ZHNSEL YETERSZL OLAN RENCLER Zihinsel yetersizlik,kiinin yana ve konumuna uygun ilevsellii gsterememesiyle belirlenir.

.Bunun yan sra motor geliimi,dili kullanma yetenei bozuk, anlama ve kavrama yatlarndan geride bir dzeydedir. AAIDD (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities)'nin 2002 Haziran tarihli son ynergesinde Bireyin zihinsel ilevlerinde ve kavramsal, sosyal, pratik uyumsal becerilerinde kendini gsteren uyumsal davranlardan en az ikisinde, 18 yandan nce ortaya kan anlaml derecedeki yetersizlik/snrllk" olarak tanmlanmtr. Zihinsel yetersizlii tanmlamak ou zaman sorun olmutur. Bunun nedeni bilim adamlarnn zekay tam olarak neyin oluturduu konusunda halen fikir birliine varamamalardr. Uzmanlarn ou zekay bilisel yetenek olarak dnrken, bazlar da gerek yaamda karlalan sorunlar zme eklinde tanmlamaktadr. Zeka, amaca ynelik uyumsal davran olarak da aklanabilir. Gnmzde zeka hem bilisel yetenek hem de toplumsal uyum ltlerini kapsayacak ekilde tarif edilmektedir. amzda zeka gerilii anlamnda zeka yetersizlii ,zeka zr, normal alt zeka, oligofreni ve yakn zamanda geliimsel engellilik ve geliimsel gecikme gibi terimler kullanlmaktadr. A.B.D.de 1970den beri kullanlan geliimsel zrllk (developmental disability) terimi ise, zeka gerilii, serebral palsi, otizm ve zeka gerilii ile yakndan ilikisi olan dier nrolojik bozukluklar gibi ileri derecede ve sreen zihinsel ve fiziksel bozukluklar tanmlamak iin kullanlmaktadr. Bireylerde zeka geriliini saptamak iin yaplan almalarda standartlar belirlenmitir ve istatistiksel modele dayanan psikometrik lmler kullanlmaktadr. Zeka gerilii tans iin genellikle kabul edilen kesme noktas, ortalamann 2 standart sapma altndaki zeka blm (Intelligence Quotient, IQ)dr. Bu deer 70 zeka puannn altn ifade eder.

130 ve st Deha 120-129 110-119 90-110 80-89 70-79 Parlak zeka stn zeka Normal zeka Donuk normal zeka Snr zeka gerilii

69 ve alt 52-69 36-51 20-35

ZEKA GERL Hafif zeka gerilii Orta derecede zeka gerilii Ar zeka gerilii

20den daha dk Derin zeka gerilii Yaplan aratrmalarda zeka geriliinin yaygnl %1 olarak bildirilmektedir. Erkeklerde kzlardan iki kat daha sk gzlenir. Zeka gerilii grlme sklnn erkekler arasnda fazla olmasnn nedenleri unlardr: Erkekler, merkezi sinir sisteminde hasar meydana getiren d etmenlere daha dayanksz grlmekte ve bu nedenle zihinsel geliimleri etkilenmektedir. Erken doum, yeni doan lm ve l doum gibi durumlar erkek ocuklarda daha sktr.

Klinik zellikler ve Tan Koyma Zeka gerilii dzeyleri: Amerikan Psikiyatri Birlii ve Amerikan Zeka Yetersizlii Birlii drt zeka gerilii dzeyi belirlemitir. Bu zeka dzeylerinin Wechsler puanlarna gre dalm u ekildedir: GERLK DZEY Hafif derece zeka gerilii Orta derece zeka gerilii WechslerGerilii olanlarn yaklak %si puan 55-69 89

