YOKSULLUK VE YOKSULLUK SORUNUNA YAKLAIMLAR*

GR Bir insann dier bir insa n n sorunlar ve ihtiyalar ko n u s u n d a duyduu sorumluluk ya da acma hissinin felsefeye ve d z e n l e m e l e r e k o n u olmas ok eskilere giden bir konu dur. Milattan n c e ikibinli yl larn H a m u r a b i kanunlar, Bu dizm felsefesi, eski Yunan fel sefesi (zellikle Platon ve Aris to) ve sonrasnda tek tanrl dinlerin hepsi ihtiya iinde olanlara yardm edilmesini, in sanlarn birbirlerinin ihtiyala r k o n u s u n d a sorumluluk gs termelerini (zellikle "philanthropy" ve "charity" kavramla ryla ifade edilmek istenen buydu) neriyorlard. ada a n l a m d a yoksullukla ilgili ilk dzenlemeler ngiltere'de 16. yzyln sonlar ile 17. yzyln balarnda karlan ve Elizabeth'in Yoksulluk Yasas olarak bilinen d z e n l e m e l e r (Trattner, 1984). zellikle Bat dnyasnda yaanan feodal t o p l u m d a n ka pitalist t o p l u m yapsna gei ve endstri devrimi sreleri, alan snf iin zorlu ve arp c yaam koullar ortaya kartt. Bu giriimlerin bir so n u c u olarak oluan kapitalist smr, yoksulluk, alk ve g ze batan dier eitsizlikler, d karlan yall, hastal, sa katl ve kazalar dzenleyen yasalarda olduu gibi, kapita list sistemin acmaszlklarnn yontulmas yolu seildi (Galbraith, 1987:210-211). nce ve toplumsal kurumlar ve kurallar zerinde etkili de iikliklere yol at. T h o m a s Maltus, J e a n de Sismondi, H e n r i Saint-Simon, Pierre Joseph P r o u d h o n , Robert Owen, Charles Hall, Karl Marx ve di er baz d n r l e r yazlarn da kapitalizmin arpklklarn, iilerin smrlmesini, kapi talist retim biiminin insan yaam ve doa zerinde yarat t olumsuz etkileri, zenginin d a h a zengin fakirin ise d a h a fakir olmas olgularn eletire rek, insanlarn eit, insancl ve s m r n n olmad bir top l u m d a yaamas zlemini orta ya koydular (Daha derli toplu bir tartma iin Katsaros'un 1995 yllarndaki almas nerilebilir). Bu zlemleri ger ekletirmek iin sosyalist top lum ve ynetim modellerine gei denemeleri yapld. 19. yzyl ortasndaki Paris komni denemesi gibi, ya da, 1880'ler Almanya'snda Bism a r k n basklaryla ve olas bir sosyalist devrim korkusuyla 18. ve 19. yzyllar Avru pa'snda Feodal siyasal kurum lara kar sava am olan ve iktidarda d a h a fazla sz hakk arayan ykselen yeni kapitalist snf da bir a n l a m d a eitlik sa va veriyordu. Bu sava feodal toplum yapsnn eitsiz bln m l n d e n bkm olan alt snflardan da destek buluyor du. Ancak, bu anlamyla ile n e n eitlik 'insanlarn eit yara tld' ve 'siyasal t o p l u m a eit katlma hakk' ilkeleri zerine kurulu idi. Oy verme hakk da yalnzca erkek mlk sahipleri ne tannm bir hakti. Ksacas aristokratik t o p l u m ve siyaset yapsnn yerine kapitalist bir toplumsal ve siyasal yapnn konmas savamyd bu dne me zelliini veren. 20. yzyla gelindiinde, en nemli olaylardan biri olarak 1929 ylnda kapitalist dnya n n iine dt krizi gryo ruz. Kapitalist dnyadaki bu kriz baz yoksulluk programla rnn yrrle konmasn zo r u n l u kldysa da, yoksullukla eitsizliklerle, toplumsal ada-

* Bu almaya yapt katklar ve ynelttii eletirilerden dolay sayn Do. Dr. Iaya r'e teekkr ederiz.

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

letsizliklerle ve ayrmclkla toplumsal snflarn ya da gruplarn k e n d i l e r i n d e n gelen basklarn s o n u c u olan bir di reni, II. Dnya savandan sonra geldi. Yoksulluk bu d nemde yeniden kefedildi (Harrington, 1962). Grlme mi bir e k o n o m i k bymeyle b e r a b e r siyasal ve toplumsal hareketler, zellikle 1960'larda, gelimi kapitalist lke leri sard. Bu iki temel u n s u r ve dier baz n e d e n l e r i n bir sonucu olarak, toplumsal ada let ve eitlik ilkeleri siyasal programlara d a h a fazla oran da girmeye balayarak, politi kalarda kkl deiikliklerin ortaya kmasnda da rol oyna dlar. Kapitalist sistemler, d a h a eitliki bir sosyal-refah devleti ya da sosyal d e m o k r a t yaplan malar y n n d e geliti. Ancak, bu gelimelere, yoksulluu ha fifletmek iin h a r c a n a n abala ra ve sosyal-refah devleti anla ynda ve uygulamasnda 1960 ve 1970'li yllarda yaanan iler lemelere r a m e n yoksulluk so r u n u , sosyalist, sosyal refahc ya da kapitalist, gelimi ya da az gelimi toplum ayrmlar tanmakszn tm dnyada var olamaya devam etmekte ve hatta 1980'lerden beri tekrar lanan art eilimleri gster mektedir (Matthews, 1986). Gelimi kapitalist dnya d a n bir r n e k vermek gerekir se, ABD'de yoksulluk snrnn (her yl ailedeki kii saysna gre saptanan bir oran) altn da yaayanlarn oran 1978'de % 11.4 iken, bu oran 1992 y lnda h e m e n h e m e n 1960'l yllarn seviyesi olan % 14.5'e

ykseldi. Bu orandaki deime toplumdaki gelir ve zenginli in dalmndaki bozulmayla da yakn bir iliki sergilemek tedir. Gelir dalm yelpaze sinde alt taban oluturan % 40'lk kesimin gelir dalmn dan ald pay 1960'larda % 13 iken, bu rakam 1980'lerde % 9'a dt (Statistical Abstract of t h e U.S., 1994: 475). Ronald Reagan ynetiminin giri imci st snflar kayran poli tikalar (trickle-down ya da filtering-down ekonomik yakla mlar) nedeniyle 1980'lerde gelir dalm d a h a da bozul du. rnein, Wolff ve New York Times'in iaret ettiine gre, en zengin % l'lik kesimi oluturan ailelerin gelir dal m n d a n ald pay 1976'larda % 19 ve 1981'lerde % 24 iken, bu rakam 1989'larda % 37'ye frlamtr (Wolff, 1992; ve New York Times, 1992, alnt yapan Nelso, 1995: 8-9). Birey lerin oluturduu sper zen gin yzde yarmlk dilimin ABD'nde 1983'de yaratlan ge lirden ald pay ise, % 35.1 idi. 1963 ile karlatrldnda bu rakam % 38'lik bir ykselii simgeliyor, tm dier gelir di limlerinin payndaki azalmaya r a m e n (Currie, D u n n ve Fogarty, 1991). Gelir dalmn daki bu eitsizlik gelimi ya da gelimemi dier birok lke lerde de (rnein ngiltere, birok Latin Amerika lkesi ya da Trkiye gibi) benzer, bazen d a h a da kt, bir d u r u m sergi lemektedir (Sheahan, 1987; Giny ve Miliband, 1994; Altan, 1997). Yoksullukla sava iin geli

tirilmi siyasalar ve p r o g r a m l a r genellikle h e m merkezi hk metlere h e m de yerel hk m e t ya da ynetimlere sorum luluklar yklemektedir. An cak, gerek kapitalist ve gerekse de sosyalist sistemlerin iinde b u l u n d u u krizler nedeniyle, yoksullukla sava iin ayrlan fonlar son yllarda n e m l i l de azalmalar gstermitir. Bu ve baz dier n e d e n l e r l e b u g n , genel olarak yoksulluk probleminin ve zellikle kent lerin yoksul blgelerinin prob lemlerinin d a h a nceki yllara gre d a h a iyi zerine gidilip zldn sylemek g. Yoksullukla savata artan vur dumduymazln ve azalan is tekliliin en nemli nedenle r i n d e n bazlar aada sralan mtr: - Merkezi h k m e t l e r i n ii ne dt mali skntlar, h kmetlerin ya da yerel yne timlerin, artan nfusun hiz m e t taleplerini karlayacak ye ni gelir kaynaklar yaratmada karlatklar glkler (en gzel rnei, ABD'nde vergi o r a n l a r n d a art getirmek iste yen yerel h k m e t l e r e kar vatandalarn ayaklanmalar); - i sendikalarnn ve di er alt snf temsilcisi kurumla rn politika r e t m e srecinde son yllarda nemli lde et kilerinin azalmas; - Varolan yerel ynetim sis temlerinin gszl, bln ml, ibirliine ve blge sel zmlere gidilememesi; - zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkelerde ka mu fonlarnn eitlik, toplum-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

sal adalet, etkinlik ilkelerine uygun datmnn gereklee memesi, toplumsal dzenin salanmas iin askeri ve g venlik harcamalarna gerein d e n ok fazla kamusal fonlar ayrlmas; - Kapitalizmin kreselle mesi ve lkeler aras fiyat fark larnn o r t a d a n kalkmas, d a h a az r e t k e n olan tarm iilerini kentlere ge zorlamtr. Ta rmsal dk verimli retim, yine dk verimli kentsel informal, iportaclk ilerine d nmtr. Krsal yoksulluk kentsel yoksulluk olarak yeni d e n retilmitir. - 1980'lerden beri hz kaza n a n zengin ve sistem iinde gc elinde b u l u n d u r a n st s nflarn d a h a fazla kayrld (kapitalist snfn ikinci nemli devrim d n e m i de d e n i l e n ) , alt snflarn sorunlarna yne lik endielerin azald ve st snflarn kaynaklarn fakirler le paylamda gsterdii istek sizliin yaygnlk kazand bir siyasal kltre kay yaanm tr (Galbraith, 1992; Grace, 1994). Bu almada ilk b l m d e yoksulluk tanmlar ile yoksul luk o r t a m n n zellikleri orta ya konmaya allacaktr. kin ci b l m d e ise, neo-klasik ve politik e k o n o m i k yaklamda yoksulluk olaynn nasl alg land, akland ve hangi kriterlere gre k o n u n u n orta ya k o n d u u z e r i n d e durula caktr. Politik e k o n o m i (political economic) terimi, Mark sist, yeni sol ve sosyal demok rat grleri kapsayacak bir e

kilde kullanlacaktr. Doal olarak bu genellemede bir ye re konulamayacak yazarlar ya da bu genellemeyi kabul etme yenler olacak ise de, buradaki ama dnsel alandaki kar maklkla baakabilmek, akl ve akcl salamak tr. 1. YOKSULLUK TANIMLARI VE YOKSUL BLGELERN ZELLKLER Yoksulluun tanmlanmas g r n d n d e n d a h a zor bir sorundur. Tanmlamay esas nemli yapan gereklik ise, ta n m l a m a n n nasl yapldnn s o r u n u n hangi bak asndan g r l d n n ok n e t ortaya konmas ve s o r u n u n zm iin politika oluturulmasnda belirleyici bir rol oynamasn dan kaynaklanmaktadr. ABD'nde yoksulluun yo unlat yerleim alanlar "kent merkezi" (central city),

