[Tarihi sein]

NKLEER SANTRALLER VE LKEMZDE KURULACAK NKLEER SANTRALE LKN BLGLER

ENERJ LER GENEL MDRL| Yayn No:1

NDEKLER
Sayfa No. indekiler Ksaltmalar Giri Soru 1. Nkleer Santraller Enerji retiminde Neden Tercih Edilmektedir? Soru 2. Dnyada ve lkemizde Kaynaklarna Gre Elektrik retim Oranlar Nasldr? Soru 3. Dnyada Nkleer Enerjinin Kullanm Durumu Nedir? Soru 4. lkelerin Fukushima Daiichi Kazas Sonras Nkleer Politikalar Nelerdir? Soru 5. Nkleer Santrallerin Sera Gaz Salmna Etkisi Nedir? Soru 6. Trkiyenin Temel Enerji Politikas Nedir? Soru 7. lkemizde Nkleer G Santrali Kurulmas Gerekli midir? Soru 8. NGSlerin Doalgaz thalatna Etkisi Nasl Olacaktr? Soru 9. Akkuyu NGS Sahasnda Depremsellik Riski Var mdr? Soru 10. Akdenizde Oluabilecek Bir Tusunamiden NGS Etkilenir mi? Soru 11. Nkleer Santrallerin Radyasyon Etkisi Nedir? Soru 12. Nkleer Santraller evreyi Nasl Etkilemektedir ? (Fransa Loire Nehri rnei) Soru 13. Nkleer Santral, Turizmi ve Tarm Olumsuz Etkiler mi? Soru 14. Nkleer G Santrallerinden kan Kullanlm Yakt Miktar Ne Kadardr? 2 4 5 9 14 16 22 26 27 29 33 33 35 36 38 40 42

Soru 15. Akkuyu NGS Projesi in Neden Rusya Federasyonu? Soru 16. Akkuyu NGS Projesi ile Rusyaya Bamllmz Artar m? Soru 17. Akkuyu NGS ile Trkiyeye Teknoloji Transferi Olacak mdr? stihdama Katks Nedir? Soru 18. Nkleer Santrallerin leyii Nasldr? Soru 19. Rus Teknolojisi Ne Kadar Gvenilir? Soru 20. VVER-1200 Tipi Nkleer G Santral (NGS), Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (UAEA) ve Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Dzenlemelerine Uygun mudur? Ekler Rus Tipi Nkleer G Santrallerinden Fotoraflar Kaynaka

43 44 45 46 50 54

56 60

KISALTMALAR
AB ABD ED EPDK IAEA IEA DS NGS NEI ODT Rosatom RF TPAO TAEK Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri evre Etki Deerlendirmesi Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (UAEA) Uluslararas Enerji Ajans (UEA) Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi Nkleer G Santrali Nkleer Enerji Enstits (NEE) Ortadou Teknik niversitesi Rusya Atom Enerjisi Kurumu Rusya Federasyonu Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Trkiye Atom Enerjisi Kurumu

GR
20. yzyln ikinci yarsndan itibaren, gvenilir kaynaklardan enerjiyi salama aray enerji dnyasnn en nemli gndemi haline gelmitir. zellikle 1970li yllarn banda ortaya kan petrol dar boaz, bu araylar hzlandrm ve gvenilir enerji kayna olarak nkleer enerjinin n plana kmasn salamtr. Bunun sonucu olarak 1980li yllarn ikinci yarsna kadar yksek kapasiteli birok nkleer reaktr kurulmu ve iletmeye alnmtr. 1980li yllarn sonuna doru ise nkleer enerjiye olan talep art azalma eilimine gemi ve 1990l yllar boyunca duraan hale gelmitir. Bunun nedeninin, Three Mile Island (1979, ABD) ve ernobil (1986, Sovyetler Birlii) nkleer kazalarnn olduu sylense de, asl etken dnya ekonomisindeki yavalama ve doalgazn enerji pazarna girmesidir. inde bulunduumuz 21. yzylda, srdrlebilir kalknma anlay iinde iklim deiikliklerini gz nne alan enerji retim planlar nem kazanmtr. Bu erevede, nkleer enerjinin yannda yenilenebilir enerji kaynaklar gndeme gelmi ve bu kaynaklardan verimli enerji retimi almalarna balanmtr. Ancak, d koullara baml olmalar (iklim koullarna bal olarak her zaman yeterince gne, rzgar ve su kaynaklarnn bulunmamas) nedeniyle gnmzde halen yenilenebilir enerji kaynaklarndan yeteri kadar verimli enerji retimi salanamamaktadr. Bu noktada nkleer enerji, 7 gn 24 saat enerji reten srekli bir kaynak olarak nemini korumaktadr. Enerjiyi ucuz, kaliteli ve srdrlebilir olarak elde eden lkeler, kresel ticaret ve kalknma yarnda n sralarda yer almaktadr. Bu nedenle, ortalama yllk enerji talep art % 7-8 civarnda olan ve dnyada elektrik talep artnda 1,4 milyara yakn nfusu olan inden sonra 75 milyon nfuslu bir lke olarak ikinci srada yer alan lkemizin mutlak surette nkleer enerjiyi, enerji arz portfyne katmas gerekmektedir.

Enerji talebimizi karlamak iin lkemizin ortaya koyduu temel enerji stratejisi, da bamll azaltmak olup lkemizin izledii enerji politikalaryla; Kaynak lke ve gzergh eitliliklerinin salanmas, Enerji verimliliinin artrlmas, Enerji younluunun azaltlmas, Yerli kaynaklarn tamamnn kullanlmas, 2023 ylnda elektrik kaynaklarnn paynn hedeflenmektedir. retiminde en az yenilenebilir enerji %30a karlmas

Nkleer enerji, lkemiz iin enerji arz gvenliimizin salanmas, enerji ithal bamllmzn ve cari an azaltlmas bakmndan byk nem tamaktadr. Fransann petrol (%99) ve doal gaz (%97) ithal oranlar lkemizdeki gibi yksek olmasna ramen, Fransann enerji ithal bamllk oran % 50 iken, lkemizde bu oran %72 civarndadr. Bunun temel sebebi, Fransada elektrik retiminde nkleer enerjinin paynn % 75 olmasdr. lkemizin 2023te kurulu gcnn 110.000-130.000 MW arasnda olmas, elektrik tketiminin 500 milyar kWh olmas ngrlmektedir. Elektrik ihtiyacmzn karlanmasnda kullanlan doalgaz ve sv yaktlarn neredeyse tamamnn, kmr yaktlarn ise yaklak % 30unun ithal olduu aktr. Dier yandan, hidroelektrik potansiyelimize ek olarak rzgar, gne, jeotermal, biyoktle gibi yenilenebilir enerji potansiyelimizin tamam kullanlsa bile 2023 ylna kadar ulaacamz 500 milyar kWh enerji tketimimizin ancak yarsna yakn karlanabilmektedir. Elektrik tketim talebinin karlanmasnn yan sra, Trkiyenin 2023 ylna kadar, 500 milyar dolar ihracat gerekletirmesi, kii bana 25.000 dolar milli gelire sahip olmas ve 2 trilyon dolar milli gelir ile dnyann ilk 10 ekonomisi arasnda yer alabilmesi iin srekli enerji

reten nkleer g santrallerini ina etmesi bir seenek deil, zorunluluk olarak karmza kmaktadr. Akkuyuda kurulacak nkleer g santralinin enerji arz gvenliinin salanmas ve kaynak eitliliinin artrlmas bakmndan nemi ortadadr. Bu erevede, Akkuyu ve Sinopta kurulacak Nkleer Santraller dikkate alndnda, ylda yaklak 80 milyar kWh elektrik retilmesi ngrlmektedir. Bu miktarda bir elektrii doalgaz santralinden elde etmek iin yaklak 16 milyar metrekp doalgaz ithaline karlk yllk 7,2 milyar ABD Dolar (yaklak 13 milyar TL) denmesi gerekmektedir. Dolaysyla, 3 senede sadece doalgaz ithaline denecek para ile Mersin-Akkuyuda 4 nite nkleer santral kurulabilmektedir. Nkleer g santrallerini, sadece elektrik retim tesisleri olarak deerlendirmemek gerekir. Yaklak 550 bin paradan oluan nkleer santral projesi, dier sektrlere de salayaca dinamizmle ve istihdam imkanyla birlikte lkemiz sanayisine nemli derecede katma deer sunacaktr. lkemizin yarm asrlk nkleer g santrali kurma ideali, T.C. Hkmeti ile Rusya Federasyonu Arasnda Akkuyu Sahasnda Bir Nkleer G Santralinin Tesisine ve letimine Dair birliine likin Anlamann 12 Mays 2010 tarihinde imzalanmasyla gereklemeye balamtr. Sz konusu Anlama, 15 Temmuz 2010 tarihinde TBMM Genel Kurulu tarafndan kabul edilmi, 6 Ekim 2010 tarihli ve 27721 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Ad geen Anlamann gerekletirilmesi kapsamnda Proje irketi, 13 Aralk 2010 tarihinde Ankarada Akkuyu NGS Elektrik retim A.. ad ile kurulmutur. lkemizde kurulacak Akkuyu nkleer g santralinin inasnda, maksimum dzeyde Trk mhendislerimizin istihdam, yerli ekipman kullanlmas, bata Mersin ve Antalya illerimiz olmak zere lke sanayimize dinamizm kazandracaktr.

Bu erevede, yetitirilmek zere ilk Trk nkleer mhendis ekibimizin Rusyaya gnderilmi olmas, nkleer teknolojinin lkemize kazandrlmas bakmndan nemlidir. Toplamda 300 olmak zere bu sene gnderilen 50 Trk rencimiz, Rusyadaki santrallerde staj dahil yaklak 9,5 yla yakn bir eitimin ardndan, Akkuyu Nkleer Santral Projesinde mhendislikten yneticilik kademesine kadar farkl alanlarda istihdam edilecektir. Akkuyu Nkleer Santral Projesinin uygulanmas srecinde, genel olarak nkleer enerji ve zel olarak da lkemizde nkleer santral kurulmasyla ilgili tartmalarla birlikte yanl bilgilendirmeler de artmtr. Bu nedenle hazrlanan bu almada, lkemizin neden nkleer santrallere ihtiya duyduu, yenilenebilir enerji kaynaklarmzn enerji ihtiyacmz karlamaya yetip yetmeyecei, nkleer santrallerin evreye, tarma ve turizme etkileri, Akkuyu sahas ve depremsellik almalar ile Rusyann nkleer santraller konusunda dnyadaki tecrbesi, dnyada nkleer enerjinin elektrik retiminde kullanm gibi konularda temel bilgiler zetlenmitir.

SORU VE CEVAPLAR
Soru 1. Nkleer Santraller Enerji retiminde Neden Tercih Edilmektedir?
Dnya elektrik ihtiyacnn 2007 ile 2035 yllar arasnda yllk ortalama %1,4 toplamda %49 artaca ngrlmektedir1. lkemizde ise 20092018 yllar arasnda yksek talep olduunda %4,5-7,5 dk talep olduunda ise %4,5-6,7 orannda yllk elektrik talep art olaca tahmin edilmektedir2. Bu arta karn, TPAOnun verilerine3 gre, dnya elektrik retiminin %26,7sini4 (2008 yl), lkemizin ise %47,2sini5 (2010 yl) karlayan petrol ve doalgazdan petrol rezervleri 2050 ylnda, doalgaz rezervleri ise 2070 ylnda tkenecei tahmin edilmektedir. Tablo 1. lkemizin elektrik retim talebi6,7 Yllar 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Yksek Talep %4,5 %6,5 %7,5 %7,5 %7,5 %7,5 %7,4 %7,4 %7,4 Dk Talep %4,5 %5,5 %6,7 %6,7 %6,7 %6,7 %6,6 %6,6 %6,6

1 2

International Energy Outlook 2010, Energy Information Administration Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, 2010 3 Hampetrol ve Doalgaz Sektr Raporu 2010, TPAO 4 International Energy Agency, 2010 5 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010 6 Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, 2010 7 Talep art tahminleri Trkiye elektrik sistemi iin geerli olup, brt talep zerinden hesaplanmtr. letim ve datm hatlarndaki kayp ve kaaklar ile santrallerin i ihtiyalar dahildir.

