Thong Ke Doanh Nghiep, 2009

TRNG I HC M A CHT B MN QUN TR DOANH NGHIP M ---ooo0ooo---
PGS.TS. NG TH BNH
THNG K DOANH NGHIP

Bi ging dng cho cc chuyn ngnh Kinh t - qun tr kinh doanh
H NI - 2009
LI NI U Mc ch ca mn hc ny l cung cp cho sinh vin cc chuyn ngnh kinh t v qun tr kinh doanh Trng i hc M a cht nhng kin thc v thng k doanh nghip, mt chc nng qun l nhm lng ha nhng thng tin phn nh thc trng ca doanh nghip phc v yu cu ca cc chc nng qun l khc. i tng ca mn hc l phng php xc nh cc ch tiu kinh t thng dng trong hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip m, phc v qun l doanh nghip v qun l nh nc. Vi mc ch v i tng nghin cu nu trn, Thng k doanh nghip c xem nh mt mn hc chuyn su v mt chc nng qun l, lin h vi nhiu chc nng qun l khc nh phn tch, d bo, lp k hoch, t chc, kim tra, iu chnh v.v... ng thi mn hc cng s k tha nhiu kin thc ca cc mn hc khc m sinh vin c nghin cu trong kha hc nh: Trit hc Mc L nin, Kinh t cng nghip m Vit Nam, Cng ngh khai thc m, K ton, Ti chnh c bit l Nguyn l thng k. Bi ging c cu to bi cc chng: Chng 1: C s ca thng k doanh nghip. Chng 2: Thng k kt qu hot ng kinh doanh Chng 3: Thng k lao ng Chng 4: Thng k ti sn v ti nguyn khong sn Chng 5: Thng k gi thnh sn phm Chng 6: Thng k ti chnh nghin cu mn hc c kt qu, sinh vin cn thc hin cc yu cu sau: - Nghin cu ti liu bi ging mt cch h thng trc khi ln lp, - Lin h l lun v thc tin, m trc ht l lm cc bi tp c nu sau mi chng. Mc du ht sc c gng nhng khng trnh khi sai st. Tc gi mong nhn c s gp ca ngi c. H Ni, ngy 18 thng 9 nm 2009 Tc gi PGS.TS. Ng Th Bnh
PDF by http://www.ebook.edu.vn
-1-
Chng 1. C S CA THNG K DOANH NGHIP 1.1. Khi nim, vai tr v nhim v ca Thng k doanh nghip 1.1.1. Khi nim thng k doanh nghip. Thng k doanh nghip l mt chc nng qun l nhm lng ha nhng thng tin phn nh thc trng ca doanh nghip, phc v yu cu ca cc chc nng qun l khc. Vi khi nim trn cn ch : - Cm t Thng K l thut ng Hn - Vit, tng ng vi thut ng La tinh Statistik v ngha l k khai, tnh ton phc cho qun l nh nc v n gn lin vi vai tr lch s c ca mn khoa hc ny cui th k 17. Tuy nhin thng k ngy nay pht trin thnh mn khoa hc c ng dng rng ri trong nhiu lnh vc trong c qun l doanh nghip. Mt khc, thng k doanh nghip khng ch phc v cho yu cu qun l ca bn thn doanh nghip m cn phc v qun l ca nh nc theo quy nh ca Lut Thng K. - i tng ca chc nng thng k doanh nghip l thng tin phn nh thc trng doanh nghip, tc l nhng thng tin ny sinh t thc t hot ng doanh nghip, ch khng phi nhng thng tin k hoch cng nh cc thng tin ngoi phm vi hot ng ca doanh nghip. - Lng ha thng tin phn nh thc trng ca doanh nghip c hiu l qu trnh thu thp v x l cc thng tin bin cc thng tin thnh hnh thc s mang khi nim v n v tnh c th, tc l cc ch tiu. - Thng tin phn nh thc trng ca doanh nghip bao gm nhiu mt, nhiu khu, trong cng nh ngoi doanh nghip nhng ch yu l thng tin kinh t, v n lin quan n hot ng ch yu ca doanh nghip. - K ton doanh nghip c coi l b phn c bit ca chc nng thng k doanh nghip nhng i tng lng ha ca n l thng tin v cc khon thu chi v biu hin bng n v tin, tun theo nhng quy nh cht ch v thng nht ca Nh nc, khng trnh by mn hc ny. 1.1.2. Vai tr ca thng k doanh nghip. - Thng k doanh nghip l mt chc nng qun l c vai tr quan trng ging nh chc nng tai mt ca con ngi. Nh thng k, b my qun l doanh nghip ( ngi qun l iu hnh, ngi ch s hu) nm c thc trng ca cc ngun lc, tnh hnh sn xut, tiu th sn phm, gi thnh, li nhun ... mt cch kp thi v chnh xc c nhng quyt nh cng kp thi, ng n cho cc chc nng khc nh: xy dng
-2-
mc, lp k hoch, t chc sn xut, phi hp, iu chnh ... Ch rng, vi vai tr trn, chc nng thng k doanh nghip khng ln v cng khng thay th cc chc nng khc v thng tin do thng k to ra phi qua phn tch v cn c vo nhng ngun tin khc mi ra quyt nh. - Thng k doanh nghip l hot ng thng k c s ca hot ng thng k quc gia do Nh nc thng nht iu hnh. Theo Lut Thng k c QH11 k hp 3 thng qua ngy 17 thng 6 nm 2003 th doanh nghip c trch nhim: t chc thng k phc v yu cu qun l ca doanh nghip, ng thi gi bo co ti chnh cho c quan thng k thuc h thng t chc tp trung; thc hin cc cuc iu tra thng k v ch bo co thng k ca Nh nc. 1.1.3. Nhim v ca thng k doanh nghip Thng k doanh nghip c nhng nhim v khi qut sau: - Thu thp v x l thng tin c lin quan n cc yu t u vo ca sn xut nh: tnh hnh cung-cu-gi trn th trng, tnh hnh s dng cc yu t trong doanh nghip...; - Thu thp v x l thng tin phn nh tnh hnh sn xut, tiu th sn phm, nhu cu th trng v loi hng ha ca doanh nghip; - Cung cp cc thng tin cn thit lp, kim tra, iu chnh cc k hoch di hn v ngn hn trong doanh nghip, hon thin t chc sn xut; - Thc hin cc nhim v thng k theo quy nh ca Lut Thng k. gii quyt nhng nhim v nu trn, thng k doanh nghip phi tri qua cc bc: iu tra , tng hp v phn tch ( xem mc 1.3). 1.2. Cc kin thc c bn ca thng k doanh nghip. 1.2.1. Tng th v n v thng k. Tng th thng k: Phm vi cc thuc tnh ca mt hin tng no c nghin cu thng k. n v thng k: Mt phn t tha mn nhng thuc tnh no ca tng th thng k. V d vi nhim v thng k s lng bnh qun cng nhn sn xut trong doanh nghip khai thc than D ti nm N no , th ton b s cng nhn trong danh sch ca doanh nghip l tng th thng k, cn s cng nhn sn xut khng phn bit ngnh ngh tng b phn ca doanh nghip D u l nhng n v thng k. 1.2.2. Tiu ch thng k. Tiu ch (tiu thc) thng k: Thuc tnh xc nh xc nh phm vi ca mt tng th thng k. Trong v d trn: cng nhn sn xut, nm N, doanh nghip khai thc than D l tiu ch thng k.
PDF by http://www.ebook.edu.vn -3-
Tiu ch thng k c chia ra: tiu ch bn cht, tiu ch thi gian v tiu ch khng gian. Tiu ch bn cht: l tiu ch xc nh phm vi tng th thng k v mt bn cht ( trong v d trn: cng nhn sn xut); Tiu ch thi gian: l tiu ch xc nh phm vi ca tng th thng k v mt thi gian ( trong v d trn: nm N); Tiu ch khng gian: l tiu ch xc nh phm vi tng th thng k v mt khng gian (trong v d trn : Doanh nghip khai thc than D). 1.2.3. Ch tiu thng k. Ch tiu thng k c xem nh sn phm quan trng nht ca thng k, c nh ngha: l tp hp cc tiu ch, con s, v n v tnh biu th mc thc t ca hin tng kinh t-x hi no . V d: tp hp cc t trong mnh s cng nhn sn xut bnh qun ca doanh nghip khai thc than D nm N l 3.500 ngi biu th mt ch tiu thng k trong v vn cc ch tiu thng k doanh nghip. Cn c vo ngha v cch tnh con s, cc ch tiu thng k doanh nghip c chia ra: ch tiu tuyt i, ch tiu tng i, ch tiu chnh lch, ch tiu bnh qun, ch tiu bin thin. 1.2.3.1. Ch tiu tuyt i. l ch tiu c con s cho bit mc c th v quy m ca hin tng kinh t-x hi c xt. V d ch tiu: s lng cng nhn c mt u thng ca mt doanh nghip, gi tr tng ti sn ca doanh nghip ti ngy cui nm v. v... Ch rng cm t tuyt i khng c ngha nh trong ton hc l khng du, khng n v tnh. 1.2.3.2. Ch tiu tng i: l ch tiu c con s cho bit mc so snh gia 2 ch tiu no . V d: ch s doanh thu nm sau so vi nm trc, ch s thc hin k hoch sn lng, nng sut lao ng , n gi tin lng ca nghn ng doanh thu, t trng chi ph vt liu trong gi thnh sn phm, t l tn tht than trong khai thc v. v... Ch tiu tng i c c im c to ra trn c s 2 ch tiu c, nhng bit ch tiu tng i khng th bit c 2 ch tiu c kia, ngha l so vi ch tiu tuyt i th tnh c th khng cao. Khi cung cp cc ch tiu thng k th ngi ta thng cung cp ng thi ch tiu tng i v ch tiu tuyt i c lin quan. Ch rng cm t tng i biu th quan h so snh kiu chia, v kt qu cng c n v tnh . Ch tiu tng i gm cc loi: ch tiu tng i ng thi, ch tiu tng i k hoch, ch tiu tng i kt cu, ch tiu tng i khng gian.
-4-
Ch tiu tng i ng thi: cn c gi l ch s ng thi l ch tiu tng i biu th quan h so snh gia 2 ch tiu cng loi nhng khc nhau v tiu ch thi gian (trong v d trn: ch s doanh thu nm sau so vi nm trc). Cng thc tnh:
t = 100
x1 ; x0
(1.1)
Trong : t chi tiu tng i ng thi, % ; x0 ch tiu k gc so snh; x1 ch tiu k bo co. Ch tiu tng i thc hin k hoch: cn c gi l ch s thc hin k hoch, l ch tiu tng i biu th quan h so snh gia ch tiu thc t v ch tiu k hoch cng loi ( trong v d trn: Ch s thc hin k hoch sn lng). Cng thc tnh:
t th = 100
xt ; xk
(1.2)
Trong : tth Ch tiu tng i thc hin k hoch, %; xk mc k hoch; xt mc thc hin. Ch tiu tng i kt cu: l ch tiu tng i dng biu th t trng ca 1 ch tiu tuyt i thuc n v no trong ch tiu tuyt i tng th (trong v d trn: t trng chi ph vt liu trong gi thnh sn phm, t l tn tht than trong khai thc). Cng thc tnh:
t kc = 100
xv ; xt
(1.3)
Tron : tkc ch tiu tng i kt cu,% ; xt ch tiu tuyt i ca tng th; xv ch tiu tuyt i ca n v tng th. Ch tiu tng i cng : l ch tiu tng i c tnh ra t so snh 2 ch tiu tuyt i khng cng loi nhng c lin quan vi nhau biu th trnh ph bin ca mt hin tng no ( trong v d trn: nng sut lao ng, n gi tin lng ). Cng thc tnh:
t c =
p ; q
(1.4)
Trong : tc Ch tiu tng i cng ; p quy m ca hin tng c xt; q quy m ca hin tng no c lin quan. c im ca ch tiu tng i cng l n biu th kt qu ca s so snh 2 ch tiu khng cng bn cht nhng lin h vi nhau v c n v o l n v kt hp ca 2 ch tiu . V d: nng sut lao ng c n v l T than/ ngi.thng; n gi tin lng c n v / nghn ng doanh thu.
-5-
1.2.3.3. Ch tiu chnh lch: l ch tiu c con s biu th mc chnh lch hay tng (gim) tuyt i hay tng i gia 2 ch tiu cng loi nhng khc tiu ch thi gian, c tnh theo cc cng thc: Chnh lch tuyt i:
x = x1 x0 ;
Chnh lch tng i:
(1.5)
x = 100
x1 x0 x = 100 = t 100; x0 x0
(1.6)
1.2.3.4. Ch tiu bnh qun. l ch tiu c con s cho bit mc i biu, ph bin ca tng th cc ch tiu cng loi nhng khc n v . V d: sn lng bnh qun ngy, chiu di bnh qun l ch, nng sut lao ng ca 1 cng nhn sn xut, tin lng bnh qun ca 1 cng nhn sn xut, s lng cng nhn bnh qun trong nm, gi thnh n v sn phm v.v... Nh vy ch tiu bnh qun thng c cm t bnh qun hay trung bnh trong tn gi ca ch tiu nhng trong mt s trng hp khng c cc cm t trn vn c hiu l ch tiu bnh qun, do cch tnh quyt nh. Cn c vo cch tnh (ph thuc vo s liu iu tra), ch tiu bnh qun c chia ra: Ch tiu bnh qun cng, ch tiu bnh qun iu ha, ch tiu bnh qun nhn, ch tiu mt, ch tiu trung v. Ch tiu bnh qun cng: l ch tiu c con s cho bit mc i biu ca tng th cc ch tiu tuyt i cng loi nhng khc n v thng k, c tnh theo cng thc bnh qun cng n gin hay cng thc bnh qun cng gia quyn: Cng thc bnh qun cng n gin:
x=
x
i =1
(1.7)
Trong : x - ch tiu bnh qun cng, xi - ch tiu tuyt i ca n v th i; n s cc n v trong tng th. Cng thc bnh qun gia quyn: m xj fj
x =
j =1
; fj
(1.8)
j =1
-6-
Trong : xj mc th j, fj tn s ca mc th j; m s nhm n v tng th c chung mc ch tiu. Ch tiu bnh qun cng thng dng biu th mc i biu ca cc ch tiu tuyt i cng loi khc n v nh: sn lng bnh qun thng ( ngy m), chiu di bnh qun ca l ch, gi tr bnh qun ti sn c nh v.v... Ch tiu bnh qun iu ha: l ch tiu c con s biu th mc i biu ca tng th cc ch tiu tng i cng cng loi nhng khc n v thng k c tnh theo cng thc:
; (1.9) si 1 x i= i Trong : xi mc ca ch tiu tng i cng n v th i; si mc ca ch tiu tuyt i no biu th quy m n v th i (ng vai tr quyn s); n s cc n v ca tng th thng k. Ch tiu bnh qun iu ha dng biu th mc bnh qun ca cc ch tiu tng i cng , cn c vo cc ch tiu tng i cng bit ca cc n v trong tng th thng k nh nng sut lao ng, gi thnh, gi bn v.v... Ch tiu bnh qun nhn: l ch tiu c con s biu th mc i biu ca tp hp nhng ch tiu tng i ng thi (ch s) cng loi, cng xu hng, gc so snh lin hon lm thnh dy s thi gian, c tnh theo cng thc:
x =
s
i =1 n
x = x1.x2.x3...xi ....xn = n xi ;
n i=1
(1.10)
Trong : xi ch tiu tng i ng thi th i n s cc ch tiu tng i ng thi (ch s) trong tng th (dy s thi gian). Ch tiu bnh qun nhn dng biu th mc pht trin bnh qun nh trong cc ch tiu: ch s doanh thu hng nm, ch s sn lng hng nm, ch s nng sut lao ng hng nm, v.v... Ch tiu mt: gi tt l Mt, l ch tiu bnh qun c con s biu th mc i din theo ngha ph bin nht (chim a s) ca tp hp cc ch tiu cng loi rt ra t iu tra phm vi hp cc n v thng k, c tnh theo cng thc:
M o = x f f = max{ f 1 , f 2 ,..., f i ,..., f n };
(1.11)
Trong : {f1 , f2 , ..., fi ,..., fn } tng th cc tn s ca cc ch tiu xi (cng loi nhng khc n v thng k).
PDF by http://www.ebook.edu.vn -7-
Mt thng dng biu th mc ph bin ca cc ch tiu khng th tnh bnh qun bng phng php khc nh: kch thc (mu sc) qun o may sn, nng sut lao ng bnh qun, mc tiu hao nhin liu bnh qun ca my mc thit b v.v... Ch tiu trung v: gi tt l trung v, l ch tiu bnh qun c con s biu th mc i din theo ngha c v tr trung tm ca dy ch tiu cng loi c sp xp theo th t tng dn hay gim dn. Trung v c dng biu th mc i din ca ch tiu khng th tnh bnh qun bng phng php khc: v tr t trm xe n cng nhn ( qung ng phi i i din cho li ch chung mi ngi) , thi gian ca 1 thao tc ( i din cho mu quan st hu hn) v.v... 1.2.3.5. Ch tiu bin thin: l ch tiu c con s biu th mc sai lch gia cc ch tiu cng loi nhng khc n v vi ch tiu bnh qun ca tng th nhm lm r tin cy ca ch tiu bnh qun tnh. V d: Khong bin thin chiu dy va than l 2 n 5 mt, T l t ln trong than thng phm sai lch l 5%, Chiu cao tng khai thc sai lch bnh qun 0,5 m; u n v sn lng hng thng ca m l 17%, h s bin thin ca dy s bm gi thi gian ca 1 thao tc l 30% v. v... Cn c vo cch tnh, ch tiu bin thin c chia ra: Khong bin, lch tuyt i bnh qun, lch chun, h s bin thin. Khong bin: l ch tiu c con s cho bit ng thi mc b nht v ln nht trong tng th cc ch tiu cng loi, nh ch tiu dy va than. Khong bin c dng khi khng bit hay khng th tnh chnh xc ch tiu bnh qun. lch tuyt i bnh qun: l ch tiu c con s cho bit mc bnh qun cng sai lch khng xt xu hng (du) ca cc ch tiu cng loi vi ch tiu bnh qun ca tng th, c tnh theo cng thc:
; (1.12) n Trong : xi ch tiu ca n v th i; x - ch tiu bnh qun ca cc ch tiu cng loi trong tng th, n s cc n v trong tng th. lch tuyt i bnh qun c p dng khi bit ch tiu bnh qun v quan tm mc sai lch tuyt i nh ch tiu sai lch t l t ln, sai lch tuyt i ca chiu cao tng nu. lch chun: l ch tiu c con s cho bit mc bnh qun phng sai gia cc ch tiu cng loi vi ch tiu bnh qun, tnh theo cng thc: e =
xi x
i =1
-8-
( x
i =1
x) 2 ;
(1.13)
lch chun cng c p dng nh lch tuyt i bnh qun nhng c ngha khi s bnh qun c tnh trn c s iu tra chn mu ch khng phi l iu tra ton b. H s bin thin: l ch tiu c con s cho bit mc bin thin (sai lch) tng i ca cc ch tiu cng loi vi ch tiu bnh qun, tnh theo cng thc:
n 1
Be = 100
e ; x
hay
B = 100
(1.14)
H s bin thin c p dng khi bit ch tiu bnh qun v quan tm n mc sai lch tng i vi n ca cc ch tiu cng loi trong tng th nh: u n v sn lng hng thng ca m, h s bin thin ca dy s bm gi khi nh mc lao ng v.v... 1.2.3.6. Ch s chung. l ch s i din cho ch s ng thi chung ca tng th cc ch tiu cng loi nhng khc n v thng k, nh ch s chung v gi cc mt hng, ch s chung v lng bn cc mt hng, ch s chung v gi thnh cc mt hng ... trong doanh nghip k bo co so k gc. Ch s chung c tnh bng cc cng thc: Cng thc khng xt n ch s c th: x1 . y ; I x = 100 (1.15) x0 . y Trong : Ix Ch s chung ca cc ch tiu x, %; x1 ; x0 - ch tiu xi ca k bo co; k gc. y ch tiu c vai tr quyn s v c c nh k gc hay k bo co, ty theo x l ch tiu tng i cng hay ch tiu tuyt i. Cng thc (1.15) c p dng khi cc ch tiu x khng cng n v o, V d khi tnh ch s chung v khi lng hng, gi bn hng trong doanh nghip c nhiu mt hng v.v... Cng thc c xt ti cc ch s c th:
I x = 100
i x y x y
x o 0
(1.16)
-9-
I y = 100
x y x y i
1 1 y
1 1
(1.17)
Trong : Ix Ch s chung ca cc ch tiu xi ( xi l cc ch tiu tuyt i); %; Iy Ch s chung ca cc ch tiu yi (yi l cc ch tiu tng i cng ), % ix ch s c th ca cc ch tiu xi, ix = 100 x1/ x0 ; iy ch s c th ca cc ch tiu yi , iy = 100 y1/ y0 ; x0 , x1 cc ch tiu xi k gc, k bo co. y0 , y1 - cc ch tiu yi k gc, k bo co, Cng thc (1.16, 1.17) cn c gi l cng thc bnh qun ca cc ch s c th, cng c p dng khi cc ch tiu x hoc y khng cng n v o nhng chnh xc hn cng thc (1.15). Cng thc da vo so snh 2 ch tiu bnh qun:
I x = I x = 100
x1 x0
(1.18)
Trong : Ix Ch s chung ca cc ch tiu xi ( xi l nhng ch tiu cng loi v cng n v tnh),
x 0 ; x1 - Ch tiu x bnh qun k gc, k bo co.

