ALUMNANIN EKSTRZYONLA EKLLENDRLMES

Mustafa KIRAN, . Faruk EMRULLAHOLU

ZET Bu almada muhtelif miktarlarda balayc ieren Alcoa CT 3000 SG, orijinal ve ykanmkalsine edilmi Seydiehir almina tozlarnn ekstrzyonla ekillendirilmesinde optimum ekstrzyon parametreleri belirlenmitir. Optimum artlarda retilen paralar 1450 Cden 1650 C kadar deien scaklklarda sinterlenmitir. Sinterlenmi numunelere su emme, grnr gzenek ve basma dayanm testleri uygulanmtr. Anahtar Kelimeler: Seydiehir alminas, Alcoa Alminas, Ekstrzyon, Katklar, ABSTRACT In this study, the optimum parameters were determined for extrusion of Alcoa CT 3000 SG, original and washed-calcined Seydiehir alumina powders containing various amounts of binders. The samples prepared optimum conditions were sintered at changing from1450 to 1650 C temperatures. Water absorption, apparent porosity and compressive strength tests were applied to the sintered samples. Keywords: Seydiehir Almina, Alcoa Almina, Extrusion, Additives, 1. GR

Bugn dnyada byk bir kullanm alanna sahip olan ileri mhendislik seramik malzemelerin banda mekanik, sl, optik, elektrik, kimyasal ve nkleer zelliklerinden dolay almina ve almina bazl seramik malzemeler gelmektedir. Seramik malzemeler farkl bileimde kristal ve cam yapl fazlar ve genellikle porozite iermektedir. Bu farkl yap bileenlerinin miktar ve dalmlar seramik malzemelerin zelliklerini nemli lde etkilemektedir [1]. Alminann ilk kullanm alan, buji ve laboratuar malzemeleridir. retimindeki imknlarn gelimesi ve aratrlmasndan dolay elde edilen bilgi birikimi sayesinde gnmzde alminann kullanm alan nemli miktarda artmtr. Bugn almina zellikle yksek scaklk frnlarnda geni apl kullanlmaktadr. Bunun yan sra; kesici takm, yatak malzemesi, tekstil endstrisinde iplik klavuzu olarak, elektronik endstrisinde, zrh yapmnda, tpta implant ve protezlerde kullanlmaktadr [2]. Almina rnler dkmle, ekstrzyon, enjeksiyon kalb, souk ve scak presle ekillendirilmektedir. ekillendirmede un, polivinil alkol, mum, lastik lteks, doal reine gibi organik balayclar ve yalayclar kullanlmaktadr. Almina, stlm termoplastik reineyle kartrlarak enjeksiyon ile ekillendirildiinde yzeyi ok dzgn, hassas llerde paralar retmek mmkndr. [3-5]. Ekstrzyon bir plastik ekil verme metodu olup ekstrze edilen amur toz ve sv faz ihtiva eden iki bileimli sistem olarak dnlebilir. Belirli bir plastiklie sahip ekstrzyona uygun zellikte bir karm elde edebilmek iin seramik tozuna, katk maddeleri ilavesi gerekmektedir. Ekstrzyon geleneksel seramik ve refrakter alannda uzun bir gemii olan en eski bir proses olup uzun boyutlu seramik rnlerin retiminde gerekli ve ekonomik adan dk maliyetli bir teknik olarak kendini ispatlamtr. Ekstrzyon teknii ile frn tpleri,

tulalar, izolatrler, katalitik ve elektronik altlklar, termokupl koruyucu tpler ve son zamanlarda s deiim tp ve bal petei ekilli altlklar retilmektedir. [6]. Yurdumuzda primer alminyum reticisi olan Etibank Seydiehir Alminyum letmesi Messesesi Mdrlne bal almina fabrikasnda hidrat retimi ince ebada uygun olarak projelendirilmitir. Fabrikada elde edilen almina, tane boyutu unumsu ve kumumsu almina arasndadr. Bu sebeple tesislerde elde edilen almina Intermediate tip alminadr. [7]. AKde kaolen ve Seydiehir aluminas kullanlarak ekstrzyonla mllit plaka ve borular retilmitir [8]. Tbitak MAMda yapan bir almada Alcoa alumina tozundan ekstrzyon yntemi ile seramik retimi iin eitli balayc sistemleri ile ekstrzyon parametreleri allm ve en uygun ekstrzyon artlar tespit edilmitir. retilen tp ve ubuk eklindeki ekstrze paralar, balayc giderme ve sinterleme ileminden sonra eitli karakterizasyonlara tabi tutulmutur. Paralarn mekanik zellikleri, younluk, sertlik, eme ve anma dayanm ile mikroyaplar ise SEM yntemi ile karakterize edilmitir [4]. Bu almada hem Alcoa ve hem de Seydiehir alminasnn ekstrzyonla ekillendirilmesi incelenmitir. 2. DENEYSEL ALIMALAR