Bu durumda, gelecekte enerji arz gvenliinin salanmas iin yeni kaynaklara ihtiya duyulacaktr. Bu kaynaklarn her an kullanma hazr bulunmasnn yan sra ucuz, evre dostu ve gvenilir (srekli) olmas da gerekmektedir. Btn bu zellikleri tayan nkleer enerji, srdrlebilir enerji stratejilerinde byk neme sahiptir8. Dnya genelinde ve lkemizde nkleer enerjinin, elektrik retiminde tercih edilmesindeki dier nedenler aadaki ekilde sralanmaktadr: Nkleer santraller, yenilenebilir enerji kaynakl santraller gibi d koullara (iklim koullarna), kmr santralleri gibi yaktn kalitesine, petrol ve doalgaz santralleri gibi rezerv miktarna bal olmad iin elektrik retiminde sreklilik arz eder. Nkleer enerji retim zinciri, tmyle ele alndnda sera gaz salm konusunda en temiz seenektir. Fosil yaktlarn yanmasyla aa kan karbon monoksit, karbondioksit, slfr dioksit ve azot dioksit gibi sera gaz oluumuna sebep olan zararl gazlar, nkleer santraller alrken atmosfere salnmaz. Bu nedenle nkleer enerjinin iklim deiikliine sebep olan atmosferdeki sera gaz konsantrasyonunun azaltlmasnda byk rol vardr. Gnmzde nkleer santraller, elektrik sektrnden kaynaklanan sera gaz salmnda yllk olarak yaklak %17 azalmaya sebep olmaktadr. Bu santrallerin yerine fosil yaktl santrallerden elektrik elde edilmi olsa her yl 1,2 milyar ton karbon atmosfere verilecekti9. Ayrca, elektrik retiminin nkleer santrallerden salanmasyla ylda 2,3 milyar ton karbondioksit (Yaklak 444 milyon
8

Peterson, S., Nuclear Energy A Global Imperative For The 21th Century, Vital Speech of the Day (Nuclear Energy Institute Delivered to World Energy Congress) 9 http://www.taek.gov.tr/component/content/article/194-nukleer-enerji-ve-nukleerreaktorler/322-nukleer-enerji-cevre-dostumu.html

10

arabann 1 ylda atmosfere yayd karbondioksit miktar10), 42 milyon ton slfr dioksit, 9 milyon ton azot dioksit emisyonuna ve 210 milyon ton kl retimine engel olunmaktadr11,12. Buna gre, fosil yaktla alan santraller yerine nkleer santrallerin kurulmas durumunda karbondioksit emisyonu decek ve uzun vadede kresel snmaya en iyi zm olacaktr. 1 kilogram uranyumdan elde edilen enerji iin, 3.000.000 kilogram (3000 ton, 25 adet ar yk tren vagonu13) kmr veya 2.700.000 litre (2700 metrekp, 135 adet byk boy akaryakt tankeri) petrol gerekmektedir14. Bu kadar az miktarda uranyum kaynandan yksek miktarda enerji retildiinden nkleer santrallerin atk miktar da bu oranda fosil yaktlardan ok daha azdr. rnein, elektrik retiminin %75 gibi byk bir oranda nkleerden saland Fransada, drt kiilik bir ailenin mrleri boyunca kullandklar nkleer enerjiden, en fazla bir golf topu kadar byklkte camlatrlm nkleer atk kmaktadr15. Ayrca, nkleer santrallerde az miktarda yaktla ok yksek enerji retiminin gereklemesi sonucunda, santralde kullanlan nkleer yaktn ok uzun yllar enerji ihtiyacn karlayaca dnlmektedir16. Yakt stoku olduu srece, srekli gvenilir enerji retilebilir.

Nkleer santrallerden kan atk miktarnn ok az olmasyla ok az yer kaplayacandan yer stndeki depolarda gvenli bir ekilde depolanabilmektedirler. rnein, 1000 MWe gcndeki bir nkleer santralden ylda yaklak 30 ton (yk treni

Myths & Facts About Nuclear Energy, NEI Sustainable Energy Development Economics and Externalities, Hans-Holger Rogner, Department of Nuclear Power, IAEA, 1999. 12 http://www.taek.gov.tr/component/content/article/194-nukleer-enerji-venukleer-reaktorler/322-nukleer-enerji-cevre-dostumu.html 13 http://ajanda.4t.com/yukvagon.htm 14 http://www.lbl.gov/abc/wallchart/chapters/14/1.html 15 The Benefits of Nuclear Energy, Bruno Comby, www.ecolo.org 16 http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devnine.html
11

10

11

vagonunun17 yars) nkleer atk kmaktadr. Ayn byklkteki bir fosil santralinden ise yaklak 2.000.000 ton petrol at veya kmr at kmaktadr18. Bu da nkleere gre yaklak 67.000 kat fazla atk miktarn gstermektedir. Kullanlm nkleer yaktlar yeniden ilenerek (reprocessing) enerji retimi iin kullanlabilirler. Radyoaktif fisyon rnlerinin %3 ve ar elementler, kullanlm yakttan ayrtrlp camlatrlarak canl yaamndan izole edilmi ekilde gvenli ve srekli depolanabilmektedir. Pltonyum ve uranyumu ihtiva eden geriye kalan %97sinden ise yeni yakt elementleri retilebilmektedir. Bunun sonucunda, kullanlm nkleer yaktlarn byk ounluunun tekrar ilenebilmesi ile nkleer santraller iin gerekli yakt ihtiyac uzun yllar boyunca karlanabilecek ve kullanlm yaktlardan kaynaklanan atk miktar azaltlm olacaktr. Nkleer yakt maliyeti ve bunun sonucu olarak fiyat istikrarl saylabilecek seviyededir. Tablo 2de grld zere iletme maliyetlerinde nkleer yaktn oran %30larda olduu iin (bu oran kmr yaktl santraller iin %77, doalgaz iin %90) nkleer yakt fiyatlarndaki deiimin elektrik retim maliyetine etkisi fosil yaktlara oranla ok daha azdr. Yakt fiyatlarnn iki katna kmas doalgaz santralleriyle retilen elektriin maliyetine %66, kmr santralleriyle retilen elektriin maliyetine %31 orannda yansmaktayken bu oran nkleer santraller iin sadece %9dur19.

17 18

http://ajanda.4t.com/yukvagon.htm http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devnine.html 19 World Nuclear Asscoaition, 2010

12

Tablo 2. letim maliyetinde yaktn oran ve yakt fiyatnn iki katna kmasyla birim elektrik enerjisi retim maliyetindeki deiim20 Yakt Tipi letme ve Bakm Yakt Yaktn fiyat iki katna karsa elektrik retim maliyetindeki deiim % 31 artar % 66 artar % 9 artar

Kmr Doalgaz Nkleer

%23 %10 %70

%77 %90 %30

Yeni istihdam alanlar oluturarak lke ekonomisine katk salar. Nkleer enerjiden elde edilecek enerji, lke enerji retim portfyne eitlilik getirir. Gvenlik ve kalite kltrnn lkemizde yerlemesine ve gelimesine katk salar. Santral iletme mr dier santral trlerine gre daha uzundur. Nkleer g santralleri uzun yllar boyunca ihtiya duyulacak nkleer yaktlar kolayca ve ekonomik depolamaya imkan verdiinden enerji arz gvenliinin salanmasna nemli katk salar. En nemlisi, NGS, baz yk santralleridir ve srekli enerji retme kabiliyetine sahiptir. Dier baz yk santralleri ise jeotermal ve fosil (Petrol, Ta Kmr, Linyit ve Doalgaz) yaktl santralleridir. Jeotermalin toplam kapasitesinin kk olmasndan, fosil yaktl santrallerin ise evreye olan olumsuz etkilerinden dolay nkleer santraller, baz yk santrali olarak avantajldr. Ayrca, linyit dndaki fosil kaynaklar ithal kaynaklardr ve da bamllmz artrmaktadr.

20

Energy Resources International Inc., Mays 2011

13

Soru 2. Dnyada ve lkemizde Kaynaklarna Gre Elektrik retim Oranlar Nasldr?

Uluslararas Atom Enerji Ajans verilerine gre21 2008 ylnda dnyada toplam 20.181 Milyar kWh elektrik retimi gereklemitir. retilen bu elektriin kaynaklarna gre dalm Tablo 3te gsterilmektedir. Toplam elektrik retiminde dnyada en byk pay, %41 ile kmr kaynakl g santrallerine aittir. Nkleer g santrallerinden retilen miktar ise %13,5 ile doalgaz ve hidrolik santrallerden sonra 4. sray almaktadr. Tablo 3. Dnyada ve lkemizde retilen elektriin yakt kaynaklarna gre dalm22,23 Kaynaklar Petrol Doalgaz Kmr Hidro Nkleer Dier (Yenilenebilir vb.) TOPLAM Dnya24 %5,5 %21,3 %41,0 %15,9 %13,5 %2,8 20 181 Milyar kWh Trkiye25 %1,0 %46,2 %25,9 %24,4 %0,0 %1,9 212 Milyar kWh

Trkiyede 2010 yl verilerine gre26 toplam 212 Milyar kWh elektrik retimi gereklemitir. Tablo 3 ve 4te grlecei zere retilen elektriin %73,2 gibi ok yksek miktar termik santrallerden, kalan ksmn byk ounluu ise hidroelektrik santrallerden elde edilmektedir. Yakt tiplerine gre elektrik retim paylar incelenecek olursa elektriin neredeyse yars (%46,2) doalgaz santrallerinden retilmektedir.
21 22

Key World Energy Statistics 2010, IAEA Key World Energy Statistics 2010, IAEA 23 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010 24 Key World Energy Statistics 2010, IAEA 25 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010 26 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010

14

Geriye kalanlar ise %25,9 ile kmr, %24,4 ile hidrolik, %1,9 ile yenilenebilir ve %1,0 ile petrolden retilmektedir. Elektrik retiminde kmr dnyada 1., doalgaz 2. sradayken, lkemizde doalgaz 1., kmr 2. srada yer almaktadr. Yenilenebilir kaynaklardan elektrik retim oran dnyada yaklak % 3 iken, lkemizde yaklak % 2dir. Tablo 4. lkemizde 2010 yl elektrik retiminin kaynaklara gre dalm27 Kaynaklar Doalgaz Linyit thal Kmr Takmr Petrol Asfaltit TERMK TOPLAM HDROLK TOPLAM Rzgar Jeotermal Yenilenebilir+Atk YENLENEBLR TOPLAM DI ALIM TOPLAM TOPLAM retim (GWh) 98.144 35.942 14.531 3.588 2.143 0.984 155.827 51.796 2.916 0.668 0.458 3.584 1.143 212.351 Katk %46,2 %16,9 %6,8 %1,7 %1,0 %0,5 %73,2 %24,4 %1,4 %0,3 %0,2 %1,9 %0,5 %100

27

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010

15

Soru 3. Dnyada Nkleer Enerjinin Kullanm Durumu Nedir?

1954 ylnda Sovyetler Birlii tarafndan ticari ama iin kurulan ilk nkleer santral olan Obninsk Nkleer G Santralinden sonra 1970li yllarn bana kadar dk kapasiteye sahip nkleer santraller kurulmaya devam etti (ekil 1).

ekil 1. 1950-2010 yllar arasnda dnya genelinde kurulan nkleer g santrali says ve toplam kapasitelerindeki deiim28 1970li yllarn hemen banda ortaya kan petrol dar boazyla petrol fiyatlarnn iki katna kmas yksek kapasiteli nkleer santrallerin kurulmasn hzlandrd ve nkleer santral saysnda byk art oldu. 1980lerin sonuna doru nkleer enerjiye olan talep art azalma eilimine geti ve 1990l yllardan itibaren duraanlat. Bunun nedeni Three Mile Island (1979, ABD) ve ernobil (1986, Sovyetler Birlii) nkleer kazalarnn olduu sylense de asl etkenler dnya ekonomisinde oluan yavalama ve doalgazn enerji piyasasna girmesidir.

28

Nuclear Power Reactors in the World, Reference Data Series No.2, 2011, IAEA

16

2000li yllardan itibaren ise nkleer g saysnda deiim olmamasna ramen kurulu gte art gerekleti. Bunun ana nedeni, yeni kurulan ya da revize edilen nkleer reaktrlerin kapasitelerinin artrlm olmasdr. Tablo 5. lkelere gre iletilen ve inaat halindeki nkleer reaktr says, toplam gc ve elektrik retimindeki pay (13 Eyll 2011 itibariyle)29
lkeler Reaktr Says Ermenistan Arjantin Belika Bulgaristan Brezilya Kanada svire in ek Cumh. Almanya spanya Finlandiya Fransa Birleik Krl. Macaristan Hindistan ran30 Japonya G. Kore Meksika Hollanda Pakistan Romanya Rusya Fed. 1 2 7 2 2 17 5 14 6 17 8 4 58 18 4 20 1 51 21 2 1 3 2 32 letilen Reaktrler Toplam G (MWe Net) 376 935 5943 1906 1901 12044 3252 11271 3722 20339 7448 2741 63130 10745 1880 4385 915 44642 18785 1600 485 725 1310 23084 Elektrik retimindeki Pay %39,4 %5,9 %51,7 %33,1 %3,1 %15,1 %38 %1,8 %33,2 %28,4 %20,1 %28,4 %74,1 %15,7 %42,1 %2,9 %29,2 %32,2 %3,6 %3,4 %2,6 %19,5 %17,1 naat Halindeki Reaktrler Reaktr Toplam G Says (MWe Net)

745

1 3 26

1405 2190 28710

1 1

1700 1720

6 2 5

4600 2756 5800

10

8960

29 30

http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html randaki Bushehr Nkleer G Santrali, 3 Eyll 2011 tarihinde iletmeye alnd.