"kent ii" (inner city), "slum," ya da "ghetto" diye adlandr lan ve ounlukla ticari, eko n o m i k ve finansal bir merkez grevi g r e n kurulularn yo unlat kentin i merkezini (downtown) evreleyen alanla r ieren mahalleleri ifade et m e k iin kullanlmaktadr. Bu alanlardaki yerleimin gemii de kentlerin ilk kurulu yllar na kadar uzanr. Bazen "barrio" terimi, tamamiyle ya da o unlukla spanyol aslllardan oluan blgeler ya da mahalle ler iin kullanlmaktadr. Tr kiye'de ise yoksulluun youn lat varolar ya da gece kon du blgeleri ounlukla k e n t merkezlerini evreleyen banli ylerde yer almakta ve grece li olarak yeni yerleim yerleri zellii gstermektedir. Jargowsky ve Bane (1990) farkl yoksulluk tanmlama s ortaya koyarlar: srekli yok sulluk (Persistent Poverty), evresel yoksulluk (Neighborh o o d Poverty) ve alt snf yok-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

sulluu (Underclass Poverty). Srekli yoksulluk uzun bir s redir yoksulluk iinde yaayan aile ve kiileri ieren bir terim dir. Bu yoksulluk tr kuak tan kuaa geme eilimini gsterecek bir anlamla da yk ldr. evresel ya da mahalle yok sulluu ise eski ve bakmsz ev stounun, yoksul mahalle orta m n n ve yksek isizlik oranla r n n belirgin olduu youn yoksulluk alanlarn ifade et mektir. n c ve son tr olan alt snf yoksulluunun ayrc zellikleri ise kural d n o r m l a r n fazla yer bulabilme sini, davranlarn ve tutumla rn yaygnln, uyuturucu ve alkol kullanmnn ykseklii nin, igcne dk katlm, yksek su ileme eilimini, evli olmayan yaygn gen kz hamilelii olgusunu, refah devletine ok yksek baml lk oranlarn iermektedir. Dikkat edilecei zere bu tanm birbirinden tamamiyle farkl gruplar iermemekte, yazarn yoksulluk trleri rtmektedir. D a h a ayrntl bir snflama y DiNitto (1991) yapmaktadr. Yazara gre be tr yoksulluk tan sz edilebilir: yoksunluk olarak yoksulluk (poverty as deprivation), eitsizlik olarak yoksulluk (poverty as inequality), kltrel yoksulluk (culture of poverty), s m r olarak yoksulluk (poverty as exploitation) ve yapsal yoksulluk (po verty as structure) (1991;4864). Yoksunluk olarak yoksul

luk, kabul edilebilir bir hayat seviyesi srdrebilmek iin ge rekli olan yiyecek, ev, giyecek, tedavi gibi temel gereksinimle rin yokluu ya da yetersizliini dile getirir. Yoksulluk eitsizlik olarak tanmlandnda, gelir dalmndaki eitsizlikler do laysyla t o p l u m u n alt snflar n n insanca bir yaam seviyesi tutturmalarna yetecek bir ge lir elde e d e m e m e l e r i dolaysy la yoksulluk ekmeleri vurgu lanarak toplumdaki gelir da lm eitsizliklerine dikkat e kilmektedir. DiNitto bu tr yoksullua ayrca "greli yok sulluk" ismini de vermektedir. Yazar b u n u n n e d e n i n i n , belli bir gelir dzeyi saptanarak, bu dzenin altnda kalanlarn, stndekilere gre yoksul kabul edilmesinin o l d u u n u belirti yor. DiNitto, eer yoksulluk byle bir tanm n c l n d e ortaya konursa, s o r u n u n z m n n imkansz olacan sy lyor. Kltrel yoksulluk, kuak tan kuaa geen ksr d n g bir yaam biimini ifade etmek iin kullanlyor. Kltrel yok sulluk dk gelirlilie ek ola rak vurdumduymazlk, dlan mlk, miskinlik (apathy), is teksizlik ve zgven eksikliini de ieriyor. Bu tanm, toplum sal, siyasal ve ekonomik yapsal belirleyicileri gzard ederek, yoksulluk olgusunu yoksulluk iinde yaayanlarn kendi suu o l d u u n u n e r m e k t e ve mu hafazakar yazarlarca hararetle benimsenmektedir. Smr olarak yoksulluk ta nm d a h a ok politik ekono mik dnya g r n benimse-

yenlerce kabul edilip, savunu lan bir tanmdr. Bu yaklama gre, yoksulluk st ya da yne ten snflarn s m r s n n bir tr olarak g r l m e k t e ve bu snflarn ihtiyalarnn tat mini iin gerekli varsaylmak tadr. Benzer olarak, ayn yak lam nda, ktlk ve yoksul luun piyasa fiyat sistemini ayakta tutmak iin yaratld da ngrlmektedir. Harvey'e gre ktlk ve yokluk piyasala rn fiyat ayarlayc ilevi iin t o p l u m tarafndan yaratlan ve ynlendirilen olgulardr (1973: 114). Ayrca, birkez pi yasa sisteminin ilemesi iin ktlk kabul edilebilir b u l u n u n ca, smr ve yoksulluk olgu lar da sistemin tamamlayc unsurlar haline dnmekte dir. rnein, birok t o p l u m d a iftilere r e t m e m e s i ya da s nrl r e t i m d e bulunmas iin para d e n m e k t e ya da fiyat sis temini alt st edecek k a d a r retmise retim fazlas yok edilmektedir; ancak, bu tr t o p l u m l a r d a bir yandan da yi yeceklerin kt olduu da vur gulanmaktadr. Ayn izgide bir yaklamla, Galbraith 1992 ylndaki al masnda, Amerika'daki yoksul insanlar tanmlarken "ilevsel altsnf (the functional un derclass) terimini n e r m e k t e dir. Bu snf, byk k e n t mer kezlerindeki yoksul mahalle sakinlerini, iftliklerde alan yoksullar ve madencilik ile rinde alanlar iermektedir. "levsel altsnfn etnik zel liklerine bakldnda, d a h a zi yade Afrika kkenli Ameri kallar ve spanyol kkenlileri

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

(Lationos ya da Hispanics) ierdii grlmektedir. Galbraith'a gre bu snf genel ka pitalist ekonomik srecin bir paras olup, tatmin olmuluk kltr (the culture of contentment) 1 iinde yaayanlarn yaam keyfine ve kalitesine hiz met etmektedir. Bu yaklam da, yoksullara tatmin olmuluk kltr iinde yaayanlarn yapmak istemeyecei tatsz ve gerilimli ileri yaptrmak iin ihtiya duyulduu savunul maktadr. Bu nedenle, toplu mun bu trden iilerin sunu munun aksatlmamas gerei belirtilmekte ve bunu baar mada da yoksulluun nemi ne dikkat ekilmektedir. Beinci ve son olarak, yap sal yoksulluk kavram toplu mun belli snflarnn ya da et nik gruplarnn ayrmclk se bebi ile dikey toplumsal hare ketlilikten (vertical social mobility) yoksun braklmalarn ifade etmek iin kullanlmak tadr. Eitsizliin, etnik ve top lumsal snf ayrmclnn ei tim sistemi iinde kk salm olmas, yerleim ve i yerleri nin snfsal ayrmsallaml ile meslek yapsndaki kutup lamann, snf ve etnik yapya gre ayrm bir kent yapsn ortaya karm olmas, kurum sal olmamakla beraber "de facto" ayrmcln devam ediyor olmas, toplumsal hareketlilii engelleyen nedenlerin ban da sralanmaktadr. Yapsal yoksulluk tanmna uygun bir izgide zmleme ler sunan M. Castells (1989), kapitalist ekonomik yaplarda ki yapsal deiikliklere ve bu

nun sonucu olarak ortaya kan "ikili kent" yapsna dikkat ekiyor. Yazara gre, bilgi ve yksek teknoloji youn ekono mik yaplanma, kent merkezle rinde younlam olan yeni gelmi gmenlerin, Afrika k kenli Amerikallarn, spanyol aslllarn, ocuklarn ve kadn ynetimindeki ailelerin (female-headed families) oluturdu u yoksullara yeni frsatlar ya ratmaktan ve yoksullua bir zm nermekten uzaktr. Eitim sistemindeki eitsizlik ler, snf, etnik ve rk ayrml (segregation) ve alansal (spatial) ayrmlk bunun nemli nedenleri arasnda s ralanmaktadr. Ek olarak, ban liyolerde ("suburbs" ya da "edge cities" olarak adlandrl yor) ve etraf duvarlarla evrili yerleim blgelerinde (gated communities) yaayanlarn, kent merkezlerinde younla an yoksullarn sorunlarna olan ilgisizlii ve dk gelirli ya da ok ocuklu ailelere y nelik apartman sitelerinin ku rulmasna kar kmalarnn yansra var olan kent toprak kullanm (urban land use) dzenlemelerinin de bunu en gelleyecek ekilde yaplmamasndan kaynaklanmaktadr. Castells, gerek kentlerdeki alansal yerleimin, gerek ile rin alansal dalmnn ve ge rekse de meslek sisteminin ku tuplamas ve ayrmsallamas (segregation) olgusunu "ikili kent" (dual city) olarak adlan dryor. Castells'in analizini destekleyen nemli gereklik lerden biri, son oniki yl iin de ABD'nde yaratlan ilerin

yarya yaknnn Mc Donalds tr iyerlerinde kasiyer ya da yiyecek hazrlayc, pizza dat cl gibi kutuplam meslek yapsnn alt grubunun en al tndaki ilerden olumasdr. Bu blmdeki tartmay kapatmadan nce, yoksulluk ortamn ok iyi betimleyen Ellwood ile yoksulluk konu sunda 1987 ylnda yapt a lmas ile konu zerinde ABD'nde ateli tartmalara yol aan W.J. Wilson'un dnce lerine deinmek ksaca yerin de olacak; Wilson, yoksulluk iinde yaayanlar "altsnf (underclass) olarak adlandr yor. Yazara gre bu snf en fazla mahrumiyet eken Afrika kkenli Amerikallar, igc piyasasnn dnda olanlar, uzun sredir isiz olanlar, su iledii iin toplum dna itil mileri, normal d davran kalplarn benimsemileri, ye terli eitim ve yetenekleri ka zanmad iin deien ekono mik yap iinde i bulamayan lar ve uzun sreli olarak dev letten aldklar refah aktarm lar ile yaayanlar ieriyor (Wilson, 1987: 78). Ek olarak yazar, sadece kadn tarafndan ynetilen erkeksiz aile yaps nn, evlilik d doumlarn ev lenmemi gen kz hamilelii olaylarnn yoksullukla ok ya kndan ilgili hale geldiini ve bu olgularn yoksulluk ksr dngsnde ok nemli bir yere sahip olduunu da vurgu luyor. Wilson bu koullar ta nmlayan terim olarak da "top lumsal dlanma''y (social isolation) kullanyor. Kent fakiri nin durumunun bir yoksulluk

