MAKSM

GORK

KK BURJUVA DEOLOJSNN ELETRS

Trkesi: ERF HULUS

3. Basm

ORTAM YAYINLARI Sultanahmet. Peykhane S., Sipahi Han

KK BURJUVA DEOLOJS Kk burjuva; uzun yllar srecinde olumu dnce ve alkanlklarn dar emberi iinde skp kalm, bu emberlerin dna kamayp, kurulu makine gibi dnen bir varlktr. Ailenin, okulun, kilisenin, "insaniyeti" edebiyatn etkisi, "kanunlarn ruhu", burjuva "gelenekleri" denilen btn eylerin etkisi kk burjuvalarn kafalarnda bir saatin arklarna benzer. Kk burjuva dncelerinin kk arklarn, kk burjuvann rahatna dknln harekete getiren bir zemberek, pek karmak olmayan bir cihaz yaratr. Kk burjuvalarn btn dualar belagat niteliklerini hi kaybetmeyen u kelimelerden ibarettir: "Tanrm, bize ac!" Bu dua biraz daha yetitirilip, devlet ve toplum karsnda bir hak ve istek olarak ifade edilecek olursa, u ekli alr : "Beni rahat brakn, dilediim gibi yaayaym." Gazeteler her gn kk burjuvaya; ngilizce, dn- 5 -

yann en iyi insan; Franszca, yine dnyann en iyi insan; Almanca ya da Rusa, her zaman asil, her zaman dnyann en iyi insan olduunu alar. Oysa, meden dnyann bu en iyi vatanda, neresinden bakarsanz bakn, Hristiyan misyoneri tarafndan sorguya ekilen vahiye benzer. Misyoner vahiye sormu: Ne istersin? demi. Vahinin verdii karlk ok sadedir : ok az almak, ok az dnmek ve daha ok yemek. yle bir hasta insan tipidir ki kk burjuva, ciddi bir ekilde renilen dnme teknii, onda dncenin gelimesini durdurur. Olaylarn etkisiyle kendisine yabanc bir takm dnceleri benimsedii olur kk burjuvann. Ama bu dnceler onu hasta eder. rnein bir cilt hastalna tutulmu gibi, sanki bbreklerinde ta varm gibi olur. O zaman din, karamsarlk, iki, sefahat, rezalet karma, v.b. gibi hastal, sanclar dindiren illara sk sk bavurur. Btn bu sylediklerimizin bo ve havada kalan bir takm szler olmadn gstermek iin bir rnek vereceiz: Bundan on bir yl kadar nce isyan eden Rus iilerinin ve kyllerinin kararll sayesinde halkn kitle halinde ldrlmesine, kazanlarn artrmak amacyla, Avrupal efendiler tarafndan drt yldr srdrlen bu ldrme iine (Birinci Paylam Savana) son verildi. Para babalarnn ve siyasi maceraclarn bu kanl ve canice eylemlerinden dolay kk burjuvalar hem madd, hem de ekonomik bakmdan byk ac ektiler. Peki ama bu ekilen aclar kk burjuvalarn
- 6 -

dnce hayatna ne getirdi? Bunlardaki dnme mekanizmasn nasl deitirdi? Bu ekilen aclar kk burjuvalara hi bir ey getirmedi, bolukta dnp duran dncelerinin o her zamanki srecinde hi bir deiiklik yapmad. Kk burjuvazi una inanmtr: Din ahlkn temelidir, din olmadka devlet de olamaz. Oysa burjuva devletinin ahlksz olduu, hrszla, yamaya; emeki halkn smrlmesine dayand gn gibi apaktr. Sava srasnda birbirlerini iren bir ekilde ldrme ve boazlama iinden; Hi bir zaman ldrmeyeceksin ve Kendi cinsinden olan, kendi sevdiin gibi seveceksin diye buyuran Tanrlarn imdada armay gayet doal bulmulard. Savatan sonra, kk burjuvalarn hmanizma-s sadece szden ibaret ve savatan nceki gerei yabanc bir insanseverlik olarak kald. Bu hmanizma insan kiilii yararna hl biraz teskin etme kabiliyetine sahip ise de, halk kitlelerinin ektii zdraplara, bunlara yaplan zulme kar tamamen ilgisizdir. Savatan alnan korkun dersler; sivrisineklerin, kurbaalarn hamam bceklerinin alkanlklarn nasl hi bir ekilde deitirmemise, kk burjuvazinin de psikolojisini hi mi hi deitirmemitir. Kapitalist Avrupa devletleri sratle yeni bir savaa hazrlanmaktadrlar. Asker uzmanlar yeni savan kimyasal bir sava olacan ve ykmlar, lisanlara sald dehet ve korku, 1914 -1918 savandan nceki savalar glgede brakacan ifade etmektedirler. Askeri meselelerde uzman olan bir yazar, yanlmyorsam general Douhet, Mattina (Sabah) adl talyan gazetesinin 15 ocak 1929 tarihli saysnda amiral Battavia'nin u szlerini aktarmaktadr: -7-

Mhendis - general Bourloen'in yapt hesaplara gre, uak kullanmak art ile bunlardan atlan 500 ton kadar fosgen gaz on bir hektarlk bir alan, yani Paris ehrinin kaplad araziyi yarm saat iin yerle bir etmee yeter de artar bile.

Albay Bloch ise, unlar sylyor:

Bir eve den 500 kiloluk bir fosgen bombas burada oturanlarn hepsini ldrr.

Bu bomba patlaynca, 100.000 metrekplk bir bulut vcuda getirecek, etkisi korkun mu korkun olacak. 30 metre geniliinde, 100 metre uzunluunda bir sokak dnelim, bu sokan havas yerden 35 metreykseklie kadar zehirlenecek. Eer hava rzgrlysa, ap bir kilometre olan bir ember iindeki delikleri, kap ve pencere aralklar iyi tkanmam evlerin hepsi zehirlenecektir. Amerika Birleik Devletleri ordusunun kimya levazm hizmetlerinin efi olan General Fries unlar sylyor:
450 kiloluk bir levist bombas New - Yorkun 10 mahallesini oturulmaz hale getirecek, bu sevimli mamul ihtiva eden yzlerce tonluk bomba btn New - Yorktaki canl eyleri, suyu ve btn gda maddelerini zehirleyecek ve bunlar bir hafta sreyle kullanlamayacaktr.
-8-

Lord Nalsburg ise, 11 Temmuz 1929 tarihinde Lordlar Kamarasnda yapt bir konumada, 40 tonluk arsin gaznn btn Londra halkn ldreceini haber vermiti.
Kimya savann etkilerine kar mcadele vastalar da mkemmelletirilmektedir. Hzla reyip oalabilecek bir mikrop ve bu mikroba kar bir serum aranyor. Bylece bu mikroba bulam olan halk iyilemek iin serum isteyecek, serumu icat edenler de, rnein vebay aladklar halka kendi artlarn izah edeceklerdir.

Avrupa gazeteleri yakn sava hakknda bu trl ya da buna benzer haberleri sk sk yaynlamaktadrlar. Bu makaleleri okuyan Avrupal kk burjuvalar hi phe yok ki, bu gazlarla ocuklarnn, karlarnn, ihtiyarlarnn zehirleneceklerini, anlayacaklardr. Londra'nn, Paris'in, Berlin'in byk meydanlarndan birinde birka hrsz, birka haydut toplanp hangi mahalleyi soyalm, bu ii nasl kvralm, diye ulu orta tartmaya kalkacak olsalar, kk burjuvazi, sosyal bakmdan tehlikeli olan bu vatandalarn bu mtevaz niyetlerini u ya da bu tarzda nlemek iin, mutlaka harekete geecektir. Oysa, milyonlarca insan kitle halinde ldrme tasarlarn herkesin nnde gazetelerde, Millet Meclislerinde, Cumhurbakanlarnn verdikleri ziyafetlerde tartlan son derece, ama cidden son derece cani ve sosyal bakmdan tehlikeli olan insanlara kyanlarn niyetlerini nlemek, kk burjuvalarn hi mi hi akllarndan gemez. Hmanizmay bir tarafa brakalm. Mlkiyet hak-9-

k igds ile insanolunun yeryznde yaamasn salama igds kk burjuvalarda bir korku, bir tasa uyandracak gibi gelir, kk burjuvadaki rahatna dknlk eilimi kendisini: sava istemiyorum! diye haykrmaa zorlayacak gibi gelir. Yoo, hi de byle bir ey yapt yok. Sovyet iktidar Avrupa hkmetlerine derhal silahlar brakma (silahszlanma), sonra da, silahlar drt yl iinde brakma tasars nerdii zaman, kk burjuvazi bu teklifleri duymamazlktan geldi. Bu teklifleri elbette ki duydu. Ama dar ve gelenekler altnda ezilip kalm olan dncesinin ileyi tarz kendisine, bu basit, aydn ve kelimenin tam anlamyla insanca olan nerinin gereklemesi mmkn olmayan, tamamen hayalci bir ey olduunu dndrd. Daha baka birok ey kk burjuvazinin gzne gerekleemez ve hayal gibi grnd. rnein, Fulton'un buharl gemisi, Yablokin'in elektrik ampul, hr ve cesur zeknn kltr yaratan, hayat zenginletiren bu kuvvetin kazand saysz zaferler kk burjuvazinin gzne byle grnrd. Kk burjuvann temel art udur: Byle gelmi, byle gider. Bu kelimelerin kard ses bir saat rakkasnn otomatik hareketini dndrr. Kk burjuvazi gerekten, sahiden rmektedir. Tpk her balk batan kokar dedikleri gibi. Kk burjuvazi Sovyetler Birliindeki devrimci dnceye sahip iilerin ve kyllerin yrtclardan ve asalaklardan temizlenmi ii devleti kurmak amalarn da hayali ve gerekleemez bir ey sayar. Sovyet gazetecileri, evdeki pislikleri sprp sokaa atmakla kk burjuvalara bol bol yedek dn- 10 -

ce gdalar vermi oldu. Bu rm artklarla beslenen kk burjuva tekrar canlanr, mutlulukla glmser, kendi soyundan olanlara gz krpar: Greceksiniz bu tutmaz, yine bizim dediimiz kacak. Sevinmee ne haklar var: Evi her trl pislikle kirleten, hl da kirletmee devam eden kendileri deil mi? Kibirlenmee haklar var: i kyl iktidarnn demir bir sprge ile temizlemee alt pislik, amur, toz yn, her ey yzyllar boyunca bunlarn yarattklar gerek, kk burjuva gereidir. Tanrnn inayetine ve ahirette, cennetteki gzellerine inanmasna, lfta kalan dncesi ne ramen, kk burjuva son derece madddir. Her eyden nce, yeryzndeki refah ile, ekonomik refah ile meguldr. ok yemek, pek az almak, pek az dnmek ister. Onun iin: te bak eker azald, yumurta bulunmuyor, tereya ise aslann aznda... diye mrldanr, sylenir, szlanr durur. Bunlarn 1916'dan beri azaldn devrim dman generaller ve kk burjuvazinin ideolojik nderleri, Rusya'y kurtarmak iin, emeki halkn ldrd ve ekonomisini mahvettii yllarda btn bu gda maddelerinin hemen hemen yok olduunu elbette ki unutmutur. rnein Napoleon'un Moskova seferinin, Koornilof, Denikin, Kolak, Vralgel tarafndan giriilen ve zel mlkiyetin trl idealistlerinden ilham alan gemi azya alm daha baka yurt severler tarafndan giriilen harekt yannda ocuk oyuncana benzediini kk burjuva unutmu gibidir. Yedi yl sren sava yznden mahvolan lke ekonomisinin daha geni apta ve teknik bakmdan 1914 ylndan ncesine oranla da mkemmel ekiller iinde gelitirildiini kk burjuva grmek istemez. Alkn olduu deerlendirmeler
- 11 -

emberi iinde skm kalm olduundan, kendisini ahsen ilgilendirmeyen her eye kar kaytszdr, slk alp: Eskiden ne ok vard, imdiki ne kadar az! der ve Sovyetler Birliinde akl banda insan, ii ve kyl kitleleri arasndan km kltrl emeki saysnn hzla artna da gzlerini yumar. Tabi, bunun byle olmas iine gelmez, onda dmanlk duygular uyandrr. Rus kk burjuvasna, bilinmeyen zamanlardan beri akla kar bir gvensizlik, hatta bir dmanlk alanmtr. Kilise buna gz kulak olmu, edebiyat da yardm etmiti. Gogol'un Mektuplarndan bugne kadar gelen byk Rus yazarlar arasnda, akln yaratc kuvvetini, insanla ettii byk hizmetleri gz nnde tutarak, deerlendirmi bir kimseye pek rastlamayz. Leon Tolstoy, Gnce'sine 1951 de unlar yazmt: uur insann bana gelebilecek en byk beladr. Daha sonra, Arsenyeva'ya yazd bir mektupta ise: stn zeka insan tiksindirir demiti. Bu dnce, bu byk yazarn btn ahlak felsefesine szm, byk sanat eseri stnde de etkisini gstermitir. Dostoyevski'nin de aklla hi ba ho deildi. uur altnn korkun kuvvetlerini, igdnn kuvvetlerini dahice gstermitir ama, zararl da olmam deildir: Leonid Andreyev'e gre dnce insann dmandr; ayrca, dnceyi o bir ehvet prensibi heyecann bir yz olarak dnrd. Gnmz yazarlarndan yetenekli biri ise yle demiti:
Dnce zdrap kaynadr. Dnceyi ldrecek kimsenin ansn insanlk an ve erefle anacaktr.

Sylemee hacet yok. Yazar, rnein Andreyev'in yapt gibi, kahramanlarna kendi duygularn ve dncelerini zorla kabul ettirecek yerde, Stendhal'in, Bal-12 -

zac'n, Flaubert'in yapt gibi, bu duygularn ve dncelerin mantk gelimesini objektif bir ekilde gsteriyorsa da, bu kahramanlarn dncelerine, duygularna ve eylemlerine karlk vermiyor. Sz konusu olan ey filan ya da falan yazar deil, son derece esasl olan u olaydr: Burada dnceye kar dmanca bir tutum ifade edilmitir. Oysa gerekten ve son derece devrimci olup, yeni snfn azim ve iradesini rgtleyen dnce hayat anlaml bir eylem olarak, yaratc bir alma olarak, btn kltr hayatn kolektif temeller stnde yeniden kurmak hedefini gden bir oluum olarak dnr. te bu oluumun yannda akla dman olan bir akm aka grnmektedir. Devrim hakknda saygl bir tavrla, hatta isteyerek yazlmtr takm kitaplarda, yazarn belki bilmeyerek, elinde olmayarak, akln oynad rol inkr etmek, akln akli olmayan ya da uur alt karsndaki gszln gstermek arzusunda olduu sk sk grlyor, anlalyor. Bu i iyi yaplsa, retici olur. Sanki bu kitaplarn pek ok kt yazlsn diye karlm bir kanun var. Bu kitaplar yazarlarn teknik zaaflar yznden, bunlarda kk burjuva dncesinin etkisini sezmek pek kolaydr. Yazar kitabn bir yerine yle bir gaz yerletiriyor ki, etkisinin kuvvetli olmamasna ramen, hele genleri yine de pek l zehirleyebilir. Okuduu zaman insana eski bir fkray hatrlatan pek ok kitap var. Fkra u: Dazlak kafal biri, uzun sal bir adama sormu: Salarnz niin bu kadar uzattnz? O uzun salar altnda benim de plak bir kafam var. Verilen karlk, pek nkteli olmadktan baka, pek doru da deil. Baz insanlar vardr ki, kaba saba devrimci cmleler harman etrafnda kafalarnn dazlakl-13 -

n gizlemek istedikten baka, ruhlarnn boluunu bile kendilerinden saklamak isterler. Donetz havzasndan mektup gnderen bir ii de aadaki cmleleri her halde bu trl kitaplar yznden yazm olacak:
Kitab ap yirmi sayfa kadar okuyorum. Skc. Kulland kelimeler, hep bizim kullandmz kelimeler ama ne yazk ki yavan, ii bo. Bu tr kitaplar elime aldm m, u manzara gelir gzmn nne: Bir toz bulutu kalkar, bir ngrak sesi duyulur, arkasndan bizim Zahari ka gelir. Bizim Lipetok kasabasnda Aleksandr Zahari diye babacan, sarho tipli bir polis komiseri vard. Ara sra oturup bizimle iki itii, genlerle top oynad olurdu. Sonra bir kadeh yuvarlad m srtmza vurur: Gidi melunlar derdi, isyan etmek iin daha ne bekliyorsunuz? nk, burada hi bir eycik yok, hep en-, die iinde yaayp duruyoruz. Zahari'in zoru, derdi, Anayasayd. Anayasa olunca arn yaamas da daha kolaylaacakm.

Mektubun bu blmn, ii kitlelerinden birini dncesinin orijinal ve ilgi ekici roln gsterdiinden tmn almadm, halk kitlelerinden bir insann kitaplardaki samimiyetsizlii byk bir incelikle anlamaa oktan baladn anlatmak iin aldm. Yeni bir ey deil elbette bu. Ama bir kere daha hatrlatmak iyi olur. Evet, kk burjuvazi byyor, yine palazlanyor. Okuyucularn bundan sk sk ikyet eden mektuplar geiyor elime: - 14 -

Kk burjuvann zafer kazanmak irin yaratt hcuma gei havas iinde yaamak ok zor.

Bu mektubu yazan partili olmayan, edebiyat ihtiyar bir kadndr. Partili olmayanlar arasnda kk burjuvann havay bozduunu ilk anlayan yalnz bu kadn deildir. Yine partili olmayan bir okur yollad mektupta tuhaf tuhaf homurdanyor:
Bir mar bestelemiler: zel ticaret yapan kadnn haline herkes acsn istiyorlar... Bu ne bayalk!

Kk burjuvann evresini kk burjuvay yava . yava kahramanlatran kendi edebiyat sarmaktadr. Bu gayet basit bir ekilde yaplyor: Yazar Gogol'un Kaput (1) hikyesinde en anlamsz kii olan Akaki Akakyevi'i ele alyor, bunu van li'in (2) ya da Leonid Andreyef'in DNCE adl eserindeki kahramann dncesi ile sslyor ve bu uydurma insan msvettesini gnmzn artlarna ayarlayarak, yeni bir karekter yarattn sanyor. Kk burjuva bunu okuyor, zevk alyor, houna gidiyor : Yahu benim de derin duygularm varm meer! diyor. Bizim eski bildik Makar Davuin ve daha birok ezilenler ve hakaret grenlerin (3) yeni kitaplarma dirilttikleri eyler ite bunlardr.
(1) Gogol'un bu hikyesi Hikaye adl eserinde vardr ve Erol Gney tarafndan evrilip Milli Eitim Bakanlnca yaynlanmtr. (EV.) (2) Tolstoy'un van li'in lm hikyesine ima ediliyor. Bu hikye Nihal Yalaza Taluy tarafndan evrilip Milli Eitim Bakanlnca yaynlanmtr. (ev.) (3) Dostoyevski'nin Ezilenler adl roman ima ediliyor.

eker, yumurta, tereya bol deil diye neredeyse Dostoyevski vari zdraplar ekecekler. Grlyor ki, kk burjuvalarn pek sevilen esiz ahsiyeti mutlak hrriyete susam adam, benliini gstermek emelinde olan ve kmsedii gerei hi mi hi renmek, bilmek istemeyen insan, modern edebiyatta yava yava yine grnmektedir. Byk sz ustalarmzdan alnan malzeme ile yaratlm bir kahraman hikyesini okuduktan sonra, modern kk burjuva kendine bakp kutsal bir vecde gelir, bir mektup kaleme alr, bunda kendi portresini izer:
Btn mrmce yrdm yol taklit edilemez, ei bulunmaz, ferd yoldur. nk dnyada hi kimse mrnde ne bu yolda yryebilir, ne de bu yolun benden nce geilmemi aamalardan ilerleyebilir.

Bereket versin, bu satrlar yazan kimse kendini seyredip duyduu hayranl sadece mektubunda ifade etmekle yetinmi. nk bazen, aadaki szlerle dolu olan kitaplar da var:
Bence eserim, arabn verdii mestlikten stn, aktan daha kuvvetli, uykudan daha tatldr.

O kimse bu cmlenin pheli sluba ile hi akna dnmeksizin, szlerine devam ediyor :
Sanaty alelade bir insan sayan pheciler, yaratma ile mest olduum, alelade insandan stn olduum ve her eyi bildiim anlarda ancak - 16 -

kandrabilirim. Ah! Ben kanun yapan bir insan olsaydm, yer yznn her yerini keskin baklar ile delebilsinler diye sanatlara trenlerde ve uaklarda yolculuk etmek imtiyazn verirdim.

Yazar, byk bir evkle sevdii sama kahramannn uup giden ve yzeysel olan eye kar aka gsterdii eilimin ne kadar gln ve saf olduunu anlamyor. Edebiyat eletirisi de bunun farknda deil. Yazarlar daha imdiden kendilerinin zeknn aristokratlar olduklarna inanyorlar. Bunlarn eserlerini basp yayan temiz yrekli, soylu ruhlu kimseler de bunlarn ok gzel olduunu dnyor ve okuyucuya gittike daha ok lafebesi romanlar sunuyorlar.. Eletiriler birbirini yeyip duracaklarna, birbirlerinin karsna ideolojik izgiyi karmakla uraacaklarna, hi su katlmam kk burjuvann edebiyata sokulduunun farkna biraz olsun varsalar, daha iyi ederler. Gelien, mkemmelleen sadece gerek olmakla beraber, yalan da hl yaamaktadr. Yalan ok uzun zamandan beri elde ettii mevkiini salamlatrmtr. Gelimiyor, artk daha ince olamyor, elimsiz yavanln, bayalln her geen gn biraz daha ortaya koyuyor. Burjuva dncesi elli yldr hi bir yeni sosyal felsefe sistemi, burjuvazinin dnyaya hakim olmak iin tabiat, tanr, tarih tarafndan yaratldn kuvvetle ispat edecek sistemler kuramad. Nietzchenin : Hayat samadr, yalan arttr, insann stne atlan kurttur hakikatinde yz kzartc, tabiata aykr bir ey yoktur gibi bo laflar etmek iin giritii teebbsten sonra, Spengler'in Batnn k adl kitab, bu soydan daha birok kitaplar burjuvazide kahraman, azim ve iradenin tkendiini btn plakl ile anlat- 17 -

m, burjuvazinin kesin bir rmeye doru adm adm ilerlediini gstermitir. Elimizde Batnn k kitabnda gsterilen delillerden daha ok delil var. Bat edebiyatnda, vaktiyle, tamamyla yabancs olduu etkiler gn getike artmaktadr. Buna delil olarak, rnein Tolstoy'un, Dostoyevski'nin, bsen'in etkilerini sayabiliriz. bsen'in Nora's (1) ve Denizden Gelen Kadn adl eserleri, daha baka kahramanlar gn getike ngiliz, Fransz ve Alman romanlarnn ve tiyatrolarnn kadn kahramanlar haline gelmektedir. Devletin temelinin salam burjuva ailesinin sarsldn gsteren de ite budur. Bat edebiyatlar, bamsz bir mr srmek iin, eski kk burjuva geleneklerini cesaretle ineyen hr kadn gn getike daha sk olarak ele almaktadrlar. Szde kalan bir kurtulu mu bu? Hayr, eylem halinde olan bir kurtulu. Kadn byk, ticaret kurumlarnn bana geiyor, gazetecilik mesleine, siyasete, ihtikr maceralarna atlyor. Felsefe doktoru Eleonore Kun, Almanyada, kadnlarn iktidar ele almalarn salk vermektedir. Bunun yannda da, cinsi sefahat alm yrmtr. Kulamparalk ve zurefalk aa yukar normal bir olgu saylyor. Bunu salk veren dergiler karlyor. Kulampara ve zrafa kulpleri, lokantan almasna kanun izin veriyor. Byk burjuvazi iinde intiharlar oalm, cinayetler almyrmtr. Burjuva gazeteleri bunlar hemen her gn hi bir kayg duymadan yazmaktadr. Bat Avrupa yazarlar kahramanlarn, kk burjuvalarmzn aleyhine, Stendhal, Balzac gibi burjuva gereinin ne trl bir yalan olduunu oktan anlam sanatlardan ve
(1) bsen'in Nora (Bir Bebek Evi) adl eseri Cevat M. Altar tarafndan Trkeye evrilmi ve Milli Eitim Bakanlnca ya ynlanmtr. (ev.) 18

bilgelerden aldklar malzeme ile yaratmaktadrlar. Eletirici dncenin sosyal hayatn bugnk artlar karsnda ilerlediine iaret etmek yerinde olur. Bu ilerleme en ok Amerika Birleik Devletleri edebiyatlarnda hzldr. Gerek bymekte ve mkemmellemektedir. Bilimsel gerek olarak, emekileri tabiat kuvvetlerine hkim olmaa, uurun gerei olarak, emeki kitleleri sosyal stnlklerini, siyas iktidar yrtmek haklarn anlamaa doru gtryor. Eski sosyal yalann Sovyetler Birliinde pek yaknda birbiriyle kaynaacak bu iki yaratc kuvvet karsna karabilecei hi bir ey yoktur. Bu yalan kendini ancak topla ve zehirli gazla savunabilir. Bu trl eyleri ve kk burjuvazinin ideolojisini byle anlamaldr. Kk burjuvalarn ideolojisi ve ahlaki kollektifilie doru ynelen insan azminin ve aklnn elini kolunu iyice balamaa alr. Bu ahlak bizde dalp gitmekte, kaybolmaktadr. ok etin ve zdrapl olan bu oluum insanolunun kendi evresine kar giritii mcadele sayesinde kazanlmtr. Bundan zc, ama, nne geilmesi mmkn bir olgu domutur. Ayn amac gden insanlar, yarn iin didinen alma arkadalar birbirleriyle mnasebetlerinde ihmalci, kuru davranyorlar, birbirlerinin deerlerini takdir etmiyorlar. Hatalar gstermekte bir acelecilik ve bir stnlk eilimi var. nanm kollektifiler olduklar halde, arkadalar ile hele hele kadnlarla kiisel ilikilerinde ou zaman haddinden fazla bireyci davranyorlar. Bunun kk burjuva dncesinden ileri geldiine hi phe yok. Onun brakt marazl bir miras. Ama insanolu kendini on ylda yeniden genletirecek ve bu sre iinde yeni bir ahlak, yeni tavr ve hareket kuralla-r yaratacak gte deildir. - 19 -

Bununla beraber bana yle geliyor ki, belki de yeni bir ahlakn temelini tekil edecek biyolojik - sosyal bir salk sistemini kotarma iine imdiden tezi yok giriilebilir. Bu oluumun kayna, milyonlarca kk patronu kltrl emekiler, yeni devletin uurlu kurucular haline getirmek iin bunlar yeniden eitmek gibi pek byk bir grevle karlaan insanlar arasnda daha zeki ve daha dosta bir birlii gerekletirmekteki uurlu bir azim olmaldr. Bu salk sistemini gelitirmek, insanlar tatl insan haline getirmek, kk burjuva ideolojisi zehirinin dirilmesine kar, ezilen ve hakaret gren kk burjuvalar kahramanlatrmayla mcadele etmek iinin eletiricilere, siyasi yazarlara dtn sylemee hacet varm? Gnmzn kahraman, halk kitlesinden olan insan, kltr iisi, partinin basit yesi, mektup yazan ii, kyl asker, okuma odasnn ba, idareci grevi yklenmi emeki, kylerde alan ky retmeni, gen doktor ve gen ziraat mhendisi, tecrbeli ve eylemli kyl, bulu yapan, ii, genellikle halk kitlelerinden olan insandr! Dikkatimizi en ok halk kitlesi iindeki bu kahramanlarn yetitirilmesi stnde toplamalyz

Halk kitlelerinin birok eye ihtiyac vardr. Bu kitleye son derece az kitap verildiini iddia ediyorum. Bu kitle edeb belagatn tatl dilini ne yapsn. Ona gerekli olan ey, modern hayat, emeki halkn daha iyi bir gelecek urunda baka memleketlerde giritii mcadele hakknda ak ve kesin bir ekilde ifade edilen bir gerek yorulmu ekmektir. Jiga Yolda dergicilii rgtlemekle, okuyucu kitlesinin Sovyetler Birliindeki hayat tanmak ve - 20 -

renmek istediini anladn gayet gzel gsterdi. Kurulu makinalar andran vatandalar beni sz, kii zgrl ve daha baka kutsal gelenekler aleyhinde bulunmakla eletirmek frsatn belki de karmyacaklardr. Evet, zgrlk dzensizlik haline geldii anda, zgrle karym. Oysa biliyoruz ki, dzensizlik kendi gerek sosyal ve kltr deeri hakkndaki duyguyu kaybeden insann iinde sakl eski kk burjuva bireyciliini babo brakp : Ne sevimli, ne ilgin, ne ei bulunmaz insanm, ama gel gr ki, brakmyorlar dilediim gibi yayaym diye haykrmasyla balar. Haykrmaktan baka bir ey yapamadna yine bin kere kretsin. nk, diledii gibi hareket etmee balarsa, bir yandan, devrim dmannn biri; te yadan, deta devrim dman kadar iren ve zararl farfarann biri olup kar. Devlet yaynlar daha ok dergi karmaldr. Bu dergiler bir ok okuyucu yetitirir. Ama ben dergilerimizin okuyucu kitlesinin bilin dzeyini gerektii kadar gznne aldn ve zeksn yeteri kadar besliyebildiklerini sanmyorum. Polemiklere gelince; dergilerde bunlarn baarl rnekleri var. Ama iin ne olduunu az ok bilen bir kimse olduum halde, ben bunun neden byle bir renk aldn bir trl anlamyorum. Z yolda X yoldala niin bir dmanla tartr gibi tartyor? Her ikisindeki o acaip ve yersiz kiisel krgnlk tavr nereden geliyor? Birbirlerine niin onurlarn krarcasna saldryorlar? Polemie girenlerin birbirlerine hi sayg gstermediklerini, tabi, kltr sahibi olmadklarn da anlatan iki dman gibi, ayn diller kullanmalarna ne gerek var? Edebiyat kavgalarn inceliyen bir ok kitap gz- 21-

mn nnde duruyor. Eski markslar burjuva eletirisi ile polemie girmelerini eilimlerine sakin bir tavr ile anlamasn bilirlerdi. Bu yzden, makaleleri, son derece byk bu kandrma becerisi kazanrd. Gen eletirmenimizin, kendilerine ideolojik izgiyi aslnda tam bir doruluk ve aklk vasfna sahip izgiyi izerek, bu rnee uyduklar sylenemez. Gen, eletiri tartmasnn harareti iinde unutuyor ki, lafazan belagat, ou zaman, ana izgi yi karartmakta, ve kalem tartmas da hele taradaki genler tarafndan pek anlalmamaktadr. Edebi eletirinin karanlk, kark, ztlkla dolu olmasndan k sk ikyet ediyor. Edebiyata yeni yeni balayan bir gen Ural'dan yazd mektubunda diyor ki: Moskova'da aile halinde toplanmlar, sanki dnyada kendilerinden baka kimse yokmu gibi tartyorlar. Bir bakas ise, yazd mektupta alay ediyor: Her biri kendisinin en ortodoks Marksist olduunu iddia ediyor. Sonu: Hepsi de ortodosks Marksisttir. yleyse, tartmaya ne gerek var?
.................................................................

