BLM 11.

PRATK KONSTRKSYON ESASLARI

11. GR Kaldrma makinalar yapm, konstrksiyonla uraan mhendisler iin ok ynl ve ilgin bir alma alandr. Bu alann nde gelen zellii genel makina yapm, elik inaat ve elektroteknik gibi farkl disiplinlerin bir arada uygulama yeri bulmalar ve ayrca proje ve yap ekillerinin ok eitli olmasdr. Genellikle vin ve krenlerin projelendirilmesi ve ekillendirilmesinin sevk idaresi kren konstrktrnn grevidir. Bu bakmdan bir kren konstrktr, ihtiyalar dikkate alabilmesi ve olanaklardan yararlanabilmesine yetecek kadar dier bilim dallarndan da bilgi sahibi olmaldr. Kren konstrktr, belirli kurallara dayanmayp da projesini daima deien lokal artlara uydurmak ve ayrca mnferit bir halden hangi amalarla yararlanabileceini tesbit etmek zorunda kald zaman, bu ihtiya kendini daha ok hissettirir. Kk kaldrma makinalar ve az grlen birka normal konstrksiyon bir tarafa braklrsa, kaldrma makinalar yapmnda bugn mnferit imalat hakimdir. Allm olan yrr ve dmner krenler bile, kaldrma yk, aklk, alma hz, kaldrma ykseklii ve iletme ekline (rnein para mal veya kepeli iletme) gre ok deiik tiplerde karmza kabilir. Kren boluu snrl olan bir hol veya bir rhtmdaki yer veya iletme durumlar gibi lokal artlar, ok defa normal yap ekillerinden ayrlan zel konstrksiyonlar gerektirir. Buna ek olarak ok saydaki zel kren eitleri gelir: Daima tek ve her defasnda maksada en iyi uyacak ekilde yaplan byk tekisler olarak sayacamz ykleme kprleri, yzer (dubal) krenler ve byk krenler. Bunlardan baka tersana krenleri, dok krenleri, zel demiryolu krenleri, doldurma, kskal, blok syrma ve dkmhane krenleri gibi istihsal krenlerinin pek ok eidi ve daha biroklar. Bu sebepten dolay bir ok krenler her defasnda yeniden porjelenir ve izilir. Daha bir ok makina rnlerinrinde olduu gibi kren yapmnda da konstrksiyon brosu tarafndan gelitirilen belirli tiplerin sipari miktarna gre az veya ok sayda seri imalat yaplacak ekilde konstrksiyonla imalat sahalarn birbirinden ayrmak mmkn deildir. Gerekten kren yapmnda bir ok durum konstrksiyon siparile ok yakndan ilgilidir ve bir dereceye kadar imalatn bir parasn tekil eder, ayrca teslim sreleri de snrl tutulmaktadr. Bunun sonucu olarak projeler byk lde zorlamaktadr. Benzer rneklerden yararlanlmad ve yeni projelerin zmnde yeni konstrktif abalara girilmek zorunluluunda kalnd hallerde bu zorluk daha da artmaktadr. Bylece kren konstrktrnn ok defa n denemeye tabi tutulmadan iletmeye alnan ve pratikte baar ile almas beklenen yeni konstrksiyonlar ksa zamanda ortaya koymas gerekir. Bir krenin almasn dorudan doruya etkileyen konstrktif istekler n planda tutulmaldr. nk, sonunda ulalacak pratik baar bir konstrksiyon iin kesin yarg demektir. Bu bakmdan iletme emniyeti, yeterli mr kolay bakm ve yalama, anan paralar kolaylkla deitirebilme vb. her bir krende bulunmas gereken isteklerdir. letme zorlatka bu istekler daha da byk nem kazanr. Bundan sonra kren iletmesinde ekonomik istekler ortaya kar. Bunlarn balcalar; i kapasitesinin ykseklii az enerji ve ya sarfiyat, dk Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Transport Teknii leri Konular

