.

ph

ng php d y h c nhm nito

M C TIU C A CH NG 1. V ki n th c Bi t: - V tr c a cc nguyn t thu c nhm nit trong b ng tu n hon. - Tnh ch t c a cc n ch t v h p ch t c a nit v photpho. - ng d ng c a cc n ch t v h p ch t nit . - i u ch nit , photpho v cc h p ch t quan tr ng c a chng. Hi u: - S lin quan gi a v tr nit , photpho trong b ng tu n hon v i c u t o nguyn t , phn t c a chng. - S lin quan gi a c u t o nguyn t , phn t c a nit v photpho v i tnh ch t ho h c c a n ch t v h p ch t c a chng. 2. V k n ng - T v tr, c u t o nguyn t , phn t d on tnh ch t ho h c c a n ch t v h p ch t c a nit , photpho. - L p ph ng trnh ph n ng c a cc n ch t v h p ch t c a nit v photpho. Xc nh c vai tr v so snh tnh kh , tnh oxi ho c a chng trong cc ph n ng oxi ho kh . - Vi t c cc ph ng trnh ph n ng trong cc s chuy n ho. Bi t gi i cc d ng khc nhau c a bi tp tr c nghi m, bi t p t lu n nh l ng. - Ti n hnh m t s th nghi m n gi n nghin c u tnh ch t ho h c c a n ch t nit , photpho v cc h p ch t c a chng. 3. V tnh c m, thi - C th c tch c c, t gic v h p tc trong h c t p. - C th c b o v mi tr ng. II. M T S I M C N L U V N I DUNG D Y H C V PH NG PHP D YH C 1. Trong nhm nit ch xt k nit v photpho, c n lm r s gi ng nhau v khc nhau c a cc n ch t v cc h p ch t c a hai nguyn t . y l nh ng ki n m i i v i h c sinh. Do h c sinh ch c y c s l thuy t nh c u t o nguyn t , b ng tu n hon, lin k t ho h c, cn b ng ho h c, s i n li, khi ni m v axit, baz v mu i, nn gio vin c n d n d t h c sinh c th d a vo l thuy t ch o d on c tnh ch t c a n ch t nit , photpho v cc h p ch t c a chng. Gio vin bi u di n th nghi m, h c sinh quan st, nh n xt v rt ra k t lu n kh ng nh s ng n c a nh ng d on . 2. S khc nhau v c u t o v b n c a phn t nit v phn t photpho. * Phn t nit N2 c kch th c nh h n phn t P4 ( ; ) v v N2 tr ng thi kh nn l c t ng tc gi a cc phn t N2 nh h n nhi u so v i l c t ng tc gi a cc phn t P4. * Lin k t ba trong phn t N2 c n ng l ng l n ( ), l n g p 6 l n 0 lin k t n N N (EN N = 169 kJ/mol), nn l lin k t r t b n. 3000 C n m i b t u b phn hu thnh nguyn t nit , do nhi t th ng nit phn t l m t trong

