Index

1.0.
2.0.

Emperyalizm Emperyalizmin smrgecilie indirgenmesi Emperyalizmin Tarihi Gnmzde Emperyalizm. 4.1. 4.2. kinci dnem: Sper gler dnemi nc dnem: 1990'dan gnmze

3.0. 4.0.

5.0.

Kaynaka

1.0.

Emperyalizm

Emperyalizm veya yaylmaclk, bir devletin veya ulusun baka devlet veya uluslar zerinde kendi karlar dorultusunda etkide bulunmaya almasdr. Etkileyen devlet, etkilenen devletin kaynaklarndan "yararlanma" hakkna sahiptir.1 rnleri iin srekli genileyen bir pazar gereksinmesi, burjuvaziyi, yeryznn drt bir yanna kovalyor. Her yerde barnmak, her yere yerlemek, her yerde balantlar kurmak zorundadr. Burjuvazi, dnya pazarn smrmekle, her lkenin retimine ve tketimine kozmopolit bir nitelik verdi. Gericileri derin kedere boarak, sanayinin ayaklar altndan zerinde durmakta olduu ulusal temeli ekip ald. Eskiden kurulmu btn ulusal sanayiler ykldlar ve hl da her gn yklyorlar. Bunlar, kurulmalar btn uluslar iin bir lm-kalm sorunu haline gelen yeni sanayiler tarafndan, artk yerli hammaddeleri deil, en cra blgelerden getirilen hammaddeleri ileyen sanayiler, rnleri yalnzca lke iinde deil, yeryznn her
1

Hunt Hawkins, Forster's Critique of Imperialism in A Passage to India, (South Atlantic Review, January, 1983)

kesiminde tketilen sanayiler tarafndan yerlerinden ediliyorlar. O lkenin retimiyle karlanan eski gereksinmelerin yerini, karlanmalar uzak lkelerin ve iklimlerin rnlerini gerektiren yeni gereksinmeler alyor. Eski yerel ve ulusal kapalln ve kendi kendine yeterliliin yerini, uluslarn ok ynl ilikilerinin, ok ynl karlkl bamllnn aldn gryoruz. Ve maddi retimde olan, zihinsel retimde de oluyor. Tek tek uluslarn zihinsel yaratmlar, ortak mlk haline geliyor. Ulusal tek yanllk ve darkafallk giderek olanakszlayor ve saysz ulusal ve yerel yaznlardan ortaya bir dnya yazn kyor. Burjuvazi, kr, kentlerin egemenliine soktu. ok byk kentler yaratt, kentsel nfusu kra kyasla, byk lde arttrd ve bylece, nfusun olduka byk bir ksmn krsal yaamn bnlnden kurtard. Kr nasl kentlere baml kldysa, barbar ve yar-barbar lkeleri de uygar olanlara, kyl uluslar burjuva uluslara, Douyu Batya baml kld.2

Marxn Komnist Manifestonun nl satrlarnda byk bir ngryle ifade ettii gidiat, aslnda kapitalizmin emperyalizme zorunlu gidiatnn ifadesiydi. Kapitalizm ancak emperyalist aamaya sramasyla birlikte znde barndrd eilimleri gerek anlamda olgunlatrarak yaama geirebilirdi. 20. yzylla balayan ve mali sermayenin egemenlik a olan emperyalizm altnda, sermayenin dnyann drt bir yanna ihracyla birlikte, kapitalizmin her yerde barnmas, her yere yerlemesi, her yerde balantlar kurmas grlmedik bir biimde hz kazand. Bu eilimler zellikle 20. yzyln ikinci yarsnda daha baat bir nitelik kazand. Sermayenin evrensel dolam nndeki engellerin giderek yklmas ve iblmnn evrensellemesi, bugn tm dnya uluslarn karlkl olarak birbirine baml klan, ulusal tek yanllk ve darkafall, kendi kendine yeterlilii artk olanakszlatran bir sistemi tam anlamyla yaratm durumda. Tarihte ilk kez kapitalizmle birlikte dnyann farkl blgelerindeki toplumsal retim faaliyetleri karlkl genel bir bamllk ilikisi iine girmeye balamtr. Marx 1853te yle diyordu: Sermayenin merkezilemesi, sermayenin bamsz bir g olarak varolabilmesi iin zorunludur. Bu merkezilemenin dnya pazarlar zerindeki ykc etkisi, halen her uygar kentte etkin olan ekonomi politiin doasndaki organik yasalar en devasa boyutlarda ortaya sermekten baka bir ey yapmaz. Tarihin burjuva dnemi, yeni dnyann maddi temelini yaratmak zorundadr bir yanda, insanolunun karlkl bamll zerine kurulmu bulunan evrensel karlkl ilikiyi ve bu ilikinin aralarn; te yanda, insann retici
Marx ve Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol Y., Kasm 1993, s.113114
2

glerinin gelitirilmesini ve maddi retimin doal aralarnn bilimsel bir biimde ynetilmesine dntrlmesini. Jeolojik devrimler yeryzn nasl yarattlarsa, burjuva sanayisi ve ticareti de yeni bir dnyann maddi koullarn yle yaratrlar3 Feodal sistemin zlmesiyle, kapitalizmin geliiminin nndeki tm engeller kalkt. Denizar topraklarn yamalanmaya balanmasyla elde edilen zenginlikler, sermaye birikiminin salanmasnda byk rol oynad: Smrgeler, tomurcuklanan manifaktrler iin pazar zerindeki tekel aracl ile artan bir birikim salad. Avrupa dnda dpedz talan, kleletirme ve katillik yoluyla ele geirilen servet, anayurda tanarak sermayeye evrildi. Smrge sistemini ilk kez tam olarak gerekletiren Hollanda, daha 1648 ylnda ticari gcnn tepe noktasnda bulunuyordu4 Ne var ki, Engelsin de belirttii gibi, 1800lere dek kapitalizm, smrgecilii yalnzca bir yama arac olarak kulland: Hindistann 1500 ile 1800 arasnda Portekizliler, Hollandallar, ngilizler tarafndan fethedilmesinin amac, Hindistandan ithalat yapmakt, hi kimse oraya bir ey ihra etmeyi hayalinden geirmedi. Bununla birlikte, salt ticari karlardan ileri gelen bu keif ve fetihlerin sanayi zerinde muazzam bir etkisi olmutur: modern byk sanayiyi yaratan ve gelitiren, bu lkelere ihracat yapma gereksinimi olmutur5 Amacn henz ithalat olduu bir dnemde, anayurdun dndaki topraklarn smrge statsnde tutulmas ok nemliydi. nk yama ancak bu topraklarn dolayszca anayurda bal tutulmas yoluyla, yani smrgeletirmeyle yaplabilirdi. Bu topraklar zerinde mutlak bir tekel kurulmas dnda hibir yntem, yamaya dier lkelerin de ortak olmasn engelleyemezdi. Byk sanayinin gelimesiyle birlikte ama deiime urad, salt ithalatn yanna ihracat da eklendi; daha nce (manifaktr dnemi) snai stnlk ticari stnlkten kaynaklanrken, artk ticari stnlk snai stnlkten kaynaklanr oldu: Bugn snai stnlk ticari stnlk anlamn tayor. Oysa gerek manifaktr dneminde, snai stnl salayan, ticari stnlktr. Smrge sisteminin o srada oynad stn roln
Marx ve Engels, Hindistanda ngiliz Egemenliinin Gelecekteki Sonular, Smrgecilik zerine, Sol Yay., Kasm 1997, s.92-93
3 4