2.1. Toz Hazrlama: almalarda kullanlan almina ET alminyum tesislerinde retilmi metalrjik kalitede almina ve Alcoa firmas tarafndan retilen Alcoa CT 3000 SG almina (izelge 1) kullanlmtr. Katk olarak tankrom (iecam Mersin Soda Sanayi), Sodyum Karboksimetil Selloz (Na CMC), gliserin, oleik asit (Tari Zeytinya Fabrikas) kullanlmtr. NaCMC balayc, gliserin plastikletirici ve oleik asit ise tozlarn dispersiyonunu salamak amac ile kullanlmtr. Seydiehir alminansn % 0,40 orannda Na2O iermesi ve tamamnn alfa alminadan olumamas, az miktarda gei alminalar iermesi nedeni ile Seydiehir alminas Na2O giderme ve 1200 Cde kalsinasyon ilemlerine tabi tutulmu ve ayr bir grupta incelenmitir. Na2O giderme ilemi iin 30 gr Seydiehir alminas 38gr saf su ierisinde 10 dakika sre ile mekanik kartrcda kartrlm, vakumlu szme nitesinde szlm, birka kez de saf su ile ykanmtr. Bu rn kurutulduktan sonra elektrikle stlan kuyu frnda 1200 Cde 2 saat sre ile gei fazlarnn alfa alminaya dnmesi iin kalsine edilmitir.
izelge 1. Alcoa ve Seydiehir aluminasnn zellikleri Alcoa CT3000SG Seydiehir almina Al2O3 99,70 97,59 Na2O 0,08 0,40 CaO 0,02 SiO2 0,03 0,02 Fe2O3 0,02 0,027 K.K. 1,98

2.2. Karm Hazrlama: Deien oranlarda sodyum karboksi metil selloz(NaCMC), gliserin, oleik asit ve su kullanlarak plastik karmlar hazrlanm ve karmlar plastik poetler ierisinde az kapal olarak 24 saat bekletilmitir. Bu numunelerin plastiklik ve balanma zellikleri kontrol edilmi ve bunlar ierisinden uygun olanlar seilerek ekstrzyonda ekillendirmeler yaplmtr. Yaplan denemeler sonucunda elde edilen ideal karm oranlar izelge 2de verilmitir. Plastik karm hazrlama ileminde nce su, gliserin ve oleik asit birlikte kartrlm ve bunun zerine NaCMC yava yava ilave edilmitir. Hazrlanan bu karm zerine alumina tozlar eklenerek yorulmu, nemin homojen

dalmas iin yuvarlak toplar haline getirilmi ve kapal bir naylon torba iinde 24 saat bekletilmitir.
izelge 2. almada kullanlan ve optimum artlarda hazrlanan karmlar Alcoa Seydiehir YKE* Na CMC Gliserin Oleik Asit Almina Almina Seydiehir 80 0,5 0,75 0,75 61 5 2,5 1,5 64 3 2 1 *Ykanm, tekrar kalsine edilmi Seydiehir alminas

Su 18 30 30

1 2 3

2.3. Numunelerin ekillendirilmesi: 24 saat naylon torba iinde bekletilen karmlar Afyon Kocatepe niversitesi Afyon Mhendislik Fakltesi Seramik Uygulama Atlyesinde bulunan Maksan Firmas (zmir) tarafndan retilen ekstrzyon cihaz (Resim 1.) ile ekillendirilmitir. ekillendirme ilemine balamadan nce karmlarn homojenizasyonunu salamak amac ile hazrlanan plastik masseler 5 6 defa makineden geirilmi ve daha sonra azlk kalplar taklarak ekillendirme ilemine geilmitir. Ekstrzyonda 2,5 cm apl 4 cm uzunluunda silindir ubuk ve borular retilmitir.

2.4. Sinterleme lemi: Sinterleme ilemi iki aamal olarak gerekletirilmitir. Birinci aamada numuneler elektrikle stlan kuyu frnda kademeli olarak 1200 Cye klarak n sinterleme ileminden geirilmitir. kinci aamada ise 5C /dak stma hz ile 1450, 1500, 1550, 1600 ve 1650 Clerde 2 saat bekletme sresinde Nabertherm marka 1750 oC 'lik yksek scaklk frnnda sinterleme ilemi gerekletirilmitir. Belirtilen scaklklarda almina taneleri atomik difzyonla birbirine balanmaktadr. 2.5. Numunelere Uygulanan Testler: Sinterlenmi numunelerin kuru, su emmi ve su ierisindeki arlklarndan hareketle su emme, grnr, kapal ve toplam porozite ile birim hacim arl ve grnr younluklar hesaplanmtr. Numunelerin ayrca basma dayanm testine tabi tutulmutur.