nh ng ch t tr nh t. Cn nhi t cao, nit tr nn ho t ng h n, nh t l khi c m t ch t xc tc. * M c d photpho c m i n (2,1) nh h n so v i nit (3,0), nh ng i u ki n th ng photpho ho t ng h n nit . l do lin k t n P P trong phn t P4 km b n h n lin k t ba trong phn t nit (EP-P ~ 200 kJ/mol). trn 20000C phn t P4 b phn hu thnh cc nguyn t photpho. * nguyn t N khng c kh n ng kch thch c p electron ghp i phn l p 2s chuy n sang obitan 3s c a l p th ba, v obitan ny c n ng l ng cao h n nhi u. V v y c ng ho tr c c i c a nit trong cc h p ch t b ng 4: ba lin k t c t o thnh theo c ch trao i, cn m t lin k t c t o thnh theo c ch cho nh n. Nit th hi n cc s oxi ho: -3 (NH3), 2(N2H4), -1(N2O), 0 (N2), +1(N2O), +2(NO), +3(N2O3), + 4(NO2, N2O4), +5 (N2O5). 3. i u ch nit trong cng nghi p Nit c i u ch b ng ph ng php ch ng c t phn o n khng kh l ng cn ch a kh hi m v nh ng v t oxi. Trong nhi u tr ng h p, t p ch t kh hi m khng gy tr ng i g c , nh ng oxi th khng c l n. lo i t p ch t oxi, ng i ta cho nit i qua m t h th ng ch a ng kim lo i t nng. Khi t t c oxi u ph n ng t o thnh CuO. 4. Amoniac * Kh amoniac l m t trong nh ng kh tan nhi u trong n c. Hi n t ng tan nhi u c a amoniac c gi i thch b ng s t o thnh lin k t hi ro gi a cc phn t NH3 v H2O (c hai u l phn t c c c: momen l ng c c , ). Lin k t ny c hnh thnh nh l c t ng tc t nh i n gi a nguyn t H mang m t ph n i n tch d ng c a phn t H2O v nguyn t N mang m t ph n i n tch m c a phn t NH3. * L h p ch t c c c, NH3 d ho l ng v d ha r n (tnc = -780C, ts= 330C) cao h n nhi u so v i cc h p ch t t ng t nh PH3 (tnc = -1330C, ts = 87,40C), AsH3 (tnc = 1160C, ts = -620C) v.v i u ny c gi i thch l: do phn c c kh m nh, nn cc phn t NH3 d k t h p v i nhau t o thnh t p h p phn t (NH3)n nh lin k t hi ro. ph v t p h p phn t ny c n tiu t n n ng l ng. B i v y, NH3 c tnc, ts v c nhi t ho h i (22,82 kJ/mol) cao h n PH3, AsH3. nh ng h p ch t ny khng x y ra hi n t ng t p h p phn t . * Khi tan trong n c, trong dung d ch n c c a amoniac x y ra cc qu trnh sau: NH3 . H2O NH3 + H2O NH3 . H2O NH4+ + OH+ Khi NH3 k t h p v i H c a H2O theo c ch cho nh n, t o thnh ion NH4+ v dung d ch tr nn c tnh baz . Ph n ng chung c vi t l: + NH3(dd) + H2O NH4 + OH y l ph n ng thu n ngh ch, l nh n chuy n d ch t tri sang ph i, khi un nng trong bnh h n chuy n sang d ch t ph i sang tri. H ng s phn li baz c a amoniac trong dung d ch 250C:

Tr c y, ng i ta cho r ng tnh baz l do NH3 k t h p v i H2O t o thnh phn t NH4OH, nh ng th c t khng c nh ng b ng ch ng minh s t n t i c a phn t ny. Khi nghin c u nhi t ho r n c a dung d ch NH3 ng i ta th y c ba d ng hi rat b n

nhi t th p l 2NH3.H2O (tnc = -78,80C); NH3.H2O (tnc = -790C) v NH3.2NH3 (tnc = 980C). Trong cc h p ch t hi rat , phn t NH3 lin k t v i phn t H2O b ng lin k t hi ro, ch khng c cc ion NH4+, OH- v phn t NH4OH. * Kh n ng k t h p c a amoniac v i n c v v i axit t o thnh ion NH4+ v v i cc ion kim lo i nh Ca2+, Zn2+, Cu2+, Ag+ v.v t o thnh cation ph c (g i chung l amoniacat kim lo i [Ca(NH3)8]2+, [Cu(NH3)4]2+, [Ag(NH3)2]+, v.v l do c s hnh thnh cc lin k t cho nh n (cn g i l lin k t ph i tr) gi a c p electron t do ch a s d ng c a nguyn t N trong phn t NH3 v obitan lai ho cn tr ng c a ion kim lo i (theo thuy t lin k t ha tr ). * Amoniac cn c tnh kh , m c d khng c tr ng b ng ph n ng k t h p. Tnh kh c a NH3 l do nguyn t nit c s oxi ho th p nh t (-3) gy ra. Ngoi O2 v oxit kim lo i ra, clo v brom oxi ho mnh li t amoniac tr ng thi kh v tr ng thi dung d ch ngay nhi t th ng.