Marx, Kapital, cilt 1, Sol Yay., 1986, s.772

Marx ve Engels, Engelsten Berlindeki Conrad Schmidte, Seme Eserler, c.3, Sol Yay., Aralk 1979, s.595
5

nedeni ite budur. Avrupann ihtiyar tanrlar ile dirsek dirsee krsde vaazederken, bir sabah aniden onlar sille tokat aa yuvarlayan acayip tanr, ite bu sistemdi. Art-deer yapmn insanln tek ve biricik amac ilan etmiti6 1500lerden 1800lere kadar ithalat, 1800-1900 arasnda ise temel olarak ihracat egemenken, 20. yzyla yepyeni bir olgu damgasn basacakt: sermayenin ihrac. thalat ya da ihracat bu faaliyeti yapan lkelerde muazzam sramalara yol aarken, sermayenin ihrac, bu lkelerdeki gelimenin yan sra ihra edildii lkeleri de kapitalist retim ilikilerinin girdab iine ekiyordu. Bu sonuncu etken bu smrge lkelerde de devrimci dinamiklerin olumasnn temellerini hazrlad.7 Kapitalizm bylece yeni bir aamaya, en st aamasna srad. Tarihte ilk defa, uluslar, kavimler, halklar ve devletlerin birbirine, askeri zor ve siyasal boyunduruk yntemlerinden daha yetkin, daha rafine yntemlerle, yani ekonomi-d zor yntemlerinden ziyade ekonomik mekanizmalarla baml klnmas gndeme girdi. Amalardaki deiim, yntemlerde de deiimi beraberinde getirdi.8 Kapitalist retim ilikilerinin tm dnyaya yaylmas, 20. yzyln byk bir blmne damgasn vuran ulusal kurtulu savalarnda yanksn buldu. Geri smrge lkelerin gerek anlamda kapitalist retim ilikilerinin ana girmesi kanlmaz olarak bu lkelerde ulusal bilinci uyard. Artk ne dnya eski dnyayd, ne de smrgeler eski smrgeler. Bu lkelerde burjuvazi palazlanm ve kendi egemenlik alann kullanma hakkna sahip kmaya balamt. kinci Dnya Sava bu srete bir dnm noktas oldu ve onu takip eden grece ksa dnem iinde smrgecilik sistemi kt. Smrgeciliin k emperyalizmin, yani mali sermayenin egemenlik sisteminin k anlamna gelmedii gibi, onun zayflamas anlamna da gelmedi. Smrgeciliin zld sava sonras dnemde kapitalizmin tarihinde ei grlmemi canllkta bir boom yaam olmas belki de bunun en arpc gstergesiydi. Hatta daha da ilgin olan, bu boomun en temel motoru durumunda olan en gl ve en dinamik lkelerin, smrge geleneinin gerek tayclar olan ngiltere ve Fransa gibi emperyalist lkeler deil, tam da smrge sahibi olmayan ABD, Japonya ve Almanya gibi emperyalist lkeler olmasyd. Bu su gtrmez olgular emperyalizmle smrgeciliin ayn ey olmadn aka gzler nne seriyordu. te yandan bamszln kazanan lkelerin de byk lde sisteme dahil olmasyla birlikte
6

Marx, Kapital, cilt 1, s.772 Vladimir Ilyich Lenin, [ Finance Capital, p. 567.]

Karl Kautsky, Nationalstaat, imperialistischer Staat und Staatenbund (National State, Imperialist State and Union of States--Tr.), Nrnberg, pp. 72 and 70. ]

Marx ve Engelsin yllar ncesinden tasvir ettikleri gidiat genel lekte ete kemie brnmt. Son otuz yln gelimeleri dnldnde, emperyalizmin aslnda tam da bu dnemde gerek kvamna kavutuu ok ak grlyor. Sermayenin dolam hz havsalay zorlayacak snrlarda geziniyor; sermayenin birok uluslararas rgtnn etkinlii grlmemi lde artm durumda. zetle sermaye, smrgecilik dnemi de dahil olmak zere, imdiye kadar hi olmad kadar rahat cirit atyor dnya zerinde. nk onun smrgeye deil smrmeye ihtiyac var.

2.0.

Emperyalizmin smrgecilie indirgenmesi

Yukardaki ksa tarihsel kesitten de grlebilecei gibi, gerek snai bir temel zerinde gelien kapitalizmin geni tarihsel erisinin ortaya koyduu temel eilimler asndan olsun, gerek bu gelimenin vard ayrt edici bir konak olarak, kapitalizmin belirli bir tarihsel aamas olan emperyalizmin zgl nitelikleri ve eilimleri asndan olsun, smrgecilik sistemi gelimenin bu ana eilimleriyle badamamaktadr. Kapitalizmle smrgeciliin bir arada olduu dnemler daha ziyade kapitalizmin yeteri kadar kapitalizm olmamasyla ilgili olup, onun dou srecinin zgll olarak bir anlam ifade eder. Kapitalizm olgunluk dnemine ulancaya dek bu koltuk deneine dayanmtr. Nasl ki kapitalizm ile klecilik zde badamamasna ramen, belirli bir dnem, zellikle ABDnin gney eyaletlerinde bir arada varolabilmise, ayn ekilde smrgecilikle kapitalizm de iin temelinde badamamalarna ramen, yukarda Marx tarafndan da aklanan temelde, geici bir birliktelik yaamlardr. phesiz bu ifadelerle kastmz kapitalizmle smrgeciliin hibir ilintisinin olmadn sylemek, ya da kapitalist smrgeciliin barbarca sularn gz ard etmek deil. Kapitalist tahakkmn savalara, en barbarca iddet yntemlerine gerektiinde bavurmayacan sylemek hi deil. Tam tersine bize gre emperyalizm dnemindeki kapitalizm zellikle militarist eilimlerle ayrt edilir. Vurgulamak istediimiz nokta ok basit ve net bir konuda odaklanyor: kapitalizm dnya leinde yaygnlap derinletii lde, birok tahakkm biimlerinden yalnzca birisi olan smrge tarz tahakkm ilikisiyle badamaz hale gelir. Bu byleyken emperyalizmle smrgecilik arasnda nasl olup da tam bir kavramsal eanlamlla varncaya dek bir zdelik ilikisi kurulabildii aklanmaya muhta kalyor. Byle bir zdelik ilikisinin kurulmasndaki temel neden, emperyalizmi smrgecilie indirgeyenlerin (Stalinistlerden, nc Dnyaclara, merkezcilerden szde Trokistlere