Cng thc (1.18), c p dng trong trng hp xi l nhng ch tiu cng loi, cng n v tnh nh khi tnh ch s chung v sn lng than, ch s chung v gi thnh 1 tn than...ca cc cng trng trong doanh nghip khai thc than v.v... 1.3. Cc giai on thng k. Sn phm ca thng k doanh nghip l cc ch tiu thng k v km theo cc phn tch l gii cc ch tiu . c c mi ch tiu thng k thng phi tri qua cc giai on: iu tra thng k, tng hp thng k v phn tch thng k. iu tra thng k l bc khi u ca thng k c nhim v l thu ti liu t cc n v tng th. V d: xc nh s cng nhn sn xut ca doanh nghip phi thu thp ti liu s ngi trong danh sch ca tng n v trong doanh nghip sao cho ph hp vi phm vi tng th d kin ( tn doanh nghip, thi gian, loi cng nhn...). iu tra c nhiu phng php ty theo iu kin v yu cu la chn: iu tra ton b hay iu tra khng ton b (iu tra chn mu, iu tra trng im); iu
PDF by http://www.ebook.edu.vn - 10 -
tra trc tip hay iu tra gin tip; iu tra thng xuyn hay iu tra lm bo co thng k nh k, v.v Tng hp thng k l bc tip theo ca iu tra thng k c nhim v chnh l v h thng ha mt cch khoa hc cc ti liu thu c trong iu tra thng k chuyn nhng thuc tnh ring ca tng n v thnh cc thuc tnh chung ca tng th tc l to ra cc ch tiu thng k. V d ti liu iu tra tng n v ca doanh nghip c th ghi r tn cng nhn, ngh o to, ngh ang lm, cp bc, ngy bt u i lm doanh nghip... nhng trong ti liu tng hp thng k phi xc nh c cc ch tiu nh s lng cng nhn bnh qun trong danh sch ton doanh nghip v chi tit ha tng n v, tng loi ngnh ngh, tng cp bc...Phng php tng hp thng k c nu trong bi ging ny ch yu da vo cc kt qu iu tra gin tip, tc l s dng cc s liu c trong cc bo co thng k nh k ca doanh nghip. Phn tch thng k l bc c nhim v l gii v kim tra tnh ng n ca kt qu thng k, bo m phn nh ng bn cht ca hin tng c thng k. Phn tch thng k c ngha nh phn tch cht lng sn phm ca cng tc thng k da trn s kim tra v cng thc xc nh ch tiu, ngun s liu, tin cy ca s liu v. v...
---ooo0ooo---
- 11 -
Cu hi v bi tp chng 1. 1. Hy nu tn cc n v cn iu tra c lit k di y tnh ch tiu nng sut lao ng bnh qun 1 cng nhn sn xut than ca cng ty X : Phn xng khai thc A, Phn xng khai thc B, Phn xng o l xy dng c bn, Phn xng Vn ti trong l, Phn xng Sng Tuyn, Phn xng sa cha c-in, Phn xng i sng, Phn xng nung gch, Phng cung cp vt t, Phng k thut sn xut, Phng an ton, Phng kim tra cht lng sn phm. 2. Phn bit tiu ch v ch tiu thng k. 3. Hy nh du biu th c im ca nhng ch tiu vo cc ct thch hp ca bng sau: Tng Tng Tuyt Tng i i i i cng kt cu
Tn ch tiu v n v tnh Sn lng than nm N, Tn Tng s cng nhn vin nm N, ngi Tng ti sn u nm N, Nng sut lao ng 1 CNV nm N, /ngi thng T trng tin lng trong gi thnh than, % n gi tin lng theo doanh thu nm N, / nghn doanh thu Trnh hon thnh k hoch sn lng nm N , % Tc tng nng sut lao ng bnh qun 1CNV trong 5 nm, % Gi thnh 1 tn than, /T
Ch s
Bnh qun
4. iu tra 11 cng nhn li my xc m M v khi lng t bc trong 1 ca c dy s liu sau: 710; 715; 810; 815; 815; 815; 900; 900; 900; 900; 900. (m3). Hy xc nh nng sut lao ng bnh qun bng cc phng php: bnh qun cng, bnh qun cng gia quyn, mt, trung v.
- 12 -
5. Theo bo co ta c ti liu v nng sut lao ng 1 CN v gi thnh 1 T than ti cc m thuc cng ty F trong thng 12 nm N nh bng sau: M A B C S cng nhn 200 300 500 NSL 1 CN, T/ngi thng 250 260 300 Gi thnh , /T 197.000 195.000 192.000
Hy xc nh NSL v gi thnh bnh qun xt trong c cng ty. 6. Theo bo co sn lng bnh qun ca ca 2 cng trng A v B trong m than M ln lt l 4500 T/ca v 1000 T/ ca; Nng sut lao ng bnh qun ca 1CNSX 2 cng trng ln lt l 30 T/ngi ca v 25 T/ngi ca. Hy xc nh NSL bnh qun 1 CNSX than ca m. 7. Theo bo co ta c ti liu (phn t) v NSL 1 CN khai thc trong doanh nghip m Q trong thng 8 nm N nh sau: NSL, T/ngi ca S CN t 20 -22 10 22 -24 40 24 -26 80 26 -28 50 28-30 20
Hy tnh NSL bnh qun 1 CN khai thc xt chung trong doanh nghip bng s bnh qun cng, mt, trung v v biu din chng trn th hnh ct. 8. Sn lng ca doanh nghip m than P giai on 5 nm th hin trn bng sau: Nm Sn lng, triu T 1 3,00 2 3,21 3 3,30 4 3,40 5 3,60
Hy xc nh cc ch s pht trin ca sn lng giai on ny vi cc loi : - Ch s pht trin nh gc (gc l nm th 3), - Ch s pht trin lin hon, - Ch s pht trin bnh qun . 9. Cng vi s liu bi tp 8 hy tnh ch tiu chnh lch lin hon tuyt i, tng i v bnh qun ca c giai on. ---ooo0ooo----
- 13 -
Chng 2. THNG K KT QU HOT NG KINH DOANH 2.1. Vai tr v nhim v ca thng kt qu k hot ng kinh doanh. Thng k kt qu hot ng kinh doanh c vai tr: - phn nh nhng ch tiu c trng nht cho hot ng ca bt c doanh nghip no. - bo m cung cp cho Nh nc ch tiu thng k chnh xc t c s ph hp vi h thng ti khon quc gia (SNA), p dng nc ta t nm 1993 theo Ngh nh s 183/ TTg ngy 25 thng 12 nm 1992 ca Th tng Chnh Ph ( Trc 1993 Vit Nam p dng h thng cn i kinh t quc dn- MPS). Nhng nhim v ch yu ca thng k kt qu hot ng sn xut: - Thng k gi tr sn xut ; - Thng k gi tr gia tng ; - Thng k chi ph trung gian; - Thng k gi tr gia tng thun; - Thng k li nhun; - Thng k s lng sn phm theo n v hin vt ; - Thng k nhp nhng sn xut v cht lng sn phm. Di y l ch dn phng php thc hin nhng nhim v trn. 2.2. Thng k gi tr sn xut. Gi tr sn xut ca doanh nghip (GO- Gross Output) l ch tiu biu th ton b gi tr ca cc sn phm vt cht v dch v hu ch do lao ng ca doanh nghip lm ra trong k(nm) bo co. Ch tiu GO c dng : - Tnh gi tr gia tng (VA) v gi tr gia tng thun (NVA) ca doanh nghip. - Phn tch hiu qu sn xut kinh doanh ca doanh nghip. - Bo co nhm tng hp cc ch tiu kt qu sn xut trn phm vi ton b nn kinh t quc dn nh GDP, GNP, GNI... thng k gi tr sn xut chnh xc c mt s ch sau: Phn bit sn phm vt cht v dch v: Sn phm vt cht l nhng sn phm hu ch do lao ng doanh nghip lm ra mang hnh thi vt cht c th, c th ct gi, vn chuyn, v quy m ca chng c th o bng nhng n v t nhin hay n v vt l nh ci, tn, m2, m3...(thng gi l n v hin vt). Trong doanh
- 14 -
nghip m sn phm vt cht c v d nh khong sn c khai thc v ch bin. Sn phm dch v l nhng sn phm hu ch cng do lao ng doanh nghip lm ra nhng khng mang hnh thi vt cht c th, sn xut n u tiu dng ngay n y, khng c sn phm lu kho, ni sn xut l ni tiu dng, qu trnh sn xut ng thi vi qu trnh tiu dng sn phm, quy m ca sn phm to ra trong mt thi k thng ch c th o lng bng hao ph lao ng hay chi ph bng tin cc ngun lc . Trong doanh nghip m sn phm dch v c v d nh: dch v sa cha ln ti sn c nh cho bn ngoi, dch v vn ha phc li, dch v vn ti cho bn ngoi v.v... Ch rng sn phm dch v trong doanh nghip khai thc m chim gi tr khng ln bng gi tr sn phm vt cht nhng cng ngy hot ng cung ng dch v cng pht trin s to ra doanh nghip, ngnh dch v chuyn mn ha v chim t trng ngy cng ln trong tng gi tr gia tng (GDP). Theo Ngh nh s 75/CP ngy 27 thng 10 nm 1993 ca Chnh Ph v vic H thng ti khon quc gia Vit Nam v phn ngnh kinh t quc dn, th cng nghip khai thc m c xem l 1 ngnh trong s 20 ngnh thuc tiu ch phn loi cp I. Nhng trong s 20 ngnh thuc tiu ch phn loi cp I th ti 14 ngnh thuc loi cung ng dch v. Phn loi sn phm: Sn phm trong doanh nghip c phn loi theo cc tiu ch ch yu: vai tr trong kinh doanh, vai tr trong cng ngh sn xut v mc hon chnh ca sn phm vt cht ti thi im thng k (Hnh 2.1). Theo vai tr trong kinh doanh c chia ra sn phm ca sn xut chnh, sn phm ca sn xut ph v sn phm ca sn xut h tr. Sn phm ca sn xut chnh: l sn phm to ra gi tr gia tng nhiu nht cho doanh nghip. Sn phm ca sn xut ph: l sn phm to ra gi tr gia tng khng bng sn phm ca sn xut chnh, trn c s tn dng cc ngun lc d tha ca hot ng sn xut chnh, v d nh tn dng than ph liu (than sit), g ph liu ... trong cc doanh nghip khai thc than. Sn phm ca sn xut h tr: l sn phm cng to ra gi tr gia tng cho doanh nghip nhng p ng cho nhu cu ca hot ng sn xut chnh hoc sn xut ph, khng phc v nhu cu ngoi doanh nghip, v d nh sn phm dch v chun b sn xut, xy dng sa cha nh ca, dch v vn ha i sng ... Theo vai tr trong cng ngh sn xut ca mi hot ng sn xut trn c chia ra sn phm chnh, sn phm ph Sn phm chnh l sn phm nm trong mc ch chnh ca qu trnh cng ngh c thit k trong doanh nghip. V d trong doanh nghip khai thc than nc ta th than l sn phm chnh.
Cc loi sn phm trong doanh nghip
Theo vai tr trong kinh doanh SP ca sn xut chnh SP ca sn xut ph SP ca sn xut h tr
Theo vai tr trong qu trnh cng ngh
Theo mc hon chnh
Sn phm chnh
Thnh phm Na thnh phm Sn phm d dang
Sn phm ph
Hnh 2.1. S phn loi sn phm trong doanh nghip Sn phm chnh ch c 1 loi c gi l sn phm chnh n chng . V d doanh nghip ch sn xut than nguyn khai (khng c sng tuyn) th than nguyn khai l sn phm chnh n chng. Sn phm chnh bao gm nhiu loi khc nhau v cng dng hay cht lng c gi l sn phm chnh a chng. V d trong doanh nghip khai thc than c dy chuyn cng ngh c thit k ng b hon chnh cc khu t khai thc n sng tuyn bng c gii th sn phm ca doanh nghip l sn phm a chng, v qua khu sng tuyn than nguyn khai c chia ra nhiu chng loi c c ht v tnh cht ha l khc nhau ph hp vi tiu chun nh nc hay tiu chun ca doanh nghip. Trong cc doanh nghip khai thc qung kim loi mu sn phm qua tuyn cng thng l sn phm a chng v bao gm qung ca nhiu kim loi khc nhau nh Thic, Wolfram, Titan ... Sn phm ph l sn phm nm trong mc ch ph ca qu trnh cng ngh c thit k trong doanh nghip. V d trong doanh nghip khai thc than nc ta th than s tuyn (bng sng th cng) tn thu than l sn phm ph. Theo mc hon chnh ca sn phm vt cht ti thi im thng k c chia ra thnh phm, na thnh phm v ch phm d dang. Thnh phm: l sn phm m ti thi im thng k tri qua cc khu ca qu trnh cng ngh, t tiu chun cht lng m doanh nghip ra sau khi tin hnh kim tra cht lng, hoc ang lm th tc nhp kho. Trong doanh nghip khai thc than thnh phm c v d
- 16 -
l than (nguyn khai hay qua tuyn) nhp kho sn sng xut bn cho khch hng. Na thnh phm ( Bn thnh phm): l sn phm m ti thi im thng k hon thnh mt hoc mt s khu ca qu trnh cng ngh nhng cha qua khu sn xut cui cng c th nhp kho, sn sng xut bn cho khch hng. Trong doanh nghip khai thc than bn thnh phm c v d l than nguyn khai tp trung kho trung gian cha chuyn n xng tuyn ni b hay kho cui cng ca doanh nghip sn sng xut bn cho khch hng. Sn phm d dang (Ti ch phm): l sn phm m ti thi im thng k ang nm trong qu trnh ch bin ca mt khu no trong qu trnh cng ngh ca doanh nghip. Trong doanh nghip khai thc than, ti ch phm c v d nh than nguyn khai ang nm trn cc phng tin vn chuyn, bc rt trc kho than. Cng thc tnh GO: Cng thc tnh GO thng c s khc nhau i vi tng loi doanh nghip, ph thuc vo c im ring ca cng ngh sn xut v iu kin hch ton. i vi cc doanh nghip cng nghip khai thc m thng p dng cng thc: Trong : GO1 Doanh thu tiu th sn phm sn xut chnh v ph, ng; GO2 Chnh lch cui k so vi u k thnh phm tn kho, ng; GO3 Chnh lch cui k so vi u k sn xut d dang, cng c t ch ng; GO4 Chnh lch cui k so vi u k gi tr hng ha gi bn cha thu c tin, ng; GO5 Gi tr sn phm c tnh theo quy nh c bit, ng; GO6 Tin thu c do cho thu my mc, thit b trong dy chuyn sn xut ca doanh nghip, ng. 2.3. Thng k gi tr gia tng. Gi tr gia tng ( VA- Value Added ) l ton b kt qu lao ng hu ch ca nhng ngi lao ng trong doanh nghip mi sng to ra v gi tr khu hao ti sn c nh trong k (nm) bo co. Ch tiu gi tr gia tng c dng : - Bo co tnh ch tiu Tng sn phm trong nc (GDP), Thu nhp quc dn (GNI), Thu gi tr gia tng (VAT). - Lm c s tnh ton mc ng gp ca doanh nghip cho GDP. Cng thc tnh gi tr gia tng: c 2 phng php l phng php sn xut v phng php phn phi.
GO = GO1 + GO2 + GO3 + GO4 + GO5 +GO6;
(2.1)
Theo phng php sn xut: VA = GO IC ; Trong : VA Gi tr gia tng, ng; GO Gi tr sn xut, ng; IC Chi ph trung gian, ng. Theo phng php phn phi: Trong : V Thu nhp ln u ca ngi lao ng gm: - Tin lng di cc hnh thc lng thi gian hay lng khon; - Tin trch vo cc qu Bo him x hi, Bo him y t, Kinh ph cng on ca ch doanh nghip cho ngi lao ng; - Cc khon thu nhp ngoi lng hoc ngoi thu nhp theo ngy cng (nh chi n tra, ca 3, chi lng trong ngy ngh vic, tin thng do pht minh sng kin, tin chi hc tp bi dng nghip v...) m doanh nghip tr trc tip cho ngi lao ng. M Thu nhp ln u ca doanh nghip gm: - Thu thu nhp doanh nghip ( Tr tr cp ca nh nc) - Li tr tin vay ngn hng ( khng k chi ph dch v ngn hn v tnh chi ph trung gian IC ) - Tin li cn li ca doanh nghip C1 Khu hao ti sn c nh dng cho sn xut hng ha vt cht v dch v ca doanh nghip. 2.4. Thng k chi ph trung gian. Chi ph trung gian (IC Intermediational Cost ) l b phn ca chi ph sn xut bao gm ton b chi ph thng xuyn v vt cht nh nguyn , vt liu, nhin liu, ng lc v nhng chi ph vt cht khc (khng k khu hao ti sn c nh) v chi ph dch v (k c dch v vt cht v phi vt cht) c dng trong qu trnh sn xut ra hng ha ca doanh nghip trong k( nm) bo co. Ch tiu chi ph trung gian c dng tnh gi tr gia tng theo phng php sn xut. Cng thc xc nh chi ph trung gian: Trong : IC Chi ph trung gian, C2 Chi ph vt cht, bao gm: - nguyn vt liu (chnh, ph) bn thnh phm mua ngoi;
(2.2)
VA = V + M + C1 ;
(2.3)
IC = C2 + C3 ;
(2.4)
- Nhin liu mua ngoi; - ng lc mua ngoi; - gi tr phn b cng c nh mua ngoi; - Gi tr hao ht mt mt v nguyn vt liu , nhin liu ...trong nh mc; - Chi ph vn phng phm; - Chi ph vt cht khc nh : chi ph cho dng c phng chy cha chy, dng c cho bo v c s, trang phc bo h lao ng... C3 Chi ph dch v, bao gm: - Cng tc ph, - Tin thu nh, my mc, thit b, thu s cha nh cc cng trnh kin trc, nh lm vic. - Tr dch v php l; - Tr tin cng o to v nng cao trnh nghip v cho cn b cng nhn vin; - Tr tin cho cc t chc quc t v nghin cu khoa hc; - Tr tin thu qung co; - Tr tin v sinh khu vc, phng chy cha chy, bo v an ninh; - Tr tin cc ph vn chuyn v bu in, l ph bo him nh nc v ti sn v nh ca, m bo an ton sn xut kinh doanh; - Tr tin cc dch v khc nh in, chp, sao vn bn, l ph ngn hng... Khi tnh chi ph trung gian cn ch : + Khng tnh vo chi ph trung gian chi ph mua sm v khu hao ti sn c nh thc hin trong nm ( trong cng thc khng c C1); + Nhng hao ht tn tht nguyn, nhin, vt liu trong qu trnh sn xut kinh doanh c tnh vo chi ph trung gian i vi phn trong nh mc, cn phn ngoi nh mc th c tnh vo gim tch ly ti sn; + Chi ph trung gian c tnh theo gi dng tnh gi tr sn xut (GO), Gi th tnh theo gi thc t th cc chi ph vt cht v dch v c tnh bng gi mua tr i chit khu thng nghip v cng vi cc ph vn ti t ni mua n ni s dng. 2.5. Thng k gi tr gia tng thun. Ga tr gia tng thun (NVA Net Value Added) l ch tiu biu th ton b gi tr mi (khng k phn khu hao ti sn c nh) c sng to ra bi ton b hot ng kinh doanh ca doanh nghip trong k (nm) bo co. Vi nh ngha trn gi tr gia tng thun l mt ch tiu kt qu biu th r nht gi tr mi sng to ra bi doanh nghip. Gi tr gia tng thun l ngun gc ci thin mc sng cho ngi lao ng, mt phn ca n ng gp cho x hi (qua thu gi tr gia tng), phn cn li to cc qu nh qu u t pht trin sn xut, qu phc li, qu khen thng...Gi tr gia tng thun (NVA) c dng tnh GDP, GNI... ca
- 19 -
nn kinh t quc dn; tnh thu gi tr gia tng (VAT); phn tch c cu thu nhp ca doanh nghip v cc ch tiu hiu qu sn xut kinh doanh. Cng thc tnh NVA: Theo phng php sn xut: NVA = GO IC Khu hao TSC = VA Khu hao TSC ; (2.5) Theo phng php phn phi: NVA = V + M ; 2.6. Thng k li nhun. Li nhun( Li ) l ch tiu phn nh phn gi tr thng d hoc mc hiu qu kinh doanh m doanh nghip thu c t cc hot ng kinh doanh trong k (nm) bo co. Vi nh ngha trn cho thy Li nhun l ch tiu va c trng cho kt qu va c trng cho hiu qu ca hot ng kinh doanh. Cng thc xc nh li nhun ; (2.6)
L = (Di Ci );
i =1
(2.7)
Trong : L Li nhun t hot ng kinh doanh, ng; Di Doanh thu t hot ng th i, ng; Ci Chi ph kinh doanh ca hot ng th i, ng; i = 1, 2,3 - ch s ba loi hot ng kinh doanh trong doanh nghip, gm: (1) bn hng v cung cp dch v; (2) hot ng ti chnh v (3) li nhun khc. Nh vy li nhun ca hot ng kinh doanh tng ng gm: - Li nhun t bn hng v cung cp cc dch v: l li nhun c c t hot ng kinh doanh thng thng ca cc doanh nghip. - Li nhun t hot ng ti chnh, gm: + Li gi tit kim ngn hng; + Li cho vay vn; + Li vn lin doanh lin kt; + Li t u t chng khon v mua bn ngoi t; + Li cho thu ti sn; + Li kinh doanh bt ng sn; + Hon nhp d phng gim gi u t ngn hn, di hn... - Li nhun t hot ng khc, gm nhng khon li thu c trong nm m doanh nghip khng tnh c trc hoc mang tnh bt thng do khng xy ra u n thng xuyn, nh: + Li do nhng bn, thanh l ti sn c nh;
+ Tin thu c do pht vi phm hp ng ( tr i cc khon chi ph lin quan); + Thu cc khon n kh i x l xa s ( tr cc khon chi ph); + Thu cc kha n khng xc nh c ch; + Cc khon li kinh doanh nm trc b b st; + Hon nhp d phng gim gi hng tn kho v phi thu kh i ... Ch rng trong bo co kt qu hot ng kinh doanh, ngoi ch tiu li nhun c xc nh bi cng thc 2.7, doanh nghip cn phi bo co cc ch tiu: Li nhun gp, Li nhun thun trc thu, Li nhun thun sau thu. Cng thc tnh cc ch tiu nh sau: LG = DT T GVHB ; LTT = DTT - GTTSP ; LST = LTT- TTNDN ; (2.8) (2.9) (2.10)
Trong : LG Li nhun gp, ng DTT Tng doanh thu thun, ng (cch tnh mc sau), GVHB Tng gi vn hng bn, ng (tc gi thnh tng sn phm hng bn cha tnh chi ph qun l doanh nghip v chi ph bn hng) LTT Li nhun thun trc thu, ng; LST Li nhun thun sau thu, ng; GTTSP Gi thnh tng sn phm bn, ng; TTNDN Thu thu nhp doanh nghip, ng. 2.7. Thng k doanh thu bn hng. Doanh thu bn hng l tng s tin m thc t doanh nghip thu c nh bn sn phm hng ha v dch v trong k (nm) bo co. Doanh thu bn hng bao gm: - Sn phm giao cho ngi mua k trc, nhng k ny mi thu c tin. - Sn phm hon thnh cc k trc nhng k bo co mi thu c tin ; - Sn phm sn xut v bn c ( thu c tin hoc ngi mua chp nhn) k bo co. Sn phm c th gm thnh phm, bn thnh phm, ph ph phm thc t bn, do chnh doanh nghip sn xut hay gia cng ch bin bn ngoi bng nguyn vt liu ca doanh nghip . - Doanh thu cho thu my mc thit b ca doanh nghip; - Gi tr hng ha chuyn nhng cho cc c s khc trong cng cng ty, tng cng ty, tp on (gi l doanh thu bn hng ni b). Ch : Trong bo co kt qu hot ng kinh doanh doanh nghip cn phi bo co ch tiu doanh thu thun, c xc nh bng cng thc:
DTT = DTBH GDT ;
( 2.11)
Trong : DTT Doanh thu thun, ng; DTBH Tng doanh thu bn hng, ng; GDT Cc khon gim tr doanh thu, ng; gm : Thu tiu th c bit, thu xut khu, chit khu thng mi, gim gi hng bn, gi tr hng bn b tr li... 2.8. Thng k s lng sn phm theo n v hin vt . S lng sn phm theo n v hin vt l ch tiu biu th kt qu c th hot ng sn xut ca doanh nghip hay b phn doanh nghip trong mt thi k (thng, qu, nm) Thng k s lng sn phm theo n v hin vt ngoi mc ch c th ha kt qu sn xut m cn l c s kim tra vic tn dng nng lc sn xut, kim tra v nh gi trnh hon thnh k hoch v sn lng, trnh nhp nhng sn xut, nng sut lao ng, gi thnh... Ch tiu s lng sn phm theo n v hin vt cng l thc o trnh tp trung ha sn xut trong ngnh cng nghip khai thc khong sn. n v hin vt cn c gi l n v t nhin cn c chn theo nguyn tc: - c trng nht cho kt qu hu ch ca lao ng, chng hn sn lng than ca doanh nghip ly n v l tn, cn khi lng cng tc chun b hm l ly n v l mt (m), khi lng cng tc bc t m l thin ly n v l mt khi (m3) v.v... - m bo mc chnh xc cn thit, chng hn sn lng than ca doanh nghip tnh bng tn (T) ch khng phi tnh bng kilogram (kg)... - Thng nht n v tnh cho cc khu cng loi thun li tng hp. Di y nu ln cc phng php tnh s lng sn phm p dng trong doanh nghip khai thc m khong sn. 2.8.1. Thng k s lng khong sn khai thc. Nu khong sn l sn phm chnh n chng (v d: than nguyn khai) th tng s khong sn ca doanh nghip khai thc c xc nh bi cng thc:
Qn =
i =1
12
q ijk ;
j =1 k =1
(2.12)
Trong : Qn Tng sn lng ton doanh nghip trong nm, Tn; i Ch s ngun sn lng (va, cng trng); m S ngun sn lng;
- 22 -
j Ch s gng khai thc (l ch, l chun b hm l hay my xc l thin); n S gng khai thc. k Ch s thng, qijk Sn lng ca gng khai thc j ti ngun i trong thng k, Tn . S khong sn khai thc bnh qun trong 1 thng c xc nh bi cng thc:
1 1 Qt = Qn = 12 12
q
i =1 j =1 k =1
12
ijk
(2.13)
Nu khong sn l sn phm chnh a chng nhng c tnh nng s dng tng s (V d than anthraxite qua sng tuyn, qung kim loi mu qua tuyn) th tng s khong sn ca doanh nghip khai thc c xc nh bi cng thc:
Qn =
12
rijk h ijk ;
i =1 j = 1 k =1
(2.14)
Trong : Qn Tng s khong sn khai thc trong nm, Tn (quy i); i Ch s dy chuyn sng tuyn; m s lng dy chuyn sng tuyn; j Ch s chng loi khong sn qua sng tuyn; n S lng chng loi khong sn qua sng tuyn; k ch s thng trong nm; rijk s lng khong sn chng loi j thu c ti dy chuyn i thng k; Tn ( thc t); hijk H s quy i (t n v tn thc t sang n v tn quy i), ln . H s quy i c tnh bng cng thc:
hj =
Cj Cc
(2.15)
Trong : hj H s quy i i khong sn chng loi j, ln; Cj Ch tiu cht lng ca khong sn chng loi j, Cc Ch tiu cht lng ca khong sn chng loi chun, Ch tiu cht lng ca mt s khong sn chun trong ngnh cng nghip khai thc m c th tham kho nh sau: Than qua tuyn c nhit sut : 7.000 Kcal/ Kg; Qung ng qua tuyn c hm lng 15% Cu; Qung Km qua tuyn c hm lng 45% Zn;
Qung thic qua tuyn c hm lng 50% Sn; Qung Wolfram qua tuyn c hm lng 60 % anhydrit wolfram V d minh ha phng php thng k sn lng than anthraxite bng n v tn quy i ca mt doanh nghip khai thc than nh bng 2.1: Bng 2.1
Chng loi than Cm 2 Cm 3a Cm 3c Cm 4a Tng sn lng Nhit sut, Kcal/ Kg 7.600 7.350 6.850 6.500 Sn lng thc t , Tn 200.000 500.000 600.000 700.000 2.000.000 H s quy i, ln 1,0857 1,0500 0,9786 0,9286 Sn lng quy i, Tn 217.140 525.000 471.600 650.020 1.863.760
V d minh ha phng php thng k sn lng qung ng qua tuyn bng n v tn quy i ca mt doanh nghip khai thc qung ng nh bng 2.2. Bng 2.2
Chng loi qung ng Loi 1 Loi 2 Loi 3 Tng sn lng Hm lng Cu, % 16,5 15,3 14,7 Sn lng thc t, Tn 8.000 10.000 12.000 30.000 H s quy i, ln 1,10 1,02 0,98 Sn lng quy i, Tn 8.800 10.200 11.760 30.760
2.8.2. Thng k khi lng sn phm theo cc khu . Thng k khi lng sn phm theo cc khu l tnh khi lng sn phm c hon thnh bi tng khu ca qu trnh sn xut biu th bng cc n v hin vt. Thnh phn cc khu ch yu v n v hin vt o khi lng sn phm tng khu trong cc doanh nghip khai thc khong sn c nu trong bng 2.3: Bng 2.3
Trong qu trnh khai thc hm l Cc cng tc chun b, m l Cc cng tc khu, T khong sn Vn chuyn khong sn v t : bng bng chuyn, Tn// m3 bng tu in, Tkm bng t, Tkm bng trc ti, T. khong sn Vn chuyn trn mt m, T Bc r thnh phm, T. khong sn Trong qu trnh khai thc l thin Cc cng tc bc t , m3 t Xc bc khng sn, T. khong sn Vn chuyn t v khong sn bng t, T.km bng ng st, Tkm bng bng chuyn, T Cc cng tc v bi thi, m3 t Bc r thnh phm, T khong sn
2.9. Thng k nhp nhng sn xut v cht lng sn phm. 2.9.1. Thng k nhp nhng sn xut.
Nhp nhng sn xut l s hon thnh thng xuyn k hoch sn lng theo cc k hn ngn (thng l cc thng trong nm). Nhp nhng sn xut va th hin trnh lp v ch o thc hin k hoch, va l iu kin bo m s dng hp l cc ngun lc v tng sn lng bn vng. Ch tiu biu th trnh nhp nhng sn xut l H s nhp nhng, c tnh theo cng thc:
Hn =
Q + Q Q
k
100n + i k 100n
(2.16)
Trong : Hn H s nhp nhng sn xut, ln ( Hn < 1); Q - Tng sn lng nhng thng t xt trong phm vi k hoch, tn Qk - Tng sn lng ca nhng thng khng t k hoch, tn; Qk - Tng sn lng c nm theo k hoch, tn; n S thng t v vt k hoch, n S thng trong nm (n =12); ik Ch s thc hin ca nhng thng khng hon thnh k hoch, % V d minh ha phng php xc nh h s nhp nhng sn xut c trnh by bng 2.4 Bng 2.4
Thng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tng s Bnh qun K hoch,T 250.000 170.000 260.000 280.000 260.000 250.000 180.000 200.000 190.000 220.000 250.000 220.000 2.730.000 Thc hin,T 253.666 181.641 265.262 289.029 260.058 255.146 160.563 126.442 167.072 249.601 242.783 246.894 2.698.157 So snh TH vi KH Ch s,% Chnh tuyt i 3.666 11.641 5.262 9.029 58 5.146 -19.437 -73.558 -22.928 29.601 -7.217 26.894 -31.843 101,47 106,85 102,02 103,22 100,02 102,06 89,20 63,22 87,93 113,46 97,11 112,22 98,83
Vi s liu bng 2.4 ta xc inh c h s nhp nhng:
- 25 -
Hn =
Thng k h s nhp nhng cn ch : - Hn ch c th nh hn hay bng 1; Hn = 1 khi tt c cc thng trong nm u hon thnh v vt k hoch; Khi khng hon thnh k hoch sn lng c nm th chc chn Hn < 1. - H s nhp nhng c tnh cho 1loi sn phm, nu trong doanh nghip sn xut nhiu loi sn phm th c th nh gi H s nhp nhng bnh qun theo cng thc:
100 8 + (89,20 + 63,22 + 87,93 + 97,11) = 0,948 < 1 100 12
G
i =1 m i =1
H
i
ni
(2.17)
Trong : H n - H s nhp nhng bnh qun , i ch s loi sn phm , m s loi sn phm, Hni H s nhp nhng dy chuyn sn xut sn phm i, Gi Gi tr hng ha sn phm i, ng V d: trong doanh nghip c 2 dy chuyn sn xut tng i c lp, bao gm dy chuyn 1- sn xut qung nguyn khai v dy chuyn 2sng tuyn qung. Dy chuyn qung nguyn khai c h s nhp nhng 0,83 ; Ga tr qung nguyn khai l 80 t ng. Dy chuyn sng tuyn c h s nhp nhng 0,91; gi tr qung sch 120 t ng. Ta c h s nhp nhng bnh qun ca doanh nghip l:
80 0,83 + 120 0,91 = 0,89 80 + 120 2.9. 2. Thng k cht lng sn phm. Hn =
Cht lng sn phm l kh nng p ng thc t ca sn phm v cc tiu chun: cu to, kch thc, hnh dng, an ton trong s dng ... quy nh bi nh nc hay doanh nghip. Cht lng sn phm ca cc doanh nghip khai thc khong sn thng c quy nh bng h thng nhng ch tiu v c ht, hm lng cht c ch, cht c hi trong qung qua sng tuyn. Nhng ch tiu trong thc t c th bin ng so vi tiu chun v iu kin m a cht (khch quan) v iu kin k thut cng ngh khai thc, sng tuyn (ch quan). Thng k cht lng sn phm trong doanh nghip khai thc c nhim v nh gi khi qut mc bin ng cht lng sn phm gia 2 thi k thng qua 2 ch tiu: Ch s loi v ch s cht lng.
Ch s loi cho bit xu hng v mc bin ng chung v c cu loi sn phm, xc nh theo cng thc:
I L = 100
q q
i =1 i =1 n
1i
p0i ;
(2.18)
0 i p0 i
Ch s cht lng cho bit xu hng v mc bin ng chung v cht lng sn phm thun ty, xc nh theo cng thc:
I C = 100
q
i =1 n i =1
1i
p1 i ;
(2.19)
q1 i p 0 i
Trong : IL Ch s loi sn phm,% IC Ch s cht lng sn phm, % i ch s tn sn phm, n s lng cp loi trong tng th sn phm ca doanh nghip; q0i ; q1i s lng sn phm cp loi i k gc v k bo co, Tn p0i ; p1i gi sn phm cp loi i k gc v k bo co, ng. ( sn lng v gi k gc c hiu l s liu ghi trong bo co nm trc hay k hoch nm ang xt) V d tnh ch s loi v ch s cht lng than ca mt doanh nghip khai thc than c dn ra bng 2.5 Bng 2.5
K gc Sn Gi bnh lng qun (qo), (p0), nghn nghn T /T 5 900 15 850 80 840 400 750 500 700 1.000 K bo co Gi bnh Sn qun lng (p1), (q1), nghn nghn T /T 6 900 17 845 85 842 410 751 520 698 1.038 Gi tr hng ha tnh ton Vi (q0p0), triu . 4.500 12.750 67.200 300.000 350.000 734.450 Vi (q1 p0) , triu 5.400 14.450 71.700 307.500 364.000 763.050 Vi (q1p1), triu . 5.400 14.365 71.570 307.910 362.960 762.205
Loi than Cc 2a Cc 4a Cc 4b Cm 1 Cm 3a Tng s
Vi s liu bng 2.5 ta tnh c: Ch s loi: HL = 100 x 763.050 : 734.450 = 103,95 %;

