dneminde kahvehanelerin XVI.

ikinci konusunda,tarihiler iinde

bulunuyorlar. Yani 1550'li ... zere, birka nce ya
da sonra syleyenler de olsa bu o kadar nemli grUnmyor. Burada
nemli olan kahve gibi bir keyif maddesinin lkemize geldikten sonra, bunun
iin genel yerlerin ve bu yerlerin "kahvehane" ya da
giderek gndelik nemli duruma gelmeleri,
toplumsal da
"Kahvehane" ve ve benzerliklere
tarihsel irdelemeden nce, "kahve" zerinde
durmak istiyorum.
TOrke Szlk'te "kahve"
I.bitb. iklimierde bir
(Coffea). 2. Bu meyve 3. ekirdeklerin kavrulup
dvUlmesiyle, ekilmesiyle elde edilen toz. 4. Bu tozla
iecek. i
Ahmed Kemal ok "Kahve" syler:
Kahve Yemen 'in Cenub yani en ve
"Muha" iskelesinden ihra olunurdu. gibi sert bir
kabuk iinde bulunur ve kabuk iinden iki adet kahve
tanesi ismi " olup bunu bir
fincanlara yudumluk konularak iilir ve bu hal saatlerce
devam ve tekerrr eder.
1
Halil Cengiz ise "kahve"yle ilgili olarak mizahi bir
sylemektedir:
Sylemediydi, bilmiyorduk denilmesin; bu kahve
benzemektedir. Bir kerre ne belli
Atatrk niversitesi, GUzel Sanatlar Fakltesi Sahne Blumu Grevlisi.
Trke Szlk i (A-K), Ankara, TUrk Dil Kurumu 1983, s. 622.
2 Aktaran: SUheyl nver, "Trkiye'de Kahve ve Kahvehaneler", Trk EtnografYa Dergisi,
V, 1963, s. 42.
Bade'nin yani kahvedir. gibi
halis ste kahve denilmektedir ve rayiha(koku) da
gelmektedir. Kahve ve hediyenin de
lslam Ansiklopedisi ve Dozy
yirmi kadar tr bulunan ve en makbul
Coffea Arabica olan bir kahvedir.
meyvesinin yine kahvedir. Bu kavrulduktan
sonra toz durumuna de, i da
kahvedir. Bunlar gibi hem hem de tozunun
elde edilen iecek dahi kahvedir. Bir rengin
kahvedir. Kahvehanelerin keza kahvedir.
3
Kahve keyif iecegi olarak nce "ekmek" olarak
gereksinimlerini Kahve ncesinde de ama
"ekmek" olarak bin kadar nceye Kahve
fidan boyunda kk bir meyvesi olarak genliginde
kuruyunca ise bir renk 1000 kahve, yiyecek
olarak verilip kavurulup degirmende ekip un, yani
kahve Bunu su ve yagla yogurup hamur haline getirip tekrar verip
ekmek olarak ekmegi kahveden ve yoksullar bu
ekmekten gnde bir somun 500 kadar ekmek olarak
doyuran kahve, XV. Arabistan'a Araplar da nce
kahveden ekmek ancak sonradan begenmeyip iecek
olarak kullanma yoluna XV. kahvenin Arabistan'da,
ve oralardan gelerek Trkiye'de keyif iecegi olarak dair bir
.
Kahvenin ilgili olarak Salih Birsel'in bir anekdot
Buna gre, 1782-83 elisi olan tgnatius
Mourajda D'Ohsson, tarihi Ahmet Efendi'ye dayanarak kahveyi Ebu'I-Hasan Ali
bin Abdullah Abdlcebbar el-Zarcilli'nin bir tarikat
Arabistan'daki Moka'da 1258 bulup ortaya
Tekkesinden kovulan ve Esvab'a srlen bu kimsenin o
yerde bitkin durumda o blgede oka bulunan kahve
meyvelerini imeyi dener. Orada bulundugu sre boyunca bu suyla
nc gn kendisini merak edip gelen ve uyuza iki bu
meyveyi merak edip sekiz gn boyunca itiklerinde, uyuzdan kurtulurlar. SrgUn
33 Halil Cengiz, "Kahvenin Kirli Tarih ve Toplum, 101,
1992, s. 27.
Bu Sheyl nver'in geen makalesinde, Cumhuriyet'in 17.5.1952 tarihli
"Kahvenin dnyada mazisi" ileri srlmektedir.
Ancak daha sonra ele gibi, tarihiler kahvenin Trkiye'ye girmesinin XVI.
konusunda iin, XV.
bir sylenti sayabiliriz.
68
yerindeki bu meyvenin iyi geldigi haberini Moka'da herkes bu
meyveleri toplamak iin seferber ol,:"". 4
N.P. Elefteriadis 19l1'de makalede yky
sUrlen
oradan kurtulup gelince kahveyi herkese onlar da taneleri tatmaya karar
Bunun Uzerine Mekke halk da kahve
ikisinin kokusu ve zamanda kahve tketimi tUm Yemen'de
Sonra teki yrelerine, ve Suriye'ye
l555'te de
Halil Erdogan Cengiz ise, yknn kahvenin
ilgili olarak yklerin de bulundugunu sylemektedir: Bunlardan
ikincisi, 1582 olan Ebu Bekr bin Abdullah EI-Aydarls'un
bir gezisi kendisinin ve bir daha
stelik mUritlerine de verdigiyle ilgili olan ykdUr. ncUsU ise, 1471 'de
len Fakih Muhammed bin said El-Zebhani Aden'e sokuldugu yolunda
sylenti derecesine varanlar da Erenlerden
biri bir kei tezegini ve kahve byle ortaya Bu sylentilerin bir
tanesi de , Cebrail'in kahveyi icat ederek Hz. Muhammed iin yolunda
olan ykdUr. Bir de nlU tarihi Gelibolu'lu Ili Efendi'yi bile olan
sylenti var: O da, kahveyi ilk mer degil de, bu
kurucusu 1258 olan Hasan oldugu yolundaki ykdUr.
Hasan daha fazla kazanmak iin kahveyi kendisi
oldugunu
Kahve konusunda, zellikle "TUrk kahvesi" Uzerine pek ok kimi
saptamalarda bulundugunu gryoruz. 1655'te gelen Thevenot