Eletirmenler dnce ayrlklarn ve kk ihtilaflar dergilerde kan makalelerde fkeli fkeli yazlm yersiz makalelerde deil de, dzenleyecekleri konferanslarda bir yola sokmaa balasalar daha pratik, daha faydal olmaz m? Bana yle geliyor ki, genellikle, edebiyat meseleleri hakknda kardee konumalar yapmak iin kk kk eletirici ve yazar konferanslar dzenlemeleri bugnk zihniyetin emrettii bir eydir. 1929
- 22 -

TEK BAINA YAIYAN KURT : ERT

i snf btn uluslarn birlemesine taraftar klan kafal burjuvann belini krdka, lmn hzl admlarla yaklatn gren bu burjuvann lklar daha ok duyulan ve daha ok kulak trmalayan hale gelmitir. Bu burjuva, kendi ahsnda, btn Rus halknn lm n sezdiine inanr. Marazl bir kendini beenme ile kendinden getiinden bir sarho gibi ykldn gremez, ayann altndan yerin kaydn sanr. Kendine yeryznn tuzu gz ile bakmaa almtr ve tuzdan yoksun topran ksr, verimsiz olduunu bilir. Kiinin hr katlmas olmadka, kaln kafal burjuva tuz olarak katlmadka, yarnn uygarln imknsz grr. Oysa, bir ok tuz eitleri vardr! Asitler bunlardandr; bir ok tuzlar da, topra itaha getirip, bereketli klar. Asitli topraa tuzla ya da manlaha denir.
- 23 -

Kk burjuvalar, Ekim 1917 Devriminden sonra, toprak sahipleri, sanayiciler, bankerler, maceraclar ve haydutlar tarafna geerek, iiye ve kylye epey tuz hatta en acsndan pek ok tuz yutturmulardr. Giz-li rgtler, trl ihanet hareketleri siyaset hastas ve devrim dman beyaz Rus gmenlerinin hareketleri, ocuklarn bile suratlarna tkrecekleri Besedovski, Solomonof, Dimitriyevski ve hempalar gibi ii kyl iktidarnn eski uaklarnn iren ihanetleri gsteriyor ki, ii snfna ve Sovyet iktidarna hl zarar vermee devam etmektedirler. Bir ok tuz eitleri vardr. Bir de tek bana yayan, parazit asalak olan vardr. Bunun, yakn bir ekil benzerliinden baka, tuza benzer taraf yok. Franszca Solitaire (erit) sz yalnz tekbana demektir. nsann barsaklarnda yayan bir kurttur bu. Barsaklardaki usareler sayesinde yaar. Birbirlerine gevek bir ekilde bal kk halkalardan ibaret bir eriftir. Her birinin ayr reme uzuvlar vardr. drt metre uzunluunda da olur. Bu halkalardan 99'unu barsaklardan atn, yalnz bir tane kalsn. Ksa zamanda korkun bir ekilde rer. Tp ilminin bize rettiine gre, erit elimsiz kimselerde ba dnmeleri ve vcutta genel bir k eklinde kendini belli eder. Kk burjuva eride son derece benzer. Kk burjuva bir parazittir, bir asalaktr. Bakalarnn usarelerini emerek geinir. Kk burjuvann da tpk erit gibi, alacak bir yaama kabiliyeti vardr. Hzl remek gcne sahiptir. Her evreye pek kolayca uyar. Her kk burjuvann temel zellii kendisinin bir tek, esiz olduuna inanmasdr. Bu yzden o,
- 24 -

her merasimde bulunur: Btn dnlerde nianl, btn gmmelerde l olan odur. Devletin ve toplumun kendisi ile birazck ilgilenmelerini, kendisine insanca muamele edilmesini ister. Duygularn anlatmakta ve zgr komunun usareleriyle geinmekte yine tam bir zgrlk sahibi olmak balca meselesidir. nsanseverdir, insancldr. Bunu her yerde elinden geldii kadar ispat etmee alr. Hatta gen kadnlar verdii tlerde yle der :
nsan bozulmu etten bile faydalanabilir. Bu eti sirkeye yatrn, iyice tuzlayn ve hizmetiye yedirin.

Kk burjuva derin ve keskin zekl bir yaratktr. 1929 ylnda kah Prag'da, kah Paris'te grnr:
ktisad eitliin, kltrn yarnki gelimesi stnde ne gibi bir yanks olacan kesin bir ekilde bilemeyiz. Unutmamal ki, kttr, ihtiyacn etkisi altnda madd refaha ulamak emeli ile gelimitir. imdi, maddecilerin ideali olan madd refaha varlnca, bu emelin kaybolup kaybolmyacan bilmek sz konusudur.

Dindardr. 1927 ylnda unlar yazar:

lk gnah dnyaya kadn getirmitir. eytan, hepimizin anas olan Havva'y kokmu nefesi ile zehirlemi ve onu rmenin, ehvetin leti haline getirmitir. Kt ehvet dknl, cins sapklk insanolunun iine ilemitir. - 25 -

Bu para eski Marksist, bugn azl papaz olan S. Bulgakof'un Nianlnn Dostu adl kitabndan alnmtr. Kitap kulamparalk ile idi etme aras bir eyi vaaz etmektedir. Birteklerden birinin ehvet dknl nn ve gnahn kayna olarak kadn hakkndaki bu kara taasup dnceleri bana 10 nisan tarihli bir mektup gnderen okuyucunun da houna gider belki. Bu mektubun sahibi, kadn hakkndaki makalem dolaysiyle, bana u soruyu soruyor :
Dinin yaadna gerekten inanyor musunuz?

Hayr, inanmyorum. Emeki halk ezen bir silah olarak din hl vardr. Yz kzartc, kt, insanlk d roln oynamaa devam etmektedir. Bu rol zellikle katolik dini gayet gzel oynamaktadr; banda da Tanry temsil eden bir tek adam vardr; bu adam Tanrya yalvarm, Alman ve Avusturyal katoliklerin kkn kazmakta Fransz ve talyan katoliklerine yardm etmesini istemitir. Bizim bir tek Sovyetlerden biri son gnlerde bana ok fkeli bir mektup yollad; mektupta diyor ki :
Baardmz ler, adl gereksiz bir dergi karmaa kalkmsnz. Bu dergide baardnz hangi ileri anlatacaksnz?

Sonra da haykryor :
Ziraat traktrleri, memleketi elektrie kavuturma diyorsunuz, ama mujiklerin ayaklarnda ark yok... Toprak sahibi kyllerin devri oktan geti! - 26 -

Bu ateli szlerde katksz kk burjuvann siyas programn gayet doru ve gayet sadk bir ekilde ifade edilmi buluyoruz. Mujiin ayana ark giydirmek iin, toprak sahibi kylye yardm etmek zgrl tannmasn ister. Sovyet iktidar ziraat traktrlerile, memleketi elektrie kavuturma ile, geni devrimci eitim almas ile onun bunu yapmasna engel olmaktadr. Mektup gnderen okuyucu eski aydnlar Devrimden uzak duruyorlar diyor. Bunlarn hepsi yalan. Bu okuyucu bilir ki, eski aydnlar Devrimden uzak durmamlar, aksine, memleketin eski efendilerini, iilerin ve kyllerin dmanlarn hem madd, hem manev bakmdan desteklemek sureti ile, Devrim aleyhine yrmler, yaplan her iyi ii baltalayan insanlar olarak da, bugn Sovyet iktidarna dman olanlar yararna almaktadrlar. Aydnlarn en iyileri, en cerbezelileri ve en beceriklileri, memlekette fedakrca almaktaydlar. Aydnlar, ilmin ve tekniin emekileri olarak, o sama ve kara cahil kiilerin hkimiyeti devrinde elli ylda baarlamayacak ileri on iki ylda baarmlardr. lmin ve tekniin Sovyet Rusya'da elde ettii baarlarla memleketimiz burjuvazi dnyas karsnda vnebilir. Burjuvazi bu baarlardan rkmee balad. nk bu baarlar memleketimizi zenginletirmekte ve sanayimizi gelitirmektedir. Bunlar ancak yeni rejim zamannda, ilmin ve tekniin oynadklar rol iyice anlayp, aratrmalara ve tecrbelere, ilim enstitlerine ve ilm aratrma heyetlerine mal yardmda bulunan bugnk rejim zamannda mmkn olabilirdi.
-27-

Gayet iyi bilirim ki, bizim iyi kk burjuvacn dii ard m, diini ektirmeyi gze alamazsa, btn dnya gzne cehennem gibi grnr, bu zavall masumun acsn dindirecek hibir ey bulunmaz olur. Hi bir ie yaramadndan tr kendisine kt muamele edilen kk burjuvay avutmaya hi te niyetim yok elbette. Ekim 1917 Devriminden nce, vah ve verimsiz Dastan'da 90 okul bulunduu dal kabilelerin bu okullar vastasiyle Ruslatrlmaa alld, bu, okullarn 1918 de bu kabileler tarafndan bu yzden ykld, bugn bu memlekette 483 okul bulunduu, daha da yenilerinin yaplmasna devam edildii bu kk burjuvaya sylense, bu olaylar bu bir tek, esiz insann di arsn dindirir mi acaba? Romanoflar zamanndaki kii saltanatnn kilise ile su ortakl ederek kyllerin bilincinin gelimesini suni bir ekilde durdurduunu bu kk burjuva oktan unutmutur, kyl genler iin modern okullar aldn, yzbinlerce kylnn ortaokullarda, sanat okullarnda, ziraat okullarnda, yksek retim kurumlarnda renim grdklerini, evde niversite almalar olduunu, btn bunlarn sz edildiini iitmek bile istemez. Oysa, a kadn ocuklarnn okula alnmadkla-r gnler, kii hkimiyetinin ideolou ve bu hkimiyete ilham veren, okuyup yazma bilmeyi kstekliyecek papaz, ky ve mahalle okullarn rgtleyen Pobyedonot-sef'in hayaszca cahil bir halk idare etmek kolaydr dedii gnler daha unutulmad. Devrimci bulularla uraan binlerce ii dourdu, bu kahramanlar memleketi durmadan zenginletirmee devam etmektedir.
- 28 -

Ettii krlarla ceplerini doldurmaa, bunu grmee alm olan insan btn bu olaylarn deerini anlayp hi sevinebilir mi? Kk burjuva, bir tek ve esiz insan olarak, zel mlkiyetin tapt put olan kylnn zihniyetini gayet iyi bilir; umduu ey, hep kyl kitlesinin yzyllardan beridir demir att yerden bir adm teye gtrmenin mmkn olmayacadr, bunun baarlamyacadr. Herkes bilir ki, esizlerin yzyllardr sren agzll, toprak gasp etmeleri ve zenginlikleri emeki kitlelerin, en ok kyllerin etine kazlmtr. Kyller kleliklerinin ve kltrszlklerinin zel mlkiyetten ileri geldiini, verim kabiliyetini kaybetmi bir topra iliyerek krek mahkmu sefil yaaylarn devam ettirmek iin kendilerini bou bouna ldrdklerini anlamakta hl glk ekmektedirler. Bununla beraber, kyl yava yava ban topraktan kaldrmaktadr. ki milyon tiraji olan Kyl Gazetesi'ni her gn muntazam bir ekilde okuduu gibi, daha bir ok gazetenin, saysz bir ok kitap ve brorn de okuyucusudur kyllerimiz. Bu kitaplardan eski geleneklere gre deil, daha modern, daha insanca yaamasn renmektedir. Kyl iin yaynlanan kitap says muhakkak ki 100 milyona yaklamtr. Daha imdiden sylenebilir ki, Sovyetler Birlii kyls kadar gazete okuyan hi bir memleket gsterilemez. Kylye bu kadar ok yayn yetitirmekten elde edilen sonular nelerdir? Kyller daha okumu, daha bilgili insanlar haline gelmektedirler. Bu gze batan olaya, ancak batm bir insann gz kr umutsuzluu itiraz edebilir. - 29 -

Kyller binlerce toprak teknisyeni, ziraat mhendisleri, uzmanlar, retmenler, edebiyatlar, yeni bir toprak tuzu yetitirmektedirler. Bunlar, kk burjuvann yararna olan eyler deil, aksine onu mahvedecek eylerdir. Byk Kuzey deniz yolunun: Turksib'in, memleketi elektrie kavuturmann, sanayiletirmenin, geni gbre yataklar kefetmenin, Urallarda ve Kuzey mntkasnda petrol bulmann, Trkistan' sulamann, pamuk ekilen alanlar geniletmenin, yeni dokuma nebatlar yetitirmenin, Astrakan mntkasnda pirin yetitirilen alanlarda yaplan deerli denenlerin, szn ksas Sovyet iktidar tarafndan giriilen adeta efsanevi aptaki bu faaliyetlerin asalaa ne gibi bir menfaati olabilir? Kyl ile ii milyarlarca rublelik retim yapmaktadrlar ama bu paralar efendilerin kasalarna girmiyecek, emekilerin ceplerine girecek ve memleketi makinalarla donatmakta, fabrikalar kurmakta, karayollar ve demiryollar yapmakta, ulatrma vastlarn oaltmakta, milyonlarca ii ve kyl ocuunu eitmekte kullanlacaktr. Tek bana yayan insann szn edince, bir tek ile ba dnen, serseme evrilen genleri dnyorum. Kk burjuvalarn birer asalak olarak, devletimizin organlarnda neler yaptklarn anlamak iin, doktor olmaya hi gerek yok. Bunlarn almalarna elverili olan bir takm artlar var. Kk burjuvalar tarafndan kuatlan ii ve ky 30

l kitlesi iinde, sahiden bereketli, organca dman olduu kk burjuva ile hi bir kimyasal yaknl ve ba bulunmayan yeni bir toprak tuzu hzla gelimek ve ekillenmekle beraber, bu tuz ok etin maddi artlar iinde, devaml bir alma, dayanlmaz bir mcadele pahasna gelimektedir. Bu yeni kuvvetin bir ksm i savan kan ve atei ile bilenmitir. Sosyalist toplumu kurmak gibi g ve byk bir ie girimi, sinirleri yorgun dmt. Dinlenmee olan ihtiyacna hi bir suretle itiraz edilemez. Sonra, 920 de, on onbe yanda olan ocuklar gelir. Bunlar gemii ancak kitaplardan rendikleri iin, bu gemie byk nefret beslemezler, Kk burjuvacklar hor grmezler. Bunlar da g artlar iinde yayorlar ama, iinde yaadklar bu artlar babalarnn evvelce yaadklar artlardan iyidir. Bu ocuklarn istedikleri ve aradklar eyler ok daha fazla ve ok daha yksektir. Memleketin iktisad gelimesi byk bir hzla devam etmekle beraber, yine de memleket bu genlerin arzu ettikleri eylerin hepsini karlayamaz. Biz bir yap yeri stnde yayoruz. Kk burjuvacklar iyi bir hayata son derece susam, yorgunluktan bitkin insanlar stnde ifsat edici, ahlak bozucu bir etki yapyorlar. Onun iindir ki kartal yavrularnn, yumurtadan yeni km civcivler gibi, sk sk cvldatklar ve arslan yavrularnn domuz yavrular gibi davrandklar grlyor. 17 yandaki bir Bay bakn ne airane eyler yazyor :
Byk ve gzel bir hayata susamm. Oysa, yaadm hayat yle clz, yle ilgi ekici olmaktan uzak ki. Kas-

- 31 -

vetli gnleri tespih eker gibi bir bir ekiyorum. Hangi maksatla, nereye gitmek iin?

19 yandaki bir Bayn da derdi bsbtn baka :

Hayat benim iin yaratlm, ben hayat iin yaratlmamm. Dedem ile babam memlekete verecekleri harac vermiler. renimimi rahat rahat yapmak, bana sosyal alma yklenmemesini istemek hakkmdr.

Bir tek adam bu szlanmalarn hepsini duyar, civcivlerle birlikte yarm sesle cvldap, kendi iinden kuvvetlerimiz gittike artyor diye sevinir. Szlanan dertli genlere evvelce verdiim cevaplarda ikayetlerini bana gndermekle ve benden yardm beklemekle yanldklarn syledim. Asalak adaylarn iniltileri ve hkrklar hi umurumda deil. Bunlarn cvldamalarna acmaktan ekinmeyeceim. Ben ancak cvldamalar arasnda cahillerin samimi hayretleri sezilen ve iyi sindirilmemi bilgilerin srtt grlen mektuplara cevap veririm. Genler, gerekten byk ve gzel bir hayat yaamak istiyorsanz, yeryznn zenginlemesi, insanlarn pein hkmlerin, aratrmakszn edinilmi bilgilerin ve batl inanlarn yz kzartc esirliinden kurtulmalar iin, hayat pratik deeri olan pek ok alma yapm, bunlar biriktirmitir. Gemite insanlk iin yaratlan 'faydal eylerin hepsi, iilerimizin, kyllerimizin, aydnlarmzn kurmaa baladklar dnyann sadece ilk temel talarndan ibarettir. Daha bo olan kafalar bir tekin hkimiyeti al-32-

tnda dnp duran delikanllarn anlamak ve kavramak zorunda olduklar ey ite budur. Bana mektup gnderen genler dar kafalln ar havas iinde tekml etmektedirler. nsanln hayatn, btn evrende belki de istisna tekil eden bir olguyu, cahillikten gelen bir cesaretle, tespih gibi ekilen kasvetli gnler olarak deerlendiriyorlar. nsan, ilk nce bu szlere glyor. Eski dnyann ykl ortasnda, eitlerin devletinin kurulu yllarnda; ok cokun bir hava iinde, tarih tarafndan lme mahkum edilen insann btn yeni olaylara inatla ve vahice gsterdii bir diren iinde, dnya Devriminin ilk gnlerini yaadklar halde, btn bunlarn karsnda kr ve sar gibi duran genler iin bu grn ne kadar kt ve zararl olduunu sonra sonra anlyor. Sevgili genler! Sizin iyiliiniz iin yrekten dilerim ki, hayat size iyi bir ders versin; hayatn sert ve ar elini, biz insanlarn aklmzla ve irademizle iba haline getirdiimiz o byk ve amansz eiticinin, hayatn elini derinizin stnde hissedesiniz. Yine yrekten dilerim ki, ikyetlerinizin bo ve faydasz olduunu anlyasnz ve ikayet etmenin yzkzartc bu yzkzartc sz stnde srar ediyorum birey olduu stnde ve bu ikayetlerin mektuplarnzda bana szn ettiiniz gururlu i bamszlk ile badamad stnde ciddi olarak ve uzun uzun dnesiniz. Bu bamszlk dediiniz ey de ne demek? Bamsz olmak izlenimlerini vcuda getirmek de, frenlemek de beceriksizlikten baka bir ey deil ki. Ksacas, bo bir ey. Kiinin en yce hakkn aramak, fert iin gerekli olan zgrl aramak, yeryznde insanlk var olalberi havalar titreterek bu hakk aramak; insanlarn iinde yaadklar ve boulduklar vahi ve evrensel - 33 F:3

dmanlk havasn bir trl temizleyememi, aksine, insan hayvani egoistlik, kendini beenme, hrs dedikJeri pisliklerin kokularyla iyice zehirlenmekten baka bir eye yaramamtr. Kii durmadan l basmaktadr. nk kendisinde bir ikilik bulunduunun farkndadr. Bu lklarla bu ikilii, kendindeki bu kt taraf hem kendi gznden, hem de bakalarnn gznden saklamaa almaktadr. Kapitalist devletteki snf yapsnn kendisine alad ok pein hkmler tarafndan vcuda getirilmi zararl eylerin kkn kazmadka, bu ikilikten kendisini kurtaramaz. Evet, kii bu hastalklardan kurtulmadka, kskanlk, hrs ve tamah, hasis ihtiraslar ve her trl pislikler tarafndan kemirilecek, rtlecek, mahvedilecektir. deal kk gzel yz, platonik bir ekilde gzel dncelere doru dnecek; ama, gerek ve iren az ise, onca, szle ve hareketle hem kendini, hem bakalarn aldatmaktan ibaret olan hayatn pratik eylerine doru dnm olacaktr. zgrle ve i ahenge giden yolun ya aka ya da gizlice inand eylerin hepsini ykmaktan getiini anlamadka kii yzyllarca ite hep byle ikiyzl bir Fanus olarak kalacaktr. ren gerek karsnda iki ahsiyetli, kle ve kendine uaka hayran kalmasnn sebebi budur; kuvvetlerinin ve kabiliyetlerinin gelimesini engelleyen ey budur. Tarih rk, milliyet, snf pein hkmlerinden kurtulmu yeni bir insann ortaya kmasn istiyor. Bu insann ortaya kmas mmkn m? Zaman bu insan vcuda getirmek yolundadr. Btn abalarnz, btn mrnz, hayal edilen bu insann yaratlmasnda harcayp, kullannz byle bir insan olursunuz. 1930 34 -

AK, LM... Bana mektup gnderen baz okuyucular ak ve lm temas stnde felsefe yapyorlar. Bunlar en ok artan ey her canl varln yolu stnde karlat lmdr. Akl banda yirmiye yakn insan tandm ki, lm stne derin dncelere dalmann kendilerini daha da zeki hale getirdii dncesindeydiler. Bu insanlar bende de trl trl dnceler uyandrdlar; ama, aka syleyeyim ki, bu filozoflarn koyu karanlklar mum ile aydnlatmaa almak iin bou bouna harcadklar zamana pek acdn:. Bana yle geliyor ki, bu yndeki nazari dncelere girimek ihtiras, tanma, renme melekesini krletirir, bizim nazar dnen adammz bir kmaza srkler; gen filozof da kendince hi beklenmedik u sonuca varr: Yazm bitirdim; bana yle geliyor ki, bu komnist genlik rgtn yesi, marksist olan benim tarafmdan deil, bilmem hangi eytan tarafndan yazlmtr. 35

Ben u dncedeyim : nsan soyut bir ekilde felsefe yapmamal, etrafna bakarak, etrafndakileri gzliyerek bunu yapmal; kitaplara bakarak deil, dorudan doruya tecrbeden domu olaylara bakarak yapmal, bunun iin gerek tarafndan sunulan bol malzemeleri kullanmal. Bundan baka, unu bilmeli ve hatrlamal ki, bu gerek, tarihin kendisi iin tespit ve tayin ettii aamalar bitirmi ve yzylmzn byk eserinin gelimesini ok daha gletirmek iin felsefe alannda ok ey biriktirilmitir. Bu genler topraktan doduklar iin, elli ylda yine toprak haline geleceklerini mektuplarnda yazdklar gibi. karanlklar iine ve evrenin souk derinliklerine gmleceklerini ya da herhangi bir yere yollanacaklarn dnmee kalkarlarsa, bu insanlar, daha imdiden hayattan uzaklamlardr, anlamna gelir bu. Hayat kskan olduundan, aylaklara hi yz vermediinden, bu genleri metafiziin karanlk dehlizlerine iddetle iterse, bunlar hayata kzmasnlar. nsanolunun ktlklerinin eseri olan d grnndeki irkinliklerine ramen, hayat biyoloji bakmndan shhatlidir, nabz iyi atan, kuvvetli, cesur, kendisini bereketli klacak insanlar ister, beri yandan da mastrbatrleri ve mraileri amanszca siler sprr. Bana yle geliyor ki, insan ile evren arasndaki ilikileri deerlendiren btn felsefe sistemlerinin en iyisi ve en dorusu henz var olmayan ama, kurulmak zere olandr. Kurulmakta olan bu sistemin ne olacan bilmiyorum. Zaten, bunu bulmak da benim iim deildir. Akn szn etmee kalkacak deilim. Bununla beraber unu syleyeyim ki, bana kalrsa cins mnasebetler alannda genler, ii basitletirmee kalk- 36 -

mlardr ama, ii basitletirenler ileride bunu pek pahal deyeceklerdir. Bu kaba ve yz kzartc basitletirmeyi cezalandrma zamannn mmkn olduu kadar abuk gelmesini yrekten dilerim. Burada kpeklerin yle bir szn edip geeyim. Kpeklerin insana kar besledikleri dostluk duygularn benimsemek ok faydaldr, ama, insanlar, geri kalan eylerde, drt ayakl dostlarn taklit etmemelidirler.