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

kltr o l d u u n u r e d d e d e rek, yoksullarn yaad koul larn, toplumsal ve ekonomik yapsal snrlamalara bir tepki o l d u u n u vurgulamaktadr (s. 61). Elwood (1988) Amerikan varolarndaki yaamn ve zel likle ocuklarn nasl yokluk larla evrili bu yaamdan etki lendiklerinin ok arpc bir betimlemesini veriyor. Yazara gre, varolar yoksullarn yo unlat, dlanmln orta snfa ait ailelerin de baka yer leim yerlerine tanmas ile d a h a da derinletii yerlerdir. Ayrca, bu blgeler fakir o cuklarn yokluk iinde by d ve iyi bir eitim alamad , eitimin lkedeki genel standartlarn ok altnda oldu u ve okullarn kalitesinin gi derek ktletii ve frsatlarn deien e k o n o m i k yap nede niyle d a h a da azald yerler dir. Uyuturucu kullanm ve su oranlar da yksektir. Va rota yaayan ocuklar ok az rol modelleri grmekte ve ge nel kabul gren n o r m l a r al m a d a n bymektedirler. Bu ocuklar televizyonda h e r g n bol bol grdkleri st snfn tketim alkanlklarna ve ya am seviyesine zenmekle be raber st snflara ykselme fr satlarnn snrllnn farkn da ve fazla m i t tamamakta drlar. T m bunlar d a h a da ktletiren, onlarn yaamla rnn deieceine inanmalar n salayacak rnekler yok ya da ok az olup evrelerindeki herkes yoksulluk iindedir. (s. 200-209).

II. NEO-KLASK VE POLTK EKONOMK GRN YOKSULLUA BAKILARI A. Neo-Klasik Grn Yoksullua Bak 1. Neo-Klasik Paradigmada Eitlik ve Toplumsal Adalet Anlay Neo-Klasik grte eitlik olgusu, eit sonularn deil, a m a eit davranlmann garantilendii bir sre olarak alg lanmaktadr. Bu bak as iin seme zgrl, serbest giriimcilik, mlkiyet haklar, k a n u n n n d e eitlik (the equality before law), kiilerin kar ve tatminlerini maksimi ze etmelerine elverili bir z gr ve yarmac ortam gibi s reler nemlidir. Ancak, bu sre iinde ortaya kan so nularn eit olup olmamas o kadar nemli deildir. Frsat eitliinin (the equality of opportunity), k a n u n n n d e eitliin ve h u k u k stnl n n (the rule of law) 2 salan mas yeterli Neo-klasikler iin. Eer frsatlarn eitlii ve yasa n n d e eitlik salandktan sonra da eitsizlik halen de vam ediyor ise, bu zgrl semenin bir faturas olarak katlanlmas gereken bir ger eklik, Neo-klasiklere gre (Hayek, 1972: 102; Friedman a n d Friedman, 1980: 128-49; Friedman, 1971: 161-66). T o p l u m d a k i eitsizliin var ln zgr bir t o p l u m d a yaa m a n n n o r m a l bir sonucu ola rak gren Neo-klasik yaklam,

t o p l u m d a varolan isizlik, yok sulluk ve evsizlik gibi toplum sal ve ekonomik hastalklar da birlikte yaamay r e n m e m i z gereken gereklikler olarak su nuyor. Yoksulluk ya da dier toplumsal ve e k o n o m i k sorun larn zlmesi ya da hafifletil mesi m m k n grlyor. An cak, b u n u gerekletirmek pa hal. Dolaysyla karar vericile rin oukez s o r u n u zmenin masraf ile sorunla birlikte ya amak arasnda seim yapmak z o r u n d a o l d u u n u savunuyor Neo-klasikler. N a t h a n Glazer 1987 ylndaki almasnda b u n u "toplumsal mhendisli in sonu" (the e n d of social engineering) olarak adlandr lyor (s. 42). Glazer'e gre bu n u n anlam, insanln sadu yusunun ve sosyal-refah devle tinin toplumsal programlar nn insann yaamn deitir mek ve insanln iinde bu l u n d u u koullar iyiletirmek iin yeterli olmadnn kabu lu demektir. Toplumsal adalet olgusu ise Neo-klasiklerce t a m a m e n red dedilmektedir. O n l a r a gre, doutan sakat olanlar dn da, ne sebeble olursa olsun t o p l u m d a zor d u r u m d a olan grup ya da snflara -kadnlar, etnik gruplar, yoksul olanlar gibi- ynelik zel politikalar ve programlar reterek ve bu gruplara gelir aktarm yapa rak toplumsal adaleti salama ya kalkmak ve bu g r u p ya da snflarn d u r u m l a r n dzelt meye almak yanl; n k byle bir yaklam bireysel z grle, bireylerin kar ve faydalarn yarmac bir or-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

tamda rasyonel bir ekilde maksimize etmeye almasna ynelik en byk tehditi olu turmaktadr. H a t t a yleki, ar tan oranl (progressive) vergi bile baz Neo-klasik yazarlarca kabul edilemeyecek bir yeni d e n gelir datm mekanizma s olarak reddedilebilmektedir. Hayek (1972) toplumsal adalet ilkesini h u k u k u n stn l kavramnn kuyusunu ka zp yok e d e n ve devletin gc n rasyonel e k o n o m i k insann yarmac serbest piyasada fay da ve karn maksimize ede bilecei bir o r t a m n zararna artran tehlikeli bir ilke olarak g r m t r (s. 79). Oysa J. Rawis, "The Social Justice" adl almasnda "top lumsal adalet" kavramn al masnn merkezine alr. Rawls almasnda, h e m liberal h e m de sosyal d e m o k r a t bir bak as ortaya koymaktadr. Kura mn, rasyonel insan seimine, eitlik ve zgrlk temeline dayal hipotetik bir toplum szlemesiyle temellendirmektedir. Adalet kavramn "hak kaniyet" (fairmess) olarak ele alan Rawls, t o p l u m szleme sinde iki olas d u r u m u n gz n n d e b u l u n d u r u l m a s ge rektiini belirtmektedir. lki, balang d u r u m u n u n y o r u m u ve tercih s o r u n u d u r . kincisi ise, uzlalan ilkelerdir. Uzlalan boyut, toplumdaki h e r bir bireyin t o p l u m szlemesini kabul ettii ve balangtaki d u r u m u n adil o l d u u d u r . Ay rca hakkaniyet olarak adalet, iki ilke erevesinde biimlen mektedir. lk ilke, temel hak lar ve devlerin paylamnda-

ki eitliktir. kincisi ise zengin lik ve otorite eitsizlikleri gibi sosyal ve ekonomik eitsizlikle rin giderilmesinin, faydalarn herkese datlmas sonucun da ortadan kaldrlmas ve ze linde de en az avantajl yeleri l e h i n d e adaletli olarak da t m d a gerekleeceidir (s. 1415). Dolaysyla Rawls toplum szlemesinde balang duru m u n u n kabul ve eitsizlikle

rin giderilmesini, liberal bir il ke olan siyasal-yasal zgrlk ve eitlik temelinde almakla birlikte temel zgrlklerin belli bir e k o n o m i k dzeyin al tnda yaayanlar iin nceliin tannmas gerekliliini de ka bul etmektedir. Toplumsal ya rarlarn paylamnda siyasal ve yasal eitliin, z n d e frsat eitliiyle b e r a b e r ele alnmas gerekiyorsa da yaam pratiin-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

de bu tam anlamyla m m k n olmamaktadr. Bu gerei gz n n d e b u l u n d u r a n Rawls, toplumsal paylamn, toplu m u n en az avantajl yeleri le h i n e adaletli olarak gerekle tirilmesi gerekliliini vurgula maktadr. 2. Yoksulluk zerine Neo-Klasik Tartmalar Geleneksel olarak Neoklasikler sosyal-refah devleti nin kltlp g c n n krl mas ve o n u n sosyal program larna olan bamlln azaltl mas zerinde duruyorlar. On lara gre yoksulluun en nemli n e d e n i ar c m e r t programlar, nk sosyalrefah devletinin bu tr prog ramlar insanlar yoksulluk iinde yaamaya zendiriyor. Bu d n c e n i n en n d e gelen savunucusu Charles Murray'a (1984) gre yoksullukla sava iin oluturulmu olan sosyal programlar yoksulluu azaltp ortadan kaldrmak yerine art trmaktadr. Yazar, yoksullarn almak yerine bu program lardan elde ettikleri gelirlerle yaamlarn srdrmeyi yele diini, b u n u n da yoksulluun sreklilemesine ve artmasna n e d e n o l d u u n u ileri srmek tedir. Benzer bir dnceyi sa vunan Kaus da, 1992 ylnda yapt "Eitliin Sonu" isimli almasnda, sosyal-refah programlarnn yoksulun problemlerini hafifletmediini ve yoksulluktan kurtarmad n savunuyor. T a m aksine sos yal-refah p r o g r a m l a r n n rk, etnik ve snf atmalarn art trdn sylyor.