Trlderin kendi/erine zg bir iecegi ve kahve
derler. Gnn her saati Bu iecek ve ve
biraz kokar. AglZ diye kk yudumlarla iilir.
Kahvehane veri/en yerlerde bu iecek,
mideden ykselmesini engel/er, iyi gelir ama uyku

7
XiX. gezen Charles White ise, ya da
Trklerin 1844'teki Yerel U ciltlik bir

4 Salih Birsel, Kahveler Ankara 1983, ss: 7.8.
5 Aktaran: Elias Yunanistan'da TUrk Kahvesi, eviren: HerkUl Milas,
1995, ss: 73-74.
6 Halil Cengiz, a.g.m., s. 28.
7 Jale Deleon, Eski Remzi Kitabevi, 1995, ss: 73-74.
69
iyi bir Trk kahvesi hayal edi/ebi/ecek en /ezzet/i ikidir
sinir/eri de diri/tir. Ama kahvenin
zevkine gerekten varabi/mek iin o/mak 6
Petropoulas ise kahve kltrn yz Trklerin
Yunanistan'a olan etkilerinden sz etmekte hatta daha ileri giderek, Trklerin,
gerektigini ve onlara miras iyi
ya da kt pek ok nl Trk kahvesinin de yer belirtir.
9
"kahve k/try/e" ilgili ogu szcgn Yunanca'ya
Trke'den getigini gryoruz. Bu szcklerden
kafes: kahve! kafenes: kahvehane! kafecis: kahvecil tabis: tabii
yedeki: yedek! briki: ibrik! j/incani: fincan! de/ves: te/ve!
kavurdistiri: kavurucu! kaymaki: kaymak! cezves: cezve!
theryak/is: tiryaki. LO
KAHVEHANE VE KlRAATHANE
"Kahvehane ", Trke Szlk'te
Kahve, ay. bira, nargi/e ii/en, tav/a, domino, bilardo,
vb. oynanan yer. //
ise szlkte
J. esk. iin gazete ve dergi bulunduran,
temiz ve iyi kahvehane. 2. Kahve, kahvehane. /2
da gibi, kahvehaneleri en
nemli zellik, okumaya, kltre yer Oysa
kahvehaneler, daha ok oyun oynayarak zaman geirilen, oka dedikodu
ogu zaman da yasaklamalara neden olan, "fitne fesat olarak
Oysa ilk kahvehaneler, niteligi zdemir
Nutku, ilk kahvehanelere seven, keyif eh/i" gelip
buralarda kitap ve gazete okudugunu, tavla, satran, dama gibi oyunlar
da hikaye sylemektedir. n
Sheyl nver ise, kahvehanelerin daha Kanuni Sultan Sleyman
haline gerekliliginin sz ederek bu konuda