5. Mu i amoni * C n th y r s gi ng nhau v khc nhau gi a mu i amoni v mu i kim lo i ki m. Gi ng v i mu i c a kim lo i ki m, cc mu i amoni u tan nhi u trong n c v khi tan phn ly hon thnh cc ion. Ion NH4+ c ng khng c mu nh ion kim lo i ki m. Khc v i mu i kim lo i ki m, dung d ch mu i amoni c tnh axit do ion amoni cho proton: NH4+ + H2O NH3 + H3O, Ka = 5,5.10-10. * C n hi u v n m v ng ph n ng nhi t phn c a mu i amoni. S n ph m c a ph n ng ny l khc nhau, tu thu c vo b n ch t c a axit t o nn mu i. - Mu i amoni t o b i axit khng c tnh oxi ho, khi b nhi t phn t o ra amoniac v axit t ng ng. V d : - Mu i amoni t o b i cc axit c tnh oxi ho, khi b nhi t phn th axit oxi ho NH3, t o ra cc s n ph m khc nhau. V d : c t o thnh s

Ti p t c un nng thm mu i NH4HSO4 s b phn hu : Ch : Khi lm th nghi m nhi t phn mu i NH4NO3 c n tun th nghim ng t ch nhi t, v NH4NO3 nng ch y 1690C, t kho ng 190 2600C b phn hu cho thot ra

N2O. Cn nhi t ra N2 + O2:

cao h n 3000C s phn hu n , do N2O khng b n phn hu nhanh

6. Axit nitric y HNO3 l axit c tnh oxi ho m nh. C ti li u ni r ng n ng r t long v l nh HNO3 khng th hi n tnh oxi ho trong dung d ch n c. Khi HNO3 r t long v l nh tc d ng v i kim lo i ho t ng, v d Mg, th c H2 thot ra th i i m b t u ph n ng. Trong nhi u ti li u, khi ni v tnh oxi ho c a HNO3 ng i ta khng a tnh ch t ny vo, th m ch c m t s ti li u cn kh ng nh l khi tc d ng v i kim lo i, HNO3 khng cho H2 thot ra. y N u s d ng HNO3 c th s n ph m cu i cng lun lun l NO2. l v t t c cc h p ch t ch a oxi c a nit v i s oxi ho (+4 u b HNO3 c oxi ho n NO2). V d : 2HNO3 + NO 3NO2 + H2O Cc kim lo i c tnh kh trung bnh v y u (th d Fe, Pb, Cu, Ag,) kh HNO3 long ch y u n NO. Cn cc kim lo i c tnh kh m nh (th d Al, Zn, Mg,) kh HNO3 long ch y u n N2O ho c N2 v kh HNO3 r t long n NH3 ( d ng mu i NH4NO3). Trong cc ph n ng, kim lo i b oxi ha n m c oxi ho b n, cao nh t. Qu trnh kh HNO3 th ng di n ra theo m t s h ng song song, k t qu thu cm t h n h p s n ph m kh khc nhau, tu thu c vo m nh, y u c a ch t kh v n ng axit. Hnh d i y minh ho hm l ng t ng i c a cc s n ph m khc nhau khi kh HNO3 b ng Fe tu thu c vo n ng c a axit. Axit cng long th cng c nhi u s n ph m kh su h n trong h n h p, v d NH3 ( d ng NH4NO3). HNO3 b c khi c i u ch trong phng th nghi m theo ph n ng NaNO3 + H2SO4 NaHSO4 + HNO3 Ph n ng ny c ti n hnh trong chn khng, HNO3 bay h i ngay v t b phn hu , khi thu c HNO3 100%. C ng c th khng s d ng chn khng, nh ng c n l y NaNO3 r n v H2SO4 c (~ 98%). Ph n ng c ti n hnh khi un nng nh , gip cho HNO3 bay h i v d ch chuy n cn b ng sang ph i (HNO3 bay h i m nh h n nhi u so v i H2SO4). un nng m nh s lm phn hu HNO3 t o thnh. N u dng dung d ch long, sau c c th ch thu c h n h p ng ph 68%. 7. Mu i nitrat Khi un nng mu i nitrat cao h n nhi t nng ch y c a chng (c tr ng h p ch a t n nhi t nng ch y) th chng b phn hu . Tnh ch t phn hu c a mu i nitrat ph thu c vo b n ch t c a cation. y Mu i c a cc kim lo i ho t ng nh t ( ng tr c Mg trong dy i n ho) t o thnh mu i nitrit t ng ng v gi i phng oxi. y Mu i c a cc kim lo i ho t ng km h n (Mg Cu) b phn hu t o thnh oxit. y Mu i c a cc kim lo i km ho t ng h n n a ( ng sau Cu) b phn hu gi i phng kim lo i. Tnh ch t khc nhau ny khi ti n hnh ph n ng l do b n khc nhau c a cc mu i nitrit v oxit t ng ng nhi t b phn hu : trong cc i u ki n i v i natri th nitrit b n, i v i Mg th nitrit km b n, nn cho thot ra kim lo i. y Trong mi tr ng trung tnh, ion NO3 khng c kh n ng oxi ho