Ch s cht lng: HC = 100 x 762.205 : 763.050 = 99,89 % Nh vy so vi k gc trong k bo co t trng loi sn phm c gi cao th tng ln, nhng cht lng thun ty ni chung ca than th c xu hng gim i. Ch rng: Theo nguyn l thng k th Ch s loi chnh l ch s chung ca sn lng, cn ch s cht lng chnh l ch s chung ca gi. V vy vic p dng ch s loi v ch s cht lng thng k s bin ng cht lng sn phm ch c ngha khi gi sn phm c quy nh ph thuc vo cht lng thc t ca sn phm.
---ooo0ooo---
- 28 -
Cu hi v bi tp chng 2
1. Tnh cc ch tiu: gi tr sn xut, gi tr gia tng, gi tr gia tng thun v li nhun ca doanh nghip theo ti liu thng k sau: TT 1 2 3 4 5 6 7 8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8 8.9 8.10 8.11 8.12 8.13 8.14 8.15 Ch tiu Doanh thu tiu th sn phm ca hot ng sn xut chinh Doanh thu tiu th sn phm ca hot ng sn xut ph Doanh thu bn ph liu ph phm Gi tr thnh phm tn kho u k Gi tr thnh phm tn kho cui k Gi tr sn phm sn xut d dang u k cui k Gi tr nguyn vt liu tn kho u k Chi ph sn xut pht sinh trong k Chi ph nguyn vt liu chnh Chi ph nguyn vt liu ph Chi ph in nng,cht t Chi ph v cng c lao ng nh Chi ph vt cht cho cng tc qun l Chi ph vt cht khc Chi ph qung co Chi ph o to thu ngoi Chi nghin cu khoa hc Chi ph tin cng, tin lng Chi thng sng kin Chi bi dng ca 3, chi l tt cho ngi lao ng Chi bo him x hi (doanh nghip tr thay cho ngi L) Cc khon chi ph dch v khc Khu hao ti sn c nh M s a1 a2 a3 a4 a5 a6 a7 a8 a9 a10 a11 a12 a13 a14 a15 a16 a17 a18 a19 a20 a21 a22 a23 a24 a25 Gi tr 2535 180 100 200 150 300 280 50 800 200 100 50 50 100 10 15 20 200 10 20 20 50 100
2. Chng minh rng: Li nhun trc thu = Li nhun gp Tng chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip = Ga tr sn xut- chi ph trung gian Thu nhp ca ngi sn xut Thu ti nguyn, thu mn bi... Khu hao ti sn c nh; 3. Hy tnh sn lng than bnh qun hng thng ca tng qu v c nm theo s liu cho bng 2.4. 4. Hy xc nh ch s chung hon thnh k hoch sn lng cc thng trong tng qu v c nm theo s liu cho bng 2.4. 5. V th bi din cc ch s hon thnh k hoch ca cc thng theo s liu cho bng 2.4 6. nh gi nh hng tuyt i v tng i ca bin ng cp loi v cht lng than n doanh thu bn hng ca doanh nghip theo s liu cho bng 2.5. PDF by http://www.ebook.edu.vn - 29 -
Chng 3.
THNG K LAO NG
3.1. Vai tr v nhim v ca thng k lao ng. Thng k lao ng c vai tr: phn nh nhng ch tiu c lin quan n vic s dng ngun nhn lc- ngun lc quyt nh ca mi qu trnh sn xut v cu thnh b phn chi ph nhiu nht trong gi thnh sn phm ca doanh nghip khai thc khong sn. Nhng nhim v ch yu ca thng k lao ng l: - Thng k s lng lao ng - Thng k c cu lao ng; - Thng k bin ng s lng lao ng; - Thng k trnh s dng lao ng; - Thng k nng sut lao ng; - Thng k bin ng nng sut lao ng v nhn t nh hng; - Thng k tng qu tin lng; - Thng k tin lng bnh qun v bin ng tin lng bnh qun; - Thng k h s vt trc ca nng sut lao ng; - Thng k thu nhp thc t v bin ng thu nhp thc t ca lao ng - Thng k mc phn ha ca thu nhp. Di y l phng php thng k nhng ch tiu nu trn . 3.2. Thng k s lng lao ng . S lng lao ng l ch tiu biu th s ngi ca mt loi lao ng nht nh trong doanh nghip ti thi im hay thi k no ca nm bo co. Ch tiu s lng lao ng l thng tin xut pht thng k cc ch tiu khc nh: kt cu lao ng, nng sut lao ng, hiu qu s dng lao ng, tin lng bnh qun v.v... S lng lao ng theo ti liu iu tra u l s liu thi im ca cc ngy trong thng, trong nm nn nhim v ca thng k s lng lao ng l tnh s lng lao ng bnh qun. Ty theo mc lin tc ca qu trnh thng k s lng lao ng hng ngy, s lng lao ng bnh qun ca k bo co c tnh nh sau: Khi theo di lin tc cc ngy trong k bo co th s lng lao ng bnh qun trong k c xc nh theo cng thc:
- 30 -
L =
L
i =1
L
j =1 m j =1
nj ;
j
(3.1)
Trong : L - S lng lao ng bnh qun trong k bo co, ngi; Li S lng lao ng ti ngy th i, ngi; n S ngy ca k bo co, ngy Lj S lng lao ng theo s liu th j, ngi; nj S ngy c cng s lng lao ng theo s liu th j, ngy; m S nhm s liu c xt. V d: C ti liu thng k v s lng lao ng trong thng 11 nm N ca mt doanh nghip nh sau: T 1/11 n ht 10/11: c 300 ngi; T 11/11 n ht 20/11: tuyn thm 10 ngi; T 21/11 n ht 30/11: cho thi vic 5 ngi. Nh vy c 3 nhm s liu v s ngi hng ngy v s ngy tng ng: 300 ngi c 10 ngy; 310 ngi c 10 ngy v 305 ngi c 10 ngy v p dng cng thc 3.1 ta c:
L=
Khi khng theo di y lin tc cc ngy trong k bo co, chng hn ch theo di s lng lao ng ti ngy 01 mi thng th s lng lao ng bnh qun ca k bo co c xc nh theo cng thc sau:
(300 10) + (310 10) + (305 10) 9150 = = 305 ngi; 10 + 10 + 10 30
Trong : L - S lng lao ng bnh qun trong k bo co, ngi; Li S lng lao ng ca ngy u thng th i, ngi; n S ngy u thng c xt, ngy V d: C ti liu thng k ca 1 doanh nghip v s lng lao ng c ngy u cc thng t thng 1 n thng 7 nm N nh bng 3.1 Bng 3.1
Thng S lao ng, ngi 1 500 2 510 3 510 4 515 5 520 6 520 7 530
L L1 + L2 + ... + Ln 1 + n 2 ; L= 2 n 1
(3.2)
Theo cng thc 3.2 ta c: - S lao ng bnh qun tng thng nh sau: thng 1 l:
L t1 =
Tng t nh vy ta tnh c: Lt2 = 510 ngi; Lt3 = 512,5 ngi; Lt4 = 517,5 ngi; Lt5 =520 ngi; Lt6 = 525 ngi. - S lao ng bnh qun tng qu nh sau: Qu I l :
L q1 =
500 / 2 + 510 / 2 500 + 510 = = 505 , ngi 2 1 2
Qu II l:
L q2 =
500 / 2 + 510 + 510 + 515 / 2 = 509,2 ngi; 4 1 515 / 2 + 520 + 520 + 530 / 2 = 520,8 ngi; 4 1
- S lng lao ng bnh qun 6 thng u nm N nh sau:

L 6th =
500 / 2 + 510 + 510 + 515 + 520 + 520 + 530 / 2 = 515 ngi 7 1
3.2. Thng k c cu lao ng. C cu lao ng l tp hp ch tiu biu th t trng tng loi lao ng trong tng th lao ng ca doanh nghip trong l bo co. C cu lao ng l c s cho vic phn tch tnh hnh b tr s dng ngun lc lao ng, ci tin cng tc tuyn dng, o to lao ng... Ch tiu c cu lao ng c xc nh theo cng thc:
K l = 100
Li ; L
(3.3)
Trong : Kl T trng s lng lao ng loi i, %; Li S lng lao ng loi i, ngi; L Tng s lao ng trong doanh nghip, ngi Ty theo mc ch nghin cu c cu, cc loi lao ng trong doanh nghip c phn ra theo tiu ch nh trch nhim qun l ca doanh nghip, chc nng lao ng, qu lng chi tr... Theo trch nhim qun l ca doanh nghip c chia ra: lao ng trong danh sch v lao ng ngoi danh sch. Llao ng trong danh sch ca doanh nghip l s ngi c ghi tn vo danh sch lao ng ca doanh nghip, do doanh nghip trc tip qun l, s dng v tr lng. Lao ng ngoi danh sch ca doanh nghip l s ngi tuy c lm vic ti doanh nghip, c tr lng nhng cha c ghi tn vo danh sch lao ng ca doanh nghip, nh sinh vin thc tp, nhng ngi lao ng c thu mn tm thi v.v...
- 32 -
Theo chc nng lao ng c chia ra: cn b qun l iu hnh doanh nghip; nhn vin chuyn mn, nghip v; nhn vin tha hnh phc v v cng nhn. Cn b qun l iu hnh doanh nghip l s ngi c chc nng qun l iu hnh doanh nghip nh: Ch tch Hi ng qun tr v cc thnh vin ca Hi ng qun tr, Tng gim c hay Ph tng gim c, Gim c hay Ph gim c, K ton trng; Trng Ph phng; Trng Ph qun c (hoc tng ng). Nhn vin chuyn mn nghip v l s ngi c chc nng chun b nhng thng tin phc v cho cc cn b qun l iu hnh ra quyt nh c o to theo nhng chuyn mn nghip v nht nh nh cc chuyn vin, kinh t vin, k s, cn s, k thut vin v.v... Nhn vin tha hnh phc v l s ngi c chc nng ch yu l tha hnh v phc v cc i tng nu trn nh nhn vin vn th v nhng nhn vin phc v khc. Cng nhn l nhng ngi c chc nng ch yu l trc tip tham gia vo cc qu trnh sn xut trong doanh nghip bng cch iu khin cc my mc thit b ch bin nguyn vt liu... Ty theo vai tr ca qu trnh cng nhn c chia ra s cng nhn sn xut chnh, s cng nhn sn xut ph v ph tr. Theo qu lng chi tr c chia ra lao ng hng qu lng sn xut, lao ng hng qu lng on th. Lao ng hng qu lng sn xut l s ngi c ngun chi tr lng t qu lng sn xut kinh doanh ca doanh nghip. Qu lng ny c xc nh bi kt qu kinh doanh ( sn lng, doanh thu ) v n gi tin lng. Trong doanh nghip khai thc than nc ta s ngi ny cn c gi l s ngi sn xut than hay s CNVSX than. Lao ng hng qu lng on th l s ngi c tn trong danh sch ca doanh nghip nhng lng ca h ch yu c tr t qu lng ca cc t chc chnh tr x hi hot ng trong doanh nghip nh: ng Cng sn Vit Nam, Cng on, on Thanh nin CSHCM ( ngi ng u t chc v 1 s nhn vin gip vic chuyn trch). Ngoi nhng cch phn loi lao ng nu trn, cung cp nhng thng tin cho cc mc ch nghin cu c th khc, lao ng cn c phn theo cc tiu ch nh: cp bc th, trnh o to, tui ngh, tui i, gii tnh v.v... 3.4. Thng k bin ng s lng lao ng. Bin ng s lng lao ng l ch tiu biu th xu hng v mc tng hay gim s lng lao ng ca mt loi no trong k bo co, gm: T l tng lao ng, T l gim lao ng, t l i mi lao ng, t l lao ng ngh vic theo ch xc nh theo cc cng thc:
- 33 -
K tL = 100
Lt ; LCK L K gL = 100 g ; L K
K L = 100 K nv L tm ; L CK L = 100 nv ; L K
(3.3)
(3.4) (3.5) (3.6)
Trong : KtL H s tng lao ng, % KgL H s gim lao ng, % KL H s i mi lao ng; % KL H s i mi lao ng, % Knv H s ngh vic theo ch , % Lt , Lg S lao ng tng, gim trong k, ngi Ltd S lao ng tuyn dng mi trong k, ngi Lnv S lao ng ngh vic theo ch trong k, ngi. LK , LCK S lao ng c u k, cui k, ngi Trong cc cng thc trn: - S lng lao ng tng trong k c th do: tuyn mi, iu ng n, chuyn vo tui lao ng, i hc v v nhng nguyn nhn khc; - S lng lao ng gim trong k c th do: ngh ch , iu ng i, v hu, cho i hc, i ngha v qun s v nhng nguyn nhn khc. 3.5. Thng k trnh s dng lao ng. 3.5.1. Thng k trnh s dng lao ng v s ngi. Cc ch tiu trnh s dng lao ng v s ngi gm c: H s c mt, H s vng mt, H s lm vic bnh qun xc nh theo cc cng thc sau:
H cm =
L cm L ds
L lv ; L cm
(3.7) (3.8) (3.9)
H vm = 1 H vm ;
H lv =
- 34 -
Trong : Hcm H s c mt; Hvm H s vng mt; Hlv H s lm vic ; Lcm S lao ng c mt bnh qun trong k, ngi; Lds S lao ng trong danh sch bnh qun, ngi; Llv S lao ng lm vic thc t bnh qun, ngi. 3.5.2. Thng k trnh s dng lao ng v thi gian. Cc ch tiu biu th trnh s dng lao ng v thi gian gm: H s s dng qu thi gian c mt (Ht1), H s s dng thi gian c th s dng cao nht (Ht2), H s s dng qu thi gian theo lch (Ht3), S ngy lm vic thc t bnh qun ca 1 ngi lao ng (t) v di ngy lm vic thc t bnh qun (d). Cng thc xc nh cc ch tiu nh sau:
T c ; T cm T H t 2 = c ; T ln T H t 3 = Lv ; T Li T Lv t = ; L cm H t1 =
(3.10) (3.11) (3.12) (3.13)
d =
T glv T lv
(3.14)
Trong : TLi Tng s ngy.ngi ( ngy.cng) theo lch, Tc Tng s ngy. ngi theo ch lao ng, tc khng bao gm s ngy.ngi c ngh l, th by v ch nht; Tln Tng s ngy.ngi c th s dng cao nht vo sn xut kinh doanh), tc l tng s ngy.ngi theo ch lao ng tr i s ngy.ngi ngh php nm; Tcm Tng s ngy.ngi c mt theo ch lao ng, tc l tng s ngy.ngi c th s dng cao nht tr i s ngy.ngi vng mt trn ngy nh m au, vic ring v l do khc TLv Tng s ngy.ngi lm vic thc t, bao gm: s ngy.ngi lm thm ngoi ch lao ng v s ngy.ngi lm vic theo ch lao ng, nhng khng bao gm s ngy.ngi ngng vic trn ngy bi nhng nguyn nhn khch quan ngi lao ng khng th lm vic c.
Tglv Tng s gi.ngi lm vic thc t, Ch rng thi gian lao ng l i lng o hao ph lao ng tnh bng tch s ca thi gian v s ngi, c vit l ngy.ngi hay gi.ngi v.v ... ( Nu vit ngy-ngi hay gi-ngi v.v... s sai ngha ) Mi quan h cc loi ch tiu hao ph thi gian lao ng c minh ha trn s hnh 3.1 v 3.2:
Tng s ngy.ngi theo lch (TLi) Tng s ngy.ngi ngh l, th 7 v ch nht Tng s ngy. ngi theo ch lao ng (Tc) S ngy.ngi ngh php nm
Tng s ngy.ngi cao nht c th s dng cao nht vo sn xut kinh doanh ( Tln) Tng s ngy.ngi c mt theo ch lao ng (Tcm) S ngy.ngi lm thm ngoi ch S ngy.ngi ngng vic(khng trn ngy) S ngy.ngi vng mt
Tng s ngy.ngi lm vic theo ch (Tc)
Tng s ngy.ngi thc t lm vic (Tlv)
Hnh 3.1. S lin h cc ch tiu ngy.ngi lao ng
Tng s gi.ngi theo ch lao ng S gi.ngi lm thm ngoi ch lao ng Tng s gi.ngi lm vic theo ch lao ng S gi.ngi ngng vic trong ca (khng trn ca)
Tng s gi.ngi lm vic thc t (Tglv)
Hnh 3.2. S lin h cc ch tiu gi.ngi lao ng
- 36 -
3.6. Thng k nng sut lao ng. 3.6.1. Khi nim v phn loi ch tiu nng sut lao ng Nng sut lao ng (NSL) l ch tiu biu th quan h gia kt qu sn xut kinh doanh v hao ph thi gian lao ng. Ch tiu nng sut lao ng cho bit mc hiu qu ca lao ng v l thng tin cho php nh gi cht lng thc t ca lao ng trong doanh nghip v nghin cu nhng nhn t nh hng ti n. phc v cho nhng mc ch nghin cu khc nhau ch tiu nng sut lao ng c phn loi theo nhng tiu ch ch yu nh: cch biu th quan h gia kt qu kinh doanh v hao ph thi gian lao ng, ch tiu biu th kt qu sn xut kinh doanh, n v o hao ph thi gian lao ng, phm vi tng th ngi lao ng ( Hnh 3.3)
Cc ch tiu nng sut lao ng
Theo dng quan h kt qu v hao ph
Theo ch tiu kt qu kinh doanh
Theo n v o hao ph lao ng
Theo phm vi tng th lao ng
NSL dng thun NSL dng nghch
NSL tnh theo sn lng NSL tnh theo doanh thu NSL tnh theo gi tr gia tng NSL tnh theo li nhun
NSLBQ nm.ngi NSLBQ thngng NSLBQ ngy.ngi NSLBQ gi.ngi
NSLBQ 1 CNV NSLBQ 1 CNSX
Hnh 3.3. S phn loi cc ch tiu nng sut lao ng
- 37 -
Theo dng quan h gia kt qu sn xut kinh doanh v hao ph lao ng c chia ra: NSL dng thun v NSL dng nghch. NSL dng thun l ch tiu c cng thc xc nh chung l: Wt = K / H; (3.15)
Trong : W l NSL; K l ch tiu no biu th kt qu sn xut kinh doanh; H l ch tiu biu th hao ph thi gian lao ng to ra kt qu sn xut kinh doanh (sn lng, doanh thu, gi tr gia tng, ...). NSL dng nghch l ch tiu biu c cng thc xc nh chung l: Wn = H/ K =1/ Wt ; (3.16)
NSL dng nghch thng c tn gi khc l sut hao ph lao ng. Theo ch tiu kt qu sn xut kinh doanh c chia ra: NSL tnh theo sn lng hin vt hay sn lng hin vt quy i, NSL tnh theo doanh thu, NSL tnh theo gi tr gia tng, NSL tnh theo li nhun. NSL tnh theo sn lng hin vt hay quy i c u im nh gi trc tip hiu qu ca lao ng, c th dng so snh trc tip NSL ca cc doanh nghip cng sn xut mt loi sn phm. Nhc im ca ch tiu NSL tnh theo n v hin vt l n khng bao qut c ton b kt qu sn xut kinh doanh ca doanh nghip ( ch phn nh kt qu hot ng hot ng sn xut sn phm vt cht cng 1 loi ) NSL tnh theo gi tr sn xut, gi tr gia tng, doanh thu, li nhun c chung c im l s dng n v o l n v tin t nn khc phc c nhc im ca NSL tnh theo n v hin vt nhng cng gp hn ch khi nghin cu s bin ng NSL gia cc thi k bi tnh bin ng ca gi tr ng tin. Nhng ch tiu NSL c khuyn p dng cc doanh nghip nc ta phn nh trong Thng t s 09/2005/ TT-BLTBXH ngy 05/01/2005 ca B Lao ng- Thng binh v X hi hng dn tnh NSLBQ v tin lng bnh qun trong cc cng ty nh nc theo Ngh nh s 206/2004/N-CP ngy 14/12/2004 ca Chnh Ph. Theo n v o hao ph lao ng c chia ra NSL bnh qun (NSLBQ) ngi nm, NSLBQ ngi thng, NSLBQ ngi ngy, NSLBQ ngi gi v.v... Ch rng: - n v o hao ph lao ng hay cn gi l thi gian lao ng c dng chung l tch s : thi gian x ngi. n v o thi gian khc nhau khng ch to ra ch tiu NSL khc nhau phn s m cn c ngha khc nhau v hiu qu ca lao ng. Chng hn NSLBQ ngy ngi s
- 38 -
khng xt ti thi gian ngi lao ng c ngh bnh qun trong nm theo ch nh l, th by, ch nht - Cc ch tiu NSL lun lun c tnh nh php bnh qun v hao ph thi gian thng c iu tra gin tip bng con s thi im nn c cm t bnh qun hay khng u c hiu l bnh qun. Theo phm vi tng th lao ng c chia ra NSL BQ 1 CNV v NSL BQ 1 CNSX . NSL BQ 1CNV l ch tiu c tnh vi hao ph lao ng thc t bnh qun ca tng th CNV trong doanh nghip. NSL BQ 1 CNSX l ch tiu c tnh vi hao ph lao ng thc t bnh qun ca CNSX. 3.6.2. Phng php xc nh ch tiu NSLBQ Ty theo loi ch tiu v iu kin s liu, NSLBQ c xc nh bi mt trong nhng cng thc sau: - Khi c s liu kt qu sn xut kinh doanh v hao ph lao ng ca tng n v trong tng th ( cng trng phn xng, x nghip thnh vin) v kt qu kinh doanh ca cc n v dng cng 1 loi ch tiu:
W =

i =1
Ki ; Hi
i =1 m
(3.17)
Trong : W - NSL BQ 1 lao ng trong tng th k bo co , m s cc n v trong tng th, Ki Kt qu kinh doanh ca n v th i trong k bo co, Hi Hao ph lao ng bnh qun ca b phn th i trong k bo co; - Khi c s liu NSL BQ v hao ph lao ng ca tng n v v NSL ca cc n v dng cng 1 loi ch tiu:
W =
Trong :
w
j =1 n
hj =
hj
w
j =1
k j;
(3.18)
j =1
W - NSL BQ 1 lao ng ca tng th trong k bo co, w j - NSL BQ ca 1 lao ng thuc n v th j trong k bo co,
h j - Hao ph lao ng bnh qun ca n v th j trong k bo co,
n s cc n v trong tng th; kj T trng hao ph lao ng ca n v th j trong tng th k bo co:
- 39 -
;
j
(3.19)
j =1
3.7. Thng k bin ng nng sut lao ng v nhn t nh hng. 3.7.1. Thng k bin ng nng sut lao ng Cc ch tiu biu th s bin ng nng sut lao ng gm ch s nng sut lao ng v mc tng (gim) nng sut lao ng c xc nh theo cc cng thc:
IW = 100
W1 K /H I = 100 1 1 = 100 K ; W0 K0 / H 0 IH
(3.20) (3.21)
W = W1 W0 ;
W = 100
W1 W0 W = 100 = 100 ( I W 1); W0 W0
(3.22)
Trong : IW Ch s nng sut lao ng ca k bo co so k gc, % IK Ch s kt qu sn xut kinh doanh ca k bo co so vi k gc, % IH Ch s hao ph thi gian lao ng bnh qun ca k bo co so k gc, % W Mc tng (gim) tuyt i nng sut lao ng, W - Mc tng (gim) tng i nng sut lao ng, % W0 , W1 Nng sut lao ng k gc v k bo co. 3.7.2. Thng k tc ng cc nhn t nng sut lao ng Tc ng ca nhn t NSL l tp hp cc ch tiu biu th xu hng v mc bin ng NSL khi c s bin ng cc ch tiu nhn t nh hng. Thng k tc ng cc nhn t NSL thng phi xut pht t cng thc lin h ch tiu, trong v tri biu th ch tiu NSL cn v phi l biu thc cha cc ch tiu nhn t NSL. V d xut pht t cng thc 3.18, ta thy NSL ca tng th CNV trong doanh nghip chu nh hng ca 2 nhn t, l kt cu lao ng ca tng n v trong tng th v NSL c bit ca tng n v trong tng th. nh gi tc ng ca cc nhn t ta dng s tng (gim) tuyt i hay tng i ca NSL, vi cc cng thc tnh di y: Tc ng chung ca cc nhn t:
W = ( w1k1 w1k 0 ) + ( w1k 0 w0 k 0 );