nk halk maddi kendi bozuk
giderse hkmeti mes 'u/ tutar ve boyuna dedikodu/ar yaparak
kendisine tarafdar top/ar ve kendisini ilgilendirecek
8 A.g.y., s. 75.
9 Elias Petropoulas, a.g.y., s. i
10 A.g.y., ss: 11-12.
ii S.622.
12 S.697.
13 zdemir Nutku, ve Meddah Hikayeleri, Trkiye Ankara
1976, s. 74.
70
hususlarda herkesi tahrik eder. Bunlara mani olmak zere Kanuni
Sultan Sleyman bir dilde edebi, itimai
bahisler ve bilhassa anonim mahiyette tarihler
rivayeti kadar 14
Yine SUheyl nver, Ahmet Refik'in Gazetesi'nin 1936 K.
"Eski Kahvehaneleri" blmde
gnl ehli, okur yazar kendilerine gzel bir yeri
sz etmektedir. zamanda "Kahve Kale" kahvehanelerinde yer
bulunmaz Buralara gelenler ayak
bilimden ve marifetten anlayan Her kahvehanede yirmi, otuz
meclisler kurulur, kiminde kitap okunup dinlenir, kiminde tavla, satran
seyredilir, kiminde de en yeni gazeller, kasideler Bu
kahvehanelerin "Mazul ve mderrisler" kahvehane
meclislerinden Hatta byk rtbe sahipleri bile buralara
Ne var ki, bilim ve zevk kahvehanelerde
devlet Bunun sonucunda da yasaklarla
kahvehaneleri engellemeye zamanda Kahvehaneler kimi
zaman kimi zaman kimi zaman da berber arka
gizlice srdrmeye
KIRAATHANE
Dneminde ilk Hicri 962, Miladi 1554
konusunda btn bu konuda yazanlar -bir ka
istisnayla- iinde bulunuyorlar. bu konuda yazan pek ok
kahvehanenin olan zerinde "kahvehane"
genellemesine Oysa da gibi, Kanuni Sultan
dnemde (1520-1566) bu yeri
gerekiyor. Bu konudaki ilk bilgileri veren Peevi, 1554
Halep'ten Hakem esnaftan bir adam ile, kibar
bir gelerek Tahtakale'de birer byk dkkanda kahve
syleyerek, buralara gelen zellikleri konusunda da belirtmektedir:
Keyiflerine zellikle okur yazar bir
ok byk kimse bir araya gelmeye ve otuzar
dzenlemeye Kimisi kitap ve gzel
okur, kimisi tavla ya da satran Bazen yeni
gazeller getirip, ve edebiyattan sz edilirdi. Ahbap
yapmak iin byk paralar harcayarak ziyafet/er eken kimseler,
14 Sheyl nver, a.g.m., s. 44.
\5 ss: 46-47
71
bu masraftan kurtulup bir iki ake kahve vermekle
srmeye 16
Peevi'nin bakarak kahve satmak iin bu yerlere
diyebiliriz. Refik Ahmet Sevengi! , kendisi "kahvehane"
dese de, gerektirecek zellikleri
Bu kahvehanelerde eski meyhanelere benzer kagir
Fakat ieklerle ssl baheleri, iinde
fiskiyeler savrulan bu
kahvehanelerde kat kat fiskiyeli havuzun iinde dne dne serpilen
evrede gvercinler kanat hu hu 'larla
olurken, toprak kaselerle kahveler ierler, sohbet ederler,
bazen ilerinden biri bir kitap okur, dinlerlerdi. 17
Sevengil de, ilk tarihi olarak 1554' gsteriyor. Kahvenin gemilerle
tarihini 1543 olarak saptayan Sevengil" her yenilik oldugu
gibi kimselerin "kahveyi" bilgisizce reddettigini, ancak yasaklanan her
oldugu gibi, kahveye da bir tutkunun srp belirtiyor. LS
zdemir Nutku, ilk Peevi'nin Hicri 962
vermesinden yola 1554/1555 olarak Nutku, Gelibolulu
Ali'nin bu konuda bir tarih bunun da Hicri 960, Miladi 1552/1553
oldugunu ekliyor. 19
Salah Birsel, Peevi'den yola i 555 tarih olarak veriyor.
Halep'ten Hakim bir "herifin" ve bir "zarifin"
gelip Tahtakale'de birer byk dkkan aarak
sylyor.20
Hami ise "kahvenin" getirilmesi ve ilk
"kahvehanelerin" ilgili " rivayeti"
Kahvenin ilk defa olarak Kanuni devrine tesadf eden
1555 tarihinde bahsedilir. Bununla beraber
1 sene evvel getirilip o tarihten itibaren kahvehaneler
umumi bir da bir
rivayet Hatta 3. Bir rivayet olarak 1561 tarihinde ithal
bile bahsedilir. Burda rivayetin en kuvvetlisi
birincisidir. nce Tahtakale'de sonra, az zamanda
16 Peevi Efendi, Tarihi 1, Bekir Baykal, Kltr ve Turizm
Ankara 1981, s. 258.
17 Refik Ahmet Sevengil, Sami nal,
1993, s. 19.
18 A.g.y., s. 18.
19 zdemir Nutku, a.g.y., s. 74.
20 Salah Birsel, a.g.y., s. 8.
72
her kahvehane/erin pek zarif birer
mecma-i zurefa rivayet edilir. 21
Stlheyl nver, Dr. Land bir Mecmua-i 7
Muharrem 1330 tarihli 127 "kahve ve kahvehane"
"muktetifat" makalesinde, ilk "kahvehanenin"
1551 olarak Yine nver, 1884 tarihli,
12 50. Solakzade'nin "kahvehanenin" tarihini
1553/1554 sz edip
Kanuni Su/tan Sleyman 963 (1556) 'da kahve ancak
hacca giden/erden duyu/urdu. Hakem ve iki
Trkiye ye gelip Taht/ Ka/e 'Tahtaka/e' yakininde byk
kahvehane ve: 'Eh/i keyfyaranu sayd iin dam ve dane
adad' Bun/ar rivayete nazaran senede muazzam
servet yaparak O yasak konunca
Sani Bey beyti "Hum/er cam tehi, yok vucud
esiri kahve bizi hey zamane hey ". kahvehane bu
Tahtaka/edeki oluyor. Az zamanda bunu 'un her
buluyoruz. pek zarif bir mecma-i zurefa halini
rivayet o/unur.
22
Jak Deleon, eski Ali Bey'in, 13. Hicri'de
"kahvehane "konusuna
belirtiyor:
Peevi Tarihi'nin 1. Ci/dinin 363. kahvenin
tarih 1554 o/up, o vakte kadar istanbu/'da
kahve, kahvehane Ancak o tarihten sonra Ha/ep 'ten
Hakim ve 'dan iki ge/erek Tahtaka/e 'de
dkkan ve burada kahvecilik ve bundan sonra
keyifehli katip/erin, devrin i/eri ge/en/erinin
top/anarak kimi tav/a, kimi satran bir da
kitap ve divan bilinmektedir. Kahvehane/erin hepsinde
"Gn/ ne kahve ister ne kahvehane! Gn/ ahbap ister kahve
bahane" veyahut "Eh/-i keyfin keyfini kim taze/eri Taze e/den taze
taze kahve/er" gibi /evha/ar 23
KAHVE, KAHVEHANE VE KIRAATHANE YASAKLARI
XVI. ve XVII. "haram" gerekesiyle kahve imeye ve
kahvehane amaya bir ok yasak Kahvenin gelip
ve kahvehanelerin, cekinen
21 Hami Keyfinin Drt Unsuru", Milliyet, 24 1952, s. 2.
22 Aktaran: SUheyl nver, a.g.m., S. 44.
23 Aktaran: Jak Deleon, a.g.y., s. 72.
73
byk bir blm, bir tutum ierisinde ve bu iecegin
uygunsuz ve yasak gerektigini ileri Yani ilk tepki iecek
olarak "kahveyedir". O Ebussuud Efendi, "kmr gibi
iilmesinin "haram" olduguna fetva
Yiyecek ya da iecek olarak olan tm besinlerin
tutulup ve
hallerde, ruhuna uygun yasak