Dnyadaki btn olgular gibi, lm de bir inceleme konusudur. lim, lm gn getike daha dikkatli ve daha yorulmak bilmez bir ekilde incelemektedir. ncelemek, hakim hale gelmek demektir. lm, hayata byk iyilikler yapar. Ypranm olan, zamann doldurmu olan, yeryznde bou bouna kalabalk eden her eyi mahveder, yok eder. Buna itiraz edilecek. Denecek ki, lmn gc lm henz gelimemi olan ocuklar esirgemez. lm ou zaman btn enerjilerini harcamam, kullanmam delikanllar ldrr. ok kabiliyetli, sosyal bakmdan deerli bir ok kimseler gen yata ldkleri halde, bir takm kaba kimseler, budalalar uzun bir mr srmektedirler. Papaanlar yz yldan fazla yaarlar, bunlar sk sk grlen eylerdir. Bunlarn hepsi doru. Ama, bu zc olay hi bir zaman lmn kr, ilkel, yenilmez kuvveti ile izah edilemez, olsa olsa kt ve yz kzartc bir takm sosyal ve iktisad artlarla izah edilebilir. Sosyal bakmdan deerli insanlarn vakitsiz lmeleri, baka bir patron tarafndan kullanlmasndan korkup, daha abuk faydalanlacak bir emek gc ile baklan insana kar a gzl patronun taknd tavrdan domu - 37 -

vcuta fazla almadan ileri gelmektedir. Biliyoruz ki, yzbinlerce ii ve emeki, emek glerinin son derece insafszca smrlmeleri yznden ypranyor ve vakitsiz lyorlar. nsanlar koleradan, tifsten, stmadan, veremden, vebadan v.b. lyorlar. Oysa, uygar devletler de bu, hastalklar douran mikroplarn bulunmas hi de zorunlu deildir. Son derece gzel ehirlerin etrafnda amur ve pislik iinde yzen d mahallelerin bulunmas, insanlarn buralardaki evlere pislik ukuruna tklr gibi tklmalar hi de zorunlu deildir. Lks oteller, sosyal bakmdan, iyi ve bakml hastaneler kadar gerekli deildir. Bu basit gerekleri durmadan tekrarlamak ok skc bir ey, ama, fazla bilgisi olmayan kimselerin karn gz nnde tutarak, bu basit gerekleri tekrarlamak art. Kapitalistlerin uygar iktidarna taraftar olanlar ve bu iktidar savunanlar u kandadrlar: Klarn bit srmsa, bundan ne bit, ne de k sorumludur, biricik sorumlu tabiat kanumudur. Hayr, bundan sorumlu olan, kaln kafalnn rahat oturmaa alm olan kdr. Oysa, Sovyetler Birliinde ocuk eitiminin ve anal korumann sosyal artlar iyiye doru gtrlmee balanm ve ocuklarda lm oran derhal azalmtr ve gittike daha da azalmaktadr. ilerin sal ise, izin sistemi, dinlenme evlerinin sayesinde kuvvetlenmektedir. Biliyoruz ki, tfek, top, tank, uak, patlayc maddeler, boucu gazlar ve insanlar kitle halinde ldrmekte kullanlacak trl eyler retmek iin uygar devletler bol bol hesapsz para harcarlar. nsan ldr38 -

me gittike daha pahalya oturmakta, ya iiler taralndan karlan, ya da insanlardan vergi olarak alnan binlerce ton altn yutmakta ve bu insanlar, verdikleri bu paralarn karl olarak, kuruna dizilmekte, patlayc maddelerle paralanmakta, zehirli gazlarla boulmakta, denizlerin dibini boylamaktadrlar. Top, mitralyz, dinamit, boucu iperit gaz ve insanlar kitle halinde ldrecek daha baka eyler yapan silah fabrikatrleri yarnn uluslarn boazlamasna byk bir hareketle, ama, sylemee hacet yok, vaktiyle Dounun zenginliklerini yama etmek dncesiyle, Kuds' zapt etmee, sann mezarn kurtarmaa hazrlanan orta a Avrupas baronlarndan ok daha dne dne ve daha metotlu bir ekilde hazrlanmaktadrlar. Arada u fark var: Korkusuz ye kusursuz modern valyelerimiz in gznde Kuds, ehirlerde bankalarn topland caddeler, sa'nn mezar ise, para kasalardr... lmn kt oluu, hayatta bir eser vcuda getirmek iin btn kuvvetlerini henz tam olarak kullanamam olan kimseleri ldrmesinden gelmez. nsanlar birbirlerine kar daha saygl ve dikkatli davranrlarsa, ellerindeki imknlar saln korunmasnda, vcut bakmnda doktor, ilgisinde, hastalklarn sebeplerini incelemekte daha cmerte kullanmaa balarlarsa, lmn bu alandaki gcn ve etkisini snrlayabilirler. lim, iek hastaln, koleray, kupalazn, vebay, salgn hastalklar, yzbinlerce insan vakitsiz ldren btn bu hastalklar yenmitir. Doktorlar gittike daha tecrbeli olarak lme kar baar ile mcadele etmektedirler. lmn kt oluu, insanlarn yreine sald korkunun etkisi ile baz kimselerin en deerli kuvvetle 39

rini lmn srrn bulacaz diye, soyut felsefi aratrmalarla bou bouna harcamalarndan gelir. Ama, felsefe lapay bile bulmam oysa, lme kar giriilen mucadelede lapa ile kene otu ya Schopenhauer'in ya da E. Hartmann'n felsefesinden daha faydal olnutur. lmn kt oluu, insanlarn yreine sald korkunun hafzalarda bir takm tanrlar, bir ahiret yaratmaa, cennet ve cehennem gibi uydurmalara srklenmesinden geiir. Bizim gibi maden mhendisi, madenci, demirci lmller tedenberi yeralt tanrs Vulcanus'tan daha hnerliyizdir. Elektrik teknisyenlerimiz de hayat iin, imek ve gk grltsnn eski hkmdar Jpiter'den daha faydal ve daha gldrler. Ahiret, ilkel insann heyecanlarndan farkl olmayan heyecanlarmzn karanlk alannda bulunur. nk lm korkusu hem bu heyecanlar, hem de neyin muhafazas igds gizli eylemi stnde hkm srer. Zaten, bu igdnn dnlmeden olan eylemini de lm korkusu dourur. u halde, ahiret gerekten var olsayd, nce sistemimizdeki gezegenler aras ilikileri kurduktan sonra, sonra da dnyalar arasnda iliki kurduktan sonra, bu ahiret denilen eyi evrenin herhangi bir yerinde kefedecektir. Ama, bu, acele olan bir ey deildir. Biz, her eyden nce, yeryzndeki hayatmz iyice dzene sokmaa bakalm. nsanlarn yeryznde ektikleri cehennem azaplarn baka bir yerde rahat etmek bo hlyasyla telfi etmek iin rahiplerin ve Kilise babalarnn cenneti budalaca uydurduklarn tekrar tekrar sylemee gerek var m? Bundan baka, bylelikle, gklerdeki bir cennet mutluluu d, zenginlerin yeryznde srdkleri hayatn ekici ve gz alc parlakln yoksullarn gznde biraz karartacak, hatta sndrecektir.
-40-

lmn yreklere sald korku, dinlerin yaratlmasna sebep olduundan dolay ktdr, zararldr. lkel insanlarn uurlu hayatnn balangcnda, bir din yaratmak, tabiat olgularn bir dzene sokmak denemesi olduu iin, bu olgular insana benzeyen tanrlar eklinde canlandrd iin, aslnda, korkutucu hi bir eyi kapsamayan bu halk yaratmasnn belli bir sosyal faydas da vard. Dncenin, fantezinin, gelimesine yardm ediyordu ve sanat yaratmas olarak bugne kadar hl deerini kaybetmedi. Rahipler ve kilise adamlar, sanat olarak, din yaratmasna son verdiler, halkn din grlerinden anlamsz ve korkutucu bir takm ahlk sistemleri kardlar. Bu suretle, dncenin, dnyay tanmann ve renmenin, fantezinin, dncenin gelimesini uzun zaman sekteye urattlar. Dnyay eytanlarla dolduran Hristiyanln ki insan tarafndan yaratlan insana benzer tanrlar eytan klnda gsterdi uygarln ilerlemesi stnde ok kt etkisi oldu. eytanlarn kuvvetinden korkup, insanlara dnyadan yzdndrmeyi vaaz eden, insanlara en koyu batl inanlar alayan on binlerce cahil keii papaz douran Hristiyanlktr. Kilisenin tutucu sofuluuna ve korkun zulmne dncelerine isyan edenler ise, bu keiler tarafndan eytan arpan, dinden ve doru yoldan sapan sihirbaz, byc bir takm insanlar sayld, meydanlarda diri diri yakld. Kutsal Engisizyonu bulan sadece Hristiyanlkt. Bu zulm ve ikence kurumunun eine hibir dinde rastlanmaz. Engizisyon yedi yz yl iinde yzbinlerce insan udinden ve doru yoldan sapm ve sihirbaz diye atete yakm, yzbinlerce insan da buna yakn cezalara arptrmtr. Hristiyanln bunca vlen insanlna
- 41 -

ramen, Engizisyon ancak Napoleon Bonaparte tarafndan 1800'de talya'da, 1808'de spanya'da kaldrld, sonradan tekrar getirilmee alld. Hristiyan kilisesinin ilme kar giritii tutucu ve amansz mcadele Avrupa tarihinin en utan verici olaydr. Ama bu olay bugne kadar ciddi bir ekilde incelenip aydnlatlmamtr. Kilisenin kltrl insanlar manev ve ahlk bakmdan serseme evirmesini u olay gayet gzel anlatr: Birinci Paylam Savandaki emperyalist ihsan kym srasnda Alman Hristiyanlar: Tanrm, ngiltere'yi cezalandrn! diye dua etmiler, ngilizler, Franszlar, Ruslar insan ldrmek suunu ilemekte kendilerine yardm etmesi iin Sevgi tanrlarna, ayn duada bulunmulard. Bana mektup gnderen okuyucularmn dinin zorunluu, deeri hakkndaki, bugnk ahlkn temeli olan din hakkndaki, en son avunma kayna olan din hakkndaki sorularna yeteri kadar aydn bir ekilde karlk verdiimi sanyorum. Avunmaya gelince, fikrimce, insan en iyi avutan ey, makul almasdr. Demek oluyor ki genellikle, dnyamzda her ey gayet basittir. Btn meseleler ve srlar insann iradesiyle ve aklnn kuvvetiyle, yine insann almasnda ve yaratc eserinde hal eklini bulmaktadr. Utan verici gerei hakl gstermek ve insanlar bu gerekle badatrmak isteyerek, hereyi arap sana dndren ve karartan, kendini zeki bilenlerin hilekr felsefesidir. Dnyada insan akl dnda hi bir makul kuvvet bulunmadn, yeryznn ve evren hakkndaki btn grmzn ancak aklmzda bir dzene konulduunu, bugn de konulmakta olduunu artk anlamamzn zaman gelmitir. Akln eylemi dnda, buzullarn hare-42-

keti, frtnalar, depremler, kuraklk, almaz bataklklar, balta girmemi sk ormanlar, hi bir ey vermeyen ller, vahi hayvanlar, ylanlar, parazitler vardr. nsann dnda, yalnz karmaklk ve yldzlar karmasnn doldurduu usuz bucaksz uzay vardr, insan bu karmakl dncesiyle her eyi bilmek ve renmek igds ile salam bir dzen getirmitir ve getirmektedir : Tpk, bataklklar kurutarak, lleri sulayarak, dalar arasndan yollar aarak, vahi hayvanlarn ve parazitlerin kkn kurutarak ve iyi bir mlk sahibi olarak dnyaya bir eki dzen vererek yeryzn bir dzene soktuu gibi. ......................... nsanolunun zulmeden, zulm gren ya da arabuluculuk eden gibi tutumunu tayin eden sosyal artlarn ortadan kaldrlmas gereklidir. Tabiatn ve devletin snf yapsnn u ya da bu ekilde kard madd engeller, ya da, rnein kilise gibi, ideolojik basklarn u ya da bu ekilde kard engeller ortadan kaldrlmaldr. nsandaki kuvvetlerin, kabiliyetlerin hr gelimesini, kltrn gelimesini engelleyen her ey kaldrlmaldr. Kiisel faaliyetin ilmin, tekniin ve sanatn trl alanlarnda parlak sonular verdii, hl da vermekte olduu, bu faaliyet hkim snfn gelenekleri ile, zevkleri ile menfaatleri iie tamamyla badanca parlak sonular verdii, hl da vermekte olduu inkr edilemez. Ama, bir kimse dnceye, gelenee, evrensel bayala, menfaatlere, alkanlklara aykr hareket ettii takdirde, bu menfaatler, bu alkanlklar, v.b. arasnda, yeri olamaz. Bu insan ya zindana atlr, ya da diri diri atete yaklr. Sokrat ile GalileVnin bana gelenler,
- 43 -

yaayn ve dncenin salam temellerini sarsmaa alan onbinlerce, yzbinlerce inann da bana gelmitir. Uaklk etmiyen, bundan tr de istenmiyen insanlara byle ikence etmekle, evrensel bayalk, kendini savunmak ve yeryzndeki hkimiyetini kuvvetlendirmek iin kendisine mutlaka gerek olan o ikiyzlln ne kadar derin olduunu btn plakl ile gstermitir. Biliyoruz ki, kk burjuva btn dnceleri ve btn duygular ile tamamiyle bireycidir. Kk burjuvann baka trl olmak elinden gelmez. nk, kk burjuvann bireycilii burjuva toplumunun asl temelini oluturan kutsal zel mlkiyet kurumuna dayanr. Her kk burjuva felsefesinin hedefi, insanlar, hrriyet, eitlik ve kardelik yoluna, snflar arasndaki asude ibirlii yoluna gtrebilecek biricik temel olarak bu kutsal zel mlkiyet kurumunu kuvvetlendirmek ve hakl gstermektir. Karl Marx'n akidesi bu felsefenin yalanc niteliini gsterdii gibi, 1914 -1918 Birinci Paylam Sava, kk burjuva etkileri ile kuvvetle, zehirlenmi olan Avrupa ii snfnn rgtndeki yetersizlik yznden kurulmasna sebep olduu faizm gibi olaylar da bunun byle olduunu gstermitir. Kk burjuva bireyciliinin ahsiyet karsndaki tutumu bu bireyciliin ikiyzlln ve sahtekrln tamamiyle meydana koymutur. Kk burjuva dncesi genellikle, kiisel kuvvetlerin ve kabiliyetlerin normal gelimesini kstekler ve bozar. Burjuva devletinde, ahsiyetin gelimesi karmak bir mill menfaatler ve snf menfaatleri bask sistemi ile, bir din, felsef ve hukuk dnceler sistemi ile snrlanmtr. Bu sistemin hedefi, insandaki sosyal hayvan a has zellikleri
- 44 -

gelitirmektir. Ama, vard sonu tersinedir. Gerekte, insanlarn ounu bir aznla boyun een kuzu gibi hayvanlar haline getirir ve bu aznln ounluu ezmesini kolaylatrr. Kuvvetlilerin faaliyeti, en bala agzl bir serma ye biriktirmekte, yani resmi bir yamada, sonra toplum aleyhine ilenmi ve kanun tarafndan kovuturulan sularda, yani kk aptaki hrszlkta, haydutlukta, katillikte, en son cins taknlklarda kendini gsterir, enerji baka bir uygulama alan bulamazsa, baka bir faaliyet ekli tarafndan kullanlmazsa, enerjiye geni bir uygulama alan salar. Karmak snf basks sisteminin az kuvvetli insanlarn duygular, uuraltlar stndeki etkisi bunlarda anlayszlk ve hayat karsnda korku dourur, bunlar btn tanrlar ve dinleri yaratan ilkel atamz gibi dnmee zorlar. nsan dnda insana dman objektif kuvvetler bulunduunu ve bu kuvvetleri yenemeyeceini dnmee zorlar. Olaylar karsnda boyun emek insan pasif hale getirir. Hayatn ztlklarna sinirlenen, fkelenen kimselerdeki heyecanlar ise, uurun gelimesini durdurur, karartr. Ama, bu kimselerin uurlarnn varl oktan getiini dnmelerine engel olmaz. Byle bir ruh hali insan ile gerek arasndaki ayrl daha da derinletrir, insan anarist haline getirir, ona u anlamsz kt eyleri syletir :
On be yldan beri hayat benimle kedi fare ile oynar gibi, oynuyor. imdi btn retim yapanlardan nefret ediyorum. Ben onlardan daha zekiyim. Kendimi hi dnmeden, bunlar cephede elde silah savunduuma acyorum. - 45 -

Kendisi urunda giritii ksr mcadelede daha imdiden vahi hale gelmi bir insann l bu. Kapitalist rejim insanlar, zulmedenler, zulm grenler, uzlatrlmas mmkn olmayan uzlatranlar diye blmlere ayrr. Kald ki ispat edilen bu itiraz edilmez eyi hatrlatmaa gerek bile yok. Yine de, hatrlatmak ister. nk hayatta abucak rahat bir mevki sahibi olmak isteyen bir ok gen bu acelenin kendilerini gemie doru srklediini belki de anlamyorlar. Yine anlamyorlar ki, srklendikleri gemi kanl bir cambazhane sahnesidir, kapitalist gerek bu kanl meydanda btn pervaszl ile gemi iyice azya almtr, hmanistler ve arabulucular, uzlatrclar bu kanl meydanda insann iini titreten birer soytar rol oynarlar.

-46-

DAR KAFALILAR VE FIKRALAR Biliyoruz ki, burjuvazi, kii zerinde devaml ve eitli etkiler yaparak meslei, sosyal ztlklar uzlatrmaktan ibaret olan bir insan tipi yaratr. Kk burjuvalarn kendi marazl uzuvlarndan kan zehirle zehirlenmeye kar kendilerini korumak gibi tabi bir zorunluluun yetitirdii insandr bu. Bu insan okumutur, dnceleri az ok ustaca anlamasn bilir. Kk burjuvann sahte dnya grnn felsef temelleri birbirini rtt zaman da bu dnceleri bozmasn bilir. Biliyoruz ki, kk burjuvann ikili bir ruhu vardr, baka trl olamaz. Gnlk hayatta ve eylemde kaba ve pervasz bir maddecilikten yanadr; teoride ise, idealizmi salk verir, retir. Uzlatrcnn her soydan ve her trl ztlklar renmesi, bu kk, ama tamamiyle aikr olan ztl gizlemeyi becermek iindir. Bu uzlatrcnn ya da arabulucunun devi, genellikle btn insanlar, zellikle bu meslekte kendilerinden nce gelenler tarafndan bu-47-

Uman dolam dnceler yuman namuslu bir ekilde zmek isteyenleri, gerek konusunda, aldatmak, hatalara srklemek tir. Bu kark dnceler yuma tm ile kk burjuvazinin varln hakl gstermekle kalmaz, meru gstermek iddiasna, hele, manev bakmdan, gerein btn etkilerinden tamamyla uzak olduunu ne sren hr dnr kk burjuvann varln da meru gstermek iddiasndadr. Aldatmann, hataya srklemenin balca yolu, akl, halli imknsz kabul edildii halde, yine de kl krk yaran soyut teorik muhakemeler konusu olmakla devam eden ezeli srlar derinletirmee yneltmektir. Uzlatrc da ara sra bu soyut teorik muhakemelere giriir. Bunu ne dev diye, ne de zekasnn derinleme ihtiyac diye yapar, meslek alkanl ile, hatta, ou zaman, yapacak daha iyi bir ey bulunmadndan tr yapar. Sosyal ztlklarn arabulucu ezeli srlar alanna u muhakemeyi yaparak dalar: Baz eyler rendik, ama bildiimiz eyler altnda gizlenen eyi bilmiyoruz. Asl bilinmesi lzm olan da budur. Var olan her ey kimle, neyle ve nasl balad ve bu niin balad? Her ey -bu arada da dnce- bilinmeyenden hareket eder, ama bilinmeyen kendi varlndan phe eder mi? Eflatun'un dnceleri arasnda gramofon, pantolon, mitralyz, ski, pipo, diki makinesi, verem mikrobu, sabun, t fikirleri var m? Benim ben kendisi domadan nce var m benim lmmden sonra kendisini nasl hissedecek? nsan, ta iskemle stne mi, yoksa kendi k ssne mi oturmutur, yeryznn bu fiilde oynad rol nedir? Bu trl sorularn sonu gelmez. Sz edilen tipteki insanlar, bu trl meseleleri halletmekle, hem varlk hakkndaki bilgiyi derinletirdiklerini, hem de dn-48-

cenin hatalarn ortaya dktklerini sanrlar (1). En kaba kular, kargalar, v.b. bu meselelerin haline balanr. Daha kk aptaki iki ayakl ve tysz hayvanlar kk burjuva gereine daha yakndr ve bu gerein iren anlamn var kuvvetleriyle karartrlar. Bunlarn ou karakterleriyle birer usta hrsz, fikir ve inanlaryla hmanisttirler. Bunlar Hayvanlarn Koruma Derneinin eylemli birer yesi olabilir, uygar Avrupa ehirlerinin sokaklarnda iilere sopa atan polisi hi ilgisiz seyredebilirler. Canl hayvan kesip bierek fizyoloji tecrbeleri yaplmasna itiraz edebilir, tavanlarn, kpek yavrularnn, kobaylarn hayatn savunabilirler, ama ayn zamanda da, milyonlarca insann lmne sebep olan emperyalist savalarn kanlmaz oluunu, kapitalist devletlerin vahi smrge siyasetini hakl gsterebilirler; patronlarnn emri zerine, Avrupa kk burjuvalarn Sovyetler Birliine kar asker mdahalede bulunmaa, boleviklere kar tedhi hareketine girimee srkleyebilirler. Genellikle, hem iyilie, hem ktle kar ayn yz kzartc ilgisizlii gsterirler, ama bankerlerin gazeteleri ile ibirlii edip, herhangi bir iyilii, rnein, faizmi salk verir, herhangi bir ktl, rnein komnizmi sulayabilirler. Patronlar bunlar az ok iyi beslerler u kumanday
(1) Felsefe ile alay ettiimi sanmak yanl olur. Hayr, ben felsefeden yanaym, ama, aadan, yeryznden, tabiat olgula rn inceleyip tabiat kuvvetlerini insann menfaatlerini tbi klan emein oluumlarndan gelme bir felsefeden yanaym. Ben d ncenin abaya sk skya bal olduu grndeyim. Hare ketsiz, oturmu, yatm bir halde iken dncenin taraftar de ilim.

- 49 -

F: 4

verirler : Ee, haydi bakalm, ocuklar! Bana herkesin inanaca bir takm fikirler uydurun! Bunlar da itaat edip Sovyetler Birlii'nde efendi olan emeki halkn,, srtlarna bankerleri ve fabrikatrleriyle birlikte bir ar ya da bir parlamento yklensin diye yanp tututuunu uydururlar; dvlmeyince sklan bir insan rk yaadn, bu insanlarda Dostoyevski'nin ispat ettii ekilde bir strap ve ile aknn gelitiini, vcutlarnda, kan ban ktka daha rahatladklarn, insan artacak bir sabr ve tahamml gsterdiklerini ispat etmee alrlar. Peki, ama byle olduklar ispat edilmek istenen bu insanlar, Sovyetler Birlii'ne yabanc mdahalesi srasnda, askerlik sanatnn uzmanlar bilgin generaller tarafndan idare edilen ordulara ve Avrupa burjuvazisinin askeri birliklerine drt yl nasl olmu da. sabr ve gayretle kar gelmiler? Sovyetler Birliindeki halkn strap ve sabr akn ispat etmek iin, zaten, arabulucular da bu olay sanrm ki hi hatrlatmazlar.. Bunlar Sovyet Rusya'ya ait yavan budalaca ve iren fkracklar anlatmasn pek severler. ou okuma yazma bilmeyen 162 milyon insann harekete getirdii bir memlekette trl acayiplikler olacan kim kabul etmez? Oysa, bu 162 milyon insan, byk bir cesaretle ileri atlp, yeni sosyalist bir toplumu kurmaa azmetmilerdir. Bu insanlardan nce hi kimse byle bir ie girimemiti: kendilerine bu konuda bilgi verecek kimse yok, el emei yok. Durum yle ki, budalaca fkralar uydurmak iin binlerce sebep var. Oysa, byle yzlerce, binlerce fkra uydurulsa da, tarih oluumun gelimesini birazck olsun durdurmak mmkn deildir. Ama kalem haydutlar, burjuva gazetelerin dolandrclar fkrann tarihin akn yalnz
-50-

bozmakla kalmayp, durdurmaa kadar da vardn patronlarna ispat etmek zorundadrlar. Benim bu konudaki dncem udur: Fkra mizahi ise, tarihi gzelletirir; tpk sanat eseri bir minyatrn eski bir vekayinamenin sayfalarn sslemesi gibi. Fkra iren, yavan ve budalaca ise, syleyeni de, anlatan da, muhakkak ki, iren bir insandr.

Pravda Gazetesi 254'nc saysnda Devrimci teori olmadan, devrimci pratik olmaz adl bir makale ya ynlad. Bu dorudur ve bunu sk sk tekrarlamakta byk fayda vardr. Saf kimselerin, ya da belki de ken dilerini saf gibi gsteren kimselerin dndkleri gibi, devrimci teorinin zek ile de, yaamak sknts ile de yaratlmad gsterilmi olsayd, makale daha b yk bir eitici etki yapar, daha da kandrc olurdu. Saf kimselere hatrlatlmaldr ki, devrimci teori hayatn, tarih eyleme dayanmaktadr; bu teorinin kkleri yeryznn derinliklerine, kapitalizmin emberinden kurtulmak iin uzun yllar mcadele eden halkn tarihi ii ne kk salmtr. Bu basit gerei kitaplardan renen ler bu teoriyi benimsemenin kolay olduunu sylerler. Ama, basit fikirler doru fikirlerdir. Bu sebeple, en g olan fikirlerdir. nsann beyni bir sr acaip, yalan yan l, ama gzel ve kurnazlklar ile insann akln elen kelimelerle ok ustaca sslenmi fikirlerle tka basa do ludur. Bir atasz : Kirli pasl elbise deriye yapr der. Sosyal Devrim fikri gayet basit bir fikirdir, anlatt gerek de tamamyla ak bir gerektir. Ama yzyllarca parlak ve nlayan cmlelere ustaca sarlm olan kk burjuva bireyciliinin pein hkmleri iin- 51 -

de yetimi emeki kitlelerin uuruna bu fikir iyice girmeli ve yerlemelidir. Fazla olarak, tanrya inanlmaz ve tabii -atalarmzn, analarmzn, babalarmzn altklar gibi- hayat, kilisenin dnd gibi yani yanl bir ekilde dnlemez. Sk ve sert bir almaya, elle almaya tabi tutulan insanlar binlerce yl her eyi yapmak kudretine olan kader fikri ile eitilmilerdi. Emekleriyle efendilerinin sosyal hayat ekillerini durmadan deitiren ve ktrn yaratan bu insanlar olduklar halde, bunlara hayat karsnda aresiz kalmak ve hayata boyun emek retilmiti. Kendilerini bu klelikten ve bu sefaletten, kurtarmasn baaran birka kii, halk kitlelerine nispetle, bu kitlenin emeinin mahsullerini gaspeden insanlar arasnda yer almlard. Bu gasp edenlerin, hayat kurnaz olanlar, bunun sonucu olarak da zengin yaratr, diye inanmalar iin bir ok sebepler vard. Halk kitlelerinde zenginlikleri datan bir tanrnn var olduu inancn kuvvetlendirmilerdi. Kiliseye dayanmayan hi bir diktatr bulunmad gibi, zenginlerin halk stnde diktatrlk etmesine gemite yardm etmemi, bugn de etmiyen bir din gsterilmez. Btn bunlar bugn milyonlarca ii tarafndan biliniyor, ama yine de yleyken, btn iilerce bilinmiyor. Sovyetler Birliinde ne devrimci teorinin gelime tarihi, ne de bu teoriyi douran olaylar hakknda gayet aydn bir fikre sahip milyonlarca alan gen kyl var, Bu genlerin tarmn en eski zamanlardan bugne kadar ki gelime tarihini, dar kafallarn iren eyleminin tarihini bilmeleri gerekir. Genlerimizin Fabrikalarn Tarihi'ni, Savan Tarihi'ni ve devrimci teorinin dar kafallarn iren eylemine kar kazand ilk zaferin tarihini bilmeleri gerekir. Yine genlerimizin canl - 52 -

gerein, yani almalarn tarihini bilmeleri gerekli. Genler arasnda : Btn bunlar neye yarar? sorusunu soranlar bulunduuna gre, bunlarn gerein sert ve hzl gidiini anlamadklar anlalyor.

Btn bunlar neye yarar? sorusu bana iki defa aynen bu ekilde, on defa da daha belirsiz bir ekilde soruldu. Bu soruyu soran genler iki gruba ayrlabilir. Bilinci gruptakiler, ideolojiden bkanlar ve ilerinden birinin bana yazd mektupta dedii gibi:
Tarlalarda ivi yerine ot bitmesini, kyl erkein traktr deil. kyl kadn kucaklamasn.

arzu edenlerdir. kinci grup dehalarna gvenenler ve :

htiyar olduunuz iin bizi incelemee davet ettiiniz gemie, sizce sevilen, bizce bilinmiyen bir duygu iie balanlan gemie hi dayanamakszn, gnn btn meselelerini tamamiyle halledebilecek kaabiliyette

olduklarna inananlardr. Bu grupta bir delikanl var ki, edebiyat olmayan bir dili Rus dilinden stn tutup, yle muhakeme ediyor :
Okumann her zaman faydal olduunu ve hayatn gereksiz olaylar hakknda bilgi toplamann bir alkanlk olmadn bana ispat etmeleri gerek. - 53 -

Gen olduundan phe ettiim, adn vermeyen ok fkeli birisi yle diyor:
Siz bir sanat deilsiniz, bir reticisiniz ve bir ihtiyarsnz; oysa, ihtiyarlar haris olurlar ve hayat kapclar ve okuyup yazmas olmayan a kadnlar tarafndan idare edilen bir memlekette kendilerini dinleyecek hi bir insan bulunmad zaman bile ders 'ermesini severler.

Fikirlerini bana aka yazan bu gen okurlarn dncelerine ben de unu ekleyeceim : u gnlerde on kapie satlan kk bir kitap okudum, bir profesrle bir renci arasnda geen bir tartmay anlatyor. Profesr ispat etmee alyor ki ilmi hzla ve baar ile ileri gtrmek istiyorsak, insanln btn tecrbesini, insanln fikr ilerlemesinin btn tarihini bilmek, sindirmek zorundayz. renci buna itiraz ediyor. yle diyor. Hzla akp giden hayat iin, kalknma ileri iin, daha nceden hazrlanm formlleri bilmek, teknik bir repertuvara sahip olmak yeter; Bilimsel dncenin derinliklerini bilmee ve renmee gelince, bu ii daha sonraya, okumak iin ok bo vakit bulunduu bir zamana brakmaldr. Ne yazk ki, profesr de renci ile ayni dncededir ve bu geebilir diye gence iyi bir uydurma not veriyor. Ve birok sorumluluklarla dolu bir grevi, yarm yamalak retim grd iin her eyi berbat edecek ve devlet zarar verecek bir gencin eline emanet ediyor. Haris ihtiyar ad yeni verilmi bir ad deildir. Gmenlerin yabanc memleketlerde kardklar gazetelerde bana bu ad takal ok oldu. retici admn ise, nerdeyse otuz yllk bir gemii var. htiyar olmak be-54-

nim ilemediim bir hatadr. Bana gre, ihtiyarlk bir su deildir, olsa olsa kurtulmamz mmkn, olmyan can skc byk bir ey. Hemen unu da syleyeyim ki, ihtiyar takmna zel bir sevgi duyduum yok. nk, genliimden beri gayet iyi bilirim ki, bir ok insanlar ihtiyarlaynca, salar aarp, skc bir bilgelie ererler, zekalar msamahasz hale gelir, ekilmez bir otorite dknl edinir, fikirleri ispatsz eletirisiz birer mtearife olarak kabul edilsin ister. Deha sahibi genler kendilerindeki ar eletiri eilimine uymak maksadyla byle sylediimi sanabilirler. Hi de yle deil. Dv kolaylatrmak ve bu genleri btn kuvvetimle tokatlamak iin byle sylyorum. Gayet iyi bilirim ki, kendilerini birer kartal sanan horozlar ancak yerden birka kar yksee kadar havalanabilirler. Ama yerden bir kar ykselmek iin kendi kulaklarn ekmee kalkan baz genlerin bu faydasz teebbslerine susarak cesaret vermek neye yarar? Benim gemii sevgili bulduumu sanmak samadr. yle olsayd: Benden sonra, isterse kyamet kopsun prensibine gre yaar ve bana edebiyat mkellefliklerinden baka, hayatn btn bulac hastalklar, btn amurunu ve pisliini silip sprmek gibi bir salk memuru almasn ykleyen saftan baka bir safta alrdm. Bana imzasz mektup gnderen okuyucumun roman ve hikye yazan bir kimseye szm ona yakmaz ve zararl sayd bu reticilik iine, bu eitmen eylemine olan eilimimi ben ite bu salk memuru almasna borluyum. Ben retici olmayan sanat tanmyorum, reticilik iinin okuyucunun dncesinde akl ve iradesi stnde sanat tarafndan yaplan etkiyi azaltabilecei dncesinde de deilim. -55-

Ben hayat boyunca rendim, hl da reniyorum. Ustalarm Shakespear ile Cervantes, August Betel ile Bismarck, Leon Tolstoy ile Vladimir Lenin, Schopenhauer ile Menikof, Flaubert ve Darwin, Stendhal ile Haeckel'dir. Karl Marx da, ncil de bana ok ey retti. Kropotkin, Stirner gibi anaristlerden, Kilise balarndan da rendiim eyler oldu. ...lu hayatmn elli yln aralarnda geirdiim doramaclar, obanlar, fabrika iileri ve daha baka kimseler iin de ayn eyi syleyebilirim. Rus folkloruna neler borlu olduumu da herkes bilir. Bitirip ktm okulda bana zararl eyler retildiini grmedim. Lenin ile mezlerinden hl bir ok eyler renmeye devam ederken pek fazla bilgili olmayan narodniklerimizden ve ok bilgili olan Spengler'den de bir eyler rendim. Mektup gnderen okuyucularm da bana baz eyler retiyorlar. Szn ksas, eitli ilimler reten bu kursa devam etmeye ben gerein okulunda raklk adn vereceim. retme hakkmn yeteri kadar salam bir temele dayandn syleyeceim. Mektup gnderen okuyuculardan bazlar bana Eline bastonu al, heybeyi srtna vur, biraz yaya yr, etrafnda olup bitenlere bir iyi bak... diye t veriyorlar. Okuyucularmn bu dediklerini hi yapmayacam; nk, gezmelerle uraacak vaktim yok. Vaktiyle, epey gezip dolatm, kyllerin bir zamanlar nasl bir zindan ve sefalet hayat yaadklarn gayet iyi bilirim. Bundan elli yl nce mujiin tarlasn kara sabanla srdn, minicik kazancn elinden almak iin yz elin uzandn, birok patron olduu halde, bir tek eitmen olmadn, mujiin de binlerce yl hibir ey renmeden yaadn bilirim. Elbette ki, iinde ucube bulunmayan aile olmaz. Hele bizim aile gibi ok kalabalk, 162 milyon nfuslu - 56 -

bir ailede ucubelerin daha da ok olmasndan daha tabii bir ey olamaz. Ucubelerin izzetinefisleri vardr, alngandrlar. Ucube kendine mstesna bir varlk gz ile bakar; sylemeye ne hacet, ucubenin biri olduuna gre, kendine byle bir deer biecei meydanda.

