Srp Arh Celok Lek. 2009 Mar-Apr;137(3-4):175-178.

/ ORIGINAL ARTICLE

DOI: 10.2298/SARH0904175N UDC: 616.711-002-08:615.8(497.11)

175

Jovan Nedovi, Bojana Stamenkovi, Sowa Stojanovi, Aleksandra Stankovi, Aleksandar Dimi
Institut za prevenciju, leewe i rehabilitaciju reumatskih i kardiovaskularnih oboqewa Nika Bawa, Nika Bawa, Srbija

KRATAK SADRAJ Uvod Ankilozirajui spondilitis je bolest iz grupe seronegativnih spondiloartropatija s prevalencijom od 0,1%. Ovo oboqewe pogaa mlade qude, preteno mukarce, to mu daje veliki sociomedicinski znaaj. Od svih zapaqewskih artropatija, ankilozirajui spondilitis je najpogodniji za leewe prirodnim fak torima. Termomineralna voda Nike Bawe se ubraja u homeotermne, oligomineralne, zemnoalkalne i slaboradioak tivne radonske vode, te se smatra optimalnom za leewe ankilozirajueg spondilitisa. Peloid Nike Bawe, pak, svojim oligomineralnim, termikim i radioak tivnim dejstvom upotpuwuje balneoterapiju ankilozirajueg spondilitisa. Ciq rada Ciq rada je bio da se ispita uticaj prirodnih fak tora Nike Bawe primewenih u okviru kompleksnog leewa na indekse pokretqivosti kimenog stuba bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom. Metode rada Prospek tivno istraivawe je obu hvatilo 40 ispitanika s ankilozirajuim spondilitisom starih 48,014,82 godine, kod kojih je bolest trajala 16,96,42 godine. Svi bolesnici su stacionarno leeni u Institu tu za prevenciju, leewe i rehabilitaciju reumatskih i kardiovaskularnih oboqewa Nika Bawa izmeu dve i tri nedeqe (proseno 17,232,71 dan). Leeni su hidroterapijom u trajawu 15-20 minu ta i primenom peloida u vidu pakovawa du kimenog stuba. Pre poetka i na kraju leewa svakom bolesniku su izmereni indeksi pokretqivosti kimenog stuba. Statistika znaajnost razlika sredwih vrednosti na poetku i posle leewa ispitana je pomou Studentovog t-testa. Rezultati Svi indeksi pokretqivosti kimenog stuba bili su povoqniji posle balneolokog leewa, a statistiku znaajnu razliku dosegli su cervikalni fle-indeks (p<0,05), indeks sagitalne pokretqivosti cervikalne kime (p<0,05) i indeks sagitalne pokretqivosti lumbalne kime (p<0,005). Zakquak Primena prirodnih fak tora Nike Bawe u okviru kompleksnog balneofizikalnog leewa dovodi do objek tivnog poboqawa pokretqivosti kimenog stuba bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom. Kqune rei: ankilozirajui spondilitis; balneoterapija; pokretqivost kimenog stuba

UVOD Ankilozirajui spondilitis je bolest iz grupe seronegativnih spondiloartropatija s prevalencijom od 0,1% [1]. Ovo oboqewe pogaa mlade qude, preteno mukarce, a hronini, progresivni tok s ankilozom kimenog stuba u posledwem stadijumu daje veliki sociomedicinski znaaj ovoj bolesti. Kod dela bolesnika manifestuju se i ekstraartikularne sistemske promene, od kojih su najznaajnije fibroza plua i insuficijencija aorte, to dovodi do poveawa rizika od smrti ovih bolesnika [2, 3]. Rano postavqawe dijagnoze i blagovremeno zapoeto leewe usporavaju tok bolesti, spreavaju nastanak sistemskih promena, oporavqaju kvalitet ivota bolesnika i odlau razvoj invalidnosti. Aktuelne smernice za leewe ankilozirajueg spondilitisa, kojim je obuhvaena primena nesteroidnih antiinflamatornih antireumatika, COX-2 inhibitora, sulfasalazina i blokatora TNF-, navode i primenu fizikalne terapije sa balneoterapijom, kao znaajnom komponentom leewa ovih bolesnika [4]. Balneoterapija, koristei prirodne faktore kao to su termomineralna voda, peloid i gas,