Kiilerin sadece iinde yaa dklar t o p l u m u n bir yesi ol duklar iin t o p l u m d a yarat lan zenginlikten, retim srecine h e r h a n g i bir sebeble ka tlmasna dahi, bir pay almaya hakk olduu grne daya n a n kuramsallam bir sosyalrefah devlet anlay reddedili yor Neo-klasik anlayta. Yok sullarn zm, sosyal-refah devleti yerine, toplumdaki yar dm kurulularna, dinsel ku rumlara, aile yaknlarna ya da varlkl kiilerin vicdanna bra klmaktadr. H e r kii iinde b u l u n d u u d u r u m a , kendi verdii rasyonel kararlarn bir sonucu olarak d t n e g re, yoksulluk iindeki kiilerin sorunlarnn z m n d e te mel sorumluluk yine bu kiile rin kendilerinde. Mead'e gre bu vatanda o l m a n n toplum sal, moral ykmll ve adalet anlaynn gerei (1986: 242-43). Yazara gre in sanlar almal, okulda bir ie girecek kadar eitim almal ve ailelerini desteklemelidir. Sos yal programlar vergilerini de m e k iin alanlardan sala n a n gelirlerle yrtldne gre, alabilir olanlar bu p r o g r a m l a r d a n yararlandrlmamal ve gerekiyorsa alma ya zorlanmaldr. Benzer bir dnceyi Murray (1984) da savunuyor. Yazar yoksulluun n e d e n i n i n yine yoksul kiilerin kendilerinin iinde yaadklar bamllk kltr olduunu, bu gibi in sanlarn sosyal-refah devletinin programlarna gereksinim duymadan ailelerini geindi rip d a h a iyi ilere bir k p r

kurabilmeleri iin ncelikle t u t u m ve davranlarn dei tirmelerini ve dk cretli i leri kabul etmelerini neriyor. Yazar d a h a da ileri giderek, yoksulluu zmede dier bir zorunluluun da u a n a kadar karlm tm ayrmclk kar t yasalarla, yoksula ve gereksi nim iinde olana yardm iin yaratlm tm sosyal-refah devleti p r o g r a m l a r n n iptal edilmesini istiyor. N o r m a l olarak ileyen ser best piyasann yoksulluk soru n u n u zeceine ve t m in sanlarn ihtiyalarna yant bu lacana da inan ok salam Neo-klasik d n c e d e . Bu d nce Adam Smith tarafndan ortaya k o n u l a n ve b u g n de birok yazarca savunulan bir inancn ifadesidir. F r i e d m a n ' a gre (1980) devletin eylemle ri, serbest piyasa ilkesi yerine brokrasinin l elini getiren ve piyasalarn przsz ileme sini tehlikeye sokan, dolaysy la da yoksulluk gibi sorunlarn ortaya kmasna yol aan en nemli n e d e n . Konu byle or taya k o n u l d u u n d a , zm nerileri de ayn izgiyi izliyor. Giriimci snfn e k o n o m i k b ymenin m o t o r u olarak des teklenmesi ve bu snfa ynelik vergi indirimleri uygulanmas, Neo-klasikler tarafndan yok sulluun zm iin savunu lan en nemli politikadr (trickle-down ya da filteringdown teorisi). Bu yaklama gre, giriimci snfn destek lenmesi yoluyla salanacak ekonomik canllk beraberin de isizlik ve yoksulluk sorunu nu yaayanlar iin birok i

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

10

olana da getirecek ve sosyalrefah devletine olan bamll da o r t a d a n kaldracaktr. Ay n izgide yazan Butler ve Kondratos (1987) da, alt snf olgusunun ortaya kmasnn kapitalizmin bir baarszl olarak alglanmamas gerekti ini, aksine devletin kapitaliz mi yoksul blgelere yaymada gsterdii baarszln bir so n u c u o l d u u n u savunuyor. Neo-klasiklere gre, eer sosyal hizmetler sunulacaksa, bu k a m u sektrnce destekle n e n snrlandrlmam ( h e m k a m u da h e m zel sektrde kullanlabilecek olmas anla m n d a ) bir k u p o n (voucher) sistemi yoluyla zel sektre b raklmamaldr. (Murray, 1984; ve F r i e d m a n a n d Friedm a n , 1980; Friedman, 1971). Bu sistemde yine k a m u fonlar sosyal hizmetleri alacak ekono mik gc olmayan yoksullar desteklemek iin kullanlacak. Ancak k a m u sektr kendisi hizmet sunmayacak, sadece fa kirlere ve gereksinim iinde olanlara verecei kuponlarla bu bireylerin serbest piyasa d a n gerek duyduklar mal ve hizmetleri almalarna olanak salayacaktr. Neo-klasik dncelerin 1970'lerin sonlarndan itiba r e n kapitalist lkelerin biro u n d a h k m e t programlar na tekrardan e g e m e n olmaya baladn gryoruz. ngilte re'de T h e a t c h e r h k m e t i , ABD'nde Reagan Ynetimi, Trkiye'de zal h k m e t i ve baz dier kapitalist lke hk metleri programlarn Neoklasik p a r a d i g m a n n savundu

u grler erevesinde yap landrdlar. Amerika'da Neoklasik yeniden yaplanmaya da ha yakndan gzattmzda, 1970'lerde Nixon ynetimi d n e m i n d e sosyal-refah devletini kltmek iin uygulamaya k o n a n "Yeni Federal" (New Fe deralizm) politikalar, Reagan d n e m i uygulamalarnn ilk iaretini veriyordu. 1970'lerin bandan itibaren gerek c r e t artnn durmas, devletin ge lirlerinin sosyal programlarn bymesiyle e oranl artma mas, byyen federal bte a ve d bor yk Reagan ynetiminin Neo-klasik ynde d a h a da ileri gitmesini berabe r i n d e getirdi. Sosyal-refah dev leti programlarnn says azal tld, b u n d a n ayrlan fonlar ke sildi, federal ynetimin y kmllklerinden bazlar eya let ynetimlerine ya da yerel h k t m e t l e r e brakld, sosyalrefah devleti trpanland (Cole ve Dierleri, 1985). Ekonomik politikalarda sermayedar ve gi riimci snf kayrld, sermaye kazanm vergileri (capital gains taxes) drld. Yoksulla ra sosyal programlara bal kalmak yerine, sz edilen ekonomik politikalarn yarata ca ekonomik canllk orta m n d a kendilerine i aramala r nerildi. Reagan d n e m i n i n "muhafazakar kar k ya da ikinci kapitalist devrim" ("conservative backlash" ya da "genuie revolution") olarak adlandrlan programlar bu g n Amerikan Senatosu'nu ve Temsilciler Meclisi'ni elinde bulunduran Cumhuriyeti Parti liderleri (bata Newt

Gingrich ve Dick Armey ol mak zere) yrtmeye al maktadrlar (Schellhas ve Schellhas, 1994). Yukarda Amerikan kapita lizmini krize srkleyerek Neo-klasik bak asna d n e yol aan n e d e n l e r e deinil di. Bu n e d e n l e r e ek olarak, 1990'lar banda ortaya kan yeni kriz, kapitalist giriimci s nfn temsilcilerinin C u m h u r i yeti Parti'ye e g e m e n o l m a n n tesinde D e m o k r a t Parti'nin iinde de nemli sayda temsil edilir d u r u m a gelmeleri, Neoklasik yeniden c a n l a n m a n n bir sre d a h a sosyal-refah dev letini ve yoksullukla mcadele de oluturulan eitliki ve top lumsal adaleti ilkeleri yprat maya devam edeceine iaret ediyor. Tabiiki bu yeni muhafaza kar politikalar gerek Neoklasik gerekse politik ekono mik gr benimseyenlerden eletiri alyor. Bunlara ksaca deinmek gerekirse, Cole ve dierleri (1985), Amerika'da 1980'lerden beri uygulanan ye ni muhafazakar ya da yeni li beralizm politikalar kentlere ve eyaletlere federal hkmet e salanan fonlar nasl kulla nacaklar k o n u s u n d a d a h a faz la zgrlk getirdiini vurgu luyor. Fakat salanan fonlarn miktarlar azaltld ve baz p r o g r a m l a r d a t a m a m e n kald rld iin, k e n t ynetimleri saladklar hizmetlerde indi rimlere gittiler ve zelliklede yoksullara ynelik programlar kstlar. Kevin Philips (1991) bu politikalarn ABD'nin kre sel e k o n o m i d e n ald pay d-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

11

 r d n ve zenginliin lke dna aksamasna yol atn savunuyor. B u n u n yannda, 1980'lerin Darwinci muhafaza kar politikalarnn, zengini da ha zengin, fakiri ise d a h a fakir yaptn vurguluyor. Peterson 1980'lerin ban dan beri uygulanan yenimuhafazakar politikalarn yok sullarn sosyal-refah devleti sa yesinde yaratlan gelirden al ma frsat b u l d u u pay d rerek, d u r u m l a r n n d a h a da ktleeceini sylyor. Yaza ra gre 1990'larda da bu ei lim yoksullar arasda gelir da lm yelpazesinde dibe doru bir yar douracaktr. Baz ya zarlar ise bu politikalarn sade ce yoksulun deil, orta snfn da belini bkerek, onlar da yoksulluun iine ekeceini savunuyorlar (Phillips, 1990 ve 1993). Pierson liberal devletin snflararas srtmeyi engelle m e k iin sosyal programlarn z o r u n l u l u u n u kabul etmekle beraber, bu programlarn da ha ok yerel dzeyde yrtl mesi ve yerel topluluklarn da katklarnn artrmas y n n d e bir yol izlediini savunuyor. Li beral devlet bu yolu, iinde b u l u n d u u krizden kurtulmak ve zel sektrn pastadan pay almak iin yapt basklardan dolay seiyor ise de, bu yakla m, yazara gre, b e r a b e r i n d e birok s o r u n u getirecektir. Bir problem, sosyal-refah devleti hizmetleri d a h a kiisel dzey de d a h a az u z m a n yntemlerle ve ok d a h a yetersiz kamu fon laryla yrtmek z o r u n d a kal nacaktr. nk, alt dzey y

netimler merkezi h k m e t i n sahip olduu olanaklara sahip deildir. H e m e n h e r lke de merkezi hkmetler, gelir el de e t m e asndan d a h a gl kaynaklara ve b o r l a n m a yetki lerine sahiptirler. kinci bir problem de, baz sosyal hiz metlerin s u n u m u n u n zel sek tre devri eitsizlii artc bir rol oynayacaktr. Son olarak, hizmet s u n u m u n d a ulusal bir standart tutturmak imkansz olacaktr. Konuyu kapatmadan nce, Neo-klasik grn benimse mekle beraber d a h a liberal bir bak asyla yoksulluk soru n u n u ortaya koyan W.J. Wilson'in dncelerine dein mek yerinde grnyor. Wilson'a gre yoksulluun deva m n n en nemli n e d e n i Ame rikan ekonomisinin geirmek te olduu yapsal deiimler dir. E k o n o m i mal retimi ze rine kurulu iken, yksek tek noloji ve bilgi youn hizmet sektrne kaymtr. B u n a ek olarak, bir ok i, yoksulluun younlat kent merkezlerini terk ederek banliylere (suburbs) tanm ve yoksullarn i olanaklar snrlandrlm tr. Kent merkezi sakinlerinin sorunlarn d a h a da derinleti r e n dier n e d e n l e r ise Ameri kan f e d e r a l ynetiminin dar grl (ama ou kez bilinli olan) ulam politikalar (snr l giri-kl otoyollara ve pa hal yeni ev yapmna ncelik verilmesi gibi), rklk ve ay rmclk olmutur. Yazar ayr ca, orta gelirli ailelerin yoksul blgeleri terk etmesinin, evli lik d d o u m ve gen kz ha-

mileliindeki artlarn, k a d n ynetimindeki aile saysndaki grlmemi artn, okul, kili se gibi kurumlarn bozulmas ve ilevlerini grememesinin, yoksulluun d a h a da sreklileerek younlamasna yol aan dier n e d e n l e r olarak sayyor. Dolaysyla Wilson, sosyal-refah devletinin ilevselliinin gz d e n geirilerek d a h a da etkin hale getirilmesini savunmakla beraber, sosyal-refah devleti nin yoksullukla sava iin orta ya koyduu politikalar yoksul luun asl n e d e n i olarak gr m e n i n savunulamaz bir yakla m o l d u u n u ortaya koymaya almaktadrlar. Ancak etkin lii artrmak iin yaplacak d zenlemelerde belli toplumsal gruplara ynelik p r o g r a m l a r a deil evrensel p r o g r a m l a r a n celik verilmesi, 3 m m k n olan h e r frsatta zel sektre hiz m e t s u n u m u n d a ncelik veril mesi ve bu p r o g r a m l a r n var lkl st gruplarn da o l u r u n u alacak ekilde oluturulmasn savunuyor. B. Politik Ekonomik Grn Yoksullua Bak 1. Politik Ekonomik Paradigmada Eitlik ve Toplumsal Adalet Anlay Politik e k o n o m i k gr benimseyenler, zenginlikleri, eitimleri, aile gemileri, kl trel gemileri ve yetenekleri ni gelitirmek iin sahip ol duklar anslar ayn olmayan insanlarn yasa n n d e eit ol d u u n u ya da hepsinin ans eitliine sahip o l d u u n u iddi-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