Bu yzden Tophane kahve ykl gemiler dipleri delinerek
iinde 5000 lira kir edip memleketine
dnmesinden 30 sonra 1583 III. Murad 1574-1595)
gnlk devlet yerler haline
geldikleri gerekesiyle "kahvehaneleri" Ebussuud Efendi'nin
bile nk ve belli maddelerine de
Kahve, yiyecek ya da iecek olarak iin
sadece kavruldugundan, kahve uygunlugu ya da
uygunsuzlugu ile ilgili ama bu arada da
"kahvehanelerin" da artmaya devam III. Murad dneminde kahveye
tututm olan egemen ve "Sultan
tm "kahvehaneler"
Kahvehaneler sr'atle ve gsz
bilhassa ve mderris ma 'zulleri vakit geirmek iin
kahvehanelere devama mahallelerde imamlar,
mezzinler, hatta byke rotbe ve mansab sahipleri bile
kahvehane oldular. Kahvehanelarin halk ile dolup
bilhassa genlerin, hatta tysuz
kahvehanelere girip kahvehaneler
aleyhinde harekete geirdi: 'Birer mesavi hanedir, kahvehanelere
varmaktan meyhaneye varmak
camiIerde, mescidlerde kahvehanelere gidilmemesi iin vaizler,
nasihatler verildi. Nihayet unc Murad 'Her ne ki
fahim mertebesine vara, yani kmr ola, diye bir
fetva verilerek ilk kahve kahvehaneler