17

Tablo 5. lkelere gre iletilen ve inaat halindeki nkleer reaktr says, toplam gc ve elektrik retimindeki pay (13 Eyll 2011 itibariyle)31 (Devam)
lkeler Reaktr Says sve Slovenya Slovakya Ukrayna ABD G.Afrika Tayvan TOPLAM 10 1 4 15 104 2 6 439 letilen Reaktrler Toplam G (MWe Net) 9399 696 1816 13168 101421 1800 4927 375876 Elektrik retimindeki Pay %38,1 %37,3 %51,8 %48,1 %19,6 %5,2 %19,3 %13,5 naat Halindeki Reaktrler Reaktr Toplam G Says (MWe Net)

2 1 2 61

880 1218 2700 63384

Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (IAEA) ve Dnya Nkleer Birlii (WNA) verilerine dayandrlarak hazrlanm olan 13 Eyll 2011 tarihli belgeye32 gre, dnyada toplam 375,9 GWe kurulu gce sahip, dnyadaki elektrik retiminin %13,5ini33 salayan 439 adet nkleer reaktr vardr (Tablo 5). 61 nkleer reaktr ise ina aamasndadr. 2022 ylna kadar 151 yeni nkleer reaktr yaplmas planlanm ve buna ek olarak 2030 ylna kadar iletmeye alnmak zere 331 nkleer reaktr de lkelerin nkleer programlarna dahil edilmitir (Tablo 6).

31 32

http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html 33 Key World Energy Statistics 2010, IAEA

18

Tablo 6. lkelere gre kurulmas planlanan ve kurulmas nerilen nkleer reaktr says (13 Eyll 2011 itibariyle)34
lkeler Kurulmas Planlanan35 Planlana Toplam G n Reaktr (MWe Net) Says 1 1060 2 773 2 2000 2 2000 2 3 52 2 1 1 17 2 2 1900 3300 59990 2400 1000 1720 15000 2000 2000 Nkleer Program Dahilindeki36 Program Toplam G Dahilindeki (MWe Net) Reaktr Says 1 2 4 3 4 120 1 1 2 1 2 40 4 1 1 37 10 5 2 1 740 2000 4000 3800 4400 123000 1200 1000 3000 1100 2200 49000 4000 300 1200 17000 6760 600 950

Ermenistan Arjantin Banglade Belarus Brezilya Bulgaristan Kanada ili in ek Cum. Msr Finlandiya Fransa Macaristan Hindistan Endonezya ran srail talya Japonya rdn Kazakistan K.Kore G.Kore Litvanya Malezya Meksika

10 1 2 6 1

13772 1000 600 8400 1350

1 2

1200 2000

http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html Onaylanan, kaynak oluturulan veya taahht edilen reaktr says (8-10 yl arasnda iletmeye alnmas beklenmekte) 36 Nkleer program dahilinde kurulmas dnlen reaktr says (15 yl iinde iletmeye alnmas beklenmekte) 37 Italyada yaplan referandum sonucunda nkleer santral yaplmamas karar kmt. Ancak, lkelerin nkleer politikalar srekli deiiklik gstermektedir. Dnya Nkleer Birliinin (WNA) verisine talyann nkleer programnda 10 nkleer reaktr grlmektedir.
35

34

19

Tablo 6. lkelere gre kurulmas planlanan ve kurulmas nerilen nkleer reaktr says (13 Eyll 2011 itibariyle)38 (Devam)
lkeler Kurulmas Planlanan39 Planlana Toplam G n Reaktr (MWe Net) Says 1 6 2 14 340 6000 1310 16000 Nkleer Program Dahilindeki40 Program Toplam G Dahilindeki (MWe Net) Reaktr Says 1 1000 2 2000 1 30 1 1 6 3 5 20 9 27 12 1 4 (Sinop) 331 655 28000 1200 1000 9600 4000 5000 22800 12000 37400 13000 1350 5600 374055

Hollanda Pakistan Polonya Romanya Rusya Fed. Slovakya Slovenya G.Afrika svire Tayland Ukrayna Birleik Krallk ABD Vietnam Tayvan Trkiye TOPLAM

2 4 7 2 4 (Akkuyu) 151

1900 6680 8640 2000 4800 167935

u anda dnyada 31 lke nkleer g santraline sahiptir. Dnya Nkleer Birlii41 verilerine gre lkemizden de iinde bulunduu 45ten fazla lke (Tablo 7) daha, nkleer enerji seeneini gndemlerine almtr. Tablo 7de yer alan bu lkelerin neredeyse tamam az gelimi veya gelimekte olan lkeler olduundan elektrik talepleri hzla artmaktadr ve gelecekte oluacak yksek elektrik talebini nkleer santralden karlamay dnmektedir.

38 39

http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html Onaylanan, kaynak oluturulan veya taahht edilen reaktr says (8-10 yl arasnda iletmeye alnmas beklenmekte) 40 Nkleer program dahilinde kurulmas dnlen reaktr says (15 yl iinde iletmeye alnmas beklenmekte) 41 Emerging Nuclear Energy Countries, World Nuclear Association, (19 Eyll 2011)

20

Tablo 7. Nkleer enerjiden yararlanmay dnen lkeler42 Blge Avrupa lke Arnavutluk, Srbistan, Hrvatistan, Portekiz, Norve, Polonya, Belarus, Estonya, Letonya, rlanda, Trkiye Birleik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt, Yemen, srail, Suriye, rdn, Msr, Tunus, Libya, Cezayir, Fas, Sudan Nijerya, Gana, Senegal, Kenya, Uganda, Namibya ili, Ekvator, Venezuela Azerbaycan, Grcistan, Kazakistan, Moolistan, Banglade, Sri Lanka Endonezya, Filipinler, Vietnam, Tayland, Malezya, Singapur, Avustralya, Yeni Zellanda Kuzey Kore

Ortadou ve Kuzey Afrika

Bat, Orta ve Gney Afrika Gney Amerika Orta ve Gney Asya Gneydou Asya Dou Asya

Tablo 7de yer alan lkelerin nkleer gce ulamada hangi aamada olduklar Tablo 8de verilmektedir. Tablo 8de grlecei zere, politik kararllk aamasn (UAEAnn ilk defa nkleer g santrali kuracak lkeler iin hazrlad kitapkta43 yer alan balang aamasn) gemi, ran dahil, 21 lke bulunmaktadr. Bu lkelerden 17sinin, nkleer politikalarnda yer alan, gelecekte kurmay dndkleri nkleer reaktr says ve toplam kurulu gleri hakknda bilgiler Dnya Nkleer Birlii belgelerinde yer almaktadr ve bu bilgiler Tablo 6da verilmitir.

42 43

http://www.world-nuclear.org/info/inf102.html Milestones in the Development of a National Infrastructure for Nuclear Power, IAEA, NG-G-31, 2007

21

Tablo 8. Nkleer g seeneini dnen lkelerin geldii aama44 Aama Anlama imzalam ve yasal altyapya sahiptir. Taahht edilmi plana sahiptir ancak yasal altyaps hazrlanma aamasndadr. Nkleer plana sahiptir ancak daha taahht aamasnda deildir. Nkleer plan hazrlama aamasndadr. lke BAE, Trkiye Vietnam, rdn, Belarus

Tayland, Endonezya, Msr, Kazakistan, Polonya, Litvanya, ili Suudi Arabistan, srail, Nijerya, Malezya, Banglade, Fas, Kuveyt Namibya, Kenya, Moolistan, Filipinler, Singapur, Arnavutluk, Srbistan, Hrvatistan, Estonya, Letonya, Libya, Cezayir, Azerbaycan, Sri Lanka, Tunus, Suriye, Katar, Sudan, Venezuela Avustralya, Yeni Zelanda, Portekiz, Norve, rlanda

Siyasi karar alma aamasndadr.

u an siyasi kararlla sahip deildir.

Soru 4: lkelerin Fukushima Daiichi Kazas Sonras Nkleer Politikalar Nelerdir?

2030 ylna kadar dnyada birok nkleer g reaktr, mrn tamamlad iin kapatlacak ya da revize edilip tekrar iletmeye alnacaktr. Tablo 7 ve 8e gre in, Hindistan, ABD, Rusya Federasyonu gibi lkelerin ksa ve uzun vadede, nkleerle daha nce tanmam 45i akn lkenin de uzun vadede elektrik retiminde nkleer seeneini kullanacaklar grlmektedir. Bu bilgilere ek olarak Tablo 9da, Fukushima Daiichi nkleer kazas sonras lkelerin kamuoyuna duyurduu politikalar ksaca zetlenmitir. Avrupa Komisyonu tarafndan Japonyadaki Fukushima Daiichi nkleer santralinde meydana gelen kaza sonrasnda, Avrupa
44

http://www.world-nuclear.org/info/inf102.html

22

Birlii lkeleri, sahip olduu (138.000 MW gcndeki) 143 NGSyi gzden geirme ve iyiletirme amacyla baz almalar yrtmektedir. Bu kapsamda Stres Testleri ad altnda nkleer santrallerin gvenlik ve risk deerlendirmesi almalar balatlmtr. Avrupa Komisyonu tarafndan komu lkelerin de stres testlerine katlm iin bir giriim balatlmtr. lkemiz bu konuda yaplan almalar izlemekte ve alnan ortak kararlar desteklemektedir. Tablo 9. Fukushima nkleer kazas sonras lkelerin nkleer politikalar ile ilgili aklamalar (Austos 2011 yl itibaryla)
lke ABD Fukushima Sonras Nkleer Politikalar 104 adet NGSye sahip ABDnin, dzenleme kuruluu NRC, Fukushima kazasndan renilen dersler ve alnacak nlemleri yaymlamaya balamtr. Japonya 44000 MWe gcndeki NGS ve 2030 ylna kadar kurulacak santralleri gzden geirme karar almtr. Rusya 23000 MWe gcndeki 32 NGSde gvenlik ynnden tekrar gzden geirme karar ile birlikte yeni NGSleri kurmaya devam edeceini aklamtr. Almanya 20000 MWe gcndeki 17 NGSsinden 1980 ylndan nce almaya balayan reaktrlerini ay sre ile kapatma karar almtr. 2022 ylna kadar ise tm nkleer g santrallerini kapatma karar almtr. Fransa 63000 MWe gcndeki 58 NGSsi iin ABnin ald kararlara uyarken yenilenebilir enerji kullanmn artracan duyurmutur. 19000 MWe gcnde 21 NGSye sahip Gney Kore gvenlie verdii nemi artrarak nkleer enerji kullanmaya devam edeceini aklamtr. 10000 MWe gcnde 18 adet NGSye sahip ngiltere nkleer enerji kullanmaya devam etmeyi ve 2025 ylna kadar 8 yeni nkleer santral kurmay dnmektedir. in hkmeti nkleer gc desteklediklerini ancak geici olarak yeni reaktrlerin kabul ilemlerini askya aldklarn aklamasna ramen 12inci 5 yllk kalknma plan dneminde (2011-2015) yaklak 40000 MW gcnde yeni NGS kuracan duyurmutur.

