Stanovnitvo Istorijski pregled stanovnitva Teritorija Srbije je podruje koje je uvek bilo nastanjeno, ak i u ledenom dobu zbog povoljnih

uslova. Najstarija arheoloka mesta su Lepenski vir, Riovica kod Aranelovca. Period pisanih tragova govori o naseljavanju naroda indoevropskog porekla, ali je pre njih ovo podruje bilo naseljeno stanovnitvo neidnoevropskog porekla. U Evropi su jedino Baski od ostali od starih evropskih naroda. Prvi indoevropljani koji su naselili ovaj prostor su bili Jelini (Grci), Daani, Traani (dananji Rumuni), zapadno od Ibra i Morave Iliri, a u Panonski basen su naselili Kelti. Dolaskom Rimljana, koji osvajaju provincije, to domae stanovnitvo je bilo romanizovano. Jer ako bi se pleme pobunilo, oni su fiziki nestajali. A graani koji su ih mirno prihvatali su postajali stanovnici Rima. Stari gradovi koji su postojali i pre njih su Singidunum (Beograd, koji su osnovali Kelti), Sirijum, Viminacijum (Kostolac) i Naisus (Ni). Sloveni se doseljavaju u 6. i 7. veku. Ali, postoje tragovi da su i ranije naseljavali granice rimskog carstva. Oni su ovaj prostor naseljavali zajedno sa dolaskom Avara. Stanovnitvo ovih prostora bee u planinske predele(Vlasi1, Cincari), utvrene gradove i ostrva na Jadranu, jer dolazi do unitavanja gradova. Dok se ostatak stapa sa dolazeim stanovnitvom, taj ostatak je dugo opstajao od Istre do Peleponeza ali su uglavnom postepeno prihvatali slovenske jezike. Postepeno dolazi do formiranja slovenskih drava. Jo u srednjem veku su se u pojedinim oblastima doseljavali ljudi iz drugih delova Evrope. Na primer doseljavanje Sasa2 koji su se doselili u oblastima rudnika3, oni su se tokom vremena asimilovali i stopili sa dubrovakim trgovcima. Dolaskom Turaka vri se pomeranje stanovnitva ka severu i zapadu. Tada se dosta ljudi iz Makedonije, Albanije i teritorija koje su osvajali Turci selilo se ka junoj Italiji i Siciliji. Postepeno se popunio prostor Bosne, dalmacije, Srema i Istre. Dolazi do naseljavanja Turaka i drugog stanovnitva iz Turske. Najdue su se etniki odrali erkezi4. Panonski basen je bio deo drave koji je manje vise bio movaran i slabo nastanjen.. Uglavnom je to bilo stanovnitvo slovenskog porekla5 i malo Maara koji su se povlaili pred neprijateljem. Osim naselja na Frukoj gori i Vrakim planinama ne postoje stalna naselja. Putevi su bili jako rizini. Tek nakon proterivanja Turaka ovaj prostor se postepeno popunjava stanovnitvom u 17. i 18. veku. U ovom periodu je velika seoba pod Arsenijem arnojeviem 1690. godina, migriranje stanovnitva iz Bosne i Hercegovine i Dalmacije ka Slavoniji i Bakoj. Tadanje austrijske vlasti vre naseljavanje od 1690. do 1790. godine, dolazi stanovnitvo iz raznih austrijskih i ugarskih zemalja. To stanovnitvo je izvrilo melioraciju6 i pretvaranje tog podruja u itnicu. To zemljite obiluje ernozemom, plodno je i pogodna je klima i zbog toga je bio veliki prinos hrane. Siromani bez posla se sele uz stimulaciju od strane vlasti i dolaze i Albanci u Srem. Iz Hazburke monarhije doseljavaju se nemaki stanovnici iz Ulma7, Maari iz planinskih predela Transilvanije u Potisje, stanovnitvo iz Rumunije, Ukrajine, Slovake, Italije, panije, Katalonci, Jermeni, Francuzi svaki sa odreenim zadacima. to je populacija bila brojnija vie je opstajala. Neki nisu opstali, zbog izuzetne vlage i male koliine pitke vode. Dok su manje grupe populacija bile asimilovane. Poljaci su se stopili sa Slovencima, esi su otili nakon I svetskog rata. Tada se grade gradovi koje danas znamo, i sela lie jedna na drugo. U naoj okolini to su Aleksa anti, Novi ednik, Mali Beograd, Veternik kod Novog Sada. Posle I svetskog rata dolaze Solunski dobrovoljci koji dobijaju pare zemlje i grade kue.

