60, 61, 149 kinci Kalknma Plan 31, 46, 49 iklim 18, 20 ktisat Kongresi. bkz. zmir ktisat Kongresi letiim 89, 100 negl 98, 122, 134 ngiltere 16 inaat 3, 31, 68, 122 insan kaynaklar 19, 23 internet 12, 85 i alar 24, 25 scehisar 61, 125 SG 100 GEM 3, 28, 39, 40, 148, 150 i gc 10, 17, 25 i han 28, 29 skenderun 92, 98, 122, 134 iletme kmelenmeleri 24, 119 i merkezi 29 spanya 18 stanbul 39, 40, 59, 60, 61, 74, 92, 98, 116, 118, 122, 130, 134 istihdam 3, 5, 11, 18, 22, 25, 29, 30, 32, 33, 36, 37, 38, 40, 48, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 69, 70, 71, 74, 76, 82, 100, 101, 102, 109, 113, 114, 122, 127, 130, 133, 134, 136, 139, 148, 149 sve 16
G
GAP 75, 150 Gayri Safi Yurt i Hasla. bkz. GSYH Gazi niversitesi 39 Gaziantep 5, 7, 39, 72, 92, 98, 122, 123, 124, 126, 139 G. Dou Anadolu 35. ayrca bkz. Gney Dou Anadolu Gebze 39, 60, 92, 98, 124, 128, 131, 135 Gediz 98, 125 Gerede 105, 125, 127 GDEM 75, 150 Giriimci ve Destekleme Merkezleri. See GDEM giyim 81, 128 gda 61, 81, 132, 134, 137 Glba 72, 92, 127 GSS 150 GSYH 10, 150 Gmrk Birlii 10 Gney Dou Anadolu 34 Gneydou Anadolu Projesi. bkz. GAP
H
haberleme 81, 109 HACCP 85, 150 Hacettepe niversitesi 39 Hacbekta 40 Haddeciler 61 Ham madde Kaynaklarna Yaknlk 19 Hatay 92, 93, 98, 122, 123, 128, 133, 134 Hazine Mstearl 11, 35, 66, 150. Hazine Mstearlndan 86
150
itfaiye 94 zmir 5, 7, 10, 60, 61, 98, 117, 123, 126, 128, 131, 133, 134, 135, 137 zmir Atatrk 98 zmir ktisat Kongresi 10, 117 zmir-TOB 60
K
Kadn Giriimciliini Destekleme Projesi 40 kt 81 Kahramanmara 72, 128, 137 Kahta 133 kalite (belgesi) 10, 13, 16, 38, 82, 85, 86, 89, 114, 149 Kalknma Plan 12, 16, 32, 33, 46, 47, 48, 49, 117, 148 kamu 18, 23, 28, 52, 55, 111, 148 kamulatrma 35, 133 Karabk 32, 124 Karadeniz Blgesi 34, 35, 39, 52, 53 karma EB 35 Karma OSB 60, 61 kaset 81 kauuk 81 Kayseri 53, 98, 124, 128, 131, 133, 137 Kemalpaa 60, 98, 134 kentleme 5, 12, 17, 28, 46, 108 kentsel 16, 18, 30, 47, 48, 108 kimyasal 81 kira 84 KGEM 40 KOB 10, 11, 12, 13, 16, 22, 23, 24, 25, 74, 82, 85, 89, 101, 116, 117, 150 Kocaeli Arslanbey 98 kok kmr 81 Konya 46, 53, 93, 98, 122, 123, 125, 126, 128, 131, 133, 135, 137 KOSGEB 4, 24, 28, 38, 39, 40, 66, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 110, 116, 118, 119, 150 kredi 30, 31, 32, 48, 50, 51, 54, 57, 66, 67, 85, 86,
89, 110 Kredi 30, 32, 48, 51, 52, 54, 55, 86, 87, 122, 148, 149 KSS 3, 28, 31, 32, 33, 34, 35, 48, 59, 60, 96, 108, 148, 150. ayrca bkz. kk sanayi siteleri KSSden Dntrlen OSBler. See Kk Sanayi Sitelerinden Dntrlen OSBler kuluka 38 kurulu yeri 18, 19, 20 Kuzey Amerika 16 kk sanatlar ve sanayi blgeleri 4 kk sanayi siteleri 28, 31 kk sanayi sitelerinden dntrlen OSBler 3, 59, 108 kk sanayi sitesi 29 kk ve orta byklkteki iletmeler 11. ayrca bkz. KOB kltrel 18, 20 kmelenme 5, 13, 20, 21, 24, 25, 29, 75, 92, 99, 109, 111, 114 Kme Ynetimi Uygulama Klavuzu 24 kreselleme 24, 25 Ktahya 40, 71, 98, 123, 125, 131, 133, 137