40-54

Ar derece 25-39 zeka gerilii leri derece 0-24 zeka gerilii

Zeka Geriliinin Deerlendirilmesi 2

Zeka geriliinin deerlendirilmesi multidisiplinerdir. Psikologlar bilisel deerlendirmelerini yapar. Pediatristler ve klinik genetik uzmanlar fiziksel tan deerlendirmelerini yapar. Psikiyatristler ve davran terapisti psikologlar; bireyi ruhsal bozukluklar ve davran ilevleri ynnden deerlendirir. Standartize zeka lm testleri: ada zeka testleri genel olarak ezberlenmi bilgi, algsal-motor yetenekler ve mantksal ilemler gibi eyleri ler. Bu testlerin en nemli zellii baskn kltr temsil eden nfusun normlarna uygun olmasdr. Biyomedikal deerlendirme: Aile yks, gebelik, perinatal durum, ocuun geliimi, sal, sosyal ve retim yks grmede sorgulanr. Fiziksel muayenesi ve nrogeliimsel muayenesi yaplr. yk ve muayenesinde patolojik bulgular var ise gerekli laboratuvar testleri istenir. Psikolojik ve davransal ilevselliin deerlendirilmesi: Psikiyatrist ve psikologlar tarafndan yaplr.Hafif derece zeka gerilii olanlar ile szel ifade etme ve iletiim becerileri iyi olanlarda tan koyma ilemleri fazla farkllk gstermez. letiim becerileri yetersiz olanlarda hasta hakkndaki bilgiler, daha ok ailesi ve yakn kiilerden alnan bilgilere ve direkt davranlarnn gzlemlerine dayanr. Ayrntl yk alma: Hastadan ve ona bakm verenden alnan yk unlar kapsar: imdiki belirtiler: eitli durum ve ortamlarda ocuun zgn davranlar, zamanla belirtilerin deiimi, nceki olaylara ve bu davranlara bakm verenlerin baklar. nceki psikiyatrik tedavilerin ayrntlar, tedavinin yan etkileri ve imdiki belirtilerle ilikisi. Gemiteki zel eitim ve beceri kazandrma giriimleri ve imdiki alma gruplar ve yaam durumunun nitelii, uygunluu, destekleyici hizmetlerin elverililii ve hasta bakm iin uzun dnem planlar. Gemite yaplan bilisel test ve deerlendirmelerin gzden geirilmesi, gerekirse yeniden tekrarlanmas. Hasta Grmesi: Grme, hastann iletiim becerilerine gre uygun hale getirilmeli, basit, anlalr ve somut dil kullanlmal, gven ve destei iermelidir. Evet veya Hayr cevaplar gerektiren ve ynlendiren sorulardan kanlmaldr. Grmenin szel olmayan boyutunda verilen basit grevlerdeki performans, yaknl, duygu ifadesi, dikkat sresi, etkinlik dzeyi ve uygunsuz davranlar deerlendirilir. Tbbi gzden geirme: Burada hastann geliimi ve tbbi yks, gemite etiolojiyi aa karmaya ynelik deerlendirmeler, birlikte bulunan tbbi hastalklar ve onlarn tedavisine ynelik yaklamlar gzden geirilir.

Zeka gerilii gsteren ocukta en belirgin zellik, konumann balamam olmas veya ok yava gelimesidir. Beden gelimesi de yavatr. Ba dik tutma, emekleme, yzme, oturma, koma genellikle ge balar. Zek geriliinin hafif derecelerinin tehisi, ocuun gelimesi srasnda belirli eksikliklerin grlmesiyle konur. rnein, normal ocuun 6. ayda oturabilmesi ve 1 yanda da yryebilmesi gerekir. Ar zek geriliiyse, ilk aylarda saptanabilir: Genellikle, evreyle ilgisizlik, huzursuzluk ve anlamsz, amasz hareketler gze arpar. Birinci yln sonunda, anlaml heceleri syleyemeyip, garip sesler karmak, idiosi belirtisi olabilecei gibi, ocuun sar ve dilsiz olduuna da iaret edebilir. Zek geriliine genellikle, epilepsi tipi nbetler elik eder.

