27.10.

2011
1
1
TALA KALDIRMANIN TEORS
1. Tala Kaldrma Teknolojisine Genel Bak
2. Metallerin Talal lenmesinde Tala
Oluumunun Teorisi
3. Metal Kesmedeki Kuvvetler
2
Malzeme Uzaklatrma Yntemleri
Ortak noktas, balang parasndan malzeme
uzaklatrarak, kalan parann istenen geometriye
sahip olmas olan, bir ekillendirme yntemleri ailesi
Tala kaldrma sivri bir kesici takmla malzeme
uzaklatrma, rn., tornalama, frezeleme, delme
Andrma yntemleri sert andrc paracklarla
malzeme uzaklatrma, rn., talama
Geleneksel olmayan yntemler malzeme
uzaklatrmak iin sivri kesici takmn dndaki
deiik enerji formlar
3
Malzeme
uzaklatrma
yntemleri
Geleneksel
tala kaldrma
Andrma
yntemleri
Geleneksel
olmayan tala
kaldrma
Tornalama ve ilgili
ilemler
Delme ve ilgili
ilemler
Frezeleme
Dier tala
kaldrma ilemleri
Talama ilemleri
Dier andrma
yntemleri
Mekanik enerji
yntemleri
Elektrokimyasal
ileme
Isl enerji
yntemleri
Kimyasal
ileme
ekil 21-1. Malzeme uzaklatrma
yntemleri
4
Kesme ilemi, bir tala oluturmak zere para
malzemesinin kesme deformasyonunu ierir
Tala uzaklatnda, yeni yzey ortaya kar
ekil 21.2 (a) Tala kaldrma ileminin kesit grn, (b) negatif tala
asyla takm; (a)daki pozitif tala asyla karlatrn.
Tala Kaldrma
Takmn hareketi
(Paraya gre) Kesici
takm
Tala as
Takmn kesici ucu
Orijinal yzey
Tala oluturmak
zere kayma
ekil deiimi
Yeni yzey
Para
Tala
hareketi Kesici takm
Serbest
yzey Negatif
tala as
Serbest
as
Kesici u
27.10.2011
2
5
Talal malat Neden nemlidir?
lenebilen para malzemesinin eitlilii
ounlukla metalleri kesmek iin kullanlr
Para ekillerinin ve zel geometrik formlarn
eitlilii, rn:
Vida dileri
Hassas yuvarlak delikler
ok dz kenar ve yzeyler
Yksek boyutsal doruluk ve yzey kalitesi
6
Talal malatn Zayflklar
Malzeme sarfiyat
Talal imalatta retilen talalar, en azndan tek
bir operasyonda atk malzemedir
Zaman alc
Bir tala kaldrma ilemi, belirli bir para iin
dkm, toz metalurjisi veya PV gibi alternatif
yntemlere gre daha fazla zaman alr
7
Tala Kaldrmann malat
Sralamasndaki Yeri
Genellikle, dkm, dvme ve ubuk ekme gibi
imalat yntemlerinden sonra gerekletirilir
Dier yntemler, balang parasnn genel
eklini oluturur
Tala kaldrma, dier yntemlerle
oluturulamayan son ekli, boyutlar, yzey
kalitesini ve zel geometrik detaylar oluturabilir
8
Tala Kaldrma Yntemleri
En nemli tala kaldrma yntemleri:
Tornalama
Delme
Frezeleme
Dier tala kaldrma yntemleri:
Vargelleme ve planyalama
Brolama
Testereyle kesme
27.10.2011
3
9
Tek ulu bir takm, silindirik bir ekil oluturmak
zere dnen paradan malzeme uzaklatrr
ekil 21.3 En yaygn talal ileme yntemi: (a) tornalama,
Tornalama
Para Yeni yzey
Hzl hareket (para)
lerleme hareketi
(takm)
Kesici takm
10
Genellikle iki kesici kenar olan dnel bir takmla
(matkap) yuvarlak bir delik oluturmakta kullanlr
ekil 21.3 (b) delme,
Delme