varan ok geni bir yelpaze), emperyalizm olgusuna kk-burjuva milliyeti bir duygusal yaklam gstermeleridir. Ulusal sorunu siyasal bir sorun olmaktan, yani ulus-devlet kurma sorunu olmaktan karp ulus-devlet kuruldu ama ulusal sorun bitmedi diyenler, kkburjuvann ulusalc kapitalizmciliini kendilerine baz almaktadrlar. Byk sermaye tarafndan giderek yok edilip, proletarya saflarna itilen kk-burjuvazi, zde uluslararas karaktere sahip iki snfn, burjuvazi ve proletaryann arasna skp kalmtr ve iinde bulunduu retim ilikileri nedeniyle milliyetilie sk sk sarlmaktadr. Kendi ezilmiliini ve byyememesini kapitalizmde grmeyip yalnzca smrgecilie balayan ve idealize ettii ulusal devlet altnda her eyin toz pembe olacan hayal eden kk-burjuva, ulus-devletine kavutuktan sonra da ilerin deimediini grnce, ona hem hayat verip hem de altn oyan kapitalizmin smr ilikisini sorgulamak yerine, gereklii tersyz eder ve kapitalist smry grmeyip smrgeciliin devam ettii yanlsamasna saplanr. Emperyalizmin artdeer smrsne dayal smr sistemini gzlerden karp, smrnn olduu her yerde smrgecilik izleri arar. Sanayinin ayaklar altndan ulusal temelin ekilip alnmas, gerici kk-burjuvaziyi derin kederlere boar. (Manifesto) Leninin deyimiyle, o, serbest, barl, drst rekabete geri dnmeyi dler.9 Sovyetler Birliinin knn ardndan hzla deimeye balayan dnya dengelerinin yaratt yeni koullar ise, pek oklarn yeni tesi bir smrgecilik arayna itti. Fakat aranan are tede deil geride bulundu: klasik smrgecilie dn! Somaliye ya da Bosnaya yaplan mdahaleler klasik smrgeciliin hortladnn delili olarak grld. Onlara gre, sosyalist sistemin kyle birlikte artk klasik smrgeciliin uygulanmamas iin bir neden kalmam, yeni smrgecilik pe atlp, eskisi kullanma sokulmutu. zellikle Avrupa niversitelerinin krslerindeki akademisyenlerce ykseltilen bu tr iddialar, ne yazk ki sanldndan ok daha geni bir yank bulmutur. stelik bu fikirlerin yaygnlk derecesi Stalinist evrelerle snrl deildir. Kimi Trokistler de szgelimi 1995 ylnda yaplan Dayton anlamasnn ardndan Bosnada bir uluslararas smrge kurulduu, emperyalizmin ok-tarafl smrgecilik denen yeni bir smrgecilik gelitirdiini iddia etmektedirler10
Lenin, Kapitalizmin En Yksek AamasEmperyalizm, Seme Eserler, cilt 5, nter Yay., Haziran 1995, s.34,
9

Dayton bar Bosnada, bildiimiz anlamda bir egemen devlet deil, bir uluslararas smrge kurmutur. emperyalizm yeni bir smrgecilik gelitiriyor: ok-tarafl smrgecilik. 19. yzyl sonu, tekil emperyalist devletlerin, birbirleriyle yar iinde,
10

Ezilen snflar tarafndan sevilen devrimci nderler ldkten sonra, dmanlarnn, ezilen snflar aldatmak iin, onlarn adlarna sahip kma abalar tarihte her zaman grlen bir durumdur diyordu Lenin 1916da. Tarih bu ii hi kimseye bizzat Lenine yapt kadar acmasz biimde yapmad. Kremlinin bugnk resmi retisi ve Kominternin emperyalizm ve sava sorununa ilikin politikalar, Leninin vard ve 1914ten 1918e kadar geen sre iinde partiye mal ettii tm sonular ayaklar altna almaktadr. 1914 Austosunda patlak veren savala birlikte ortaya kan ilk soru uydu: Emperyalist lkelerin sosyalistleri anavatan savunusunu benimsemeli mi? Konu birey olarak sosyalistlerin askerlik ykmllklerini yerine getirip getirmeyecei deildi; bu konuda baka seenek yoktu, firar devrimci bir politika deildir. Sorun uydu: Sosyalist partiler sava politik olarak desteklemeli mi, sava btesine oy vermeli mi, hkmete kar mcadeleden vazgemeli ve anavatan savunusu ajitasyonu yapmal m? Leninin cevab yleydi: Hayr! Parti bunu yapmamal, bunu yapmaya hakk yok. Burada sz konusu olan eyin sava olmas nedeniyle deil, fakat gerici bir sava olmas, dnyay yeniden paylamak isteyen kle sahipleri arasndaki bir it dala olmas nedeniyle. Avrupa ktasndaki ulusal devletlerin oluumu, yaklak olarak Byk Fransz Devrimi ile balayan ve 1870-71 Fransa-Prusya sava ile son bulan tm bir a kapsamtr. Bu dramatik onyllar boyunca savalar byk lde ulusal nitelikteydi. Savalar, bu dnem boyunca son derece ilerici bir tarihsel karaktere sahip olan retici glerin ve kltrn geliimi iin zorunlu olan ulus devletlerin kurulmas ya da savunulmas iin yrtlyordu. Devrimciler ulusal savalar politik olarak sadece destekleyebilir deil desteklemekle ykmlydler. 1871den 1914e kadar Avrupa kapitalizmi, ulus devletler temelinde, yalnzca gelimekle kalmayp tekelci ya da emperyalist kapitalizme dnerek mrn uzatt. Emperyalizm, kapitalizmin, tm gcn tkettikten sonra kmeye balad aamasdr. kn sebebi, retici glerin, ulus devletin snrlar kadar zel mlkiyetin dar erevesi tarafndan da engellenmesinde yatar. Emperyalizm dnyay paylamak ve yeniden paylamak iin urar. Ulusal savalarn yerini emperyalist savalar alr. Emperyalist savalar tamamen gerici karakterde olup, bir kszln, durgunluun ve tekelci sermayenin rmesinin ifadesidir. Emperyalizmin gerici doas
dnyann eitli blgelerinde kendilerine bal smrge idareleri kurmalarna tank olmutu. 20. yzyl sonunun kreselleme a da kendine uygun bir smrgecilik tr yaratyor: emperyalist devletlerin hep birlikte ynetecekleri smrgeler. Bosna bu yeni smrgenin ilk rnei olmaya adaydr. Sungur Savran, kinci Kosova Sava, Snf Bilinci, Say 23/24 (Bahar-Yaz 1999), s.144-145