12

a etmenin anlamsz olduu g rndedirler. Biri yoksul ve eitimsiz dieri ise zengin ve iyi eitim grm bir aileden gelen iki ocuun ie ya da niversiteye girmek iin bir s nava gireceklerini varsayalm. Politik ekonomicilere gre, bu ocuklarn yasa nnde eit ol duunu ve frsat eitliine de sahip olduunu syleyerek eitliin salandn ne s ren biimsel eitlik anlay (the equality of opportunity), zorunlu olarak kt olmasa da, yetersizdir (Levine, 1988: 50-98). Politik ekonomi grn benimseyenler iin, kiiler ok ayr ekonomik, toplumsal ve kltrel ortamdan gelseler da hi, bu kiilerin istedikleri belli sonular baarma anslarnn eitlii nemli olmaktadr. Bu eitlik anlay yoksullarn ge reksinimlerine kar insancl bir endie duymann tesinde, kiilerin sadece iindeki yaa dklar toplumun bir yesi ol duklar iin o toplumda yarat lan zenginlikten, retim sre cine herhangi bir sebeple ka tlmasa dahi, bir pay almaya hakk olduunun kabulunu gerektirir. Bu tr bir adalet an lay, yoksul olanlar, daha zengin olanlarn, aile yaknla rnn, ya da yardm kurumlar nn hayrseverlik duygularnn inisiyatifinden daha fazlasn, kurumsallatrlm, toplumun ve devletin kendine adad bir toplumsal adalet anlayn gerektirir. Bunun yannda, toplumda varolan politik g, zenginlik ve snf eitsizlikleri ile cinsiyet, etnik ve rk eitsiz

likleri de kaldrlmaldr. (Milliband, 1969 ve 1991). Baker (1987) bu tr eitsizlikleri kal drmay savunmann, toplum da varolan, kiilerin ya da gruplarn yaamlarnn ve kl trlerinin bir paras olan de iik yaam biimlerini ve renkleri ortadan kaldrmak an lam tamayacan da ekliyor. Neo-klasik yaklamda, kar, kar ve fayda maksimizasyonunun, zenginliinin nasl artr laca, toplumsal dzenin na sl salanaca, kiilerin sahip olduu mal ve mlklerine za rar gelmesinin nasl nlenece i ve dier baz benzer sorun lara cevap bulmann temel en dieleri oluturduu konusuna yukarda deinilmiti. Politik ekonomik anlaynda ise, top lumdaki zenginliin nasl blld ve bu blmde kimlerin sz sahibi olduu, toplumsal snflarn bu zengin likten ne kadar pay ald, yok sulluun, suun, snflararas atmann ve smrnn ne denlerinin neler olduu gibi sorulara cevap aranr. Ek ola rak, toplumda var olan eitsiz liklerin ve sorunlarn, eitlik ve toplumsal adalet ilkelerine ye terli ballkla zlebilecei ne inanlr. Politik Ekonomici ler insanln bu yeteneinin olduu grndedirler (Levi ne, 1988; Buchanan, 1982; Milliband, 1991). 2. Yoksulluk zerine Politik Ekonomik Tartmalar Politik ekonomiciler yoksul luun tamamiyle ortadan kal drlarak gerek eitliin ve

toplumsal adaletin salanma sndan yana tercihlerini belir tiyorlar. En ok vurgulanan te malar snflar arasnda ve hatta alan snfn kendi iinde, mesleki yapda ve cretlerde ortaya kan kutuplamalar, dk gelirli ve iyi eitim gr memi olanlar iin i gc pi yasasnda gittike azalan ola naklar, alt snf yelerinin ve etnik gruplarn younlat yerleim yerlerinin karlat gerek kamu gerek zel sektr ce gdlen ayrmc politikalar gibi kapitalist sistemlerin eit lik ve toplumsal adalet ilkeleri ni gerekletirmekte yetersiz kald alanlar ieriyor. Yoksulluk ve snf ii kutup lama konusunda almalar yapm Manuel Castells, 1989 yl almasnda gelimi kapi talist sistemlerde (zellikle ABD) yaanan yapsal deiim lerle bunun sonular zerin de duruyor. Yazara gre yk sek teknoloji ve bilgi youn ekonomik yeniden yaplanma, gelir dalmnda, snflarn, etnik ve rksal gruplarn yerle im yerlerinde, meslek yapla rnda kutuplamalara ve ayrm lamalara yol amaktadr. Ku tuplamann ortaya k kar mak bir sre. Yksek dzey, bilgi ve teknoloji youn ve yk sek cretli iilerin ortaya k , eski endstriel retim sek trndeki orta dzey ilerin ve garantili kamu sektr ileri nin yok oluu ve dk cretli, ilerleme olanann olmad hizmet sektr ileriyle alt d zey endstriel retim ilerinin ortaya k beraber giden ol gular (1989: 203). Castells'e

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

13

gre, bu sre kentte yaayan alt snflar iin hi fayda getir meyen bir sretir. n k et nik, rk ve snf yapsna gre ayrlm yerleim biimi dolay syla var olan eitim eitsizlik leri yznden, bu alt snf, ekonomik yeniden yaplanma nn ortaya kard ilerin ge rektii yksek eitime, tecr beye ve bilgiye sahip deil. Alt snf ocuklar ancak yoksullu un younlat yerlerdeki ka mu eitim k u r u m l a r n d a ei tim alabilmektedir. Bu ocuk larn, iinde yaadklar koul lardan dolay var olan eitsiz likleri amak iin gereken da ha fazla eitim gereksinimi, okullara ayrlan deneklerin dkl ailelerin gnlk ya amlarn s r d r m e sava y z n d e n ocuklarn eitimine gereken zeni gstermemeleri ve varlkl st snflardan ayr m eitim yaps nedeniyle m m k n olmamaktadr. T a m tersine, alt snf ocuklar ok d a h a kt bir eitim almakta drlar (Castells, 1989: 204-205; Mollenkopf ve Castells, 1993; Moore ve L a r a m o r e , 1990). Baz politik ekonomiciler kapitalist sistemin, piyasa eko nomisinin ortaya kard eit sizliklerin ve toplumsal adalet sizliklerin stesinden gelebil mek, ekonomik olarak zor du r u m d a olan blgelerin ve gruplarn gelir dalmndan d a h a eit pay almasn sala mak ve yoksullara insanca bir yaam seviyelerini yakalayacak lar yardmlar sunabilmek iin dzenlenmesi ve ekonomiye gerekli mdahalelerin yapl mas gerektiini vurguluyor

lar. Devletin ekonomiye mda halesi, serbest piyasann yarat t yoksulluk eken gruplarn gereksinimlerine insancl bir cevap anlam tayor. Bu yakla ma gre, kiilerin sosyaldevlet programlarndan yarar lanabilmeleri, onlarn temel haklan arasnda yer almakta dr. Doal olarak, kiinin sos yal ve ekonomik haklarn ka bul e d e n bir devlet, sosyalrefah devletinin gereklerini ye rine getirmekle ykmldr. Yani sosyal-refah devleti, tm vatandalarn ortak bir yaam kalitesinin altna d m e d e n yaayabilmeleri iin, bireylerin seme haklarnn sosyal ve ekonomik haklarla desteklen mesinin temel bir gerek oldu u savunulmaktadr (Monn, 1993: 98-99; ve Harris, 1987). Ancak, brakn retim iliki lerini ve snf yapsn kkten deitirmeyi, sisteme yaplacak mdahalelerle varlmak iste n e n bu insancl yaklamlar bile kabule hazr olmayanla rn, var olan gelimi kapitalist lkelerde, hi de aznsanmayacak bir hegomonyaya sahip ol duklarn gryoruz. Grace (1994), tatmin olmular snf nn, yoksul blgelerde yaayan gereksinimlerine kar by yen bir vurdumduymazlk hat ta dmanlk iinde o l d u u n u vurguluyor. B u n u n n e d e n i , sosyo-politik kltr yapsda ya anan, paylam ve sorumluluk k l t r n d e n (the culture of commitment) kar kltrne (the culture of self-interest) doru deiim. Paylam ve so rumluluk kltr o r t a m n d a t o p l u m u n byk ounluu,

toplumsal adalet ve eitliin bir gerei olarak, zor durum da olan insanlarn gereksinim lerini karlayabilmek iin sos yal-refah devletinin yapt harcamalar meru buluyor. Ama gittike yaygnlk kazanan kar k l t r n d e , alt snf ye si olan vatandalarn k e n d i ver dikleri kararlarn ve kendi dav ranlarnn bir sonucu olarak o d u r u m a dt belirtile rek, bu gruplara kar yapla cak sosyal-refah devleti harca malar desteklenmiyor; ancak, st gruplar kendi karlarnn ok sk savunuculuunu yap maktadrlar. rnein, Galbraith (1992), ABD'de, federal bte ann kapatlmas iin uraanlarn, btenin byk o u n l u u n u oluturan askeri harcamalara, finans kurumlarn, bankalar ve irketleri kurtarmaya ayr lan fonlara ve faiz demeleri n e h e m e n hi d o k u n m a d a n , btenin ancak % 20-25'ini oluturan sosyal-refah devleti harcamalarn g n d e m e geti rip byk kesintileri gerekle tirdiklerini belirtmektedirler. 1996 ylnda yapt almada ise Galbraith, b t n yeleri nin tam kiisel zgrlkten, sosyal ve ekonomik haklardan, temel bir yaam seviyesinden, rk ve etnik eitlikten yararla n p dllendirici ve tatmin edici bir hayat yaayabildii bir "iyi toplum" zlemini dile geti riyor (s. 4). Ancak var olan sis tem iinde bu zlemi gerek letirmeye, insan doasndan gelen snrlamalar, gemi d nsel kalplar, anayasal ve ya sal kurumlar, kurulu ekono-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