svoje povoqne terapijske efekte ostvaruje neposrednim mehanikim, termikim i hemijskim delovawem, ali i pokretawem neurohumoralnih adaptivnih mehanizama [5]. Stimulacijom eksteroreceptora aferentnim nervnim pu tevima aktivira se hipotalamus, to preko hipofize dovodi do oslobaawa adenokortikotropnog hormona (ACTH), koji delujui na korteks nadbubrega dovodi do poveane sinteze i luewa endogenog kortizola, koji ispoqava snano antiinflamatorno dejstvo. Takoe, radon i proizvodi wegovog raspadawa pri stabilizaciji elijske membrane smawuju oslobaawe lizozomnih enzima, to blokira efektorne mehanizme zapaqewa. Pri klinikoj primeni prirodnih faktora, uz potovawe optih i lokalnih kontraindikacija, vano je i odreivawe aktivnosti bolesti, posebno kada su u pitawu zapaqewska oboqewa. Ukoliko su zastupqeni kliniki i biohumoralni pokazateqi visoke zapaqewske aktivnosti, pre primene prirodnih faktora neophodno je medikamentnom terapijom suzbiti upalu, jer se time bolesnik uvodi u tzv. termalnu fazu, kada je delovawe balneoterapije najboqe [6]. Od svih zapaqewskih artropatija, ankilozirajui spondilitis je najpogodniji za leewe pri-

176

rodnim faktorima, pre svega hidroterapijom i peloidoterapijom. Termomineralna voda Nike Bawe ubraja se u homeotermne, oligomineralne, zemnoalkalne i slaboradioaktivne radonske vode, te se smatra optimalnom za leewe ovog oboqewa [7]. Takoe, peloid Nike Bawe nastao vekovnom sedimentacijom mineralnih sastojaka vode svojim oligomineralnim, termikim i radioaktivnim dejstvom upotpuwuje balneoterapiju ankilozirajueg spondilitisa.

sredwih vrednosti na poetku i posle leewa ispitana je pomou Studentovog t-testa.

REZULTATI Svi indeksi pokretqivosti kimenog stuba su bili povoqniji nakon leewa prirodnim faktorima Nike Bawe u okviru kompleksnog balneofizikalnog leewa. Statistiki znaajnu razliku dostigle su vrednosti CF (p<0,05), ISPC (p<0,05) i ISPL (p<0,005). Detaqni rezultati prikazani su u tabeli 1.
1. () Table 1. Values of mobility indexes of vertebral column before and after balneotherapy (BT) Mobility index CF MJ ISPC ISPTh ISPL LFL LFD PP RI (cm) Before BT (cm) 8.374.4 7.132.75 7.233.22 1.550.95 1.930.54 2.662.05 3.662.87 27.259.66 3.601.95 (cm) After BT (cm) 17.754.77 3.161.88 15.54.72 1.631.14 3.870.74 4.052.94 4.333.09 20.08.44 3.632.53 p <0.05 NS <0.05 NS <0.005 NS NS NS NS

CIQ RADA Ciq rada je bio da se ispita uticaj prirodnih faktora Nike Bawe (termomineralne vode i peloida) primewenih u okviru kompleksnog leewa na indekse pokretqivosti kimenog stuba bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom.

METODE RADA Prospektivno istraivawe je obu hvatilo 40 bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom (38 mukaraca) prosene starosti 48,014,82 godine, kod kojih je bolest trajala 16,96,42 godine. Svi bolesnici su pre ukquewa u studiju zadovoqili modifikovane Wujorke klasifikacione kriterijume za ankilozirajui spondilitis. Bolesnici su stacionarno leeni u Institu tu za prevenciju, leewe i rehabilitaciju reumatskih i kardiovaskularnih oboqewa Nika Bawa izmeu dve i tri nedeqe (proseno 17,232,71 dan). Svi su svakog dana leeni hidroterapijom u vidu opte kupke u trajawu 15-20 minu ta i primenom peloida u vidu pakovawa du kimenog stuba sa 8-12 aplikacija (proseno 10,63,8). Takoe, svi ispitanici su primali nesteroidne antireumatike, dok su tri bolesnika (7,5%) leena i sulfasalazinom. Da bi se izbegao uticaj medikamentne terapije na rezultate leewa, ona se nije mewala tokom boravka bolesnika u Institu tu. Ispitanici su u okviru kompleksnog leewa, pored balneoterapije, leeni i kineziterapijom i elektroterapijom prema posebnim indikacijama za svakog bolesnika ponaosob (kratkotalasna dijatermija, interferentne struje, dijadinamske struje i galvanske stru je), to se iz etikih razloga nije moglo izbei. Svakom ispitaniku su pre poetka i na kraju leewa izmereni sledei indeksi pokre tqivosti kimenog stuba u centimetrima: cervikalni fle, tj. razdaqina protuberancija occipitalis externa zid (CF), razdaqina protuberancija mentalis jugulum sterni (MJ), indeks sagitalne pokretqivosti cervikalne kime, tj. modifikovani oberov (Schober) indeks (ISPC), indeks sagitalne pokretqivosti torakalne kime (ISPTh), indeks sagitalne pokretqivosti lumbalne kime (ISPL), laterofleksija lumbalne kime levo (LFL), laterofleksija lumbalne kime desno (LFD), rastojawe izmeu prstiju i poda (PP) i respiratorni indeks (RI). Statistika znaajnost razlika