bakm ve tamir masraflar, dk personel ve satn alma masraflar. uras muhakkak ki, btn isteklerin ayn an karlanmas mmkn deildir, nk bir kren tesisinin kapasitesi artt oranda o tesis daha ok pahalanmaktadr. Ancak bu iliki hi bir zaman deimez diye bir kural yoktur ve bu ilikiyi ortadan kaldrmak bir lde konstrktrn becerisine baldr. Dier grler yannda mmkn olduu kadar ekonomik imal etme sorununu da dnmek gerekir. Az malzeme ve iilik sorunu, atlye ve antiyede montaj kolayl ve ambalaj ve nakliye imkanlar bu sorunlar arasndadr. Kaldrma makinalar imalatndan da ekonomik ekilde palanlamada en etkin are standantlatrmaktr. Standartlatrma, deiik kerenler ayn paralar (tekerlekler, halat makaral, kavramalar, yataklar, fren kasnaklar, dili kutular vb.) kullanma imkan verir ve bu ekilde para saysnn artmas sonucu bir elemann imali ucuzlam olur. Doru olarak yaplm bir malzeme standard konstrktr elinde, birletirilmesiyle eitli ekiller yapabilen yap talar gibidir. Standartlatrma bazen konstrktr hareket kabiliyetini snrlad iin kullansz olarak nitelendirilse de, sonuta konstrksiyonu kolaylatrd unutulmamaldr. Bugn bile standartlatrmann imkanlarndan tam olarak yararlanlmamaktadr. Tek paralardan balayarak btn yap eleman gruplarna kadar (rnein, keren tahrik mekanizmas) standartlatrmay geniletmek mmkndr. Bylece gerektii hallerde bu gruplar kendi aralarnda birletirip kren montaj salanmakta ve bunun sonucu kolay montaj ve ucuzluk elde edilebilmektedir. Dier taraftan, ok ynl kullanabilmeyi salayabilmek amacyla kren yapm standartazisoyunu daima yeteri kadar elastik olmaldr. zellikle byk yap tesisleri eklinde karmza kan byk krenlerin projelenmesinde d form ve estetik nemlidir. Genelde bu durumlar fazla sorun olmaz. Ancak bir konstrksiyonun olgunluu iin nemli unsurlar olarak grlebilir. Bu sorunlar ne kadar amaca uygun olarak zlrse dtan grn etkisi o kadar ak, sade ve gzel olur. Son olarak konstrksiyon teknii zerinde unlar sylemek mmkndr; grev ve etken rlerin nem sras aklandktan ve ama tespit edildikten sonra taslaklar yardmyla en iyi zm yolu bulunur. Bu arada konstrktr hakknda u unutulmamaldr ki, daima mmkn olan pek ok zmn ancak bir ka tanesi iyidir. eitli zmlerin karlatrlmalarndan ve ortaya konulan isteklere uyumasndan dolay ortaya bir biim kmaktadr. Ancak bunun zerine proje adm hesapla kontrol edilir. Bu esnada balang tespit edilen dzenin ksmen ve bazen da tamamen deitirilmesi lzumlu veya zorunlu olabilir. Burada nemli olan husus, konstrktrn bu alma esnasnda balangta verilen grevi ve ana grleri gzden uzak tutmamasdr. Genellikle konstrktr, phesiz mevcut olan benzer konstrksiyonlardan, standartazisyonunu salad yap elemanlarndan ve kendi tecrbe ve bilgisinden yararlanr. Hereyden nemli bir mesele, konstrktrn kritik ve n yargsz temel gre sahip olmasdr. 11.2. LLENDRME ESASLARI Krenlerin elik konstrksiyonlar iin geerli llendirme esaslar DIN 15018de verildii halde, keren konstrktr mekanik ksmlar iin gerilmelerin seiminde hareket serbestliine sahiptir. Bu noktada aadaki genel grler kazanmaktadr. Kaldrma makinalar ok defa yer deitiren makinalardr. Bu bakmdan, genellikle mmkn olduu kadar hafif yaplmaldr. Ancak temel konstrktif grlerin nem srasna gre rnein tat ve zellikle uak yapmnda olduu gibi hafif yap istei birinci planda genel bir istek deildir. Buna verilen nemde mnferit kren paralarnda ve deiik kren tiplerinde ok farkldr. rnein, yryen bir dner, ykn devirme momentine kar, stabilite emniyeti Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar

salayabilmek iin belirli bir arla sahip olmak zorundadr. Devirme momenti oluturan elemanlar (rnein ok ve okun ucundaki makara takm) mmkn mertebe hafif yaplabilirse krenin arl azaltlabilir. Ancak, kerenin stabilite emniyetini salayan paralardan hafif yap esaslarn uygulayarak mmkn olan byk arlklar kartp, sonra bunlar gerekli olan stabilite emniyetini balast eklinde tekrar ilave etmenin bir anlam yoktur. Bu bakmdan hafif yap ilk planda, dier konstrksiyon ve bunun arlklar zerinde bir etkisinin bulunduu yerlerde uygulanmaldr. rnein, bir dner kerenin ok veya zellikle de ucunda tasarruf edilen arlk, kart arlktan yani ykten tam kat tasarruf salar. zellikle, byk aklkl kprlerde kren arabasnda yaplacak arlk tasarruflarnn benzer lde nem kazanacaklar aktr. nk burada kren arabas arl kpr konstrksiyonun kendi arln ve daha da nemli olan kpr yrtme mekanizmas ile kren yollarnn arlklarn etkiler. Kepeler ve dier istif kaplarnda arlk tasarrufu daha ok nemlidir, nk bu tip yk tutma dzenlerinin arlklarnn azaltlmas gerekli olan kaldrma kuvvetinin azalmasn salamaktadr. Bu gibi yerlerde gerekten hakl olarak kullanlabilen yap ekilleri ve malzeme (rnein alminyum) krenin dier paralarnda ekonomik olmayabilir. nemli olan ey, byk rnek sarfiyatnn veya yksek masraflarn toplam arln uygun ekilde etkilenmesi dolaysyla dengelenmesidir. Krenin dier paralarnda da fazla arlktan kanmak gerekir. Ancak ekonomik snr daha dardr. rnein dkm dili kutusu yerine bundan daha pahal olan kaynak konstrksiyon kullanlmas uygun deildir. Buna karlk, eer motorlar ve dier yap elemanlarn dzeni iin belirli bir dili kutusu bykl ngrlmemise, daha kalite malzeme kullanarak dili arklar imal etmek ekonamik bir ekilde mmkn olabilmektedir. Uzun millerde kaliteli malzeme sz konusu olmaz, nk bu gibi durumlarda sadece deformasyon nemlidir. Genellikle kren yapmnda orta mukavemetli malzemeler kullanr. Bu snrlamalara ramen, kren yapmcs konstrksiyonunu arlktan tasarruf salayacak ynde biimlendirmede pek ok imkana sahiptir. Tahrik mekanizmas ve yap elemanlarn becerikli bir ekilde tertiplemekle kren konstrktr bu ynde en byk baarya ulaabilir Ayrca nemli olan ekil deitirme ve srekli mukavemet zerindeki bugnk bilgilere dayanak mnferit elemanlarn doru olarak ekillendirilmesi de nemli bir husustur. Daima ekil verme kertik ve benzer faktrlerin tesirlerin en az cidar kalnl ve mil ap kadar neme sahip olduunu konstrktr gizden uzak tutmamaldr. Uygun olmayan bir ekillendirmenin sonucu olarak ortaya kan byk boyutlar ve arlklar yerine, uygun ekil verme ve boyutlar kk tutmakla da kren konstrktr ayn emniyet ve salamlkta konstrksiyonlar yapabilir. Boyutlarn tespitinde emniyetli gerilmelerin seiminde iletme artlar en ince ayrntlarna kadar incelenmeli ve kontrol edilmelidir. Daha ncede ifade edildii gibi, iletme artlar zellikle kren yapmanda byk farkllklar gsterir. Bu farkllk yalnzca kren tiplerinde deil, bir krenin farkl tahrik mekanizmalarnda da ortaya kar. Buna uygun olarak gerilmeler iin de ok farkl deerler kullanlr. Tam hesaplanan yklenmenin ne kadar oluaca, hangi lde ar yklenmelerin beklendii, pozitif veya negatif ivmelenme veya darbeler sonucunda hangi ek kuvvetlerin ortaya kaca, kullanma skl vb. gibi hususlar daima kontrol edilmelidir. Dier bir taraftan her bir yap elemannn nem derecesi ve bir kopma veya krlmann ortaya karaca sonular dikkatle tahmin edilmelidir ve llendirme de gz nne alnmaldr. Sonuta, hesaplama sonularnn gvenilir olup olmadna dikkat edilmelidir. Hesap metotlar ne kadar yaklak ve gvensiz olursa, emniyet gerilmeleri o kadar dk alnmaldr. 11.3. KREN KR DZENLER

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Transport Teknii leri Konular