L
Londra 16
M
makine 81 Malatya 7, 71, 72, 98, 122, 128, 131, 138 maliyet 18, 75, 85, 114 Manchester 16 Manisa 5, 7, 46, 98, 122, 123, 124, 128, 129, 133, 138, 140 marka 82 Marmara 28, 35, 52, 53 MEB 102, 150 mekn 12, 16, 19, 24, 29, 83, 108, 148 Menemen 61, 126, 135 Mermer OSB 60, 61
151
Mersin 39, 40, 93, 98, 123, 126, 130, 137 meslek ii eitim 113. ayrca bkz. eitim metal 81 Msr 75 mineral 81 Mobilya 81, 134 Motorlu kara tat 81 MPM 110, 150 Mlakat ve Gzlemler 3, 93 Mteebbis 3, 45, 59, 108 Mteebbis mknlar le Yaplan OSBler 3, 59
OSTM 59, 92, 98, 102, 142, 151 otomotiv 36 K 16, 151 SDP 39, 40 zel EB 35 zel Gvenlik Kanunu 100 zelletirme Sosyal Destek Projesi 39, 40 zel sektr 11, 18, 29
P
Pamukkale 39 parsel 3, 56, 58, 59, 60, 69, 122, 127, 130, 133, 134, 136, 139, 148, 149 pasaj 29 patent 82, 89 Payas 98, 128 pazara yaknlk 19 pazarlama 23 Pendik 40 petrol 81 plak 81 plastik 81, 135 Polatl 60, 130, 136 politika 5, 10, 11, 12, 13, 22, 29, 48, 61, 108
N
nakliye 19 nanoteknoloji 36 Nide 61, 71, 98, 124
O,
Odak Grup Grmesi 3, 93 OHSAS 100 OKSB 59, 126, 151 Okul-Sanayi birlii Eitim Program 101. See also OSEP Ondokuz Mays 39 optik aletler 81 Organize Sanayi Blgeleri st Kuruluu 4, 92 Organize Sanayi Blgeleri Uygulama Ynetmelii 44 Organize Sanayi Blgeleri Yer Seimi Ynetmelii 44 Orta Dou Teknik niversitesi 39 OSB Kanunu 44, 45, 68, 110, 111 OSB mdr 45, 92, 93, 94, 103, 110, 113, 146 OSB projesi 5, 12, 30, 48, 55, 56, 57, 58 OSBK 92, 95, 96, 97, 98, 151 renim 83 OSEP 101, 102, 151 OSAD 139, 151 Osmangazi 100
R
radyo aletleri imalat81 rekabet 5, 10, 11, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 36, 38, 75, 82, 85, 89, 99, 109, 113, 114 rmork 81 ruhsat 29, 37, 94, 103
S,
saat imalat 81 Sabanc 39, 98, 123, 125, 134, 141, 143 Salk 94 saha aratrmas 80, 118
152
Sakarya 60, 98, 129, 131, 132, 135, 138 Samsun 40, 92, 98, 123, 125, 132, 133 sanayi 3, 4, 10, 11, 12, 16, 17, 18, 22, 25, 28, 29, 30, 31, 32, 43, 44, 46, 47, 48, 54, 57, 59, 60, 61, 76, 80, 81, 84, 92, 96, 97, 98, 100, 101, 108, 109, 112, 117, 122, 123, 124, 127, 130, 133, 134, 136, 138, 139, 146, 148, 150, 151 sanayi blgesi 17, 61, 100, 150, 151 Sanayi Devrimi 10 sanayi iletmeleri 10, 100 sanayileme 5, 10, 11, 12, 28, 61, 97, 108, 114 Sanayi ve Ticaret Bakanl. bkz. STB Sanayi ve Ticaret Bakanl Fonlar Ynetmelii 44 Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarafndan Yaplan OSBler 3. ayrca bkz STB Tarafndan Yaplan OSBler sanayiye dayal byme 10 SB 3, 28, 37 Sekizinci Be Yllk Kalknma 16, 31, 48, 51, 117 Seluk 39 Sermaye 82, 116, 149 Sertifika 86, 149 SGK 151 snai 16, 37, 46, 108 Silikon Vadisi 16 Sincan 92, 95, 96, 99, 101, 113, 134 Sosyal Sigortalar Kanununun 67 sosyal tesisler 29, 30 Sosyal ve Kltrel evre 20 SSK 35, 100 STB 13, 30, 31, 33, 34, 35, 36, 42, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 58, 59, 60, 61, 66, 67, 69, 70, 71, 92, 93, 94, 99, 103, 110, 111, 114, 148, 151 STB Tarafndan Yaplan OSBler. See also herein Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarafndan Yaplan OSBler su 12, 17, 18, 19, 29, 30, 42, 45, 62, 67, 68, 95 Sleyman Demirel 39, 98, 124 Srdrlebilir Kalknma ve OSBler 3, 61 anlurfa 72, 122, 129, 132, 133, 135, 138, 139, 140
