TEMA 5

EXPANSIN COLONIAL E IMPERIALISMO (1870-1914) (1870-

1. O IMPERIALISMO E AS SAS CAUSAS

Imperialismo = conquista e dominacin colonial dos pases menos desenvolvidos (frica, Asia) polas potencias capitalistas (Europa, EEUU e Xapn), a partir do derradeiro do S. XIX. - Imperialismo (ou colonialismo) relacin de dominacin desigual entre 2 entidades: Dominador (potencia capitalista) = metrpole. Dominado (reas menos desenvolvidas) = colonia. - Cales son os factores explicativos do fenmeno? Varios factores parciais e insuficientes: A) Factores econmicos e demogrficos B) Factores polticos e ideolxicos
-

MAPA DOS PRINCIPAIS POTENCIAS COLONIAIS (1914)

A) FACTORES ECONMICOS E DEMOGRFICOS (= insuficientes para explicar a totalidade do proceso). Entre eles, destacan: Desenvolvemento econmico capitalista, que vese capitalista, amenazado por unha crise a finais de sculo (a partir de 1876), que provoca: Problema: Problema: saturacin e contracin dos mercados volta ao proteccionismo dificultades. Alternativa: Alternativa: colonias que aseguren materias primas e mercados para productos europeos. - Capitalismo transforma a economa das colonias en funcin dos intereses da metrpole (proporcionar recursos naturais e mercados de consumo para produtos industriais). - Sen embargo esta explicacin insuficiente unha alta % do comercio internacional realzase entre as propias metrpoles.

b) Enorme acumulacin e concentracin de capitais tras Rev Industrial: precisan novos lugares de investimento alternativa: Industrial: colonias onde investir con maior nivel de beneficios. Sen embargo, explicacin insuficiente unha alta % do investimento realzase entre metrpoles. c) Crecemento demogrfico europeo: supera capacidade de europeo: emprego excedente de poboacin emigracin alternativa: alternativa: colonias de poboamento para inmigracin branca. branca. Sen embargo, explicacin insuficiente unha alta porcentaxe de emigracin vai America non colonial.

Das ilustracins que parodian o fenmeno do imperialismo

B) FACTORES POLTICOS E IDEOLXICOS: - A interpretacin actual do imperalismo = combinacin de factores econmicos con outros de carcter poltico e ideolxico: a) Factores polticos: polticos: Desexo de ampliar as zonas de influencia das principais potencias = forma de aumentar o poder poltico fronte s demis e obstaculizar s competidoras. Interese dos gobernos en demostrar co seu imperio colonial a sa capacidade de influencia na diplomacia internacional. - Todo isto promoveu unha carreira por controlar novos territorios (Asia e frica) antes de que o fixesen as potencias rivais .

b) Factores ideolxicos: - Non son realmente causas que provoquen o fenmeno, senn argumentos para influir na opinin pblica de cada pas. Por pas. exemplo: Concepcins racistas: idea dunha raza branca superior (incluso con racistas: base cientfica = darwinismo social) lexitimacin para impoerse social) sobre o resto de razas, s que debe civilizar. Ideas nacionalistas: o feito de dominar a outras sociedades era considerada a forma de reafirmar a forza de cada pas ideas de orgullo nacional e prestixio internacional. - Desta forma extendeuse o convencemento de que os europeos tian o deber de espallar a sa civilizacin entre os pobos considerados inferiores, inferiores, co uso da forza se era necesario. necesario

- Pero tamn existen correntes anticolonialistas na opinin pblica: que se opoen por alto custo da colonizacin, q non compensa os resultados obtidos. obtidos. (Segunda Internacional) condenan formalmente o imperialismo e denuncian a explotacin capitalista que se extiende a escala planetaria. - As causas anteriores foron favorecidos por outros factores: factores: desenvolvemento tcnico no transporte (martimo e fluvial), das armas, do telgrafo, medicamentos ou da construcin (apertura do Canal de Suez en 1869). Todos estes avances facilitaron comunicacins e control militar de zonas afastadas. afastadas.

Todos estes factores (econmicos, ideolxicos, polticos, tcnicos) reparto do mundo entre as potencias capitalistas, integrando colonias en posicin econmica dependente consecuencias: Destrucin manufactura local as colonias deben ser consumidoras (mercado de consumo) de manufacturas industriais da metrpole. Exportacin de materias primas e fontes de enerxa baratas para a metrpole. Explotacin de recursos das colonias con capitais exteriores exportacin dos beneficios metrpole. Instalacin na colonia de infraestructuras orientadas ao exterior (Ex: ferrocarril e vas de comunicacin desde reas mineiras e industriais directamente a portos).