(3.23)
W = 100
(w1k1 w1k0 ) + (w1k0 w0 k0 )
w0k0
(3.24)
Tc ng ca nhn t kt cu hao ph lao ng :
Wk = ( w1k1 w1k0 );
(3.25)
WK = 100
( w1k1 w1k0 )
w0k0
(3.26)
Tc ng ca nhn t nng sut lao ng c bit:
Ww = ( w1k0 w0 k0 );
(3.27)
Ww = 100
( w1k 0 w0 k 0 )
w0 k 0
(3.28)
Trong cc cng thc trn, (0) biu th s liu ca ch tiu k gc, cn (1) biu th s liu ca k bo co. Phng php tnh c minh ha trong v d cho bng 3.2. Bng 3.2
Cc ch tiu
K gc Sn lng qung, ngn T. S lng CNBQDS, ngi T trng trong tng s CNBQDS Nng sut lao ng, T/ nm.ngi K bo co Sn lng qung, ngn T. S lng CNBQDS, ngi T trng trong tng s CNBQDS Nng sut lao ng, T/nm ngi
K hiu v cng thc tnh K0 H0 k0 w0 = K0/H0 K1 H1 k1 w1 = K1/H1
Cng trng khai thc I II 400 500 0,5 800 243 270 0,3 900 600 500 0,5 1.200 945 630 0,7 1.500
Tng s 1.000 1.000 1,0 1.188 900 1,0 -
Bnh qun
1.000
1.320
Theo s liu bng 3.2 th: nh hng chung ca cc nhn t n NSL ca 1 CNBQDS ton m
- 41 -
tuyt i l: W = 1320-1000= 320 T/nm ngi; tng i l: W = (1320-1000)/1000 x 100 = 32% nh hng ca nhn t kt cu hao ph lao ng tuyt i l: Wk = (900x0,3+1500x 0,7) (900x 0,5 +1500 x 0,5) = =120 T/nm ngi tng i l: Wk = 120/ 1000 x 100 = 12%; nh hng ca nhn t nng sut lao ng c bit tng cng trng: tuyt i l: Ww = (900 x 0,5+1500 x 0,5) (800 x 0,5 + 1200 x 0,5)= = 200 T/nm ngi. tng i l: Ww = 200/1000 x 100 = 20 % Ch rng phng php thng k tc ng ca cc nhn t NSL cng c th p dng cho thng k tc ng ca nhng nhn t nh hng n ch tiu bnh qun khc nh: tin lng bnh qun, gi thnh bnh qun, li nhun bnh qun v.v... 3.8. Thng k tng qu tin lng. Tng qu tin lng l ch tiu biu th tng s tin thc t m doanh nghip dng chi tr cho ngi lao ng trong nm bo co, ph hp vi quy nh ca php lut v quy ch tr lng trong doanh nghip. phc v cho nhng mc ch nghin cu khc nhau, ch tiu tng qu tin lng c thng k theo cc tiu ch: ngun chi tr, tnh cht tin lng, i tng hng lng; phng php tr lng nh nh s hnh 3.3 Theo ngun chi tr c chia ra: tng qu tin lng hot ng khai thc khong sn v tng qu tin lng hot ng khc. Tng qu lng hot ng khai thc khong sn l TQTL c ngun chi tr l doanh thu t hot ng sn xut chnh i vi doanh nghip m. Theo Thng t s 07/2005/ TT- BLTBXH ngy 05/01/ 2005. Hng dn thc hin quy nh qun l lao ng v thu nhp trong cc cng ty nh nc theo Ngh nh s 206/ 2004/ N CP ngy 14/12 /2004 ca Chnh ph th ch tiu ny c th xc nh bng cng thc:
VKS = Vg + Vc = F x + Vc ;
(3.29)
Trong : VKS TQTL ca hot ng khai thc khong sn, ng; Vg TQTL theo n gi hay cn gi l TQTL khon, ng; F Doanh thu t thc t t hot ng khai thc khong sn trong k bo co, nghn ng; n gi tin lng theo doanh thu khai thc khong sn, / nghn . Vc TQTL ch , ng Tng qu lng hot ng khc l TQTL c ngun chi tr l doanh thu t cung ng cc dch v v sn phm ph cho bn ngoi, t xy dng c
Cc ch tiu Tng qu tin lng
Theo ngun chi tr lng TQTL hot ng khai thc khong sn TQTL hot ng khc
Theo i tng hng TQTL cn b qun l TQTL nhn vin CMNV TQTL cng nhn TQTL nhn vin phc v
Theo tnh cht lng TQTL chnh TQTL ph TQTL ch
Theo phng php tr TQTL thi gian TQTL sn phm TQTL khon
Hnh 3.3. S phn loi ch tiu tng qu tin lng (TQTL) bn theo qu u t ca Tp on, t Kinh ph on th... Cc ch tiu tng qu lng theo ngun tr l c s hch ton chi ph tin lng vo gi thnh sn phm, kim tra vic xy dng n gi tin lng theo kt qu tng hot ng kinh doanh v.v... Theo i tng hng lng c chia ra TQTL ca cn b qun l, TQTL ca nhn vin chuyn mn nghip v, TQTL ca cng nhn, TQTL ca nhn vin phc v v tha hnh. Cc loi i tng trn c nhng chc nng khc nhau trong hot ng kinh doanh v c hng lng theo nhng thang bng khc nhau nu mc 3.2.1. Phn loi ch tiu TQTL theo i tng hng lng l c s cho thng k tin lng bnh qun, c cu phn phi tin lng v mc gin cch tin lng ca nhng nhm lao ng khc nhau. Theo tnh cht lng c chia ra TQTL chnh v TQTL ph. Tng qu tin lng chnh l ch tiu TQTL ch bao gm nhng khon lng chnh.
Tng qu tin lng ph l ch tiu TQTL ch bao gm nhng khon lng ph hay ph cp nh: lm m, khu vc, c hi, chc v hay kim nhim v.v... Tng qu tin lng ch l ch tiu TQTL ch bao gm nhng khon tr cho nhng ngy ngi lao ng c ngh theo ch nh th by, ch nht, l, tt ... Phn loi ch tiu TQTL theo tnh cht lng l c s kim tra vic xc nh qu lng k hoch v thc hin trong doanh nghip. Theo phng php tr c chia ra TQTL thi gian, TQTL sn phm v TQTL khon. Tng qu lng thi gian l ch tiu TQTL trong ch bao gm nhng khon c thanh ton theo thi gian thc t ngi lao ng lm vic trong ngy, trong tun hay trong thng vi mc tin lng nh trc ca 1 gi ngi hay ca 1 ngy ngi. Tng qu tin lng theo sn phm l ch tiu TQTL trong ch bao gm nhng khon c thanh ton theo khi lng sn phm hon thnh vi n gi nh trc ca 1 n v sn phm. Tng qu lng khon l ch tiu TQTL trong ch bao gm nhng khon lng thanh ton cho ngi lao ng cn c vo hp ng trn gi v khi lng sn phm, cht lng sn phm, chi ph, thi gian ... Phn loi cc ch tiu TQTL l c s nghin cu tnh hnh p dng cc hnh thc tr lng trong doanh nghip, hng ti mc tiu gn tin lng vi kt qu lao ng ca mi thnh vin v ca tp th lao ng. Cn c thng k TQTL l bo co thanh ton tin lng hng thng ca cc cng trng phn xng v phng ban ca doanh nghip. 3.9. Thng k tin lng bnh qun v bin ng tin lng bnh qun Tin lng bnh qun l ch tiu cho bit s tin bnh qun tr cho 1 n v hao ph lao ng thc t (gi ngi, ngy ngi, thng ngi ...) doanh nghip, c xc nh theo cng thc chung:
v =
V g H
(3.30)
Trong : v Tin lng bnh qun, Vg TQTL theo n gi (TQTL khon) chi tr trong k bo co, H Hao ph lao ng thc t trong k bo co, Ch rng khi nim tin lng bnh qun gn vi hao ph lao ng thc t nn theo Thng t s 09/2005/ TT-BLTBXH 05/01/2005 nu trn th TQTL dng tnh tin lng bnh qun l TQTL khon, khng c TQTL ch .
- 44 -
phc v cho mc ch nghin cu khc nhau ch tiu tin lng bnh qun c thng k theo cc tiu ch khc nhau ca ch tiu tng qu lng Vg v ch tiu hao ph lao ng H: Theo loi TQTL thng chia ra lng bnh qun ca 1CNV ton doanh nghip, Lng bnh qun ca 1 CNSX theo tng hot ng, Theo n v o hao ph lao ng thng chia ra lng bnh qun ngy ngi, lng bnh qun thng ngi, lng bnh qun nm ngi. n v o hay dng nht trong cc doanh nghip m l thng ngi. Cc ch tiu bin ng tin lng bnh qun v nh gi tc ng ca cc nhn t nh hng cng c tnh tng t nh i vi cc ch tiu nng sut lao ng bnh qun trong mc 3.6. 3.10. Thng k h s vt trc ca nng sut lao ng. H s vt trc ca nng sut lao ng l ch tiu tng i biu th quan h gia gia ch s nng sut lao ng v ch s tin lng bnh qun ca ton b CNV trong doanh nghip trong k bo co, c xc nh bi cng thc:
H vt =
IW Iv
W1 W0
v1 v0
(3.31)
Trong : Hvt H s vt trc ca nng sut lao ng, IW Ch s nng sut lao ng k bo co so k gc, % Iv Ch s tin lng bnh qun k bo co so k gc, % W0 , W1 Nng sut lao ng bnh qun k gc, k bo co, (ch tiu kt qu kinh doanh dng tnh nng sut lao ng l doanh thu 0 v0 , v1 Tin lng bnh qun k gc, k bo co. Theo Quy nh qun l lao ng v tin lng trong cc cng ty nh nc ban hnh theo Ngh nh s 206/2004/ N-CP ngy 14/12/ 2004 th tc tng nng sut lao ng phi cao hn tc tng tin lng. iu c ngha h s vt trc Hvt > 1, Nu tc tng nng sut lao ng thp hn tc tng tin lng bnh qun th iu c ngha Hvt < 1 m nguyn nhn l doanh nghip tr lng cao hn n gi tin lng trong k hoch qu lng v c ngun trang tri doanh nghip phi ly mt phn t li nhun sau thu (ngun tch ly pht trin sn xut). Vi ngha trn, H s vt trc ca nng sut lao ng l thc o trnh qun l tin lng v l i tng tnh ton thng xuyn ca thng k doanh nghip. 3.11. Thng k thu nhp thc t v bin ng thu nhp thc t. Thu nhp thc t ca ngi lao ng l ch tiu c xc nh theo cng thc:
vT = 100
vD tTN ; Ig
(3.31)
Trong : vT Thu nhp thc t ca ngi lao ng, ng; vD Thu nhp danh ngha ca ngi lao ng, ng ( ghi trn s sch t cc ngun nh qu tin lng, qu tin thng, qu bo him x hi, v ngun khc); tTN Thu thu nhp c nhn ( nu c); Ig Ch s gi tiu dng, % ( so vi thi im gc no , thng l nm c s thay i mc lng ti thiu chung trc nm bo co) Ch tiu thu nhp thc t phn nh thu nhp xt n tc lm pht ca nn kinh t, nn l thc o chnh xc mc thu nhp ca ngi lao ng. Phng php thng k bin ng thu nhp thc t v nhn t nh hng cng tng t nh i vi ch tiu NSL bnh qun trong mc 3.6 3.12. Thng k mc phn ha ca thu nhp. Mc phn ha ca thu nhp l cc ch tiu biu th trnh cch bit thu nhp bnh qun ca tng ngi hoc nhm ngi vi thu nhp bnh qun ca tng th lao ng doanh nghip trong k bo co. Thng k mc phn ha thu nhp l c s nhn bit phn phi thu nhp trong doanh nghip theo hng co bng bnh qun ch ngha hay to ra s gin cch nht nh khuyn khch ngi lao ng gii c nhiu ng gp cho doanh nghip. Cc ch tiu biu th mc phn ha ca thu nhp gm cc ch tiu H s bin thin ca thu nhp v H s Loenrz. H s bin thin ca thu nhp c tnh theo cng thc:
Bv =
100 v
(v
i =1
v) 2 ;
(3.32)
Trong : Bv H s bin thin ca thu nhp, %;
n 1
v - Thu nhp bnh qun ca tng th ni lao ng, ng

vi Thu nhp thc t ca ngi lao ng th i. n S ngi trong tng th lao ng, ngi H s bin thin thu nhp cng gn 0% th cng chng t phn phi thu nhp kh co bng, tri li H s bin thin thu nhp cng ln hn 0% th cng chng t phn phi c s phn bit gia nhng ngi lao ng gii v ngi lao ng trung bnh.
- 46 -
H s Lorenz hay cn gi l h s Gini c xc nh theo cng thc:
H LR
= 1
( Pi Pi 1 )( Q i + Q i 1 ) i =1 10 . 000
m
(3.33)
HLR H s Lorenz, Pi, Pi-1 T trng ly k s ngi c mc thu nhp bnh qun th i v i-1 tr xung,% Qi ,Qi-1 T trng ly k thu nhp ca nhng ngi c mc thu nhp bnh qun th i v (i-1) tr xung, %; m S lng nhm cc mc thu nhp bnh qun, Bng 3.3
Nhm thu nhp, (i) 1 2 3 4 5 6 7 8 Cng Thu nhp T trng lao bnh qun, ng theo nghn nhm, % ./th.ngi (pi) (xi) 850 7,9 950 19,7 1.100 30,8 1.350 17,2 1.650 10,2 1.950 7,6 2.250 4,1 2.550 2,5 100,0 Tng thu T trng thu nhp theo nhp theo nhm, nhm, % nghn .% (qi) ( xipi) 6.715 5,22 18.715 14,53 33.880 26,31 23.220 18,03 16.830 13,07 14.820 11,51 9.225 7,16 4.375 4,17 128.780 100,00 T trng ly k s ngi, % (Pi) 7,9 27,6 58,4 75,6 85,8 93,4 97,5 100,0 Phn tnh ton h s Lorenz T trng ly k thu (Pi Pi-1) (Qi +Qi-1) nhp,% (Qi) 5,22 7,9 5,22 19,75 19,7 24,97 46,06 30,8 65,81 64,09 17,2 110,15 77,16 10,2 141,25 88,67 7,6 165,83 95,83 4,1 184,50 100,00 2,5 195,83 -
(Pi Pi-1) (Qi + Qi-1) 41,238 491,909 2.026,948 1.894,580 1.440,750 1.260,308 756,450 489,575 8.401,758
- 47 -
H s Lorenz cng gn 0 th phn phi thu nhp cng mang tnh co bng, ngc li cng ln hn 0 th phn phi thu nhp c s phn bit gia nhng ngi lao ng gii v nhng ngi lao ng trung bnh. V d c ti liu v phn phi thu nhp ca doanh nghip trong k bo co nh bng 3.3. Ta tnh c h s Lorenz:
H LR = (1
8.401,758 ) = 0,16 10.000
ngha hnh hc ca H s Lorenz c th minh ha trn th biu din quan h Q = f ( P) hnh 3.4 v theo s liu bng 3.3: Din tch ca hnh bn nguyt HLR = ( 1- --------------------------------------------- ) Din tch ca hnh tam gic vung Cnh huyn ca tam gic vung (ng Q*) biu th ng phn phi bnh qun, cn ng gp khc bn nguyt ( ng Q) biu th ng phn phi thc t . th trn hnh 3.4 c gi l th Lorenz.
100 90 80 T trng ly k thu nhp 70 60 50 40 30 20 10 0 0 20 40 60 80 100 T trng ly k s ngi P,% Q,% Q*,%
Hnh 3.4. th phn phi thu nhp Lorenz
48
Cu hi v bi tp chng 3.
1. C s liu thng k v s lao ng ca doanh nghip m trong nm bo co nh sau (n v tnh l ngi): - S lao ng c u nm l 500, trong nam l 400 - Tng trong nm, gm: tuyn mi 50 trong nam 45; i hc v i b i v 24 trong 20 nam; iu ng t ni khc n 3 tt c u l nam; tng khc 12 trong c 10 nam. - Gim trong nm, gm: cho ngh ch 35 trong c 10 nam; Xin chuyn i ni khc 20 trong c 15 nam; cho i hc v i b i 18 trong c 12 nam, ngh vic v l do khc 20 trong c 15 nam . Hy lp bng thng k phn nh cc ch tiu quy m, c cu v s bin ng s ngi ca doanh nghip trong nm bo co. 2. C s liu thng k tnh hnh s dng thi gian lao ng ca 1 phn xng X trong nm bo co nh sau: - S lao ng bnh qun trong nm: 100 ngi; - S ngy ngh l, ngh th by, ch nht trung bnh ca ngi lao ng trong nm c thc hin theo quy nh chung; - Tng s ngy ngi ngh php trong nm ca ton doanh nghip l 1500; - Tng s ngy ngi vng mt trong ton doanh nghip trong nm l: 1000; - Tng s ngy ngi ngng vic trong nm l: 250 . Hy tnh cc ch tiu phn nh trnh s dng lao ng ca phn xng ny. 3. Hy nh gi nh hng ca s bin ng NSL bnh qun n s bin ng sn lng qung theo s liu thng k trong bng 3.2. 4. C s liu thng k ca 1 doanh nghip gm 3 phn xng nh sau: Tin lng bnh qun 1 lao Phn xng A B C ng, tr. / thng.ngi K gc 10 11 12 K bo co 8 10 13
S lao ng bnh qun, ngi K gc 50 40 10 K bo co 10 40 80
49
Hy: - Tnh tin lng bnh qun ca 1 lao ng ton doanh nghip k gc v k bo co, - nh gi nh hng ca nhn t kt cu lao ng n bin ng tin lng bnh qun ton doanh nghip k bo co so k gc 5. Liu c th tnh h s vt trc ca nng sut lao ng so vi tin lng bnh qun theo cng thc sau c khng?
VT
IV ID
Trong : IV -- Ch s tng qu tin lng k bo co so k gc, % ID Ch s doanh thu k bo co so k gc, % 6. C s liu v tnh hnh phn phi thu nhp ca mt doanh nghip nh sau: Mc thu nhp, nghn /thng.ngi T trng s ngi, % Hy: - Tnh thu nhp bnh qun ca 1 lao ng; - V ng cong Lorenz phn nh tnh hnh phn ha trong phn phi thu nhp ca doanh nghip v tnh h s Gini Di 500 10 9001.100 20 1.1001.500 18 Trn 1.500 7
500-700 15
700-900 30
---ooo0ooo---
50
Chng 4.
THNG K TI SN V TI NGUYN KHONG SN

4.1. Vai tr, nhim v ca thng k ti sn v ti nguyn khong sn. Vai tr ca thng k ti sn v ti nguyn khong sn trong doanh nghip m l cho bit nhng thng tin v tnh hnh s dng 2 loi t liu sn xut khng th thiu bn cnh yu t lao ng to ra sn phm ca doanh nghip m, tc khong sn khai thc v sng tuyn. u l t liu sn xut ca doanh nghip m nhng cn phn bit: Ti sn l nhng t liu sn xut do doanh nghip mua sm bng cc ngun vn khc nhau v c ton quyn s dng. Ty theo thi gian thu hi vn, ti sn c chia ra ti sn di hn v ti sn ngn hn. Trong doanh nghip m, b phn ti sn quan trng nht, quyt nh kt qu v hiu qu kinh doanh l ti sn c nh (thuc ti sn di hn) v ti sn lu ng (thuc ti sn ngn hn); Ti nguyn khong sn l t liu sn xut c bit nm di lng t, thuc s hu ton dn, khng c bn v ch c doanh nghip m nh nc c giao nhim v khai thc. Doanh nghip m phi bo m nhng nguyn tc nu trong Lut Khong sn (2005), l: Ti nguyn khong sn phi c khai thc, bo v, s dng hp l tit kim v c hiu qu, p ng yu cu pht trin bn vng kinh t-x hi trc mt v lu di. Thng k ti sn v ti nguyn khong sn doanh nghip m c nhng nhim v ch yu l : - Thng k Ti sn c nh; - Thng k Ti sn lu ng. - Thng k s dng ti nguyn khong sn. Nhng ch dn phng php c nu ra cc mc tip sau. 4.2. Thng k ti sn c nh (TSC) 4.2.1. Thng k quy m gi tr TSC. Quy m gi tr TSC l ch tiu biu th bng tin gi tr TSC ca doanh nghip trong nm bo co. Ty theo mc ch nghin cu, quy m gi tr TSC (gi tt l gi tr TSC) c phn loi theo cc tiu ch: hnh thi biu hin, cng dng, quyn s hu, gi tnh ton v mt s tiu ch khc (hnh 5.1.) Theo hnh thi biu hin ca TSC, c chia ra gi tr TSC hu hnh v gi tr TSC v hnh.
51
Cc ch tiu gi tr TSC
Theo hnh thi biu hin Gi tr TSC hu hnh Gi tr TSC v hnh
Theo cng dng Gi tr nh ca, vt kin trc Gi tr my mc thit b Gi tr phng tin vn ti, thit b truyn dn Gi tr thit b, dng c qun l Gi tr TSC khc
Theo quyn s hu Gi tr TSC t c Gi tr TSC thu ngoi
Theo gi tnh ton Gi tr gc ca TSC Gi tr nh li ca TSC Gi tr cn li ca TSC
Hnh 5.1. S phn loi cc ch tiu gi tr TSC Gi tr TSC hu hnh: l ch tiu biu th gi tr bng tin ca nhng t liu lao ng c hnh thi vt cht c th, p ng cc tiu chun do Nh nc quy nh trong tng thi k: - Chc chn thu c li ch kinh t trong tng lai t vic s dng ti sn ; - Nguyn gi ti sn phi c xc nh mt cch ng tin cy; - Thi gian s dng c tnh trn mt nm; - C gi tr ti thiu theo quy nh hin hnh. (Quyt nh s 206/2003/ Q- BTC 12/12/2003 quy nh l 10 triu ng) Nhng TSC hu hnh gm: nh ca, vt kin trc, my mc thit b... Gi tr TSC v hnh: l ch tiu biu th gi tr bng tin ca nhng t liu lao ng tuy khng c hnh thi vt cht c th nhng cng p ng nhng tiu chun nh TSC hu hnh nh: Quyn s dng t c thi
PDF by http://www.ebook.edu.vn 52
hn; nhn hiu hng ha, quyn pht hnh, phn mm my tnh, giy php khai thc ti nguyn khong sn, giy php sn xut sn phm mi, bn quyn tc gi, bng sng ch ... Theo cng dng ca TSC c chia ra cc ch tiu gi tr nh ca, vt kin trc, my mc thit b , phng tin vn ti, thit b truyn dn, thit b dng c qun l v TSC khc. Nhng ch tiu gi tr TSC theo cng dng ch bao gm gi tr TSC hu hnh. Theo quyn s hu c chia ra cc ch tiu gi tr TSC t c; gi tr TSC thu ngoi. Gi tr TSC t c: l ch tiu biu th bng tin ca khi ti sn c nh thuc quyn s hu ca doanh nghip c to ra t cc ngun vn nh: vn ngn sch cp; vn vay; vn t b sung; vn lin doanh; v.v... Gi tr TSC thu ngoi l ch tiu biu th gi tr bng tin ca nhng ti sn khng thuc quyn s hu ca doanh nghip, tn ti trong doanh nghip theo thi hn nht nh theo hp ng thu ti sn vi ch s hu ti sn . C 2 hnh thc thu ngoi l: thu hot ng v thu ti chnh. Thu ti chnh khc thu hot ng l sau khi kt thc hp ng thu, doanh nghip i thu c quyn la chn mua li hay tip tc thu li ti sn ng thi phi trch khu hao trong thi gian thu. Theo gi tnh ton c chia ra cc ch tiu: Gi tr gc, Gi tr nh li, v Gi tr cn li ca TSC. Gi tr gc TSC cn gi l Nguyn gi TSC l ch tiu biu th bng tin ton b chi ph thc t b ra c c TSC sn sng s dng, gm: gi mua, cc khon thu, li vay cho tin u t, chi ph vn chuyn bc d; chi ph nng cp; chi ph lp t chy th; l ph trc b... Gi tr nh li TSC l ch tiu biu th gi tr ca TSC c tnh tnh trng mi nguyn theo gi ca thi im nh gi li. Gi tr cn li ca TSC l ch tiu biu th bng tin gi tr thc t ca TSC ti thi im nh gi, sau khi tr i khu hao ly k n thi im . y l ch tiu phn nh ng n nht hin trng ca TSC v thng dng trong thng k. Ch tiu gi tr TSC c tnh cho thi im v cho thi k. Thng k doanh nghip thng c nhim v phi phn nh ch tiu ny trong thi k (thng l 1 nm) vi phng php tnh bnh qun trn c s cc gi tr TSC thi im . Ty theo iu kin s liu thng k ban u, Gi tr bnh qun TSC c tnh bng mt trong cc cng thc sau: Khi c s liu gi tr TSC c ghi theo ngy:
G=
G n
i=1
i i
(4.1)
53
Trong : Gi Gi tr TSC ti ngy i, triu ng ; ni S ngy TSC c gi tr trn trong k, Khi c s liu gi tr TSC c ghi vo nhng ngy cch u nhau trong k bo co (cui thng):
Trong : Gi (i =1, 2, ..., n) Gi tr TSC ti cc thi im th i, tr.ng; n s cc thi im thng k c gi tr TSC trong k bo co; Khi khng c s liu thng k hoc k hn tng i ngn c th p dng cng thc:
G G1 + G2 + + Gn 1 + n 2 ; G= 2 n 1
(4.2)
1 G = (G + Gc ); 2
(4.3)
Trong : G , Gc Gi tr u k v cui k ca TSC Cc cng thc trn c dng tnh gi tr tng TSC hay tng loi TSC. 4.2.2 . Thng k c cu TSC. C cu TSC l tp hp cc ch tiu phn nh t trng gi tr tng loi TSC trong tng gi tr TSC ca doanh nghip k bo co, xc nh bi cng thc:
K i = 100
Gi ; Gi
(4.4)
Trong : Ki T trng gi tr TSC loi th i trong tng gi tr TSC ca doanh nghip,% Gi Gi tr ca loi TSC th i; ng; Ki c th tnh cho tng thi im hoc tnh bnh qun cho k bo co; cn Gi c tnh bng nguyn gi hay gi cn li ty theo mc ch nghin cu. Cc ch tiu c cu cho thy c im trang b k thut ca doanh nghip, qua c k hoch hiu chnh, la chn c cu u t ti u gia cc nhm TSC. i vi doanh nghip m t trng my mc thit b v phng tin vn ti trong TSC hu hnh kh ln, v c gi l b phn tch cc ca TSC.
54
4.2.3. Thng k h s hao mn TSC. H s hao mn TSC l ch tiu phn nh mc hao mn v hnh cng nh hu hnh ca TSC ti thi im no trong k bo co. Trong thng k doanh nghip thng ch xt n hao mn hu hnh, tc l hao mn vt cht do qu trnh s dng TSC, hoc do tc ng ca thin nhin lm cho nng lc sn xut ca TSC b gim st dn hoc lm cho TSC b h hng. Ty iu kin s liu, H s hao mn TSC c tnh bng mt trong cc cng thc sau:
H hm = 100
H hm
Tt ; Tm S = 100 t ; Sm
(4.5) (4.6) (4.7)
L Hhm = 100 ; G
Trong : Hhm H s hao mn TSC, %; Tt Thi gian s dng thc t ca TSC n thi im nh gi, nm; Tm Thi gian s dng theo nh mc ca TSC, nm; St S lng sn phm to ra t khi s dng TSC (tnh bng hin vt hay bng tin) Sm S lng sn phm to ra theo nh mc trong i hot ng ca TSC. L Tng s khu hao trch (s khu hao ly k) t khi s dng TSC n thi im nh gi, ng; G Nguyn gi hay gi tr nh li ca TSC, ng. Trong cc cng thc trn, cng thc (4.7) c th p dng c mi TSC 4.2.4. Thng k bin ng TSC Bin ng TSC l tp hp ch tiu biu th xu hng v mc bin ng gi tr TSC trong k bo co so k gc do nhng nguyn nhn khc nhau: Nguyn nhn tng: mua sm, xy dng mi; nhn gp vn lin doanh v thu li vn gp lin doanh bng TSC; nh gi li TSC v.v... Nguyn nhn gim: nhng bn; thanh l; gp vn hay tr li vn gp lin doanh bng TSC v.v... Cc ch tiu bin ng TSC gm c: H s tng TSC, H s gim TSC, H s i mi TSC v H s loi b TSC, c xc nh theo cc cng thc:
55
H ta =
Gta ; G ck
G gi G k ;
(4.8)
H gi =
(4.8) (4.9)
H m =
G m ; Gck
Glb ; H lb = Gk
(4.10)
Trong : Hta ; Hgi H s tng TSC v H s gim TSC; Hm ; Hlb H s i mi TSC v H s loi b TSC; Gk ; Gck Gi tr u k v Gi tr cui k ca TSC, tnh theo nguyn gi hay gi nh li, ng; Gta ; Ggi Gi tr tng v gi tr gim ca TSC trong k, tnh theo nguyn gi hay gi nh li, ng; Gm Gi tr TSC tng do mua sm hay xy dng mi, ng; Glb Gi tr TSC gim do loi b do ht khu hao, hng khng sa cha c, ng. Cc cng thc trn c th p dng chung cho ton b hay tng loi TSC trong doanh nghip. 4.2.5. Thng k trnh trang b TSC cho lao ng. Trnh trang b TSC cho lao ng l ch tiu biu th quan h gia quy m TSC v s lng lao ng trong doanh nghip, c xc nh theo cng thc:
G ; L
(4.11)
Trong : MG Ch tiu trnh trang b TSC cho lao ng, / ngi; G - Gi tr bnh qun ca TSC trong k, . ( tnh theo gi cn li); L - S ngi lao ng bnh qun trong k, ngi. 4.2.6. Thng k hiu qu s dng TSC. Hiu qu s dng TSC l tp hp cc ch tiu biu th quan h gia gi tr TSC s dng trong sn xut kinh doanh v kt qu sn xut kinh doanh.
Ty theo ch tiu kt qu kinh doanh c dng v cch biu th quan h vi gi tr TSC, hiu qu s dng TSC c nhng ch tiu: nng sut TSC; sut tiu hao TSC; sc sinh li ca TSC c xc nh theo cc cng thc sau:
Q ; G
( 4.12)
SG =
G ; Q
(4.13)
DG =
La G
(4.14)
Trong : NG Nng sut (hiu sut, sc sn xut) TSC, T/ hay / SG Sut tiu hao (h s huy ng) TSC, /T hay / DG Sc sinh li (doanh li) ca TSC, /; G Gi tr bnh qun ca TSC s dng trong k, ; Q Ch tiu phn nh kt qu kinh doanh, trong doanh nghip m thng dng ch tiu sn lng khong sn hay doanh thu. T hay ng 4.2.7. Thng k trnh s dng TSC trc tip sn xut. TSC trc tip sn xut trong doanh nghip m gm c my mc thit b khai thc v cc ng l chun b (m than), ging (m du), s lng ca chng thng c tnh bng n v t nhin hay n v vt l nh my, mt, v.v... Trnh s dng TSC trc tip sn xut l tp hp ch tiu biu th mc bnh qun ca vic huy ng cc TSC xt theo s lng, cng sut v thi gian, c xc nh bi cc cng thc sau: - S lng TSC trc tip sn xut cng loi huy ng bnh qun:
T h =
T
i =1 m i =1
h i i
;
i
(4.15)
Trong : T h - S lng n v TSC trc tip sn xut cng loi hot ng bnh qun, my (gng l ch); Thi S n v TSC trc tip sn xut cng loi huy ng trong khong thi gian th i;
57
ti Thi lng ca khong thi gian th i trong k bo co, gi (ca hay ngy v.v) - H s huy ng s lng TSC trc tip sn xut:
H h =
Th ; Tkn
(4.16)
Trong : Hh H s huy ng s lng TSC trc tip sn xut; Th S lng TSC thc t bnh qun c huy ng, tnh bng my hay thi gian Tkn S lng TSC c th huy ng, tnh bng my hay thi gian; - H s s dng cng sut TSC trc tip sn xut:
Hcs =
Pt ; Ptk
(4.17)
Trong : Hcs H s s dng cng sut TSC trc tip sn xut; Pt ; Ptk Cng sut thc t v cng sut thit k ca TSC trc tip sn xut, - H s s dng ca my theo ch :
Hc =
Ct ; Cc
(4.18)
Trong : Hc H s s dng ca my theo ch ; Ct , Cc Tng s ca my thc t lm vic v Tng s ca my theo ch - S ca lm vic bnh qun ca 1 my:
C =
Ct T
(4.19)
Trong : C - S ca lm vic bnh qun ca 1 my; Ct Tng s ca my lm vic thc t trong k; T - S my c bnh qun trong k. - S gi hu ch bnh qun ca 1 ca my:
g=
Gm ; Ct
(4.20)
Trong : g - S gi hu ch bnh qun ca 1 ca my,