Kren kiri dzenleri, levhal kiri veya kafes yap eklinde olabilirler. Normal profilli kiriler ve kolonlu kiriler levhal kiri dzenlerine rnek olarak saylabilirler. Kafes yaplar genellikle statik belirli olarak ina edilirler ve dzlem kafes sistemleri olarak kabul edilirler. Malzeme olarak St37, bazen de St52 kullanlr. Son zamanlarda arlktan tasarruf amac ile hafif metal alamlar da kullanlmaya balanmtr. Kafes Sistemli Kiriler Byk aklklar iin, levhal kiri yerine kafes sistemli kiriler kullanlr. Kafes sistemli kiriler daha hafif olmalarna karl, nispeten pahaldrlar ve bakmlar da daha zahmetli ve masrafldr. Bu tr taclarda, paralel, trapez ve kemer kiri tipleri gze arpar.

ekil 11.1. a) Paralel b)Trapez c) Kemer kiri Hesaplar srasnda, gezer ykten dolay meydana gelen maksimum ubuk kuvvetleri tespit edilmelidir Sz konusu ubuk kuvvetlerinin tespit edilmesi iin, ykn eitli konumlar iin kafes sisteminin Cremona plannn hazrlanmas tavsiye edilir. kinci bir yol olarak da ou kez uygulanan tesir hatlar metodunun uygulanmas sz konusudur. ekme ubuklar ekiye gre, basn ubuklar da flambaja gre hesaplanr. Msaade edilen sehim, toplam boyun yaklak 1/1000idir. Sehimin hesaplanmas iin arabann orta konumu esas alnr ve hesap bu kabule gre yaplr. Kafes sistemleri genellikle statik belirli olacak ekilde hazrlanrlar. Bir kafes ubuk sisteminin statik belirli olabilmesi iin aadaki artn gereklenmesi gerekir: s = 2k n s : ubuk says k : Dm says n : Mesnetteki bileen adedi Levhal Kiriler Kpr kirilerin levhal olmas halinde, profil kiriler, eik kiriler veya sandkl kiriler kullanlr (ekil 11.2).

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar

ekil 11.2. Levhal esasa gre yaplm kren kprs tayclar Sandkl kirilerin, bir kirili veya iki kirili eitleri mevcuttur. 40mye kadar olan aklk ve 100 tona kadar olan ykler iin kullanlan eik arabal, tek kirili sistemlerin iki kirililere gre ok daha hafif olmalar gibi nemli bir stnlkleri olmasna karn ok nadir kullanlrlar. (ekil 11.3.)

ekil 11.3. Eik Sandkl tayc Kirilerin kesiti, kesme kuvvetine ve bu kuvvetlin etkisiyle meydana gelebilecek burkulma olayna kar konulmas bakmndan, kiriin gvde denilen ksm yeter lde rijit yani kat olmaldr. Benimsenen kalnlk deerleri genellikle 6-10 mm arasnda deiir. 5 mmlik kalnlk minimal bir ldr. Ancak zellikle ar yklerin etkisine maruz kalan kprl krenlerde, kiri levha kalnlnn 12-14 mm aras seilmesi uygun olur. ekil 11.4de grld gibi rijidlii salamakla grevli takviye elemanlarn ngrlmesi gerekir. Sandkl kiriler h = (1 / 15 ila 1 / 12) L ile sandk genilii iin B=(0,85... 1).h bantlar ile boyutlandrlr.

ekil 11.4. Takviyeli I - profili Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Transport Teknii leri Konular

11.4. KUTU KR HESAPLARI

P b

ekil 11.5 Kprl kren ve etkiyen kuvvetler

11.4.1. Kiri Momentleri ve gerilmeleri a) Ana kuvvetlerden meydana gelen qL2 Zati arlktan : Mg = 8 Lb Teker yknden : Mp = P 2 Dikey ana kuvvetlerden 2 moment meydana gelir. Toplam maksimum moment, yk kaldrma katsays ile zati arlk katsays gz nnde bulundurulmaldr. Mxmax = Mg + Mp Bu momentten ortaya kan maksimum gerilme deeri aadaki gibidir. M x max = x max Wmax b) Yan kuvvetlerden meydana gelen P tekerlek yk ve G1 arlndan meydana gelen yan atalet kuvvetleri, DIN 15018e gre arlklarn 1/14 civarndadr. qL2 Mg = 814 . Lb Mp = P 2.14 Ayn zamanda rzgar kuvvetinden; A rz W L MR 8 Arz :Rzgar etki alan W :Rzgar basnc Toplam maksimum yatay moment, Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