Japonya Rusya Federasyonu Almanya

Fransa

Gney Kore

ngiltere

in

23

Tablo 9. Fukushima nkleer kazas sonras lkelerin nkleer politikalar ile ilgili aklamalar (Austos 2011 yl itibaryla) (Devam)
lke Hindistan Fukushima Sonras Nkleer Politikalar Hindistan NGSlerini gvenlik ynnden tekrar gzden geireceini aklarken, 2032 ylna kadar 63000 MW gcnde NGS kuracan bildirmitir. ek Cumhuriyeti, Temelinde yeni NGS kuracan aklamtr. svire yaplan referanduma gre 2034 ylna kadar 5 NGSsini kapatma karar almtr. Haziran 2011de talya, yaplan referanduma gre yeni NGS kurmama karar almtr. 2020 ylna kadar ilk NGSsini hizmete alacaktr. 2 nkleer reaktr kurmay dnmektedir. Nkleer g programnda 3 yllk bir gecikme olacaktr. 2 reaktr kurmay planlanmaktadr. lk santralini 2022 ylnda hizmete alacaktr. Ayrca 4 yeni reaktr daha planlarna almay dnmekteler. 13 Eyll 2011 tarihinde 1000 MW gcndeki Bushehr NGSyi iletmeye ald ve nmzdeki 20 yl iinde kurulacak nkleer g santralleri ile toplam 20000 MWlk g kapasitesine (Yaklak 19 nkleer reaktr daha kurulacak) ulaacaklarn bildirdiler. Khzestan eyaletinde yer alan 360 MW gcndeki Darkhovin NGS ile ilgili almalar devam etmektedir. Rusya (2 nitesi) ve Japonya (2 nitesi)nn desteiyle her biri 1000 MW gcnde 4 adet hafif sulu (LWR) nkleer reaktr yapmay planlyor. 2020 ylnda bitecek olan bir Rus reaktrnn n almas balatld. 2 nkleer reaktr kurmay planlamaktadr. Nkleer santral projesi henz Ulusal Meclislerinde onaylanmamtr ve Fukuima nkleer kazas raporunun sonucuna kadar projeyi dondurmulardr.

ek Cumhuriyeti svire talya Polonya Tayland Endonezya

ran45

Vietnam46

Malezya47

45http://www.ensec.org/index.php?option=com_content&view=article&id=309:nucle

ar-energy-in-asia-a-post-Fukushimaperspective&catid=116:content0411&Itemid=375 46http://www.ensec.org/index.php?option=com_content&view=article&id=309:nucle ar-energy-in-asia-a-post-Fukushima perspective&catid=116:content0411&Itemid=375 47http://www.ensec.org/index.php?option=com_content&view=article&id=309:nucle ar-energy-in-asia-a-post-Fukushimaperspective&catid=116:content0411&Itemid=375

24

Avrupa Birlii ile ibirlii erevesinde 23 Haziran 2011 tarihinde tarihinde Avrupa Komisyonu yesi Gnther Oettingerin, Enerji Bakan Yardmclarnn, st dzey Enerji Bakanl temsilcilerinin ve Beyaz Rusya, Ermenistan, Hrvatistan, svire, Rusya ve Trkiyenin nkleer enerjiden sorumlu yetkililerinin katlm ile gerekleen toplant sonucunda alnan ortak kararlar aada sunulmaktadr:

lkeler 24 Mays 2011 tarihinde Avrupa Komisyonu ve Avrupa Nkleer Dzenleyici Kurumlar Grubu (European Nuclear Safety Regulators Group-ENSREG) tarafndan kararlatrlan artlar da hesaba katan geni kapsaml risk ve gvenlik deerlendirmesi almasn (eer daha nce yaplmamsa) gnlllk erevesinde yrtme konusundaki isteklerini belirtmilerdir. Nkleer enerjiden yararlanan btn lkeler tarafndan nkleer gvenlie ynelik tutarl bir yaklam benimsenmesinin, nkleer kazalarn lke snrlarn ama potansiyeli nedeni ile daha da nemli hale geldii, Nkleer santral ileticilerinin kendi santrallerini deerlendirme hususunda tevik edilmeleri, ulusal raporlarn sunmak iin dzenleyici kurumlar davet etmeleri ve geni kapsaml risk ve gvenlik deerlendirmelerinin gvenilirliini ve sorumluluunu gelitirmek iin effaf bir gzden geirme sistemi kullanlmas, Gl ve ortak gvenlik standartlar ile uluslararas alanda gzden geirme konularnda Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (UAEA)nn da dahil olduu ok tarafl mzakereler yaplmas

konularnda anlamaya varmlardr.48

48

Basn Aklamas (No:41/2011): Trkiyenin Avrupa Birliinin Nkleer Santrallerin Gvenlik ve Geni Kapsaml Risk Deerlendirmelerine (Stres Testleri) Katlm

25

Soru 5. Nkleer Santrallerin Sera Gaz Salmna Etkisi Nedir?

Hzl nfus art ve ekonomik gelime, enerji gereksinimini artrmaktadr. retilen enerjinin byk ounluu sanayi sektr ve gnlk kullanm iin gerekli elektriin retiminde kullanlmaktadr. Dnyada elektrik retiminin yaklak 2/3si49 fosil kaynakl yaktlardan salanmaktadr. Fosil kaynakl yaktlar, enerji retimi esnasnda yanmasyla kresel snmaya ve asit yamurlarna sebep olan sera gazlarnn (bata karbondioksit, karbonmonoksit, kkrt dioksit, azot dioksit, metan, ozon gibi gazlar) atmosfere salmlarna neden olmaktadr. Nkleer g santralleri iletimdeyken atmosfere sera gazlarn salmadndan ksa ve uzun vadede sera gaz salm konusunda en temiz seenektir. Nkleer enerjinin iklim deiikliine sebep olan atmosferdeki sera gaz konsantrasyonunun azaltlmasnda byk rol vardr. Gnmzde nkleer santraller, elektrik sektrnden kaynaklanan sera gaz salmnda yllk olarak yaklak %17 azalma salamaktadr50. Nkleer santrallerin yerine fosil yaktl santrallerden elektrik elde edilseydi her yl 1,2 milyar ton daha fazla karbon atmosfere verilmi olacakt51. Tablo 10da farkl santral trleri iin 1 kWh elektrik retimi bana ortaya kan karbondioksit miktarlar verilmitir. Tablo 10 incelenecek olursa, en az emisyonunun nkleerden olduu grlmektedir. Yaplan bir aratrmaya gre, 50 yldan beri sadece ABDde nkleer santral kurulmam ve yerine kmr veya doalgaz santrali yaplm

49 50

Key World Energy Statistics 2010, IAEA http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devseventeen.html 51 http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devseventeen.html

26

olsayd, atmosferdeki karbondioksit oran yaklak %10 daha fazla olacakt52. Tablo 10. Enerji kaynaklarnn kWh bana karbondioksit emisyon miktar53,54 Enerji Kayna Kmr Petrol Doalgaz Gne Rzgar Nkleer Karbondioksit Emisyonu (gram) 900-1200 700-900 350-900 100-200 10-75 10-30 Nkleerin Kat (min.-maks.) 30-120 kat aras 23-90 kat aras 12-90 kat aras 3-20 kat aras 1-7 kat aras -

Soru 6: Trkiyenin Temel Enerji Politikas Nedir?

lkelerin ekonomik geliimlerini srdrmesi bakmndan temel girdi durumunda olan enerji, ok boyutlu ve uzun soluklu politika ve stratejilerin uygulanmasn gerektiren bir alan olarak nemini gn getike artrmaktadr. Dolaysyla, enerji ile ilgili konularn; hkmet politikas olarak deil, bir devlet politikas olarak ele alnp deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu balamda enerji arz gvenlii, enerji sektrne ilikin tartma gndeminin temelini oluturmaktadr. Son yllarda kresel ekonomideki daralmaya karn, Art eiliminde olan enerji fiyatlar, Kresel snma ve iklim deiiklii konusunda artan duyarllk,

52 Adamantiades, A. & Kessides, I., 2009. "Nuclear power for sustainable development: Current status and future prospects," Energy Policy, Elsevier, vol. 37(12), pages 51495166 53 Choosing the Nuclear Power Option Factors to be Considered, IAEA, Viyana, 1998. 54 Verilen karbondioksit deerleri, g santralinin imalat, inaat ve iletim aamalarnn btn ele alnarak hesaplanmtr.

27

 Dnya enerji talebindeki arta karn tkenme eilimine girmi olan fosil yaktlara bamlln yakn gelecekte de devam edecek olmas, yeni enerji teknolojileri alanndaki gelimelerin artan talebi karlayacak ticari olgunluktan u an iin uzak oluu lkelerin enerji gvenlii konusundaki kayglarn her geen gn daha da artrmakta ve lkeleri yeni araylara yneltmektedir. Yaanan ekonomik gelime ve artan refah seviyesinin sonucu olarak lkemizin enerji sektrnn her alannda hzl bir talep art olduu gzlemlenmektedir. Bu talebi karlamak iin her yl 4.000-5.000 MWlk bir yatrm yaplmas gerekmektedir55. lkemizde enerji arz gvenliini salamaya ynelik politika ve stratejileri; dnyadaki genel ynelimlerin yan sra, blgesel ve kresel enerji dinamiklerinde nem arz eden tm aktrlerin politika ve stratejileri analiz edilerek ve lke gereklerimiz dikkate alnarak, zellikle AB mktesebat ve iinde bulunduumuz jeopolitik perspektiften baklarak oluturulmutur. Temel enerji politikamz; Da bamlln en alt dzeye indirilmesi, Kaynak eitliliine, yerli ve yenilenebilir kaynaklara nem verilmesi, evre zerindeki etkilerin en aza indirilmesi, Enerjinin verimli retilmesi ve kullanlmas, Serbest piyasa uygulamalar iinde kamu ve zel kesim imkanlarnn harekete geirilmesi, lke enerji ihtiyalarn gvenli, srekli ve en dk maliyet ve en az evresel etkilerle karlayacak tedbirleri alan politikalarn hayata geirilmesi,

eklinde zetlenebilir.
55

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010

28

lkemizin 2012 ylna kadar olan dnemde Kyoto Protokol erevesinde emisyon deerlerini azaltma ykmll bulunmamaktadr. Ancak, 2012 sonras dneme ilikin olarak lkelerden emisyon deerlerini azaltma ynnde beklentiler artmtr. Bu balamda, enerji sektrnde enerji verimliliinin gelitirilmesi, yenilenebilir kaynaklarn daha fazla kullanm, temiz kmr teknolojilerinin yaygnlatrlmas ve nkleer enerjinin kullanlmas enerji ve evre balants iinde sorunlar ele almada balca politikalar arasnda olacaktr. 18 Mays 2009 tarihinde Yksek Planlama Kurulu tarafndan kabul edilmi olan, Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinde: Nkleer g santrallerinin, elektrik enerjisi retimi ierisindeki paynn 2020 ylna kadar en az %5 seviyesine ulamas ve uzun dnemde daha da artrlmas hedeflenmektedir. ifadesi yer almaktadr. 2023 ylna kadar Akkuyu ve Sinop Nkleer Santrallerinin iletmeye alnmas durumunda, bugnk kurulu gcmzn % 20si nkleer santrallerden retilecek elektrikten oluacaktr56.

Soru 7: lkemizde Nkleer G Santrali Kurulmas Gerekli midir?

Tablo 11de yenilenebilir enerji kaynaklarmzn ekonomik potansiyelleri gsterilmektedir. Yenilenebilir enerjide kurulu g potansiyelimiz yaklak 136.600 MW, kullanmakta olduumuz 18.659 MW dr. Geriye kalan kullanabileceimiz yenilenebilir potansiyelimiz yaklak 118.000 MW olmasna karn, kapasite faktr nedeniyle gerekte kullanabileceimiz, potansiyelimizin az bir ksmdr. 2010 yl sonu itibariyle lkemizin elektrik ihtiyac yaklak yllk 212 milyar kWh iken, bunun 2023te 500 milyar kWha kmas ngrlmektedir. Ancak, tm hidrolik, rzgar, gne, jeotermal,
56

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2010

29

biyoktle potansiyelimizin tamamn kullansak dahi, bu talebin (500 milyar kWh) yaklak yarsn karlayabilmekteyiz. Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesine gre, 2023e kadar hedefimiz, elektrik retiminde u anda % 46 olan doalgazn payn % 30a ekmek, yenilenebilir enerjinin payn % 30a karmaktr. Bu da, 2023 iin, yenilenebilir ile doalgazdan ayr ayr 150 milyar kWh elektrik salanmas demektir. Yenilenebilir enerji, iklim koullarna bal olarak srekli deikenlik gstermesi nedeniyle 4 mevsim, 7 gn 24 saat alan nkleer gibi baz yk santrallerine her halkarda ihtiya duyulmaktadr. Yenilenebilir enerji gvenlidir, ancak gvenilir (srekli) deildir; alternatif enerji kaynadr. Nkleer santraller, mevsimden ve iklim artlarndan bamsz olarak srekli altrlabilmektedir. Her zaman rzgr esmez, gne her zaman maz, ya her zaman bol olmaz; ama nkleer santral her zaman alr. Ylda 8760 saatin, bakm dnemleri karlrsa, nkleer santral yaklak 8000 saatinde alabilir, ama hidrolikte bu ortalama 4000 saat; rzgarda ortalama 3000; gnete ise ortalama 2500 saattir. Gne enerjisi sistemlerinin yaklak mr 20 yl civarnda seyretmektedir. Gne enerjisini kullanarak elektrik retimine imkan salayan fotovoltaik gne pillerinin ortalama verimlikleri % 15-18 seviyelerindedir. Ancak, gne nn dk younluu ve dank karakterli olmas sebebiyle istenilen younlukta elektrik retimi yapmak mmkn olmamaktadr. Ayrca, gne enerjisi sistemlerinin kurulduu alan baka bir amala kullanlamamaktadr. Rzgar enerjisinde sreklilik olmamas, depolanabilir enerji kaynaklaryla, bir dier adyla baz yk santralleriyle dengelemeyi gerektirmektedir. Bu nedenle toplam ebekenin %20den fazlas rzgardan salandnda ebeke problemleri ortaya kmaktadr.