Bununla birlikte dnya halen ok heterojen bir yapya sahiptir. leri lkelerin baskc emperyalizmi, ancak gezegenimizde dier geri lkeler, ezilen uluslar, smrge ve yarsmrge lkeler yaamaya devam ettike var olabilir. Ezilen halklarn ulusal birlik ve ulusal bamszlk mcadeleleri iki kat ilericidir, nk bu bir taraftan o uluslarn kendi geliimleri iin daha elverili koullar hazrlarken, dier yandan emperyalizme darbe vurur. Uygar, emperyalist, demokratik bir cumhuriyetle smrge bir lkedeki geri, barbar bir monari arasndaki mcadelede, sosyalistlerin, monarisine ramen tmyle ezilen lkenin tarafnda ve demokrasisine ramen ezen lkenin karsnda olmalarnn nedeni tam da budur. Emperyalizm kendi zgl amalarn smrgeler, pazarlar, hammadde kaynaklar, nfuz alanlar ele geirmek saldrganlara kar bar korumak, vatan savunmas, demokrasiyi savunmak gibi fikirlerle gizler. Bu fikirler batan sona yanltr. Her sosyalistin grevi, bunlar savunmak deil bilkis halkn nnde maskesini drmektir. lk askeri darbeyi hangi grubun indirdiinin veya sava ilk kimin iln ettiinin diye yazyordu Lenin Mart 1915te, sosyalistlerin taktiklerinin belirlenmesinde hibir nemi yoktur. Anavatan savunusu, dman istilsn geri pskrtmek, bir savunma sava yrtmek gibi ifadeler, her iki tarafta da tamamen insanlar kandrmak iindir. On yllarca diye aklyordu Lenin, haydut (ngiltere, Rusya ve Fransann burjuvazileri ve hkmetleri) Almanyay yamalamak iin silahlandlar. haydut daha smarladklar yeni baklar ele geiremeden, iki haydudun (Almanya ve Avusturya-Macaristan) bir saldr balatmas artc mdr? Savan nesnel tarihsel anlam proletarya iin belirleyici nemdedir: sava hangi snf yrtyor ve ne iin yrtyor? Belirleyici olan budur, dmann daima halka baarl bir ekilde saldrgan olarak resmedilebildii diplomasi kurnazl deil. Emperyalistlerin demokrasi ve uygarlk sloganlarna bavurmalar tmyle yalandr. ... Alman burjuvazisi ... ii snfn ve alan kitleleri, savan ... zgrlk ve uygarlk iin ve arlk tarafndan ezilen halklar zgrletirmek iin yrtldne dair yeminler ederek aldatr. ngiliz ve Fransz burjuvazisi ... ii snf ve alan kitleleri, savan ... Alman militarizmine ve despotizmine kar yrtldne dair yeminler ederek aldatr. u ya da bu trden bir politik styap, emperyalizmin gerici ekonomik temelini deitiremez. Aksine, styapy kendine tbi klan temel odur. Gnmzde ... hl ilerici bir burjuvazi veya ilerici bir burjuva hareket dnmek aptalcadr. Burjuva demokrasisi btnyle ... gericilemitir. Emperyalist demokrasiye ilikin bu deerlendirme, tm Leninist anlayn ke tan oluturur. Emperyalist kamplar tarafndan yrtlen sava, anavatan savunmas ya da demokrasi iin deil, dnyann yeniden paylam ve smrgeci kleletirme iin yapldndan, sosyalist bir

insann bir haydut kamp dierine tercih etme hakk yoktur. Uluslararas proletarya asndan, savaan iki ulusal gruptan hangisinin yenilgisinin sosyalizm iin daha az zararl olacan belirlemeye abalamak tamamen bounadr. 1914 Eyllnn daha ilk gnlerinde, Lenin, emperyalist lkelerin her biri ve tm gruplamalar iin savan ieriini u ekilde nitelendirmiti: Pazarlar iin ve yabanc topraklar yamalamak iin mcadele, tm lkelerde proletaryann devrimci hareketinin nn kesme ve demokrasiyi ezme gayreti, btn lkelerin proleterlerini aldatma, blme ve ezme drts, burjuvazinin karlar iin bir ulusun cretli klelerini dier ulusun cretli klelerine kar kkrtma istei; savan gerek ierii ve anlam sadece budur. Btn bunlar Stalin, Dimitrov ve ortaklarnn bugnk doktrinlerinden ne kadar da uzak! *** Bar iin pasifist i ekilerle emperyalist savaa kar mcadele vermek mmkn deildir. i snfn aldatma yollarndan biri de pasifizm ve soyut bar propagandasdr. Kapitalizm altnda, zellikle de onun emperyalist aamasnda, savalar kanlmazdr. Emperyalistler tarafndan kararlatrlan bir bar, ancak yeni bir savatan nceki soluklanma dnemi olabilir. Yalnzca savaa ve sava reten emperyalizme kar devrimci bir kitle mcadelesi, gerek bir bar salayabilir. Bir dizi devrim olmakszn, szde demokratik bar bir orta snf topyasdr. Pasifizmin uyuturucu ve zayflatc yanlsamalarna kar mcadele, Leninin kuramndaki en nemli unsurdur. Lenin kapitalizm altnda apak bir topya olan silahszlanma talebini, zel bir dmanlkla reddeder. *** leri kapitalist lkelerdeki ii partilerinin ou, sava srasnda kendi burjuvalarnn yanna getiler. Lenin bu eilimi sosyal-ovenizm olarak adlandrd: lafta sosyalizm, gerekte ovenizm. II. Enternasyonalin ihaneti gkten zembille inmedi, reformist uyarlanma politikalarnn kanlmaz bir devam ve gelimesi olarak ortaya kt. Oportnizm ve sosyalovenizmin ideolojik-politik ierii bir ve ayndr: snf mcadelesi yerine snf ibirlii, hkmet zor durumdayken bu zorluklardan devrim iin yararlanmak yerine kendi hkmetini desteklemek. Kapitalist refah dnemi, son savatan hemen nce (1909-1913) proletaryann st katmanlarn sk skya emperyalizme balad. Emperyalist burjuvazinin smrgelerden ve genel olarak geri lkelerden elde ettii sper krlarn az sulandrc krntlar, ii aristokrasisi ve ii brokrasisinin payna dt. Bu nedenle, onlar yurtseverlie iten ey dorudan doruya

emperyalizmin politikalarndaki kiisel karlaryd. Btn toplumsal ilikileri tm plaklyla aa vuran sava boyunca, oportnistler ve ovenistler, burjuvaziyle, hkmetle ve Genel Kurmayla ittifaklar nedeniyle byk bir gce kavumulard. Sosyalizmdeki ara ve belki de en yaygn eilim, bar zamannda reformizmle Marksizm arasnda salnan, kendilerini kaba, pasifist sylemlerle gizlemeye devam ederken neredeyse istisnasz sosyal-ovenistlerin esiri olan szde merkezdir (Kautsky vb.). Kitlelere gelince, onlar kendilerinin onyllardr yaratm olduklar aygtlar tarafndan gafil avlanp aldatldlar. Lenin, kinci Enternasyonalin ii brokrasisinin sosyolojik ve politik bir deerlendirmesini yaptktan sonra yar yolda durmad. Oportnistlerle birlik, iilerin kendi ulusal burjuvazileriyle ittifak yapmasdr ve uluslararas devrimci ii snf saflarnda bir blnmeye iaret eder. Buradan, enternasyonalistlerin sosyal-ovenistlerden kopmalar gerektii sonucu kar. u anda sosyalizmin grevlerini yerine getirmek imknszdr, oportnizmden ve merkezcilikten, sosyalizm iindeki bu burjuva eilimden kesin bir ekilde kopmadka iilerin gerek bir enternasyonal birliini salamak mmkn deildir. Partinin ismi mutlaka deitirilmelidir. Lekelenmi ve alaltlm olan Sosyal-Demokrat ismini bir kenara atp, eski Marksist isme, Komnist ismine geri dnmek daha iyi deil mi? kinci Enternasyonalden kopmann ve ncy kurmann zamandr. *** O zamandan bu yana geen yirmi ksur ylda ne deiti? Emperyalizm ok daha iddet dolu ve baskc bir karakter kazand. En tutarl ifadesi bugn faizmdir. Emperyalist demokrasiler birka basamak aa dtler ve doal ve organik olarak faizme doru evrimleiyorlar. Ezilen milliyetlerin uyan ve ulusal bamszlk istekleri keskinletike, smrge basks daha da katlanlmaz hale gelmektedir. Baka bir deyile, Leninin emperyalist sava teorisinin temelinde yer alan tm bu ayrt edici zellikler, imdi ok daha canl ve keskin bir karakter kazanmtr. Elbette komno-ovenistler, uluslararas proletaryann siyasetine gya tam bir dn yapan SSCBnin varlndan sz edecekler. Bu ksaca yle cevaplanabilir: SSCB domadan nce de, mcadeleleri desteklenmeyi hak eden ezilen uluslar, smrgeler vb. vard. Eer kii kendi lkesinin snrlar dndaki devrimci ve ilerici hareketleri, kendi emperyalist burjuvazisini desteklemek suretiyle destekleyebiliyor olsayd, sosyal-yurtseverlik politikas prensipte doru olurdu. O takdirde nc Enternasyonali kurmak iin de hibir neden kalmazd. Bu iin bir yan, fakat baka bir yan da var. SSCB yirmi iki yldr var. On yedi yl boyunca Leninin