Hafif derece zeka gerilii okula balamadan nce fark edilmeyebilir. ocuklar okula baladktan ve ev dndaki etkinliklere katldktan sonra zihinsel yetersizlikleri grnr hale gelmeye balar. Derslerin snf atladka daha da glemesi ve bilisel yeti gerektirmesi nedeniyle ergenlik dnemine doru fark edilme dorua kar. leri derece zeka gerilii olanlara, ok erken yalarda tan konulur. Bunlar, ocuklukta zel destee gereksinim duyarlar ve bu durum erikinlikte de devam eder.

Birlikte Bulunan Engeller ve Psikiyatrik Bozukluklar 1. Fiziksel engeller a. Grme bozukluklar: Zeka gerilii olanlarn %10 kadarnda grme bozukluklar vardr. Bu oran ileri zeka gerilii olanlarda %15e kadar artmaktadr. b. itme kayb: Zeka gerilii olan nfusta yaplan aratrmalar %1015 orannda iitme sorunlarnn olduunu bildirmektedir. c. Konuma ve dil sorunlar: Zeka gerilii olan ocuklar normal ocuklara gre, zellikle artikulasyon bozukluklar gsterirler. Daha ksa ve daha az karmak tmceler kurarlar. Bundan dolay bu ocuklar iletiimde yeteri kadar ak olamazlar. Soyut ifade etme gl gsterdiklerinden daha fazla somut terimler kullanrlar. Daha az yklem, daha ok isim kullanrlar. d. Epilepsi: zeka gerilii olanlarda olmayanlara gre daha sk ve ileri derecede epileptik nbetlerin olduu gsterilmitir.

e. Serebral palsi: Serebral palsi ile zeka gerilii ounlukla birlikte grlr. Serebral palsili ocuklarn byk ksmnda ar ve ileri derece zeka gerilii bulunur.

2. Ruhsal engeller: Zeka gerilii olanlar toplumun isteklerini yerine getirmede zorlanrlar. Duygusal atmalar zmek iin bilisel yetenekleri azdr ve yarglamalar bozuktur. a. Psikotik bozukluklar: izofreni, zeka gerilii olanlarda en sk rastlanan psikozdur. Fakat ileri derecede zeka gerilii olanlarda tan koymak zordur. Belirtilerin zeka geriliine mi, yoksa psikoz belirtisine mi ait olduunu belirlemek gtr. b. Nevrotik bozukluklar: Zeka gerilii olanlarda nevrotik bozukluklarn grlme skl %4-6 kadardr. Bu oran genel nfustaki orandan daha fazladr. c. Kiilik bozukluklar: Zeka gerilii olanlarn en fazla iledikleri sular homosid ve cinsel sulardr. Zeka gerilii olanlar arasnda, kendine ynelik zararl davranlar (self-mutilasyon), kiiye ve mala ynelik fiziksel saldrlar, dier ruhsal bozukluu olanlara gre anlaml dzeyde farkl bulunmutur. d. ocukluun psikiyatrik bozukluklar: Zeka gerilii olan bireylerde, dikkat eksiklii ve ar hareketlilik psikiyatriye mracaatn sk nedenleri arasndadr. Sklkla uyumsuzluk ve bakm verenin ynergelerine uymama nedeniyle getirilirler. Zeka gerilii olan ocuklar arasnda stereotipik davranlara, kendine zarar verici davranlara ve pika gibi yeme bozukluklarna da sk rastlanr.

ZEKA GERLNN NEDENLER Zeka gerilii vakalarnn pek ounda olay aklayacak bir neden tespit edilemez. (Vakalarn %75inin sebebi bilinmez.) Vakalarn ounu hafif mental retardasyonlu vakalar oluturur; fakat ar zeka geriliklerinde bir neden belirleyebilme olasl daha fazladr. Bilinen sebeplerin banda % 40lk oranla KROMOZOMAL ANOMALLER gelmektedir. Zeka gerilii olan kiilerin yaklak %35inde GENETK bir neden grlmektedir.

DOUM NCESNDEK (PRENATAL) NEDENLER 1) Otozomal Kromozom Bozukluklar 5

Doum ncesi nedenlerin banda otomozomal kromozom bozukluklar (kaltsal bozukluklar) gelmektedir.