Q :Kaldrma yk L :Kiri uzunluu P :Teker yk q :Yayl yk b :Tekerler aras mesafe :Kprnn zati arl G1 :Araba arl G0 G1 = q1 L Q + G0 P= 4

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar

Mymax = M*g + M*p + MR Gerilme; M Y max y max = Wmax Toplam gerilme de aadaki gibi olmaldr 1 = xmax + ymax < em Portal krenlerde, sadece zati arlkta meydana gelen Mg momentinin deeri deitirilir. 2 L 4 4 gL Mg = 1 8 L2
11.4.2. Kiri Atalet Momenti Kabul edilen kirie gre x-eksenine gre atalet momenti 2 3 gk 1 h + k1 I GX1 = + k 1 g 2 12

I GX 2
I GX 3 I GX 4

3 gk 1 gk 1 ( h + k 1 ) k 2 h 3 I GX = I GX1 + I GX2 + I GX3 + I GX4 = + + 6 2 6 y-eksenine gre atalet momentleri 2 hk 3 b + a 2 I GY3 = + k 2 h 2 12

3 gk 1 h + k1 = + k 1 g 2 12 k h3 = 2 12 k 2 h3 = 12

I GY4
I GY1 I GY2

hk 3 b + a = 2 + k 2 h 2 12 bg 3 = 12 bg 3 = 12

I GY = I GY1 + I GY2 + I GY3 + I GY4 Wx = Ix y

hk 3 k 2 h( b + a ) bg 3 2 = + + 6 2 6

Wy =

Iy x

11.4.3. Sehim hesab Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Transport Teknii leri Konular

L 1000 :zati arln oluturduu sehim fq fy :ykn oluturduu sehim 5G T L3 fq = 384 EI x

fem > fq + fy

f em =

PL3 fy = 48EI x :G1 + G0 = 1,13gL GT E :Elastikiyet modl 3 5G T L YL3 L + 0 384 EI x 48EI x 1000 bulunan sehim deeri bu eitlii salamaldr. Portal krenlerde sehim degeri fq aadaki ekilde alnr. 2 L G T L3 5 4 fq = 2 L 16EI x L2 24

ekil 11.6 Kpr kirii toplam sehimi

11.5. Ba Kiri Hesab

Pp = Q Pp G0 G1

Q + G0 L e L 2

:Kaldrma yk :Araba ba kirie en yakn olduu zaman oluan kuvvet :Araba yk :Esas kiri arl Is M p = Pp 2 Eilme momenti deeri kpr hesabndakine benzer olarak hesaplanr. Mxmax = max Mg + max Mp

Yan kuvvetler, ba kiri hesabnda ok nemli rol oynamadndan dier ilave kuvvetlerle beraber ihmal edilirler. Bylece aadaki sonu elde edilir.
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar

Max =

max M g + max M p Wmax

Max em

ekil 11.7 Ba kirii ve etkiyen kuvvetler

11.6. Hesap rnei

Kaldrma kuvveti Kpr ykseklii Kpr akl Kaldrma hz Araba hz Kpr yrme hz Araba arl araba teker mesafesi

:Q = 16 ton :H = 12 m :L = 10 m :vk = 5 m/dak :var = 20 m/dak :vkp = 15 m/dak :G0 = 1,5 ton :b = 1,5 m

Yukarda karakteristik zellikleri verilen kren, tam kapasite ile nadiren alan normal darbeli ift kprl bir krendir.

Kabul edilen kiri kesiti: h = 600 mm g = 295 mm

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

10 Transport Teknii leri Konular

b = 265 mm k1 = 10 mm k2 = 6 mm q = 102,8 kg/m

11.7. Kpr Mukavemet Kontrol

Kren grubu ve katsaylar alma grubu: relatif iletme sresi byk, relatif yk byk ve normal darbeli olduundan II. Gruba dahildir. Yk kaldrma katsays : Kaldrma hz 5 m/dak olduundan Tablolardan H2 iin aadaki deer bulunur = 1,2 + 0,0044.5 = 1,22 Zati arlk katsays : Darbe katsays kpr yrme hzna ve ray ekine baldr. lerleme hz 15 m/dak ve ray eki kaynakl olduu gz nnde bulundurulursa tablolardan =1,1 elde edilir. Gerilme Kontrol Atalet kontrol
3