Zekann bu acaipliinin temelini zihnin gevekliinde, hrlnda, okumak ve renmek istemeyen, kendini beenen ya da anlamsz bilgilerle tatmin olunan ruhun bu garip halinde aramaldr. Bu acaiplie, genel olarak, tek kelime ile budalalk ad verilir. Mesela; bu kendini beenmilerden biri bakn neler yazyor : ayet gerek benim yaratc almama aykr ise bu gerei inkar etmek hakkmdr. nsan acayip bir varlktr, diyen Dostoyevski'dir galiba. Doru. Ben de dncenin sizin vcuda getirdiiniz Dinyeprostroy, Magnitogorok, Nijini-Novgorod, vb. gibi btn eserlerinizden stn tutuyorum. Bu derece deha sahibi bir ucubeye itiraz etmek bounadr. nk, btn fantezilerin temelinde gerek bulunduunu, kendinden nce lehte ya da aleyhte yaplm bir eylere dayanmadan, insann bir eyler yaratamayacan uzv bakmdan anlayacak kabiliyette deildir. Hatta insan acayip bir varlktr sz de inkar edilemez, ama bunun iin, insana evrenin kck bir noktasnda doup bym ve bu noktada on binlerce yl didinip, eliyle etin almalar ve aklnn btn yaratc abas pahasna harikulade baarlar elde etmi bir varlk gz ile ok uzaktan bakmak, evrenin derinliklerini grmek ister. nsann elde ettii en alacak ey ilmidir; cesur eylemine dn de snr izilememi, yarn da izilemeyecek ilim. Sonra, ilim temeli stnde doan teknii, hareketsiz maddenin
-57 -

btn mukavemetini byk bir kolaylkla aan teknik gelir. Daha sonra da, szle, sesle, renkle, ta ve madeni? ideal gzellik hayallerini, ekillerini yaratmak imkann kendisine veren sanat. Byle baklnca insan gerekten acayip bir byklkte grnr ve insan emeinin tarihi, kltr eserinin tarihi tasavvur edilebilecek en acayip eydir. Ama bu insan btn enginlii ile tasavvur edebilmek iin, adnn insanlk olduunu hatrlamak, tabiata kar giritii mcadelenin tarihini ve bu insanlk iindeki mcadelesini bilmek gerekir. Oysa yukarda alnan parann sahibi soyundan genlerin deha sahibi olular hep kara ve koyu cahillikle birlikte olur. deolojiden bkan delikanl unlar yazyor:
Hayatta geri kaldmdan m, yoksa gerekten syrldmdan m, nedir bilmem, hakikat u ki, Jukovski'nin evirilerini, masallarn ve efsanelerini, Ruslar ve Ludmila operasn, iinde ideolojinin zerresi bulunmayan eyleri ok seviyorum.

Sonra da soruyor:
deoloji ile hi ilgisi olmayan kitaplarn yaynlanmasna izin verilse iyi olmaz m?

Burjuva ailesinin temellerini koruyan Korku filmini zevkine uygun buluyor:

Dztaban ve Bastbacan insan her zaman gldren bulularn seviyorum. - 88 -

stermi ki:
Tarlalarda ivi yerine ot bitsin, kyl erkek traktr, deil kyl kadn kucaklasn.

Bu mektubun ifade ettii genel anlam u: nsan elenmeli. Bu mektubu ayn soydaki mektuplardan daha budalaca bulduumdan tr anm deilim. Sebep bu deil. Bu mektuptan daha budalaca yazlm mektuplar var. deolojiden bkan gen saf grnmek istiyor, ama, aslnda, hi de saf deil. Btn ideolojilere itiraz ettii yok; itiraz belli, tamamile belli bir ideolojiyedir. Gencin. kendisi bir ideolojiden yanadr, insan kendini elendirmelidir iar da aylaklarn ve asalaklarn u eski iarna benzer : Bakalar alsn, biz elenmek istiyoruz. ngiliz Lakist okulunun Jukovski tarafndan yaplan evrilerini, siz de gryorsunuz, zevkine uygun buluyor. Yaad devrin dar kafallndan ve zevksizliinden nefret eden, lord olmasna ramen, devrimci Byron, Lakist okulun airleri hakknda unlar sylemiti :
Olsun, peki. Kazanl mevkileriniz var, Nasibinizse, an, eref ve zenginliktir; Oysa, satlk fikrin deeri mi olur? Utan bence sizinle bir meslekten olmak: Fikrin ne olduundan pek haberiniz yok. Hele eref ve namustansa, hi...

Daha aada yle diyor :

Hayaszlnz, gizli utancnz iekten talarn altnda saklamsnz;

-59-

Sizlere hi haset ettiim yok, hi ama hi. erefli, vicdanl olan gitmez peinizden.

Robert Southey, Wordswortn, Coleridge ve Lakist okulun teki airleri bakan Caslereagh'in taraftar idi-' ler. Bakn, Byron, bu bakan iin neler sylyor :
Ey, hain, rezil, alak Castlereagh! rlanda rmaklarn kana boyayan sen, Vatannn celld kesildin; nsanlar zincire vurmak isteyen alak...

Lakist okulu irlerinin kmsenmeyecek bir deerleri vardr; o da, szl halk eserlerinden karlm eyleri gayet iyi kullanmasn bilmeleridir. Edebiyat tarihilerinin orta derece kabiliyetli birer air saydklar Southey, Wordsworth, Coleridge, vb. gibi sanatlar, bylelikle ngiliz dilini epey zenginletirmitir. nl sairimiz Pukin'in bu okul tarafndan verilen rnee uyarak, halk; masallarndan faydalanm olmas mmkndr. Ama, hem zevk, hem de malzemeyi kullan bakmndan, Pukin ile bu airler arasndaki temel farka da iaret itmeyi unutmayalm. Lakist okulu airleri Papaz ve Ua Balda gibi konular incelemezlerdi. Pukin masallarn gerek anlamn bozmad halde, Wordsworth ve grubu, halk yaratmalarnda aar ehvet, harikulade eyler motiflerini, kilise ile kilise ikiyzllnn bu salkl din d yaratmalara getirdii fikirleri ve batl inanlar alrlard. Wordsworth akla dman kesilmesile, hatta akl hakir grmesiyle n salmt. C'oleridge genliinde zgrlkyd, sonra Alman mistii Jacob Boehme'nin mezi kesildi. Gericinin biri olup kt. Southey de
- 60-

ie radikalizm taraftan olarak balad, ama sonra Byron'a ve Shelley'e kar besledii azl kin ve nefretiyle n sald; sonunda da, yle bir kltr dman kesildi ki, Macualay gibi tutucu bir tarihi bile onun Konumalar adl eserini iddetle eletirdi. Akl iblisce bir gnah sayan Saksonyal kyl Luther'in akidesi bu insanlarn hepsine bulamt. Biliyoruz ki, Luther'in atalar yzyllarca kk kilise prenslerinin, valyelerin ve toprak sahibi soylularn kanl hakimiyeti altnda yaamlard. Luthev'e mutaassp akidesini ilham eden ite bu hkimiyetti. Luther akidesinin esas udur: Hristiyan olan kimse tamamyla eylemsiz olmal, hibir eye karmamal. Diri diri derisi yzlse bile, en kk bir mukavemet gstermeden strap ekmeli. Bu Hristiyan yeryzne ait her eye kar kaytszdr, ilgisizdir. Kendisini soymalarna, boazlamalarna, ikencelere arptrlmalarna hi ses karmayacak; nk, o yeryznde bir din kurbandr. Kyller Thomas Mnzer, Wen-der Geiler ve daha baka eflerin idaresinde, zalimler? kar ktklar zaman, Luther valyelere vekilide adamlarna yle seslendi:
Kendi selametiniz sz konusu! Kyllere hi acmayp boazlayn, ldrn, boun! Bunlar kudurmu kpekler gibi gebertin!

Sovyet rejiminden bkan delikanlnn holand airler, ideolojilerinin esaslarn ite bu kaynaktan almlardr. imdi de Jukovski hakknda birka sz syleyeyim. Tpk Wordsworth ve Robert Southey gibi, Jukovski de bir saray airiydi, banda iekten tac var- 61 -

d. ar Nikola I'in olu Aleksandr II'nin eitmeni idi, yazd bir makalede lm cezasnn uygulanmasn savunmu ve hakl gstermiti. Duygulu bir gericiydi; kendisi pek byk bir air olmamakla beraber, bakalarnn eserlerini manzum olarak iyi anlatmak kabiliyetine sahipti. te grlyor ki, delikanly btn ideolojiler bktrmyor; anlaldna gre, kt tand belli bir ideoloji bktryor. Lakist okulun iirlerini, efsaneleri, masallar sevmesini zevki ile deil de, cahillii ile izah etmek pek mmkn. iirlerin, efsanelerin ve masallarn da gzel szler altnda belli, hatta bazen iren bir ideolojiyi gizlediklerini, belki de hamambceklerinin, farelerin, sivrisineklerin ve btn teki parazitlerin bile ilkel birer ideolojisi olduunu herhalde henz bilmiyor. nk mesela, toprak sudan daha salamdr, demir yenilmez, insan kan besleyicidir, gibi tecrbe stne kurulmu baz kavramlar parazitlere has bir takm kavramlardr. deolojinin ekli ve tarz stnde dnmesini bilmeyenler galiba yalnz ahmaklar ve budalalardr; ama biz burada bunlarn szn edecek deiliz. Sylemeye gerek yok, ben elencelerin aleyhindedeilim. Ama bugn iinde yaadmz artlar hesaba katarak, elenceleri biraz snrlamak gerekir. Her eyin bir zaman vardr. Bana yle geliyor ki, insanlarn bir ksm kendilerini durmak dinlenmek bilmeden insanl gerekten kurtaran yeni sosyalist kltrn kurulmas alanndaki almaya verdikleri halde, geri kalan ksm gerici yazarlarn ve halk dmanlarnn gzelliklerine gnllerini, elendirecek olurlarsa, bu ztln yle bir sonucu olur: Gnllerini elendirenler, ya da kendilerini eleneceye -61-

verenler bizim gereimize tamamyla zararl oldular. Hem sonra, ben u fikirdeyim ki, bu gerek, elendirici olmak bakmndan, yeteri kadar ilgi ekici ve zengindir. Mesel, Gandhi ile Mac Donald, Dztabanla Bastbacaktan az m gln? Gerein hainleri alaklkta, sinemann hainlerini fersah fersah geerler. Tekrar ediyorum ki, gerek btn bululara ve fantazilere her zaman temel hizmetini grmtr. Gerei sinema filmlerine bakarak deil, ril, emberlayn, Baldvin ve bu soydan zamanmzn daha baka kahramanlar gibi centilmenlerin yapp ettiklerine bakarak incelemek ok daha ilgi ekici, pratik olarak ok daha faydaldr. ok daha faydal ve ilgi ekicidir; nk ad geen centilmenler, siyas haydutlua olan eilimleri yznden, ideolojiden bkm genlerin kafataslarn kntlarla ssleyebilirler. Genler ii gc brakp kuzgunlar seyre dalarlarsa, bu centilmenler bunlara da ayn eyi yapmakta gecikmeyeceklerdir. Dilerim ki, Sovyet vatandalar arasnda kuzgun seyretmek mesleinden olanlarn saylar az olsun. Aydnlk devri maddecilerinin devrimci ideolojisinden bkm birok insanlar, XIX uncu yzyl banda, bu birka vatandan dndkleri ve yazdklar eylerden daha iyisini dnmler ve yazmlard. Bkanlarn o zamanlar yazdklar eyler Devrim dmanlarnn tutucu ve din ideolojisinin rnyd. Tarlalarda biten iviler konusunda syleyecek bir ey bulamyorum. Ben mrmde ne byle ivi, ne de byle tarla grdm. Mektubu yazan okurum herhalde aka etmi olacak. Kylye gelince, bu konuda gayet inanm ve kesin olarak sylyorum ki, bugn de, kyl olmaktan kp, kendini sosyalist ve memleketin efen- 63 -

disi tasavvur edince, yarn da kyl, kyl kadn hi deimez bir ekilde kucaklamaya devam edecek, kyl kadn da kyl erkei ayn ekilde kucaklamaktan hibir zaman geri kalmayacaktr. Bu onlarn karlkl hayat grevleridir. Hele kr, bunun byle olduunu bilmeyen de yok. Zabitliin ve riyazetin ideologlar olan keiler bile, kendi tecrbeleri ile bilirler ki, zahitlik bu grevin yerine getirilmesine hibir zaman engel olmaz. Bu grevden uzaklap, bu uzaklamay, ideoloji bakmndan, ya eski Yunan kltrnn estetiine olan eilimleriyle, ya da burjuva toplumunda bir erkei beslemenin bir kadn beslemekten daha ucuz- olduu eklinde basit bir olayla izah eden kulamparalarda da bu byle. Nereye baksanz, her yerde ideoloji var, delikanl. Bu ideoloji grevin yerine getirilmesine engel olmam, tedenberi nazmla nesirle, renklerle danslarla bu grevi her zaman tevik etmitir. Kk burjuva gerei bize diyor ki, bu grev, her zaman, kadn al alm bir insan haline getiren pis ve iren bir fuhu ekline ve niteliine brnr. Sinemada ailenin temellerini koruyan dar kafal adam, kendi zel hayatnda, kadn, kendini savunmak iin, tabancann ve karbon gaznn hayrl yardmna bavurmaya zorlamaktadr; bu notlarn ba tarafnda szn ettiimiz burjuva gazeteleri de, alaka bir sadizmle, bu olaylar btn ayrntlar ile her gn dnyaya iln ederler. Grlyor ki, biz bu insanlara sevgi duyamayz, ama, bunlar birer natralist olduklarndan, ok faydal iler grrler. Bunlarn atalar sarho babasn rlplak soyan ve akgz bir gen olan Ham'd. Kk burjuva gazetelerinin stunlarn kk burjuva toplumu- 64 -

nun daln gsteren szl tasvirlerle, adam ldrme intihar, trl trl hrszlk, dolandrclk, haydutluk hikayeleriyle doldurmakla, bunlar da kendilerini dnyaya getiren snfn plakln ortaya, koymaya uramaktadrlar. Bunlarn meslekleri kk burjuva hayatnn kann, amurunu, pisliklerini kartrmak, eeleyip durmaktr. Kendilerini tamamyla bu ie vermilerdir ve Avrupa burjuva kltrnn ryn, daln gsteren en canl renklerle izilmi geni bir tablohazrlanmaktadr. Kendilerini yetitiren eski kuaklar gibi bunlar da rmlerdir, ama faydal bir i grmektedirler. nk naturalizmleri gerei olduka parlak bir ekilde aydnlatmaktadr. Bu insanlarn verdikleri deliller dikkatle gzden geirmeli, ama bu delilleri taklit etmemeli. nk bu vr zvr insanlarn duygular filan yoktur. Kk burjuva hayatnn facialarn srf satlan, satn alnan ve natraliste birazck nafaka salayan bir malzeme diye dnrler. Bizim Sovyet gereimizde de eskiden kalma eylerin trls var, ama bunlar hzla kaybolup gitmektendir. Bizde de yaz yazan zel soydan bir takm natralistler var. Bunlar Ham'n torunlardr, demeye di' lim varmaz. nk bazen, trl trl pisliklerin ve irkinliklerin var olduunu sylemeleri, gstermeleri, sal koruma endiesinden, bunlarn kkn kazmak, hayatmzdan skp atmak arzusundan ileri gelmektedir. Ama bunu yaparken, siyas anlay incelii unutuyorlar. Gerei kesin bir gzle gzlyorlar, grdklerini de doru olarak anlatyorlar, bence yle. Ama, mesela bakn edebiyat ilerinden anlayan bir yazar bir kitap yazm; bu kitapta yle eyler var: - 6 5 -

F: 5

Kei sakall adam mntka siyas eitim mdrlnde alyordu. Geleli ok olmam. Bu ite bir yanllk olacak. nk, vaktiyle mezar bekisiymi.

Bu biraz tuhaf deil mi? Sylenen ey doru olabilir. Her yerde adam sknts ekiyoruz. Hem bir mezar bekisi de, siyas bakmdan, bu kitabn yazarndan pekala daha uyank, daha bilgili olabilir. Oysa, iktidarnn ktln isteyen yabanc natralistler ile memleketimizdeki natralistler bu fkradan mutlaka bambaka bir sonu karacaklard! O sonu da u : Sovyet Rusya'da ii kitlesinin siyasi e i t i m i bir takm mezar bekilerine emanet edilmitir. Fkraya daha byk bir acayiplik vermek iin, beki sz pekala mezarc haline getirilebilir. Paris'te Berlin'de, Pragda, Sofyada., Belgradta oturan kimseler ye bizim eski gmenler Sovyet yazarnn bu szleri ile avunacaklar, birbirlerine telefon edip baracaklar: Mezarclar hikayesini okudunuz mu? Ha, ha, ne tuhaf deil mi? diyeceklerdir. Yazarlarmzn yazdklar kitaplarda bu fkralara ok rastlyorum ama bunlar burada tekrarlayacak deilim. nk kk burjuvalarn houna gidecek ve umutlarn canlandracak bir takm gerekleri anlatarak bu adamlar elendirmek istemem. Beni son derece ilgilendiren bir mesele var. Yazarlarmzdaki bu kk burjuvalarn houna gidecek gerekleri anlatmak eilimi nerden geliyor? Bu gerek bu yazarlarn eserlerinden domu bir sonutur. Adeta tamamyla ktmser fkralar bir araya toplam bir yazarn eesri stnde kendisiyle grmtm. Eserin kahraman kendine yeteri kadar nlayan bir ad bulamamann azabn ekiyordu. Yazara sordum: Semkof adl

-66-

sersemin biri, alacak, okuyacak yerde, Semyokum mu olsun, Sumrakof mu olsun, yoksa Sumarkof mu, diye geveleyip durmas niin bir okuyucu olan beni ilgilendirsin? Yazarn bana verdii cevap u : Hareketsizlik iinde olan, kendi iine kapanan, tpk sizin gibi, kendi kendine gelien insanlar ben pek severim. Pek acayip bir fkra bu. nk eserin msvedesindeki hain natralizm, yazarn ak, cidd ve kasvetli rornantizmiyle hi badamyor. Bu romantizmi yazar szleriyle son derece gzel ifade etmesine ramen, bu romantizm onun iinden doacak yerde, derisine dikilmi gibidir. ou zaman bana yle gelir ki, gen yazarlarmz gerein okulundan reneceklerine, Freidrich Schlegel'den bir eyler renmektedirler. Bu Schlegel, bundan 132 yl nce, insann Beninin gerek tatrini canl eylemde deil, eylemsizliin kutsal sanatnda, her trl faaliyetin yokluunda bulduunu vaaz etmiti. Kendinden honut olarak yaad, tabiata benzedike, daha memnun oldu. Bu en saf eylemsiz romantizm XIX'uncu ve XX'inci yzyllarda birok defalar ele alnd. ou zaman da, J. K. Huymans'n Tersine adl eserinde, o ok vlen Whitman'da, hele o ekilmez geveze Marcel Proust'ta olduu gibi birok acayip ekillerde gen edebiyatlarmzn pek nemli olamayan bir ksm tarafndan eylemsiz romantizme kar gsterilen bu byk rabetin eylemli, devrimci romantizme olan heyecanl eilimlerinden ileri gelmesi pek mmkndr; bizim gereimiz bu devrimci romantizm bakmndan pek zengindir; yine bu romantizm, genliimizin almalarna kk sald gibi, efsane yaratmaz halkn evrensel eserini tamamlar. Biraz yukarda sylediim gibi, genlerin eski
- 67

hayatn irkinliklerini ve acayipliklerini, bu hayattan nefret ettikleri iin, bir salk korumas endiesiyle, devrimci romantizmi, eylemli romantizmi benimsemelerini engelleyen her eyi ortadan kaldrmak arzusu ile ortaya dkm olmalar da pek mmkndr. Ama, kendi uurunu gelitirip derinletirerek, kendi siyas eitimini yaparak ancak bu romantizm kazanlabilir. Btn bunlar neye yarar? sorusu ancak u artla ortadan kalkm olur. Ama dar kafalnn kt ve yavan gerei daha lmemitir. Yayor, devrimci ideolojisinden, bkan insanlarn dimalar stnde etki yapyor. Ham torunlarnin, natralistlerin, usta kalem hrszlarnn, bankerler tarafndan para ile tutulmu adamlarn, genellikle sterse, benden sonra kyamet kopsun prensibine uyarak yaayan vr zvr adamlarn Sovyetler Birliine iftira etmek iin kullandklar gerek ite bu dar kafalnn yavan gereidir. Sanayileme, Be yllk pln, Magnitostroy, Dinyeprostroy, diyorlar Moskova nehri ile Volga'y birletiriyorsunuz, diyorlar, ama sizde siyas eitimi yneten mezar bekisinin biridir. Filanca yazar, kahramanlarna Oka nehri stnde yolculuk ettirdiini unutup, Volga nehri stnde geirilen bir geceyi tasvir etmi. Okul retmeni falanca hanm aydr maa almam. Okurova ehrindeki kooperatif yeleri kurbaa yemiler. elikten binalar, traktrler yapyorsunuz, fabrikada her mamuln paralarn ayr iilere yaptrp sonra birletirmesini pek ala beceriyorsunuz, ama diki inesi, firkete ara bakalm bulabilir misin? Hey Allahn belalar, siz nesiniz? vb. Bunlarn hepsi de doru Ama, elden ne gelir? Viladivostok'tan Odesa'ya, Erivan'a, Murmansk'a, Takent'e kadar yaylan topraklar stnde bu geree hl yeteri kadar 68

rastlamak mmkndr. Bu hatalar birden ortadan kaldrlamaz. Byle olmakla beraber, bu hatalardan yava yava syrlyoruz. Kendimizi toparladmz zaman, hibir glk karsnda irkilmeyeceiz. Dmanlarmz fkra halinde anlatlan bu gerekle, suratmza bir tokat attklarn sanyorlar. Dmanlarmz bo hayallerin kaln sisleri iinde brakp, bu yavan fkralarn saysn azaltmaya bakalm. Dar kafaly, houna gitse de, amurla bile beslememeli. Bu nemli gerei anladmz gn, bu fkralarn says arabuk azalacaktr. O gerekde udur: Hepimiz, yaptmzn hesabn memleket karsnda vermeliyiz. Sovyetler Birlii apnda bir sosyalist sorumluluk ve tesant duygusunu kendimizde gelitirmenin artk zaman gelmitir. Bu duygu ile birlikte, kendimizde siyas anlay ve incelii de gelitirmeliyz. Hayatta ve edebiyatta fkralar dzmekten bizi ancak bu anlay kurtarr; dar kafalnn bizde de canl bir ekilde yaadnn delillerini vererek bu dar kafaly avut topraklar stnde bu hakikate hl yeleri kadar. Ruhu hi sosyaliste benzemedii halde, yz sosyaliste benzeyen insandan daha kt bir ey olamaz. Bugn kurmakta olduumuz gelecek bize kuvvetli ve cmert elini uzatmtr. 1931

69

BR AYDINA CEVAP

Gnderdiiniz mektupta diyorsunuz ki:

Avrupal aydnlarn ou vatansz bir takm insanlar olduklarn anlamaya balyorlar, Rusya'daki hayata kar duyduumuz ilgi de artyor, ama Sovyetler Birliinde olup bitenleri anlamyoruz.

