BORONMAX

Motor Ya Katks

White Paper

Haziran 2011, Eskiehir

indekiler

Sayfa no:

zet Srtnme ve Yalama Hekzagonal Bor Nitrr Boronmax Sonu

1 1 2 4 8

ekiller:

ekil 1. ten yanmal motor paralar iin yalama rejimleri ve srtnmeyle olan ilikileri ekil 2. Hekzagonal bor nitrrn kristal yaps ekil 3. Beyaz rengi ile hekzagonal bor nitrr tozu ekil 4. hBNnin SEM grnts

Tablolar:

Tablo 1. Katksz ve BORONMAX katkl motor yan yk dayanm Tablo 2. Katksz ve BORONMAX katkl motor yanda elementlerin ppm deeri ile analizleri

ZET

Yalama, hareketli paralardan oluan makinalar iin hayati neme sahip olup, srtnme ve anmay azaltarak, paralarn arzalanmasn nleyerek makinalarn performansn ve mrn artrr. Yeterli olmayan yalama enerji ve malzeme kayplarna neden olur. Gelimi lkelerde srtnme ve anma kaynakl enerji ve malzeme kayplar yllk olarak gayri safi milli haslann %5-7 arasnda olduu tahmin edilmektedir. Trkiye statistik Kurumu (TUK) Motorlu Kara Tatlar statistikleri Nisan 2011 e gre Trkiyede toplam 15 455 025 adet ara bulunmaktadr. Bu aralarn Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu(EPDK) tarafndan hazrlanan 2010 Petrol Piyasas Raporu na gre toplam akaryakt tketimi 15 774 413 tondur. Akaryakt tketiminin parasal deeri Petrol Sanayi Dernei (PETDER) 2010 Sektr Raporunda 60,6 milyar TL olarak ifade edilmektedir. Srtnmenin azaltlmas, motor performansnn artmas sonucunda daha az yakt kullanlmas ve malzeme kayplarnn azaltlmasn salayacaktr. rnein kara tatlar ara motorlarnda srtnmenin azaltlmas ile oluacak % 5 lik bir yakt tasarrufu 3,03 milyar TL olacaktr.

Srtnme ve Yalama

Srtnme, mhendislikte genellikle temas eden yzeylerin hareketine kar diren olarak tanmlanmaktadr. Katlarn temasnda srtnme ve anmay nlemede kullanlan filmin gelitirilmesi ile ilgili konular yalama bal altnda aratrlmaktadr. Srtnme, ince bir film ile kayma mukavemeti dk gaz, sv, kat malzemeler kullanlarak yzeylerin dzgn hareketi salanarak azaltlabilir. Birbiri zerinde hareket eden yzeyler arasnda oluan filmlerin srtnme katsaylar deikendir. Srtnme katsays ile yalama durumu ilikilidir ve ekil 1de yalayc filmlerin kalnlk oran (Summerfield number) ile srtnme katsays arasndaki iliki grlmektedir. Deiik motor paralar farkl yalamaya gre alarak kabul edilen performansa ulamaktadrlar. Genellikle rulmanlar hidrodinamik yalama ile almakta ve yzeyler ya filmi ile birbirinden ayrlmaktadr. Dk hzlarda, kalk ve duruta ya filmi kesilerek metal metale temas etmektedir. Piston segmanlarnda ve anzmanlarda ise kark ve snr yalama artlar geerlidir. Asl ama srtnmenin yksek olduu; enerji ve malzeme kayplarna neden olan kark ve snr yalama koullardaki srtnme katsaysn aaya ekmektir. Srtnme katsaysn drmek iin motor paralar arasnda yalayclk grevi yapan yalayclar (motor yalar) kullanlmaktadr. Tek bana

motor yalar kullanldnda kark ve snr yalama artlarnda hareketli motor paralar arasndaki ya film ok incelmekte hatta kesilmektedir, bunun sonucunda hareketli yzeylerde metaller birbirine temas etmektedir. Bunu nlemek iin motor yana eitli katklar ilave edilmektedir. Bu katklardan;