12 Mukavemet momenti Ix 76490 Wx = (cm 3 ) = 62 / 2 = 2467cm 3 ( h + 2 k 1 / 2) Yayl yk momenti: qL2 102,81000 2 . Mg = kgcm) = 128500kg. cm ( 8 8100 . Hareket yk momenti: Q + G0 L b Mp ( kg. cm) = 160004+ 1500 10002 150 = 1859375kg. cm 4 2

Ix =

g( h + 2 k 1 ) (g 2 k 2 )h 3

(cm 4 ) =

29,5( 60 + 21) (29,5 20,6)60 3 = 76490cm 4 12

3

Momentlerden doan gerilme: max M g + max M p ,. + 1,22 = ( kg / cm2 ) = 111285002467 .1859375 = 976kg / cm 2 Wx < em em = 1200 kg/cm2 Kren fabrika ierisinde altndan ve normal tonajda olduundan rzgar ve yan atalet kuvvetlerinden oluan gerilmeler ihmal edilmitir.

Sehim kontrol 1000 f em = = 1cm 1000

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar 11

5G T L3 5113. q. LL3 5113102,8. (1000) ., ., . ( cm) = fq = = = 0,1cm 384 EI x 384. EI x 384.2,110 6 .7649010 2 . .
4

= = 0,745cm 2.48. EI x 2.48.2,110 6 .76490 . fT = fq + fy = 0,1 + 0,745 = 0,845 cm < fem

11.8. KUTU KR BRLETRME VE MAL USULLER 11.8.1.KUTU KRLERN EKL

fy =

(Q + G )L
0

(10000 + 1500).1000 3

ekil 11.8de, ift kprl portal bir krene alt kpr ana paralaryla montajl halde gsterilmitir. Ekonomik bir kiri kesiti aadaki zelliklere sahip ekilde seilir. a) Gerei kadar emniyetli ve yk altnda makul sehimli b) Zati arl minimum fire iin elverili c) Sa kalnlklar kesim, montaj ve kayna kolay yaplabilecek llerde ve kaynak deformasyonu en dzeyde

ekil 11.8 Kprl krene ait kpr resmi rnek: Kpr akl 16 m olan kapasiteli ift kprl bir mermer tomruk vincinde kpr kirilerinin kapak levhalar kalnlk 8mm, genilik 490 mm, yan levhalar kalnlk 6 mm, genilik 1000 mm alnmas uygundur.
11.9. KUTU KR MALATI 11.9.1. Paralarn Hazrlanmas

Kutu kiri kapaklar iin Ereli Demir elik letmelerinin rettii standart 1500 mm x 6000 mm boyutlu levhalar kullanlmaktadr. ekil 11.9 da byle bir levhann, kapak geniliine gre markalanmas grlmektedir. Kesim oksijenle yaplacandan her kesimde sa kalnlna gre bir ka mm kayp (yaklan mesafe) vardr. Marka esnasnda bu kesme paylar da hesaba katlr.
Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

12 Transport Teknii leri Konular

ekil 11.9 Kpr sac profili Ayrca; kesim esnasnda oluan yksek s, malzemelerde nceden bulunan i gerilmeler dengesinde deiiklie sebep olacandan veya yeni i gerilmeler oluturacandan kenarlarda kalan eritler sadece birer yanlarndan kesildii takdirde ekil 11.10 da grlecei gibi bklr.

ekil 11.10 Profil bkm Bu bklmeyi nlemek iin oksijenle ayrca kenar kesme yaplr. Byle bir rnekte yan levhalar iin standart 1000 x 6000 mm boyutlu levhalar kullanlabilir. Eer, kapak ve yan levhalarn kalnlklar ayn olsayd, kesim 1500 x 6000 mm levhalardan ekil 11.11 de olduu gibi yaplacakt.

ekil 11.11 Levhalarn kesimi Oksijenle kesimde rayl makina kullanmak, makina yoksa mastar kullanma; dzgn kesim iin arttr. Ara perdelerin; tamam ayn genilikte ve keleri tam 90 kesilmesi, kirilerin dzgn montaj iin ok nemlidir.