1 2

Vlasima odnosno stoarima su se nazivali oni narodi iz zalea primorskih gradova u Dalmaciji. Nemki rudari. 3 Novo Brdo, Brskovo, Janjevo, Kiznica. 4 Narod koji ivi danas na severu Kavkaza. Doli su kao ratnici, a posle rata na Kosovu su dobili rusko dravljanstvo. 5 Srbi, Hrvati 6 Isuivanje 7 Predstavnitvo vapskih vlasti

Brojnost stanovnitva Broj stanovnika u Srbiji po poslednjem popisu stanovnika je 7 120 666 stanovnika bez Kosova i Metohije, dok je u Vojvodini ima 1 916 889 stanovnika. Prosena gustina naseljenosti u Srbiji je 91,9 stanovnika po km2, a u Vojvodini je 89,1 stanovnik po km2. Popis stanovnitva se odrauje svakih deset godina. Odnosno prve godine u deceniji, i to u aprilu. Prvi popis za jedinstvenu teritoriju Srbije je bio 1921. godine i od tada se prate popisi. U aprilu 1941. godine izbija rat, pa je popis odloen. Ali on nije bio odmah 1945. godine ve 1948. dok su se ljudi vratili ili otili. Taj popis je bio izuzetno vaan zbog dobijanja dravljanstva, Sledei popis je bio 1953. godine, onda 1961. i 1971. godine je bio poslednji popis itave teritorije. Ve 1981. godine je dolo do bojkota albanskih sredina, 1991. godine je popis bio bez Kosova i Metohije. 2001. godine nastaje republika Srbija i Crna Gora pa je popis prolongiran za iduu 2002. godinu. Te godine, kao i 2011. su Albanci iz Bujanovca, Medvee i Preeva bojkotovali popis. Broj lanova domainstva u Srbiji iznosi 2.85 stanovnika po domainstvu, dok je u Vojvodini 2,75 stanovnika po domainstvu. Ima mnogo starakih domainstava pa je zato takvo stanje, a tendencije su da e biti jo gore. Prirodni prirataj je gori od 2002. godine. A tada je bio u Srbiji -3,3, dok je u Vojvodini -4,7. Sve zajednice osim romske, bonjake i albanske populacije imaju negativan prirodan prirataj. Drava da bi promenila taj negativan trend primenjuje mere koje se nazivaju populaciona politika. Osnovna mera je besplatno zdravstveno osiguranje, obrazovanje8. Pre deset godina su uvedene mere stimulacije raanja dece. Uvedeno je dobijanje odreene sume novca za svako dete. 2001. i 2002. godine je povean broj dece, dok je ve 2003. godine smanjen. Migracije Postoji podela na stare i nove migracije, a granica izmeu njih je I svetski rat. Stare migracije su one koje su bile do I svetskog rata, i one su vezane za velika pomeranja stanovnitva. 1. Dinarska migracija nastaje kao posledica raspadanja velikih podorinih zadruga. Kada se ljudi sa severa Crne Gore u podruju Petera pomeraju ka umadiji, Pomoravlju, kotlinama Bosne, primorju Crne Gore, Dalmaciji, 2. Kosovsko-metohijska migracija je prouzrokovana upadanjem Turaka na Balkan i pomeranjem srednjovekovne srpske drave ka severu, prema umadiji, Timokoj krajini i dalje prema zapadu. Ona je bila politikog karaktera i izazvala je strukturne promene stanovnitva. 3. Moravsko-vardarska migracija je bila uzrokovana tursko-austrijskim ratovima. Poto Austrijanci gube, hriani koji su ih pomagali bee ka severu. Ovde potpada i velika seoba Arsenija arnojevia. 4. Migracije severno od Save i Dunava je kada stanovnitvo koje se sklanjalo od Turaka prelazi ove reke i ulazi i nenaseljen i slabo naseljen prostor Habzburke monarhije. Vlasti to koriste to stanovnitvo, oni ima daju privelegije ali moraju da uvaju granicu. 5. Planska kolonizacija June Ugarske od strane Habzburgovaca 1690-1790. Dolazi hrvatsko stanovnitvo koje bei od krvne osvete, sa severa i zapada dovodi se stanovnitvo da bi osiguralo granicu i da ekonomski razvijaju podruje. Svako je imao svoj zadatak i trebalo je osigurati da movarni teren bude zdrav, itnica i ekonomski osiguran. Tada su kod nas izgraena sva naselja koja postoje. Nove migracije su one koje su vezane za utvrivanje granica kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. 1. Prva planska kolonizacija kraljevina SHS je naseljavenje porodica solunskih dobrovoljaca iz Like, Dalmacije, Hercegovine, Banije. Ukoliko su bili srpskog porekla dobijali su zemlju u Vojvodini, umadiji, na Kosovu; a ukoliko su bili hrvatskog onda su dobijali posede U Slovoniji, Baranji i Sremu. Oni ive u novo formiranim naseljima. 2. Tridesetih godina iz ekonomskih razloga deo populacije odlazi u zapadnu Evropu i Ameriku da rade u rudnicima, plantaama kafe i da se bave stoarstvom.
8