DOWN SENDROMU, EDWARDS SENDROMU KED ALAMASI (CAT CRY) bu tr bozukluklarn en nemlileri olarak karmza kmaktadr.

DOWN SENDROMU: Genetik dzensizlik sonucu bulunmas durumudur. 700 canl doumda 1 grlr. Orta ve ileri derece zeka gerilii yapar. Down sendromlu hastalarda lm oran yksektir. lm sebebi olarak ise doutan gelen kalp yetmezlii ska karmza kmaktadr. Down sendromunun nropatolojisi belirsizdir.Down sendromlu hastalarda grlen kas gerginlii azalmas, motor dzensizlikler ve ardk motor etkinliklerindeki bozukluklar beyincie ait ilev bozukluunu dndrr. EDWARDS SENDROMU: Down sendromundan sonra en sk rastlanan kromozom bozukluudur. 5000 canl doumda 1 grlr. leri derece zeka gerilii yapar. Birok iskelet ve organ anomalilerine yol amaktadr. Edwards sendromlu bebeklerin %90 ilk 12 ayda lmektedir. insanda fazladan bir 21. kromozomun

KED ALAMASI (CAT CRY): Bu sendrom adn yeni doan bebein alamasndan alr. Bebek yemek yerken ve yutkunurken zorluk eker. Kedi alamas vakalarnda 5. kromozomun ksa kolu kktr. Orta dereceden ar dereceye kadar zeka geriliklerine yol amaktadr. 2) Cinsiyet Kromozom Bozukluklar 6

KLINEFELTER SENDROMU (XXY SENDROMU), hcre blnmesi srasnda eeysel kromozom dzensizliklerinden kaynaklanan semptomlarn hasta kiide grlmesi durumudur. Erkek bireylerde 600 canl doumda 1 grlr, snrl zeka ilevinden hafif derece zeka geriliine kadar eitli bozukluklara yol aar. Testesteron hormonu dkl ve kadnms gs geliimi ek zellikleridir. SPER D SENDROMU (XXX SENDROMU), bayanlarda 850 canl doumda 1 grlr. Kadnn fiziksel yaps normal grnrken mental yapsnda belli belirsiz anormallikler vardr. X kromozomlarnn says ne kadar fazla olursa zeka gerilii de o kadar derinleir. FRAJIL X SENDROMU, bir X kromozomunun uzun kolunun ucuna yakn ksmnda incelmesiyle kromozomun kk paralara ayrlmas durumudur; kaltsal zeka geriliinin bilinen en sk nedenidir. 1000 canl doumda 1 grlr. Kz ocuklarda genellikle hafif derece zeka geriliine yol aarken erkek ocuklarda hafif ya da orta derece zeka gerilii grlmektedir. 3) Gen Anormallikleri DOMNANT GEL GEN ANORMALLKLER BOURNEVILLE HASTALII (TBEROZ SKLEROZ) Beyin, bbrekler, kalp, gzler, akcierler gibi hayati organlarda ve deride iyi huylu tmrlerin olumasna neden olan multi sistemik bir genetik hastalktr. 200 bin canl doumda 1 veya daha az grlr. Hastalarn %60nda hafiften orta dereceye kadar zeka geriliine rastlanmaktadr.

VON RECKLINGHAUSEN HASTALII (NROFBROMATOZS) Deri, sinir sistemi ve gzde belirtiler oluturan ayn zamanda genetik gei gsteren bir hastalktr. Sinir tmr olarak da bilinen bu hastalk 3000 canl doumda 1 grlr. Hastalarn %25inden aznda hafif derece zeka geriliine rastlanmaktadr. RESESF GEL GEN ANORMALLKLER