Siz Batllarn Sovyetler Birlii halklar hakknda, kendilerine btn dnyaca kabul edilmesi gereken bir kltrn temsilcileri diye bakan insanlara yaktramadm bir grnz var; nk bu gr, tccarn mteri, alacaklnn borlu hakkndaki grdr. arlk Rusya'snn sizden bor para aldn ve size derin derin dnmesini rettiini hatrlyorsunuz, ama unutuyorsunuz ki, alnan bu bor paralar sanayicilerinize ve tccarlarnza pek byk kazanlar getirmi XIX' uncu ve XX inci yzyllardaki Rus bilimi Avrupa'nn bilimsel almalarna byk lde katlm, sanat yaratmanz gze batacak ve insan zecek kadar tke-70-

nince, imdi de ancak Rus sanatnn kuvvetleri, fikirleri ve getirdii hayaller sayesinde yayorsunuz. Rus bilimi gibi, Rus mujiinin ve- edebiyatnn da oktanberidir btn kltr dnyasnn mal olduunu inkar edemezsiniz. Avrupa'nn yzyllarca abalayarak eritii fikr yaratma seviyesine yzylda erimesini bilen bir halk, imdi hr bir ekilde yaratmak imknlarna kavumu bu halk, Avrupa aydnlarnn kendisine gsterdikleri ilgiden daha cidd bir ilgi grmeye layktr, Avrupa ile Sovyetler Birlii halklar tarafndan gdlen amalar arasndaki farklar meselesini cidd bir ekilde ortaya koymanzn artk tam zaman deil mi? uras muhakkak ki, Avrupa'nn siyas efleri genellikle halkn karlarna hizmet etmezler, yalnz birbirlerinin gzn karmaya alan kapitalist gruplarn karlarna hizmet ederler. Sosyal tabakalar arasndaki bu esnafa dmanlk halklar karsnda bir sorumluluk duymam, 1914 - 1918 savanda olduu gibi, insanlarn birbirlerini boazlamalarna, insanlk aleyhinde birok korkun cinayetler ilenmesine sebep olmutur. Ayrca, milletleri birbirine gvenemez hale getirmi, Avrupa'y bir ok silahl, saflara ayrm, byk apta ldrc maddeler retmek iin saysz insan gcn altn ve demiri ar ur etmitir. Kapitalistler arasndaki bu dmanlk, insanlarn bedeni glerini tketmek suretiyle, zihni kuvvetlerin gelimesini de zayflatan dnya iktisadi buhran ile daha da iddetlenmitir. Bu vahi ve canavarca dmanlk insanlarn yeniden birbirlerini boazlamaya hazrlanmalarna doru yol almaktadr. Btn bunlar niin, ne adna yaplyor? sorusunu kendinize sorunuz. Genellikle, bu ar endielerden ve hayat karsndaki sorumsuzluunuzdan samimi olarak syrlmak arzusunda iseniz, kendini 71

zi bo laflara kaptrmadan, en basit sosyal sorulan kendinize sorunuz. Kapitalizmin yaama hedeflerinin neler olduu, daha dorusu, yaamasnn sulu niteliinin ne olduu stnde ciddi olarak dnnz. Btn insanlk iin su gtrmez bir nem tayan kltr siz aydnlar da seversiniz, yle deil, mi? Oysa, bunca sevip bel baladnz bu kltr, Avrupa'da, kapitalizm tarafndan her gn gzlerinizin nnde mahvedilmektedir. Kapitalizm insanlk d ve siyaseti ile Avrupa kltrne dman bir ordu yaratyor, bu muhakkak. Bu vahi ve canavar insanlar kltr kara ve sar insanlarn oturduklar ktalarda kendilerine benzer binlerce insan eitiyorsa da unutmamal ki, bu ktalarda soyup soana evrilmi ve yoksul daha yz milyonlarca insan vardr. Hintli, inli, Annaml toprak nnde ban eiyor, ama bunu Avrupa kltrnehayran olduundan tr yapmyor. Kitaplarnzda, makalelerinizde, Douda puta tapan vahi insanlar yaamaktadr diye yazyor, bu vahilii ispat etmek iin de kadnn Doudaki durumunu anlatyorsunuz. Bu vahiler stnde biraz duralm. Avrupa'daki mzikli elence yerlerinin sahnelerinde bize onlarca, yzlerce plak kadn seyrettirirler. Peki ama, plak kadn vcudu ile halk karsnda oynanan bu oyunun Avrupal aydnlarn anneleri, karlar, kzkardeleri tarafndan itirazlarla, protestolarla karlanacan dnmyor musunuz? Bu hayaszca oyunun ben ahlaki bakmdan ele almyorum, asl sosyal biyoloji ve salk bakmndan ele alyorum. Bence bu ok kt ve iren oyun Avrupa burjuvazisinin vahiliini ve iyice rdn gsteren su gtrmez bir delildir. Ben u fikirdeyim; aile hayatnn pahal oluu ile izah edi- 72 -

len kulamparaln ve zrafaln hzla gelimesi kadna yaplan bu genel ve tiksindirici hakaret yznden daha da hzlandrlmaktadr. Avrupa burjuvazisinde gittike artan vahilik belirtileri, Doudaki vahilerin szn etmenize hak verdirmeyecek kadar oktur. Sovyetler Birliine katlan Dou halklarndan kyller gerek kltrn deerini ve kadnn hayatta oynad roln byk nemini anlamasn tamam ile renmilerdir. Daha imdiden Sovyet rgtlerini kurmu olan inliler de bu nemi anlamaktadrlar. Hintliler de yle. Petrol, demir, silahlanma iin, milyonlarca insann hayatna mal olacak yeni bir boazlama iin, aznln ounluu siyas ve iktisad bakmdan ezmesi hakkn elde etmek iin kapitalist dnyada bugn giriilmi amansz bir mcadele var. Budalaca bir para kazanma hrs ile vahi hale gelmi bir avu insan tarafndan tertiplenen bu hayaszca, alaka canice mcadele, yeryznde gelmi gemi btn kiliselerin en yalancs olan Hristiyan kilisesi tarafndan da takdis edilmitir. Avrupa aydnlarnn vndkleri ve kendilerine pek pahalya mal olan hmanizma y bu mcadele tamam ile vahvetmi ve ldrmtr. Hakim snflarn hayaszlklar yznden btn dnyada yaratlan facialarla dolu XX' inci yzylda aka gsterdikleri bu zaaf ve hayat karsnda hayaszca gsterdikleri bu ilgisizliiaydnlar tarihin hi bir devrinde gstermemilerdir. Aydnlarn siyasetteki duygular ve dnceleri, satn alnabilecek her eyin ticaretini yaptklarndan dolay, sonunda halkn enerjisini de ticaret haline getirmi kapitalist guruplarn her dediklerini yapan bir takm maceraclar tarafndan evirilip evrilmitir.
-73-

nsanla ilgili bir eyler aratrmak gibi bo bir takm uralara srklenen ayr dillerdeki aydnlar, halk ve snf pein hkmleri duvarnn ardndan birbirlerini gzlyorlar. Onun iindir ki, komularnda grdkleri kusurlar ve ktlkler kendilerini bunlardaki stnlklerden daha ok ilgilendiriyor. Birbirleriyle yle sk sk dvyorlar ki, ilerinden kimin daha ok, kimin daha az dayak yediini ve bu sebeple sayg gsterilmee layk olduunu bilemiyorlar. Kapitalizm bunlara birbirlerinden kukulanmay alamtr; bu duygu stnde ustaca oynamasn da biliyor. Aydnlar, 1917 Ekim Sosyalist devriminin anlamm anlamamlardr. 1918 -1921'de kapitalistlerin bu devrime mdahalelerini protesto edecek kuvveti de kendilerinde bulamamlardr. Sovyet iktidarna; Suikast teebbslerine katlm arlk taraftar bir profesr Sovyet yneticileri yakalad zaman kapitalistler bu durumu protesto etmiler, ama kendi kapitalizmleri Hindi in, Hindistan ve Afrika halklarna zorbalk ettiklerinde kllar bile kprdamamtr. Sovyetler Birliinde krk elli cani kuruna dizilecek olsa bu ne canavarlk, diye l basarlar ama Hindistan'daki Annam'daki binlerce masum insan topla ve mitralyzle ldrld m, insanolu aydnlar tevazu gsterip susarlar. Sovyetler Birliindeki eylemli kuvvetlerin on yl alp didinerek elde ettikleri sonulan bugne kadar bir trl deerlendirememilerdir. Siyaset adamlar Parlamentolarda ve gazetelerde aydnlara u fikri alamaktadrlar : Sovyetler Birliinde iktidarn yapt bir tek ey, eski dnyay ykmaktr. Aydnlar da bunun byle olduuna inanrlar. Hemen hemen hi okuyup yazma bilmeyen, arlk ve toprak burjuvazisi tarafndan ezilen zel mlk sa- 74 -

hibi yirmi be milyon kylden on iki milyonu kollektif ekonominin akla dayanan niteliini ve faydalarn oktanberi anlamlardr. Bu yeni alma ekli kyly muhafazakr ve anarist zihniyetten kurtard gibi, kk mlk sahibine has olan zihniyetten de kurtarmtr. Bu alma ekli kylye okuyup bilgi sahibi olmakta kuanlacak bo vakitler kazandrmaktadr. 1931 ylnda, Sovyetler Birliinde 50 milyon gen ve ocuk retim grmektedir. Yine 1931 ylnda 800 milyon adet kitap baslmas ngrlmtr. Halkn gazete ihtiyac daha imdiden 5 milyar adeti bulmutur ama fabrikalar ihtiyac karlamaa yetecek kt retemiyor. retim arzusu ve ihtiyac durmadan artmaktadr. On yl iinde birok bilim enstitleri, yeni niversiteler ve politeknik okullar ald. Bu kurumlarn hepsi de bilgi renmek iin rpnan ge rencilerle dolup tamaktadr. Binlerce ii ve kyl ehliyetli emekileri haline geldikten sonra almak iin barndan koptuklar halk kitleleri arasna dnmektedir. Bir burjuva devletin btn kitlenin kltr eitimini salamay kendine ama edindii hi grlm mdr? Tarih bu basit soruya olumsuz bir cevap vermektedir. Emekilerin fikr gelimelerine kapitalizm ancak sanayiin ve ticaretin gerekli kld lde yardm etmitir. Kapitalizmin yerlemi rejimi, savunmaya hizmet edecek ucuz i gcne sahip insana ihtiyac vardr. Gerek kltrn amaca ve amacnn fikr enerjiyi gelitirmek ve biriktirmek olduunu kapitalizm hl ne anlamtr, ne de anlayaca var. Bu enerjinin hi durmadan geliebilmesi ve insanln btn kuvvetleri, tabiatn btn verdiklerini kullanmasna mmkn olduu kadar hzla yardm edebilmesi iin, maddi emek enerji-75-

sini emeki insanlar smren ve yiyip bitiren kapitalistlerin dar ve tccar menfaati iinde yaplan amansz ve anarist almadan mmkn olduu kadar abuk kurtarmak gerekir. nsann engin bir fikir kayna olduundan kapitalizm ideologlarnn hi haberleri yoktur. Sovyetler Birliinde kiinin snrlandrldn inkar edecek miyim? Tabi ki, edecek deilim. Yeni hayat ekilleri kurmak hakkna sahip olduunun bilincine varm halk kitlesinin iradesi karsnda, ne kadar dahi olursa olsun, bir kiinin tek bana eriemeyecei hedefe erimeyi stne alm halk kitlesinin iradesi karsnda kiinin iradesi snrldr. Sovyetler Birliindeki ii ve kyllerin ileri unsurlar birok engelleri aarak bir hedefe doru ilerlemektedirler. Kii kafesi dnda kendine verilen grnteki hrriyeti ve allm bamszl savunur. Yazarlarn, gazetecilerin, filozoflarn, memurlarn ve kapitalist cihazn titizlikle yetitirilmi btn teki paracklarnn iine tkldklar kafes, tabi ki, kylnn kafesinden daha rahattr. Kylnn pis ve duman tten kulbesi, zel ekonomiyi, tabiat kuvvetlerinin cilvelerine ve derisini yzen kapitalist devletin zorbalna kar kendisini devaml olarak savunmaa zorlamaktadr. Kalabriya'da, Bavyera'da, Macaristan'da, ngiltere'de, Afrika'daki kyller, ayr dil konutuklar bir yana braklrsa, ruhi zellikleri bakmndan birbirlerinden pek farkl deildirler. Yeryzndeki kyllerin hepsi kendilerini hemen ayn tarzda bireyciliin eline teslim etmiler, hepsi de bu hastala tutulmulardr. Bireycilik, toplum tarafndan insanstnde yaplan basknn dourduu bir sonutur. Bireycilik kendi- 7 6 -

ni zorbala kar savunmak iin kiinin giritii bo bir teebbstr; oysa, kendini savunmak, kendini snrlamaktan baka bir ey deildir. nk, insan kendini savunma durumunda oldu mu, fikri enerjisinin byyp gelimesi oluumu yavalar. Bu durum topluma da, kiiye de zararldr. Halklar komularna kar silahlanmak iin milyarlarca lira harcyorlar; toplumdan grd zorbala kar kendini savunmak iin kii kuvvetlerinin byk bir ksmn tketmektedir. Hayat bir mcadele deil mi? Evet, ama bu mcadele insann ve insanln tabiat kuvvetlerine kar bu kuvvetleri yenmek ve idare etmek iin giritii bir mcadele ol-maldr. XIX' uncu ve xx' inci yzyl aydnnn bireycilii kylnn bireyciliinden pek farkldr ama, bu fark ifade ekillerinden ileri gelir. Aydnn bireycilii daha kibar, daha ssl, daha incelmitir. Ama ne kadar kibar-lasa, sslense, incelse, b bireycilik yine kylnn bireycilii kadar kr ve hayvanidir. Aydn yine halkn rs ile devletin ekici arasndadr. Aydnn iinde yaad artlar, tabii ki, zor ve yrekler acsdr. nk etrafndaki evre kendisine oldum olasya dmandr. Onun iindir ki, aydnn mahpus durumda olan dncesi kendi hayat artlarnn ykn ou zaman btn dnyaya ykler. Felsef karamsarlk, phecilik, dncenin bunlara benzeyen btn teki bozulmu ekilleri ite bu" sbjektif grlerden doar. Karamsarln beii Dou, hele Hindistan olduunu herkes bilir. Bu memleketteki kast sistemi korkun hale gelecek kadar mkemmelletirilmiti. Bugnk toplum sistemi kiinin geliip serpilme hrriyetini ksmaktadr. Onun iin, kiiyi kendi yerini,
- 77-

rahat ve huzuru da gnlk yaayn dnda aramaktadr. Mesela, din meselesini ele atalm Kendisine faydal ya da zararl tabiat olgularnn izahn aramak peinde olan emeki halk bu olgular yz insan, ama her insandan daha gl olan bir takm varlklar eklinde son derece gzel kiiletirmitir. Halk tanrlarn Kendisinde bulunan iyi ve kt vasflarla bezenmitir. Olympe ve Asgard tanrlar vcuta ok daha iri ve ok daha uzun boylu bir takm insanlardr. Vulcams ile Thor btn teki demircilerden hi bir fark olmayan, sadece daha kuvvetli, daha hnerli iki demircidir. Halk tarafndan yaratlan dini hayaller basit bir takm sanat yaratmalardr. Bunlarda mistikliin zerresi yoktur ve tamam ile gerekidir, geree uygundur. Bunlarda emeki hareketin kuvvetli etkisi grlr; bu sanatn amac da, zaten, bu hareketli desteklemektedir. iir de grlyor ki, halk hareketinin tanrlar tarafndan deil de halk tarafndan yaratldn iyice anlamtr. Halk hi bir dinden deildir. Hatta Hristiyanlk devlet dini olarak yerletikten bin be yz yl sonra bile, tanrlar kyllerin kafasnda hep eski an tanrlar olarak kalmlardr: sa, Meryem Ana, teki ermiler yeryznde yrrler, insanlarn alma hayat iine karrlar. Tpk eski Yunanllarn ve skandinav halklarnn tanrlar gibi. Bireycilik zel, ekonomi den domutur. Daha nce mevcut klana katlan her klan ortak bir cemaat, bir topluluk vcuda getirmitir, u ya da bu sebeple ortak topluluktan, bylelikle, tabi ki, durmadan yaratlan almadan ayrlan kii mistik, zeknn eriemiyecei kendi tek tanrsn vcuda getirmi oluyordu; bu tanr yaratmann hedefi de kiinin bamszlk ve iktidar hakkn hakl gstermekti. te burada mistikliin ie
- 78 -

karmas gerekirdi. nk kiinin kii hkimiyeti hakkn, bir tek iktidar sahibi olmak hakkn yalnz zekann yardmyla izah etmek imkanszd. Bireycilik kendi tanrsn her eye kadir olmak, sonsuz bilgelie ve mutlak bilgiye sahip olmak gibi vasflarla, yani insann sahip olmak istedii, ama ancak orta alma tarafndan yaratlan alma iinde geliebilen bir takm vasflarla bezedi. Bu gnlk yenilikler insan zeksnn her zaman ulat seviyeden daha aa bir seviyede kalr; nk bu yenilikleri yaratan insan zeks, ar, ama devaml bir ekilde mkemmelleir. Byle olmasa, gnlk yeniliklerin insanlar tatmin etmesi gerekirdi. Oysa, biliyoruz ki, tatmin edilme hali eylemsizlik halini dourur. Gnlk yenilikler insanlarn dnen azim ve iradenin tkenmek bilmez kuvveti tarafndan yaratlmtr, bu yeniliklerin gelimesi de hi bir zaman durmaz. Bireycilerin mistik tanrs hep hareketsiz ve uyuuk olarak kalmtr, yine de yle kalacaktr. Zaten, baka trl olamaz. nk bu mistik tanr bireyciliin yaratma kuvvetlerinin i zaafn yanstr. Bireycilerdeki metafizik ve din dncenin geirdii verimsiz ve bo tereddtlerin tarihini her aydn bilir. Bu tereddtlerin zaaf gnmzde kar klmaz bir aklkla kendini gstermi ve bireyci felsefenin tamamyla iflas ettiini ispat etmitir. Oysa hayatn muammalarna karlk bulmak iin, bireyci, bo ve verimsiz aratrmalarna hl devam etmektedir. Ama o bu karl devrimci bir hzla ve tam bir ekilde gelien gnlk almada ve yeniliklerinde aramaz, kendi benliinin gizli yerlerinde arar. Pek yoksul olan zel ekonomi sini korumaya devam eder, hayat bereketli klmak istemez. Kendisini savunmak iin, kendini derinletirmekle urar. Yaa 79

maz, gizlenir, saklanr, derin dncelere dalma faaliyeti ile de kutsal kitaptaki kahramanlardan biri olan Onan' hatrlatr. Avrupa ve Amerika aydnlar, edebiyatlar, siyas yazarlar, iktisatlar, alelade maceraperestler Gandi soyundan hayal iinde yaar insanlar haline gelen eski sosyalistler kapitalist devletin mdahalelerine kuzu gibi boyun emekle, insanln kltr oluumunun gelimesini kesin olarak engelliyen burjuva dzenini ya bilerek ya da bilmeyerek savunmu oluyorlar. Yeni bir hayat kurmaya doru ynelen emeki kitlelerinin azim ve iradesi bu oluumda her zaman eylemli bir rol oynamtr. Aydnlar, demokrasinin zaaflarn oktan ispat ettikleri ve hl da ispat etmee devam ettikleri halde, demokrasiyi savunmay dnyorlar. Kiisel hrriyet, aydnlarn kiisel gelimelerini snrlayan fikirler kafesine hapsedildii halde, kiisel hrriyet savunuyorlar. Gazeteler kapitalistler tarafndan kapld ve bu gazeteler kapitalistlerin karlarna hizmet etmekten baka bir ie yaramad halde, basn hrriyetini savunuyorlar. Avrupa ve Amerika aydnlar kendi dmanlar hesabna almaktadrlar.. Bu alma Sovyetler Birliinde gelien devrimci kltr karsnda btn plakl ile kendini gstermektedir. Bu oluum Avrupa burjuvazisi tarafndan yaratlan grlmedik bir dmanlk havas iinde Sovyetler Birliine canice bir hcum tehdidi altnda gelimektedir. Sovyetler Birliindeki iiler ile kyllerin dman olan kimseler tarafndan belirtilmesinden pek holanlan btn menfi olaylarn hepsi tamamyla bu iki etkenle izah edilir. Avrupadaki burjuva gazetelerince en gzde haber 8 0 -

ciler saylan devrim dman gmenlerin politikaclar Sovyetler Birlii hayatnda grlen bu menfi olaylarn muhasebesini tutarlar. Bu gmenler kimlerdir? Bunlar ou mesleklerinde sivrilmemi bir takm politikaclar, vr zvr eylerle vnen bir takm kimseler, kalblerinde arslan yatan ufak tefek insanlardr. Bir ksm birer Briand ve ril olmak, ou birer Ford kesilmek hevesindedirler.Ne gariptir ki, ayni zamanda bu politikaclarn hepsi de khnemi usulleri kullanacak kumanda mevkilerine gemee almlard. Bunlarn hem ahlk bakmndan hem de fikir bakmndan cieri be para etmez insanlar olduklarn ben tedenberi bilirim. 1905-1907 Devriminden sonra da byle olduklarn gstermilerdir. Daha sonra, kabiliyetsizliklerini her Allahn gn Duma'da (Mecliste) ispat etmiler, 1914 -1917 de de kii hkimiyeti aleyhinde mcadele eder grnp, aslnda, her yeri Ruslatrma taraftar ar milliyeti olduklarn btn plakl ile gstermilerdir. Kk ve byk burjuvazinin siyasi bilincine ekil vermek suretiyle bell bir hret kazanmlar-dr. Szn ksas bunlarn ideolojileri halis kk burjuvann ideolojisidir: Koyunun bulunmad yerde kei-ye Abdurrahman elebi derler misali bunlar, Rusya'nn hayatnda kk istakoz rol oynamlar, geriye doru gitmilerdir. Devrini dneminde ou aydnlarn oynadklar rol de zaten budur. Bunlarn yzkzartc rolleri sadece siyasi renklerini durmadan deitirmekten ibaret deildir, Bu rol-de ar devirmek iin ettikleri yeminleri unutacak kadar ileri giderler. 1917'den beri, hem petrol kuyular dokuma fabrikalar, kmr ocaklar sahiplerine ve toprak aalarna, hem de evvelce kendilerine dnek ve
-81-

F:6

ar dmanlar diye hakaret etmi olan arlk generallerine hizmet etmektedirler. Bunlar, Rus tarihindekendi halkna ihanet edenler diye nam brakmlardr.. Avrupa aydnlar baylar unu biliniz ki, bunlar drt yl, kendi halklarna ihanet etmekten, halklarn kapitalistlerinize satmaktan baka bir ey yapmamlardr. Denikin'e, Kolak'a, Vrangel'e, Yudeniz'e, ve btn Avrupa iin yz karas bir boazlamadan zaten yanm yklm olarak kan memleketlerinin ekonomisini bsbtn ykmakta usta daha baka hainlere yardn" etmilerdir. Avrupa kapitalistlerinin ve arn generalleri bunlarn yardmyla, Sovyetler Birliindeki yzbinlerce iinin ve kylnn hayatna son vermiler, yzlerce kazak kyn ve kasabasn yakmlar, demiryollarn bozmular, kprleri havaya uurmular, kendi memleketlerini bsbtn zayf drp Avrupal kapitalistlere teslim etmek iin, bozulacak ve berbat edilecek her eyi bozmular ve berbat etmilerdir. Bunca insan niin ldrttklerini, memleketlerinin ekonomisini niin perian ettiklerini kendilerine sorun. Hi utanmadan size u hayaszca cevab vereceklerdir : Halkn iyilii iin. Ama, halkn kendilerini memleketten niin kovduu hakknda azlarn ap bir tek kelime syleyemeyeceklerdir. 1926' dan beri, bunlar Sovyet iktidar aleyhinde bir ok kar-devrim hareketinin rgtlendirilmesine yardm etmektedirler. Sovyet iktidarnn almalar hakknda gazetelerine dpedz yalan haberler verdiklerini kendi su ortaklan olan dostlar itiraf ettikleri halde, bu cinayetlere katldklarn inkr ederler. Kardevrimcilerde kendi memleketlerine ihanet edenlerin, gazeteleri tarafndan verilen emirlere gre alrlar. - 82 -

Avrupal Baylar, memlekette alk yaratmak iin rgt kurmu 48 sann layk olduklar cezay grmelerine hmanizmanz isyan etti. Tuhaf ey dorusu. Dokuz defa lme mahkum edilen Dsseldorf haini Kurten'den daha iren 48 san savunacak yerde, tamamyla masum iilerin ehirlerinizdeki caddelerin ortasnda polis tarafndan her Allann gn ldrlmelerine niin isyan etmiyorsunuz? Sovyet iktidarnn bu 48 haini adalet karsna karmamasnn sebeplerini bilmiyorum, ama tahmin ediyorum, yle cinayetler vardr M, bunlarn istenmesindeki alaklk dmanlarn pek houna gider. Dmanlarmza alaklk dersi vermek, dorusu haddinden fazla saflk olur. Bu arada unu da syleyeyim ki, eer ben Alman vatanda olsaydm, Kurten davasnn halk nnde grlmesine itiraz ederdim. nk burjuva toplumu pek ok sapk yaratmtr, hl bugn de yaratmaktadr. Onun iin, sapkln ve canilerin kullandklar mkemmel tekniin halk nnde propagandasn yapmay hakl gsterecek bir sebep dnemiyorum. Bir komnist sz konusu olduu zaman kllar kprdamayan aydnlarn, mesela, ar taraftar profesr S. I. Platonof sz konusu olunca, niin kii hrriyetini savunduklarn sorabilir miyim? Yabanc memleketlere g etmi Ruslarn canavarlkta ne kadar ileri gittikleri hakknda tam ve doru bir fikir edinmek arzusundaysanz, Sovyetler Birlii halklar aleyhinde mcadele iin iane toplamak zere ar taraftar gmenlerin Paris'teki szcs Vorocenye (Yeniden Dou) gazetesi tarafndan yaplan ary okuyunuz. Bu adi teebbsn banda Rusya snrlar dndaki Ortodoks kilisesi bapiskoposlar ruhani meclisinin bakan metropolit Anton bulunmaktadr. Bu mteassp zalimin szlerini olduu gibi alyorum: - 88 -

Tanrsal g tarafndan nasp ve tayin edilmi bir yetkili olarak, kzl eytan iktidar aleyhine yneltilecek her silah taktis eder ve ya asi mfrezeler saflarnda, ya da halkn kii lerini alan kimseler sfatyla, sa Rusyas urunda hayatlarn feda edenlerin hepsini affederim. Her eyden nce, yilardanberi tanr ve Rusya adna kzl eytana kar szle ve eylemle inata mcade!e eden Rus gereini savunan Halk Birlii'nin sava eylemini ve btn silahlar takdis ederim. Birlie katlan ya da Birliin yardmna koanlardan tanr iyiliini esirgemesin. Metropolit Anton.

Hristiyan kilisesi bakan metrapolitin Sovyetler Birlii halknn iradesine kar gelenleri ve tedhi hareketinde bulunanlar takdis ettii tamamyla meydandadr. fkesi budalalk derecesine varan bir rahip tarafndan yaplm bu trl insan ldrme arlarnn, bu trl insan ldrmeyi takdislerin medeni bir devletin bakentinde yeri olamayaca fikrinde deil misiniz? Bu metropolite : Hey, ne oluyorsun? diye barmak gerektii dncesinde deil misiniz? Bir Rus papaznn yapt bu canavarca k, sizce, sadece Rus gmenlerinin vahilik derecesini gstermekle kalmayp, ayn zamanda, Avrupa aydnlarnn sosyal ahlak ve salk meselelerinde gsterdikleri ar utan vereci kaytsz-ln da bir iareti deil midir? Bir de kalkm, Dounun vahiliinden dem vuruyorsunuz. Hem sulu, hem gl.
- 84 -

Rus gmenleri tarafndan sylenilenlerin, anlatlanlarn doru olduuna inanmsnz. Pekala yle olsun. Hi phe yok ki, bu sizin kendi bileceiniz bir i ama, buna hakknz olduunda pheliyim. pheliyim. nk, br taraftan, ii ve kyl tarafndan gelen bilgiler, vesikalar, y.b. sizi ilgilendirmiyor. Sovyet gazeteleri bugn yaadmz hayatn kt taraflarn saklamyorlar. Bu gazeteler en sert eletiri - zeletiri prensibine gre rgtlendirilmitir. Aile hayatnn hi bir pisliini temizlemekten korktuklar yok. Bu gazeteler henz iyice okuma yazma bilmeyen bunda tabii ki sulu olmayan ama az okumu kimsenin kolayca aldanabileceini gayet, iyi hatrlayacak milyonlarca insan iinde almaktadrlar. Hem sonra unu da bilmeli ki, gmen gazetelerinin etrafa yayarak savurduklar iftiralarn ve yalanlarn pek ou Sovyetler Birliindeki eletiri - zeletirinin verdii bilgilere dayanmaktadr. Eletiri - zeletirinin arlklarna ben kendim de Moskova ve Leningrad'daki gazetelerde ve toplantlarda bir takm itirazlarda bulundum. Sovyetler Birliindeki iiler ve kyller aleyhinde besledii marazl fkeyi az buuk tatmin edecek her eye gmenin ne trl bir heyecanla sarldn bilirim. Geenlerde Brahm'in bir edebiyat tarafndan bastrlan kitab hakknda Sovyet gazetelerinden birinde bir makale yaynladm. Kitab bastran yazar acemi bir kimse olmamakla beraber, ihmalci ve yle byle okumu bir adamd. Rul gazetesinin yazarlarndan pek budala ve abucak fkelenen ufak, tefek ihtiyar Jozef Hessen hemen bir ba makale yazm, insan gldren bir sevinle : Gorki Sovyetler iktidarn eletirsin ha! diye feryad basmt. hmalci ve bilinsiz olarak alan insanlarn y- 85 -

zne kar gerei dobra dobra sylemekten hi bir zaman ekinmediimi kendisi de bilir. Ama, ne are ki, yalan sylememek elinde deil. Gmen siyasetiler de ite byle. zel bir gerek ekli vardr ki, bu gerek yalnz insandan kaanlarn, phecilikleri cahillie dayanan phecilerin, ilgisizliklerini hakl gsterecek bir eyler arayan ilgisizlerin zihinlerini beslemee yarar; rm, can ekien, khne bir gerek, domuzlarn nne atlacak bir pisliktir bu. Sovyetler Birliinde yeni kltr kuran nclerin almalar bu gerei ortadan kaldrmtr. Bu gerein namuslu insanlarn almasn ne kadar rahatsz ettiini anlyorum, biliyorum; ama, tarih tarafndan hakl olarak zelil hale getirilmi insanlarn mal olan bu gerek vastasyla hi kimsenin avutulabilecei ve beslenebilecei fikrinde deilim. iler ve kyller arasnda memnun olmayanlar var mdr? Memnun olmamalarnn sebebi nedir? diye soruyorsunuz. Tabi ki, memnun olmayanlar var On yllk bir alma ile - 160 milyon insann ihtiyalarn ve arzularn tamamyla tatmin etmek bir mucize olur. Memnun olmamann sebebi yle izah edilebilir: ktidar cihaz, on yllk bir alma ile, emeki kitlelerinin kltr ihtiyalarn henz arabuk tatmin edebilecek hala pek gelmemitir. Henz bir eyler eksik. Homurdanan ve szlanan pek ok insan var. Bu szlanmalar glntr; nk bu szlanmalar hem vakitsizdir, hem de dnmeden yaplmaktadr, denebilir. Ama, ben byle demeyeceim. nk szlanmalarda memleketin btn ihtiyalarn tatmin etmek kabiliyetinde olan iktidarn kuvvetine salam bir gven besledii hissediliyor. Devrimin kendilerini byk toprak
- 86 -

sahibi klmasn ve yoksun kylleri kendilerine teslim etmesini hl bekleyen zengin kyller ksm, tabii ki, memnun deildir ve hatta Sovyet iktidarnn almalarna aktif bir ekilde mukavemet etmektedir. Sylemee hacet yok, bu zengin kyller kolektifletirmeye kardr, kapitalist hayat ekillerini mutlaka tekrar douracak bireysel ekonomiye, v.b. taraftardrlar. Ama, zengin kyller oynadklar oyunu oktan kaybetmilerdir, kollektif ekonomiye kar gsterdikleri mukavemet umutsuzdur ve ancak hareketsizlik ile canszlnn kuvveti sayesinde devan edebilir. i ve kyl kitlesinin en aktif unsurlar szlanmyorlar, szlanacak yerde alyorlar, biliyorlar ki, muhta olduklar btn eyler, istedikleri btn eyler yalnz kendi enerjileri vastasile tatmin edilebilir. Sosyalist yarmann, kitle halinde almann ve almada yaratc eylem ile kahramanln domas ancak kendi glerinin ve kendi mutlak iktidarlarnn bilincine varmalaryla mmkn olabilir. Birok fabrikalarn be yllk planlarn iki buuk ylda tamamlamalar ancak; bu bilincin kuvveti sayesinde mmkn olmutur. iler kendilerine en bata lzumlu olan eyin ne olduunu anlamlardr. Burjuva devletlerinde kanunlar Parlamentolarda yaplr. Sovyetler Birliinde ise kanunlar temel cihazlarda, ky meclislerinde, fabrika komitelerinde doar; her kanunun ileyiini gzlemek suretiyle, bu kanunlardan her birinin halk kitlesinin sadece gerek ihtiyalarn tatmin etmek hedefini gtmekle kalmayp, bu kitlenin kltr gelimesine hizmet hedefini gtt de kolayca anlalr. Sovyetler Birliindeki btn ii ve kyl kitlesi anlamaa balamtr ki, madd zenginlemesi ve kl- 87 -

trce gelimesi kendisine dman olan Avrupa tarafndan sun bir ekilde ksteklenmitir. Bu gerei anlamak, memleketimizde hem siyas bilincin, hem de kendi kuvvetinin ne olduu bilincinin gelimesine tabi ki yardm etmektedir. Avrupa ve Amerika aydnlar, dedikodulara kulak verecek yerde, Sovyetler Birliinde gelien oluumun tarih nemi stnde ciddi ve namuslu bir ekilde iyice dnm olsalard, anlyacaklard ki, bu oluumun anlam, insanlk kltrnn tartlmaz deerlerinin 160 milyonluk bir halk tarafndan sindirilmesidir; yine anlayacaklard ki, bu halk yalnz kendisi iin almakla kalmyor, zekice rgtlenmi azim ve iradenin yaratt mucizeleri insanla gstermek suretiyle btn insanlk urunda da alyor. Yazmz, bir soru sorarak bitireceiz. Avrupa ve Amerika aydnlar bu ktalardaki halkn saysn azal tacak, bu ktalar halkn daha zayf, daha da vahi hale getirecek yeni bir boazlama istiyorlar m? Sovyetler Birliindeki ii ve kyl kitlesi sava istemiyor; yle bir devlet yaratmak istiyor ki, bunda herkes birbiriyle eit olsun, ama bu kitle herhangi bir hcuma uryacak olursa, kendini birlemi bir btn olarak savuna cak ve zaferi kazanacaktr.