prensipleri yrrlkte kald. Komno-ovenist politikalar keskinlemeye balayal sadece drt be yl oldu. SSCBnin varl argman bu yzden yalnzca sahte bir klftr. Eer eyrek yzyl nce Lenin, sosyalistlerin uygarl ve demokrasiyi savunmak bahanesi altnda kendi milliyeti emperyalizmlerinin yanna geiini sosyal-ovenizm ve ihanet olarak damgaladysa, bugn ayn politika Leninin ilkeleri asndan daha da canicedir. Leninin, kapitalist uygarlk ok daha derin bir rme iindeyken kinci Enternasyonalin tm safsatalarn yeniden dirilten Komintern liderlerini nasl adlandracan tahmin etmek g deil. 11

3.0.

Emperyalizmin Tarihi

Emperyalizmin, tekelci kapitalizmdir. Yalnz bu bile emperyalizmin tarih iindeki yerini belirlemeye yeter; nk serbest rekabet topranda ve tamamyla serbest rekabetten doan tekel, kapitalist rejimin daha yksek bir topiumsal ve ekonomik dzene geiini ifade etmektedir. Balca drt tekel tipine ya da incelediimiz dnemin ayrc zellii olan tekelci kapitalizmin balca drt belirtisine zellikle deinmemiz gerekir. lkin, tekel, daha yksek bir geliim aamasna ulam retimin younlamasndan domutur. Bunlar, tekelci kapitalist gruplar, karteller, sendikalar ve trstlerdir. Bunlarn cada ekonomik yaamda oynadklar nemli rol [sayfa 148] grdk. Tekeller, 20. yzyln balarnda, gelimi lkelerde, tam bir egemenlik kurdular. Kartelleme yolunda ilk admlarn, yksek gmrk himayesinden yararlanan lkelerde (Almanya, Amerika) atlm olmasna karn, serbest ticaret sistemi iinde olan ngiltere'de de, biraz ge olmakla birlikte, ayn temel olay, yani tekellerin retimin younlamasndan douu, grlmtr. kinci olarak, tekeller, zellikle kapitalist toplumun en fazla kartellemi ana-sanayi kollarnda kmr ve demir sanayiinde, balca hammadde kaynaklarna elkonmasn gerektirmitir. Balca hammadde kaynaklarnn byle tekel altna alnmas ise byk sermayenin gcn geni lde artrm ve kartellemi sanayi ile kartellememi sanayi arasndaki uzlamaz kartl keskinletirmitir. nc olarak, tekeller, bankalardan kmtr. Eskiden mtevazi birer arac olan
11

Lev Troki, Lenin ve Emperyalist Sava, 3 ubat 1939

bankalar, bugn mali-sermaye tekelini ellerinde tutmaktadrlar. En gelimi kapitalist lkelerdeki -be byk banka, snai sermayenin ve banka sermayesinin "kiisel birlii"ni gerekletirmi ve btn lkelerdeki sermaye ve gelirin en byk blmn oluturan milyarlarn denetimini kendi ellerinde toplam bulunuyorlar. Gnmz burjuva toplumunda, istisnasz, btn ekonomik ve siyasal kurumlarn zerine smsk bir bamllk a germi bir mali-oligari: tekelin en arpc zellii budur. Drdnc olarak, tekeller, smrgecilik siyasetinden domutur. Mali-sermaye, smrge siyasetinin bir sr "eski" drtsne, hammadde kaynaklar sermaye ihrac iin, "nfuz blgeleri" iin, yani krl ilemler, ayrcalklar, tekel krlar vb. blgeleri iin, ensonu, genellikle, ekonomik nem tayan topraklar iin savam da eklemitir. Avrupal glerin smrgeleri, 1876'da olduu gibi, Afrika ktasnn onda-birini gemedii sralarda, smrge siyaseti de tekelciliin dnda ve bir eit "ilk igal" hakknn evresinde geliebiliyordu. Ama Afrika'nn onda-dokuzu ele [sayfa 149] geirildii (1900'de) ve dnyann paylalmas gerekletii zaman, kanlmaz olarak bir smrge tekeli a alm, bunun sonucu olarak da dnyann bllmesi ve yeniden bllmesi yolunda son derece iddetli bir savam balamt. Tekelci-kapitalizmin, kapitalizmdeki btn elikileri ne denli arlatrd herkese bilinmektedir. Bu konuda yksek fiyatlar ve kartellerin zorbaln anmsamak yeter. elikilerdeki bu arlama, dnya mali-sermayesinin kesin zaferiyle alm olan geici tarihsel dnemin en byk itici gc olmutur. Tekeller, oligari, zgrlk eilimi yerine egemenlik eilimi, saylar gitgide artan kk ya da zayf uluslarn zengin ya da gl birka ulus tarafndan smrlmesi btn bunlar, emperyalizme, onu asalak ve rm bir kapitalizm haline getiren ayrdedici zellikler kazandrmtr. Burjuvazinin, gitgide artan bir lde sermaye ihracndan gelen kazanlar ve "kupon krpmak"la yaad, "rantiye-devlet"in, tefeci-devletin yaratlmas, gitgide daha belirgin biimde emperyalizmin eilimlerinden biri olarak ortaya kmaktadr. Ancak, bu rme eiliminin, kapitalizmin hzl gelimesini nleyeceini sanmak yanl olur. nlemez. Emperyalist dnemde, baz sanayi kollar, burjuvazinin baz katmanlar, baz lkeler, bu eilimlerden birini ya da tekini, kk ya da byk lde gsterirler. Genel olarak, kapitalizm, eskiye gre ok daha byk bir hzla gelimektedir. Bu gelime, yalnzca genellikle gitgide daha eitsiz hale gelmekle kalmayp gelime eitsizlii, sermaye bakmndan en zengin lkelerin (ngiltere) rmesinde kendini zellikle gstermektedir. Byk Alman bankalar zerine yaplm bir incelemenin yazar Riesser, Almanya'daki ekonomik gelimenin hz konusunda yle yazyor: "Eski dnemin (1848-1870) pek de yava