14

mik dzen, insanlarn gelire olan acil ihtiyalar, siyasal par ti sistemi gibi bir ok engel var. T m b u n l a r a ramen, Galbraith "iyi toplum''un, eit lik ve toplumsal adalet ynn deki deiime kar zellikle tatmin olmu e g e m e n g r u b u n srf kendi karlarn dne rek kar kp engel olmasna izin vermeyeceini, vermemesi gerektiini sylyor. Sosyal-refah devleti anlay, politik e k o n o m i k g r n benimseyenler iinde, olduka tartmal bir olgudur. Baz po litik ekonomiciler, sosyal-refah devleti diye sunulan modelin, e g e m e n snfn s m r l e n s nf ya da kesimlerin d a h a kk l eitlik ve adalet zmleri ne ynelik isteklerinin n n e gemek iin yaratlan bir ba mllk ve zgrlkszlkler sistemi olduu grndeler (Marcuse, 1964). Dierleri ise, sosyal-refah devletinin erkeke g e m e n temellerle, gereinde ok ar toplumsal ve ekono mik ilikiler zerine kuruldu u n u ileri srmektedirler (Pearce, 1990; Ginsburg, 1992; Phillips, 1994; M e e h a n , 1994). Pearce, var olan sosyal-refah devleti modellerinin erkek i sizlii ve tam istihdam temel ald ve k a d n n ocuklar ko nusundaki sorumluluklaryla kadna kar i gc piyasasn da halen var olan engellerin gz n n e alnmadn vurgu luyor. Pearce, sosyal-refah dev letinin politikalar kadna kar d a h a duyarl olarak retilmesi ni ve istihdam, aile ilikileri ve yaamn dier boyutlarndaki kadnn karlat eitsizlikle

rin de hesaba katlmas gerek tiini vurguladlar. Ginsburg (1992: 7) ise, kadnlar arasn da artan yoksulluk olgusuna dikkat ekerek, erkek-egemen aile anlayna dayal sosyalrefah devletinin ortaya kan kadn ynetimindeki aile ve yal kadnlar sorunlaryla baa kamadn dile getirmekte dirler. Erkek-egemen aile mo delini temel alan sosyal-refah devletinin yetersiz o l d u u n u vurguluyor. Phillips (1994) ve Meeh a n ' e (1994) gre, liberal dev let anlay yasal ve siyasal kat lm eitsizliklerini getirmise de, snflar, cinsiyetler arasn daki toplumsal ve ekonomik ilikilerdeki eitsizlii gidere bilmi deildir. Snflar ve kadn-erkek arasndaki gelir eit sizlikleri devam etmektedir. Benzer olarak, g eitsizlikle ri dolaysyla, yoksul ve gsz gruplarn isteklerini siyasal ka rar mekanizmalarna sokarak

kendi yararlarna politikalar rettirebilecek gleri de yok tur. Yazara gre, eer kadnlar saygnln ve bamszln kazanmak istiyorsa, kendileri bu amalar iin sava vermeli dirler. 1973 ylndaki almasnda J a m e s O ' C o n n o r 1970'lerde kapitalist sistemin kartlklar nn ve kmazlarnn d a h a ak hale geldiini savunuyor. Ge nileyen sosyal-refah devleti harcamalar, toplumsal bar n, retilen mal ve hizmetler iin talebin ayakta tutulmasna yardmc oldu. Ama artan re fah devleti harcamalar kapita list sistemlerde kar, yatrm ve dolaysyla da b y m e orann drd, kapitalist b y m e ve meruluk ikilemini d o u r d u . H k m e t l e r bir yandan zel likle oligipollerin kar ve yat rmlarn subvansiyonlarla ve dk vergilerle iyiletirmeye altlar. Dier taraftan da, sosyal-refah devleti harcamala-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

15

r ile kapitalist b y m e n i n y k n z e r i n d e tayan marji nal iiler, yoksullar ve isizler gibi gruplar yattrarak top lumsal dzeni devam ettirme ye altlar. Ancak sosyal-refah devleti harcamalar da iveren lere d a h a fazla yk ykleyip karlarn d r d k e , alan larn d a h a fazla sigorta kurum larna katkda bulunmasn ya da d a h a fazla vergi vermesini gerektirdike artan bir ks knlk ya da d i r e n m e ile kar latlar. Bu ikilemin devam edeceini ve byk bte ak laryla sonulanacan, dolay syla da kapitalist ve sosyal de m o k r a t yaplanmalar d a h a d a zor d u r u m l a r a iteceini iddia e d e n O ' C o n n e r ' i n dncele ri, 1980 ve 90'lardaki gelime lerin nda halen geerlilii ni koruyor gzkyor ( O ' C o n n e r , 1973, alnt yapan Charles F. Andrain, 1985: 2526). Baz yazarlar, zellikle Sov yet ve D o u ve Avrupa sosyalist d e n e m e l e r i n d e n yola karak ortaya koyduklar, h e r nekad a r kapitalist sistemlere oranla d a h a kabul edilebilir bulsalar da, devleti brokratik sosya lizmin de (state bureaucratic socialism) k e n d i n e zg eit sizlik ve toplumsal adaletsizlik leri b e r a b e r i n d e getirdiini n e sryorlar. Ayrca r e t k e n olmayan ii snfna yk olan planl brokrasi ve ar mer keziyeti sosyalist yaplanmalar da eletiriliyor. (Levine, 1988: 74; Roemer, 1988 ve 1982; Mandel, 1968). R o e m e r sosya list sistemlerde retici gle rin (productive assets) grupla

ra gre farkllam sahiplii ya da farkl gruplarn bu retim farkllklarna eit olmayan ula m olanaklar sosyalist sm ry d o u r d u u n u savunuyor (1988: 139). Bu tr bir sosya list smr Roemer'e gre, ye tenek ya da stat smrs eklinde olabilecektir. Levine 4 gre, stat smrs, devleti brokratik sosyalizmde esas problem yaratan eitsizlik t r. Bu eitsizliin sosyalizmde kapitalistlemeye gre d a h a az olmas, bu tr bir eitsizlii hakl gsterecek ekilde yo rumlanamaz demektedir (1988: 74). Bu tr temelde ge lir dalmndaki adaletsizlik lerden kaynaklanan eitsizlik lerin zm yine sosyalizmin iinde dnlyor: demokra tik sosyalist bir sistem. Son olarak, politik ekono mik grlerin renklilii ve zenginlii iinde bir adm da ha atlarak, h e m kapitalist h e m de sosyalist kalknma po litikalarn eletirerek, doaya da duyarl olunmasn n e r e n yaklamlara deinilebilir. Deleage (1994), endstri devri m i n d e n bu yana kalknma mo dellerinin doay, ekonomik ve parasal ltlere gre tek noloji araclyla faydalanla bilecek, sadece fiziksel ve biyo lojik bir gereklik olarak alg ladklarna dikkat ekiyor (3738). Yazar, ister zel kar ama cyla isterse zel mlkiyeti red d e d e n sosyalist devlet tarafn dan gerekletirilsin, endstri leme ve o n u n sonucu olan sermaye younlamasn evre ve insanln devam iin zarar l grmektedir (s. 45). Yazara

gre snf savalar, sadece sos yal e k o n o m i k ynleri olan sa valar deildir. Doal kaynak larn ar smrs ounlu u oluturan alt snflarn de il, gerek zel sektrde gerek devlet iinde yer alan ynetici st snfn yararna ilemekte dirler; n k doal kaynakla rn ar k u l l a n m n d a n yarat lan zenginlik, var olan snflar arasda eit olarak datlmamaktadr. Ancak sorun b u r a d a da bitmiyor. G n m z d e sre gelen kaynaklarn ar sm rlmesi o l g u s u n u n bir baka sonucu da, doal zenginlikleri imdiki ve gelecekteki nesiller arasnda, gelecek nesillerin za rarna, eit datlmamas ve dolaysyla da gelecek nesille rin hayatlarnn ipotek altna alnmas olgusudur (s. 49). Ya zara gre, yoksulluk, g ve i sizlik gibi toplumsal sorunlar da, doa kaynaklarnn ar s m r s ve yaratlan gelirin eitsiz b l m n d e n kaynak lanmaktadr. Deleage, endst ri devriminin d o u r d u u re timci kapitalist ideolojinin if las ettiini belirterek, insanlk ve doa arasnda uzun d n e m li katlanlabilir (sustainable) bir d e n g e kuracak ekilde ye n i d e n formle edilmi bir yeil sosyalist m o d e l neriyor (s. 50). NERLER VE S O N U G n m z d e k i yoksulluk ol gusu, g n getike d a h a kent sel bir zellik kazanmaktadr. r n e i n Birleik Amerika'da yaayan yoksullarn % 75'e ya kn kentlerde ve b u n u n da yaklak % 42.5'i kent merkez-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