Osnovna kola je obavezna. Besplatna je i srednja kola. Dok su najboljim stundentima omoguene osnovne studije.

3. II svetski rat je doneo prisilne migracije. U pitanju su deportacije Jevreja. Iz Banata, Srema i centralne Srbije nisu odvoeni u druge zemlje ve u logore Jasenovac i Starosajmite u Beogradu, Neki su pobegli u Baku koja je bila pod upravom Maara pa Jevreji nisu bili progonjeni sve do 1944. godine. A 1944. godine je maarska vojska kapiturila, okupirala je Nemaka i Jevreji se deportuju. 4. II svetski rat je doneo proterivanje predratnih kolonista iz Bake, Srema i sa Kosova. U Banatu koji je bio pod nemakom upravom se ne proteruju. U Baku se dovode Maari koji nisu bili sa teritorije Maarske ve su iz Rumunije, Moldavije i Ukrajine, takozvani ango. 5. Posle rata dolazi do povratka predratnih kolonista samo u Vojvodinu. 6. Povrtak ljudi iz logora. 7. Iseljavanje Nemaca, na njihovo mesto je doseljeno 65000 hiljada porodica iz Bosne i Hercegovine, Dalmacije, Banije, Makedonije. Oni su dobijali zemlju i kue. To su mesta poput Bajmoka, Vrbas, Kule, Lovenca, Zmajeva, Bakog dobrog polja, Ravnog sela, Savinog sela, Vrca, Kikinde. 8. Odlazak protivnika tadanjih vlasti 9. Migracije selo grad su bile pedesetih, esdesetih godina kada se drava industrijalizovala. Tada gradove naseljava mlado, radno stanovnitvo. 10. Nakon 1965. je godina nakon koje se odlazilo na privremeni rad u inostranstvo. Drava je tada odustala od planske privrede. 11. Sedamdesetih i osamdesetih godina su bile meurepublike migracije iz Bosne i Hercegovine ka Srbiji i Hrvatskoj. 12. Migracije koje su bile izazvane ratovima devedesetih godina 20. veka. Strukutra stanovnitva Bioloka struktura nae drave je da ima vie ena nego mukaraca. Odnosno na 1000 mukaraca ide 1009 ena. Prosena starost je kod mukaraca 70, a kod ena 75 godina. Starosna struktura je podeljena na mlado, srednje i staro. U naoj dravi se izjednailo mlado i staro stanovnitvo, ali sa tendencijom da e se broj starih poveavati zbog negativnog prirodnog prirataja i sve vee starosne dobi. Prosena starost je oko 40,5 godina po popisu iz 2002. godine. Po pitanju socijalno ekonomske strukture vri se podela na aktivna lica 9, izdravana10 i lica sa linim prihodom11. Aktivno stanovnitvo se deli na osnovu svog sektora zaposlenja, a to su: primarni 12, sekundarni13, tercijarni14 i kvartarni sektor15. to se tie kulturne prosvete osnovna podela je na pismeno i nepismeno stanovnitvo. U nepismeno stanovnitvo se ubrajaju lica starija od 15 godina koja nemaju zavrenu osnovnu kolu. Ukupan procenat u Srbiji nepismenog stanovnitva je 3,45%, u Vojvodini 2,41% i u centralnoj Srbiji 3,33%. Najvie nepismenih pripada romskoj populaciji16, na jugu Srbije i na Kosovu i Metohiji nisu popisani i veliki broj enske populacije starije od 65 godina iz planinskih predela. Naselja Naselja su mesta ivljenja, proizvodnje i potronje. ija je osnovna podela na privremena i stalna. Privremena naselja su katuni odnosno baije17, vikend naselja18, privremena vinogradarska naselja19 i salai. Dok su stalna naselja sela i gradovi. Sela su naselja sa poljoprivrednom funkcijom. Graena su na kontaktu razliitih geografskih i poljoprivrednihregija. U subotikom kraju na kontaktu peska i lesa, u Vojvodini na kotaktu lesni zaravni i
9