Ancak kahveye olanlar ve tutkulu bir Her
iki taraf kabul ettirmek iin ortaya tezler Tabii
bu arada, kahve "kahvehane
yolunu Bu iyi para kazanan, kir getiren kahveciligi
istemeyen de nedeniyle, mahalle ara
24 Aktaran: Elias Petropoulas, a.g.y., s. 75.
25 Ekrem Kou, Tarihinde Yasak/ar", Tarih 2 (zel
1950, s. 11.
74
sokaklarda, sokaklarda, arka gizli "koltuk
kahvehaneleri" Kahveciler iyi yrtebilmek, delmek iin, bu
grevli olan ile ve gz verir
III. "kahvehane mr boyu mahkum" yolundaki
yasak fazlaca etkili
Peevi bu
Hatta rahmetli Manav ivaz efendinin istanbul iken,
srece diyerek
fincanlara sylerler. Ama o zamandan sonra o kadar
srm buldu ki yasaklanmaktan Vaizlerle mftler
"kmr derecesine iilmesinde
der oldular. Ulemadan, vezir, byk vezirler gelir
olarak kahvehaneler ve gnde ve byklerden
kahve imez adam Hatta o hale geldi ki, birer,
kira oldular. 26
Bu durum zerine 1539-1605 tarihleri olan
Bostanzade Mehmet Efendi yeni bir fetva vererek kahve hi bir
biimde ama tavsiye de
Bundan kahve ne iyi, ne de zellikle ktdr.
bir eylemdir ve her kendi Kahve ne
bir ne de Bu yeni yorum zerine III. Murad
kahve
Salah Birsel, yeni
1592'den sonra her sokak bir kahvehane
engiler de bu kahvelerde hner gsterir. Gelgelelim
halk gten diye bir
oynamaz. dilenerye halk birbirini kesip
bimekle 27
ni. Murad dneminde, XVI. ve daha olarak
XVII. bUyk kentlerin denen vergiler kahve
"tahmis-i kahve" denilen verginin gemeye 1600
Ankara'da kahve ve kahvehaneye vergilere, belgelerde