- 88 -

KLTR USTALARI, KMDEN YANASINIZ? (Bana mektup gnderen Amerikal okuyucularma cevap.) Mektubunuzda diyorsunuz ki:
Atlas okyanusunun br tarafnda yaayan sizin bilmediiniz insanlalarn sefaletini grseniz elbette ki pek aarsnz.

Hayr, mektubunuz beni artmad. Sk sk byle mektuplar alyorum. Mektubunuzun ilgin olduunu sylemekte hakszsnz. Aydnlarn ackl lklar u son iki yl iinde kulaklarmzn pek alt bir ses haline geldi. Bunun anlalmayacak bir taraf yok. Aydnlarn almas hep -en bata- burjuvazinin hayatn gzelletirmekten, zenginlerin kendi yaamlarndan duyduklar baya zntleri avutmaktan ibaret hale geldi. Mesela, Japon emperyalistleri daha in'i paylamaya kalkmadan nce, Alman Spengler nsan -99 -

ve Teknik adl kitabnda yle demiti: Avrupallar, bilgilerini ve teknik tecrbelerini renkli rklara nakletmekle, XIX' uncu yzylda pek byk bir hata ilemilerdir. Spengler'in bu fikri sizin tarihiniz Henrich Van Loon tarafndan da savunulmutur. Van Loon da kabul ediyor ki, kara ve sar renkli insanlar Avrupann kltr tecrbesiyle silahlandrmak, Avrupa burjuvazisi tarafndan ilenen yedi korkun tarihi hatadan biridir. lenen bu hatann dzeltilmesi isteniyor : Avrupa ve Amerika kapitalistleri inliler ile Japonlara para silah veriyorlar ve birbirlerini ldrmelerine yardm ediyorlar; ayn zamanda, Japon emperyalizmine demir yumruklarn gstermek ve ldrlen aynn derisini cesur tavanla birlikte paylamak iin, filolarn tam zamannda Douya gnderiyorlar. Bana yle geliyor ki, Avrupa - Amerika kltrn tehdit eden tehlikeler stnde bunca dil dken Spengler'ler, Van Loon'lar ve burjuvazinin teki avutucular baz eyleri anmay unutsalar, ay ldrlmeyecektir. Unutuyorlar ki, Hintliler, inliler, Japonlar, Zenciler, sosyal bakmdan, yekpare ve yeknesak bir ey deildirler. Caillaux, burjuva budalalklarnn insanl her zaman ssleyen bilgelik olduunu, insanln daha iyi hi bir ey bulmayacan, daha ileri gitmeyeceini, daha ykseklere kmayacan ispat etmek istemekte inat eden o yz ihtiyardan biridir. Burjuvaziyi avutanlarn, iktisadi bilgeliklerini ve bu bilgeliin salamln ispat etmek iin, daha dne kadar kendi ilimlerine dayandlar. Bugn ise, ilmi alak oyunlarndan kovuyorlar. Bundan Spengleri'n peinden giden, yine o Caillaux 23
9 0

ubatta Paris'te Milyukof soyundan eski bakanlar ve genellikle gerici bakanlar nnde konumu ve demitir ki:
Teknik, birok durumda, isizlik yaratmaktadr. Yol verilen iilerin cretinden hisse senedi sahiplerine fazla kr salamaktadr. Bilinle alevlenmi bilinsiz ilimsin insanlara zarar dokunmaktadr. nsanlar ilme gem vurmaldrlar. Bugnk, buhran insan aklnn bozguna uramasdr. lim iin, bazan, byk adamdan daha byk bir felaket olamaz. Bu byk adam, bu prensiplerin ifade edildii devir iin bir mul ve anlam olan bir takm teorik prensipleri salk verir. Mesela Marx'ta olduu gibi, bu prensipler 1848 ve 1870 yllar iin dorudur, ama, 1932 yl iin tamamyla yanltr. Marx bugn yaam olsayd, baka trl yazard.

Bu burjuva, bunlar sylemekle, zeksnn zayfladn iflas ettiini kabul ediyor. Halk stndeki iktidarn salamak iin ilmin kendi verdii grbzl unutup, ilme gem vurulmasn salk veriyor, lme gem vurmak ne demektir? lm aratrma yapmak zgrlnden yoksun etmek demek deil mi? Burjuvazi, bir zamanlar, ilim zgrlne kilise tarafndan yaplan zararlara kar byk bir cesaretle ve byk bir baar ile mcadele etti. Gnmzde ise, burjuva felsefesi yava yava Orta an en karanlk devirlerindeki - 91-

o eski haline, yani din ilminin ua haline dnem. AVrupa Karl Marx'n nceden haber verdii vahilik devline dnmek tehlikesiyle kar karyadr demekte Caillaux hakldr. Evet, uras muhakkak ki, dnyaya hakim olan Avrupa ve Amerika burjuvazisi her yl daha cahil, zekaca daha dkn, daha vahi hale gelmektedir. Caillaux da zaten bunun canl bir rneidir. Vahilie dnmenin mmkn olduu fikri, ada burjuvazinin bugn en moda olan fikridir. Spengler'ler, Caillaux'lar, bu soydan daha bir ok dnrler binlerce dar kalal insann duygusunu ifade etmektedirler. Bu korku ve endie duygusu, kendilerinin byk bir felakete urayacan sezmekten, btn dnya iilerinde devrimci bilimin ilerlemesinden domutur. Burjuvazi, alan insanln edindii tecrbenin, burjuva tarihilerinin bilgece szn ettikleri tecrbenin mantki gelimesine inanmamay pekitirdi. Ama, tarih tek ilim olduundan, ona da ayn ekilde gem vurmak, ya da daha kolay tarihin var olduunu unutuvermek gerekir. Fransz airi ve Fransz Akademisi yesi Paul Valery Bugnn Dnyasna Baklar adl eserinde tarihi unutmay salk veriyor. Halklarn felaketlerine sebep olduundan tr, tarihi byk bir ciddilikle yeriyor; gemii hatrlatmakla, tarih insanda ho bir takm hayaller yaratr, insanlarn rahatn karr diyor. airin insanlar dedii tabi ki burjuvazidir. Paul Valery yeryznde baka insanlar bulunduunu fark edecek kabiliyette de deil belki. Burjuvazinin son zamanlara kadar vnd tarih hakknda bakn air ne diyor : - 92 -

Tarih zeka kimyasnn ortaya att en tehlikeli rndr. Bu rnn zellikleri pek bilinir: nsana hayaller kurdurur, halklar mest eder, bunlarda yahl bir takm hatralar uyandrr, insanlardaki refleksleri abartr, insanlarn eski yaralarn deer, rahatlarn karr, bunlar byklkler heyecanna srkler ve milletleri ac, kurum satar, ekilme7, bo ve yavan hale getirir. (1)

Gryorsunuz ya, Valery avutuculuk grevinde son derece ileri gidiyor. Biliyor ki, burjuvazi milyonlarca insan ldrmek hakkn kendinde grr. Yzbinlerce kitab, elbette ki, kolayca yok edebilir. nk dnyadaki her ey kendi elinde olduu gibi, kitaplklar da elin-dedir. Tarih burjuvazinin rahat ve huzur iinde yaamasna engel mi oluyor? yleyse, kahrolsun tarih! btn tarih kitaplarn ortadan kaldrn. Okullarda tarih okutmayn. Gemii incelemenin sosyal bakmdan tehlikeli, hatta su olduunu ilan edin. Tarihle uramak hevesinde olanlarn anormal olduklar bildirilecek, nsan yz grmemi ssz, adalara srlecektir, Aslolan ey, rahat ve huzurdur. Burjuvaziyi avutanlarn en ok stne titredikleri ey de ite budur. Oysa, rahat ve huzura kavumak iin, Caillaux'nun da dedii gibi, ayn millet iindeki kapitalist yrtclarn, akgzllerin birbirlerine gvenmeleri lazmdr. Gvenin salanmas iinde, Avrupa yrtclar ve esnaflar yama etsin diye bakasnn ev kaps, mesela, in'in
(4) s. 63 Paul Valery, Bugnn Dnyasna Baklar, Paris 1935, 93

kaps ak durmaldr. Oysa, Japon yrtclar ve esnaflar bakasnn kapsnn kendilerinden baka herkese kapal olmalarn isterler. Bahane de u: in kendilerine Avrupa'dan daha yakndr, inlilerin yama edilmesi ise Hintlilerin yama edilmesinden daha uygundur. Zaten, isteseler de zor. nk Hintlileri ngiliz centilmenleri yama etmee almlardr. Halklar yama etme ve soyma yar i adamlar alemini yeni bir boazlama ile tehdit eden bir takm ztlklar dourur. Ayrca, Paris'te kan haftalk Gringoire gazetesi, hastaln asl kaynan bunda gryor ve bir ok gazeteci, siyaset adam, Piskopos, lord, macerac ve dolandrc gibi, o da btn Avrupa devletlerinin Sovyetler Birliine silahl bir mdahalede bulunmalarnn art olduu stnde srar ediyor. te yandan, Avrupa'da isizlik artarken, ii snfnn devrimci bilinci de iyice gelimektedir. Szn ksas, rahat ve huzuru salamak imkn pek az. Hatta en kk imkn bile yok. Ama ben iyimser deilim. Burjuvazinin son derece ama son derece hayasz olduunu bildiimden, onun rahat ve huzur iinde bir hayata kavuabileceini grdm bir are biliyorum. Kolonya Milletvekili Bergin bu arenin ne olduunu 19 ubatta verdii sylevde yle belirtmiti:
Hitler iktidara geldikten sonra, Franszlar Alman topran igal etmee kalkrlarsa, biz de Yahudileri boazlyacaz.

Bergin'in szleri hakknda soruturma yapan Prusya hkmeti Bergin'in halk nnde konuma yapmasn yasak etmitir. Bu tedbir Hitler taraftarlarn fkelendirmitir. Irk bir gazete bakn neler yazyor:
- 9 4 -

Bergin kanuni olmayan bir fiile tevik suu ile itham edilemez; biz iktidara geldikten sonra karlacak bir kanunla Yahudileri boazlyacaz.

Bu szlere aka diye, Alman blf diye baklamaz. Avrupa burjuvazisi, bugnk hali ile yalnz Yahudilerin kkn kazyacak bir kanun karacak yetenekte olmakla kalmaz, kendinden baka trl dnenlerin, her eyden nce, kendi insanlk d karlarna kar hareket edenleri de kkn kazyacak bir kanun karmak kabiliyetindedir. Bu fasit daire iinde skp kalm olan avutucular avutma sanatlarn yava yava unutmakta, kendileri daha imdiden avutulmaa muhta hale gelmektedirler. Bu avunmay, prensip olarak, sadaka vermeyenlerden dilenmektedirler. nk sadaka, dilenmek hakkn merulatrr. Bunlarn balca marifetleri olan iyi yalan sylemek sanat burjuva gereinin iren hayaszln artk gizliyecek gte deildir. lerinden bazlar anlamaa balamlardr ki, dnyay; soymaktan yorulmu insanlar, ii snfnn burjuvazinin hain maksatlarna gn getike daha fazla mukavemet etmesinden endie duyan insanlar, toplumu ykma ekilleri, gibi, azgm kazan hrslarn da azl bir lgnlk haline getirmi insanlar elendirmek ve avutmak, avutucular iin bo ve faydasz bir i haline gelmek yle dursun, artk tehlikeli bir i haline gelmitir. Kederli haydutlar ve katilleri avutmakla su saylacak bir eyler bulunduu da gsterilebilir ama, bilir ki, kimse bununla ilgilenmeyecektir. nk ahlak hayattan gerekir diye srp karlmtr. Bugnn ger-95 -

einde, avutucu-aydn varlnn mantk tarafndan rtlm nc safha haline geldiini gstermek daha doru olur. Avutucu-aydn burjuvaziden geldii halde, sosyal durumu ile bir emekidir; lmee mahkum, meslekten haydut ya da cani gibi lm tamamyla hak etmi kimselere hizmet etmekte feci ve insan kk dren bir eyler bulunduunu anlam gibidir. Bunu anlamaa balamaktadr; nk, burjuvazi bu avutucu-aydnn hizmetlerine muhta olmaktan kmaktadr. Kendi gurubundan olan insanlarn burjuvaziyi tehdit ettiklerini, burjuvazinin Aydn bolluu var! diye l basmasndan anlamaktadr. Gryor ki, burjuvazi avunma yi artk filozoflarda ve dnrlerde aramyor, gelecek hakknda kehanetlerde bulunan arlatanlarda aryor. Avrupa gazetelerinin sayfalar iskambil bakanlarm, yldzlardan ahkam kesenlerin, Hint fakirlerinin, bakclarn, yazdan karakter anlayanlarn, ispirtizma yapanlarn ve burjuvazinin kendisinden daha kara cahil bir sr hokkabazn verdikleri haberlerle sslenmektedir. Fotoraf ve sinema, resim sanatn ldryor. Ressamlar, alktan lmeyelim diye, yaptklar resimleri patatesle, ekmekle, kk burjuvalarn eski elbiseleri ile dei-toku ediyorlar. Paris'te kan bir gazetede u alayc haber vard;
Berlinli sanatlar arasnda sefalet alm yrmtr. Bu sefaletten hi bir kurtulu umudu yok. Sanatlar arasnda bir yardmlama rgt kurulmak isteniyor ama, kazanamyan, hayata hi bir kazan umudu olmyan insanlar kendi aralarnda ne trl bir

- 96 -

yardmlama rgt kurabilirler? Onun iin, sanat Annot - Jaobi'nin ortaya att ilgin fikir Berlin sanat evrelerinde sevinle karlanmtr. Annot -Jacobi ticaret eyasyla dei-toku yapmay teklif ediyor. Kmr tccarlar, sanatlara heykel ve tabloya karlk kmr versinler. Gn gelecek, kmr tccarlar yaptklar bu dei - toku iinden tr piman olmayacaklardr. Di doktorlar ressamlarn dilerine baksnlar. Bir di doktorunun bekleme odasnda iyi bir tablo ne kadar yer tutar? Kasaplar, stler de bu trl frsatlardan faydalanacaklar: Hem iyi bir i yapmak, hem de be para vermeden gerek sanat eserlerine sahip olmak, Sanat Annot - Jacobi'nin fikrini gelitirmek ve uygulamak dncesiyle, Berlin'de zel bir bro kurulmu.

Bu ticaret eyas dei-toku etme iini haber veren gazete bu dei-tokuun Paris'te de yapldn atlayp gemi. Sinema, byk tiyatro sanatn yava yava ldrmektedir. Burjuva sinemasnn ahlak bozucu etkisinden sz etmekte gereksiz. Bu herkesin gayet iyi bildii bir ey. Sinema, duygu ile ilgili btn konular kullandktan sonra, insan vcudunun gayri tabiliklerini tehir etmee balyor. Holivut'taki Metro-Goldwin-Mayer stdyosunda garip bir siname aktrleri grubu bir Acayiplikler filmi evirmek iin bir araya toplanm. Bu filimde leylee 97 F:7

alacak derecede ok benziyen Ku-ku adl gen kz-ku insan iskeleti. P. Robinson, olak olarak domu olup ayaklaryla byk bir ustalkla dantel iliyen Martha var. Stdyoya toplu ine kafa dedikleri Schiltze'yi getirmiler : Vcudu tabi olarak gelimi ama, bir toplu ine kadar kck kafas olan bir kadn bu. Aralarnda gr sakall baka bir kadn, Olga var. Josephine -Joseph diye bir bakasnn vcudunun yars erkek, yars kadndr. Hilton adl Siyaml ikizler, cceler, v.b. de cabas. Barnai, Possart, Mounet-Sullay'ler ve bu soydan byk sanatlara artk ekmek yok. Fairbanks, Harold Loyd ve daha bir sr hokkabaz bu sanatlarn yerini almlardr. Ayni ekilde, caz klasikleri mziin koltuu kurulmutur. Stendhal, Balzac, Dickens ve Flaubert tas tara toplayp gitmi: bunlarn yerini byk rgt kuranlarn maln mlkn koruyan bir polis hafiyesinin kk hrszlar ve katilleri nasl yakaladn anlatmakla usta Wells gibi kimseler bunlarn yerini almtr. Posta pullar ve tramvay biletleri kolleksiyonu yapmak, eski ustalarn eserlerini kt kt taklit eden tablolar koleksiyonu yapmak burjuvazinin sanat ihtiyacn gidermee yeter de artar bile. Burjuvaziyi ilim konusunda ilgilendiren ey, halkn vcut kuvvetlerini pek ucuz ve en elverili ekilde smrme usulleri yollardr. Burjuvazinin gznde ilim bu snfn zenginlemesine yarad srece, sefahat dknnn cins enerjisini arttrd srece bir anlam ifade eder. lmin gtt esas hedeflere burjuvazinin akl ermez. Fikri gelime kapitalizmin boyunduruu altnda bitkin hale gelen insanln vcudunu salkl hale getirme, hareketsiz duran maddenin enerji haline getirilmesi, insan vcudunun yapsnda ve ge-98-

limesindeki srlar kefetmek, btn bunlar Orta Afrikal bir vahi iin ne kadar az ilgi ekici ise, bugnn burjuvazisi iin de o kadar az ilgi ekicidir. lerin gidiatn iyice kavrayan baz aydnlar kendi eserlerinin, kendi hr dncelerinin rn ve kendi bamsz iradeleri saydklar kltr konusundaki yaratmann artk kendilerine ait olmadn anlamlardr. Kltr bugnk kapitalizmin bir i zorunluu olmaktan kmtr. in olaylar 1914'te Louvain niversitesiye kitaplnn yanp yklmasn kendilerine hatrlatm, dn kendilerine Japon toplarnn anghay'da Tunzi niversitesini, deniz kolejini, Tp Fakltesini, balklk okulunu, Mill niversiteyi, ziraat kolejini, mhendis kolejini, i niversitesini yakp yktn retmitir. Ne bu barbarlk hareketi kimseyi isyan ettiriyor, ne de kltr kurumlar iin ayrlan deneklerin azalmas kimseyi fkelendiriyor. Bunun byle olduu zaten miletlerin harl harl silahlanmasndan anlalyor. Ama sylemee hacet yok. Avrupa ve Amerika aydnlarnn yalnz kck bir ksm aresiz ortada kaldklarn anlamlardr. Kendi kendilerine : Ne tarafa gitmeli? diye soruyorlar. Eski alkanla uyup, burjuvazi ile birlikte ii aleyhinde mi yrmeli? Yoksa, eref ve namusa uyup, ii ile birlikte burjuvazinin aleyhine mi yrmeli? Aydnlarn ou ise, gemite olduu gibi, bugn de efendileri olan kapitalizme hizmet etmekle yetiniyorlar. Oysa, aydn uaklarnn ve avutucularnn manevi uysalln, avutma iinin etkin olmadn ve bo olduunu gayet iyi anlayan efendileri byle bir ua aka hakir grmee ve byle bir uan lzumlu olup olmadndan phe etmee balamlardr. - 9 9 -

Kk burjuvay avutmakta uzman kesilmi kimselerden sk sk mektuplar aldm olur. Bay Swen Elverstadt'tan aldm aadaki mektup ta bunlardan biridir: Sayn Gorki, Btn dnya bugn umutsuzlua kadar varan korkun bir aknlk ve kararszlk iindedir. Bu aknlk ve kararszlk yeryzndeki btn lkeleri sarsan o korkun iktisadi buhrandan ileri -gelmektedir. Dnyann srklendii bu facia beni Norve'in en ok okunan gazetesi Tidens Tagn'da bu byk ve mthi felaketin kurban milyonlarca insann maneviyatn ykseltmek ve umutlarn uyandrmak hedefini gden bir makale dizisi hazrlamaa zorlad. Bu hedefi gz nnde tutup, edebiyatn, sanatn, ilmin ve siyasetin temsilcilerine bavurarak, kendilerinden halklar iki yldr kara dnceler iinde tutan bu feci durum hakknda ne dndklerini sormay faydal buldum. Hangi devletten olursa olsun, her vatanda u mesele ile kar karyadr: Zalim kaderin sert darbeleri altnda lmek mi, yoksa buhrann doru bir ekilde zmlendiini grmek umudu ile mcadeleye devam etmek mi? Bugnk feci durumun elverili bir sonuca varaca umudu herkesin mutlaka zledii bir eydir. Szlerine herkesin kulak ver 100

mee alt bir insan tarafndan ne srlecek iyimser bir fikri okuyan herkeste bu umut, parlak bir alev gibi tu-tuacaktr. Onun iin, bugnk durum hakkndaki dncenizi, birka satrla da olsa, bana bildirmenizi rica etmek cesaretini gsterdim. Dnceniz, hi phe yok ki, bir ok kimseleri umutsuzluktan kurtaracak ve bu insanlara gelecee gvenle bakmak kuvvetini verecektir. Derin sayglarmla, Swen Elverstadt.

Birka satrn ifa verici kuvvetine, cmlenin gcne olan saf inanlarn henz kaybetmemi, bu mektup yazar gibi bir ok kimse vardr. Bu kimselerin inanlar o kadar sal' ki, nerdeyse insan inanlarnn samimi olduundan phe bile edecek. yice km olan burjuva alemini iki cmle de, iki yz, yz cmle de canlandramaz. Btn lkelerin Parlamentolarnda ve Milletler Cemiyetinde her Allann gn binlerce cmle syleniyor; ama, bunlarn ne kimseyi avuttuu ve kimsenin yreine su serptii var, ne de kimsede burjuva uygarlnn o kar gelinmez buhrann gelimesini durdurabilmek umudunu uyandrd var. Kk burjuvaya ilme gem vurmak, ilmi disipline sokmak dn vermek zere, eski bakanlar ve daha bir sr aylaklar ehir ehir dolayorlar. Her eye kar ilgisiz olan, tedenberi can sklan gazeteciler bu adamlarn ettikleri gevezelikleri hemen dillerine dola-dlar. Bu insanlardan biri olan Emil Ludwig ciddi bir gazete olan Daily Express'te uzmanlarn kap dar -101-

edilmelerini salk veriyor. Kk burjuva bu yavan herzelerin hepsini dinliyor ve okuyor, bundan kendine gre bir takm sonular karyor. Avrupal kk burjuvann niversitelerin kapatlmasn faydal bulmasndan alacak hi bir taraf yok. Aslnda, bundan nceki bir olay hatrlamas elverir: Almanya'da her niversiteden diploma alanlar iin 6.000 bo yer alr. Oysa, Alman niversiteleri ve yksek okullar her yl 40.000 mezun verir. Burjuva edebiyatna ve gazeteciliine kltrl kamu oyunu dzenleyicisi rol vermekte vatanda D. Smith ve T. Morrison hakszsnz. Bu dzenleyici, gerein iren hercmercini rtmee ve gizlemee alan asalak bir tabiattr. Gene de yleyken, iren gerei rtmemesini, amuru ve pislii rtmesini bilen sarmak ve yaban otlar kadar olsun beceremiyor. Vatandalar, Amerikal her eyden nce Amerikaldr, ondan sonra insandr tezini savunan gazetelerinizin kltr alannda oynadklar rol yanl anlyorsunuz. Irk Alman gazeteleri de rk her eyden nce bir ridir, ondan sonra doktordur, avukattr, filozoftur, diye retiyorlar. Fransz gazetecileri ise; Fransz her eyden nce yenen bir insandr, onun iin bakalarndan daha iyi silahlanmasnn art olduunu ispat etmeye alyorlar. Kafasn silahlandrmas deil, elini silahlandrmas. Avrupa ve Amerika gazeteleri adeta yalnz ve yalnz okuyucularnn kltr seviyelerini drmeye hararetle alyorlar dense abartlm olmaz. Ama bouna zahmet, gazeteler daha bu ie burunlarn sokmadan okuyucunun kltr seviyesi zaten dm bulunuyordu. Kendilerine i bulan kapitalistlerin karlarna uaklk eden pireyi deve yapmakta usta gazeteciler, domuzlarn ldrm, zvanadan km olduklarn tabii ki
- 102 -

bildikleri halde, bu domuzlara gem vurmay akllarnn ucundan bile geirmezler. Mektubunuzda yle diyorsunuz:
Avrupa'da yreimiz szlayarak anladk ki Avrupallarn bize kini vardr.

Bu ok sbjektif bir sz. Size filan ya da falan ayrnty grdren sbjektif btn grmenize engel olmu. Btn Avrupa'nn birbirine kin besleyen bir hava iinde yaadn fark etmemisiniz. Almanlar kendilerini soyup soana eviren Franszlara kin beslerler. Fazla kan hcumundan boulan Franszlar ise, ngilizlerden nefret ederler. Nitekim talyanlar da Franszlara di bilemektedirler. Btn burjuvazi sz birlii edip Sovyetler Birlii'nin gzn karmaa alr. '300 milyon Hintlinin ngiliz lordlarna ve esnaflarna kar besledikleri kin ayyuka kmtr. 450 milyon inli Japonya'ya di biler. in'i yama etmee tedenberi alk olan btn Avrupa ise, in'i, soymak hakkn yalnz kendinde gren Japonya'nn stne atlmaa hazrdr. Herkesin birbirine kar besledii bu kin, byyp, gn getike daha kuvvetli, daha azgn hale gelmektedir. Bu kin, patlamaa hazr cerahatli bir ban gibi, burjuvazinin iinde bymektedir. Yeryznn en iyi ve en grbz halklarnn kan belki yine dereler gibi akacaktr. Sava, en grbz milyonlarca insandan baka, birok deerleri de, bu deerleri vcuda getirmekte kullanlan pek ok hammaddeyi de mahvedecektir. Btn bunlar vcut, maden, yakacak bakmndan insanln yoksullamasyla son bulacaktr. Sylemee hacet yok. sava burjuvazinin milli gruplar arasndaki kini ve
-103 -

nefreti ortadan kaldrmayacak. Kendinizi evrensel insanlk kltrne hizmet edecek gte ve bu kltrn barbarlk seviyesine dmesini nlemee balanm gryorsunuz. ok gzel. Peki, ama u basit meseleyi ortaya koydunuz mu? Sras gelmiken syleyeyim, zaten hi bir zaman evrensel insanlk kltr olmam ve emeki halka kar sorumsuz olan ve halklar birbirine dman eden kapitalist, mill devletler bulunduka daha uzun zaman evrensel insanlk kltr mmkn olmayacaktr. Bu kltr savunmak iin bugn ve yarn ne yapabilirsiniz, elinizden ne gelir? Peki, isizlik gibi, ii snfnn alk yznden tkenmesi gibi, ocuklar arasnda fuhuun artmas gibi kltr ykan olaylarn karsna ne karabileceinizi soruyor musunuz? Halk kitlelerinin tkenmesi, kltr douran alann da tkenmesi anlamna gelir; bunu hi dndnz m? Kltrl denilen tabakann her zaman halk kitlesinden gelme bir kol olduunu, elbette ki bilirsiniz. nk, Amerikallar Amerika Birleik Devletlerinde gazete satan ocuklarn Cumhurbakanlna kadar ykselmeleriyle vnmee alktrlar. Bunu hatrlatm, sadece ocuklarn grgsne iaret etmee nem vermemden ileri gelmektedir. Yoksa, bakanlarn yetenekleri stnde durduumdan deil. Zaten, bunlarn da yetenekleri var m, yok mu, onu bildiim yok ya! stnde derin derin dnmemiz gereken bir mesele daha var. 300 milyon Hintli ngiltere'nin kleleri olmann hi de tanrlar tarafndan yazlm bir aln yazs olmadn anlamaa baladklar bir srada, 450 milyon inlinin Avrupa - Amerika sermayesinin kleleri haline getirebileceklerini kabul ediyor musunuz? D-104-

nn bir kere : Be on bin yrtc ve macera dkn adam milyonlarca emekinin srtndan oldum olasya ve rahat rahat geinsin. Hi olacak ey mi bu? Dn byleydi, bugn byledir diye, bunun yarn da byle olacan iddia edebilir misiniz? Veba yzyllardr adeta normal bir olayd ama bugn veba nerdeyse ortadan kalkm gibidir. Vebann yeryznde oynad rol bugn burjuvazi tekrar ele alm ve renkli rklara btn beyaz rka kar derin bir kin alamak suretile bu renkli rklar zehirlemektedir. Kltrn savunucular, kapitalizmin rklar savan kkrtt dncesinde deil misiniz?