Ona koja privreuju, odnosno lica iznad 19 godina. aci, studenti i domaice 11 Penzioneri 12 Poljoprivreda 13 Industrija 14 Usluge, u ovom sektoru je najvii procenat zaposlenih15 Zdravstvo, obrazovanje.. 16 U Vojvodini skoro 99% jer su iveli u naseljima u kojima nije postojala kola. 17 Stoarska naselja na Peteru, ar planini 18 Naselja blizu velikih urbanih gradova, gde deo stanovnitva moe sebi da priuti da napravi objekat u kojem e boraviti tokom leta. 19 Negotinska krajina, Aleksandrovaka upa
10

terasa, aluvijalnih ravni i renih terasa, u planinskom podruju blizu izvora vode, na kontaktu ume i panjaka, kotlina i planina, na obodu krakog polja. Po nainu gradnje ona se dele na stihijska i planska. Stihijska sela su razbijenog tipa, dok su planska zbijenog. Tipovi seoskih naselja su: 1. Starovlaki tip je onaj koji zahvata veliku povrinu. Kue su na sreditu imanja, meusobno su udaljene i do 20 km. Dele se na zaseoke, mahale, krajeve. 2. umadijski je nastao od starovlakog tipa, migriranjem dinarskog stanovnitva u pitomija podruja. Kue su blie jedna drugoj i blie komunikacijama. 3. Ibarski tip je na uzvienjima iznad reke. Dolazi do grupisanja nekoliko kua i nekoliko takvih uzvienja ini jedno selo. Uzvienja tite od opasnosti, neka mesta su postala i tvrave. Primeri u Italiji, centralnoj paniji i Istri. 4. Uoreni tip je tip sela koji ima orove, ulice odnosno sokake. Ovakav tip nastaje na mestima gde to teren omoguava, gde niega nije bilo pre, odnosno na ogromnom prostoru bez ljudi. Vri se parcelizacija i gradi se mrea naselja u obliku kvadrata ili pravougaonika. Ulice se seku pod pravim uglom, a u centru se nalaze sve vane institucije za selo. Svako domainstvo je dobilo identinu povrinu, izmeu kojih je rastojanje 25 metara. Kue su bile prekrivene trskom i esto se deavalo da se zimi zapale krovovi. Pa da se ne bi irila ta vatra, utvreno je to rastojanje od 25 metara.

Stranja soba je sluila kao prostorija za ostavljanje hrane i potrebtina, srednja soba je bila prostorija za sve (kuvanje, spavanje..). Dok je ista soba bila prostorija za uvoenje gostiju tokom praznika, u nju se retko ulatilo, pod je bio harban u belo i tamo se nalazilo nogastvo porodice.