1603-1618 olan i. Ahmet dneminde
kahvenin yine yasaklanmaya gryoruz. stelik kahvenin
yeni bir keyifmaddesi daha Ttn!.. Peevi, 1600 "ingiliz kijirlerinin
rutubetten ileri gelen kimi diye getirip keyif
26 Peevi, a.g.y., ss: 258-259.
27 Salah BirseL, a.g.y., s. i
28 Kentler ve Kentliler, eviren: Neyyir Tarih
Yurt 1994, ss: 86-87.
75
ehillerinin bunu da gecikmediklerini belirtiyor. Kahvehanelerin rezil ve
ayak fazla ttn imelerinden dumanla doldugunu, ieride
birbirlerini gremez belirten Peevi, ve
mahalleleri de ekliyor. 29
Ttnn kahve cili ve kahvehanelerin
ama byk kahvehanelere semtlerine gre topu, kalyoncu,
yenieri, cebeci neferleri, hamal, hamam gibi
ayak bekirlar dolunca, kibar efendiden kimseler topluca
mahalle kahvelerine

XVII. yasaklamalar yine ile Nasuh
kahvehaneleri yasak Ancak bu tutuma halk iyice
huzursuzluk Hatta bu yasaklamalar zerine bile
bir duman iin bu kadar dikkate ne gerek var?/ hner ezilen/erin ah
n/emektir". 31
Kahvehaneler 1618-1622 II.
trajik lmnden sonra yerler Onun
"taht"a geen 1623-1640 yapan iV. Murad, 1633
lkedeki btn kahvelerin ve kahve iilmesini de
Naima Tarihi'nde bunun nedeni olarak 1633'deki byk
gereke gsterildigi belirtiliyor. Ancak LV. rezilieri
terbiye etmek ve IV: Murad bu iin, yasaga
kim olursa olsun yle ki, bizzat kendisi gezer, tedbil-i
rast geldigi rezilieri, ttn yapan pabucu

Kahvehaneler sonra, yerlerine bekir ve nalbant
IV. Murad, Edirne'de kahvehane duyunca
cellatlarla birlikte oraya yasaga kahve gzn

IV. lmyle geen, 1640-1648
yapan "Deli" i. dneminde, ttn verilmesi
yznden hafifleyen kahve iyice ortadan Tccarlar Yemendeki
kantar kantar kahve getirtmeye Kahvehaneler yeniden
Kahve ve ttn tketimi iyice Vezirler bile kendilerine kahvehane
gnde bir ka kira

29 Peevi, a.g.y., s. 259.
JO Ekrem Kou, a.g.m., s. 11.
Jl Aktaran: zdemir Nutku, a.g.y., s. 75.
32 Aktaran: Salah Birsel, a.g.m., ss: 12-13.
J3 Ekrem Kou, a.g.m., s. 11.
34 Salah Birsel, a.g.y., s. 15.
76
XVII. btn bu yasaklar ortadan
ve sanatseverligiyle nl, i 648- i 687 yapan,
IV. Mehmet, yneticiliginde kahvehanelerin
olanak O dnemde bulunan Michel Febvre, byk salonlu
kahvehaneleri "Trklerin Kabaresi" olarak Bu kahvehanelerin iinde
gelenleri oturtmak iin st bir ok
Buralara ekmek iin, "meddah gibi sz ebesi