Gm Tng s gi my lm vic thc t trong k, Ct Tng s ca my lm vic thc t trong k, 4.3. Thng k ti sn lu ng. Ti sn lu ng (TCL) l nhng t liu sn xut khng iu kin xp vo ti sn c nh. l cc nguyn liu, vt liu, nhin liu, dng c lao ng nh, ph tng thay th my mc thit b v.v...gi chung l vt t. Tnh lin tc sn xut ca bt c doanh nghip no cng c m bo bi s cung cp lin tc khng ch cc yu t TSC m cn cc yu t TSL tc vt t. Nhim v ca thng k doanh nghip l xc nh cc ch tiu phn nh cc mt ca cung cp vt t: s lng, mt hng, tnh nhp nhng, tnh ng b, d tr . 4.3.1. Thng k cc ch tiu s lng vt t cung cp. Ty theo mc ch nghin cu cc ch tiu s lng vt t c phn loi theo cc tiu ch: cng dng vt t, ti liu ghi chp ban u, ngha kinh t nh s hnh 4.2.
Cc ch tiu s lng vt t c cung cp
Theo cng dng vt t S lng nguyn liu S lng vt liu S lng nhin liu S lng dng c, ph tng ...
Theo ti liu ghi chp ban u S lng vt t theo giy bo nh cung cp S lng vt t theo vn n S lng vt t theo phiu nhp kho
Theo ngha kinh t. S lng vt t theo k hoch S lng vt t thc t cung cp S lng vt t thc t s dng S lng vt t trn ng S lng vt t b hao ht
Hnh 4.2. S phn loi cc ch tiu s lng vt t c cung cp
59
Theo cng dng ca vt t c chia ra s lng nguyn liu, s lng vt liu, s lng nhin liu, s lng cng c nh (dng c) ph tng, nng lng v.v... Nguyn liu l vt t c cung cp t doanh nghip khai thc cha qua ch bin su, v d nh: ct, si, dng xy dng nh ca v cc vt kin trc; g dng chng l; Vt liu l vt t c cung cp t cc doanh nghip ch bin, v d nh st, thp, xi mng, thuc n, giy n... Nhin liu l vt t dng t nh xng, du v.v... Dng c, ph tng l nhng t liu lao ng khng iu kin l ti sn c nh Theo ti liu ghi chp ban u c chia ra: S lng vt t theo giy bo ca nh cung cp, s lng vt t theo vn n, s lng vt t theo phiu nhp kho. S lng vt t theo giy bo ca nh cung cp (VGB) - l ch tiu biu th s lng vt t doanh nghip c th nhn c trong k, sau khi doanh nghip hon thnh th tc tr tin mua cho nh cung cp. S lng vt t theo vn n (VV) l ch tiu biu th s vt t chuyn v doanh nghip theo s ghi trn vn n. Vn n l ti liu phn nh s lng, cht lng vt t m ch hng v t chc vn ti lp cho tng l hng v i theo hng. S lng ny c th bao gm c nhng vt t theo giy bo nhn chuyn ca ngi cung cp k trc, nhng k ny mi chuyn v doanh nghip. S lng vt t theo phiu nhp kho (VNK) l ch tiu biu th s lng vt t cung cp thc t, sau khi tin hnh kim nghim v nhp kho. S ny khng bao gm nhng vt t khng ph hp vi hp ng cung cp v quy cch, phm cht, thiu ht s lng ngoi nh mc. Theo ngha kinh t c chia ra s lng vt t cn cung cp theo k hoch, s lng vt t cung cp thc t, s lng vt t trn ng, s lng vt t b hao ht, S lng vt t cn cung cp theo k hoch(VKH) - l s lng vt t d kin trong k hoch cn c theo cc mc tiu hao (theo sn lng hoc theo thi gian phc v) v mc d tr ca tng loi vt t. S lng vt t thc t cung cp trong k (VTT) l s lng vt t thc t nhp kho trong k (VTT = VNK) S lng vt t trn ng (VT) l ch tiu biu th s lng vt t ti thi im xt cha v ti doanh nghip, c xc nh bi cng thc:
VT = VGB - VV ;
(4.21)
S lng vt t b hao ht (VHH) l ch tiu c xc nh theo cng thc:

VHH = VV VNK ;
(4.22)
4.3.2. Thng k h s bo m chng loi v ng b vt t c cung cp. H s bo m chng loi vt t c cung cp l ch tiu tng i xc nh theo cng thc:
H CL =
100 nb + hi 100 ( nb + nk )
i =1
nk
(4.23)
Trong : HCL H s bo m chng loi c cung cp, nb S mt hng vt t c cung cp t v vt s lng k hoch. nk S mt hng vt t c cung cp thp hn s lng k hoch, hi Ch s thc hin k hoch cung cp i vi mt hng th i (i = 1,2, ... nk ), %; H s bo m ng b cung cp l ch tiu tng i c xc nh theo cng thc:
H B = 100
BT h = min i ; BK 100
(4.24)
Trong : HB H s ng b cung cp, % BK , BT S b cung cp theo k hoch , thc t. hi Ch s thc hin k hoch cung cp ca chi tit th i trong tng th cc chi tit ca b, % H s ng b c tnh cho nhng mt hng vt t i hi c quan h t l s lng cht ch, v d: trong thnh phn 1 b sm lp dng cho t trng ti 3 T gm 6 lp, 6 sm; cn v chng bng b tng gm 2 ct, 1 x, 28 chn, 1 cng v.v... 4.3.3. Thng k h s nhp nhng, h s n nh cung cp vt t: H s nhp nhng cung cp vt t l ch tiu cho bit mc cung cp vt t chp hnh ng k hoch theo nh k ngn hn ca k bo co, c xc nh bi cng thc:
Hn =
Trong :
100 t b + h i
i =1
tk
100 ( t b + t k )
(4.25)
61
Hn H s nhp nhng cung cp; tb , tk S thi k bo m v khng bo m ng k hoch s lng vt t cn cung cp; hi Ch s hon thnh k hoch cung cp ( nh hn 100%) ca thi k th i ( i=1,2,..., tk), %; H s nhp nhng cung cp c tnh cho nhng vt t i hi phi chp hnh k hoch cung cp khng ch ng s lng c nm m phi ng trong nhng k hn ngn trong nm nh qu hoc thng. H s n nh cung cp vt t l ch tiu cho bit mc dao ng bnh qun v s lng vt t ca cc t cung cp mt loi vt t so k hoch, c xc nh theo cng thc:
H =
100 vK
(v v
i i =1
) 2 ti ;
(4.26)
ti
i =1
Trong : H H s n nh cung cp vt t , %; vK S lng vt t cn cung cp bnh qun mi t theo k hoch, vi S lng vt t thc t cung cp ca t th i; ti - Khong cch thi gian gia t cung cp th i v t th (i-1), ngy 4.3.4. Thng k d tr vt t. D tr vt t l ch tiu biu th s lng vt t sn sng trong kho bo m sn xut lin tc khi gp trc tr kh lng trc trong k nh: cung cp vt t khng n nh, nhu cu vt t tng hoc gim, v nhng nguyn nhn khch quan khc v.v... S lng d tr vt t tng loi cn c kim sot mc cn thit t nht nh thng k ch tiu d tr vt t bnh qun trong k bo co. Ty theo iu kin s liu, ch tiu d tr bnh qun c xc nh bi 1 trong nhng cng thc sau: Khi d tr ch c thng k u k v cui k, nhng sut trong k s lng vt t bin thin kh n nh theo 1 xu hng :
1 D = (DK + DCK ); 2
(4.27)
Trong : D D tr vt t bnh qun trong k, DK ; DCK D tr vt t u k v cui k, Khi d tr c thng k vo nhiu thi im (ngy) cch u nhau trong k:
62
Trong : D1 , D2 , ..., Dn D tr ti cc thi im cch u nhau 1, 2, ..., n; n s thi im c thng k; Khi c s liu xut, nhp vt t ti cc thi im (ngy) khng cch u nhau trong k:
D D1 + D2 + ... + Dn1 + n 2 ; D= 2 n 1
(4.28)
D = D K +
( n i x i )t i T ;
(4.29)
i =1
Trong : ni S lng vt t nhp ti thi im th i, xi S lng vt t xut ti thi im th i, ti Thi gian t thi im th i n cui k bo co, ngy; T Tng thi gian k bo co, ngy 4.3.5. Thng k bo m d tr Bo m d tr l tp hp ch tiu biu th quan h gia s lng d tr bnh qun v s lng vt t s dng trong k bo co, xc nh bi cc cng thc:
HD =
nD
D ; V SD V = SD ; D
(4.30) (4.31)
D ; s
(4.32)
Trong : HD H s d tr, ln nD Tc vng quay d tr; vng/nm T Thi gian m bo d tr, ngy; 3 D S lng vt t d tr bnh qun trong k, (o bng ci, tn, m ...) VSD S lng vt t s dng trong k; (o bng ci, tn, m3...)
s S lng vt t tiu hao bnh qun ngy m, ( o bng ci, tn, m3..)
63
4.4. Thng k s dng ti nguyn khong sn. Nhim v ca thng k s dng ti nguyn khong sn gm: - Thng k tn tht ti nguyn khong sn; - Thng k cht lng ti nguyn khong sn. Di dy l nhng ch dn v phng php thng k: 4.4.1. Thng k tn tht ti nguyn khong sn. Vic thng k tn tht ti nguyn khong sn thng qua xc nh cc ch tiu: Tn tht chung ton m, Tng tht khai thc v H s tn tht ti nguyn. Tn tht chung ton m: l nhng khi ti nguyn khong sn khng c khai thc bo v cc i tng phc v chung sut thi gian tn ti m, c xc nh theo cng thc:
Trong : Tch Tn tht chung ton m, T T1 Tn tht do li cc khi ti nguyn dng bo v cc cng trnh trn mt t, nghn T; T2 Tn tht do li cc khi ti nguyn dng lm tng chn, nghn T T3 Tn tht do li cc khi ti nguyn dng bo v cc ng l xy dng c bn (l m va, l xuyn va...), nghn T Tn tht khai thc: l nhng khi ti nguyn khong sn khng khai thc bo v nhng i tng phc v giai on khai thc, ph thuc vo h thng khai thc v cng ngh khai thc, c xc nh bi cng thc:
Tch = T1 + T2 + T3 ;
(4.33)
Tkt = T4 + T5 ;
(4.34)
Trong : Tkt Tn tht khai thc, nghn T; T4 Tn tht theo b rng, nghn T; gm tn tht do li cc tr bo v bn cc ng l chun b, l khai thc, ranh gii cc khu vc khai thc, khu vc c iu kin a cht phc tp; sn ga v cc hm trm v.v... T5 Tn tht theo b su, nghn T; gm tn tht do li cc lp vch v tr va, hoc xen k trong va, khi dn chn tng, trong ph ha hay ln trong t thi... H s tn tht ti nguyn: c xc nh theo cng thc:
64
Trong : HT H s tn tht ti nguyn trong doanh nghip m; T Tng tn tht ti nguyn, nghn T; B Tr lng kinh t (cn i), d kin khi khai thc, nghn T. i vi doanh nghip khai thc than th H s tn tht ti nguyn c th tnh theo cng thc:
HT = T : B ;
(4.35)
S HT = 1 (1 Hb ); B
Trong : S Sn lng than , nghn T; Hb H s lm bn than; (xem cng thc 4.4.1) 4.4.2. Thng k cht lng ti nguyn khong sn
(4.36)
Cht lng ti nguyn khong sn c thng k bng cc ch tiu: H s thu hoch thnh phn c ch t lng t v h s cht lng ti nguyn khong sn. H s thu hoch thnh phn c ch t lng t: c xc nh bi cng thc: Hci = Sa : Bc ; (4.37) Trong : Hci H s thnh phn c ch, Sa v Bc S lng thnh phn c ch trong trong qung v trong tr lng kinh t. i vi doanh nghip khai thc than th H s thu hoch thnh phn c ch t lng t c tnh theo cng thc:
H ci =
S (100 Ak ) ; B(100 Ac )
(4.38)
Trong : Ak v Ac l tro ca than khai thc v tro theo tr lng kinh t, % . H s cht lng ti nguyn khong sn c xc nh theo cng thc:
Hcl = ak : ac ;
(4.39)
Trong : ak v ac l hm lng thnh phn c ch trong qung khai thc v trong qung thuc tr lng kinh t. i vi doanh nghip khai thc than h s cht lng ti nguyn than c tnh theo cng thc:
65
Hcl = 100
100 Ak ; 100 Ac
(4.40)
hay cn dng H s lm bn than c xc nh bi cng thc:
Ak Ac Hlb = ; A Ac
(4.41)
Trong : A tro ca t ln trong than, % V d c s liu sau ca doanh nghip khai thc than trong k bo co: B = 1200 nghn Tn, Ac = 18%, S = 1120 nghn Tn, Ak = 22 %, A=80%, ta c:
22 18 = 0,065 80 18 1.120.000 HT = 1 (1 0,065) = 0,125 H s tn tht than: 1.200.000 1.120 .000 (100 22 ) H s thu hoch than t long t: H Ci = = 0,894 1.200 .000 (100 18)
H s lm bn than :
H lb =
hay 89,4% H s cht lng ti nguyn than : H cl =