5. Izduena odnosno drumska sela je tip sela kod kojeg se komunikacije i kue ire duinom puta. Ovakav tip je zastupljen u Pomoravlju i Kolubari.

Drumski tip

6. Zvezdasti tip sela se javlja u Mavi i nalazi se na samoj raskrsnici puteva. Ovde je bila zastupljena stihijska, neplanska gradnja du komunikacija.

Zvezdasti tip

7. Poluzvezdasti tip sela se javlja na Frukoj gori i Vrakim planinama. Naselja se grade du potonih reka, ali na planinskim planinama.

Poluzvezdasti tip

Sela se mogu podeliti takoe i po svojoj funkciji na: 1. Klasina poljoprivredna sela u kojima poljoprivreda ima glavnu funkciju. 2. Prigradska sela su ona sela koja odvojena od grada ili fiziki povezana ali se dobija novo nepoljoprivredno selo koje se bavi raznim poslovima. Smanjuju se obradive povrine zbg izgradnje novih objekata. Poljoprivredno stanovnitvo menja delatnost i vri se imitiranje gradskog naina ivota. To su sela u okolini Novog Sada kao na primer: Futog, Veternik, Ka; takoe sela blizu Beograda: Batajnica, Surina, Ova, Bora, Krnjaa, Opovo, Beranda. 3. Sela na poljoprivrednim imanjimaa su sela gde velika gazinstva imaju potrebu za radnicima. Pa da radnici ne bi svakodnevno putovali, grade im se kue na imanju. Kao na primer: Tomislavac, Karaorevo. 4. Nepoljoprivredna sela se razvijaju zahvaljujui nekoj drugoj delatnosti. Kao na primer kada rudarsko naselje postane turistiko mesto: Prolom banja. 5. Privremena seoska naselja su katuni, salai i vinogradarska naselja. Gradska naselja su naselja sa nepoljoprivrednom funkcijom, koja su doivela urbanizaciju. Ona su se formirala na raskrsnicama puteva (Subotica), gde je najlaki prelaz preko reka (Novi Sad, Sremska Mitrovica), na uzvienjima (Beograd), da je u sreditu neke regije (Zrenjanin, Prokuplje, Leskovac). Gradska naselja se dele na: 1. Panonski tip odnosno srednjoevropski tip su planski graena naselja sa pravilnim rasporedom ulica i kua. U centru grada su sve vane institucije, a idui ka periferiji ti gradovi podseaju na

sela(Subotica, Novi Sad). U samom centru ima mnogo zelenila zbog zagaenjenja. Taj tip se javlja i na obroncima breuljaka i planina (Fruka gora, Vrac, Sremski Karlovci, Petrovaradin) ali se razlikuje zbog konfiguracije terena. Ulice su krivudave, objekti su manji. I zanimljivo je da se javlja poseban tip prozora sa izboinom i sa strane postoji staklo, oni se nazivaju kibic fenster. 2. Tursko-istonjaki odnosno orijentalni tip se zadrao u Novom Pazaru, Sjenici, Leskovcu, Vranju. U samom centru je bazar odnosno trgovako zantski centar. Naselje je bilo podeljeno na mahale sa uskim ulicamai ograenim dvoritima i kuama. 3. Meoviti gradovi su uglavnom zastupljeni u centralnoj Srbiji, gde je dolo do ruenja turskog tipa gradnje i grade se gradovi po uzoru na gradove Vojvodine odnosno junog oboda Panonske nizije. Ali su izvrene adaptacije zbog sredine, na primer: Kragujevac, Kraljevo, aak. 4. Moderni gradovi su oni koji su izrasli od niega (Novi Beograd), ako je od sela nastao grad (Majdanpek), u potpunosti nov izgraen grad ( Donji Milanovac20, Pritina21)

20 21

Prvobitni Donji Milanovac je poplavljen zbog izgradnje hidroelektrane erdap I. Sruena tokom rata