Bu sz ebeleri gln ve gereksiz
halka bir vermezler. Dinleyiciler, bunlara kulak
kahvelerini ier ve itikleri kahvelerinin cretini 6derler.
Meddah iin denmez.
35
kahvenin ekonomik
devlet btesine zerinde durulur. Kahve yasak olmak dursun,
gn1rklerine daha ok getirilmesinin nk
kahveyi Vergi iin, onlara kahve
verilmesi nlenir. da bu kez, Yemen'den kahve almaya
Bu yzden kahve Bunun zerine 17 iS
Yahya'ya bir " name-i hm:r"un" "keferelere" kahve
"usturuplu" bir biimde 6
XVIII. kahveye vergi kahve ve
vurgunculuga neden olur. i 703- i 730 olan III.
Ahmet dneminde "nohut kahvesiyle" N. Sami "kahve
ilgili demektedir:
huyundan suyundan bilinmez. Bazen de
on sekizinci gibi hala ok zengin hele
dviz nedir hi devir/erde bile bu ihtikar
esebilirdi. Tezkireci Safi byle bir
ykselen kahvenin bu
eder. 1120 (/708) tarihinde kahve aziz olup beher
byk kk kimseye halis kahve verilmeyp
nohuttan kahve hemen bedava Taip beyti
kahve-i Rumi Nohudi oldu
cmle yaran. 37
Kahve bu dnemde kimi zaman kimi zaman
oldugundan tedbirti Bir miktar misafirlere
verilmesi konusunda fennan bile Kimi zamanlar kahveye iptila o kadar
,s Aktaran: zdemir Nutku, a.g.y., s. 76.
36 Salah Birsel, a.g.y., s. 16.
J7 Aktaran: SUheyl nver, a.g.m., s. 49.
77
ki, ekmek gibi zaruri bir ihtiya maddesi haline Kahveden
vergi, bazen sultanlara ve saray da kabul

Kahvehaneler bu dnemde ve XIX. Yenierilerin tUrl
yuvalar haline gelir. Bunlara "Yenieri
Kahvehaneleri" da Yenieri dzeni bozulunca hemen
hemen btn bu ocaga Kahveciler de,
kahvehanelerinin zerine mensup Yenieri
asmaya Her da kendi
kahvehanelere