Beni kin ve nefret vaaz etmekle yeriyor ve sevgi tohumu samam salk veriyorsunuz. Kapitalistleri seviniz; nk, sizin kuvvetinizi yeyip yutuyorlar; kapitalistleri seviniz; nk dnyanzn btn hazinelerini bou bouna mahvediyorlar; demirinizi sizi ldren silahlar yapmak iin harcayanlar seviniz; ocuklarnz bile bile alktan geberten hergele tohumlarn seviniz; kendi rahat ve huzurlar uruna sizi topyekn ldrenleri seviniz; kapitalisti seviniz; nk, kapitalistin kilisesi kara cahilliin karanlklar iinde tutmaktadr. Benim iilere byle eyler syleyeceime baya inanyorsunuz demek. Vah, vah! ncil bu soydan eyleri vaaz eder. Bunu dnp, Hristiyanlktan kltrn destei diye sz ediyorsunuz. Dorusu ok ge kalmsnz. Namusu insanlarn sevgi ve alak gnlllk tatllnn kltr stndeki etkisini oktandr azlarna aldklar yok. Hrstiyan burjuvazinin bugn kendi memleketinde ve smrge 105

lede alak gnlll salk verdii ve atei ve klc her zaman kullandndan daha byk bir cerbeze kullanarak kendini klelere sevdirdii, bir srada, bu etkinin szn etmek hem imknszdr, hem de insann cann skar. Siz de bilirsiniz ki, mitralyzler ve gklerdeki tanrnn sesi bugn klcn yerini almtr, nitekim, Paris'te kan bir gazete u haberi veriyor :
Afridilere (byk bir Efgan kabilesi) kar giritikleri savata, ngilizler kendilerine byk yardm dokunan bir yntem bulmulardr. silerden bir grup almaz yaln dalar arasnda bir yaylaya ekilmiler. Tepelerinde hemen bir uak belirmi Afridiler silha sarlmlar. Ama, uak bomba atmam. Bomba atacak yerde, szler dklmee balam. Gklerden ineri bir ses asilere, kendi dillerinde, silahlar brakmalarn, Britanya imparatorluuna kar giritikleri bu anlamsz rekabete son vermelerini salk vermi. Byle gkten inen seslerden akna dnp mcadeleden vazgemi birok asiler grlmtr. Tanr dili ile yaplan deneyler Milano'da da tekrar ele alnd: Faist milis tekilatnn kurulu yldnmnde btn ehir faizmi vmek iin ksa sylev veren tanrnn sesini duydu. General Balbo'vu dinlemek frsatn bulan Milano'lular gklerden gelen seste generalin davudi sesini tandlar. - 106 -

te byle. Tanrnn varln ispat etmenin ve vahileri kleletirmekte onun sesinden faydalanmann pek kolay bir yolunu bulmular. Sanfransisko ya da Vaington stnde tanrnn Japon edasyla ngilizce konumas beklenebilir. Misal olarak bana byk adamlar, byk din adamlarn gsteriyorsunuz. Bunu ciddi olarak sylemeniz pek ho dorusu. Byk kilise adamlarnn nasl, ne ile ve niin yaratldklarn renmek meselesinin szn edecek deiliz. Ama bu adamlara dayanmadan nce, salam olup olmadklarn bir denemeliydiniz. Kilisenin yapt i hakkndaki hkmnzde, ancak koyu bir cahillik temeli stnde doan o Amerikan lkcln delil olarak gsteriyorsunuz. Hrstiyan kilisesinin tarihi hakkndaki bilgisizliiniz belki de yle izah edilebilir : Kilisenin insanlar akl ve vicdan stnde ettii zorbalklarn ne trl zararlar verdiini Amerika Birleik Devletlerinde oturanlar grmemiler ve duymamlardr, bu zorbalklarn aclarn Avrupallarn ektikleri kadar ekmemilerdir. Piskopos meclislerinin kanl kavgalarn, kara taassubunu renip, byk kilise adamlarnn hrsn ve agzllnn ne olduunu anlamalydnz. Hele Efes ruhan meclisinin byk dalavere hikyesini ibretle okumalydnz. Hrstiyanln mezhepler tarihi, hristiyanln ilk yzyllarnda dinden sapanlarn ldrlmelerini, ilk Yahudi katliamlarn Albigeois'larn, Taborite'lerin kknn kurutulmasn, genellikle, tsa kilisesinin gtt kanl siyaseti okuyup renmeliydiniz. Engizisyon tarihi iin gizli taraflarn bilmeyenler iin ok istifadelidir. Tabi bu tarihi, hemeriniz Waington Lee'nin kitabndan okumanz doru olmaz. nk, Engisizyonu tertipleyen Vatikan kilisesi sansr ve kitab doru diye kabul et 107

mistir. Btn bu olaylar renince, anlayacaksnz ki, kilise babalar aznln ounluk stndeki hakimiyetini salamlatrmak iin canla bala almlar, resm dinden ayrlan mezhepleri de. kilise adamlarnn yalanlarn anlayan emeki halk kitlesi iinde doduklarndan tr ezmilerdir. Bu kilise babalar dini, kleler iin yayyorlard; efendiler de, klelerden korktuklarndan dolay bu dini kabul etmilerdi. Tarihiniz Van Loon Byk Tarihi Hatalar adl makalesinde, Kilise ncil'in retileri lehinde savamamal, aleyhinde savamalyd dncesini savunuyor ve diyor ki:
Titus Kuds' yakp ykmakla byk hata etti. Filistin'den kovulan Yahudiler dnyann her yerine daldlar. Kurduklar cemaatlerde Hristiyanlk olgunlam ve kuvvetlenmiti. Marx ve Lenin'in fikirleri kapitalist devletler iin nasl bir felaket olmusa, Hristiyanlk da Roma imparatorluu iin yle bir felaket olmutu.

Evvelce de byleydi, hl da byle: Hristiyan kilisesi ocuka komnizmle ve ncille mcadele etti. Kilisenin btn tarihi bundan ibarettir. Kilise bugn ne yapar? Tabi, en bata dua eder. York bapiskoposu ile Sovyetler Birliine kar hi Hal seferine giriilmemesini vaaz eden Canterbury bapiskoposu yeni bir dua kaleme aldlar; bunda ngiliz ikiyzll ile ngiliz mizah harikulade ekilde kaynamtr. Bu uzun dua Pater Noster (sa Babamz) duasnn eklini taklit eder. Piskoposlar tanrya bakn nasl sesleniyorlar : - 108 -

Refah ve itibar tekrar kurmak hedefini gden hkmet siyasetimiz sizin arzunuza da uygun olsun. Hindistan'n gelecekteki idaresini dzene sokmak iin giriilen eylerin hepsi sizin de arzunuza uygun olsun. Yaknda yaplacak silahszlanma konferans ve bu dnyada bar kuvvetlendirmek iin yaplacak her ey sizin de arzunuza uygun olsun. Ticaretin, kredide gvenin ve karlkl iyiliin tekrar kurulmas konusunda, bize gnlk nafakamz balayn. Herkesin iyiliine alan btn snflarn ibirlii yapmalar mnasebetleriyle bize gnlk nafakamz verir. Milli gurur yznden su iledikse, btn kuvvetimizle bakalarnn imdadna koacak yerde, bunlara hakim olmaktan byk bir zevk duyduksa, bizi affedin. lerimizin idaresinde egoistlik ettikse, kendi menfaatimizi ve snfmzn menfaatlerini teki snflarn menfaatlarndan stn tuttuksa, ettiimiz bu hareketlerden tr bizi affedin.

te tipik bir korkak esnaf duas! Bu uzun duada ettikleri hakaretlerden dolay tanrdan on kere kendilerini affetmesini rica ediyorlar, ama, hakaret etmekten vazgemee hazr olduklarn ve vazgeebilecek lerini bir kerecik sylemiyorlar: - 109 -

Mill gurur yznden ve btn kuvvetleriyle bakalarnn yardmna koacak yerde, bunlara hekim olmaktan byk zevk duymak gibi bir su ilediklerinden tr.

tanrdan yalnz bir defa af diliyorlar. Bizi affedin, ama biz gnah ilemekten vazgeemeyiz : Syledikleri ite budur. Ama, bu af dilemeyi kendileri iin belki de skc ve kk drc bulan ngilizler rahiplerinin ou bunu reddetmilerdir. Bu dua 2 Ocakta Londra'daki Saint - Paul katedralinde okunmu olmal. Canterbury bapiskoposu bu duay zevklerine uygun bulmayanlara duay okumamak izi-. ni vermitir. Hristiyan kilisesinin oynad yavan ve sama komediler ite bunlardr. Rahipler tanrlarn ite byle esnaf ba ve en gzde Avrupa esnaflarnn btn ticaret ilerinin koruyucusu haline getirmilerdir. Ama, bir sa bankas kuran talyan rahiplerini ve Fransa'da trl iler gren Fransz rahiplerini unutup, yalnz ngiliz rahiplerinin szn etmek hakszlk olur. Rus gmenlerinin Paris'te yaynladklar gazetenin 15 ubct tarihli saysnda kan bir habere gre, Mulhouse'daki :
Resmi makamlarn emri zerine, barahip E tarafndan idare edilen Birlik adl Katolik kitapevinin mdr ve tezgahtar yakalanmtr. Kitabevi Almanya'dan ithal edilen ak sak (ahlaka aykr) resimler ve kitaplar satyormu. Bu ticaret eyas msadere -110-

edilmi. Baz kitaplar, muhtevas bakmndan, yalnz ak sak olmakla kalmyor, dini de amurlara batryormu.

Bu trl yzlerce olay gsterilebilir. Bu olaylarn hepsi de ayn eyi ispat eder : Kendisini eiten patronun, kapitalizmin ua kilise kapitalizmi kemiren hastalklarn hepsiyle bulamtr. Burjuvazinin vaktiyle, kilisenin manevi yetkisine gvendii kabul edilirse, grlr ki, bu yetki zeka polislii etmekten baka bir ey deildi. Yine bu yetki emeki halka zulmetmek hizmetini gren rgtlerden bir; olmaktan baka bir ey deildi. Kilise avutuyordu. nkar etmem. Ama bu avutma, akl sndrme vastalarndan biriydi. Hayr. Yoksula; zengini sev, iiye; patronunu sev, diye vaaz etmek benim iim deildir. Ben avutmasn bilmem. tedenberi unu gayet iyi bilirim ki, btn dnya bir kin ve nefret havas iinde yaamaktadr. Gryorum ki, bu hava gittike koyulamakta, gittike aktif, gittike kurtarc hale gelmektedir. Mesleinde bilgili olmak isteyen siz hmanistler, unu biliniz ki, dnyada iki kin, borusunu rttrmektedir. Artk bunu anlamanzn zaman gelmitir. Bu kinlerden biri yrtc insanlar arasnda ve rekabet alannda, ama, ayn zamanda, kendilerini mutlaka mahvolmakla tehdit eden gelecek korkusu yznden domutu. teki kin, ii snfnn kini olup, gerein irenliinden ileri gelmitir.. i snfnn iktidara gemee hak kazand bilinci bu kini gn gnden daha parlak hale gelen hir kla aydnlatmaktadr. Bu iki kin artk o hale gelmitir ki, bunlar ne hi kimse, ne de hi bir ey bartrabilir. - 111 -

Mektubunuzda diyorsunuz ki:

Bir ok kimseler gibi, biz de memleketinizdeki ii diktatrlnn ii kyllere zorbalk etmee kadar vardrd dncesindeyiz.

Size bir dm var: Biroklar gibi dnmeyiniz; Marx ve Lenin retisinin sosyal olgular namuslu bir ekilde inceleyen bilimsel dnce tarafndan ayrlm nokta olduunu, sosyal adalete, yeni kltr ekillerine gtren doru yolun btn aydnl ile ancak bu doktrinin tepesinden grndn daha imdiden anlamaa balyan imdilik sayca az olan birka aydn gibi dnmee alnz. Kk bir aba gsteriniz ve btn tarihi alan insan kitlelerine, iilere ve kyllere yaplm maddi ve manevi, fikri zorbalklarla dolu snfla olan akrabalnz bir an iin unutunuz. Bu abay gsterirseniz, kendi snfnz sizin kendi dmannz olduunu anlayacaksnz. Karl Marx byk bir filozoftur. Onu Merihten gelmi biri sanmaynz. Newton'un ve Darvinin teorileri nasl kendi dnemlerinde ilmi tecrbenin ykseldii en yksek nokta idiyse, Marx'n doktrini de gnmz iin yledir. Lenin, Marx'tan daha sadedir, retici olarak da Marx kadar ustala sahiptir. Marx ile Lenin, hizmet ettiiniz halktan size nce kuvvetini ve an ve hretini, kar ikiyzllk ve yalan stnde duran kendine uygun bir kltr insanlk d zorbalk usulleriyle dn nasl yarattn, bugn nasl yaratmaa devam ettiini gsterecekler; sonra da, bu kltrn rme oluumunu gstereceklerdir; gnmzdeki daln da siz kendiniz anlyacaksnz. Mektubunuzda ifade ettiiniz tela ve heyecan
-112-

douran da zaten bu oluum deil mi? imdi de biraz zorbaln szn edelim. Proleterya diktatrl gelip geici bir olgudur. Tabiatn ve burjuva devletin eski kleleri olan milyonlarca insan kendi memleketinin ve hazinelerinin sahipleri haline getirmek ve bunlar eitmek iin, bu arttr. Btn halk btn kyller ayn iktisadi ve sosyal artlar iine yerletirilince, bunlardan her biri kabiliyetlerine gre almak, ihtiyalarna gre almak imknn bulunca, ii diktatrl bir zorunluluk olmaktan kacaktr. Sizin ve daha biroklarnn anladnz ekilde, zorbalk yanl anlalm bir eydir. Ama ou zaman da bu bir yalan, Sovyetler Birliindeki Komnist Partisine edilmi bir iftiradr. Zorbalk fikri, svf bu ii kltr eylemini sakatlamak, bu halkn lkesini genletirmek ve bu memlekette yeni iktisad ekiller vcuda getirmek iin yapt almay sakatlamak maksadyla, iliyen sosyal oluuma uygulanmtr. Bence zorbalkla hi bir ilgisi olmayan bir sorun (cebrin) sz edilebilir. nk ocuklara alfabe retirken bunlar renmee zorlamayacak msnz? Sovyetler Birliindeki ii ile Partisi kyllere, sosyal ve siyasi konuda, alfabe retiyor. eki ile rs arasndaki hayatnzn faciasn siz aydnlara hissettiren bir kimse ya da bir eyler var. Sosyal ve siyasi konuda size ilk harfleri reten bir kimse de var. O kimse tabi ki ben deilim. Kyllk milyonlarca kk toprak sahibi her memlekette yrtc insanlarn ve asalaklarn yetimesine elverili bir alandr. Kapitalizm btn irenliiyle ite bu alanda ortaya kmtr. Kylnn btn kuvvetini, btn kabiliyetlerini btn yeteneklerini sefil - 1 1 3 -

F:8

aile ocann kayglar yer yutar. Kk toprak sahibinin kltr konusundaki aptall tamamyla milyonerin aptallna benzer. Siz aydnlar bunu grmeli, anlamalsnz. Ekim 1917 Devriminden nce, Rusya'daki kyller XVIII'inci yzyl artlar iinde yaamaa devam etmekteydiler. Bu, hi kimsenin kar kamayaca, hatta Sovyetler iktidarna kar olan fkeleri artk hem gln, hem de iren hale gelen Rus gmenlerin, bile kar kamayacaklar bir olaydr. Kyller yar vahi bir insan kitlesi, drdnc kategori olarak kalmamal. Kyller kurnaz ve hilekr mujie, toprak sahibine, kapitaliste yem olmamal. Kyller sefil ve paralanm, sefil sahibini besleyemeyen topra stnde ldrc artlar iinde alan cahil, topran besleme, makinelerle ileme, ziraat gelitirme imkanlarndan yoksun olarak yaamamal. Kyller bence dini dncenin karanlk taassubu iinde kalm olan o uursuz Malthus teorisini hakl karmamaldrlar. Kyl kitlesi gerei ve durumunun kk drc tarafn henz anlamamsa, ii zorla da olsa, ona bunun bilincini alamak zorundadr. Oysa buna hi lzum kalmyor. nk 1914 -1918 boazlamasnn dehetlerini yaayp. Ekim 1917 Devrimi ile gz alan Rus kyls kr deildir, pratik -olarak dnmesini bilir. Kendisine gbre ve makine veriliyor; btn okullarn kaplar kendisine aktr; her yl binlerce kyl ocuu mhendis, ziraat mhendisi, doktor olarak hayata atlmaktadr. Kyller, Komnist Partisinde Sovyetler Birlii'nin 160 milyon ba, 320 milyon kolu olan tek bir efendi yaratmaya altn anlamaya balamtr. Asi anlalmas gereken ey budur. Memleketinde yaplan her eyin sadece bir avu zengin iin deil, geni halk kitleleri iin yapldn anlyor kyller. Yine kyller 114

gryorlar ki, Sovyetler Birliinde kendileri iin yalnz faydal olan ey yaplyor, memleketteki yirmi alt Bilimsel Aratrma Enstits, kyllerin almasn kolaylatrmak iin, topraklarnn verimini artrmaya alyor. Kyl yzyllardan beri oturduu pis kylerde yaamak istemiyor artk. ocuklar iin okullar ve kreleri, kendisi iin de tiyatrolar, kulpleri, kitaplklar, sinemalar olan ziraat ehirleri ne yerlemek istiyor. Kylde renmek ihtiras, kltrel ihtiyalar gittike artmaktadr. Kyl bunlar anlamam olsayd, Sovyetler Birliin'de giriilen alma, on be ylda iilerin ve kyllerin kaynamas enerjileri sayesinde elde edilen ok deerli sonulara varamazd. Burjuva devletlerindeki halk kitleleri, byk ounluu ile almasnn kltr bakmndan kapsam hakknda hibir fikri olmayan mihaniki bir gtr. Memleketinizde trstler, milli kuvvetleri smren yrtc ve akgz tekilatlar, emeki halkn srtndan geinen asalaklar birer efendi olarak saltanat srerler. Bunlar birbirlerine dman olduklarndan, para stnde ihtikr yaptklarndan, birbirlerini mahvetmeye altklarndan, borsada hileli facialar yaratrlar. Bunlarn ortal kartrmalar ite memleketinizi grlmedik bir buhrana srklemitir. Milyonlarca ii alktan lyor, halkn salna are bulunamyor, ocuk lm felaket denecek saylara ykselirken, bir yandan da intiharlar oalyor. Kltrn esas alann tekil eden insan enerjisinin tkendii grlyor. Buna ramen isizlere yardm iini dzenlemek iin 375 milyon dolarlk bir denek ayrlmasn isteyen La Follette Castigan yasa tasars Parlamentonuz tarafndan reddedildi. New-York - 115 -

American gazetesi, ise New-York'ta oturduklar evin kirasn veremediklerinden sokaa atlan isizler ve aileleri hakknda u saylar vermektedir : 1930'da 153.731, 1931'de 198.738 kii evsiz barksz kalmtr. Bu yln Ocak aynda, New-York'ta, her gn yzlerce isiz ailesi evlerinden atlmaktadr. Sovyetler Birliin'de hakim olanlar ve kanun yapanlar ve zel toprak mlkiyetini kaldrmann zorunlu olduu bilincine, tarlalardaki almay kollektifletirmenin ve makineletirmenin, bunun sonucu olarak memlekette tek ve gerek efendiler olmann zorunlu olduu bilincine varm bir ksm kyllerdir. Kollektif retimdeki kyl says durmadan artmaktadr. Yeni kuak toprak klelii kalntlarn ve yzlerce yllk kle hayatndan kalma pein hkmleri ortadan kaldrmaya altka, daha da artacaktr. Sovyetler Birliinde kanunlar, emeki kitlesinin, derinliklerinde yaratlr, aktif hayat artlarndan doar. Sovyet iktidar ve Parti, iilerin ve kyllerin almasyla ieklenen eyi ifade etmekten ve tasdik etmekten baka bir ey yapmaz. Biliyoruz ki, iilerin ve kyllerin bu almasnda gdlen hedef snfsz toplumu yaratmaktr. Parti, ii kitlesinin rgt merkezi, sinir sistemi ve dima olduu lde diktatrdr. Btn halk kitlesindeki kabiliyetlere btn kaplar amak maksadyla, Parti en ok saydaki maddi enerjiyi en ksa zamanda fikri enerji haline getirmek hedefini benimsemitir. Bireycilie dayanan burjuva devleti genleri kendi gelenekleri ve kendi menfaatleri dorultusunda yetitirmeye alr. Bundan daha tabi bir ey olamaz. Yine de yleyken, asl burjuva toplumundaki genler arasn 116

da, ou zaman, anarist fikir ve teorilerin doduunu gryoruz. Oysa, bu tabi bir ey deildir. Ama bu gsteriyor ki, anormal ve shhatli olmayan bir evrede boulmu insanlar, insann kiiliini snrsz bir hrriyete kavuturmak maksadyla, toplumu tamamyla ykmak hayalleri kurmaya balyorlar. Biliyorsunuz ki, genleriniz ayn zamanda da Avrupa genleri, yani burjuva genlii ii su ilemeye kadar vardran bir takn lgnlklar yapmak. Bu sularn ilenmesine sebep olan ey madd ihtiya deildir. Daha ok, yaamak sknts, merak, kuvvetli duygular aramaktr. Btn bu sularn temelinde kii ve yaay iin elverili olmayan bir deerlendirme vardr. Burjuvazi ii ve kyl evrelerinden gelme en kabiliyetli temsilcileri kendine eker, bunlar kendi menfaatlerine hizmet etmek zorunda brakr; insana belli bir ruhi refah, iyi bir ev, rahat bir yuva edinmek imkan veren hrriyeti gklere karr. Ama, elbette, inkar edemezsiniz ki, burjuva hayatnn karsna kard engelleri yenemeyen binlerce insan toplumunuzda hasis bir refah yolu stnde mahvolup gitmektedir. Avrupa ve Amerika edebiyatlar kabiliyetli birok insann bou bouna mahvolup gittiini gsteren tasvirlerle dolup tamaktadr. Burjuvazinin tarihi, manevi bakmdan yoksullamasnn tarihi demektir. Burjuvazi gnmzde hangi kabiliyetleri deerlendirebiliyor? Her soydan Hitler'den baka, kendini byk grmek hastas ccelerden baka vnecek bir eyi yok. Sovyetler Birlii halklar bir yeniden genleme devri amtr. Ekim 1917 Devrimi yetenekli onbinlerce insan aktif hayata davet etmitir. Ama, bunlar ii snfnn gtt hedeflere varlmasn salayacak kadar ok ve kalabalk deildir. Sovyetler Birliinde isiz kal- 117 -

m kimse yoktur; bu memlekette kuvvetler hibir zaman ve hibir yerde grlmedik bir hzla gelitikleri halde, her yerde, insan enerjisinin kullanld btn alanlarda yine de yeteri kadar kuvvet yoktur. Kltr ustalar olan siz aydnlarn, halkn, iktidar ele alnca, kltr alannda nmze geni yaratma imkanlar sereceini anlamanz gerekir. Tarihin Rus aydnlarna ne ac bir ibret dersi verdiine hele bir baknz: Emeki halkn peinden gitmediler, ama ite imdi bo bir fke iinde kendi kendilerini yiyerek gmen hayat iinde ryp gitmektedirler. Pek yaknda hepsi de lecek, arkalarnda Bunlar birer haindi i diye Korkun; bir hatra brakacaklardr. Burjuvazi kltr dmandr. Kltr dmanl etmemek de elinde olmayan bir eydir. Bu gerei kapitalist devletlerin yaptklar eyler de kuvvetlendirmektedir. Sovyetler Birlii tarafndan teklif edilen btn milletlerin silahlar brakmas tasarsn burjuvazi reddetmitir. Yalnz bu olay kapitalistlerin sosyal bakmdan zararl bir takm insanlar olduklarn, yeni bir cihaz boazlamas hazrladklarn sylemeye fazlasyla yeter. Bu insanlar Sovyetler Birliini gergin bir halde, bir savunma durumunda tutuyorlar. Sovyetler Birliine saldrmay, bu geni memleketi smrge pazar haline getirmek iini yoluna koymaya alan kapitalistlere kar savunma vastalar retmek iin ii snfn en deerli zamanlarn ye malzemeyi harcamaya zorluyorlar. Sovyetler Birlii halklar kendilerini Avrupa kapitalistlerine kar savunmak iin harcadklar hesapsz kuvvetleri ve mali imknlar insanln kltrn tekrar genletirmekte pekl kullanabilirlerdi; nk Sovyetler Birliindeki sosyalizmi kurma almalarnn b 118

tn insanl da iine alan bir umul yardr. ................... Onun iin, Kltr ustalar, kimden yallasnz? sorusunu da halletmenizin artk zaman gelmitir. Yeni hayat ekilleri yaratmak iin kltr emekileriyle mi berabersiniz, yoksa bu kuvvete kar olan sorumsuz yrtc insanlar kastn muhafaza etmek iin, bandan rmeye balayp ancak hareketsizliin gc ile yaayabilen kastla m berabersiniz?

- 119 -

K KLTR Paris'teki Yazarlar Kongresi (1934) faizmin hcumlarna ve ykmalarna kar kltr savunmak parolasyla tertiplendi. Kongreye katlan btn yelerin ada burjuvazinin kltr kavramna ayn anlam yerdikleri, bu kavram ayn ekilde tarif ettikleri ve bu konuda aralarnda hibir fikir ayrl bulunmad sanlmt belki. Acaba gerekten byle mi? rme ve dalma halinde olan burjuva kltr faizmi dourmutur. Faizm bu kltrn kanserli bir ikinliidir. Faizmin teorisyenleri ve uygulayclar burjuva evrelerinden yetimi bir takm macera dknleridir. talya'da, Almanya'da burjuvazi siyasi ve ekonomik iktidar faistlerin eline brakmtr. Orta adaki talyan ehirleri burjuvazisi Condottiere (cretli asker)leri nasl bir hile ve kurnazlkla idare etmise, o da bunlar yle idare etmektedir. Bu burjuvazi iilerin faistler tarafndan iren bir ekilde ldrlmelerini sevinerek seyretmek ve bu ldrmeyi tevik etmek- 121 -

le kalmayp, daha dne kadar vnd kendi fikir kuvvetlerinin temsilcileri olan yazarlarn ve ilim adamlarnn bunlar tarafndan kovuturulmasna ve srlmesine de izin vermektedir. Faizm, Alman rknn btn dnyaya, btn teki rklara hakim olmak teorisini ortaya att; bunu, yeni bir Dnya Sava vastasyla dnyay yeniden paylatrmak emelini besleyen emperyalist efendisinin gzn doyurmak maksadyla yapt. oktandr unutulan bu fikir, Friedrich Nietsche denilen hasta bir adamn sarn hayvann stnl fikrinden gelir. Hintlilerin, Hindi inlilerin, Zencilerin, Malezyallarn ve Polinezyallarn sarn ve kzl, renkli insanlar tarafndan kleletirilmesi olayna dayanr. Biliyoruz ki, Almanya, Avusturya ve Fransa'y ezdikten sonra, ngiliz, Hollanda ve Fransz burjuvazilerinin smrgeleri yama etmek iine katlmak istemiti. Bu fikir ii o yllarda olgunlat. Beyaz rkn btn dnyaya mutlaka hakim olacan iln eden bu teori burjuvazinin her milli grubuna yalnz btn renkli insanlara deil, Avrupal komularna da kleletirilmesi ya da mahvedilmesi gereken barbarlar gz ile bakmak imkann vermektedir. Daha nce talyan ve Japon burjuvazileri tarafndan uygulanan bu teori kltr kelimesine bugnk anlamn veren gereklerden biridir. Avrupa burjuvazisinin en gzde adamlar hep yksek perdeden konuuyorlar. Aydn says oald diye bar bar baryorlar. Halk retimini snrlamann, kltrn gelimesine set ekmenin mutlaka art olduundan dem vuruyorlar, hatta tekniin ii azttndan ve elle almaya dnmekten bile sz ediyorlar. York taspiskoposu, Bournemouth okulunu aarken :
- 122 -

Artk hi bir ey icat edilmesin isterdim. Elimde olsa, infilakl motoru muhakkak ki paralamak isterdim.

demedi mi? Bu lekelenmi din iindeki meslekta Canterbury piskoposu ise, tekniin lzumunu baya kabul ediyor; nk, Sovyet Rusya aleyhine bir Hal seferine giriilmeini salk vermektedir. Uzmanlarn fikrine gre, yeni sava bir teknik sava olacaktr. sa'nn yeryzndeki temsilcileri tarafndan Londra'da ve Roma'da verilen sylevler, kltr gelimesinin durdurulmasn vaaz eden btn teki burjuvalarn ya ii snfna olan nefretlerinden ya da yaklaan felaketin korkusu ile deliye dnen btn bu insanlarn syledikleri szler 1880 ylla rnda sylenmi olsayd, burjuvazi bunlara aptal, barbar damgasn basard. Gnmzde ise, burjuvazi artk mertlik ile hayaszl birbirinden ayrmyor. Orta aa dnme arsna dncenin cesareti ad verilmitir Onun iin gryoruz ki, Avrupa'nn burjuva kltr, tarihilerinin iddia ettikleri gibi, birlemi bir kitle tekil etmiyor. Bu kltrn canl kuvvetli tccarlar ve bankerler diye ikiye paralanmtr. Btn insanlara bol ve ucuz ticaret mal gz ile bakan bu tccarlar ve bankerler kltrn gelimesine almak hakkn savunan insanlar olarak ve vahileme faistler olarak pek rahat olan yksek sosyal grevlerini ne pahasna olursa olsun korumak isterler; bunlarn kanl cinayetlerine bir son vermek iin, ve bunlar tek balarna brakmak, ya da kesin bir takm tedbirler almak gerektir.