3.

DENEY SONULARININ RDELENMES

3.1. Su Emme Deneyi Sonular Seydiehir alminas (SA), ykanm, kalsine edilmi Seydiehir alminas (YKESA), Krom katkl Seydiehir alminas (KKSA), ykanm-kalsine edilmi krom katkl Seydiehir alminas (YKEKKSA) ve Alcoa alminasnn sinterleme scaklna bal olarak su emme %leri deiimi izelge 3 de sunulmutur.
izelge 3. SA, YKESA, KKSA, YKEKKSA ve Alcoa alminasnn su emme deerleri (%) Scaklk (C) SA YKESA KKSA YKEKKSA ALCOA alminas 1450 46,02 39,07 4,63 1500 43,13 36,13 1,03 1550 42,20 33,51 41.79 34.43 0,27 1600 39,88 30,85 0,13 1650 35,13 28,47 0,13

izelge 3 de verilen sonular incelendiinde; sinterleme scakl art ile birlikte ak gzenek miktarnda azalma olduu iin numunelerin su emme deerlerinde bir d gzlenmitir. Alcoa alminasnn kullanld reeteden elde edilen numunelerin en dk su emme deerine sahip olduu grlmtr. Seydiehir alminasnn, ykanp kalsine edildikten sonra su emme deerinin dt grlmtr. Fakat ykanm kalsine edilmi Seydiehir alminasna krom ilave edildikten sonra bir ykselme gzlenmitir. 3.2. Gzenek lm Sonular Numunelerde sinterleme scaklna bal olarak deien gzenek %leri izelge 4de sunulmutur.
izelge 4. Numunelerin sinterleme scaklna gre deien gzenek miktarlar Gzenek Miktar Sinterleme Scakl (C) (%) 1450 1500 1550 1600 Ak gzenek 59,76 58,59 58,32 56,99 SA Kapal gzenek 7,29 6,92 6,64 6,65 Toplam gzenek 67,05 65,51 64,94 63,64 Grnr gzenek 56,22 54,62 53,21 51,30 YKESA Kapal gzenek 7,26 7,03 6,36 6,51 Toplam gzenek 63,48 61,65 59,57 57,81 Ak gzenek 55,18 KKSA Kapal gzenek 11,32 Toplam gzenek 66,50 YKEKKSA Ak gzenek 50,26 Kapal gzenek 12,17 Toplam gzenek 62,73 Alcoa Aluminas Ak gzenek 14.62 3.51 0.93 0.45 Kapal gzenek 5,37 10,09 11,80 11,68 Toplam gzenek 19,19 13,60 12,73 12,13 Karmlar

1650 54,20 6,52 60,72 49,58 6,05 55,63

0.45 12,98 13,43

izelge 4.de verilen sonular incelendiinde; SA ve YKESA kullanlarak hazrlanan karmlardan hazrlanan numunelerde sinterleme scakl arttka ak, kapal ve toplam gzenek % deerlerinde bir azalma olduu grlmektedir. Alcoa alminasndan hazrlanan

numunelerde ise sinterleme scakl arttka ak ve toplam porozite deerlerinde azalma olurken kapal porozite deerlerinde art meydana gelmitir. 3.3. Birim Hacim Arl lm Sonular Seydiehir alminas (SA), ykanm, kalsine edilmi Seydiehir alminas (YKESA), Krom katkl Seydiehir alminas (KKSA), ykanm, kalsine edilmi krom katkl Seydiehir alminas (YKEKKSA) nn sinterleme scaklna bal olarak deien birim hacim arl deerleri izelge 5 de sunulmutur.
izelge 5. Numunelerin sinterleme scaklna gre birim hacim arl deiimleri (gr/cm3) Scaklk (C) 1450 1500 1550 1600 1650 SA 1,299 1,359 1,386 1,429 1,545 YKESA 1,439 1,512 1,587 1,663 1,739 KKSA 1,320 YKEKKSA 1,469 ALCOA alminas 3,153 3,404 3,442 3,463 3,410

