Sveuilite u Splitu; Graevinsko-arhitektonski fakultet

Mehanika otpornost i stabilnost elemenata drvenih konstrukcija

(HRN U.C 9.200 / DIN 1052:1988-04)

V. pred. uro Nieti, dipl. ing. gra.

MEHANIKA OTPORNOST I STABILNOST ELEMENATA DRVENIH KONSTRUKCIJA

Drvene konstrukcije proraun po teoriji doputenih napona : - Doputeni naponi (za grupe optereenja G1, G2 i G3) - Doputeni progibi (tipovi konstrukcija, nadvienja) Proraun je potrebno provesti tako da se sa sigurnou dokae da svaki element konstrukcije, ali i konstrukcija u globalu, moe sa propisanom sigurnou preuzeti najnepovoljnija optereenja (kombinacije), stvarni naponi i progibi, pod takvim optereenjima, moraju biti manji od doputenih. Konstrukcija prestaje biti upotrebljiva kada doe do : - gubitka statike ravnotee konstrukcijske cjeline ili jednog njezinog elementa - loma kritinog presjeka - gubitka stabilnosti konstrukcije ili jednog njezinog elementa - nekontroliranog pomaka itave konstrukcije ili nekog elementa - pojave prevelikih deformacija koje ne doputaju normalnu eksploataciju konstrukcije ili se odraavaju na njen izgled - vibracija koje izazivaju neudobnost eksploatacije ili nepovoljno utjeu na elemente konstrukcije i opremu - pojave lokalnih oteenja koja smanjuju trajnost, efikasnost i oblikovne vrijednosti konstrukcije - lokalnog izboavanja ploa ili lokalnih gnjeenja kod sudara ili leajeva (bez loma)

CENTRINI VLAK tap je centrino vlano optereen onda kad je izloen djelovanju vlane sile iji se pravac podudara sa osi tapa (podrazumijeva se i pravcem pruanja vlakanaca). U svakom presjeku okomito na os javlja se jednoliko rasporeen normalni vlani napon: tII = N / An tII dop An je povrina najslabijeg poprenog presjeka istog presjeka koji na kritinom mjestu ostaje nakon tesarskih zahvata, ugradnje spajala itd.

CENTRINI TLAK - KRATKI TAPOVI tap je centrino tlano optereen onda kad na njega djeluje tlana sila iji se pravac podudara sa osi tapa (i pravcem pruanja vlakanaca). Govorimo o kratkim tapovima (tapovima male vitkosti 10) kod kojih se uzduna os tapa pod ovakvim optereenjem ne izvija tj. ostaje u pravcu. U svakom presjeku okomito na os javlja se jednoliko rasporeen tlani napon : cII = N / A cII dop A je bruto povrina poprenog presjeka to znai da se izmeu ugraenih spajala i osnovnog materijala mora ostvariti kontakt.

DEFORMACIJE TAPOVA UZDUNOM SILOM

OPTEREENIH

CENTRINOM

U oba sluaja tapovi se deformiraju u pravcu djelovanja sile (dakle produuju ili skrauju). Presjeci ostaju ravni i pod djelovanjem optereenja uz translatorni pomak, a produenje odnosno skraenje tapa rauna se kao: L = (N x L) / (EII x A)

CENTRINI TLAK - VITKI TAPOVI (IZVIJANJE) Kod vitkih tapova pod djelovanjem tlane centrine sile dolazi do deformiranja uzdune osi izvijanja. Kritina (Eulerova) sila je sila pod kojom je tap stabilan i u ravnom i u izvijenom stanju, a rauna se prema donjem izrazu. Li je ovdje duina izvijanja tapa koja ovisi o njegovoj stvarnoj duini i o nainima pridranja na leajevima (prema Euleru donja slika). Kod d.k. za zadnja dva tapa duine izvijanja su neto vee nego kod ostalih materijala, jer je zbog karaktera drva i spajala za drvo (popustljivost, podatljivost) teko postii na leajevima punu upetost. Li = 0,8 L (upeto-zglob) Li = 0,65 (upeto-upeto)

DOKAZ STABILNOSTI
POSTUPAK

|| cd

|| c

N A

id

|| c

N
=

|| cd

max

min

l i I A
i min

min

75

( NEEL.)

1 1 0,8
100
2

KOETKOV

75

( ELAST .)