16

t
lerinde yaamaktadr (Devine ve Wright, 1993). Yoksulluk ol gusu, daha ok kent merkezle rini evreleyen greli olarak yeni yerleim yerlerinde yo unlamakla beraber, Hindis tan, Trkiye, Meksika, Arjan tin ve Brezilya gibi gelimekte olan lkelerde de yakn oran larda kentsel nitelii tamak tadr. Bunun yannda yoksul luk olgusunu en fazla tayan gruplar ise, iyi bir eitim ya da yetenek sahibi olamamlar, ocuklar, yeni g etmi olan lar ve etnik gruplar, kadnlar ve zellikle de evlenip boan m ocuklu kadnlardr. Bu listeye deiik lkelerin kendi ne zg zelliklerine gre ek lemeler yaplabilir. Yoksullukla sava iin olu turulan politikalar, egdmsz, snrl ve miyop bir yakla mla yoksullarn gnlk ihti yalar zerine kurulu olma nn tesine gitmelidir. Bu zellikle merkezi hkmetle rin ulusal apta yapaca d zenlemeleri ve ekonomiye m dahalesini zorunlu klmakta dr. Bu mdahalelerin ban da, gelir dalmnda blgeler, gruplar ve snflar arasnda g rlen bozukluklarla sava gel mektedir. Byle bir sava iki eyi zorunlu klmaktadr: dev letin vergilerini etkin bir ekil de toplamas ve toplad bu gelirleri etkin bir ekilde harcamasdr. Byle bir yaklam temel olarak, belirlenen bir yoksulluk dzeyinin altnda olanlardan vergi alnmasyla, zenginlere ve sermaye gelirle rine uygulanan vergi indirim lerinin kaldrlmas ve bu gelir lerden de vergilerin daha et kin toplanmas politikalarn ve artan oranl vergilerden tm gelir gruplarna ayn ora n uygulayan vergi sistemleri ne kayn nne geecek n lemleri ve reformlar iermek tedir (Galbraith, 1996: 65). Kamusal kaynak datm (ya da kamu harcamalar) et kinlik, adalet ve eitlik ilkeleri ne en uygun ekilde yaplmal dr. Sistem iinde egemen g lerin kamunun kaynaklarnn gnlnce datlmas kesinlik le kabul edilemez bir tutum dur. Bunun nne gemede en etkin yollarn banda ka muya igc almnda kayr macln kaldrlarak, deiik sebeblerle (kz olduu iin, krsal kesimde doduu iin, gemite ayrmcla uram bir gruba ye olduu iin gibi nedenlerle) kendilerine veri len eit ans kullanmalarna engeller bulunanlara belirli ay rcalklar tannmas gelmekte dir. Devlet tarafndan alan ihalelerde yarmacln ege men klnmas da kamu fonla rnn etkin kullanm asn dan zorunludur. Benzer ola rak, zelletirme politikalar da devletin elinde tuttuu ka mu mallarnn zele devrini amalad iin, bunlarn da toplumsal adalet, eitlik, ml kiyetin tabana yaylmas ere vesinde, iilerin altklar kurumlarn ve fabrikalarn sa tnda ncelikli al hakkna sahip olmalar salanmaldr. ilerin sendikalaarak ve top lumsal gruplarn rgtlenerek haklarn savunmalarnn nndeki engeller kaldrlmal ve bu tr giriimler desteklen melidir. Bu tr rgtlenmeler dndaki gruplarla, yoksulluk tan etkilenen gruplara ynelik programlar gelitirmek iin sosyal-refah devleti gerekli so rumluluu direk olarak kendi si stlenmelidir. Kamu ve zel sektr dzenleyen yasalarda toplumun hibir kesimine ay rmclk gdlmesine izin ve rilmeyecek ekilde gerekli de iiklikler yaplmaldr. Bu tr politikalar daha ok alt-orta s nfa ynelikse de, bu snflarn gelir dalmndan eitliki pay almalar ve yoksulluk iine dmelerinin nlenmesi a sndan nem tayor. Yoksullukla sava iin he men yukardaki birka parag rafta sunulan yaklamn en fazla eletirilebilecek ynlerin den biri, yoksulluu alrken aznlklar, yeni gmenler, bo anm ocuklu kadnlar, d k eitim almlar gibi grupla ra takl kalarak, olgunun alt snflarla egemen gler ara sndaki smr ilikisi olduu nu gzden karma tehlikesi dir. Byle bir eletirinin gl ln kabul etmekle bera ber, yukardaki yaklam olay daha derinlemesine inceleme olana sunduu iin tercih edilmitir. Deiik gruplarn ayr ayr ayn hedef peinden komalarnn, gttkleri ama lara ulamalarn gletirece i bir gerektir. Ancak bu yo lun seiliinin, bilinli mi yok sa bilinsiz bir davran m ol duu ve alt snflarn istekleri ni siteme tayan siyasal gr ve partilerin bu gruplarn tutu-

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

17

m u n u kapsayan bir btnlkle dnce ve politika retip bu gruplara s u n u p sunamadklar gibi sorular da akla gelen ve zerinde durulmay hak ede cek n e m d e sorulardr. Yok sulluk olgusunun dier bir y n de, bir g ve gce ulam sistemi ile gc elinde tutanla rn, zellikle k a m u brokrasi sinde etkili pozisyonlar, alt s nflarla brokrasisinin alt ke simleri zerinde k u r m u ol duklar e g e m e n ilikiler yaps n iermesidir. Ancak, olayn ortaya konuundaki farkllkla r derinlemesine tartmak bu almann snrlarn aaca iin, konuya b u r a d a d a h a de rinlemesine girilmeyecektir. Eitsizlik, adaletsiz ve yok sulluk sorunlarna gerek zm, yine halkn kendisinden gelmek zorundadr. Demokra tik yaplarda var olan katlmc mekanizmalar s o n u n a kadar zorlanp en etkin biimde kul lanlarak toplumsal deiim ve dikey toplumsal hareketlilik gerekletirilebilir. Gerekliyse sistemin kendisi d a h a demok ratik bir yaplanma y n n d e deiime zorlanmaldr. Eer bu yntemler baarya ulamaz ya da e g e m e n glerden kar direnile karlanrsa, sistem dnda zmler arama hakk elde edilecektir. Bu yaklam uluslararas hak arama meka nizmalarna bavurarak rne in, Avrupa nsan Haklar Di van'na bavuru mekanizmasy la karlatrlabilir. Bilindii gibi, h e r h a n g i bir adaletsizlie uradn d n e n bir kii, il ke olarak i h u k u k yollarn t k e t m e d e n Divan'a bavuram

yor. Benzer ekilde, eitlik, toplumsal adalet ve herkes iin insanca bir yaam ilkeleri ni gerekletirme savamn verenler de, var olan siyasal kurumlar ve olanaklar s o n u n a kadar kullanmadan ve d a h a demokratik oluumlar zorlan m a d a n , tepkisel bir tutumla zm sistem dnda arama s d a h a doru bir yaklam ve gereki bir yol olarak grn yor. Konuyu, ABD'nde son d n e m l e r d e ok tartlan bir ko nuyla d a h a da aalm. Bu lke de, halkn sisteme demokratik ve siyasal katlm salamak iin oluturulmu mekanizma lar baka lkelere oranla d a h a ok gelimi ve o t u r m u bir ya pya sahiptir. Ancak, yerel, ge nel ya da dier seimlerde oy veren kitlenin yaps ok ar tcdr. Katlm ok dk ol makla birlikte, oy kullananla rn byk ounluu egemen st snf yeleri, m o d e r n pro fesyonel meslek yeleri (avu katlar, doktorlar, mhendis ler, bilim adamlar, muhasebe ciler, gazeteciler) ve yallar gi bi gruplardan oluturuyor. Bu grubu Galbraith (1992: 15-16) "tatmin olmu mutlu semen ounluu (the C o n t e n t e d Electoral Majority) olarak da adlandryor. Bu egemen yne ten g r u p gerekte ounluk deil, sadece seimlerde oy kullananlarn ounluu. Bu g r u b u n en nemli zellii de sistem iinde karlarnn ko runmas iin ok aktif olmas dr. Alt snf oluturanlar, gnlk yaam kavgas vermek ten, katlmn n e m i n i gere

ince kavrayamadklarndan, sisteme ksm olduklarndan ya da b u n u n gibi dier neden lerden dolay seimlerde ege m e n ve yneten st snfa oranla ok dk katlm gs teriyorlar. B u n u n ne anlama geldiini gstermek iin bir r n e e gz atalm. Birleik Amerika'da bir kentin toprak kullanm plan lamasnda nemli yeri olan planlama komisyonlarna ye ler yerel k e n t meclisi ve beledi ye bakan tarafndan atanyor. Meclis yeleri ve bakan seim le geliyor. Ancak seimlere h e m katlm ok dk, h e m de semen kitlesinin ounlu u n u e g e m e n st snflarla i verenler oluturuyor. Dolay syla alt snf, sistemin demok ratik kurumlarn ve olanakla rn kullanma bilincini gste remiyor. D u r u m u n d a n yakn makla birlikte, zm mutlu semen o u n l u u n d a n bekli yor, kendi karlarn korumak iin sistemde var olan meka nizmalar bile kullanacak savamcl gsteremiyor. Yoksullukla savan en nemli paralarndan biri de, belkide en nemlisi, eitime verilen ncelik olmak zorun dadr. Bu politika, eitim p r o g r a m l a r n d a insancl ve de mokratik deerlerin gelitiril mesi, krsal kesim ve yoksul blge okullarna d a h a fazla tecrbeli r e t m e n ve kaynak aktarm, yoksul aile ocuklar na devletin burs programlar oluturulmas ve zel sektr okullarna burs program olu t u r m a zorunluluu getirilme si, isizlere yeteneklerini geli-

. MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

18

tirecek eitim programlaryla i bulma konusunda yardm salayan programlarn geliti rilmesini iermelidir. Ksacas, artlarnn zorluklarndan bk m gen beyinlerin yeermesi iin en uygun ortamn yaratl mas, yoksullukla savan en nemli hedeflerinden birisi ol mak zorundadr.

NOTLAR 1- Galbraith (1992: 15-22) tatmin olmuluk kltrn oluturanlar, ounluu oluturmamakla bera ber, sistemin devamda karlar olduu iin birleik olarak seim lerde srekli oy kullanan ve bu yzden de siyasal sistemde yoksul lara ve ii snfna gre daha fazla temsil edilen bir grup olarak ta nmlyor. Yani bu tatmin olmular snf kendine ait bir ekonomik ve siyasal doktrini olan ve tatmin olmuluk kltr iinde yaayanlar ieren bir snf. 2- Hayek kanun nnde eitliin (the rule of law) tanmn vurgula d en nemli nokta hkmetle rin ya da devletin tm eylemleri nin nceden saptanm kurallara bal olmas; nk, bu hkmet lerin geliigzel davranlarla kii lerin hak ve zgrlklerini ine mesini engellemek iin gereklidir (1972: s. 72-73). 3- Evrensel (universal) ve hedef kit lesi snrl (targeted) programlar arasndaki ayrm, yoksulluk zeri ne var olan yaznda nemli bir yer tutuyor. Bu nedenle, ksa olarak bu ayrmn ne zerine kurulu ol duuna deinmekte yarar gr nyor. Hedef kitlesi snrl olan programlar, yoksullar, yeni g men gruplar, kadn ynetiminde ki (female-headed) ocuklu aile ler gibi daha ok toplumun alt s nflarn oluturan belli bir kesime ynelik programlar dile getirmek iin kullanlyor. Bu gibi program lar vatandalara programlar (public assistance programs) olarak da anlyor. Bu programlar vatanda lara temel bir yaam seviyesini ga rantileyebilmek iin oluturul

mu, genelde geici olarak zor du rumda olan ve evrensel program lardan yararlanamayanlara yne lik programlardr. Yararlananlarn programa nceden kayt olmalar ve dier evrensel sosyal sigorta programlarna dendii gibi aidat demeleri gerekmiyor. Ancak bu programlarn giderleri vergi gelir leriyle karland iin, gerekte yararlananlar da, zor anlarnda, bir ekilde dedikleri vergilerin meyvesini alm oluyorlar. Evren sel sosyal sigorta programlan, ye lik ve aidat zerine kurulu, isiz lik, ev geindirenin lm, sakat lk, yallk gibi koullarda yararla nlan programlar (Karger and Stoesz, 1990: 167-68 ve 176). Bir uya r olarak, okuyucular bu snflama nn tm programlar ierebilemeyecei gereinin farknda olmal drlar. Bu ayrmn nemli yn ise, zel likle Neo-klasik yazarlarn ne sr d snrl bir kitleyi hedef alan programlarn var olan siyasal sis temler iinde politika retenler den bir destek bulamayacaklar uyansdr. Bunun ise, bu tr programlarn er ya da ge gelirlerinin azalaca, hatta tmden kesilecei anlamna bile gelebileceidir. Bu tr dnceye sahip yazarlara g re zm, tm gelir gruplarn ve snflar iine alan programlarn tasarlanp yrrle konup (Wilson, 1987: 163). 4- Roemer'in tanmlamasna gre stat smrs (status explaitation), gelir dalmnda sosyalist sis tem iindeki g odaklarna ve pozisyonlarna ulam olanaklarndaki farkllklar nedeniyle ortaya kan eitsizlikleri dile getiriyor.