izelge 5de verilen sonularda grld gibi; SA, YKESA ve Alcoa aluminas kullanlarak hazrlanan numunelerde sinterleme scakl arttka birim hacim arl deerlerinde art olduu grlmektedir. Aluminann teorik younluunun 3,96 gr/cm3 lduu dikkate alnarak yaplan hesaplamalar sonucunda 1650 Cde sinterlenmi SA, YKESA ve Alcoa aluminalarndan hazrlanm numunelerin birim hacim arl deerleri sras ile % 39,02, % 43,91 ve % 86,11 olmutur. Bu sonulara gre Seydiehir alminalarndan retilen numunelerin ok gzenekli rnler verdii, Alcoa alumminasndan retilen numunelerin ise ok daha iyi sonular verdii grlmektedir. AK Seramik Mhendislii Blmnde daha katksz Seydiehir alminas kullanlarak yaplan almalarda benzer sonular alnmtr. 3.4. Basma Dayanm Deney Sonular Seydiehir alminas (SA), ykanm, kalsine edilmi Seydiehir alminas (YKESA), Krom katkl Seydiehir alminas (KKSA), ykanm, kalsine edilmi krom katkl Seydiehir alminas (YKEKKSA) nn sinterleme scaklna bal olarak deien namsa dayanm deerleri izelge 6 de sunulmutur.
izelge 6. Numunelerin sinterleme scaklna gre basma dayanm deiimleri (kg/cm2) Scaklk (C) 1450 1500 1550 1600 1650 SA 5,658 8,071 9,121 10,556 14,888 YKESA 14,038 15,42 18,838 27,64 29,717 KKSA 18,838 YKEKKSA 20,583 ALCOA alminas 83,641 93,621 106,972 113,098 120,005

izelge 5de verilen sonularda grld gibi; SA, YKESA ve Alcoa alminas kullanlarak hazrlanan numunelerde sinterleme scakl arttka basma dayanm deerlerinde art olduu grlmektedir. Seydiehir alminasndan retilen numunelerin ok dk basma dayanm deerleri verirken, Alcoa alminasndan hazrlanan numuneler buna gre 10-20 kat arasnda deien oranlarda yksek basma dayanm gstermitir. Seydiehir alminasnn yksek soda ierii ve iri taneli oluu nedenleri ile zor sinterlemesi sonucu ok gzenekli ve dayanm dk rnler elde edilmitir.

4. SONULAR Sinterleme scakl art ile birlikte numunelerin su emme deerlerinde bir d gzlenmitir. ALCOA Alminasnn kullanld reeteden elde edilen numunelerin en dk su emme deerine sahip olduu grlmtr. Seydiehir alminasnn, ykanp kalsine edildikten sonra su emme deerinin dt grlmtr. Fakat ykanm kalsine edilmi Seydiehir alminasna krom ilave edildikten sonra bir ykselme gzlenmitir. SA, YKESA ve Alcoa aluminas kullanlarak hazrlanan numunelerde sinterleme scakl arttka birim hacim arl deerlerinde art olmutur. Aluminann teorik younluunun 3,96 gr/cm3 lduu dikkate alnarak yaplan hesaplamalar sonucunda 1650 Cde sinterlenmi SA, YKESA ve Alcoa aluminalarndan hazrlanm numunelerin birim hacim arl deerleri sras ile % 39,02, % 43,91 ve % 86,11 olmutur. Bu sonulara gre Seydiehir alminalarndan retilen numunelerin ok gzenekli rnler verdii, Alcoa alumminasndan retilen numunelerin ise ok daha iyi sonular verdii grlmektedir. SA, YKESA ve Alcoa aluminas kullanlarak hazrlanan numunelerde sinterleme scakl arttka basma dayanm deerlerinde artlar olmutur. Seydiehir alminasndan retilen numunelerin ok dk basma dayanm deerleri verirken, Alcoa alminasndan hazrlanan numuneler buna gre 10-20 kat arasnda deien oranlarda yksek basma dayanm gstermitir. Seydiehir alminasnn yksek soda ierii ve iri taneli oluu nedenleri ile zor sinterlemesi sonucu ok gzenekli ve dayanm dk rnler elde edilmitir. KAYNAKLAR 1. Sevintav S. Tarar, 1993, Yksek Lisans Tezi, .T..Fen Bilimleri Enstits, stanbul 2. Geffaken W., Berger E., 1936, Deutsches Reinchs Patent, 736411, Jenaer Glaswerk School 3. .Gekinli A.E., 1991, leri Teknoloji Seramikleri, .T.., Kimya-Metalrji Fakltesi, Metalrji Mhendislii Blm, stanbul 4. Richerson D.W. , 1992, Modern Ceramic Engineering, Adjunct Faculty, The University of Utah, Salt Lake City, Utah 5. Reed S. J., 1994, Principles of Ceramics Processing, New York State College of Ceramics, Alfred University Alfred, New York 6. Palac Y., Demirci M., Gkta A.A., 1995, Alumina seramiklerin ekstrzyonu, 8. Uluslararas Metalrji ve Malzeme Kongresi 7. Bapnar S., 1996, Seydiehir alminasnn Metalografik Parlatc Olarak Kullanm mkanlarnn Aratrlmas, A.K..Yksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar 8. Emrullaholu .F, Uysal S.., Emrullaholu C.B. Ekstrzyonla Mllit Filtre ve Boru retim 1. Endstriyel Frnlar ve Refrakterler Sempozyumu, 24-26 Mart 2005 Sakarya