Trong mi tr

ng axit, ion NO3- c kh n ng oxi ho nh HNO3

V d : 3Cu + 8H+ + 2NO33Cu2+ + 2 NO + 4H2O y Trong mi tr ng ki m m nh, d , ion NO3 b Al (ho c Zn) kh n NH3 V d : 8Al + 5OH- + 3NO3- + 2H2O 8AlO2- + 3NH3 8. C n n m v ng cc i u ki n chuy n ho gi a hai d ng th hnh c a photpho. 0 y Khi un nng trn 250 C, khng c khng kh, P chuy n thnh h i, khi lm l nh th h i ng ng t thnh P tr ng. y Cn khi un nng P tr ng n 2500C khng c khng kh ho c d i tc d ng c a nh sng th n chuy n ch m thnh P l d ng b n h n. Ph n ng ny c th t ng nhanh khi c m t t iot lm xc tc. C th bi u di n cc qu trnh chuy n ho nh sau: P tr ng P DH = 16,7 kJ/ mol T t c cc d ng thu hnh c a photpho khi nng ch y u t o thnh cng m t ch t l ng g n nh ng phn t t di n P4. D ng P4 c ng t n t i tr ng thi h i. Nh ng nhi t cao h n 8000C v p su t th p, P4 b phn hu t o thnh cc phn t P2. D i p su t kh quy n v nhi t ~ 18000C, 50% P4 phn h y thnh 2P2, cn ~ 28000C th 50% P2 phn hu thnh 2P. tr ng thi r n, P c c u trc polime nh sau:

9. Photpho tr ng r t ho t ng v m t ho h c, d dng b c chy trong khng kh nhi t th ng, n u d ng phn tn nh . i u ny c minh ho b ng th nghi m sau: Ho tan m t m u nh P tr ng trong dung mi cacbon isunfua (CS2). T m dung d ch thu c vo m t b ng gi y l c cn l i nh ng h t P tr ng r t nh . Chng b oxi ho b i oxi khng kh, pht nhi t m nh, lm b c chy b ng gi y l c. 10. Cc axit photphoric y C u t o phn t c a cc axit photphoric:

S oxi ho c a P trong cc axit ny u l +5. y Axit H3PO4 l axit ba l n axit c m nh trung bnh -3 -8 -13 (K1 = 7,6. 10 ; K2= 6,2. 10 ; K3 = 4,4.10 ). Axit H4P2O7 m nh h n H3PO4 v l axit b n l n axit ( K1 = 3. 10-2; K2 = 4 .10-3; K3 = 2.10-7; K4 = 5.10-10). Tuy nhin, ch m i bi t c hai lo i mu i c a axit ny: mu i ihi ro iphotphat, th d Na2H2P2O7 v mu i iphotphat trung tnh, th d Na4P2O7.

Axit HPO3 m nh h n c hai axit trn. Trong s cc mu i metaphotphat ch c mu i c a kim lo i ki m v magie l d tan. Trong phng th nghi m th ng s d ng axit H3PO4 v cc mu i c a n (mu i photphat). y Khc v i axit nitric, cc axit photphoric u khng c kh n ng oxi ho. i u l do photpho c m i n nh , d n n i l c v i eletron nh . 11. Mu i photphat M t trong nh ng tnh ch t c n bi t c a mu i photphat l ph n ng thu phn. y Trong s cc mu i photphat tan, mu i photphat trung tnh c a kim lo i ki m b thu phn m nh trong dung d ch cho mi tr ng ki m m nh. Th d : + H2O D HPO2-4 + OHDo khi k t tinh t dung d ch, Na3PO4 th ng c l n NaOH. y Mu i hi rophotphat, th d Na2HPO4 b thu phn y u h n: Qu trnh thu phn ny x y ra m nh h n so v i qu trnh phn li axit c a ion HPO2-4 nn dung d ch c mi tr ng axit y u. y Mu i ihi rophotphat, th d NaH2PO4 b thu phn y u h n n a:

Qu trnh thu phn ny x y ra km h n so v i qu trnh phn li axit c a ion H2PO4-

nn dung d ch NaH2PO4 c mi tr ng axit y u. V Ng c Bnh Ngu n T p ch d y v h c ha h c (ngocbinh.webdayhoc.net)