30

10.000 MW nkleer g santralinin retecei elektrii elde edebilmek iin 30.000 MW rzgar veya 38.000 MW gne santrali yaplmas gerekmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarmzn iklim koullarna bal olmalar ve bunun sonucu olarak retilecek elektriin srekli olamamas nedeniyle, nkleer santral gibi baz g santrallerine her halkarda ihtiya duyulmaktadr. Rzgar enerjisi santrallerinin ortalama verimli alma sresi 20 yl olup, sistemin kullanm mr 30 yl civarndadr57. Rzgar enerjisi santralleri 3 m/s rzgar hzndan itibaren elektrik retmeye balamakta ve 25 m/slik rzgar hzna kadar elektrik retmeye devam etmektedir. 1 MW kurulu gc olan bir rzgar elektrik retim tesisi bir ylda, srekli olarak, %100 verimle ve tam gte alrsa 8,76 milyon kWh elektrik enerjisi retir. Gerekte retilebilen enerji miktar ise, kapasite faktr nedeniyle bu deerin yaklak te biridir. Rzgar santrallerinde kapasite faktr, genellikle %20-%45 arasnda deimektedir. rnein kapasite faktr %30 olarak gerekleen 1 MW kurulu gce sahip bir rzgr santrali ylda: 8,760 milyon kWh deil yalnzca 0,38,76 milyon kWh = 2,628 milyon kWh kadar bir enerji retir. Baka bir ifadeyle, bu rzgr santralinin durumu bir ylda, srekli olarak ve tam gte alan ve yaklak 0,3 MW kurulu gce sahip bir nkleer santralin retecei enerjiye denktir. Rzgar gcnn daha dk bir kapasite faktrne sahip olmas, belli miktar elektrik retmek iin, nkleer santrallere gre 2-3 kat daha ok retim kapasitesiyle kurulmas gerektii anlamna gelmektedir. Hidroelektrik santrallerinin kapasite faktrleriyle ilgili olarak, ya miktarlarnda bir azalma meydana gelirse santralde daha az su toplanarak daha az enerji elde edilebilmesine sebep olacaktr. Kapasite, bir santralin ne kadar verimli kullanldn gsteren bir parametredir

57

http://www.vestas.com/en/about-vestas/sustainability/wind-turbines-and-theenvironment/life-cycle-assessment-(lca).aspx

31

ve santralin nominal gc ile yllk salad enerji miktar arasnda iliki kurmaktadr. Hidroelektrik iin dnya ortalamasna bakldnda kapasite faktr %44 civarndadr. Trkiyede hidroelektrik santrallerin son 25 yllk ortalama kapasite faktr ise % 42dir. Bir akarsuyun debisi, drenaj alan, bu blgedeki ya miktar ve zamana gre dal, bitki rts, zemin cinsi, arazinin morfolojisi ve yrenin iklim artlar gibi eitli parametreler kapasite faktrn belirlemektedir. Debi, zaman iinde deimekte olup, k ve ilkbahar mevsiminde genellikle byk, dier mevsimlerde ise nispeten kk deerler almaktadr. Bu nedenle yllk 8760 saat deil dnya ortalamasna yakn 3854 saat elektrik retimi yaplabilmektedir. Yukarda ifade edildii gibi, yenilenebilir enerji kaynaklarmz ve kapasite faktrleri dikkate alndnda, ekonomik hacim olarak byk, fakat enerji kaynaklarna sahip olma asndan da baml bir lke olan lkemiz iin nkleer santral bir seenek deil, zorunluluktur. Tablo 11. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Trkiye Ekonomik Potansiyelleri ve Kapasite Faktrleri58
Yenilenebilir Kaynaklarmz Toplam kurulu g potansiyeli Kurulu gcmz Kapasite faktr 2023 Hedefi Yllk ortalama retim potansiyeli (milyon kWh/yl) 144.000 60.000 7.500 4.400 14.000 229.900

Hidro Rzgar Gne Jeotermal Biyoktle TOPLAM

58 59

36.000 48.00059 50.00060 600 2.000 136.600

16.934 1.587 94 44 18.659

% 44 % 30 % 20 % 84 % 80 -

36.000 20.000 3.000 600 2.000 61.600

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Yer seviyesinden 50 metre ykseklikte yllk ortalama 7 metre/sn. den fazla yerler deerlendirildiinde bu rakama ulalmaktadr. 60 Enerji odaklayc gne sistemi kullanldnda 50.000 MWlk doalgaz santralinin retecei elektrik miktar kadar elektrik retilebilir.

32

Soru 8: NGSlerin Doalgaz thalatmza Etkisi Nasl Olacaktr?

10.000 MW kurulu gce sahip yaklak 80 milyar kWh retim kapasiteli nkleer g santralleri (Akkuyu ve Sinop) devreye alndnda; yaklak 16 milyar m3 doalgaz karl gnmz fiyatlaryla yllk yaklak 7,2 milyar ABD Dolar tutarnda doalgaz ithalat bamlndan lkemiz kurtulmu olacaktr. Nkleer santralin kurulmas ile hem doalgaz ithalat azaltlm; hem de baz santral olarak kurulan Doalgaz Kombine evrim Santrallerinin retecei karbondioksitin atmosfere verilmesi engellenmi olacaktr.

Soru 9: Akkuyu NGS Sahasnda Depremsellik Riski Var mdr?

Nkleer G Santrallerine ilikin olarak srdrlen yer seimi ve ayrntl yer aratrmalarnda dikkate alnan, gvenlikle ilgili birok parametre mevcuttur. Blgenin depremsellik zellii bu parametrelerin banda gelmektedir. Bir yerin depremselliinin belirlenebilmesi asndan en nemli konulardan biri, belirli bir zaman aralnda olabilecek depremlerin inaat sahasnda oluturabilecekleri etkilerin, zellikle ivme, hz ve yer deitirme gibi zemin hareketi parametreleri iin beklenebilecek en byk deerlerin saptanmasdr. Depremlerin zaman, yer, bykl bakmndan gsterdikleri benzerlikler nedeniyle, yaplarn tasarmnda kullanlacak olan yer hareketi parametrelerinin saptanmasnda olaslk ve istatistik yntemlere dayal bir yaklam gereklidir. Sismik risk analizinin amac, eskiden olmu deprem olaylarna ait eldeki verileri jeolojik, sismolojik, istatistiksel ve dier bilgilerle dzenli bir ekilde birletirerek, inaat sahasnda gelecekte olabilecek sismik etkinlikler iin belirli olaslk deerleri saptayabilmektir. Sismik risk analizinin sonucu, genellikle inaat sahasndaki belirli bir zemin hareketi parametresinin veya deprem byklnn bir yldaki alma olasln veya ortalama tekrar sresini gsteren bir eri eklindedir.

33

Birok lkede santrallerin ekonomik mrleri yaklak 50 yl ve bykln almama olasl % 99,5 olarak kabul edilmektedir. Bu olaslk da depremin 10.000 yllk tekrar sresine denk dmektedir. statistik analizlerinde veya olaslk hesaplarnda, verilerin okluu ve skl doruya daha yakn sonular verir. Bu durumda eski depremlere yani tarihsel ve aletsel deprem kaytlarna gitme zorunluluu vardr. Aletsel kaytlarda parametreler daha kesindir. Eski yllara ait kaytlardan ise beklenebilecek en byk deprem byklnn bulunmasnda yararlanlmaktadr. Deprem tehlikesini belirleme almalarnda yrenin deprem aktivitesi, tektonik yaps ile birlikte ett edilerek sismotektonik haritalar yaplmaktadr. Tm tarihsel ve aletsel deprem verileri ve yaplan blgesel jeolojik ettler uluslararas standartlara ve gvenlik kriterlerine gre deerlendirilmektedir. Santraln kurulaca merkezden itibaren en az 150 km yarapl bir alan incelemelere tabi tutulmaktadr. Sismotektonik blgelemenin amac kendi iinde homojen bir deprem potansiyeline sahip alanlarn ortaya karlmasdr. Nkleer santrallerde deprem parametrelerinin belirlenmesinde sismotektonik yaklamn kullanlmas ou lkelerde olduu gibi lkemizde de zorunlu olup Akkuyu sahas iin bu kapsamda hazrlanm birok rapor bulunmaktadr. Akkuyu sahas iin eitli tekerrr srelerine denk gelen sismotektonik haritalar hazrlanmtr. Bu almalarn nihai amac Tasarm Yer Hareketi Seviyesi nin belirlenmesidir. Akkuyu sahasnda bu amala jeolojik, sismolojik, sismotektonik vb. almalar farkl leklerde zaman ierisinde gncellenerek yllarca srdrlmtr. Yerli yabanc bir ok kuruluun ve niversitelerin yer ald bu almalar, TAEK ve uluslararas kurulularca denetlenmi ve deerlendirilmitir. Nkleer g projelerinde gvenlik kriterlerinden en ufak bir taviz verilmesi dahi dnlemez. Net olarak u gerek bilinmelidir ki Akkuyu ve Sinop (ekil 2) NGS Sahalar deprem riski asndan en gvenilir blgeler arasnda yer almaktadr.

34

ekil 2. Deprem haritas Akkuyu sahas iin 1975 ylnda balatlan almalar, 1975-1980 yllar arasnda svire firmas EMCH Berger, yerli kurum ve kurulular ile niversiteler tarafndan gerekletirilmitir. 1980 ylndan itibaren yaplan almalar ise yerli danmanlar gzetiminde yerli kurum ve niversiteler ile devam etmi, Akkuyu sahasna ilikin olarak bugne kadar 200n zerinde rapor hazrlanmtr. Bunlarn ou depremsellikle ilgilidir. 1986-1989 yllar arasnda 4 yl boyunca sahann depremsellii ve tektoniine ynelik almalar yaplm ve bu almalar 1989-1990 yllarnda ODT ve Boazii niversitesi tarafndan deerlendirilmitir.

Soru 10: Akdenizde Oluabilecek Bir Tusunamiden NGS Etkilenir mi?

Tusunami, Akkuyu Nkleer G Santrali detayl saha almalarnda dikkate alnan bir konudur. Tusunami kapsamnda yaplan almalar ile su alma-verme yaplarnn yeri, reaktr ve yardmc tesislerin olmas gereken ykseklik gibi parametreler belirlenmektedir. 1979 ylnda

35

ODT Deniz Aratrmalar Enstits tarafndan hazrlanan Akkuyu Nuclear Power Plant Tsunami Study raporu ve 1985 ylnda ODT Deprem Aratrma Merkezi tarafndan hazrlanan Tsunami Analysis raporu bulunmaktadr. Japonyada meydana gelen deprem ve tusunamiden karlan dersler de dikkate alnarak yaplan almalar yeniden deerlendirilecek, gerekiyorsa UAEAnn model almalar da dikkate alnarak tekrarlanacaktr.

