XIX.

Inperialismo eta kolonialismoa

Asia eta Ozeania.
Inperialismoa XIX. mendean gertatutako prozesua. Asiarengan izan ziren eta Ozeaniaregan aldaketak eragin zituen. Gizartean, kulturan, politikan eta ekonomian eragina izan zituen. Kultura desagertaraztea eragin zuen eta ekonomian aldaketak egotea egin zuen. Asiarenganako interesak egon ziren Ingalaterraren, Frantziaren eta Errusiaren partetik. Interesak bi faktoreetatik izan ziren, merkatuek zabaldu behar zituztela haien produkzioa eta lehengaiak leku gehiagotara eramateko eta demografia arazoak konpontzeko (1914an 456 miloi pertsona munduan). Asian XVII. mendean misiolariei kanpora bota zituzten, kristauak jazarri zituzten eta Europarrei sarrera debekatu zieten. Asiarrek haien herria Europaren eraginez Asia aldatzea saihestu nahi zuten. XIX. mendean Ingalaterra eta Frantzia lehengaien eta merkatu berrien bila Asiara gerturatu zen. Asiarrek sartzen utzi behar izan zieten arrazoi ekonomikoengatik. Azkenean hauek Asian finkatu ziren. Indiaren boterearen zatiketa Inbertsoreen elkarte bat zen. 1600. urteko azken egunean Ingalaterrako Isabel I. erreginak Ekialdeko Indietako merkataritzaren monopolio artifiziala eskeini zion Gutun Errealaren bitartez. Hasieran elkarte komertzial soil bat zen, Bengalan izan zen kontrolatu zuten lehen fabrika, baina XIX.mendean, praktikan India gobernatzen bukatu zuen. Zipayoek ez zuten hori nahi(eliteko otomandar armadako zaldunak ziren),ezta goi-klaseko musulman eta indiarrek. Ez zuten Europarren menpe egon nahi, ezta beraien kultura Indian eragina izaterik. Zipayoen altxamena gertatu zen. Ondoren Ingalaterra Zipayoak suntsitu zituen eta definitiboki Indiaren boterearekin egin zen. Urte bat pasatu eta gero, 1858an, British East India Company desegin zen. Victoria Ingalaterrako erregina Indian enperadore bihurtu zen.

Txinako konkista 1839 urtean opioaren guda egon zen. Ingalaterrak, txinan opioarekin komertzializatzen saiatu zuen baina Txinan ez dute nahi. Ingalaterra irabazi zuen eta Hong-Kong lortu zuten, zenbait portuekin batera: Shangai, Ning-Po, Fu-Chou...

Asiaren erdialdeko konkista Errusia Uraletako hego-ekialdera zabaltzen da Turkestn eta ondoren ekialdera mugitzen dira Amur ibaira (txinatarrena) eta `Itsasaldeko Probintzia hartzen dute. Bertan ``Vladivostok fundatzen dute, geroago Port Arthur izango dena. Frantzia hazi zen Indotxina hartzen, 1850an, bakarrik Tailandia aske utzi zuten. Ingalaterrak Birmaniarekin bat egin zuen Frantzia heda ez zezan. Holandak Indonesia okupatu zuen.

Japon, potentzia berria Japon, Txina ez bezala, egoera berriei moldatzea lortu zuen haien armamentua handiagotzen. Honegatik, Japon Korea hartzea lortu zuen 1894an eta Errusiari Port Arthur ematera behartu zion. Ozeania Esploratzaile batzuek zonalde horietan egon arren ez zuten Australiako hainbat isla ezagutu, Melanesia, Micronesia eta Polinesia adibidez. XVII mendean James Cook eta Jean Galau isla hauek ezagutu zuten eta gainera jakin izan zuten bertan jendea bizi zela. Hauek erreinuetan banatuta zeudela ezagutu zuten eta misiolariak joan ziren bertara. Zeelanda berria kolonia Britanikoa egin zen 1841an. Australia espetxe bezala erabili zuten XIX. mendean. Bertan konbiktuei bidaltzen zieten. Europaren sarrera egin zen populatze koloniekin eta drainatze bezala erabili zuten Europako Iparraldeari eta Britaniari. Guzti hau kasu askotan indigenen desagerpena eragin zuen. Ondorioak Inperialismoa ondorio asko izan zituen, batzuk kolonizatuak izan zirenei eta beste batzuk kolonizatzaileentzat. Kolonizatuak: Garraio gehiago eta hobeagoa egotea. Medikuntzan aurrerapenak egotea baina gaixotasun gehiago ere. Merkataritzan aldaketa sakonak ematea, ibilbide berriak egiten. Kultura asko galtzea eta haien berberatasuna.

Kolonizatzaileak: Armamentu gehiago egotea. Merkataritzan aldaketa sakonak ematea, ibilbide berriak egiten. Europarren sakabanatzea kolonietan.

INTERESAK/KAUSAK - Historiaren lau gurpilak jarraituz.

Faktore ekonomikoak:
KOLONIZATUAK Merkataritza berriak izatea produktu Industrialak jartzeko. Lehengai merkeagoak izateko. KOLONIZATZAILEAK: Kapitalen inbertsioak izateko kolonietan. Lehengai merkeagoak izateko.

Faktore politikoak:
KOLONIZATZAILEAK: Izandako porrotengatik, ospea hobetzeko. Itsas ibilbide gehiago izateko. KOLONIZATUAK: Itsas ibilbide gehiago izateko.

Faktore demografikoak:
KOLONIZATU/KOLONIZATZAILE: Europaren emigrazioa: 40 miloi pertsona beste herrialdeetara mugitu. KOLONIZATZAILEAK: Hainbat funtzionario kolonietan geratu ziren.

Faktore ideologikoak:
KOLONIZATZAILEAK: Misiolari batzuk fedea beste herrialdeetara eramateko. Geografia gehiago jakiteko.