FENLKETONR En sk grlendir. Bu hastalkla doan ocuklar proteinli gdalarda bulunan fenilalanin isimli bir amino asidi metabolize edemezler, sonuta kanda ve dier vcut svlarnda artm olan fenilalanin ve onun artklar ocuun gelimekte olan beynini harab eder ve ileri derecede zihinsel zrl olmasna, sinir sistemini ilgilendiren daha birok belirtilerinin ortaya kmasna neden olur. 11500 canl doumda 1 grlr. GALAKTOZEM St ve st rnlerinde bulunan galaktozun yeteri kadar metabolize edilemeyiinden kaynaklanr. 200 bin canl doumda 1 ortaya kar. Galaktozca fakir mama ve yiyeceklerle tedavi edildiinde zeka gerilii grlmeyebilir. 7

4) Doum ncesi nfeksiyonlar Gebelikte annenin geirdii kzamkk ve herpes simpleks virs (dudak uuu) infeksiyonlar zeka geriliiyle yakndan ilgilidir.

Nrolojik olarak normal olan fakat beyin-omurilik svlarnda kzamkk virs saptanan ocuklar 10 yalarna doru zeka ve davran sorunlar gsterebilirler. Gebelikteki sitomegalovirs infeksiyonu %61 orannda zeka geriliine neden olmaktadr. Domalk sifiliz (frengi hastal) ve gebelikte geirilen influanza (grip hastal) zeka geriliine sebep olan dier infeksiyonlar olarak sralanabilir.

5) Gebelikte Dier Etmenler Gebeliin erken dneminde annenin karn blgesine verilen rntgen nlar ya da gebenin nkleer santral felaketleri gibi iyonlam radyasyonla karlamas fetste beyin hasarna yol aar. Halk arasnda gebelik zehirlenmesi olarak bilinen preeklamptik toksemi, doum ncesi kanamalar, ouz doumlar, fetsn rahim ierisindeki normalden farkl durular, ok ksa ya da ok uzun doum arlar zeka geriliine neden olabilir. Gebelik srasnda alkol almnn yan sra gebenin cva ve kurun gibi ar metallerle zehirlenmesi de zeka geriliine neden olmaktadr.

DOUM SIRASINDAK (PERNATAL) NEDENLER Gnmzde doum koullar ve yeni doan bebein bakm nitelik ynnden daha iyi durumdadr; fakat ciddi derecedeki doum boulmalar ada tp merkezlerinde bile grlmeye devam etmektedir. 1000 canl doumda 5 kadar grlen bu durum bebeklerin %20sinde boulma sonras beyin hastalklar oluturarak zeka dzeylerini etkilemektedir. Tbbi yaplmayan douma bal komplikasyonlar ve yeni doan bebein anne-babann kan uyumazlna bal ciddi sarlk geiriyor olmas da zeka geriliine neden olan nemli etmenler arasndadr.

DOUM SONRASINDAK (POSTNATAL) NEDENLER Doum sonrasnda zeka geriliine yol aan nedenler arasnda kzamk, bomaca, kabakulak , menenjit ve ensefalit (beyin iltihab) yapan hastalklar nde gelir. Kuduz as gibi viral alar sonrasnda oluan ensefalopatiler de zeka gerilii oluturur.

Zeka Geriliinde Tedavi ve Eitim

1. nleme Birincil nleme kincil nleme 2. zel eitim 3. Fiziksel Rehabilitasyon 4. Davran tedavisi 5. la Tedavisi 6. Aile danmanl nleme Birincil nlemede zeka geriliine yol aan etkenlerin gerilik ortaya kmadan nlenmesi olup bunun iin en etkin yntem toplumun bilgilendirilmesidir. kincil nlemede ise down sendromu gibi hastalklarn erken tans ve tedavileri zeka geriliinin ortaya kmasn en aza indirmektedir. zel Eitim Zeka gerilii olan ocuun tedavisinde baar ocuun mental kapasitesine gre eitli alardan desteklenmesidir. Fiziksel Rehabilitasyon Dzenli sportif faaliyetlerle arlk kontrol, fizik koordinasyonun gelitirilmesi ve vcut grntsnn dzeltilmesi salanlr. Davran tedavisi Zeka gerilii olanlara uygulanan davran tedavisinin amac ruhsal bozukluu tedavi etmek deil, sosyal beceriler ve eitim sorunlar gibi alanlardaki uyumu kolaylatrmaktr. Davran tedavisi ile sosyal yeteneklerde, zellikle iletiim ve gnlk yaam yeteneklerinde belirgin dzelmeler salanr. 9