Soru 11: Nkleer Santrallerin Radyasyon Etkisi Nedir?

nsanlar, hayatn bir paras olarak uzay ve gneten gelen kozmik nlar, yer kabuunda bulunan radyoizotoplar dolaysyla toprak ve yap malzemeleri, su ve gdalar gibi doal kaynaklardan nlanmaktadr. Bunlara ilave olarak enerji retimi, tp, endstri, aratrma, tarm ve hayvanclk gibi pek ok alanda kullanm kanlmaz olan yapay kaynaklar nedeni ile doz almaktadr. Yaam standartlar, yaadklar ortamlarn fiziksel zellikleri ve corafi artlara bal olarak deiiklik gstermekle birlikte dnya genelinde kii bana yaklak 2,4 mSv yllk doza maruz kalnmaktadr61. Nkleer santrallerden alacamz radyasyon ise doal radyasyona gre ok daha kktr. Nkleer santral yaknnda yaayan bir kiinin alaca radyasyon miktar, doadan kaynaklanan radyasyon miktarnn 1/300 (yzde biri) kadardr. rnek olarak, dnyada en fazla nkleer santralin olduu Amerika Birleik Devletleri'nde bu tr santrallerden dolay halkn doal radyasyona ek olarak ald miktar ylda 0,05 mSv'in62 altndadr. Halk iin kabul edilebilir radyasyon dozu snr ylda 1 mSvdir. zel

http://www.taek.gov.tr/bilgi-kosesi/radyasyon-insan-ve-cevre/81-radyasyonlabirlikte-yasiyoruz/181-dogal-radyasyon-kaynaklari.html 62 Sivert (Sv): Uluslar aras sistemde (SI) kullanlan radyasyon dozu eedeer radyasyon birimidir. Genel olarak iyonize radyasyonun biyolojik etkilerini deerlendirmede kullanlr. 1 Sv = 1 J/kg 1 Sv= 1.000 miliSv (mSv)

61

36

durumlarda; ardk yln ortalamas 1 mSv olmak zere 5 mSve kadar izin verilir63. Radyasyonla alanlar iin radyasyon dozu ardk 5 yln ortalamas 20 mSvi, herhangi bir ylda ise 50 mSvi geemez64. Tablo 12de, halkn gnlk hayatta maruz kald radyasyon miktarlar verilmitir. Nkleer santral yannda yaayanlarn doal radyasyona (Dnya ortalamas yllk 0,4 mSv65) ek olarak alacaklar radyasyon miktar bir yln toplam olarak 0,05 mSvden azken; gnde 1 paket sigara ienin bir ylda alaca doz miktar 0,2 mSv (4 kat), bilgisayarl tomografi yaptran bir kiinin tek seferde alaca doz 1,1 mSv (55 kat) ve dzenli uu yapan pilot ve uu personelinin bir ylda 9 mSv (180 kat)dir. Ayrca, kmr (termik) santraline yakn yaayan bir kii kmr ierisindeki doal olarak bulunan radyoaktif elementlerin duman ve kl olarak etrafa yaylmasyla, nkleer santrale yakn yaayan bir kiiye gre 3 kat daha fazla radyasyona maruz kalr. Tablo 12. Gnlk Hayatta Radyasyon Radyasyon Kayna Pilot ve Uu Personeli66 Bilgisayarl Tomografi67 Gnde 1 paket sigara ime68 Gs Rntgeni69 Nkleer Santral evresi70 Miktar 9 miliSv 1,1 miliSv 0,2 miliSv 0,06 miliSv <0,05 miliSv Sre Bir ylda Tek seferde Bir ylda Tek seferde Bir ylda Karlatrma 180 kat 55 kat 4 kat Ayn

63 64

Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Trkiye Atom Enerjisi Kurumu 65 http://www.taek.gov.tr/bilgi-kosesi/radyasyon-insan-ve-cevre/81-radyasyonlabirlikte-yasiyoruz/181-dogal-radyasyon-kaynaklari.html 66 Oak Ridge Office, US Departmant of Energy 67 Oak Ridge Office, US Departmant of Energy 68 Oak Ridge Office, US Departmant of Energy 69 American Nuclear Society 70 Trkiye Atom Enerjisi Kurumu

37

Soru 12: Nkleer Santraller evreyi Nasl Etkilemektedir ? (Fransa Loire Nehri rnei)
Santralin inas, iletimi, skm ve atk ynetimi ile ilgili tm faaliyetler lkemizdeki evre dhil tm mevzuatn gerektirdii izin ve denetime tabii olacaktr. Sz konusu izin ve denetimler; -TAEK tarafndan verilecek izin ve lisanslar, -TAEK tarafndan yaplacak denetimler, -EPDKdan elektrik retim lisans alnmas srasnda evre ve ehircilik Bakanlndan radyolojik ve radyolojik olmayan tm evresel etkileri de deerlendiren evresel Etki Deerlendirme (ED) iin olumlu kararn alnmasn da kapsamaktadr. Sz konusu izinlerin alnamamas ya da denetimlerde olumsuz sonularn kmas halinde santralin inasna ve faaliyetlerin srdrlmesine izin verilmeyecektir. Normal iletme koullarnda ve olabilecek kaza durumlarnda nkleer santrallerin evreye olan radyolojik etkilerinin TAEK tarafndan belirlenen limitlerin altnda olacann gsterilmesi, gerekletirilecek dzenleme ve denetleme almalarnda kullanlacak kabul kriterlerinden birisidir. Ayrca nkleer santrallerin iletilmesi srasnda oluacak evresel salmlar TAEKin gzetimi ve denetimi altnda olacaktr. Nkleer santrallerin radyolojik olmayan etkileri ise ilgili dier kurulularn denetimine ve dzenlemesine tabi olacaktr. Santralin soutma suyu sistemi, deniz ve karada ekolojik sisteme olabilecek muhtemel etkileri incelenerek ekolojik dengeyi deitirmeyecek ve deniz suyu scakln evre ve ehircilik Bakanlnn ilgili mevzuatnda belirtilen limitleri gemeyecek ekilde tasarlanacaktr. Deniz suyu, nkleer santrallerde reaktr soutmak iin deil trbinden kan buhar youturmak iin kullanlmakta ve

38

hibir ekilde reaktrden gelen suya karmamaktadr. Isnarak tekrar denize verilen suyun scakl 2872 sayl evre Kanunu ve ilgili mevzuata uygun olacaktr. Bu durumda, dearjn yapld deniz suyunun o blgede yaayan balk ve dier deniz canllarn yok edebilecek seviyede olmas sz konusu deildir.

ekil 3. Loire Nehri zerindeki nkleer g santralleri 58 adet nkleer reaktrle, kulland elektriin % 75 ini nkleer enerjiden karlayan Fransa'da, yaklak 1000 km uzunluundaki Loire nehri zerinde 14 adet nkleer reaktr (ekil 3) bulunmaktadr. Loire nehri zerinde bulunan nkleer santraller soutma suyunu nehirden alp, tekrar nehre vermektedir. Buna ramen bu nehrin suyu sulamada kullanlmakta, denize dkld koyda balk tutulmakta ve

39

yzlmektedir. Ayrca Loire Nehri Vadisi, Fransadaki 30 adet dnya kltr miras alan ierisinde de yer almakta. Loire Nehri ve kollarnn oluturduu vadide kalitesi dnyaca bilinen araplarn retildii ba alanlar bulunmaktadr71,72,73,74

Soru 13: Nkleer Santral, Turizmi ve Tarm Olumsuz Etkiler mi?

Dnyada pek ok turizm lkesi nkleer enerjiden faydalanmaktadr ve yine birok nkleer reaktr turizm merkezlerine Akkuyu sahasnda olduundan ok daha yakndr. Akkuyu sahasnn Antalyaya uzakl 300 km civarndadr. Bulgaristanda bulunan Belene santrali stanbula 400 km, Romanyadaki Cernovoda Santral ise 370 km uzaklktadr. Bu santrallerin en ok turist eken ehrimiz olan stanbula gelen turist saysna herhangi bir etkisi bulunmamaktadr. Fransada Parise 200 kmden daha yakn alanda 6 nkleer santral (Nogent, Dampierre, Saint-Laurent, Penly, Paluel, Belleville) bulunmaktadr. Nogent santralnn Parise uzakl sadece 90 kmdir. Benzer ekilde, spanyada Madrite 200 kmden daha yakn alanda 4 nkleer santral (Jose Cabreras, Trillo, Valdecaballeros, Almaraz) bulunmaktadr. Jose Cabreras santralnn Madride uzakl sadece 50 kmdir. ngilterede Londraya 200 kmden daha yakn alanda 9 nkleer santral (Bradwell, Sizewell, Dungeness, Winfrith, Oldburry, Berkeley, Paluel, Penly, Gravelines) bulunmaktadr. Bradwell santral Londraya 70 km mesafededir. Bu lkelerin Trkiyeden ok daha fazla turist

71 72 73

http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=19640 http://us.franceguide.com/UNESCO-IN-FRANCE.html?NodeID=1&EditoID=83582

http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id=152:tu erkye-acisindan-nuekleer-enerjnn-yer&catid=6:nuekleer&Itemid=221 74 http://tutev.org.tr/index.php/makale-ve-paneller/makaleler/621-nabuccoya-kimgaz-verecek

40

eken lkeler olmas nkleer santrallerin turizm zerinde herhangi bir olumsuz etkisi olmadnn en nemli gstergesidir75. Ayrca, Fransada bulunan Loire Nehri zerinde 14 adet nkleer g santrali bulunmaktadr. Nkleer santrallere ramen, nehir zerinde tarihi kalelerin bulunduu bot ile yaplan pastoral bir gezinti ok popler bir turizm aktivitesidir. Bunun dnda ABDde yer alan Kaliforniya eyaletinde yer alan Turkey Point nkleer g santralinin soutma suyunda timsah yetitirilmektedir76.

ekil 4. Balakovo Nkleer G Santrali (Rusya Federasyonu)77 Nkleer santrallerin tarma etkisi ile ilgili olarak, en fazla nkleer g santraline sahip olan ABDnin, 42,8 milyar dolarla dnyada en fazla tarmsal rn ihracat yapan lke olduu bilinmektedir (Tablo 13). Yine, elektrik retiminde nkleer enerjinin pay en fazla olan (%75)
Trkiye Atom Enerjisi Kurumu http://neinuclearnotes.blogspot.com/2007/07/florida-crocodile-comebackcourtesy-of.html 77 Akkuyu Nkleer G Santrali Elektrik retim A..
76 75

41

Fransa da, en fazla tarmsal rn ihracat yapan 2. lkedir. Dnyada en fazla tarmsal rn ihracat yapan lkelerin verildii Tablo 13e bakacak olursak, dnyada bulunan nkleer reaktrlerin yarsndan fazlasnn bu ilk 10 lkede kurulu olduu grlebilir. Tablo 13. Dnyada tarmsal rn ihracat yapan ilk 10 lke ve nkleer reaktr saylar (2003-2004)78 lke ABD Fransa Hollanda Almanya Birleik Krallk Kanada Avustralya talya Belika spanya Toplam 10 lke Milyon ABD Dolar (Tarmsal rn hracat) 42.829 24.262 19.870 13.842 11.613 10.107 9.824 9.446 9.013 6.621 157.427 Nkleer Reaktr Says 104 58 1 17 18 17 0 0 7 8 230

Soru 14: Nkleer G Santrallerinden kan Kullanlm Yakt Miktar Ne Kadardr?

Dnya zerindeki tm nkleer santrallerin u ana kadar (yaklak 40 yllk atk) biriken toplam nkleer atk(kullanlm yakt) yaklak olarak 260.000 ton olup, bu atk 5 metre yksekliinde yan yana konulduunda, 4 futbol sahasn dolduracak hacimdedir79. Sadece ABDde u ana kadar ortaya kan atk 5 m yksekliinde depolandnda ise bir futbol sahasn kaplayacak hacimdedir80. Tipik bir 1000 MWlk nkleer santralden ylda yaklak 30 ton nkleer atk
78 http://www.mapsofworld.com/world-top-ten/world-top-ten-agriculturalexporters-map.html 79http://www.nei.org/resourcesandstats/nuclear_statistics/nuclearwasteamountsan donsitestorage/ 80 The U.S. Department of Energy (DOE) , 2007

42

kmaktadr81. Tm dnya zerindeki santrallerden yllk olarak kan nkleer atk miktar yaklak 12.000 ton dur.

Soru 15: Akkuyu NGS Projesi in Neden Rusya Federasyonu?

Dnyada nkleer enerji teknolojisine sahip az sayda lke bulunmaktadr. Rusya Federasyonu (RF) bu alanda nde gelen retici ve ileticiler arasndadr. Dnyadaki mevcut nkleer elektrik retimi tecrbesinde Rus tipi nkleer santrallerin nemli bir pay sahibi olduu bilinmektedir. Rus nkleer teknolojisi ABD nkleer teknolojisi kadar eski olup u anda 11 lkede iletmede ve ina halinde olan toplam 83 adet Rus tasarm nkleer reaktr bulunmaktadr (Tablo 14). Rusya Federasyonu, Japonya ve G. Kore gibi nkleer g santrallerinin tasarmndan iletimine kadar her aamasn yapabilecek yetkinlie sahip lkeler arasnda yer alr. Neden Rusya sorusunun cevaplar u ekilde sralanabilir: Rusya nkleer enerjiden ticari alanda elektrik reten (Obninsk reaktr, 1954) ilk lkedir. 2010 ylnda Venezueladan Hindistana, inden Trkiyeye kadar NGS kurma giriimleri oldu. Dnyada yapm aamasnda olan 61 NGSden 14n Rusya ina etmektedir. Rusya iletmede olan 32 NGSsini yakn gelecekte 42 NGSye karmay planlamaktadr. Rus NGSlerin bir baka avantaj tekliflerinde tm yakt evrimini de sunmalardr (santralde kullanlacak yakt Rusyada imal edilip, Akkuyu nkleer santralinde kullanldktan sonra tekrar Rusyaya gtrlebilecektir). Rusya, sadece kendi yapt santrallerde deil ayn zamanda dnyadaki eitli santrallere de nkleer yakt salamaktadr.