Matkap

Para
lerleme
hareketi
(takm)
11
Dnen oklu kesici ulu takm, bir dzlem veya
dz bir yzey kesmek zere para boyunca
hareket eder
ki ekli: evresel frezeleme ve aln frezeleme
ekil 21.3 (c) evresel (yzey) frezeleme, ve (d) aln frezeleme.
Frezeleme
Dnme
Yeni yzey
Para
Freze ba
lerleme
hareketi
(takm)
Freze ba
Hzl hareket
Yeni yzey
Para
lerleme hareketi
(takm)
12
Kesici Takmlarn Snflandrlmas
1. Tek ulu takmlar
Tek sivri kesici u
U genellikle bir burun radys oluturmak zere
yuvarlatlmtr
Tornalama tek ulu takmlar kullanr
2. oklu kesici kenarl takmlar
Birden fazla kesici kenar
Paraya gre hareket dnme ile salanr
Delme ve frezeleme, oklu kesici kenarl
takmlar kullanr
27.10.2011
4
13
ekil 21.4 (a) Para yzeyini, kesme yzeyini ve takm ucunu
gsteren tek noktal takm; ve (b) oklu kesici kenarlar olan takmlara
rnek olarak helisel bir freze aks.
Kesici Takmlar
Tala yzeyi
Takm ucu
(burun radys)
Kesme yzeyi
Kesme kenar
Dnme
yn
Takm aft
Para yzeyi
14
Tala Kaldrmada Kesme Koullar
Tala kaldrma ileminin boyutu:
Kesme hz v birincil hareket
lerleme f ikincil hareket
Kesme derinlii d takmn orijinal para
yzeyinden aaya nfuziyeti
Baz talal imalat ilemlerinde malzeme kaldrma
hz aadaki gibi hesaplanabilir:
R
MR
= v f d
burada v = kesme hz; f = ilerleme;
d = kesme derinlii
15
Tornalama in Kesme Koullar
ekil 21.5 Tornalamada kesme hz, derinlik ve ilerleme.
Kesme hz, v
Derinlik, d
lerleme, f
16
Kaba leme ve Bitirme lemesi
malatta, parada genellikle birka kaba paso ve
ardndan bir veya iki bitirme pasosu uygulanr
Kaba paso balang parasndan byk miktarda
malzeme uzaklatrr
ekli istenen geometriye yaklatrr, ancak bitirme
pasolar iin biraz malzeme brakr
Yksek ilerleme ve derinlikler, dk kesme
hzlar
Bitirme pasosu para geometrisini tamamlar
Son boyutlar, toleranslar ve bitirme
Dk ilerleme ve derinlikler, yksek kesme
hzlar
27.10.2011
5
17
Makina Takmlar
Talama dahil, tala kaldrma ilemi gerekletiren,
motor tahrikli bir makina
Tala kaldrmadaki ilevleri:
Paray tutar
Takmn paraya gre konumunu ayarlar
Ayarlanan ilerleme, kesme ve derinlikte g
salar
Bu terim, metal ekillendirme ilemlerini yapan
makinalar iin de kullanlmaktadr
18
ekil 21.7 Tala oluumu srasnda kayma ekil deiimi: (a) birbirinin
zerinden kayan paralel serisi eklinde tala oluumu, (b) plakalardan biri,
kayma ekil deiimini gstermek iin ayrlmtr, ve (c) ekil deitirme
denkleminin karlmasnda kullanlan kayma ekil deitirme geni.
Tala Oluumunda Kayma ekil Deiimi
Tala=paralel kayma
tabakalar
Plaka kalnl
ekil deitiren
malzemenin bykl
19
Kayma ekil Deiimi
Tala kaldrmada kayma ekil deiimi, nde
giden paralel plaka modeline dayanan, aadaki
denklemden hesaplanabilir:

= tan(| - o) + cot |

burada = kayma ekil deiimi, | = kayma
dzlem as, ve o = kesici takmn tala as
20
ekil 21.8 Tala oluumunun geree daha uygun grn. Kayma
dzlemi yerine kayma blgesi gsterilmitir. Ayrca takm-tala
srtnmesinden doan sekonder kayma blgesi de gsterilmitir.
Tala Oluumu
Sekonder kayma blgesi
Etkin
Primer kayma
blgesi
27.10.2011
6
21
Tala Kaldrmada Drt Temel Tala Tr
1. Kesintili tala
2. Srekli (akma) tala
3. Yma kenarl (BUE) srekli tala
4. Yar kesintili tala
22
Gevrek para
malzemeleri
Dk kesme hzlar
Byk ilerleme ve
kesme derinlii
Yksek takm-tala
srtnmesi
Kesintili Tala
Talan krlmasyla
yzeyin bozulmas
Kesintili tala
ekil 21.9 Metal kesmede tala oluumunun
drt tr: (a) kesintili tala
23
Snek para
malzemeleri
Yksek kesme hzlar
Kk ilerleme ve
derinlikler
Sivri kesici kenar
Dk takm-tala
srtnmesi