la Tedavisi Zeka geriliini tedavi edecek ila yoktur. Fakat zeka gerilii olanlarda ergenlik anda grlebilecek saldrganlk, davran bozukluklar veya psikiyatrik rahatszlklar iin ila kullanlabilir. Aile danmanl Aile, ocuunun zeka gerilii olduunu rendiinde nce kabullenemez, kabullendiinde ise sululuk, fke, aresizlik ve umutsuzluk duygular hisseder. ocuklarn, ihtiyac olan sevgi, efkat ve ilgiden mahrum brakabilirler, reddedebilirler ve kt davranabilirler. Bu nedenle ailenin rehberlie ve destee ihtiyac vardr. Eitim imkanlar Zeka gerilii olanlarn ou renme, gelime, byme yeteneine sahiptir. Bu ahslarn byk ounluu verimli olabilir ve sosyal aktivitelere katlabilirler. Eitimin amac zeka gerilii olan ocuu ulaabilecei en yksek kapasiteye ulatrmak, mesleki rehabilitasyon ve sosyal uyumu salamaktr. Zeka Gerilii Olan ocuklara Yaplacak Eitimin zellikleri ocuun ilgisini eken, yana uygun, materyaller

Eitimde kullann

ocua verilecek bilgi ve talimatlar, ksa, anlalabilir olmal, ilerleme kk admlarla olabilir. Verilen her talimat kontrol edilmelidir. Kendine yakn zeka seviyesindekilerle ayn ortamda eitilmelidir. ocua retilen grev ve beceriler ok sk tekrarlanmal ve okul dnda da eitim devam ettirilmelidir. retilecek eyler birletirilmelidir kk, paralara blnmeli sonra

ocuun zayf ve gelimi ynleri tespit edilmelidir. ocuk bireysel olarak tannmal ve deerlendirilmelidir.

Uygun eitim retim ortam hazrlanmaldr. ocua iten ve scak davranlmaldr. ocukla alan retmenin, ebeveynin sabrl olmas gerekir. ocua verilen eitimde onu ok sk dllendirmek gerekir, dl istenilen davrann hemen ardndan ve gerektiinde verilmelidir.

10

Zeka gerilii olan ocuklarn ihtiyalar dier ocuklarla ayndr. Bunlarn eitimi, mesleki hazrlama, salk hizmetleri, elence aktiviteleri, vs. Ayrca zeka zrllerin durumlarndan dolay baz ilave servislere ihtiyalar vardr. Bu servisler; tehis ve lme deerlendirme merkezleri, erken eitim merkezleri, uyarma programlar, zellemi rehabilitasyon merkezleri vs.

KAYNAKLAR

http://tr.wikipedia.org/wiki/Zek%C3%A2_gerili%C4%9Fi http://en.wikipedia.org/wiki/Mental_retardation http://www.cayeli-shcek.gov.tr/news.php?readmore=72 http://www.vizyonrehabilitasyon.com/tr/sayfa/goster/mental-yeni http://www.ogretmenlerforumu.com/ozur-turleri/mentalretardasyonda-ayirici-tanitedavi-ve-yardim-ilkeleri-t19912.0.html http://www.fizik-tedavi.org/content/view/205/29/ http://www.ozelegitimevi.com/index.php? PHPSESSID=8bc9ea2528944942758917bafe20234b&topic=3812 http://www.okulpdr.net/zihinsel.htm http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/mr.htm http://www.dental.ufl.edu/faculty/pburtner/disabilities/turkish/mnr etard_tk.htm http://www.turanuslu.com/2008/05/07/mental-retardasyon-zekageriligi/

ANIL KANDEMR GKHAN KO METN TORLAK OUZ KURNAZ

20080903048 20080903034 20080903004 20070903020

11