MAPA DOS PRINCIPAIS POTENCIAS COLONIAIS (1914)

2. O REPARTO DO MUNDO.
A) DO COLONIALISMO AO IMPERIALISMO. TRAZOS PRINCIPAIS -

Imperialismo do S.XIX = culminacin dun proceso iniciado no S. XVI, cando as potencias atlnticas (Espaa e Portugal) iniciaron o descubrimento e colonizacin de novas terras. Pero o imperialismo difiere moito do colonialismo anterior. Diferencias: Diferencias: Situacin: os vellos imperios coloniais (espaol, portugus,) estaban situados sobre todo en Amrica, en gran parte emancipada no S.XIX. Pola contra, os novos imperios coloniais van a estar situados en frica e Asia principalmente. principalmente. Tipo de colonias: antigas colonias = colonias de asentamento (creacin polos colonos de sociedades semellantes europea). As novas colonias = colonias de ocupacin pequena minora de europeos exerce o control poltico e econmico, mentres maiora de poboacin allea europeizacin.

Ritmo de ocupacin: lento e limitado na etapa anterior rpido no S.XIX ( os europeos pasan de dominar o 35% do mundo en 1800 ao 84% en 1914). Conflictos: Conflictos: as posesins coloniais anteriores escasos conflictos entre potencias. Pero co imperialismo no S.XIX carcter belicoso guerras constantes, constantes, xa qe expansin colonial = obxectivo fundamental econmico e poltico dos pases industrializados.

B) O REPARTO DE FRICA. - Pto de partida: inicios de S. XIX os europeos s dispoan de factoras costeiras e pequenas colonias. Intereses econmicos, polticos e afn de aventura reparto de frica en poucas dcadas case totalmente en mans europeas (ags Liberia e Abisinia). - Primeiros pasos: sociedades cientficas e misioneras exploracin do interior pasos: do continente ao longo do S.XIX para coecemento xeografa, flora e fauna ou para extender relixin cristi. Destacan exploradores como Henry Stanley e David Livingstone. - Principais zonas exploradas foron as cuncas dos ros Nxer e Nilo, o Shara, Sudn e ros Congo e Zambeze. - Dende dcadas 1870-80 aumento de expedicins e algunhas potencias (GB e 1870Francia) xa non exploran senn que conquistan e dominan.

Principais exploracins no continente africano no S.XIX.

- Intervencins: Britnica: Britnica: tenta unir o Norte e o Sur de frica mediante ferrocarril O de Cairo O Cabo dominacin fachada oriental e as controlar o Ocano ndico (conectar coa India = perla do imperio britnico) obtencin de territorios (Exipto, Sudn, Kenia, Sudfrica) ricos en materias primas e minerais (ouro, diamantes) e de gran valor estratxico para acceso ao ndico (Canal de Suez). Francesa: Francesa: tenta dominar norte e oeste do continente. Desde posesins continente. iniciais en Alxeria e Senegal, Francia foi dominando o norte (Marrocos, Tunisia) e extenderse polo centro (Sahel) cara Sudn conflicto con GB (Faschoda, 1898) Rei de Blxica: Leopolodo II encarga Blxica: a Stanley a exploracin da cunca do Congo, Congo, entrando en conflicto con comerciantes alemns e franceses Congo = zona de conflicto.

Caricatura da pretensin britnica de unir as sas posesins africanas

Imaxe e caricatura da Conferencia de Berln)

- Tensin no Congo convocatoria dunha Conferencia Internacional en Berln polo chanceler Bismarck (1885) medidas acordadas: acordadas: Libre navegacin polos ros Congo e Nxer, asignando o territorio do Congo Nxer, ao rei Leopoldo II de Blxica Congo belga. Acrdanse as regras do reparto de frica control do litoral d dereito a todo o territorio, pero s se hai unha ocupacin efectiva carreira de ocupacin de colonias polas grandes potencias reparto do mundo en vinte anos. - A partir de ese momento outros estados europeos penetraron en frica Alemania en frica negra (Camern, Tanganika e frica sudoccidental), Portugal (ngola e Mozambique, onde tia previamente posesins costeiras), Italia (Libia e Somalia)

- A partir deste punto as aumentan as tensins conflictos: Choque de intereses expansionistas entre GB e Francia: en 1898 encontro Francia: de exrcitos en Faschoda (Alto Sudn) crise e guerra a piques de estoupar retirada francesa. Guerras bers en frica do sur: inicialmente zona do Cabo (Sudfrica) ocupada por colonos holandeses (bers = campesios) defensores do escravismo. A inicios S.XIX o territorio caeu baixo dominio britnico expulsin dos bers s rpblicas vecias de Oranxe e Transvaal. A aparicin de diamantes nestas ltimas interese britnico en dominalas negativa ber guerras bers entre colonos e britnicos (1899(1899-1902) victoria britnica.