100 22 100 = 95,2% 100 18
Nhng ch tiu thng k trn y l c s kim tra v phn tch thc hin k hoch s dng ti nguyn khong sn. Thit hi bng tin ca vic khng m bo tn tht ti nguyn khong sn theo nh mc hay k hoch c tnh theo cng thc:
Y = T ( Z e Z k )(1 H T );
(4.42)
Trong : Y Gi tr tn tht bng tin, ng; T Chnh lch tuyt i gia tn tht thc t v k hoch, Tn; Ze Gi thnh ti a cho php khai thc, ng/ Tn Zk Gi thnh khai thc, ng /Tn. V d ta c s liu sau: T = 100 nghn T, Ze = 400.000 ng/ Tn; Zk=300.000 ng/ Tn, HT = 0,125 th thit hi do tn tht ti nguyn l: Y= 100.000 (400.000-300.000) (1- 0,125) = 8.750.000.000 ng. ---ooo0ooo--
66
Cu hi v bi tp chng 4.
1. Mt doanh nghip m u nm 2004 mua mt my xc nguyn gi 3,5 t ng; u nm 2009 doanh nghip li mua thm my xc th hai cng nhn hiu v tnh nng vi nguyn gi hin ti l 4 t ng. T l khu hao 10 % /nm . Hy nh gi 2 my xc trn theo: nguyn gi, gi nh li theo nm 2009, Gi nh li cn li. 2. Gi tr TSC u nm ca mt doanh nghip m l 900 t ng, ngy 1/3 doanh nghip mua v mt s t vn ti v my xc c gi gc l 30 t ng; ngy 1/5 li thanh l 2 my xc c gi gc l 7 t ng; ngy 1/7 li nhp mi 2 my gt tr gi 6 t ng. Hy xc nh gi tr TSC ca doanh nghip cui nm v bnh qun trong nm bo co. 3. Hy nh gi kt cu v bin ng ca TSC ca mt doanh nghip theo ti liu cho bng sau: Cc loi TSC Nh ca Vt kin trc Thit b truyn dn My mc thit b Phng tin vn ti Ti sn c nh khc Tng TSC Nguyn gi TSC, t ng K gc 228,0 399,7 7,4 1.009,6 10,7 5,2 1.660,6 K bo co 233,3 477,0 17,0 1.271,7 19,1 5,4 2.023,5
4. Hy nh gi h s i mi v h s loi b TSC ca mt doanh nghip theo s liu cho bng sau: K Gc Bo co u nm 1.638,7 1.840,6 Gi tr ti sn c nh, t ng Nhp mi Loi b trong trong nm nm 206,4 162,4 552,3 186,5 Cui nm 1.682,5 2.206,4
5. Hy nh gi h s hao mn ca TSC mt doanh nghip theo s liu cho bng sau: K Gc Bo co Gi tr ti sn c nh cui nm, t ng Nguyn gi Gi cn li 1.968 1.226 1.940 1.108
67
6. Hy nh gi nng sut (hiu sut) TSC ca mt doanh nghip m theo s liu cho bng sau:
Cc ch tiu Sn lng qung, nghn T t , nghn T Ti sn c nh, t ng
K Gc 8.388,3 55.587,0 1.660,6 Bo co 8.530,4 68.983,0 2.023,6
7. Hy nh gi sut tiu hao (h s huy ng) TSC theo tng loi v phn nh s bin ng ca chng theo s liu bi 3 v bi 6. 8. Hy xc nh s tng s chiu di ng l chun b phi chng gi bnh qun trong thng 3 ca doanh nghip m theo s liu cho bng sau: Tng chiu di ng l chun b phi chng gi , m 4000 4050 4080 4060
S ngy c chiu di tng ng 9 5 6 10
9. Bit sn lng m l 200 nghn tn than/nm hy tnh sut tiu hao ng l chun b phi chng gi theo s liu cho bi 8. 10. Xc nh s ca lm vic bnh qun ca mt my xc m l thin theo ti liu sau: 2 my lm vic 1 ca trong 25 ngy; 3 my lm vic 2 ca trong 25 ngy; 20 my lm vic 3 ca trong 25 ngy; 4 my lm vic 3 ca trong 23 ngy. Tng s my xc ca m l 29 chic. 11. Hy xc nh h s ng b ca cung cp vt liu chng bng b tng c sn theo s liu cho bng sau: Tn chi tit Ct X Chn Cng S lng chi tit ca mt b v chng, ci 2 1 28 1 S lng chi tit cung cp, ci Theo k hoch Theo thc t 3.600 4.000 2.100 2.000 53.000 56.000 2.200 2.000
68
12. Rng my lin hp khu than cn c cung cp theo k hoch hng thng l 1000 ci. Hy xc nh h s n nh cung cp theo ti liu thng k sau: t cung cp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ngy thng cung cp Tn kho 01 thng 1 21 thng 2 02 thng 4 05 thng 6 21 thng 7 09 thng 8 21 thng 9 11 thng 10 23 thng 11 17 thng 12 Tng s S lng cung cp, nghn ci 0,3 1,2 1,5 0,5 0,8 1,2 1,0 0,7 1,3 1,5 10,0 Cch ln trc, ngy 50 42 62 46 18 42 20 42 24 14 360
13. Hy xc nh s lng ray tn kho bnh qun qu I ca doanh nghip m theo ti liu sau: Tn kho ngy 01 thng 1 l 70 T, nhp kho ngy 21 thng 1 l 12 T; xut kho ngy 16 thng 2 l 45 T; xut kho ngy 26 thng 2 l 10 T; nhp kho ngy 11 thng 3 l 30 T; xut kho ngy 16 thng 3 l 43 T. 14. Hy xc nh s lng vt liu g tha, thiu so vi mc d tr cn thit ca mt doanh nghip m theo ti liu cho bng sau: Tiu hao thc t bnh qun, m3/ ngy 30 20 100 25 35 40 150 D tr thc t bnh qun, m3 1.200 1.300 800 400 280 120 3.300 Mc d tr, ngy 25 40 30 24 32 32
Tn cc vt liu g G di G x G ct Trong : loi 1,8 m loi 2,5 m loi 3,5 m Tng s
---ooo0ooo---
69
Chng 5. THNG K GI THNH SN PHM 5.1. Vai tr v nhim v ca thng k gi thnh sn phm. Vai tr ca thng k gi thnh sn phm l cung cp nhng thng tin phn nh mc , xu hng bin ng chi ph sn xut v tiu th 1 loi sn phm, gip ch cho vic kim sot chi ph, gim gi thnh, nng cao hiu qu kinh doanh. Theo nh ngha chung: gi thnh sn phm l ch tiu biu th bng tin ton b cc chi ph hp php sn xut v tiu th mt loi sn phm nht nh trong mt thi k no ca doanh nghip, nhng ty theo mc ch nghin cu, ch tiu gi thnh sn phm c phn loi theo nhng tiu ch: phm vi chi ph; phm vi dy chuyn sn xut, phm vi sn phm... nh s hnh 5.1
Cc ch tiu gi thnh sn phm
Theo phm vi chi ph Gi thnh yu t hay khon mc Ga thnh sn xut Gi thnh ton b
Theo phm vi dy chuyn sn xut Gi thnh cng on Gi thnh phn xng Gi thnh doanh nghip
Theo phm vi sn phm Gi thnh n v sn phm Gi thnh tng sn phm Gi thnh ca 1000 doanh thu
Hnh 5.1. S phn loi ch tiu gi thnh sn phm Theo phm vi chi ph c tnh trong ch tiu chia ra: gi thnh yu t hay khon mc chi ph, Gi thnh sn xut v gi thnh ton b. Gi thnh yu t hay khon mc l ch tiu ch phn nh mt loi chi ph nht nh c phn theo yu t hay khon mc chi ph. V d phn theo yu t chi ph c cc ch tiu: gi thnh theo yu t nguyn vt liu mua ngoi, gi thnh theo yu t tin lng, gi thnh theo yu t khu hao ti sn c nh v. v...
70
Gi thnh sn xut l ch tiu phn nh cc loi chi phi pht sinh trong phm vi sn xut, khng c chi ph tiu th sn phm (vn chuyn, bc r, bn hng, thu, ph...) v chi ph qun l doanh nghip. Gi thnh ton b hay gi thnh y l ch tiu phn nh y cc loi chi ph trong phm vi sn xut v tiu th sn phm. Theo phm vi dy chuyn sn xut c chia ra: gi thnh cng on, gi thnh phn xng, gi thnh doanh nghip. Gi thnh cng on l gi thnh ch phn nh nhng chi ph pht sinh ti cng on nht nh trong dy chuyn sn xut ca doanh nghip, V d trong doanh nghip m l gi thnh o l chun b, gi thnh khai thc, gi thnh vn chuyn , gi thnh sng tuyn v,v...; Gi thnh phn xng l gi thnh ch phn nh nhng chi ph pht sinh ti mt phn xng nht nh, tc mt n v t chc sn xut ca doanh nghip (Phn xng c th bao gm 1 hay nhiu cng on); Gi thnh doanh nghip hay gi thnh sn phm hng ha l gi thnh phn nh ton b chi ph pht sinh sn xut v tiu th mt loi sn phm hon chnh. Theo phm vi sn phm c chia ra gi thnh n v sn phm, gi thnh tng sn phm v gi thnh 1000 doanh thu. Gi thnh n v sn phm l ch tiu phn nh chi ph tnh cho n v sn phm nh 1 Tn than, 1 Tn qung st v.v... Sn phm trong doanh nghip m c sn xut theo khi lng ln nn gi thnh n v sn phm ng ngha vi gi thnh bnh qun v c ngha nh 1 ch tiu tng i cng . Gi thnh tng sn phm l ch tiu phn nh chi ph tnh cho tng sn phm sn xut v tiu th trong k. Gi thnh tng sn phm l c s tnh gi thnh n v sn phm. Trong gi thnh tng sn phm thc t khng bao gm nhng chi ph khng hon thnh hay chi ph d dang pht sinh trong k. Gi thnh ca 1000 doanh thu: l ch tiu phn nh chi ph to ra 1000 doanh thu ca nhng sn phm dch v. Nhim v ca thng k gi thnh sn phm gm : Thng k gi thnh tng sn phm v gi thnh n v sn phm; Thng k bin ng gi thnh n v sn phm; Thng k kt cu gi thnh sn phm, Thng k tc ng ca cc nhn t nh hng n gi thnh.
5.2. Thng k gi thnh tng sn phm v gi thnh n v sn phm 5.2.1. Thng k gi thnh tng sn phm.
71
Gi thnh tng sn phm l ch tiu biu th ton b chi ph thc t b ra trong k sn xut v tiu th trong k bo co, c xc nh bi cng thc:
Gtsp = C1 + (C2c C2) ;
(5.1)
Trong : Gtsp Gi thnh tng sn phm, ng; C1 Tng chi ph sn xut v tiu th trong k, ng C2 ; C2c Chi ph sn xut d dang u k v cui k , ng Gi thnh tng sn phm c th tnh chung cho tt c cc loi sn phm chnh, ph, phc v hay ring mi loi sn phm ty theo mc ch nghin cu. 5.2.1. Thng k gi thnh n v sn phm. Trong doanh nghip cng nghip, c bit l doanh nghip m thng sn xut theo kiu hng lot hay khi lng ln, ng thi cng c nhiu nhn t nh hng n chi ph sn xut nh gi c cc yu t nguyn, nhin vt liu, mc tiu hao chng... nn khi ni n gi thnh n v sn phm tc l gi thnh bnh qun ca mt loi sn phm nht nh. Gi thnh bnh qun n v sn phm c xc nh theo cng thc:
Z=
Gtsp Q
(5.2)
Trong : Z Gi thnh bnh qun n v sn phm, / sp Gtsp Gi thnh tng sn phm (ch bao gm sn phm cng loi), ng Q S lng sn phm sn xut v tiu th trong k, xc nh theo cng thc:
Q = Q1 + (Q3c Q3) ;
Q1 Tng s sn phm sn xut trong k; Q3 ; Q3c S sn phm tn kho u k v cui k, 5.3. Thng k bin ng gi thnh n v sn phm.
(5.3)
Bin ng gi thnh n v sn phm l ch tiu biu th xu hng v mc tng hay gim ca gi thnh n v sn phm thi k bo co so vi k gc no , c xc nh bi cc cng thc:
72
Ch s bin ng:
I Z = 100
Bin ng tuyt i:
Z1 ; Z0
(5.4)
Z = Z1 Z0 ;
Bin ng tng i:
(5.5)
Z = 100
Z1 Z 0 Z = 100 = 100 ( I Z 1); Z0 Z0
(5.6)
Trong : IZ Ch s bin ng gi thnh, % Z - Bin ng tuyt i ca gi thnh n v sn phm, / s.p Z - Bin ng tng i ca gi thnh n v sn phm, %. Z0 ; Z1 Gi thnh n v sn phm k bo co; k gc, /s.p. 5.4. Thng k c cu gi thnh sn phm C cu gi thnh n v sn phm l tp hp cc ch tiu biu th t trng ca tng loi chi ph trong gi thnh ton b n v sn phm, xc nh bi cng thc:
i = 100
Zi ; Z
(5.7)
Trong : i T trng chi ph loi i, % Z Gi thnh ton b n v sn phm, /sp Zi Gi thnh n v sn phm theo chi ph loi i, /sp C cu gi thnh l c s cho s phn tch tm quan trng ca tng loi chi ph i vi nhim v h gi thnh n v sn phm. Cc loi chi ph c phn theo yu t hay khon mc chi ph. Theo yu t gm c: - Chi ph nguyn vt liu mua ngoi; - Chi ph nhin liu mua ngoi; - Chi ph ng lc mua ngoi; - Chi ph khu hao ti sn c nh; - Chi ph tin lng - Chi ph cho cc khon trch theo lng (bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on) - Chi ph dch v thu ngoi; - Chi ph khc bng tin.
Theo khon mc gm c: - Chi ph vt t trc tip. - Chi ph nhn cng trc tip; - Chi ph sn xut chung; - Chi ph bn hng - Chi ph qun l doanh nghip. Ngoi 2 cch phn loi ch yu trn, ty theo mc ch nghin cu v iu kin s liu cn phn loi chi ph theo cng on, theo cch phn b chi ph, theo tnh bin ng ca chi ph . 5.5. Thng k tc ng ca cc nhn t gi thnh sn phm. Tc ng ca cc nhn t gi thnh sn phm l tp hp cc ch tiu biu th xu hng v mc bin ng ca gi thnh ca cc ch tiu nhn t nh hng. Trong doanh nghip ty theo mc ch nghin cu v iu kin s liu, thng k tc ng ca cc nhn t gi thnh sn phm c nhng trng hp nh sau: Thng k tc ng ca tng yu t (khon mc) chi ph n gi thnh ton b n v sn phm c xc nh bi cng thc: Tc ng tuyt i:
Zi = Zi1 Zi0 ;
Tc ng tng i:
(5.8)
Z i = 100
Z i i 0 x i = ; Z0 100
(5.9)
Trong : Z i - Tc ng tuyt i ca yu t (khon mc) th i, /sp; Z i - Tc ng tng i ca yu t (khon mc) th i, %; Z0 Gi thnh ton b n v sn phm k gc, /sp; Zio ; Zi1 Gi thnh n v sn phm theo yu t (khon mc) th i, /sp; io - T trng chi ph theo yu t (khon mc) th i trong gi thnh ton b n v sn phm k gc, % (cng thc 5.7); xi - Bin ng tng i ca chi ph theo yu t( khon mc) th i, %
xi = 100
x i1 x i 0 ; xio
(5.10)
xio ; xi1 chi ph n v sn phm theo yu t (khon mc) th i k gc; k bo co, /sp.
Thng k tc ng ca nhn t gi thnh c bit v kt cu sn lng gia cc khu vc trong doanh nghip c xc nh theo cng thc sau: Tc ng ca nhn t gi thnh n v sn phm c bit khu vc:
Z gt = Z 1 Z 01 =
Z gtZ = 100
Z 1 Z 01 Z0
z q z q ; q q 100 z q z q = q Z q
1 1 1 0 1 1
1 1 1 0 1
(5.11)
0 1
(5.12)
Tc ng ca nhn t kt cu sn lng cc khu vc:
Zkc = Z 01 Z 0
z q z q = q q
0 1 1 0
0 0
(5.13)
Z kc = 100
Trong :
Z 01 Z 0 100 z0 q1 z0 q0 ; = q q0 Z0 Z0 1
(5.14)
Z gt ; Z kc Tc ng tuyt i ca nhn t gi thnh c bit v kt cu
sn lng cc khu vc; / sn phm; Z gt ; Z kc Tc ng tng i ca nhn t gi thnh c bit v kt cu sn lng cc khu vc, %; Z 0 ; Z 1 Gi thnh bnh qun ton doanh nghip k gc v k bo co, / sn phm; Z 01 Gi thnh bnh qun ton doanh nghip k gc vi gi nh kt cu sn lng k bo co, / sn phm; z0 ; z1 Gi thnh bnh qun tng khu vc k gc v k bo co, ng / sn phm; q0 ; q1 Sn lng tng khu vc k gc v k bo co, sn phm
75
Thng k tc ng ca nhn t mc tiu hao v gi vt t n chi ph vt t trc tip c xc nh theo cng thc: Tc ng ca thay i mc tiu hao vt t:
x m = ( m1 m 0 ) g 0 = m g 0 ;
(5.15)
xm = 100
xm m g0 ; = 100 x0 x0
(5.16)
Tc ng ca thay i gi vt t:
xg = (g1 g0 ) m1 = g m1;
(5.17)
x g = 100
Trong :
x g x0
g m1 = 100 ; x0
(5.18)
- Tc ng tuyt i ca nhn t mc tiu hao; gi vt t n chi ph vt t loi x, /sn phm; - Tc ng tng i ca nhn t mc tiu hao; gi vt t n chi ph vt t loi x, /sn phm; m0 ; m1 Mc tiu hao vt t k gc v k bo co; s vt t/ sn phm. g0 ; g1 Gi vt t k gc v k bo co, / v vt t. Thng k tc ng ca cc nhn t gi thnh tng sn phm c xc nh theo cng thc: Tc ng ca nhn t gi thnh n v sn phm c bit:
xm ; g
xm ; x g
Yz = z1q1 z0q1;
Yz = 100
Yz z1q1 z0q1 ; = 100 Y0 z0q0
76
(5.19)
(5.20)
Tc ng ca nhn t s lng tng loi sn phm c bit:
Yq = z 0 q1 z 0 q0 ;
(5.21)
0 0
Yq = 100
Yq Y0
= 100
z q z q z q
0 1 0 0
(5.22)
Trong : Y z ; Y q Tc ng tuyt i ca nhn t gi thnh n v sn phm c bit v s lng sn phm, ng; Tc ng tng i ca nhn t gi thnh n v sn phm v s lng sn phm c bit, % z0 ; z1 Gi thnh n v sn phm c bit th i k gc; k bo co, ng/sn phm; q0 ; q1 S lng sn phm c bit th i k gc; k bo co, sn phm.
Yz ; Yq
---ooo0ooo---
77
1. Hy tnh gi thnh ton b 1 tn than trong k bo co theo ti liu cho bng sau: K gc K bo co 320.000 280.000 Sn lng than, tn 2.000 10.000 Tn kho than cui k, tn 58.240 49.000 Tng chi ph sn xut, triu ng 0 0 Chi ph sn xut d dang, triu ng 2. Hy xc nh kt cu gi thnh v tc ng ca tng yu t chi ph n gi thnh 1 Tn than theo s liu cho bng sau: Gi thnh Gi thnh TT Cc yu t chi phi k gc, / T k bo co, /T 48.227,38 70.856,37 1 Vt liu 53.545,61 94.242,17 2 Nhin liu 4.615,11 5.620,86 3 ng lc 61.810,47 80.673,95 4 Tin lng 3.220,83 4.736,14 5 n ca 4.873,05 6.257,94 6 BHXH, BHYT, KPC 30.699,74 37.650,81 7 Khu hao ti sn c nh 142.664,59 226.635,74 8 Chi ph dch v thu ngoi 15.005,29 27.349,83 9 Chi ph khc bng tin Gi thnh ton b 364.676,28 553.753,81 3. Hy tnh gi thnh bnh qun v nh gi tc ng ca nhng nhn t nh hng n gi thnh bnh qun 1 tn than khai thc mt cng ty theo s liu cho bng sau X nghip A B C D E Cng Sn lng, nghn tn K gc K bo co 338 320 265 250 422 460 525 510 1.810 1.230 2.770 3.360 gi thnh, nghn ng/tn K gc K bo co 370 385 410 420 385 365 340 350 210 260 Ch tiu
4. Hy nh gi tc ng ca cc nhn t nh hng n gi thnh 1 T qung theo yu t chi ph thuc n theo s liu cho bng sau: Ch tiu K gc K bo co Tiu hao thuc n amonit cho 1000 tn qung, Kg 92,6 73,6 Gi thuc n amonit, /Kg 28.000 30.000 5. Hy nh gi tc ng ca nhng nhn t gi thnh tng sn phm hng ha mt cng ty khai thc v ch bin than theo s liu cho bng: Sn phm Than nguyn khai, T Than sch, T dm, m3 Sn lng K gc K bo co 3.200.000 2.700.000 800.000 500.000 400.000 300.000 Gi thnh n v sn phm, K gc K bo co 320.000 325.000 650.000 600.000 240.000 250.000
78
Chng 6 THNG K TI CHNH 6.1. Vai tr v nhim v ca thng k ti chnh. Vai tr ca thng k ti chnh l cung cp cc thng tin thc trng v huy ng, phn b s dng v thanh ton vn bo m cho qu trnh kinh doanh lin tc, ch ng v hiu qu. l nhng thng tin khng nhng c s quan tm ca nhng ngi qun l iu hnh doanh nghip m cn ca nhng nh u t, nhng ngi c quan h trong cung ng vt t, mua hng ca doanh nghip. Nhim v ca thng k ti chnh gm: - Thng k quy m v bin ng ca vn; - Thng k c cu ngun vn v mc c lp ti chnh; - Thng k c cu s dng vn; - Thng k kh nng thanh ton; - Thng k chim dng vn; - Thng k hiu qu s dng vn; Cn c gii quyt cc nhim v nu trn l cc bo co ti chnh, gm Bng cn i k ton ( Mu B 01-DN ) v Bo co kt qu kinh doanh (Mu B02-DN) Di y l nhng ch dn phng php gii quyt cc nhim v nu trn. 6.2. Thng k quy m v bin ng ca vn. Quy m vn l ch tiu biu th bng tin ca cc ngun vn m doanh nghip c th huy ng trong k bo co trang tri cho nhng ti sn phc v cho hot ng kinh doanh. Do s liu cc ngun vn trong bng cn i k ton l s thi im, tc l s phn nh ngy u k v ngy cui k ca thng, qu hay nm nn ch tiu quy m vn cn phi xc nh l ch tiu bnh qun theo cc cng thc sau: Quy m bnh qun ca vn trong 1 thng:
Vt =
V +Vc ; 2
(6.1)
Quy m bnh qun ca vn trong nhiu thng:
Trong :
V V1 +V2 + +Vn1 + n 2; Vn = 2 n 1
(6.2)
79
Quy m vn bnh qun trong thng; trong nhiu thng, ng; V ; Vc Quy m vn ti thi im u thng; cui thng, ng ; V1 , V2 , ..., Vn Quy m vn ngy u thng 1, 2, ..., n trong k bo co, ng; Bin ng quy m vn ca doanh nghip c xc nh theo cng thc: Bin ng tuyt i:
Vt ;Vn
V =V1 V0;
Bin ng tng i:
(6.3)
V = 100
Trong :
V 1 V0 V = 100 ; V0 V0
(6.4)
V0 ;V1 Quy m
vn bnh qun k gc v k bo co, ng
6.3. Thng k kt cu ngun vn v mc c lp v ti chnh Kt cu ngun vn l tp hp cc ch tiu biu th t trng vn tng loi ngun trong tng vn cc ngun ca doanh nghip ti k bo co, c xc nh theo cng thc:
K iv = 100
Vi ;: V
(6.5)
Trong : K iv T trng vn ngun i trong tng s vn bnh qun k bo co, %; Vi S vn bnh qun ngun i trong k bo co, ng; V - Tng s vn bnh qun trong k bo co, ng. Ngun vn trong doanh nghip gm 2 b phn: ngun vn ch s hu v ngun vn vay ( n phi tr) Ngun vn ch s hu: l ngun hnh thnh bng cc ti sn do cc nh u t gp khi quyt nh thnh lp doanh nghip v tch t t kt qu kinh doanh. Ch s hu c th l t chc hay c nhn ty theo loi hnh doanh nghip. Trong cc doanh nghip m th ch s hu thng l Nh nc chim gi trn 50% vn iu l, cn li l cc c ng. Ngun vn ch s hu do 2 b phn hp thnh: ngun vn qu v ngun kinh ph- qu khc. Ngun vn-qu: l ngun hnh thnh ch yu do ch s hu ng gp ti thi im thnh lp doanh nghip v ng gp b sung hay trch b sung t li nhun trong qu trnh sn xut kinh doanh, gm cc khon: Vn u t ca ch s hu; Thng d vn c phn; Vn khc ca ch s
hu; (C phiu k qu); Chnh lch nh gi li ti sn; Chnh lch t gi hi oi; Qu u t pht trin; Qu d phng ti chnh; Qu khc thuc vn ch s hu; Li nhun sau thu cha phn phi; Ngun vn u t xy dng c bn. Ngun kinh ph v qu khc: l ngun hnh thnh t trch li nhun v t kinh ph do ngn sch cp v kinh ph qun l do n v ph thuc np, gm cc khon: Qu khen thng, phc li; Ngun kinh ph s nghip; Ngun kinh ph hnh thnh nn ti sn c nh. N phi tr: l ngun hnh thnh bng cc khon vay hay phi thanh ton cho cc doanh nghip khc, cc t chc kinh t x hi hay cc c nhn nh : n tin vay, n phi tr cho ngi bn, n phi tr phi np cho Nh nc, cho cng nhn vin, cho c quan qun l cp trn v cc khon phi tr khc. Theo tnh cht v thi hn thanh ton, n phi tr c chia ra: N ngn hn v N di hn N ngn hn: l n phi tr cho ch n trong thi hn khng qu 1 nm, nh: vay v n ngn hn; phi tr cho ngi bn, ngi mua tr tin trc; thu v cc khon np cho Nh nc; phi tr ngi lao ng, chi ph phi tr, phi tr ni b, phi tr theo tin hp ng xy dng, d phng phi tr ngn hn v.v... N di hn: l n phi tr cho ch n trong thi hn t 1 nm tr ln, nh: phi tr di hn ngi bn, phi tr di hn ni b, phi tr di hn khc, vay v n di hn, thu thu nhp hon li phi tr, d phng tr cp mt vic lm, d phng phi tr di hn v.v... Thng k c cu vn s cho bit vai tr ca 2 b phn vn l vn vay (n phi tr) v vn ch s hu t thy c mc c lp ti chnh ca doanh nghip nh 2 ch tiu: t sut n v t sut t ti tr, xc nh theo cc cng thc: T sut n:
H npt =
T sut t ti tr:
V npt ; V
(6.6)
H csh =
V csh = 1 H npt ; V
(6.7)
Trong : Hnpt T sut n, /; Hcsh T sut t ti tr (T sut ngun vn ch s hu), /; V Tng s vn bnh qun trong k bo co, ng; V npt Tng n phi tr bnh qun trong k bo co, ng; V csh Tng vn ch s hu bnh qun trong k bo co, ng.
81
T sut n cng nh ( t sut t ti tr cng ln) th mc c lp ti chnh ca doanh nghip cng cao v ngc li: T sut n cng ln (t sut t ti tr cng nh) th mc c lp ti chnh ca doanh nghip cng thp. Khi mc c lp ti chnh cng thp th doanh nghip phi tng chi ph s dng vn (li vay), gim li nhun, gim c hi tch ly vn pht trin sn xut. 6.4. Thng k kt cu cu s dng vn Kt cu s dng vn l tp hp ch tiu biu th t trng tng loi ti sn trong tng ngun vn ca doanh nghip k bo co, c xc nh theo cng thc sau:
K iT = 100
Ti ; V
(6.8)
Trong : K iT T trng vn c dng cho ti sn loi i, % V - Tng s vn bnh qun (Tng ti sn bnh qun) k bo co, ng Ti Gi tr bnh qun ti sn loi i trong k bo co, ng. Ti sn doanh nghip c nhiu loi c chia ra 2 nhm ln: ti sn ngn hn v ti sn di hn. Ti sn ngn hn l ti sn c kh nng thu hi gi tr bng tin vi thi hn nh hn 1 nm, gm: tin v cc khon tng ng tin; cc khon u t ti chnh ngn hn, cc khon phi thu ngn hn, hng tn kho v ti sn ngn hn khc. Ti sn di hn l ti sn c kh nng thu hi gi tr bng tin vi thi hn t 1 nm tr ln, gm cc khon phi thu di hn, ti sn c nh, bt ng sn u t, cc khon u t ti chnh di hn v ti sn di hn khc. Thng k c cu s dng vn cho thy c im hot ng kinh doanh v mc tn dng cc ngun vn cho hot ng chnh ca doanh nghip. Ch tiu c cu s dng vn trong doanh nghip m thng c cc nh u t quan tm l t trng vn dng cho mua sm Ti sn s nh v ti sn lu ng. 6.5. Thng k kh nng thanh ton. Kh nng thanh ton l ch tiu biu th kh nng thu hi gi tr bng tin ca nhng ti sn dng vo sn xut kinh doanh tr cho cc khon n n hn trong k bo co. Ty theo tnh cht ca cc ti sn dng tr n c chia ra: kh nng thanh ton nhanh, kh nng thanh ton ngn hn, kh nng thanh ton di hn v kh nng thanh ton chung, xc nh bi cc cng thc:
Kh nng thanh ton nhanh:
Pnh =
Kh nng thanh ton ngn hn:
T tien ; V nth
T V
(6.9)
Png =
Kh nng thanh ton di hn:
ng ng
(6.10)
Pdh =
Kh nng thanh ton chung:
T tsc ; V ndh
T ; V n
(6.11)
P ch =
(6.12)
Trong : Pnh Kh nng thanh ton nhanh, ln; Png Kh nng thanh ton ngn hn, ln; Pdh Kh nng thanh ton di hn, ln; Pch Kh nng thanh ton chung, ln. V ng Tng s n ngn hn bnh qun trong k bo co, ng; V tin Gi tr tin v ti sn tng ng tin bnh qun trong k bo co, ng; V nth Tng s n ti hn v qu hn, ng V n Tng s n phi tr bnh qun trong k bo co, ng; T ng Gi tr bnh qun ca ti sn ngn hn trong k bo co, ng; T tscd Gi tr bnh qun ca TSC c hnh thnh t ngun vn vay hoc n di hn trong k bo co (gi tr cn li), Ga tr bnh qun ca tng ti sn trong k bo co, ng; T Cc ch tiu thanh ton cng ln th tnh hnh ti chnh ca doanh nghip cng lnh mnh, Khng c chun mc chung cho cc ngnh v cn ty thuc vo th trng vn tng thi k. Ring kh nng thanh ton chung cng ln hn 1 th c ngha ch s hu c vn ring c bo m bng ti sn cn nu kh nng thanh ton chung bng 1 th ch s hu khng c cht vn ring no cc ti sn c hnh thnh bi vn i vay. ch cn mt khon n ti hn khng thanh ton c s lm cho cn cn thanh ton mt cn bng, xut hin nguy c ph sn. Nu Pch 0 doanh nghip s ph sn do khng cn kh nng thanh tan cng n.
G
83
Ngoi cc ch tiu kh nng thanh ton n trong nhiu trng hp thng k phi cung cp thng tin v kh nng thanh ton li vay, c xc nh theo cng thc:
Plv =
Lt ; Vlv
(6.13)
Trong : Plv Kh nng thanh ton li vay vn; ln Lt Li thun trc thu, ng; Vlv S tin li vay vn phi tr, ng. Ch tiu kh nng thanh ton li vay vn cho bit hiu qu s dng vn vay v mc an ton trong s dng vn vay ca doanh nghip. 6.6. Thng k chim dng vn. Chim dng vn l tp hp ch tiu biu th quan h gia tng s n phi tr v tng s n phi thu ca doanh nghip trong k bo co, c xc nh bi cc cng thc:
H cd =
M cd
Vn ; Tn = V n T n;
(6.14) (6.15)
Trong : Hcd H s chim dng, ln Mcd Mc chim dng, ng Vn Tng s n phi tr (gm: n ngn hn v n di hn) , ng; T n Tng s n phi thu (gm phi thu ngn hn v phi thu di hn), Khi Hcd > 1 v Mcd > 0 th iu c ngha doanh nghip i chim dng, cn ngc li Hcd < 1 v Mcd < 0 th doanh nghip b chim dng. Hin tng chim dng (bao gm c i chim dng v b chim dng ) l kh trnh khi trong hot ng kinh doanh ca bt c doanh nghip no v cc khon n khng phi thanh ton ng thi. Khi s dng s liu thng k phn tch cn phi xem xt tnh cht hp l ca mc chim dng: Nu cc khon phi thanh ton cn trong thi hn hp ng th vn i chim dng c coi l hp l; ngc li nu qu hn phi thanh ton th vn i chim dng l khng hp l. Vic dy da trong thanh ton dn n tnh hnh chim dng vn ln nhau, nh hng ln n hot ng sn xut kinh doanh ca tng doanh nghip v nh hng dy chuyn n ton b nn kinh t. 6.7. Thng k hiu qu s dng vn. Hiu qu s dng vn l tp hp ch tiu biu th quan h gia vn v kt qu kinh doanh, c xc nh bi nhng cng thc chung sau:
Hiu qu chung ca vn:
E =
Ei =
Q ; V
Q ; V i
(6.16)
Hiu qu tng loi vn (Vn vay, Vn ch s hu): (6.17)
Trong : E Hiu qu chung ca vn , Ei Hiu qu tng loi vn, (thng tnh cho vn ch s hu) V Tng vn bnh qun trong k bo co, ng; V i Vn bnh qun loi i trong k bo co, ng. Q Kt qu kinh doanh, c th l mt trong cc ch tiu: sn lng, gi tr gia tng, doanh thu thun hay li nhun sau thu, nhng thng ly l li nhun thun sau thu. Vi ch tiu ny hiu qu s dng vn c tn sc sinh li ca vn hay t sut li nhun trn vn. Ch rng: c th thng k tc ng ca nhng nhn t hiu qu s dng vn bng cc phng php tng t nh i vi cc ch tiu khc trnh by cc chng trc. ---ooo0ooo---
85
1.C ti liu rt ra t bng cn i k ton v bo co kt qu kinh doanh mt cng ty qua hai nm nh sau: n v tnh: triu ng Cc ch tiu A. Ti sn ngn hn - Tin v cc khon tng ng tin - Khon phi thu ngn hn - Hng tn kho B. Ti sn di hn - TSC hu hnh - TSC v hnh - Hao mn TSC Tng ti sn A. N phi tr - N di hn - N ngn hn B. Ngun vn ch s hu - Ngun vn-qu - Ngun kinh ph v qu khc Tng ngun vn S lao ng, ngi Tng doanh thu Doanh thu thun, Tng li thun Hy tnh v nh gi s bin ng cc ch tiu: - Mc c lp v mt ti chnh ca cng ty ; - Kh nng thanh ton cng n ca cng ty; - Mc lnh mnh v ti chnh ca cng ty. 2. Vi s liu cho bi 1, hy tnh cc ch tiu: - Mc trang b vn cho lao ng; - Hiu qu s dng vn chung v ring cho vn ch s hu; - T sut li nhun trn doanh thu - Tc ng ca nhn t hiu qu s dng vn v quy m vn n tng li nhun. Nm gc 3.200 1.600 400 1.200 2.280 1.800 800 (320) 5.480 3.080 1.080 2.000 2.400 2.200 200 5.480 200 13.500 12.500 6.250 Nm bo co 3.300 1.200 300 1.800 2.600 2.000 1.000 (400) 5.900 3.420 1.420 2.000 2.480 2.400 80 5.900 250 17.000 16.250 7.500
---ooo0ooo---
86
TI LIU THAM KHO 1. Ng Th Bnh. Thng k kinh t. Trng i hc M a cht, 1994. 2. Kim Ngc Huynh, Trn Ngc Phc v nnk. L thuyt thng k, H Ni, 1990. 3. Trn Trng, Nguyn Thip v nnk . Gio trnh thng k cng nghip. NXB i hc v Trung hc chuyn nghip, H Ni 1978; 4 Phm Ngc Kim, Nguyn Cng Nh v nnk. Gio trnh thng k doanh nghip. Trng i hc Kinh t Quc dn. NXB Thng k, H ni, 2004. 5. M. V. Mor-u-Kh-Vich . Thng k cng nghip m ( Sch ting Nga), NXB Nhe ra, MOCKBA, 1976.
---ooo0ooo---
87
MC LC
Li ni u Chng 1. C s ca thng k doanh nghip 1.1. Khi nim, vai tr v nhim v ca thng k doanh nghip 1.2. Cc kin thc c bn ca thng k doanh nghip 1.3. Cc giai on thng k Cu hi v bi tp chng 1 Chng 2. Thng k kt qu hot ng kinh doanh 2.1. Vai tr v nhim v ca thn k kt qu hot ng kinh doanh 2.2. Thng k gi tr sn xut 2.3. Thng k gi tr gia tng 2.4. Thng k chi ph trung gian 2.5. Thng k gi tr gia tng thun 2.6. Thng k li nhun 2.7. Thng k doanh thu bn hng 2.8. Thng k s lng sn phm theo n v hin vt 2.9. Thng k nhp nhng sn xut v cht lng sn phm Cu hi v bi tp chng 2 Chng 3. Thng k lao ng 3.1. Vai tr v nhim v ca thng k lao ng 3.2. Thng k s lng lao ng 3.3. Thng k c cu lao ng 3.4. Thng k bin ng s lng lao ng 3.5. Thng k trnh s dng lao ng 3.6. Thng k nng sut lao ng 3.7. Thng k bin ng nng sut lao ng v nhn t nh hng 3.8. Thng k tng qu tin lng 3.9. Thng k tin lng bnh qun v bin ng tin lng bnh qun 3.10. Thng k h s vt trc ca nng sut lao ng 3.11. Thng k thu nhp thc t v bin ng thu nhp thc t 3.12. Thng k mc phn ha ca thu nhp Cu hi v bi tp chng 3 Chng 4. Thng k ti sn v ti nguyn khong sn 1 2 2 3 10 12 14 14 14 17 18 19 20 21 22 25 29 30 30 30 32 33 34 36 39 42 44 45 45 46 49 51
88
4.1.Vai tr, nhim v ca thng k ti sn v ti nguyn khong sn 4.2. Thng k ti sn c nh 4.3. Thng k ti sn lu ng 4.4. Thng k s dng ti nguyn khong sn Cu hi v bi tp chng 4 Chng 5. Thng k gi thnh sn phm 5.1. Vai tr v nhim v ca thng k gi thnh sn phm 5.2. Thng k gi thnh tng sn phm v gi thnh n v sn phm 5.3. Thng k bin ng gi thnh n v sn phm 5.4. Thng kt cu gi thnh sn phm 5.5. Thng k tc ng ca cc nhn t gi thnh sn phm Cu hi v bi tp chng 4 Chng 6. Thng k ti chnh 6.1. Vai tr v nhim v ca thng k ti chnh 6.2. Thng k quy m v bin ng ca vn 6.3. Thng k kt cu ngun vn v mc c lp ti chnh 6.4. Thng k kt cu s dng vn 6.5. Thng k kh nng thanh ton 6.6. Thng k chim dng vn Cu hi v bi tp chng 6 Ti liu tham kho
51 51 59 64 67 70 70 71 72 73 77 78 80 80 80 81 83 83 85 86 87
89