CF ; MJ ; ISPC ; ISPTh ; ISPL ; LFL ; LFD ; PP ; p ; NS CF cervical flash; MJ mentumjugulum distance; ISPC index of sagittal mobility of cervical spine; ISPTh index of sagittal mobility of thoracic spine; ISPL index of sagittal mobility of lumbar spine; LFL lateroflexion of lumbar spine left; LFD lateroflexion of lumbar spine right; PP finger to floor distance; p probability; NS not statistically significant

DISKUSIJA U literaturi se moe nai veliki broj studija iji rezultati potvruju povoqno dejstvo balneoterapije primewene u razliitim bawskim centrima u leewu bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom [8, 9, 10]. Procena efekata balneoterapije u bilo kojoj indikaciji je oteana s obzirom na iwenicu da se ova vrsta terapije skoro redovno primewuje zajedno s fizikalnom terapijom, a kod zapaqewskih artropatija obavezno i uz medikamentno leewe. U naoj studiji uticaj medikamentne terapije je iskquen odabirom samo onih bolesnika ije stawe nije zahtevalo promenu lekova koje su dotad primali. Uticaj fizikalne terapije (kineziterapije i elektroterapije) u naim uslovima nije se mogao iskquiti zbog etikih razloga. U literaturi postoje studije koje su ovaj problem delimino reile. Tako, recimo, studija Altana (Altan) i saradnika [11] koja je obavqena u bawi Bursa u Turskoj, uz ispitivanu grupu bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom koji su leeni balneoterapijom i kineziterapijom, uvodi i kontrolnu grupu ispitanika leenih samo kineziterapijom. Posle tro-

SERBIAN ARCHIVES OF MEDICINE

177

nedeqnog leewa svi parametri funkcionalnog stawa i subjektivna procena bolesnika bili su povoqniji kod ispitanika leenih dvema pomenu tim terapijama. Meu tim, studija slinog dizajna holandskih autora [12] otkrila je podjednako povoqne efekte fizikalne terapije i kod bolesnika leenih balneoterapijom i kineziterapijom zajedno, i kod ispitanika leenih samo kineziterapijom. Rezultati veine istraivawa su saglasni kada je re o postojawu neposrednog povoqnog efekta balneoterapije, dok istraivawa koja su posmatrala terapijski uticaj ove vrste leewa tokom est meseci i due sugeriu prolaznu prirodu ovih efekata i predlau ponavqawe leewa svakih est meseci [11]. Kao optimalni terapijski modalitet predlae se nastavak redovne kineziterapije nakon primewene stacionarne balneoterapije u nekom bawskom centru, pri emu se istie i finansijska opravdanost ovakvog leewa [3].

U naem istraivawu je procewivan uticaj balneoterapije preko objektivnih indeksa pokretqivosti kime, pri emu treba istai iwenicu da su ispitanici bile osobe kod kojih je ankilozirajui spondilitis trajao dugo (proseno 16,9 godina) i kod kojih je ve uglavnom dolo do ireverzibilnih ankiloza, posebno torakalne i lumbalne kime, gde su rezultati leewa kako se i oekivalo bili loiji. Rano postavqawe dijagnoze i primena svih terapijskih modaliteta, ukquujui i balneoterapiju, nudi povoqniju prognozu bolesnicima s ovim oboqewem.

ZAKQUAK Primena prirodnih faktora Nike Bawe u okviru kompleksnog balneofizikalnog leewa objektivno poboqava pokretqivost kimenog stuba bolesnika s ankilozirajuim spondilitisom.