81

http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devnine.html

43

ABD ve Fransada kullanlan yaktn kullanlanlarn %100 Rus yapmdr.

%30u,

svirede

Rusya, dnya zenginletirme kapasitesinin %40na sahiptir ve dnyada kullanlan yaktn %17sini salamaktadr. Rosatom bu oran 2025 ylnda %25e karmay hedeflemektedir.

Soru 16: Akkuyu NGS Projesi ile Rusyaya Bamllmz Artar m?

Akkuyu NGS Projesi ile yaklak 20 milyar ABD Dolarlk Rus sermayesi, tm riskler Rus tarafnda olmak kaydyla Trkiyeye aktarlmaktadr. Sz konusu Proje kapsamnda yaklak 4.800 MWe kurulu g kapasite ile yllk 40 milyar kWh elektrik retilecektir. Bu retilecek elektrik sayesinde doalgaz ithalatnda yllk yaklak 8 milyar metrekplk miktarda, 3,6 milyar ABD Dolar tutarnda bir azalma olacaktr. Bu durum enerjide da bamllmz azaltan bir etki oluturacaktr. Hkmetleraras Anlamada82 lkemizin ykmll olarak sahann santralin skm srecinin sonuna kadar Akkuyu NGS Elektrik retim A..ye tahsis edilmesi ve santralde retilecek elektriin % 50sinin 15 yl boyunca TETA tarafndan satn alnmas hkm yer almaktadr. Proje irketi, elektrik alm garantisinin bitiminden sonra yaklak 45 yl boyunca, Trk Tarafna yllk bazda Proje irketinin net karnn % 20sini verecektir. te yandan yakt konusunda, yaktn RFden alnmasna ilikin bir zorunluluk mevcut deildir. Buna ilave olarak, Anlama nkleer yaktn zaman ierisinde Trkiyede retilmesine de imkn vermektedir. Nitekim, Anlamann 3. maddesinde yer alan ama ve kapsam tanmlar ierisinde, ibirlii yaplacak alanlar arasnda Trkiyede Nkleer Yakt Tesisleri Kurulmas, letimi ve Yakt Dngs maddesi yer
82

Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Rusya Federasyonu Hkmeti Arasnda Trkiye Cumhuriyetinde Akkuyu Sahasnda Bir Nkleer G Santralinin Tesisine ve letimine Dair birliine likin Anlama, 27721 Says 6 Ekim 2010 Tarihli Resmi Gazete.

44

almaktadr. lk etapta kurulacak 4 nite, nkleer yakt tesisi kurmak iin ekonomik adan yeterli deildir. Ancak lkemizdeki nkleer santral says arttka (en az 8 nite) lkemizde nkleer yakt retimi mmkn olacaktr. Akkuyu NGSnin yaktlar anlama erevesinde uluslararas piyasalardan uzun dnemli kontratlarla temin edilecektir. Pratikte nkleer yaktn Rusyadan gelmesi ngrlmekle beraber hukuken byle bir zorunluluk yoktur.

Soru 17: Akkuyu NGS ile Trkiyeye Teknoloji Transferi Olacak mdr? stihdama Katks Nedir?
lkemizde henz NGS olmamas nedeniyle nkleer teknoloji alannda gelimi bir altyapmz bulunmamaktadr. NGS kurulmas almalar elektrik enerjisi retimi amacyla yrtlen almalar olmakla beraber, yaklak 550 bin paradan oluan bir proje olmasndan dolay farkl sanayi ve hizmet sektrlerini de ilgilendiren projedir. Bu durumda, NGS inasnda, iletiminde, bakm ve onarmnda kendi alanlarnda deneyimli Trk irketlerin de grev alabilecei dnlmektedir. NGSlerin inaat aamas greli olarak uzun zaman gerektirmektedir. Srecin balangc ile birlikte firmalarmzn kendilerini bu srece adapte edebilecei ve ana yklenici firma ile ibirliine girebileceklerini deerlendirmek yanltc olmayacaktr. Proje irketinin kuruluunun ardndan stanbulda projeyi Trk firmalarna tantmak iin irket tarafndan bir sunum gerekletirmitir. Bu sunumun ardndan, Proje irketi, Akkuyu Nkleer Santralin inasnda grev alma kabiliyetine sahip birok Trk firmasnn olduunu belirtmitir. G.Koredeki nkleer endstrinin geliimi bizim iin iyi bir rnek oluturmaktadr. G. Kore ilk nkleer santralinde yalnzca %2 orannda

45

bir yerel katk bulunmaktayken, gnmzde, %98i milli kaynaklarla ina edilen nkleer santral projeleri tasarlayabilmektedir. Dnyada nkleer santral teknolojisinin gelitirilmesi 1940l yllardan itibaren, bata ABD olmak zere Rusya, Fransa, ngiltere ve Kanada tarafndan balatlmtr. Dier tm lkeler, nkleer santral teknolojisini bu lkelerden ithal etmilerdir. Almanya, Japonya, Hindistan ve Gney Kore gibi lkeler ithal ettikleri teknolojiyi daha da gelitirerek kendilerine has nkleer santral tasarmlarna sahip olmulardr. 20nin zerinde lke, ilettikleri nkleer reaktrleri bu lkelerden temin etmilerdir. Rosatom Proje Direktr Sergey Boyarkin, Akkuyu NGSnin Trk ekonomisine ve istihdama katks ile ilgili olarak unlar ifade etmitir: "Rus nkleer santrallerinin bulunduu alanlarda bir kiilik istihdam, 10 kiiye i imkan salamaktadr. Santralde yaklak 2 bin kii alacak. Bunlarn ounluu Trk vatanda olacak. 2.000 kiinin toplam istihdam etkisi ise 20.000 kii olacaktr. Santralin ina aamasnda nemli i imknlar doacaktr. Bunlardan ok daha nemlisi ise byk sanayi yatrmclar tesislerini, 50-60 yllk elektrik enerjisini garanti grdkleri blgelere rahatlkla kurmalar olacaktr. Bu, Trkiye'nin endstriyel kalknmas asndan nemli bir avantaj salayacaktr."

Soru 18. Nkleer Santrallerin leyii Nasldr?

Ar atom ekirdeklerinin ntronlarla bombardman sonucunda ekirdekler paralanr ve ekil 5te gsterildii zere fisyon rnleri, 2 veya 3 adet ntron ve 200 MeV83 dzeyinde byk bir enerji aa kar. Gerekleen bu tepkimeye fisyon ve tepkime sonucunda elde edilen enerjiye de nkleer enerji ad verilir.

83

Elektron Volt (eV): Enerji birimidir. 200 MeV, yaklak olarak 3,2x10-11 Joulee eittir.

46

Nkleer reaktrlerde, fisyon tepkimesi sonucu aa kan ntronlarn kontroll olarak tekrar fisyon tepkimelerine neden olmas salanarak (zincirleme tepkimeyi gerekletirerek) nkleer enerji retiminin sreklilii salanr. Daha sonra elde edilen nkleer enerji, birincil evrimde (ekil 6da krmz oklarla gsterilen evrim) yer alan nkleer yakt ve dier malzemeler ierisinde s enerjisine dntrlr.

ekil 5. Paralanma (fisyon) tepkimesi ve zincirleme tepkime84 Bu s enerjisi buhar reteciyle ikincil evrime (ekil 6da Buhar reteci, trbin, youturucu ve pompa ekipmalarn ieren mavi oklarla gsterilen evrim) aktarlarak trbin sisteminde kinetik enerjiye ve daha sonra da jeneratr sisteminde elektrik enerjisine dntrlr. Trbinden geen ve enerjisi alnan buhar, soutma evrimiyle (ekil 6da deniz veya nehir suyundan alnan suyla gerekletirilen evrim) youturularak tekrar su formuna dntrlp pompa yardmyla buhar retecine iletilir. Reaktr ierisinde meydana gelen kontroll fisyon tepkimeleri sonucunda aa kan fisyon rnleri radyoaktiftir ve radyasyon
84

http://www.taek.gov.tr/bilgi-kosesi/nukleer-enerji-ve-reaktorler/82-nukleerenerji/235-nukleer-enerji-nedir.html

47

yaynlar. Bu nedenle nkleer santraller, aa kan bu radyoaktif maddelerin ve radyasyonun, normal alma veya kaza durumunda reaktr ve santralin dna kmamasn ve evreden yaltlarak muhafaza edilmesini salamak zere Derinliine Savunma85 ilkesine dayandrlarak tasarlanrlar. Bu ilke, radyoaktif salma kar be fiziksel bariyerin tasarmda yer almasn ngrr.

ekil 6. Nkleer g santrallerinin alma prensibi (Basnl Su Rektr PWR) ekil 7de grld gibi, radyoaktif salma kar oluturulan ilk fiziksel bariyer nkleer yaktn kendisidir. Nkleer yaktlar seramik yapya sahip olduklarndan radyoaktif maddeler yakt iinde tutulur ve nkleer yakt zarfna ulamas engellenir. kinci bariyer, paslanmaz ve mekanik yk ile radyasyona dayankl yakt eleman zarfdr. Yakt eleman zarf, radyoaktif salmn birincil evrime ulamasn engeller. nc ve dndnc bariyerler, birincil evrim ierisinde yer alan soutma suyu ve/veya moderatrler (yavalatclar) ve reaktr kabdr (ekil 6).

85

Derinliine Savunma: Nkleer santrallerde kazalar ve eer kaza gerekleirse kaza sonucu radyoaktif salm nlemek iin alnan tedbirlerin ve analizlerin btndr.

48

Soutma suyu ve moderatrler, radyoaktif maddelerin reaktr kabna ulamasn engellemek iin yavalatc olarak kullanlr. Reaktr kab ise, radyoaktif maddelerin son bariyer olan koruma kabna ulamasn engeller. Koruma kab, n gerilimli betondan yaplmtr ve tek veya ift tasarml olmak zere yaklak 1 metre kalnlndaki duvarlardan oluur. Bu son fiziksel bariyer, evreye radyoaktif madde salmn engeller.

ekil 7. Radyoaktif salma kar oluturulan fiziksel bariyerler (VVER-1000 tipi reaktr)86 Yukarda saylan bariyerlerin btnlnn ve salamlnn korunmas iin bir takm gvenlik sistemleri tasarmlara eklenmitir. Bu gvenlik sistemleri yedekli87, eitli88 ve gvenilir aktif89 ya da pasif90 paralardan (sistemlerden) oluur.

NPP-2006 with Reactor VVER-1200/491, Atomstroyexport Yedekli: Ayn ii yapan birden fazla ekipmpann kullanlmas. Bu durumda, bir ekipman arzalandndan ikincisi devreye girer. Eer ikincisi bakmda ise ncs devreye girer. Genel olarak her ekipman iki yedeklidir. 88 eitli: Ayn grevi yerine getirecek birden fazla yolun bulunmas. Eer, ayn tip ekipmanlarn hepsi (ana ekipman ve yedekleri) devre d kalrsa farkl yollarla ayn grev yerine getirilir. 89 Aktif Sistemler: Reaktr operatr tarafndan ya da otomatik olarak devreye sokulan sistemler 90 Pasif Sistemler: Kazann ciddilemesini nlemek iin kendiliinden devreye giren sistemler
87

86

49

Soru 19: Rus Teknolojisi Ne Kadar Gvenilir?91

Dnyada nkleer santralden ilk ticari elektrik retimi, 1954 ylnda Sovyetler Birlii tarafndan kurulan 5MWe g kapasitesine sahip Obninsk nkleer reaktrnde (RBMK tipi) gereklemitir. Bu byk baarnn ardndan Sovyetler Birlii, ticari boyutta ilk reaktrlerini 1963-64 yllar arasnda iletmeye almtr. 1980lerin ortasnda 25 adet nkleer g reaktrne sahip olan imdinin Rusya Federasyonu, gnmzde 23.084 MWe toplam kurulu gteki 32 adet nkleer reaktre sahiptir ve elektrik retiminin %17sini nkleer enerjiden salamaktadr92. Ayrca, mevcut reaktrlerine ek olarak toplam 8960 MWe kurulu gce sahip olacak 10 adet nkleer reaktr de ina aamasndadr (Tablo 14). Rusya Federasyonu topraklar ierisinde yer alan bu reaktrlere ek olarak Ermenistan (1 adet), Bulgaristan (2 adet), in (2 adet), ek Cumhuriyeti (6 adet), Finlandiya (2 adet), Macaristan (4 adet), ran (1 adet), Slovakya (4 adet) ve Ukrayna (15 adet)da 37 adet Rus tasarm nkleer reaktr de iletimdedir (Tablo 14). ER (Su Soutmal-Su Moderatrl Reaktr) tipi reaktrler, dnyada en fazla iletim mrne ve reaktr saysna sahip PWR (Basnl Su Reaktr) tipi reaktrlerin Rus versiyonlardr. VVER tipi reaktrlerin ilk retimi 1970lere kadar uzanmaktadr. Bu ilk VVERler, 1. Nesil (Gen I), 440 MWe g reten VVER-440lardr. 1980li yllarda, daha fazla g reten (1000 MWe) 2. Nesil (Gen II) VVER-1000 tipi nkleer reaktrler retilmeye balanmtr.