Blakely, Edward J. ve David L. Ames. 1992. "Changing Places: American Plannig Policy for the 1990 s." Journal of Urban Affairs, 14 (Summer / Fall): 423-446. Buchanan, Ailen E. 1982. Marx and Justice: The Radical Critique of Liberalisin. Totowa, N.J.: Rowman and Littlefield. Butler, Stuart ve Anna Kondratas. 1987. Out of the Poverty Trap: A Conservative Strategy for Welfare Reform. New York: The Free Press. Castells, M. 1989. The Informational Ctiy: Information Technology, Economic Restruduring and the Urban-Regional Process. Oxford, UK: Basil Blackwell. Cole, Richard, et al. 1985. Reagan's Domestic Program and Texas Cities: An Analysis of the Frist Four Years and A Look at the Future. Arlington: Institute of Urban Studies, Universty of Texas at Arling ton. Currie, Elliott, Robert Dunn ve David Fogarty. 1991. "The Fading Dream: Eco nomic Crisis and the New Inequality." In Crisis in American Institutions. Eds. Jerome H. Skolnick ve Elliott Currie. New York: Harper Collins Publishers, Inc. Deleage, Jean-Paul. 1994. "Eco-Marksist Critique of Political Economy." In Is Capitalism Sustaintable? Ed. Martin O'Conner. New York ve London: The Guildford Press. Devine, Joel A. ve James D. Wrigth. 1993. The Greatest of Evils: Urban Poverty and the American Underclass. New York: Ai dine De Gruyter. DiNitto, Diana M. 1991. Social Welfare: Politics and Public Policy. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, Inc. Ellwood, David. 1988. Poor Support: Poverty in the American Family. New York: Basic Books. Friedman, Milton. 1971. Capitalism and Freedom. Chicago: The University of Chicago Press. Friedman, M. ve R. Friedman. 1980. Free dom to Choose. New York: Harcourt Brace Javanovich. Galbraith, J. K. 1987. Economics in Perspective: A Critical History. Boston: Houghton Mifflin Company. , 1992. The Culture of Contentment. London, UK: Sinclair-Stevenson. , 1996. The Good Society: The Humane Agenda. Boston: Houghton

BBLYOGRAFYA Achor, Shirley. 1978. Mexican Americans in A Dallas Barrio. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. Altan, Mehmet. 1997. "Diyarbakr Felaket Blgesi lan Edilmeli..." Sabah, 18 Ocak. Andrain, Charles F. 1985. Social Policies in Western Inustrial Societies. University of California, Berkeley: Innstitute of In ternational Studies. Baker, John. 1987. Arguing for Equuality. London: Verso.

MLKYELLER BRL DERGS CLT: XXI SAYI: 199

19

Miffin C o m p a n y . G i n s b u r g , N o r m a n . 1992. Divisions of Welfare: A Critical Introduction to Comparative Social Policy. L o n d o n : Sage Publications. Glazer, N a t h a n . 1988. The Limits of Social Policy. C a m b r i d g e : H a r v a r d University Press. Glyn, A n d r e w ve David Miliband. 1994.

Men: Studies in the Ideology of Advanced Industrial Press. Matthews, Linda. 1986. Poverty in the Soviet Union: The Life Styles of the Underprivileged in Recent Years. L o n d o n : Cambrid ge University Press. Mead, L. 1986. Byond Entitlement: The Soci al Obligations of Citizenship. New York Free Press. M e e h a n , Elizabeth. 1994. "Equality, Differ e n c e , a n d Democracy." In Reinventing the Left. Ed. David Miliband. C a m b r i d g e , UK: Polity Press. Miliband, Ralph. 1969. The State in Capitalist Society. New York: Basic Books, I n c . Publishers. , 1991. Divided Societies: Class Struggle in Contemporary Capitalism. Oxford a n d New York: O x f o r d University Press. Mollenkopf, J o h n H. ve M a n u e l Castells. 1993. "Introduction." In Dual City: Restructuring New York. Eds. J. H. Mol l e n k o p f ve M. Castells. New York: Russel Sage F o u n d a t i o n . Murray, C. 1984. Losing Ground: American Social Policy, 1950-1980. New York: Ba sic Books. M o o n , J. D o n a l d . 1988. " T h e Moral Basis of t h e D e m o c r a t i c Welfare State." In Democracy and the Welfare State. Ed. A. Society. Boston: Beacon

verty." In Women, State and Welfare. Ed. L i n d a G o r d e n . M e d i s o n : University o f Wisconsin Press. P e t e r s o n , Paul. E. 1995. The Price of Federa lisin. W a s h i n g t o n , D.C.: T h e Booking Institution. Philips, A n n e . 1994. " C o m m e n t : Whose C o m m u n i t y ? Which Individuals?" In Reinventing the left E d . David Miliband. C a m b r i d g e , UK: Polity Press. Phillips, Kevin. 1990. The Politics of Rich

" I n t r o d u c t i o n . " In Paying for Inequality. Eds. A n d r e w Glyn ve David m i l i b a n d . L o n d o n : IPPR/Rivers O r a m Press. Culture, and Economics of Inner-Ctiy 1995. Rebuilding

and Poor. New York: R a n d o m H o u s e . , 1993. Boiling Point: Democrats, Republicans, use. Pierson, C h r i s t o p h e r . 1991. Beyond the Wel fare? The New Political Economy of Welfa re. Universty Park: T h e Pennsylvania State University Press. Rawis, J o h n . Press. R o e m e r , J h o n . 1988. Free to Loose: An Intro duction to Marxsit Economic Philosophy. Cambridge, Press. Schellhas, Ed. Gillespie ve B o b Schellhas. 1994. Contract With America. New York: T i m e s Books. S h e a h a n , J h o n . 1987. on, and Economic Patterns Strategy. of DevelopPrinceton, Mass.: Harvard University 1972. A Theory of Justice, and the Decline of Middleclass Prosperty. N e w York: R a n d o m H o

Schooling. "In Education in Urban Areas? H a l p e r n , R o b e r t . The Inner City: A history of Neighborhood Initiatives to Address Poverty in the United States. New York: C o l u m b i a University Press. Address Poverty in the United States. N e w York: C o l u m b i a University Press. Harr i n g t o n , Michael. 1962. The Other Ame rica: Poverty in the United States. Balti m o r e , Maryland: P e n q u i n Books I n c . Harris, David. 1987. Juslifying State Welfare.

C a m b r i d g e , Mass: H a r v a r d University

Oxford: Basil Blackwell. Harvey, David. 1973. Social Justice and The City. Baltimore, Maryland: T h e J h o n s H o p k i n s University Press. Hayek, F r i e d r i c h A. 1976. The Road to Serfdom: A Classic Warning Against the Dangers to Reedom Inherent in Social Planning. Chicago: T h e University of Chi cago Press. Jorgowsky, P a u l ve Mary Jo B o n e . 1990.

G u t m a n n . New Jersey: P r i n c e t o n Uni versity Press. , 1993. "Citizenship a n d 'Welfa re: Social Democratic and Liberal Perspectives." In Sociology and Public Agenda. Ed. A. William J. Wilson. Newb u r g Park, California: Sage Publication. M o o r e , T h o m a s S. ve A a r o n L a r a m o r e . 1990. "Industrial C h a n g e a n d U r b a n Joblesness: An Assesment of t h e Mism a t c h Hypothesis." Urban arterly. 25 ( J u n e ) : 640-658. N o r m a n , Ginsburg. 1992. Divisions of Wel fare: A Critical Introduction to Comparative Social Policy. L o n d o n : Sage Publica tions. N o r m a n , Richard. 1987. Free and Equal: A Philosophical Examination of Political Values. Oxford: University Press. Pearce, Diana. 1990. "Welfare is n o t for W o m e n : Why t h e War on Poverty cann o t C o n q u e r t h e Feminization of Po Affairs Qu-

ment in Latin America: Poverty, RepressiN.J.: P r i n c e t o n University Press. Sowell, T h o m a s . 1987. A Conflict of Visions:

" G h e t t o Poverty: Basic Questions." In Inner City Poverty in the United States. Eds. L a u r a n c e E. Lynn, J r . a n d Michail G. H. Mc Geary. W a s h i n g t o n , D. C: N a t i o n a l A c a d e m y Press. Karger, H o w a r d J. ve David Stoesz. 1990. American Social Welfare Policy: A Structural Approach. New York: L o n g m a n . Katsaros, T h o m a s . 1995. The Development of the Welfare State in the Western World. L a n h a m , Maryland: University Press of America, I n c . Kaus, Mickey. 1992. The End of Equality.

Ideological Origins of Political Struggles. New York: William M o r r o w a n d Com pany, I n c . T r a t t n e r , Walter I. 1984. From Poor Law to Welfare Stale: A Histroy of Social Welfare in America. New York: T h e F r e e Press. Wilson, William J. 1987. The Truly Disadvantaged: The Inner City, The Underclass, and Public Policy. Chicago: T h e Univer sity of C h i c a g o Press. Wolfe, Barbara L. 1994. "Reform of H e alth Care for t h e Non-elderly P o o r . " In Confronting Poverty: Prescriptions for Change. Eds. H. Danziger, et al. New York: Russel Sage F o u n d a t i o n . Wolff, R i c h a r d D. ve S t e p h e n A. Resnick. 1987. Economics: Marxian versus Neoclassical. B a l t i m o r e : J h o n H o p k i n s Uni versity Press.

New York: Basic Books. Levine, Andrew. lism: Theoretical 1988. Arguing far SociaLondon

Consderations.

ve New York: Verso. Mandel, Ernest. 1968. Marxisl Economic Brian

Theory.

Franszcadan

eviren,

P e a r c e . ki cilt. L o n d o n : Merlin. Marcuse, H e r b e r t . 1964. One Dimentional

MLKYELLER BRL DERGS . CLT: XXI SAYI: 199

20