- motor ya ile reaksiyona girmemeleri, -kalnt brakmamalar, -filtreyi tkamamalar, -oluan scakla dayanmalar, -metal yzeyinde korozyona neden olmamalar, -eksoz gaznda evreye zarar verecek emisyon yaymamalar, -motor performansn artrmalar beklenmektedir. Beklentilerin karlanmas iin eitli organik ve inorganik bileikler denenmektedir.

ekil 1. ten yanmal motor paralar iin yalama rejimleri ve srtnmeyle olan ilikileri

Hekzagonal Bor Nitrr

Bor nitrr, bor ve azot atomlarnn bir araya getirilerek oluturulan yapay bir malzeme olup kbik ve hekzagonal kristal yaps ile endstriyel alanda kullanlmaktadr. Hekzagonal bor

nitrre (hBN) grafite benzeyen kristal yaps ile beyaz grafit ad da verilmektedir (ekil 2). hBN younluu dk, s iletimi yksek, elektrik direnci yksek kimyasal olarak inert ve yalayc zellie sahip olup beyaz renklidir (ekil3). BORTEK lkemizin bor cevherlerini kullanarak kendi gelitirdii teknoloji ve Ulusal Bor Aratrma Enstits (BOREN) destei ile laboratuvar dnda Trkiyede ilk ve tek olarak hBN tozunu retmitir.

ekil 2. Hekzagonal bor nitrrn kristal yaps

ekil 3. Beyaz rengi ile hekzagonal bor nitrr tozu

Hekzagonal kristal yapya sahip olan bor nitrrde tabakalar iindeki atomlar birbirine kuvvetli kovalent ba ile balanrlar. Tabakalar arasndaki zayf Van der Walls balarnn neden olduu dk kayma mukavemeti ile tabakalar birbiri zerinde kaydrlarak dierlerinden ayrlabilir. Kayma ykne maruz kalan hBN katmanlar birbiri zerinde kolayca kayarak hBN'e stn yalayclk zellii kazandrp srtnme katsaysn drrler. hBN evrensel bir sorun olan srtnmenin drlmesinde etkin olan stn zellikli bir kat yalaycdr. Srtnme katsaysn drme zelliinden faydalanarak motor ya iinde kullanlabilmektedir. Ancak kullanlacak hBNnin fiziksel ve kimyasal zellikleri motor yana eklenen katklardan beklenen zellikleri salamas istenir, rnein tane boyutu byk

olursa filtreleri tkar ve bu durum motorun yalanmasnn kesilmesine yol aarak nemli hasarlara sebep olur. Sanayi ve Ticaret Bakanl SAN-TEZ projesi destei ile BORTEK tarafndan retilen ekil 4 de grlen nano boyutlu hBN tanelerinin tabaka kalnl ve boyutu ile beklenen zellikleri karlamaktadr.

ekil 4. hBNnin SEM grnts

BORONMAX

BORTEK tarafndan nano boyutlu olarak retilen hBN; motor ya ve motorla etkileime girmeyen, filtreleri tkamayan, herhangi bir kimyasal reaksiyon oluturmayan ve bozulmayan, srtnmeyi ve anmay azaltan BORONMAX motor ya katks olarak pazara sunulmutur. Boronmax eitli testlere tabi tutularak zellikleri ve performans belirlenmitir. Srtnme katsaysn ve yke dayanmn belirlemek amacyla .T.. de ASTM D 5183-05e gre teste tabi tutulmutur. Katksz motor ya ile BORONMAX katkl motor ya 392 N yk altnda 1 saat testten sonra katksz yan srtnme katsays 0,14 iken, BORONMAX katkl yan srtnme katsays 0,12 olarak tespit edilmitir. Yk 490 N karldnda katksz yan srtnme katsays ani olarak artm ve yalayc film kesilerek metal metale temas edip anma izi olumutur. BORONMAX ieren yada ise ayn yk altnda srtnme katsaysnda deiim olmam ve anma grlmemitir. BORONMAX katkl ya zerindeki yk 588 N karldnda belirli bir sre sonunda srtnme katsaysnn artt ve anmann olutuu gzlenmitir (Tablo 1).Bu durum ykn artmas durumunda BORONMAX katkl yan snr ve kark artlarda srtnme katsaysn drerek yalama grevini yapmaya devam ettiini gstermektedir. Sonu olarak BORONMAX katkl yan srtnme katsaysnda %14 azalma, yk dayanmnda %20 art llmtr.