Thong Ke Doanh Nghiep, 2009

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Thong Ke Doanh Nghiep, 2009

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRNG I HC M A CHT B MN QUN TR DOANH NGHIP M ---ooo0ooo---

THNG K DOANH NGHIP

M o = x f f = max{ f 1 , f 2 ,..., f i ,..., f n };

Trong : Ix Ch s chung ca cc ch tiu xi ( xi l nhng ch tiu cng loi v cng n v tnh),

x 0 ; x1 - Ch tiu x bnh qun k gc, k bo co.

Cc loi sn phm trong doanh nghip

Theo vai tr trong kinh doanh SP ca sn xut chnh SP ca sn xut ph SP ca sn xut h tr

Theo vai tr trong qu trnh cng ngh

Theo mc hon chnh

Thnh phm Na thnh phm Sn phm d dang

GO = GO1 + GO2 + GO3 + GO4 + GO5 +GO6;

DTT = DTBH GDT ;

Vi s liu bng 2.4 ta xc inh c h s nhp nhng:

100 8 + (89,20 + 63,22 + 87,93 + 97,11) = 0,948 < 1 100 12

Loi than Cc 2a Cc 4a Cc 4b Cm 1 Cm 3a Tng s

Vi s liu bng 2.5 ta tnh c: Ch s loi: HL = 100 x 763.050 : 734.450 = 103,95 %;

(300 10) + (310 10) + (305 10) 9150 = = 305 ngi; 10 + 10 + 10 30

500 / 2 + 510 / 2 500 + 510 = = 505 , ngi 2 1 2

- S lng lao ng bnh qun 6 thng u nm N nh sau:

(3.4) (3.5) (3.6)

(3.7) (3.8) (3.9)

(3.10) (3.11) (3.12) (3.13)

Tng s ngy.ngi lm vic theo ch (Tc)

Tng s ngy.ngi thc t lm vic (Tlv)

Hnh 3.1. S lin h cc ch tiu ngy.ngi lao ng

Tng s gi.ngi lm vic thc t (Tglv)

Hnh 3.2. S lin h cc ch tiu gi.ngi lao ng

Theo dng quan h kt qu v hao ph

Theo ch tiu kt qu kinh doanh

Theo n v o hao ph lao ng

Theo phm vi tng th lao ng

NSL dng thun NSL dng nghch

NSLBQ nm.ngi NSLBQ thngng NSLBQ ngy.ngi NSLBQ gi.ngi

NSLBQ 1 CNV NSLBQ 1 CNSX

Hnh 3.3. S phn loi cc ch tiu nng sut lao ng

h j - Hao ph lao ng bnh qun ca n v th j trong k bo co,

n s cc n v trong tng th; kj T trng hao ph lao ng ca n v th j trong tng th k bo co:

W = ( w1k1 w1k 0 ) + ( w1k 0 w0 k 0 );

(w1k1 w1k0 ) + (w1k0 w0 k0 )

Tc ng ca nhn t kt cu hao ph lao ng :

Tc ng ca nhn t nng sut lao ng c bit:

K hiu v cng thc tnh K0 H0 k0 w0 = K0/H0 K1 H1 k1 w1 = K1/H1

Tng s 1.000 1.000 1,0 1.188 900 1,0 -

Cc ch tiu Tng qu tin lng

Theo tnh cht lng TQTL chnh TQTL ph TQTL ch

Trong : Bv H s bin thin ca thu nhp, %;

v - Thu nhp bnh qun ca tng th ni lao ng, ng

H s Lorenz hay cn gi l h s Gini c xc nh theo cng thc:

8.401,758 ) = 0,16 10.000

Hnh 3.4. th phn phi thu nhp Lorenz

S lao ng bnh qun, ngi K gc 50 40 10 K bo co 10 40 80

THNG K TI SN V TI NGUYN KHONG SN

Theo hnh thi biu hin Gi tr TSC hu hnh Gi tr TSC v hnh

Theo quyn s hu Gi tr TSC t c Gi tr TSC thu ngoi

Theo gi tnh ton Gi tr gc ca TSC Gi tr nh li ca TSC Gi tr cn li ca TSC

(4.5) (4.6) (4.7)

Trong : g - S gi hu ch bnh qun ca 1 ca my,

Hnh 4.2. S phn loi cc ch tiu s lng vt t c cung cp

S lng vt t b hao ht (VHH) l ch tiu c xc nh theo cng thc:

hay cn dng H s lm bn than c xc nh bi cng thc:

hay 89,4% H s cht lng ti nguyn than : H cl =

Cc ch tiu Sn lng qung, nghn T t , nghn T Ti sn c nh, t ng

K Gc 8.388,3 55.587,0 1.660,6 Bo co 8.530,4 68.983,0 2.023,6

S ngy c chiu di tng ng 9 5 6 10