III. Selim 1789-1807) ve IV. 1807-
1808) dnemleriyle II. Mahmud'un 1808- 1839) ilk saltanat
Yenieri tam bir yle ki, Galata'da,
Tophane'de, bilhassa skdar'da, kimse ok gerekmedike
sokaga Hatta "drt bile yolda rahat
II. Mahmud, 1826 Yenieri sonra
kahvehanelere de el Hele Bogazii Yenieri kahvelerini toptan
yerle bir ise, yerlerini berber Ya da
bunlar, eski oldugu gibi bekar olarak Yenieri
kahvehaneleri, klhanilerin" sabahtan kadar, saz ve szle,
afyon ve esrarla keyif eglendikleri Hepsi gayet byk ve ssl olan
bu kahvehanelerde kekler, sazendeler, eli dzgn emred
Bu kahvehanelerin Karagz de
Daha sonra ve devam ettikleri kahvehaneler ortaya
"Semai Kahvehaneleri" verilen bu yerlerde kavga, grlt
iin halk okunur, bu bazen gnlerce
Osman Cemal "Semai kahvelerini"
Tanzimatla beraber Divan hararetini ve
daha sonra denilen saz de yine
Tanzimat'la birlikte hayli ve biraz daha zaman geince
Tavuk kahvelerinden kahve
denilen yerlerine oralarda muhafaza etmekle
beraber az ok suretiyle 1919-1920
kadar devam edebilmek 41
XIX. ikinci "her biri birer kulp" olarak
kahvehaneler ortaya Bu kahvehanelerden kimisi bilim
yeri haline gelmeye
38 A.g.m., s. 5i.
39 Ekrem Kou, a.g.m., s. 1
40 A.g.m., ss: i
41 Osman Cemal Semai Kahveleri ve Meydan Burhaneddin
1947, s. 5.
78
Eski istanbul'da kahvehaneler birer kulp, birer okuma ve
yeri halinde idi. Bir ok okur yazarlar
kahvelerde edebiyat ve ilim zerine
sohbetler yaparlar, kahvelerde ve meddah olur,
kitaplar, gazeteler okunurdu.
4l
zdemir Nutku, XIX: "Meddah Kahvelerini" Trkiye'ye
gezginlerin gzlemlerinden gezginler, bu kahvelere
dinleyicilerin ok ogu serseri, olan bu insanlar,
meddah gsteriye andan itibaren sessiz ve gzlerinin
iine Ramazan gnleri ve bayramlarda byk
kahvehanelerin iin meddah gsterileri Ge saatlere kadar
sren bu gsteriler, hikaye "halk dramatik sahneleri"
meddah kahveleri Ahmet'in kendi bir
kahvehanesi ve herkes onu dinlemek iin kahvehaneyi doldurur,
yer
A.Hamdi ise Tanzimat 'tan sonra kahve zevkinin ne
srerek sylemektedir:
Tanzimat'tan sonra insanla beraber kahve zevki de
Viyana ve Paris usul, aynalarla ssl, sandalye ve
kahveler ve bugn o kadar zevkle
Katibim trksnde ve setresiyle alay edilen
istanbul beyleri bu kahvelerde toplanmaya Aziz
devrinde birdenbire gazete zevki yznden bu kahve/erin
bir 'dan Galata ve
Divanyolu, Beyazid'e kadar bu u
xx. "KAHVE"
XX. ilk yirmi kahvehaneler toplumun hemen her kesiminin
yerler Bygnden kgne, iyisinden ktsne kadar hemen
her yerde yzlerce kahvehane kadar
degindigimiz kahvehanelerden hemen hepsinden grmek mmkndr. Sadri Sema,
bunlara, "esrar kahveleriyle", "horozcu kahvelerini" de
eklemektedir.
4s
da gibi "esrar kahveleri" esrar
iip kendilerinden getikleri, "horozcu kahveleri" ise horoz
yerlerdir. daha ok, toplumun alt kesimlerinin gittigi yerlerdir. Oysa xx.
ilk yirmi bilim
42 H. Y. "Her biri birer ku/p o/an eski kahvehane/er", Cumhuriyet, i
Haziran 1956, s. 2.
43 zdemir Nutku, a.g.y., ss: 77-79.
44 A. Hamdi Milli 1994, s. 205.
45 Sadri Sema, Eski 1991, ss; 97-100.
79
gazetecilerin devam kahveler, edebiyat, sanat ve tiyatro kadar
, toplumun kltUr da nemlidir. Buralar, ilgin oldugu,
pek ok dolu, her ynden incelenmeye yerlerdir. Ahmet Rasim'den
Neyzen Tevfik'e, Halit Ziya'dan Abdlhak Hamit'e, Sleyman Naziften Yakup
Kadri'ye, Abdlhak Hisar'dan A. Hamdi Halit Fahri'den Yahya
Kemal'e, Ahmet Asaf Halet elebi'ye, Nuri'den Hseyin
Rahmi'ye kadar kltUr tarihimizin pek ok ismi bu kahvelere kimi zaman
reterek, kimi zaman kimi zaman da sohbetleriyle bu mekanlara renk
kadar eserlerinde de
SONU
XX. ilk yirmi kadar kahvehanelerin ve
iki degerlendirilebilir: Bireysel ve toplumsal. Bireysel
XVI. 1920'lere kadar geen srede (hatta gnmzde de)
insanlar kahveye, sadece kahve, ay imek iin sohbet edip, dedikodu
oyun kimi zamanda gnn ya da
ruhsal da rahatlama iin Bu durwn
insanlar daha da nemlidir. Yapacak, oyalanacak, geimini bir
olmayan insanlar iin kahvehaneler ya da "toplumsal
grmektedir.
Toplumsal zaman da, gazete, kitap okunan,
retilen, gsterilerin bu yerlerin, toplum ynlendirmede
nemi byktr. nk toplumun byk kesiminin oralarda
zellikle gnmzde erkeklerle birlikte da gittigi yerlerin buna
rnek gsterilebilir. bilim yazar ve gazetecilerin bir araya
gelip ve topluma olumlu biimde yn verdikleri mekanlar
olarak toplumsal nemlidirler. Burada tek tek yani bireysel
sz konusu edilse de, bu bireysel doyum iinde ve
ona hizmet etmektedir. Kahvehaneler, ldrldg,
yerler on binlere
bu yerlere gerek bireysel gerek toplumsal
gerekmektedir.
KAYNAKA
i.
Ana BritannicaAnsiklopedisi, Cilt: 17, 1994.
Salih, Kahveler Ankara, 1983.
DELEON, Jak, Eski Remzi Kitabevi, 1995.FAROQHI,
Kentler ve Kentliler, ev: Neyyir Tarih
Yurt 1994.
Osman Cemal, da Sema( Kahveleri ve Meydan
Burhaneddin 1947.
80