olmayan gelimesi, btn Alman ekonomisinin ve [sayfa 150] zellikle bu dnemdeki (18701905) Alman bankaclnn gelime hz karsnda, badndrc hzlaryla yalnzca sokaktaki kaygsz yayalar iin deil, otomobil kullananlar iin de bir tehlike olan modern aralar karsndaki eski zaman atl arabalarnn hz gibi kalmaktadr." Buna karlk, bylesine olaanst bir hzla bym olan bu mali-sermaye, tam tamna szkonusu byme nedeniyle, daha zengin uluslardan ve yalnzca bar yntemlerle de deil ele geirilmesi gereken smrgelerin daha "sakin" bir biimde elde edilmesine ynelmeye isteksiz deildir. Birleik-Devletler'e gelince, son on yllk dnemde, bu lkedeki gelime, Almanya'dakinden de hzl olmutur. Tam da bu nedenle, ada Amerikan kapitalizminin asalak nitelii iyice gze arpar ekilde belirmitir. te yandan, rnein, Birleik-Devletler'in cumhuriyeti burjuvazisinin, monarist Japon ya da Alman burjuvazileriyle karlatrlmas gsteriyor ki, emperyalist dnemde, en byk siyasal farklar, iyice azalmaktadr; bu da, genellikle nemsiz olduu iin deil, btn bu durumlarda ok ak bir biimde belirmi asalak nitelikte bir burjuvazinin varlndan tr byle olmaktadr. Kapitalistlerin, birok sanayi dallarnn birinden, birok lkelerin birinden vb. elde ettikleri yksek tekel krlar, onlarn baz ii kesimlerini ve bir sre iin olduka nemli bir ii aznln elde etmelerini ve onlar btn tekilere kar, belli bir sanayiin ya da belli bir ulusun burjuvazisinin tarafna kazanmalarn iktisaden olanakl klar. Dnyay paylamak iin savam veren emperyalist devletler arasndaki uzlamaz kartlklarn younlamas da bu eilimi kuvvetlendirmektedir. Ve bylece emperyalist geliimin belirli zellikleri baka lkelere gre, ngiltere'de ok daha nce grlebildii iin, ilkin ve en ak biimde orada kendini gsteren emperyalizm ve oportnizm arasndaki ba yaratlmtr. rnein, L. Martov gibi baz yazarlar, [sayfa 151] ii snf hareketi iinde emperyalizm ve oportnizm arasndaki balanty gnmzn zellikle gze arpan bir gereidir bu, yle bir "smarlama iyimserlik"le, (Kautsky ve Huysmans zihniyetiyle hareket ederek), bir kyya itmek istiyorlar: oportnizmin artmasna yolaan ey ilerleyen kapitalizm olsayd ya da oportnizme eilimli olanlar en iyi cret alan iiler olsalard, o zaman, kapitalizme kart olanlarn davalar umutsuz birer dava olurdu. Byle bir "iyimserlik" tuzana dmemek gerek: oportnist adan bir iyimserliktir bu, oportnizmi gizlemeye yarayan bir iyimserlik. Gerekte oportnizmin gelimesindeki olaanst hz ve zellikle iren nitelik, hi de onun zaferinin srekli olacann gvencesi deildir; salkl bir bedende bir bann hzla byyp ba vermesi, nasl yalnzca o bann daha abuk patlamas ve organizmann iyilemesi sonucunu dourursa, bu da, tpk yle. Bu bakmdan, emperyalizme ve oportnizme kar savam, sk skya birbirine bal olarak yrtlmedike, birincisinin de bo ve yalan bir

szden ibaret olacan bir trl anlamak istemeyenler, en tehlikeli kimselerdir. Emperyalizmin ekonomik nitelii zerine yukarda btn sylenenlerden u sonu kyor: emperyalizmi, bir gei kapitalizmi, daha dorusu canekien bir kapitalizm olarak tanmlamak gerekir. Bu ynden alnrsa, burjuva iktisatlarnn modern kapitalizmi betimlerken sk sk "iie geme", "bir bana kalma yokluu" vb. gibi deyimler ve szler kullandklarn belirtmek ok retici olacaktr; bankalar, "grevleri ve gelimeleri gerei, ekonomik ynden, yalnzca zel nitelik tayan iletmeler deildir, giderek yalnz zel nitelik tayan ekonomik dzeni alannn dna kmaktadrlar". Bu szleri sylemi olan ayn Riesser, en byk bir ciddiyetle marksistlerin "toplumsallatrma"yla ilgili "kehanetlerinin" "gereklemediini" rahata ilan edebiliyor. u "iie" szc ne demek acaba? Gzlerimizin [sayfa 152] nndle oluup giden sorunun en belirgin izgilerini anlatyor yalnzca. Gzlemcinin aalardan szettiini, ama onlar gremediini gsteriyor. Dta olan, rasgele ve karmakarik olan, baya bir biimde kopya ediyor. Gzlemcinin hammadde karsnda ezildiini, hammaddenin anlam ve deerini kavrama yeteneini tamadn aklyor. Hisse senetleri sahiplii, zel mlk sahipleri arasndaki ilikiler, "rasgele iie gemi"tir. Ama bu "iie"liin altndaki temel, retimin toplumsal ilikilerinde ortaya kan deiikliklerdir. Byk bir iletme, dev boyutlara ulat ve trl verilerin tam hesabn yaparak plana gre on milyonlarca insan iin gerekli btn hammaddenin te-ikisini ya da drtte-n salamay rgtledii zaman; hammaddeler sistemli ve rgtl bir biimde bazan birbirinden yzlerc, binlerce verst uzaklktaki en uygun retim yerlerine ulatrld zaman; trl mamul madde dizilerinin yapmna kadar hammadderin birbirini izleyen ilenme evreleri bir el tarafndan ynetildii zaman; bu rnler, tek bir plan iinde, on milyonlarca, yz milyonlarca tketiciye datld zaman (Amerikan petrol trstnn Amerika'da ve Almanya'da petrol sat) btn bunlar olduu zaman, artk bellidir ki, yalnzca basite "iie" gemi bir retimin deil, ayn zamanda retimin toplumsallamasnn karsndayz; zel ekonomik ilikiler ve zel mlkiyet ilikileri, artk ieriine uymayan bir kabuktan karlmas yapay olarak geciktirilirse kesenkes ryecek olan, belki bu rme durumunu olduka uzun bir sre srdrecek (en kt olaslkla, oportnist bann iyilemesi, uzun bir zaman alsa da), ama sonuta kesenkes atlacak olan bir kabuktan ibarettir. Alman emperyalizminin cokun hayran, Schulze-Gaevernitz yle haykryor: "Alman bankalarnn ynetimi, kesin olarak, saylar bir dzineyi gemeyen kimselerin eline ylesine braklmtr ki, bugn, bunlarn almalar, kamu yarar ynnden [sayfa 153] kabinedeki bakanlarn oundan daha nemlidir." (Bankaclarn, bakanlarn, sanayicilerin,

rantiye kiilerin "iie" kenetlenmesi burda sessizce geitiriliyor.) ... "Szkonusu gelime eilimlerinin sonulandn dnelim: ulusun para-sermayesi bankalarda toplanm olacak; bankalar kendi aralarnda bir kartel halinde toplanacak, ulusun yatrm sermayesi menkul kymetler halinde akmaya balayacak. Ve o zaman Saint-Simon'un deha dolu szleri gerekleecek: 'Ekonomik ilikilerin tek bir dzene uymakszn gelitii gereine dayanan bugnk retim anarisi, yerini, bir retim rgtlenmesine brakmak zorundadr. retimin evrimi artk birbirinden bamsz ve insann ekonomik gereksinmelerini bilmeyen giriimcilerin eseri olmaktan kacak, toplumsal bir kurum tarafndan ynetilmeye balanacaktr. Geni toplumsal ekonomi alann daha yksek bir adan grmeye yetenekli olan merkezi ynetim yetkilileri, onu, btn toplumun yararna olacak biimde ayarlayacak, retim aralarn uzman ellere teslim edecek, zellikle retim ile tketini arasnda srekli bir uyum bulunmasn gzetecektir. Grevleri arasnda ekonomik almann rgtlenmesi de bulunan kurumlar, imdiden vardr: bankalar.' Gerci Saint-Simon'un bu szlerinin gerekleme durumundan henz uzaktayz, ama gidi bu yndedir; bu, marksizmdir, Marx'n belirttiinden ayr, ama yalnz biim bakmndan12
4.0.