Tablo 1. Katksz ve BORONMAX katkl motor yan yk dayanm

Motorlarn almas sonucunda paralarda meydana gelen anma neticesinde malzemelerde bulunan eitli elementler motor yana gemektedir. Motor yalar deitirilmi ayn marka, model aralarn 15 000 km sonra motor yalar alnarak elementel analiz yaplmtr. Tablo 2de analiz sonucunda bulunan elementlerin miktarlar grlmektedir. Nano boyutlu hekzagonal bor nitrr ieren BORONMAX katkl ya kullanan motordan alnan numune yadaki element miktarlar katksz ya kullanan motorun deerlerine gre %40 varan oranlarda d gstermektedir. Bu da srtnme katsaysnda meydana gelen de paralel olarak anmann azaldn teyit etmektedir.

Tablo 2. Katksz ve BORONMAX katkl motor yanda elementlerin ppm deeri ile analizleri Elementler Katksz BORONMAX katkl % fark Al 3,68 2,14 -41,85 Cu 12,00 7,65 -36,25 Mg 12,00 9,05 -24,58 Fe 9,59 6,37 -33,57 Si 6,95 6,08 -12,52 Sn 7,24 4,76 -34,25

Srtnme sadece anma oluturmamakta motor performansn da etkilemektedir. Srtnme katsaysnn drlmesi, srtnme kayplarn azaltarak motor performansn ykseltmektedir. Motor performansnn ykselmesi sonucunda yakt sarfiyat azalmaktadr. ODT'de kontrollu laboratuar ortamnda yaplan testlerde sfr motorda BORONMAX katkl ya kullanldnda, 3900 devir/dakika motor hznda zgl yakt tasarrufu %4,64 olduu llmtr [4]. Kullanlm motorlarda BORONMAX kullanm ile yakt tasarrufu daha yksek rakamlara kt kullanc beyanlar ile ifade edilmektedir.. rnein ehir iinde % 510, ehirler aras yolda %10-20 yakt tasarrufu salad belirtilmitir. Hekzagonal bor nitrrn s iletiminin ykseklii nedeniyle motor yann ar snmasna engel olmaktadr. Ayrca tam yanmann olumasna katkda bulunarak karbon monoksit emisyonunu azaltmaktadr. TSE 11366 ya gre CO deeri hacimce % 0,0- 0,5 arasnda olmas kabul edilmektedir. BORONMAX motor ya kullanan 2002 model Ford Fiesta' da yaplan emisyon lm deerlerinde hacimce % 0,0 CO, 2005 model Ford Focus'da hacimce % 0,02 CO llmtr.

SONU

Nano boyutlu hekzagonal bor nitrr ieren BORONMAX motor ya katks srtnmeyi azaltarak motor performansnn artmasn, yakt tketiminin azalmasn, tam yanmay salayarak evresel adan nem tayan CO emisyonunun dmesine katkda bulunmaktadr. Motor ya katks iin gerekli olan zellikleri tayan yksek saflkta ve nano boyutta en uygun hammaddeyi reten BORTEK, BORONMAX motor ya katks tm testlerden baar ile geerek mterilerine katk salamaktadr.