C) A OCUPACIN DE ASIA. - Punto de partida: Tamn desde o S. XVI os europeos estableceron colonias en Asia = pequenas colonias comerciais na franxa costeira dominio imperialista no XIX. - Diferencias co caso africano: No continente asitico interveen novas potencias: ademis de GB e potencias: Francia, aparecen outras como Holanda (Indonesia), Rusia, Xapn e EEUU (Filipinas). Enfrontamentos e conflictos constantes: constantes: enfrontamento entre GB, Francia e Holanda polo SE asitico, choque entre Gran Bretaa e Rusia en Asia central (Persia e Afganistn), EEUU con Espaa por Filipinas, e Xapn e Rusia por parte de China.

Actuacins: Britnica: Britnica: desenvolveuse principalmente en Asia central e meridional, sobre todo en torno India, onde meridional, India, desde o sculo XVIII a Compaa inglesa das Indias posua algns portos (Calcuta e Bombai). Grazas axuda do goberno ingls a Compaa deu conquistado boa parte do territorio indio. - A mediados do S XIX a revolta dos sipaios (soldados indios do exrcito britnico) sustitucin Compaa por goberno ingls, incorporando colonia ao imperio britnico (Acta de Goberno da India, 1876) India pasaba a depender directamente da Coroa britnica (reina Victoria de Inglaterra emperatriz da India) a travs dun vicerrei (representante da raia na colonia).

India = principal mostra de podero britnico. Para britnico. garantir unha zona de seguridade arredor desta colonia, colonia, os ingleses anexionaron polo este Birmania (1886), Malasia e Singapur tras conflicto cos franceses e polo oeste loitaron con Rusia polo dominio de Afganistn (1880).

Familia britnica na India tomando o t

Francesa: Francesa: centro en Indochina (Cochinchina = rexin do ro Mekong e Camboia) guerra con China anexin dos protectorados de Annam e Tonqun formacin Unin Indochina francesa (1887), que inclua as actuais Vietnam, Laos e Camboia. - Para evitar conflictos con GB (presente na zona en Birmania, Malasia e Singapur) mantvose estado tapn de Siam (actual Tailandia) entre os 2 imperios.

China non foi dominada por ningn pas, anda que os europeos pas, conseguiron a comezos do XIX establecer enclaves comerciais, sobre todo os britnicos, que compraban t e seda china a cambio de opio (moi consumido plos chineses) prohibicin de entrada de opio polo goberno chins en 1839 Guerras do opio entre China e GB victoria britnica Tratado de Nanking (1842) medidas: Os britnicos acadan a posesin de Hong Kong. Apertura de 12 portos chineses ao comercio britnico.

Guerras do Opio (1839-1842)

Entre 1885 e 1911 produciuse un autntico asalto China por parte dos pases europeos e Xapn: Francia situouse ao SE. GB no Sur e centro. Rusia e Xapn arredor de Manchuria (NE). Alemaa na pennsula de Shandong. Este expolio occidental de China reaccins e conflictos: Levantamento dos Cen Das (1898). Revolta popular dos bxers (1900(1900-1911) contra os occidentais. Finalmente no ano 1911, unha revolucin puxo fin ao imperio chino e proclamou a repblica nun intento de liberarse da dependencia estranxeira e rexenerar o pas.

Revolta dos Bxers

CHINA NO CMIC

CHINA NO CINE

Expansin das principais potencias en Asia

3. NOVAS POTENCIAS IMPERIALISTAS

- A finais do S.XIX a mundializacin do capitalismo favorece a 2 potencias extraeuropeas: EEUU e Xapn. extraeuropeas: Xapn. IMPERIALISMO NORTEAMERICANO. - Base ideolxica para a expansin norteamericana = Doutrina Monroe (1823) dereito de EEUU a intervir en calquer lugar do mundo en defensa dos seus intereses. - 2 fases: a) 1 etapa (ata dcada 1860): EEUU expndese pola sa fronteira occidental conquista do Oeste, de 2 formas: colonizando territorios vendidos (Luisiana, Florida) ou cedidos (Oregn) por potencias europeas. conquista militar de Texas e guerra con Mxico, xustificada Mxico, por destino manifiesto (destino a construir un gran pas de costa a costa) derrota de Mxico incorporacin estados do oeste (Arizona, California, Nevada, Novo Mxico, Utah).

Bandeira de Texas

Tipi sioux

- No seu avance hacia o Oeste

expulsin dos amerindios das sas terras e creacin de reservas para controlalos. controlalos. Moitas comunidades nganse (apaches, navajos, sioux) aniquilacin por parte do exrcito estadounidense.