T
tarm 10, 30, 67, 104 tarma dayal ihtisas 45, 61, 151 Tarma Dayal OSB 59, 60, 61 Tarsus 39, 40, 98, 123, 126 taeron iletmeler 16 tamaclk 18 tanma 5, 110, 146 TDOSB 61, 151 tedariki 114 TEKMER 3, 28, 38, 39, 84, 148, 151 teknoloji 10, 17, 22, 23, 24, 28, 31, 36, 37, 38, 84, 89, 101, 109, 112, 114 teknoloji gelitirme blgesi 3, 17, 151 teknopark 38 tekstil 61, 74, 75, 81, 100, 130 telefon 12, 42, 43 telekomnikasyon 45 televizyon imalat 81 TESK 45, 92, 110, 151 tevik mevzuat 67, 68, 72, 76, 149 tevik sistemi sorunlar 3, 99 Tevsii 72, 122, 123, 128, 129, 130, 134, 135, 139 TGB 3, 28, 36, 38, 84, 112, 151 The Industrial District and the New Italian Economic Geography 16, 118 The Industrial District as a Proving Ground European Planning Studies 16, 18, 118 TM 76, 110, 151 Tbbi aletler imalat 81 tp 36 TOBB 45, 92, 110, 113, 151 toprak kaymas 104 Trabzon 88, 93, 122, 126, 135, 140 Trafford Park 16 Tuzla 60, 61, 98, 122, 130, 134 TK 11, 29, 80, 81, 84, 151. See also Trkiye statistik Kurumu
153
tketici 19, 99 Trkiye 5, 10, 11, 12, 13, 17, 18, 19, 28, 29, 30, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 48, 50, 53, 55, 56, 75, 80, 81, 82, 84, 89, 92, 102, 108, 109, 110, 113, 114, 116, 117, 148, 151 Trkiye ekonomisi 10, 11 Trkiye statistik Kurumu 13, 151. See also TK Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii. See TOBB Trk sanayisi 10 ttn 81 tzel 30, 31, 35, 50, 67, 95, 114
Y
yabanc sermaye 11, 22, 28, 35, 37, 108, 113 yatrm 5, 10, 11, 18, 21, 22, 24, 28, 35, 36, 37, 58, 66, 72, 74, 87, 89, 95, 99, 108, 111 Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar 66 Yatrmlarn ve stihdamn Teviki Kanunu 13, 35, 66, 71, 76, 77, 99 Yatrm Program 3, 12, 31, 34, 48, 52, 53, 55, 57, 58, 59, 61, 72, 122, 105, 108, 148, 149 yaym 81 Yedinci Be Yllk Kalknma 31, 46, 48, 49 yerel kmeler 109. ayrca bkz. kmelenme yerel ynetimler 28, 30, 103, 111 yer seimi 3, 5, 19, 20, 44, 45, 48, 61, 104, 105, 108, 139 Yldz Teknik niversitesi 39 yol 13, 17, 18 Yozgat 40, 71, 98, 124, 132, 138 ynetime ilikin sorunlar 3, 103
U,
ulam 12, 16, 19, 28, 81, 104, 109 uluslararas 5, 10, 11, 18, 22, 23, 24, 25, 37, 38, 76, 85 UNDP 16, 119 Uak 61, 71, 98, 124, 132, 133, 135 Uydu sanayi blgeleri 21 nc Be Yllk Kalknma 31, 46, 49 niversite 22, 38, 47, 77, 83 retim 3, 17, 36, 37, 62, 84, 88, 122, 127, 130, 133, 134, 136, 139, 149 st yap 12, 18, 31, 66, 108, 110
Z
Zonguldak 39, 40, 92, 98, 104, 105, 124, 125, 135, 138
V
Van 39, 40, 124
154
978-975-19-4762-8
ISBN
DEVLET PLANLAMA TEKLATI Yayn ve Temsil Dairesi Bakanl Yayn ve Basm ube Mdrl Ankara 2010 DPT yaynlar bedelsizdir satlamaz.