91

Hacettepe niversitesi Nkleer Enerji Mhendislii Blm retim yesi Yrd. Do. Dr. ule Ergunun katklaryla. 92 http://www.world-nuclear.org/info/inf45.html

50

Tablo 14. Dnya genelinde Rus teknolojisi nkleer reaktrlerin durumu93,94 lkeler Rusya Federasyonu Ermenistan Bulgaristan in Halk Cumhuriyeti ek Cumhuriyeti Finlandiya Macaristan ran Slovakya Ukrayna Hindistan Sadece Yurtdndaki Toplam Genel Toplam Nkleer Reaktr Says letilen na Halinde 32 10 1 2 2 6 2 4 1 4 15 2 2 37 4 69 16

Akkuyu sahasnda kurulmas planlanan 4 adet nkleer reaktr, VVER1200 tipi 3. Nesil (Gen III ) nkleer reaktrdr. VVER-1200 tipi reaktrler, iletimde olan VVER-1000 tipi reaktrlerin mevcut iletme mr, gc, termal verimi ve gvenlik sistemleri artrlm modelleridir. letimde olan bir reaktrn, hazrlk ve ina sreleri dikkate alndnda en az 15 yl eski teknolojiler zerine kurulu bulunmasndan dolay TAEK, Nkleer G Santrallerinin Lisanslanmasna likin Ynergesinde yer ald zere var olan bir tasarm zerine yaplan iyiletirmelere sahip yeni tasarmlar kabul etmektedir95. Ancak koul olarak tasarmn ina edilmek zere lisanslanm ve inaatna balanm bir rneinin olmasn istemektedir. Nkleer reaktrlerin lisanslanmas aamasnda tesisin gvenli bir tasarma sahip olup olmadnn deerlendirilmesi inaat lisans bavurusu zerine yaplr. Daha sonraki aamalarda tesisin tasarma uygun bir
93 94

http://www.world-nuclear.org/info/inf45.html Akkuyu NGS Elektrik retim A.. 95 Trkiye Atom Enerjisi Kurumu

51

ekilde ina edilip edilmedii takip edilir. Bu amala, Rusyada 6 adet VVER-1200 tipi nkleer reaktrn, Rusyadaki Dzenleyici Kurumdan inaat lisans alnarak, Novovoronezh II, Leningrad II ve Baltic nkleer g santrallerinde inasna balanmtr96 (Tablo 15). ekil 8de tasarm grnm yer alan Novovoronezh IInin ilk nitesi (reaktr) 2012 ylnda iletmeye alnacaktr97. Hemen akabinde 2013 ylnda Leningrad IInin ilk nitesi iletmeye alnacaktr. Genel olarak toplam 6 reaktrn en ge 2018 yl iinde iletmeye alnaca belirtilmektedir. Tablo 15. Rusya Federasyonunda ina aamasnda olan VVER 1200 tipi nkleer reaktrler98
Nkleer Reaktr Tipi Kurulu G (MWe) 1200 1200 1200 1200 1200 1200 na Balang letmeye Alma 2012 2016 Ekim 2013 2016 2016 2018

Novovoronezh II 1 Novovoronezh II 2 Leningrad II 1 Leningrad II 2 Baltic I Baltic II

VVER-1200 VVER-1200 VVER-1200 VVER-1200 VVER-1200 VVER-1200

Haziran 2008 Temmuz 2009 Haziran 2008 Nisan 2010 Nisan 2011 -

VVER-1200 gibi 3. nesil olarak nitelendirilen baka reaktr tipleri de bulunmaktadr. Bunlara rnek olarak Gney Kore tasarm APR1400, Fransz tasarm EPR ve ABD tasarm AP1000 verilebilir. Bu reaktrlerin hi birinin iletme halinde bulunan bir rnei bulunmamaktadr. Bununla birlikte 2 nite APR1400 Gney Korede, 1er nite EPR Finlandiya ve Fransada, 4 nite AP1000 ise inde halen ina halinde bulunmaktadr. Bu reaktrlerin gelitirilmelerine temel tekil eden Basnl Su Reaktr (PWR) tipi reaktrlerin baarl iletme deneyimleri, bahsi geen 3.nesil reaktrlerin kurulmalar iin yeterli referans salamaktadr99.
96 97

Akkuyu NGS Elektrik retim A.. http://www.world-nuclear.org/info/inf45.html 98 http://www.world-nuclear.org/info/inf45.html

52

ekil 8. na aamasnda olan VVER-1200 tipi Novovoronezh IInin 1 ve 2 nolu nkleer reaktrlerinin tasarm grnm 100 Derinliine Savunma ilkesinde yer alan be fiziksel bariyerin btnln ve salamln koruyacak, birok gvenlik sistemi VVER1200 tipi reaktrde yer almaktadr. Bu gvenlik sistemleri ierisinde yer alan, Kor erimesi durumunda, ernobildeki gibi bir faciann ortaya kmamas iin tasarlanan Eriyik Kor Kab101 ernobil nkleer santralinde bulunmayan ilki 1,2 metre, ikincisi ise 1 metre kalnlnda ift Koruma Kab102 (ekil 7) (Birincil koruma kabn aacak zararl gazlarn muhafazas ve filtre edilebilmesi iin gerekli bo alan salayarak insan ve evreyi korumakla kalmayp dayankl yapsyla uak arpmas, reaktr d patlamalar, iddetli frtnalar ve su basknlarna kar reaktr d etkilerden korumaktadr) Acil Durum Kor Soutma Sistemi

99

www.taek.gov.tr http://www.aep.ru/en/activity/projects/russia/novovoronezh2 101 Eriyik Kor Kab (core catcher): ernobil ve Fukushimada meydana gelen Kor Erimesi Kazas meydana gelecek olursa dayankl seramik yapsyla eriyiin koruma kabndan kp evreye ulamasn engelleyerek hapseder ve yapsndaki soutucu malzemeler ile eriyii soutur. 102 Prof. H. Bck. "WWER/ VVER (Soviet Soviet designed designed Pressurized Pressurized Water Water Reactors Reactors)". Vienna University of Technology. Austria Atominstitute.
100

53

Otomatik Kontrol Pasif Gvenlik Sistemi Sismik sistemler

gibi ileri teknoloji ekipmanlara ek olarak Fukushima nkleer santralinde meydana gelen hidrojen patlamalarn engelleyici, kimyasal etkileimler ile hidrojeni balayan Hidrojen Emici Sistemler de mevcuttur. Gerek tasarm gerekse gvenlik sistemleri ile VVER-1200ler Rusya, Avrupa ve Uluslararas Atom Enerjisi Ajans kod ve standartlarna uygundur.

Soru 20. VVER-1200 Tipi Nkleer G Santral (NGS), Uluslararas Atom Enerjisi Ajans (UAEA) ve Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Dzenlemelerine Uygun mudur?
VVER-1200, TAEK kriterlerine uygunluk asndan deerlendirilmi ve lisanslama srasnda ayrntl gzden geirme ve deerlendirme yapma hakk sakl tutularak tasarmn TAEK kriterleri asndan yeterli olduu belirtilmitir. Bu kriterlerden bir tanesi de NGSnin gncel ve kantlanm teknolojik yenilikleri kapsamas ve bata UAEA olmak zere uluslar aras normlara uygun olmasdr. Benzer bir n deerlendirmeyi Finlandiya dzenleyici kuruluu olan STUK gerekletirmi, ayn ekilde ayrntl deerlendirme hakk sakl tutularak VVER-1200 tasarmnn genel tasarm hedefleri ve prensipleri dorultusunda kabul edilebilirlii kurucuya bildirilmitir103. Ayrca TAEKin Nkleer G Santrallerinin Lisanslanmasna likin Ynergesinde yer ald zere UAEA dzenlemelerine uygunluk

103

www.taek.gov.tr

54

lisanslamann koullarndan birisidir. Dolaysyla, bu salanmad takdirde tesise inaat lisans verilmeyecektir.

koullar

55

EKLER Rus Tipi Nkleer G Santrallerinden Fotoraflar

ekil 9. Balakovo Nkleer G Santrali (Rusya Federasyonu)104

104

Akkuyu NGS Elektrik retim A..

56

ekil 10. Volgodonsk (Rostov) Nkleer G Santrali (Rusya Federasyonu)105

ekil 11. Tianwan Nkleer G Santrali (in Halk Cumhuriyeti)106

105 106

Akkuyu NGS Elektrik retim A.. Akkuyu NGS Elektrik retim A..

57

ekil 12. Beloyarsk Nkleer G Santrali (Rusya Federasyonu)107

107

Akkuyu NGS Elektrik retim A..

58

ekil 13. Temelin Nkleer G Santrali (ek Cumhuriyeti)108

108

Akkuyu NGS Elektrik retim A..

59

KAYNAKA
1. 2. 3. 4. 5. 6. International Energy Outlook 2010, Energy Information Administration Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, 2010 Hampetrol ve Doalgaz Sektr Raporu 2010, TPAO International Energy Agency, 2010 Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanl, 2010 Peterson, S., Nuclear Energy A Global Imperative For The 21th Century, Vital Speech of the Day (Nuclear Energy Institute Delivered to World Energy Congress) Myths & Facts About Nuclear Energy, NEI Sustainable Energy Development Economics and Externalities, HansHolger Rogner, Dept. of Nuclear Power, IAEA, 1999. The Benefits of Nuclear Energy, Bruno Comby, www.ecolo.org http://www.iaea.org/Publications/Booklets/Development/devnine.html Energy Resources International Inc., Mays 2011 World Nuclear Association Key World Energy Statistics 2010, IAEA Nuclear Power Reactors in the World, Reference Data Series No.2, 2011, IAEA http://www.world-nuclear.org/info/reactors.html http://www.ensec.org/index.php?option=com_content&view=article&id =309:nuclear-energy-in-asia-a-post-Fukushima perspective&catid=116:content0411&Itemid=375 IAEA, 2006 TMMOB Makine Mhendisleri Odas, MMO Yayn No: E/2001/275-Ekim 2001 http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=19640 http://us.franceguide.com/UNESCO-INFRANCE.html?NodeID=1&EditoID=83582 http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=articl e&id=152:tuerkye-acisindan-nuekleer-enerjnnyer&catid=6:nuekleer&Itemid=221 http://tutev.org.tr/index.php/makale-ve-paneller/makaleler/621nabuccoya-kim-gaz-verecek Trkiye Atom Enerji Kurumu, www.taek.gov.tr http://www.nei.org/resourcesandstats/nuclear_statistics/nuclearwastea mountsandonsitestorage/ The U.S. Department of Energy (DOE) , 2007 Nikolay Fil (26-28 July 2011). "Status and perspectives of VVER Status and perspectives of VVER nuclear power plants nuclear power plants". OKB Gidropress. IAEA.

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

17. 18. 19. 20. 21.

22. 23. 24. 25. 26.

60

27. Milestones in the Development of a National Infrastructure for Nuclear Power, IAEA, NG-G-31, 2007. 28. Oak Ridge Office, US Departmant of Energy 29. American Nuclear Society 30. http://www.world-nuclear.org/ecsgallery/gallery.aspx?fid=676 31. http://englishrussia.com/2009/12/13/volgodonsk-nuclear-powerplant/ 32. www.nukeworker.com 33. http://www.euronuclear.org/e-news/e-news-20/issue-20-print.htm 34. Prof. H. Bck. "WWER/ VVER (Soviet Soviet designed designed Pressurized Pressurized Water Water Reactors Reactors)". Vienna University of Technology. Austria Atominstitute. 35. http://www.aep.ru/en/activity/projects/russia/novovoronezh2 36. Akkuyu Nkleer G Santrali Elektrik retim A.. 37. NPP-2006 with Reactor VVER-1200/491, Atomstroyexport 38. http://energy.eu/

61