- Co tempo configuracin dunha sociedade dual: Estados industriais do norte: economa industrial proteccionista. Estados escravistas do sur: economa de plantacin (tabaco, algodn) e basada no traballo escravo. escravo. - Diferencia estados ruptura en 1860 (eleccin presidente defensor abolicin escravitude: A. Lincoln) secesin dos Estados escravitude: do Sur ( Confederacin) Guerra Civil (1861-1865) Norte (1861(Unin) vs Sur (Confederacin) Triunfo Norte e sometemento Sur.

b) 2 etapa (a partir Guerra civil): EEUU desborda as sas fronteiras imperialismo 2 actuacins: actuacins: $ Ocupacin efectiva: merca Alaska efectiva: a Rusia e ocupa arquiplagos no Pacfico (Hawai, Filipinas). (Hawai, $ Intervencin en Centroamrica = rea preferente imperialismo americano (patio de atrs) Guerra (patio con Espaa (1898) por Cuba e Porto Rico e intervencins militares (Panam). - Imperialismo americano conquista pouco, pouco, pero protexe intereses econmicos (compaas estadounidenses) con intervencin poltica e econmica sobre todo (Diplomacia do dlar).

CINE BASADO NA HISTORIA: EEUU no S.XIX

IMPERIALISMO NIPN. - Ata o S.XIX Imperio xapons estaba dominado por un sistema feudal (Shogunato) = sistema poltico basado nun xefe militar (Shogunato) (Shogun) apoiado por poderosas familias seores feudais (daimios e samurais), pola contra o emperador non tia ningn tipo de poder samurais), (s honorfico). - Ata mediados S. XIX Xapn mantvose illado do resto do mundo apertura pola forza de portos xaponeses ao comercio de EEUU e de potencias europeas sometemento xapons aos occidentais Revolucin Meiji (1868) = movemento reformista que buscaba a restauracin autoridade do emperador e a rexeneracin do pas. - Rev Meiji modernizacin ec, social e poltica abolicin feudalismo ec, e adopcin modelo poltico liberal Constitucin de 1889 (Carta outorgada do emperador) medidas: igualdade individuos, separacin poderes, parlamento bicameral, sufraxio censitario. - Ademis Constitucin, reformas econmicas e sociais Xapn = gran potencia ecnmica no S. XX.

- Principais obxectivos imperialismo nipn = a) alimentar crecente poboacin xaponesa . b) obter materias primas e mercados para industrias - O imperialismo xapons dirixese a Corea e Manchuria (NE de China) tensins e conflictos con China e Rusia: Guerra chino-xaponesa (1894-95) debido chino(1894intervencin xaponesa en Corea (1867), estado vasalo chins. A guerra terminou cunha victoria cmoda xaponesa incorporacin de Formosa e outras illas do Pacfico e tutela sobre Corea. - Guerra ruso-xaponesa (1905): polo inters rusoxapons por Manchuria enfrontamento coa Rusia tsarista victoria nipona dominio sobre Corea e sur de Manchuria Xapn convertase nunha gran potencia imperialista

5.1 ADMINISTRACIN DOS TERRITORIOS CONQUISTADOS - Unha vez conquistadas, as colonias eran organizadas para ser controladas e administradas polas metrpoles, formas de organizacin: COLONIA: non tian goberno propio e dependan directamente da administracin metropolitana. A autoridade na colonia soa estar en mans dun gobernador, axudado por grupo de funcionarios elite dirixente. PROTECTORADO: tericamente tia goberno propio, respetado aparentemente pola metrpole, pero est soa dominar certas competencias como defensa e relacins exteriores (Exipto, Marrocos ).

MANDATOS: naceron tras a I GM, creados pola Sociedade de Nacins para facerse cargo das colonias das potencias perdedoras (Alemaa, Imp Turco ) una potencia colonial vencedora facase cargo dun determinado territorio en nome da SdN. COLONIAS DE POBOAMENTO (DOMINIOS): Colonias con abundante poboacin europea sobre unha escasa pob indxena (abundantes no Imp Britnico: Canad, Australia ), moi axia dispuxeron de goberno e parlamentos propios autogoberno.

5.2 CONSECUENCIAS DA COLONIZACIN

CONSECUENCIAS
4 tipos:

- Ags para a elite (nobreza e burguesa) a situacin empeorou para toda pob. - Abandono terras e cultivos tradicionais monocultivo extensivo dominado polos europeos exportacin (plantacins: caucho, caf, algodn, cacao)

ECONMICAS:

Novas vacinas, mellora Hixiene e hospitais Mortalidade pob Ruptura equilibrio pobpob- recursos Subalimentacin e fame (frica).

DEMOGRFICAS

-Colonizacin desbarataron vida Tribal e xerarquas sociais. -Colonizadores trazaron colonias sen ter en conta unidades tnicas e relixiosas ruptura unidades nacionais odios e enfrontamentos entre propios indxenas

SOCIAIS

-Fomento ensino europeo e difusin cristianismo por misins costumes autctonos non resistiron o impacto da cultura occ, ags En certas zonas de Asia (ex: India).

CULTURAIS