Srekli (Akma) Tala
Srekli tala
yi yzey kalitesi
ekil 21.9 (b) srekli tala
24
Snek malzemeler
Dk-orta kesme
hzlar
Takm-tala
srtnmesi, yeni
yzeye yapan tala
paracklarna neden
olur
Yma kenar oluur ve
belirli aralklarda kopar
ekil 21.9 (c) yma kenarl
srekli tala
Yma Kenarl (BUE*) Srekli (Akma) Tala
Srekli tala
Yeni yzey zerinde
yma kenar paracklar
*
)
BUE*: Built-up Edge
27.10.2011
7
25
Yar srekli testere
dii grnml
Yksek kayma ekil
deiimi ve dk
kayma ekil
deiiminin ardk
olutuu evrimsel
tala ekli
Daha ok, tala
kaldrmas zor
metallerin yksek
hzlarda kesilmesi
srasnda oluur
Yar Kesintili Tala
ekil 21.9 (d) yar kesintili
tala.
Yksek kayma
ekil deiimli
blge
Dk kayma
ekil deiimli
blge
26
Srtnme kuvveti F ve srtnme oluturan normal
kuvvet N
Kayma kuvveti F
s
ve kayma oluturan normal
kuvvet F
n

ekil 21.10 Metal
kesmede kuvvetler: (a)
ortogonal kesmede tala
zerine etkiyen kuvvetler
Talaa Etkiyen Kuvvetler
27
Bileke Kuvvetler
F ve N nin vektrel toplam = bileke R
F
s
ve F
n
in vektrel toplam = bileke R'
Tala zerine etkiyen kuvvetlerin dengede olmas
gerekir:
R' nn Rnin byklne eit olmas gerekir
R' nn Rnin ynne zt olmas gerekir
R' nn R ile kolineer olmas gerekir
Kesme Kuvvetleri
Cutting force
Friction coefficient
27.10.2011
8
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
roover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Srtnme Katsays
Takm ile tala arasndaki srtnme katsays
Srtnme as ile srtnme katsays ilikisi
N
F
=
| tan =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Kayma Gerilmesi
Kayma Dzleminde etki eden Kayme Gerilmesi:
| sin
w t
A
o
s
=
burada A
s
= kayma dzlemindeki Alan
Kayma Gerilmesi = paras malzemesinin
kayma dayanm
s
s
A
F
S =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
F, N, F
s
, ve F
n
direkt olarak llemez
Ancak takma etkiyen kuvvetler llebilir:
Kesme kuvvetiF
c
ve itme kuvveti F
t

Kesme Kuvveti -
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Tala Kaldrmada Kuvvetler
Aadaki denklemler, llemeyen kuvvetleri,
llebilen kuvvetler cinsinden ifade eder:
F = F
c
sino + F
t
coso
N = F
c
coso - F
t
sino
F
s
= F
c
cos| - F
t
sin|
F
n
= F
c
sin| + F
t
cos|
Hesaplanan bu kuvvetlere gre kayma gerilmesi ve
srtnme katsays belirlenebilir
27.10.2011
9
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Merchant Denklemi
parasnda kayma as kaymann
gerekleebilecei tm dzlemler ierisinden,
enerjiyi minimize edecek biimde meydana
gelir


Eugene Merchant tarafnda ortaya konulmutur
Ortogonal tala kaldrma iin hesaplanmtr
ancak 3 boyutlu durum iin de kullanlmaktadr
2 2
45
| o
| + =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Mechant Denklemi:
Kayma dzleminin asn arttrmak iin
Tala as arttrlmaldr
Srtnme as (veya srtnme katsays)
azaltlmaldr
2 2
45
| o
| + =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
G ve Enerji likileri
Talal malat ileminin bir Enerji gereksinimi vardr
lem ile ilgili g aadaki gibi hesaplanr:
P
c
= F
c
v
P
c
= Kesme iin gerekli g
F
c
= Kesme kuvveti
v = Kesme hz
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
G ve Enerji likileri
Tezgahn ihtiyac olan toplam g ( P
g
/HP
g
):
by

veya
burada E = takmn mekanik verimi
Genellikle E ~ 90%
E
P
P
c
g
=
E
HP
HP
c
g
=
27.10.2011
10
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Talal malatta Birim G
Gcn, birim hacim iin kullanlan gce
dntrlmesinde kullanlr
Birim G: P
u
veya HP
u



R
MR
= Malzeme kaldrma hz (m3/s)
MR
c
U
R
P
P =
MR
c
u
R
HP
HP =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Specific Energy in Machining
Birim g ayn zamanda spesifik enerji U olarak
tanmlanr
Spesifik enerji birimleri: N-m/mm
3
veya
J/mm
3
(in-lb/in
3
)
w vt
v F
R
P
P U
o
c
MR
c
u
= = =
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Kesme Scakl
Yaklak kullanlan enerjinin % 98 i s enerjisine
dnr
Bu durum, takm-tala arayzeyinde scaklklarn ok
artmasna yol aar
Kalan enerji (yaklak 2%) talan elastik
deformasyonuna harcanr
2007 John Wiley &
Sons, Inc. M P
Groover,
Fundamentals of
Modern
Manufacturing 3/e
Scakln nemi
Tala-Takm arayzeyinde yksek scaklk oluumu
1. Takm mrn azaltr
2. Oluan scak tala, operatr emniyeti asndan
saknca oluturabilir
3. parasnda sl genlemeden dolay boyut
hassasiyetini olumsuz ynde etkiler