EULER

3100

KRITINA (EULER-OVA) SILA:

E I l N = E I A l A
i

||

min

|:A
i
=
min

||

min

I A

min

2 min

I A

min

N A

E i l
|| 2 i

2 min

l i

E l i
i 2

|| 2

min

VITKOST

max

min

KRITINI (EULER-OV) NAPON:

N A

|| 2

max

TLANA VRSTOA

L c||

KOEFICIJENT IZVIJANJA

L c|| i

KOEFICIJENT SIGURNOSTI

id

DOPUTENI NAPON NA IZVIJANJE

L c||

c||d

DOPUTENI TLANI NAPON || SA VLAKANCIMA

L c|| i

=
i

c||

UVEDIMO KOEFICIJENT SIGURNOSTI:

1 =
L c||

ODNOSNO:

id

c||d

(DOPUTENI NAPON NA IZVIJANJE)

BUDUI DA JE

id

id

N A

N A

VRIJEDI :

c||d

c||d

N A

PODRUJE

c||

cp

L c|| i

UVEDIMO IZRAZ ZA KRITINI NAPON

|| 2

max

L c ||

=
|| 2

E
L c || 2

max ||

max

max

|| L

c ||

|| L

312

(EKSPERIMENTALNO)

c||

U ELASTINOM PODRUJU : ZA

E
=

||

tg

(CONST.)

2 max

312

2 max

3100

KOETKOV:

1 1 0,8
100
2

3100

1 0,8

100

GRANICA

75

Prema HRN vitkost elemenata je ograniena kako slijedi : 150 120 175 za glavne nosive elemente za koje se sa dovoljnom sigurnou moe odrediti duina izvijanja za glavne nosive elemente kod kojih konstrukcija ne omoguava pouzdano tono odrediti duinu izvijanja za sekundarne elemente (samo one ija je stabilnost od sekundarnog znaaja za globalnu stabilnost konstrukcije)

TAPOVI SLOENOG POPRENOG PRESJEKA ELEMENTI NEPREKINUTI I KONTINUIRANO SPOJENI Kontrola napona provodi se na isti nain kao i u prethodnom sluaju s tim da se kod prorauna vitkosti vodi rauna o popustljivosti spajala. Glavnu os presjeka, kod koje poputanje spajala nema znaenja kod prorauna vitkosti nazivat emo materijalnom osi. Karakteristika je te osi da lokalna teita svih elemenata lee na njoj. Glavnu os presjeka, kod koje poputanje spajala ima utjecaja na proraun vitkosti nazivat emo slobodnom osi. Za razliku od gore navedenog kod te glavne osi ne moraju teita svih elemenata leati na njoj.

Raunski postupak: 1. Proraun poloaja lokalnih teita i teita itavog presjeka. 2. Dokaz za materijalnu os ( y y ) 3. Dokaz za slobodnu os (x x) Ekstremno, elementi mogu biti prislonjeni jedan uz drugog bez izvedene veze ili meusobno spojeni spajalom koje je apsolutno kruto i kod kojeg nema efekata poputanja (ljepilo). U prvom sluaju moment inercije tapa bit e jednak sumi momenata inercije pojedinog elementa : I = Ii dakle = 0

U drugom sluaju moment inercije tapa raunat emo po Steinerovom stavku : I = Ii + Ai x ai2 dakle = 1

Uobiajeno je spajanje elemenata i mehanikim spajalima (avli, vijci i slino). U tom sluaju ostvaruje se popustljiva veza, ona postoji ali nije apsolutno kruta to bi znailo da je u granicama izmeu 0 i 1. Koeficijent popustljivosti direktno zavisi o vrsti spoja, a rauna se prema slijedeoj tablici:

SAVIJANJE tapovi optereeni laterarno, okomito na uzdunu os zovu se savijani tapovi. Poznato vam je iz mehanike savijanih tapova u podruju elastinost (vaenja Hookeovog zakona) da: - vrijedi hipoteza ravnih presjeka (uzduna os tapa se progiba pod optereenjem a popreni presjeci ostaju ravni i okomiti na nju - su naponi savijanja (m) normalni i u poprenom presjeku linearno rasporeeni, proporcionalni udaljenosti od neutralne osi. Jasno, najvei su na gornjim i donjim rubnim vlakancima. Savijanje emo, ovisno o vrstama optereenja, podijeliti na: - isto savijanje - koso savijanje - savijanje sa uzdunom silom

ISTO SAVIJANJE isto savijani nosai su nosai kod kojih se ravnina optereenja poklapa sa jednom od glavnih osi presjeka.

KOSO SAVIJANJE Koso savijani nosai su nosai kod kojih se ravnina optereenja ne poklapa sa glavnim osima. Optereenje se rastavlja u dva smjera okomita na glavne osi a proraun se provodi kako slijedi:

SAVIJANJE SA UZDUNOM SILOM (Ekscentrini tlak odnosno vlak) Prema DIN i HRN :