Gnmzde Emperyalizm.

Kapitalist emperyalizmi aamaya ayrrsak unu grmemiz mmkn: Birincisi, 1870'lerden 1940'lara kadar sren klasik dnem. Bu dnem byk smrgeci imparatorluklarn dnemi. Bu dnemin tanmlayc bir zellii, ekonomik ve jeopolitik rekabetin ok ykc bir ekilde bir araya geli sreci olmasdr. 20.yy'n banda en byk kapitalist g ngiltere'ydi. Fakat ngiltere, egemenliinin iki boyutta tehdit edildiini dnyordu. Birincisi, ABD ve Almanya daha byk sanayi gleri hline gelmeye ve hem ABD hem de Almanya byk donanmalar ina etmeye balamlard. ABD ve Almanya'nn bu donanmalar ina etmesi ngiliz emperyalizmine kar bir tehdit oluturuyordu, nk ngiliz emperyalizminin gcn dnyaya dayatmasnn en temel arac ngiliz deniz kuvvetleriydi. Bu sre, 20. yy'n ilk yarsnda iki byk dnya savana yol at. Bu iki savan ikisinde de ngiltere rakiplerinden birini yenebilmek iin dieriyle ittifak kurdu. Almanya'y yenebilmek iin ABD ile ittifak kurdu. Bu srecin sonunda Almanya yenilmi oldu, fakat ABD, ngiltere'den daha byk bir emperyalist g hline geldi. Daha da nemlisi, on milyonlarca insan son derece vahi bir ekilde lm oldu.13

12

Joseph Schumpeter, History of Economic Analyisis, (Allen and Albin, 2006) J. Patouillet, L'imprialisme amricain, (Dijon, 1904, p. 272.)

13

kinci dnem: Sper gler dnemi 1945 ile 1990 arasndaki ikinci dnemi ben sper gler dnemi olarak adlandryorum. Bu dnemin de iki temel zellii var. Birinci zellii, Souk Sava, yani ABD ile Sovyetler Birlii arasndaki ideolojik ve jeopolitik mcadele. Solda bazlar bunu kapitalizm ile sosyalizm arasndaki rekabet olarak grr, gerekte ise bu, iki emperyalist g arasndaki rekabettir. Bu rekabetin, nkleer silahlanma yar, Vietnam ve Kore'deki savalar gibi son derece vahi ve korkutucu ifadeleri vard. Bu dnemin ikinci bir nemli zellii var ki, bu, zellik Souk Sava' neden ABD'nin kazandn da anlamamz salyor. ABD, Avrupa'daki btn lkeleri ve Japonya'y, Rusya'ya kar kendi nderlii altnda birletirmeyi baard. Bu, sadece ABD'ye bu dnemde SSCB ile karlatrldnda ok daha byk g vermi olmad, ayn zamanda ABD'nin uluslar tesi lekte liberal kapitalizm temelinde bir ideolojik birlik de yaratmasn salad. Bunun bir dizi sonucu oldu. Vurgulamak istediim sonulardan bir tanesi u; ekonomik ve jeopolitik rekabet arasnda ksmi bir ayrma oldu. Jeopolitik rekabet ABD ile Rusya arasnda, ama temel ekonomik rekabet Bat blounun bizzat kendi iindeydi. Bu durum, btn dnya ekonomisi iin istikrar bozucu bir dizi sonu retti ve 1970'den itibaren yeni bir istikrarszlk dnemi balad. Ama Bat blou iindeki bu ekonomik rekabet, 1945 ncesi dneminin belirleyici zelliklerinden biri olan askeri rekabete yol amad. Yani, Almanya ve Japonya, ABD ile ekonomik olarak rekabet ettiler, ama bu rekabetin sonucunda ABD'ye kar kullanmak iin kendi donanmalarn ina etmek gibi bir ihtiya hissetmediler. nc dnem: 1990'dan gnmze nc dnem ise, Souk Sava'n sona ermesiyle 1990-91'de balayan dnem. Sovyetler Birlii kt, ABD Souk Sava'tan zaferle kt. Ama ABD'nin zafer naralarnn arkasna bakarsanz, Bat dnyasnn ekonomik glerine kyasla ABD'nin gcnn azaldn grrsnz. Bu nedenle, Sovyetler Birlii'nin kmesi, ABD'nin egemen hegemonik g olarak varln srdrmesini garanti etmiyor. Aksine, ABD'nin hegemonyasn srdrebilmek iin ciddi bir mcadele vermesi gerekiyor. Bu mcadelenin bir ksm u; Souk Sava dneminde yaratt snrlar tesi ekonomik alan btn kreye yaymaya alyor. Bu, ksmen neoliberalizmin ne anlama geldiini bize gsteriyor. Dnyann btn ekonomilerini, ABD'nin karlarna hizmet eden serbest piyasa ekonomileri hline dntrmek istiyor. Ama ayn zamanda ABD'nin yle bir avantaj var, askeri gc tm dier lkelerin askeri gcnden daha ileri. Bu askeri gcn kullanarak, rnein NATO'yu bytyor ve bunu o dzeyde yapyor ki, NATO'nun Rusya snrlarna ulap Rusya'y evrelemesini salyor. ok arpc

bir baka gelime de, Bush bakanl dneminde oynanan kumar. Bush ynetimi iinde kafas alanlar, Amerika'nn ekonomik gcnn gerilemekte olduunu gryorlard. Dolaysyla, ABD'nin askeri gcnn kullanarak ekonomik karlarn kresel apta egemen klmaya altlar. Bu durumda yapabilecekleri en bariz ey Irak'a saldrmakt. nk Irak'a saldrmak, ABD'nin Irak'taki hegemonyasn pekitirecek olan bir admd. Bush ynetiminin, Irak petrollerini sadece ABD iin istediini dnmek olay fazla basite indirgemek anlamna gelir. ABD, btn byk Batl gler arasnda Ortadou petrollerine en az baml olan lkedir. Ortadou petrollerine asl baml olan lkeler Hindistan, in, Japonya ve Avrupa'daki lkelerdir. Byle dndmz zaman, ABD'nin Ortadou'daki hegemonyasn glendirmesi, ABD'yi tm dier rakiplerine kar daha gl bir hle getirecekti. Ama bu aba tamamen baarszlkla sonuland. Bu yln sonunda Amerikan ordusu Irak'tan tamamen ekilecek. Obama Afganistan'daki sava hzlandrd, fakat ABD'nin Afganistan'da askeri bir zafer elde edeceini dnmyorum. Birka yl nce, birisi, ABD'nin yapmas gerekenin Bin Ladin'i ldrp, zafer ilan edip Afganistan'dan ekilmek olduunu syledi. Bin Ladin'in ldrlm olmas, ABD'nin Afganistan'dan ekilmesini kolaylatran bir ey. Sonu olarak Bush'un oynad kumar ABD iin felaketle sonuland. Ekonomik kriz, bu felaketin boyutunu daha da artrd. ABD'de balayan bu kriz, dier lkelere kyasla gelimi Bat lkelerini daha ok etkiliyor. ABD ve in'i kyaslarsak, in bu krizden hafif etkilenerek kt, tekrar kendisini toparlad ve kendisine hammadde tedarik eden btn lkelerin de krizden kmalarn salad. Dnyada herkes, ABD'nin sadece Ortadou'da askeri olarak yenilgiye uramayp, ekonomik gler dengesinin de u anda ABD'nin aleyhine gelitiini grebiliyor. Birdenbire herkesin sz konusu ettii gelime, ABD'nin kresel bir g olduu deil; herkes u anda in, Brezilya gibi ykselmekte olan gleri tartyor. Bunun sonucu olduka istikrarsz bir durum. ABD hl ak arayla dnyadaki en byk askeri ve ekonomik g olma zelliini koruyor. Ve egemen g olmay srdrebilme mcadelesi veriyor. Obama, Bush'un balatt savalardan kurtulmak istiyor olabilir; ama bu, Ortadou'daki Amerikan egemenliine son vermek istedii anlamna gelmiyor. Obama dn bir konuma yapt. Bence Obama'nn Ortadou hakknda syledikleri arasnda en ilgin olan srail hakknda syledikleri deildi. (Msr devriminin srail'e ok byk bir darbe vurmu olduunu unutmamak gerek). Obama, Kuzey Afrika ve Ortadou'daki devrimlere neoliberalizmin yol atn ima etti. Ama devrimlere yol aan sorunlardan kurtulmann yolunun neoliberalizmden kurtulmak deil, daha fazla neoliberalizm uygulamak olduunu syledi. Obama, Mbarek'in gittii gn yapt konumasnda, 'Msr'n genleri, Tahrir