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar 13

ekil 11.12 Levhalarn ke kesimleri Montajda ara perdelerin 4 kenarnn da kaynatlmas mmkn olmadndan ara perdeler, alt kapaa kaynatlmayp, st kapaa kaynatlrlar. Bylece st kapakta bombe ve ray yknden kme de nlenmi olur. st keleri daire eklinde oyularak kaynan levhalarn kenarlarna kadar uzatlp yrtlma etkisi yapmas nlenir.
11.9.2. Ekleme Detaylar:

Kiri boylar genellikle 6mden uzun olacandan eklemeler her zaman kanlmaldr. 6-8 mm kalnlklar kadar nceden kaynak az almakszn ekildeki gibi bir taraf kaynatlr. Sonra para ters evrilerek kaynatlmayan taraf talama tayla, alttaki kaynak tamamen grlene ve cruf tamamen temizlenene kadar oyuklandrlr. Sonra buraya da kaynak yaplarak ek tamamlanm olur. Daha kaln levhalarn ucu uca eklenmesinde ise tek veya ift tarafl kaynak az alr. Kaynak az oksijenle kesme veya talama yoluyla veya her ikisi beraberce yaplr. nce paralarn ularna oksijen ve/veya talama yoluyla kaynak az alr ve bir taraf kaynatlr. Sonra evrilerek dier tarafa talama yoluyla kaynak az alarak kaynatlr.
11.9.3. Paralarn atlmas (Montaj)

1. Kiriin boyu kadar, dzgn (pleyt) bir zemin hazrlanr. Byle bir zemin bu tr ileri srekli yapan i yerlerinde devaml ve kalc olarak bulunur. 2. Kiriin st kapak levhas zemine konulur. 3. Ara perdeler bu levha zerine ll ve gvenli kaynakla tutturulur. 4. Ara perdelerin yanlarndan ip ekilerek ayn dorultuda olup olmadklar kontrol edilir. 5. Sonra yan levhalar yerlerine tutturularak kiri kesiti yandaki ekle getirilir. 6. Bu haliyle ara perdelerin 3 kenarlarnn kaynaklar yaplr. Burada kaynaklar srekli deil, kesintili yaplr. 7. Sonra st kapak (alma konumunda alt kapak) tutturularak ke kaynaklarnn yapmna geirilir.

ekil 11.13 Kutu kirilerin d kayna

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

14 Transport Teknii leri Konular

11.9.4. Kaynak

Kutu kirilerin d kaynaklar, el ile yaplaca gibi tozalt veya gazalt kayna ile de yaplabilir. Ancak bu tr uzun boylu imalat da kaynak deformasyonlar, zellikle boyuna bklmeler ok fazla olabileceinden mnavebeli (dnml) kaynak arttr. Buna ramen tozalt kaynanda esas metal erimesi ok fazla olduundan deformasyon da fazla olmaktadr. Bu bakmdan bu tr imalatta el ile veya gazalt kayna yaygndr.

ekil 11.14 Ara perdelerin yerletirilmesi

11.9.5. Dnml kaynak yapm

nce kiriin orta ksmnda boyunun 1/3 kadar ksmn alt tarafndaki kaynaklar sal-sollu yaplr. Kiri ters evrilerek, alt tarafta kalan ve boyunun 2/3 kadar ksm sal-sollu kaynatlr. Kiri tekrar ters evrilip ilk konumuna getirilerek alt tarafta ularda yaplacak kaynaklar, nce bir u sal-sollu sonra dier u sal-sollu yaplarak tamamlanr. Kiri tekrar evrilerek, alt tarafta ularda kalan kaynaklar, yine nce bir u sa-sol, sonra dier u sa-sol srasyla tamamlanr. Kirilerin ularn kapatan levhalardan kaynann deformasyon etkisi yoktur. Uzun boylu kirilerde deformasyon daha fazla olacandan balangta kiri boyunun veya 1/5inin kaynatarak mnavebe saysn daha ok yapmak faydaldr. Kaynakla birletirilen paralarn erime miktarlarnn ayn olmas ve kaynak sratinin artmas iin kirii 45 eik konumda tutarak kaynak yeri oyuk ekline getirebilir. evirme ilemlerini abuklatrmak iin zel tertibatlar kullanlabilir. Aadaki ekilde, bir kutu kiri atelye iinde yuvarlanabilen iki ember iiine alnm ve kiriin kolayca evrilmesi salanmtr. Bu sistemde kirii 45 eik konumda tutmak da daha kolaydr.

a) Birinci ilem

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular

Pratik Konstrksiyon Esaslar 15

b) kinci ilem

c) nc ilem

d) Drdnc ilem

e) Beinci ilem

f- Altnc ilem ekil 11.15 Kutu kiri kaynak ilemleri

Dr smail GERDEMEL gerdemeli@itu.edu.tr

MAK 625 - Transport Tekniinde leri Konular