XIX.

Inperialismo eta kolonialismoa

Asia eta Ozeania.
Inperialismoa XIX. gertatutako prozesua. Asiarengan ondorioak eta Ozeaniaregan aldaketak eragin zituen. Gizartean, kulturan, politikan eta ekonomian eragina izan zituen. Kultura desagertaraztea eragin zuen eta ekonomian aldaketan egotea egin zuen. Asiarenganako interesak egon ziren Ingalaterraren, Frantziaren eta Errusiaren partetik. Interesak bi faktoreetatik izan ziren, merkatuek zabaldu behar zituztela haien produkzioa eta lehengaiak leku gehiagotara eramateko eta demografa arazoengatik (1914an 456 miloi pertsona munduan). Asian XVII. Misiolariei kanpora bota zieten, kristauak jazarri zituzten eta Europarrei sarrera debekatu zieten. Asiarrek haien herriak Europarren eraginez aldatzea saihestu nahi zuten. XIX. mendean Ingalaterra eta Frantzia lehengaien eta merkatuek berrien bila Asiara gerturatu zen. Asiarrek sartzen utzi behar izan zieten arrazoi ekonomikoengatik. Azkenean hauek Asian fnkatu ziren.

Inperio Britainiarra Indiaren konkistari ekin zion lehenengo. Hasieran British East India Company Bengala konkistatu zuen 1757an. XIX. mendean Indian Britainia Handiak kontrol guztia zeukan. Honek aldaketak ekarri zituen: trenbide sarea egin zuten eta kotoi produkzioa handiagotu zen. Cipayoak (BEICren militar hinduak) altxatu zirenean Britainiak kontrol guztia lortu zuen eta Victoria erregina enperatriz bilakatu zen.

Asiaren boterearen zatiketa

Txinako konkista (1839) opioaren guda. Ingalaterrak, txinan opioarekin komertzializatzen saiatu. Txinan ez dute nahi. Ingalaterra irabazi eta Hong-Kong lortu, zenbait portuekin batera: Shangai, Ning-Po, Fu-Chou... Asiaren erdialdeko konkista -Errusia Uraletako hego-ekialdera zabaltzen da (Turkestn). -Ekialdera mugitzen dira Amur ibaira (txinatarrena) eta `Itsasaldeko Probintzia hartzen dute. Bertan ``Vladivostok fundatzen dute, geroago Port Arthur izango dena. Frantziarren hazi ziren Indotxina hartzen, 1850an, bakarrik Tailandia aske utzi zuten. Ingalaterrak Birmaniarekin bat egin zuten Frantzia ez heda zezan. Holanda Indonesia okupatu zuen.

Japon, potentzia berria Japon, Txina ez bezala, egoera berriei moldatzea lortu zuen haien armamentua handiagotzen. Honegatik, Japon Korea hartzea lortu zuen 1894an eta Errusiari Port Arthur ematea behartu zion. Ozeania Esploratzaile batzuek zonalde horietan egon ziren baina ez zuten Australiako hainbat isla ezagutu, Melanesia, Micronesia eta Polinesia adibidez. XVII James Cookek eta Jean Galau isla hauek ezagutu zuten eta gainera jakin zuten bertan gende bizi zela. Hauek erreinuetan banatuta zeudela ezagutu zuten eta misiolariak joan ziren bertara. Zeelanda berria kolonia Britanikoa egin zen 1841an. Australia presioa espetxe bezala erabili zuten XIX, bertan konbiktuak bidaltzen zieten. Europaren sarrera egin zen populatze koloniekin eta drainatze bezala erabili zuten Europako Iparraldeari eta Britaniarrei. Guzti hau indigenen desagerpena eragin zuen kasu askotan. Ondorioak Inperialismoa ondorio asko izan zituen: Garraio gehiago eta hobeagoa egotea. Medikuntzan aurrerapenak egotea baina gaixotasun gehiago ere. Armamentu gehiago egotea. Merkataritzan aldaketa sakonak ematea, ibilbide berriak egiten. Europarren sakabanatzea kolonietan. Kultura asko galtzea eta haien berberatasuna. Historiaren lau gurpilak Faktore ekonomikoak: Merkataritza berriak izatea produktu Industrialak jartzeko. Lehengai merkeagoak izateko. Kapitalen inbertsioak izateko kolonietan. Faktore politikoak: Izandako porrotengatik, ospea hobetzeko. Itsas ibilbide gehiago izateko. Faktore demografkoak: Europaren emigrazioa: 40 miloi pertsona beste herrialdeetara mugitu. Hainbat funtzionario kolonietan geratu ziren. Faktore ideologikoak: Misiolari batzuk fedea beste herrialdeetara eramateko. Geografa gehiago jakiteko.