LITERATURA
1. 2. 3. Braun J, Bollow M, Remlinger G, Eggens U, Rudwaleit M, Distler A, et al. Prevalence of spondyloarthropathies in HLA-B27 positive and negative blood donors. Arthritis Rheum. 1998;41:58-67. Samparo-Barros PD, Cerqueira EM, Rezende SM, maeda L, Conde RA, Zanardi VA, et al. Pulmonary involvement in ankylosing spondylitis. Clin Rheumatol. 2007;26(2):225-30. Peters MJ, van der Horst-Bruinsma IE, Dijkmans BA, Nurmohamed MT. Cardiovascular risk profile of patients with spondylarthropathies, particularly ankylosing spondylitis and psoriatic arthritis. Semin Arthritis Rheum. 2004;34(3):585-92. Zochling J, van der Heijde D, Burgos-Vargas R, Collantes E, Davis JC Jr, Dijkmans B, et al. ASAS/EULAR recommendations for the management of ankylosing spondylitis. Ann Rheum Dis. 2006;65(4):442-52. Lange U, Muller-Ladner U, Schmidt KL. Balneotherapy in rheumatic diseases an overview of novel and known aspects. Rheumatol Int. 2006;26:497-9. Jovanovi T. Balneoklimatologija. Beograd: Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu; 1994. Stankovi A, Mihajlovi D. Balneoterapija seronegativnih spondiloartropatija. Zbornik simpozijuma Seronegativne spondiloartropatije. Nika Banja: Institut za prevenciju, leenje i rehabilitaciju reumatskih i kardiovaskularnih bolesti Nika Banja; 1986. p.245-52. 8. Yurtkuran M, Ay A, Karakoc Y. Improvement of the clinical outcome in ankylosing spondylitis by balneotherapy. Joint Bone Spine. 2005; 4:283-5. 9. Codish S, Dobrovinsky S, Abu Shakra, Flusser D, Sukenik S. Spa therapy for ankylosing spondylitis at the Dead Sea. Isr Med Assoc J. 2005;7(7):443-6. 10. Barnatskii V. Effects of radon and peloid therapy on functional condition and quality of life in patients with seronegative spondyloarthritis. Vopr Kurortol Fozioter Fiz Kult. 2005;3:26-30. 11. Altan L, Bingol U, Aslan M, Yurtkuran M. The effect of balneotherapy on patients with ankylosing spondylitis. Scand J Rheumatol. 2006;4:283-9. 12. Van Tubergen A, Boonen A, Landew R, Rutten-Van Mlken M, Van Der Heijde D, Hidding A, et al. Cost effectiveness of combined spa-exercise therapy in ankylosing spondylitis: a randomized controlled trial. Arthritis Rheum. 2002; 47(5):459-67.

4.

5. 6. 7.

178

Effects of Natural Factors of Nika Banja Spa on Indexes of Mobility of Vertebral Column in Patients with Ankylosing Spondylitis
Jovan Nedovi, Bojana Stamenkovi, Sonja Stojanovi, Aleksandra Stankovi, Aleksandar Dimi
Institute for Prevention, Treatment and Rehabilitation of Rheumatic and Cardiovascular Diseases Nika Banja, Nika Banja, Serbia SUMMARY Introduction Ankylosing spondilitis (AS) is a disease from a group of seronegative spondyloarthropathies with the prevalence of 0.1% affecting mainly young males, which also gives sociomedical significance to the disease. Among all inflammatory arthropathies, AS is the most suitable for balneotherapy. Thermomineral water of the Nika Banja spa is homeothermic, oligomineral, alkaline, low radioactive radon water and also, in conjunction with mineral peloid, is considered to be optimal for this indication. Objective Our aim was to investigate the effects of natural factors of the Nika Banja spa as a part of complex treatment on the indexes of mobility of the vertebral column in the patients with AS. Methods The study enrolled 40 patients with the average age of 48.014.82 years and the average duration of disease of 16.96.42 years. Patients were treated with hydro- and peloidotherapy during the average of 17.232.71 days. At the beginning and at the end of treatment, a number of indexes of spinal mobility were measured. The statistical significance of differences was calculated using the Students t-test. Results All of the measured indexes were better after balneotherapy reaching statistically significant differences in regard to the wall-to-occiput distance (p<0.05), the index of sagittal mobility of the cervical (p<0.05) and lumbar (p<0.005) spine. Conclusion The application of natural factors of the Nika Banja spa during complex treatment of the patients with AS is accompanied with the objective increase of the spine mobility. Keywords: ankylosing spondylitis; balneotherapy; mobility of vertebral column

Jovan NEDOVI Boidara Adije 24/17, 18000 Ni, Srbija Email: njovan@bankerinter.net