meydannda gsterdikleri dinamizmi, enerjiyi, kararll giriimcilik ve yeni irketler kurma alannda gsterseler ne gzel olurdu deil mi?' dedi. Obama, Suudi kral ve srail ile birlikte barikatlar kurup devrimlere kar savaacak deil elbette. Ama Ortadou'daki gelimeleri, Ortadou'yu neoliberalizmin ok daha fazla etkisi altndaki bir yer hline getirebilmek iin manivela olarak kullanmay amalyor. Dolaysyla, ABD bitmi deil. yle bir avantaj var ABD'nin, daha birka sene ncesine kadar ABD'nin konumunu en ok tehdit eden grup olarak grlen AB'nin ciddiye alnabilir bir taraf kalmad. Euro, AB iin bir kabus hline geldi. IMF Bakan'nn bana gelenlerden sonra," Bundan sonra IMF'nin banda bir Avrupal olmamaldr gibi" argmanlar ileri srlyor.

in faktr Btn bunlar olurken bir yandan da in'in ykselmesi, kresel jeopolitik ve iktisadi ilikileri yeniden ekillendiriyor. rnein in irketleri ve in hkmeti, Latin Amerika ve Afrika'nn her yerinde yatrm yapyorlar. Ve bu kresel gneydeki devletlerin konumunu nemli lde deitirmeye balyor. Souk Sava dneminde yoksul lkeler, ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki rekabeti kztrarak arada bir yol tutturabiliyorlard. Souk Sava sonrasnda tek bir egemen g altnda skp kaldlar. Paraya ihtiyalar olduunda, Dnya Bankas'na gidip onun dayatt her tr koulu kabullenmek zorunda kalyorlard. imdi ise Dnya Bankas'na 'anca gidersin' deyip in'e bavurmak gibi bir avantajlar var. Bunlarn sonucunda, sadece byk devletler arasnda deil, kk devletler arasndaki ilikiler de u anda hzl bir deiim srecinde. Bunlar baz alardan olumlu gelimeler. rnein, Latin Amerika'daki solcu hkmetlere nefes alabilecekleri bir alan alm oldu. Ama bu gelimelerin tehlikeli yanlar da var. in, byk bir donanma ina etmeye balad. Amac, ksmen Amerikan Deniz Kuvvetleri'ni in'in etrafndaki denizlerden uzaklatrmak. rnein, inliler uak gemisi batrabilecek yeni bir roket retmi durumdalar. Dnyadaki uak gemilerinin ouna Amerika sahip olduuna gre, bu, Amerika iin bir sorun. Ayn zamanda in ekonomisi iin gerekli olan hammaddelerin byk ounluunu Hint Okyanusu ile Gney in Denizi arasndaki boazdan geirerek alyor. Dolaysyla in irketleri ve in hkmetinin Hint Okyans evresinde bir dizi lkede yeni limanlar ina etmesi bir tesadf deil. Bu limanlardan byk ounluunun Sri Lanka ve Seylan gibi eskiden ngiliz emperyalizminin kontrolnde olan

blgelerde ina ediliyor olmas ironik bir durum. u anki durumun baz unsurlar 1914 dnyasna benzer zellikler tayor. in u anda Amerika'dan daha fazla sanayi rn retiyor ve ayn zamanda dnya apnda bir donanma ina ediyor. Bu senaryoyu daha nce grdk ve sonu ok mutlu bitmemiti. Ama kendimizi tarihin mahkmlar olarak grmemeliyiz. ABD ile in arasnda, daha nce ngiltere ile Almanya arasnda olduu gibi bir savan patlak vermesi kanlmaz bir son deil. Ama bu eilimlere baktmz zaman, emperyalizmin ne kadar tehlikeli bir sistem olduunu grmek mmkn.14

KAYNAKA

14

Alex Callinicos, Leninin Emperyalizm Teorisi Bugn Aklyor Mu, 2009, http://www.marksist.org/teori/124-diger/3743-alex-callinicos-leninin-emperyalizm-teorisigunumuzu-acikliyor-mu, 09 Haziran, 2011 de indirildi.

Callinicos, Alex. Leninin Emperyalizm Teorisi Bugn Aklyor Mu, 2009, http://www.marksist.org/teori/124-diger/3743-alex-callinicos-leninin-emperyalizmteorisi-gunumuzu-acikliyor-mu, 09 Haziran, 2011 de indirildi. Hawkins, Hawks. Forster's Critique of Imperialism in A Passage to India. South Atlantic Review, January, 1983. Kautsky, Karl. Nationalstaat, imperialistischer Staat und Staatenbund (National State, Imperialist State and Union of States--Tr.), Nrnberg, 1902 Lenin, Vladimir lyi. Kapitalizmin En Yksek AamasEmperyalizm, Seme Eserler, cilt 5, nter Yay., Haziran 1995. Marx ve Engels, Hindistanda ngiliz Egemenliinin Gelecekteki Sonular, Smrgecilik zerine, Sol Yay., Kasm 1997. Marx ve Engels. Engelsten Berlindeki Conrad Schmidte, Seme Eserler, c.3, Sol Yay., Aralk 1979. Marx ve Engels. Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol Y., Kasm 1993. Marx, Karl Kapital. cilt 1, Sol Yaynlar. 2002. Marx, Karl. Kapital, cilt 1. Sol Yay., 1986. Patouillet, Jean. L'imprialisme amricain, Dijon, 1904. Savran, Sungur kinci Kosova Sava, Snf Bilinci, Say 23/24 .Bahar-Yaz 1999. Schumpeter, Joseph. History of Economic Analyisis, Allen and Albin, 2006.

Troki, Lev Lenin ve Emperyalist Sava, 3 ubat 1939

Vladimir Ilyich Lenin, [ Finance Capital, p. 567.]