Organizes An

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Organizes An

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BLGELER POLTKALARI

TRKYEDE ORGANZE SANAY BLGELER POLTKALARI VE UYGULAMALARI

DEVLET PLANLAMA TEKLATI Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl

4 NSZ 5 SUNU 7 ABSTRACT 8 GR 14 16 18 20 26 29 31 35 36 37 38 39 41 44 48 48 59 59 60 62 64 66 69 71 78 80 82 83 83 85 85 86 90 92 93 93 93 94 95 99 102 103 105 113 118

142 144 146 148

almann Konusu ve Amac

almann Yntemi ve verileri

SANAY BLGELERNN GELM

LETME YER SEMNN NEM

27 Davis ve Weinstein 2003.

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

50 DPT: (2006). 51 DPT: (2007). 52 Eypolu, (2001).

ORGANZE SANAY BLGELER (OSB)

53 STB, OSB verileri 2009

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

KK SANAY STELER (KS S)

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.

Kaynak: STB, 2009.

KSS Says (Adet) 65 67 48 91 89 47 31 438

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

ekil 2.2: Tamamlanan ve Devam Eden KSSlerin Blgelere Gre Dalm

Kaynak: STB, 2009.

ENDSTR BLGELER (EB)

TEKNOLOJ GELTRME BLGELER (TGB)

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

SERBEST BLGELER (SB)

TEKNOLOJ GELTRME MERKEZLER (TEKMER)

54 Cansz; (2008): 97. 55 Cansz; 2008: s. 100-101.

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

Tablo 2.4: TEKMERlerin verdikleri Destekler ve Projelerin Durumu 2007-2008

Kaynak: KOSGEB (2009). Destek verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.

GELTRME MERKEZLER (GEM)

56 KOSGEB 2008 Faaliyet Raporu.

Kaynak: KOSGEB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.

T R KY E DE S ANAY B LGELER NN GEL M

OSB Says alan Says OSB Bana Ortalama letme Says

letme Says letme Bana Ortalama alan Says

Kaynak: STB verilerinden alma Kapsamnda Dzenlenmitir.

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

Ana Telefon Balants

Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve verimlilik Anketi 2005.

naat Ruhsat ve Yap Kullanma Ruhsat

yeri Ama/alma Ruhsat

Kaynak: Dnya Bankas TEPAV Yatrm Ortam ve verimlilik Anketi 2005.

KALKINMA PLANLARI VE OSBLER

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

Bursa TSO OSB

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

63 VII. Be Yllk Kalknma Plan.

TRKYEDE OSB UYGULAMALARI

64 VIII. Be Yllk Kalknma Plan. 65 IX. Be Yllk Kalknma Plan.

II. Kalknma Plan

Kaynak: STB (2009) bilgilerinden alma kapsamnda hazrlanmtr.

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

Tablo 3.1: OSBlere Kullandrlan Kredilerin zellikleri

Kaynak: alma kapsamnda STB verilerinden hazrlanmtr.

ekil 3.5: OSBlere Kullandrlan Ortalama Kredi Faiz Oranlar

Kaynak: alma kapsamnda DPT ve STB verilerinden hazrlanmtr.

T R KY E DE O R GANZE SANAY B LGELER NN GEL M

16,03 14,50 12,21 18,32 21,37 7,63 9,92 100

20,37 14,98 13,36 18,69 11,13 5,99 15,47 100,00

7,70 16,79 1,95 18,97 10,35 21,51 22,73 100