123

Paris'in belli bal gnlk gazetelerinde alan yazarlar, faizmin burjuva kltr iin ne trl bir tehlike olduunu adeta hi azlarna almadklar halde, devrimimizin u temel meselesini ortaya koyuyorlar: Komnizm Yunan ve Roma kltr hazinelerine dayanan Bat Avrupa kltrnn mirass olabilir mi? Mesele son derece ak bir ekilde ortaya konmutur ve bir sz yarmasna ar gibi grnmektedir. Tartmann verimli olmas iin, daha banda, tartmann konusunu tespit etmek, reddedilen, inkr edilen ve savunulan, teyit edilen eyi iyice belirtmek gerekir. Kesin ve belli anlamn oktan kaybeden kltr kelimesine ada burjuva kltrn savunanlarn verdikleri gerek anlam nedir? Gryoruz ki, ada burjuvazi bugn elinde bulunan eyle tamamyla tatmin edilmekte ve saysz isiz ordular kurmak, tekniin kslmasn salk vermek, yksek okullara, mzelere, v.b. ayrlan denekleri azaltmak suretiyle, kltrn normal gelimesini fiilen baarl bir ekilde snrlamaktadr. Biliyoruz ki, durmadan alan ve genileyen sanayi kolu, milyonlarca iiyi ve kyly yarnn sava meydanlarnda mahvetmek hedefini gden sava sanayiidir. Avrupa burjuvazisi uluslararas anlamazl bu sava meydanlarnda halletmek, milli gruplardan hangi grubun tekilere kumanda edeceini tespit etmek iddiasndadr. Kle haline getirilmi komularnn kanlarn emmek maksadyla burjuvazinin tertipledii yarnki boazlamann kapanlar byk bir soukkanllkla ilan ediyorlar ki, nmzdeki bu sava 1914 -1918 savandan daha ykc ve daha ldrc olacaktr. Kayplar ve yakp yktklar ii snf ile kyllerin, yani burjuvazinin lgnlndan en ok zdrap ekmi snflarn emei sayesinde oktan onarlan
-124 -

son savan baz olaylarn hatrlatmann tam yeridir. te olaylar unlar: Almanyann 1915'ten itibaren makine ya kalmamt. O devirde 200 marka satlan makine yann tonuna Almanlar Kopenhang'ta 1.800 mark demekteydiler. Amerika Birleik Devletlerinin Berlin elisi o yln Aralk aynda hkmetine yazd mektupta Almanlarn makine ya bulunmamasndan dolay yenileceklerini bildirmiti. Oysa, tam o srada ngiliz gemileri Almanlarn muhta olduklar makine yan Kopenhang'a tamaktayd. Yaplan bu ticaret ngiltere Ticaret Bakanlnn yaynlad istatistikle de teyit edilmitir. ngiltere, skandinav memleketleri vastasyla Almanya'ya kmr yollamam olsayd, bu memleket 1915 ylnn daha ilk aylarnda kmrsz kalacakt. Bylelikle, sve 1914 yl Eyllnde ald 33.000 ton kmr olduu gibi Orta Avrupa devletlerine teslim etmiti. ngiltere'nin gsterdii bu korkun cmertlik sayesindedir ki, Ludendorf 1917'de Ruhr maden kmrlerinde alacak 50.000 iinin terhis edilmesini reddetmek imkann bulmutu. sve'e yaplan kmr ihracat ksa zamanda ayda 100.000, hatta 150.000 tonu, yani sve'in savatan nceki yllk kmr istihlkinin iki mislinden fazlasn bulmutu. ngiltere'nin Kopenhag'taki byk elisi Sir Wolf Paget hkmetine yazd bir mektupta bu kmrn ngiliz askerlerini ldrmee yaradn bildirmiti, ama onun bu szlerine hi kulak asan olmamt. htikr dkn Franszlarn sava srasnda dmanlar olan Alman ihtikr dknlerine nikel ya da 125

inko verdikleri, bir ngiliz fabrikatrnn insan ldren maddeler konusundaki bulular Almanlarla mbadele ettii tespit edilmitir. Herkesin bilmedii kim bilir daha ne iren ve caniyane eyler var. u halde gryoruz ki, sava ticarete hi te engel olmuyor ve anlamazlklar, atmalar baz kimseleri iilerin kanlar ve kemikleri vastasyla zengin etmee yaryor. Kendi snf kardelerini ldrmemesi, sakatlamamas gerektiini ve ihtikr dknlerinin sebep olduklar kayplar ve ykmlar savatan sonra sefil bir cretle yine kendisinin onaracan ii snf ne yazk ki hl anlamyor. Gerekten insancl basit ve aydn hakkaniyet anlay bize diyor ki, emein rn bu rn yaratana aittir, bu rnn retilmesi emredene ait olamaz. Yaplan bir silah, her silah iilerin rndr. Yunan ve Latin Kltrlerinin hazineleri stnde kurulan ada Avrupa burjuva kltrnn anlam hakknda demek ki epey eyler rendik. Buna ngiliz burjuvazisinin u gnlerde baard milletleraras ahlak alanndan da bir eyler ekleyelim. Bu adal burjuvazi komular tarafndan tedenberi hainlikle, yani kstahlkla, hayaszlkla, ikiyzllkle, hilekarlkla damgalanmtr. Herkes bilir ki, bu burjuvazi, Alman ihtikr dknleriyle bir sava halinde sadece Fransz ihtikr dknlerini savunacan bildirmekle yetinen bir takm tantanal vaatlerde bulunmutur. Hatta sylendiine gre, ngiltere'nin snr Ren nehri boylardr, yani Fransz - Alman snrdr, demi. Bu cmlenin ifte bir anlam olduu sonradan anlalm; nk, ngiliz burjuvazisi verdii szden cayp, Alman burjuvazisi ile anlam ngiltere'nin snr Ren nehri boylarnda olabilir. Franszlar savunmak iin deil, za 126

ferden sonra baz ngilizleri - Cermenleri savunmak iin. Ne inan, ne de kanun, tanyan insanlarn ellerinden her ey gelir. Yunan ve Latin Kltr hazinelerinin mirass olan yzlerce yllk kltr btn engellere ramen grevine devam edecek mi? Yoksa, iktisadn zekadan stn olduunu ilan etmek istiyen yeni bir kltr karsnda mahvolup gidecek mi? Fransz gazetecileri kendilerine bu soruyu soruyorlar. ktisadn zekadan stn olduundan dem vurmakla, gazeteci baylar hi dnmeden ve mihaniki bir ekilce cahilliklerinin ukuruna, daha dorusu hayaszlklarnn ukuruna dm oluyorlar. Zaten, ilerindim zlarnn saf bir fikri bamszlk hlyasndan kurtulmam olmamalar mmkndr. Oysa, bunlarn hepsi de tamamyla mdrlere, mdrler de tamamyla yaynevi sahiplerine, bankerlere, lordlara, silah fabrikatrlerine baldrlar. Saf gazeteciler hl varsa etraflarna dikkatle ve namuslu bir ekilde baksnlar; o zaman grecekler ki, iki ayakl rmceklerin iktisadi burjuva devletlerde hakim olan en kaba maddi ekiller iinde ifade edilmektedir; oysa yeni kltr eklinin hedefi emeki insanlar, Sir Basile Zahrof'un Deterding'in, Vickes'in, Creuzot'un, Hearst'n, Scihneider'in Ivan Kreuger'in, Stavisky'nin (1) ve ada burjuva kltrnn daha baka gerek eflerinin zekas tarafndan yaratlan o anlamsz iktisadn zorbalndan kurtarmaktr. Hayale kaplmak glntr. nsanlar gibi,
(1) Silh, potrol, elik, gazetecilik, kibrit vb. alanlarda n salm uluslararas byk i adamlar ve sanayiciler. (ev.) - 127 *

gazetecilerin de ya koyun ya da turuluk kk hyar gibi kolayca ve serbeste alnp satldklar bir toplumda kiinin bamszlndan dem vurmak bsbtn glntr. Dolandrclklarn bykl, dolandrclarn kii olarak hilii, burjuva kltrndeki rm zeknn ne kadar zararl olduunu gayet mkemmel bir ekilde gstermektedir. Bu hilik aka ispat ediyor ki, Avrupa burjuvasnn kendine zg kabiliyeti tkenmitir. Bu tip bozulmutur; Staviskiye ya da kibrit kral Ivan Kreuger'e nispetle, John Law bir dahidir. Hainliklerin gittike artmas, ada burjuvazinin zekasnn ne kadar rdn, bozulduunu gayet iyi gstermektedir. 1920 ylna gelinceye kadar dnya mesela, Noske gibi hainlerin hi yzn grmemiti. Bu adam arkadalar olan Ebert te Haasse'ye ve genellikle Sosyalist Enternasyonalin liderlerine kendini kana susam kpek diye tantmt. Avrupa gazetelerinin her Allahn gn tanttklar ekilde burjuvazinin ahlak ve gelenekleri nmze korkun, iren bir manzara, sermektedir Kan ve amur deryas iinde geen gnlk mesleki alma alkanlklar bunlarn duygularn krletmi ve gzleri nne serilen eylerden bir takm sonular karmak arzusunu sndrmtr. Olmayacak ey deil bu. Olaylar ilgisiz bir ekilde kaybeden bu yazarlar bunlar Kan ve amur deryasndan karp elendirmek zere burjuva okuyucularna sunuyorlar, bu cinayet tasvirleriyle beslenen bu okurlar daha da kstah, daha da kafasz hale geliyorlar. Kk ve orta burjuvazide en ok sevilen edebiyatn polis roman olduunu bilmeyen yoktur. imdi u sorguyu sormaa hak kazandk : Yunan ve Latin medeniyetleri hazineleri bu amurun, bu -128-

rkln neresinde ve ne ekilde muhafaza edilmitir? Bu hazineler madd deerler olarak mzelerde, alan kitlelerin, kk burjuvazinin gremeyecekleri milyonerlerin koleksiyonlarnda bulunur. Mesela, Aiskhileus'un, Sofokles'in, Evripides'in eserleri, fikir deerleri olarak, tiyatrolarda pekala oynayabilir ama, byle bir ey Avrupa'da gelenek olmamtr. Burjuva niversitelerinde, profesrler Roma hukuku, eski Yunan felsefesi, hatta devletler hukuku, Orta a hmanizmas hakknda birok dersler verirler. ada hayatn hercmerci iinde bu deerlerin bulunduklar yeri kefetmek ve bunlarn pratik, eitici nemlerini gstermek hakkn Avrupal gazetecilere brakalm. Bize yle geliyor ki, ada Avrupa'nn hatrlatt Roma, asl dme ve kme devrindeki Roma'dr. ada Avrupa'daki hakim snfn rmesi olay karsnda burjuva aydnlar bsbtn acayip ve hazin bir rol oynamaktadrlar. Sylemee hacet yok, birbirlerine benzeyen insanlar bir araya toplanrlar ve rm bir kltr savunmakla, aydnlar kendi snflarnn hkimiyetini savunmu olurlar. Bu iktidara, hem teknik bakmdan, hem de fikir bakmndan, dn olduu gibi, bugn de hep az ok usta aydnlar hizmet etmilerdir. 1914'te, Avrupa burjuvazisi binlerce aydn basit birer asker olarak cepheye gndermi, bunlar birbirlerinin kkn kurutmaa zorlamtr. Sakatlanmadan, gazla zehirlenmeden ya da ldrlmeden nce, bu kltr .ustalar ehirlerin, verimli topraklarn ve bir ok kltr eserlerinin yaklp yklmasna ellerinden geldii kadar yardm etmilerdi. Bu aydnlarn ou, varlkl olanlarn iktidarn kuvvetlendirmek maksadyla, intihar eden emekilerdi. Bu katliamdan sa salim kurtulabilen baz aydnlar sa- 129 -

van lgnln anlatan sava lanetleyen kitaplar yazdlar. Burjuvalar bugn ok daha geni bir apta dnyay boazlamaya hazrlanmaktadr. Demir yumruklu sava dn abidelere, uygarlk hazinelerine sayg gstermedii gibi, yarnki savata da Briti Muzeum'u, Luvr'u, Kapitol'u ve eski a bakentlerinin bir ok mzelerini yakp ykmas, birer toz yn haline getirmesi mmkndr. Sylemee hacet yok, milyonlarca ii ve kyl ile birlikte fikir gcn ellerinde tutan binlerce insan, binlerce kltr ustas da lp gidecektir. Ne uruna? Her byk ihtikr dkn ve banker grubunun komusunu kle haline getirmesi ve soyup soana evirmesi uruna. Pek ok defa ispat edilmi su gtrmez bir gerektir ki burjuvazi tarafndan zaman zaman tertiplenen katliamlar silahl yamadan, yani btn burjuva memleketlerdeki kanunlarn cezalandrldklar bir cinayetten baka bir ey deildir. htikr dknlerinin, dn mahvettikleri gibi, yarn da ne kadar ok deerli ve bilgili emei, madeni ve icad mahvedecekleri dnlecek olursa, burjuva anlamazlklarnn dourduu ahmaka cinayetin ne iren hale geldii kolayca anlalr. Kim bilir ne kadar ehir, ne kadar fabrika kl yn haline gelecek, insan hayran brakacak kadar gzel yaplm kim bilir ka gemi batracak, kim bilir ne kadar ok bereketli topraklar orak birer tarla haline gelecek. Btn bunlar yetmiyormu gibi, atlayacak kadar doymu bu insan grubunun iledii lgnca cinayet; iileri, kylleri, aydnlar kendi elleriyle yaptklar eserleri ykmakla ve bunlar birbirlerini ldrmek iin altrmakla son bulacak. ktisadn stnl varlkl snflarn kaba, hayvani maddeciliinde tam bir ekilde ifadesini bulmu-130-

tur. ki ayakl iko rmceklerin maddecilii olan bu agzl maddeciliin fesat zihniyeti artk dinin ve felsefenin paavralar altnda gizlenemez. Faizm ile rk teori silahl yamay hayaszca vaaz etmektedir. ada burjuva kltrnn zihniyeti, iren zihniyeti ite budur. Gryoruz ki, bu zihniyetin aka, hayaszca ifade edildii memleketteki namuslu aydnlar boulmaktan korkarak kayorlar. Bu zihniyet yarn sndklar memlekette kendini gsterecek: ii snf gz yumarsa, orada da patlak verecek. O zaman pek tabi olarak karmza u soru kyor: Kendi kltrnn prensiplerini oktan inkar etmi, iktisad idare etmesini unutmu, gittike korkun hale gelen bir isizlik yaratm, sava yznden kylleri, iiler, smrgeleri hayaszca soymu olan ada burjuvazi ne hakla iktidar hl elinde tutuyor? Btn dnyann alma ve yaratma enerjisini sama ve anlamsz bir ekilde berbat eden bu snfn, bir sr ahlaksz ve caniden ibaret olan bu snfn iktidar elinde tutmaa, yaamaa ne hakk var? ki milyara yakn Avrupal, inli, Hintli, Afrikal iiyi ve kyly kanl avular iinde tutan ite bu snftr. Bu olay bir" baka olayla kyaslayacak olursak, bunun ne kadar hayret verici ve ne kadar hazin olduu daha gze batacak hale gelir. Bugn bir lke var ki, burada ii ve kyl kitlelerinin azmi ve akl, devlet tarafndan yaplan bir alma sayesinde, uyandrlm ve eitilmitir; burada emeki kitlelerinin enerjisi yeni yaama artlar, yani yeni bir kltr, sosyalist bir kltr yaratma hedefini gden eitli bir faaliyete doru srklenmitir. Bugn bir lke var ki, burada Marx ve Lenin teorilerine sadk kalan ve Stalin tarafndan idare edilen ii ve kylleri topran hkimiyetinden, ky hayat-131-

nn samalklarndan, tabiatn cilvelerine boyun emekten, zel mlkiyetin zararl etkisinden kurtarmtr; bu memlekette ii, varlkl insan kolektif anlayl hale getirmitir. Bugn bir lke var ki, burada vaktiyle burjuva toplumunun rgat olan ii bilim silah sayesinde tam bir kltr ustas ve yaratc olmak kabiliyetine sahip olduunu anlamtr. Bugn bir lke var ki, burada alan btn halk kitlesi kltr faaliyetine bugne kadar hi bir yerde verilmemi bir deer vermektedir; burada kltre verilen deer kiiye ve almaktaki kahramanln bytmee yardm etmektedir. Bugn bir lke var ki, burada nfusun yarsn tekil eden kadnlar erkeklerle eit haklara sahiptirler, dnyay deitiren zeki enerjisinin kullanld her yerde erkeklerin yannda kahramanca almaktadrlar. Bugn bir lke var ki, burada ocuklar, hedefi insanlara zenginlerin iktidarn boyun emeyi, tevekkle katlanmay alayan kilisenin marazl etkisi dnda eitim grmektedirler. Bugn bir lke var ki, burada vaktiyle ayrca az, yazy henz tanmam, yar, vahi olan halklarn byk bir ksmnn imdi kendi alfabeleri var, hr ve serbest bir ekilde gelimek hakkn kazanmlardr ve anlaylarnn ilkel tazeliini, almaya olan istidatlarn ve sadelii iinde son derece gzel iirlerini btn dnyaya gstermektedirler. Bugn bir lke var ki, burada eski halklarn kltr vaktiyle ihtikr dknleri ile arn smrme siyaseti tarafndan boulmutu; bugn ise, bu halklar ka- 132 -

biliyetlerini ve azat olan zekalarnn hazinelerini ortaya dkmektedirler. Bu memlekette sanat ve ilim adam insanln gerek btn kltr deerlerine sahip olmak emelini besliyen emeki halkn azmi tarafndan kendilerine izilmi snrdan baka hi bir snr tanmazlar. Ama, bu lke bu zenginlikleri kskanan, bu lkenin dnyann btn emeki halk stnde faydal bir etki yapmasndan korkan, bu lke yama ve apul aknlar yapmak hayalini besleyen bir dman emberi iinde yaar. Bu yzden gelecei yaratmak iin gemii elden geldii kadar bilme arzusu bu lkede milli savunma urunda almak zorunluluu yznden snrlanmtr; bu ise, memleketin maddi kltrnn, zenginliklerinin gelimesini biraz geciktirmektedir. Gemii renmek arzusunu bir dereceye kadar snrlayan bir ey de udur Burjuvazi tarafndan miras braklan kltrde bal ile zehir birbirine iyice karmtr; burjuva ilminin insanln gemii hakkndaki gerekleri, masum gen kzlar gibi grnmek sevdasnda olan kentli kart kibar fahieleri andrmaktadr. nsann ii iin byk bir deeri vardr. nsan topluma zararl eilimler gsterdii zaman bile bir sre, sosyal bakmdan tehlikeli bir unsur olarak hareket ettii zaman bile, onu hapishanenin manevi bakmdan zayf dren hareketsizlii iine atmazlar, yararl bir ii, topluma yararl bir ye haline getirmek iin yeni batan eitilirler. Sulu karsndaki bu salam hareket tarz ii hareketli hmanizmasnn ne olduunu gsterir. Bu hmanizmann eine hi bir yerde rastlanamaz, nsann insana kendisini paralayacak kurt gz ile bakt bir toplumda da byle bir hmanizma olamaz. 133

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliindeki bilin- li ii ve kyl emeki halkn manevi sal ile, hele ocuklarn ve genlerin sal ile megul olmaktadr.. Vcut eitimi ile, vcut sal bakm ile ok urar. Sovyetler Birliinde bu maksatla Tecrbe Hekimlik Enstits kurulmutu. nsan organlarnn genel incelenmesiyle uramak zere yeryznde kurulmu ilk enstit budur. lkeyi hzla ve ciddi bir ekilde zenginle-tiren, lkenin fiziki corafyasn deitiren yepyeni bir ok giriimler saylabilir. Sanayi durmadan genilemekte, tarm yeni bir dzene sokulmakta, yeni tahl ve mey- va eitleri yetitirilmekte, patates ve buday retimi yava yava Kuzeye doru da yaylmakta, bataklklar, kurutulmakta, kurak mntkalar sulanmakta, alan kanallar nehirleri seyrsefere elverili hale getirmek-te, elektrik enerjisi lkenin her yl artan geni bir ebeke ile kaplamakta, kmr, petrol, maden cevheri, madeni gbre yataklar durmadan artmakta. Kutup mntkasn kazanma ii her gn biraz daha ilerlemektedir. El emei noksanl yznden memlekette pek ok iler baarlamazken, Avrupa ve Amerika'nn intikar dknleri milyonlarca ve milyonlarca insan isiz hale getirmektedir. Sovyetler Birliinde yaratlan eyler, on yldan daha az bir zamanda baarlm ilerdir. Bu da gsterir ki, Sovyetler Birlii halklar kabiliyetli insanlardr, almakta kahramanlk geleneini getirmilerdir, almay bir sanat yapmlardr. Oysa, ada burjuvazideki kltr fikrinin gerek mahiyeti nedir? Burada, ksaca saydmz eylerin temelinde ii hmanizmasnn, Marx ve Lenin hmanizmasnn yaratc enerjisi vardr. Bu hmanizma, burjuvazinin u yaknlarda medeniyetinin, kltrnn temelinde bulun- 134 -

duunu iddia ederek hl vnd hmanizma deildir. Bu iki hmanizma arasnda isim benzerliinden baka hi bir ortak taraf yoktur. Kelime ayn kelimedir ama, gerek anlam tamamyla farkldr. Bundan beyz yl nce, bu hmanizma burjuvaziyi derebeylere, kendisi de bir derebeyi olan kiliseye kar savunmak hizmetini gryordu. Zengin burjuva sanayici ya da tccarlar arasndaki eitliin szn ederken, sadece kendisinin ya valye zrhl ile kapl ya da kaftanlar giymi asalak derebeyi ile eit olduunu kastediyordu. Burjuvazinin hmanizmas klelie, kle ticaretiyle, derebeyin, damat olan kylsnn kars ile ilk gece yatmak hakk ile, Engizisyonla, Touluose Albigeosis'larnn kkn kazmakla, Giordano Bruno'ya, Jean Hussa'a ve Kutsal kitap ile ncilde yer alan ilkel komnizm fikirlerini benimsemi yzbinlerce dinden sapm ve sihirbaz insana, zanaatlara, kyllere yaplan ikence ile pekala bir arada yayor, gl gibi geinip gidiyordu. 'Burjuvazi, kilisenin ve derebeylerin ettikleri zulmlere ikencelere hi kar km mdr? Hayr, sosyal snf olarak hi kar kmamtr. Yalnz burjuvaziden yetimi birka kii bu zulmlere kar mukavemet gstermi, burjuvazinin kendisi de bunlar ortadan kaldrmt. XX'inci yzyldaki ihtikr dknleri Viyana, Anvers, Berlin sokaklarnda, spanya'da, Filipinlerde, Hindistan'da, in'de, her yerde iileri nasl zalimce ve soukkanllkla ldryorlarsa, btn tarih boyunca, burjuva hmanistleri de derebeylerin Taylor kyllerini, Fransz kyllerini, Taboriteleri ldrmelerine yardm etmilerdir. Burjuva kltrnn prensibi olarak hmanizmann gnmzde hayattan silinip gittiine ahitlik eden herkesin bildii cinayetleri birer birer - 135 -

saymaa ne lzum var? Bugn bu hmanizmann artk sz edilmiyor. ehirlerdeki a iiler her gn kuruna dizilirken, hapishanelere tklrken, ilerinde en aktif olanlarn kafalar kesilirken ve binlercesi krek mahkumu olarak srlrken, hmanizmadan dem vurmann hayaszlk olaca herhalde iyice anlalm olacak. Burjuvazi hibir zaman ii snfna emekilerin haysiyetlerine dokunan sadakalardan baka bir yardmda bulunmamtr. Burjuva hmanizmas pratik olarak, nsan severlikte, yani soyulana sadaka vermekle ifadesini bulmutur. Budalaca ve aldatc bir emir uydurulmu ve uygulanmtr : Sol elinin yaptndan sa elinin haberi olmamal. Hayatn efendileri, milyonlarca ve milyarlarca lira aldktan sonra okul, hastane, dknevleri yaptrmak iin be kuru harcyorlar. Burjuva edebiyat dm olan kimselere yardm etmeyi vaaz eder, ama bu dm olan kimseler ihtikar dknlerinin soyduklar, yere serdikleri ve amura batrdklar kimselerdi. Burjuvazi hibir zaman ii snfna emekilerin olsayd, bu hmanizma burjuvazi tarafndan kleletirilen insanlarda kendi eref ve haysiyetlerinin ne olduu duygusunu, ortak kuvvetlerinin ne olduu bilincini, dnyay ve tabiat kuvvetlerini dzene koyan insanlar olarak deerlerinin ne olduu hakknda bir anlay uyandrsa ve bunlar eitseydi, o zaman bu hmanizma zdrabn kanlmaz bir ey olduu hakkndaki o iren fikri, faydasz acma duygusunu ilham etmez, her trl zdraba kar, hele iktisadi ve sosyal sebeplerden ileri gelen zdraplara kar aktif bir tiksinme fikri uyandrd.
-136-

Vcuttaki herhangi bir ar, bir sanc insan yapsna ilemesini engelleyen zararl bir unsurun girdiine iarettir. Organ insana ar vastasyla: Efendi, kendini kolla! der. Dar kafal insann hmanizmas merhamet vaaz etmekle, ebedi olarak yaayacak insan mnasebetlerinden gelme haysiyet krc zdrab kabul ekmeyi, insanlar arasnda aa ve yksek rklar ve halklar, beyaz aristokratlar ve renkli kleler eklindeki kk drc ayrm kabul etmeyi renmi oluyor. Bu ayrm, emeki insanlar aralarnda menfaat birlii bulunduu bilincine varmalarn engeller. Zaten bu ayrm yapmaktan maksat da budur. Devrimci ii hmanizmas ak, drst ve samimidir. Bakalarna sevgi besleme ve yararl olma hakknda cafcafl ve eker akan laflar etmez. Bu hmanizmann gtt hedef, btn dnyadaki halkn kapitalistlerin kanl, iren ve anlamsz boyunduruundan, kurtarmak, kendilerine alnp satlan bir mal, burjuvalar iin altn ve lks yaratmakla kullanlan bir hammadde gz ile bakmamalarn insanlara retmektir. Kapitalizm dnyann rzna geer, tpk ocuk dourtamad shhatli ve gen kadna ihtiyarln btn hastalklarn alamak iin tecavz eden sarsak ihtiyar gi-bi. i hmanizmasnn grevi iir dolu ilan aklarda bulunmay gerektirmez. ster ki, her ii tarihi devinin ne olduunu, iktidar almak hakkna sahip bulunduunu, kapitalistlerin eninde sonunda bana recekleri orap (yeni bir sava) arifesinde lzumlu olan devrimci eyleminin ne olduunu anlasn. i hmanizmas burjuvaziye kapitalistlerin veuaklarnn asalaklara, faistlere, iilerin celltlarna. - 137 -

iilerin davasna ihanet eden hainlere, kar snmez bir kin ve nefret beslenmesini, yzmilyonlarca insan zdrap ekmee zorlayanlara kar derin bir kin ve nefret beslenmesini ister. Burjuva kltr ile ii kltrnn deeri hakknda verilen gerek bilgiler her namuslu insan yeteri kadar aydnlatr sanrm.
- 0O0 -

-138 -

zafiyet Teorisi A. Einstain Dnya Ekonomisi ve Emperyalizm Buharin Sibernetik Nedir? 40-TL N. Wiener Asya retim Tarz Godelier Sosyalizme Giri S. Moch Bilimin Toplum zerine Etkileri B. Russel

25 TL 25 TL

10 TL 15 TL 20 TL

steme yeri : ORTAM YAYINLARI Peykhane Cad Sipahi Han 53 / B 22 Sultanahmet stanbul

Kk Burjuva deolojisinin Eletirisi / M. Gorki / Dizgi : Erenler Matbaas / Bask: Hamet Matbaas / ORTAM Yaynlar, Peykhane caddesi, Sipahi Han, Kat: 5 No: 22 Sultanahmet / STANBUL