TMH

BETONARME YAPILARDA %1 ORANINDA PERDE KULLANIMININ DEERLENDRLMES

Dr. Hseyin TEKEL
1. Giri Son yllarda yap malzemelerindeki gelimeler betonarme yksek yaplara olanak yaratm, ticaret merkezlerinde arsalara olan taleplerde yksek yaplara olan ihtiyac dourmutur. Yksek yaplardaki gelimeye paralel olarak, mevcut yaplarn glendirilmesi ihtiyacnn artmas, son yllarda, deprem perdelerini inaat mhendisliinin nemli gndem maddeleri halline getirmitir. Glendirme kapsamndaki betonarme perdeler, lkemizde ilk kez yaygn ekilde 13 Mart 1992 Erzincan depreminde gndeme gelmitir. Mevcut yaplarn depreme kar glendirilmesi, yeni deprem ynetmeliinin koullar, betonarme perdeleri vazgeilmez yap elemanlar haline getirmitir. Son Erzincan depreminden sonra, konuyla ilgili baz kii ve kurulular, her trl betonarme yaplarn glendirilmesinde belli oranlarda perdelerin kullanlmasnn yararn vurgulayarak bu oranlar iin ampirik formller nermilerdir. 1 Mays 2003 Bingl depreminden sonra, blgedeki orta hasarl yaplarn glendirilme almalarnda da, Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan yaynlanan esaslar dorultusunda, benzer uygulamalara gidilmitir. 1997 Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik (ABYYHY)te perdelerin kullanlmasna geni yer verilmitir. 2007 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik (ABYBHY)te ise, buna ek olarak, Mevcut Binalarn Deerlendirilmesi ve Glendirilmesi bal altnda, ynetmelie yeni bir blm ilave edilmitir. Maalesef, bizde perde elemanlarnn kullanlmas ihtiyac, teknik gerekelerden daha ok, betonarme yaplarnda istenen kalitenin tutturulamamasndan kaynaklanan zaafiyetin giderilmesi ihtiyacndan kaynaklanmtr. nk, uygulamada snek yap retiminde ok byk hatalar yaplmakta, nemli boyutlarda ihmallerle karlalmaktadr. ereveli sistemler perdeli sistemler kadar yapm hatalarn affedici olmadklarndan, depremlerde tank olduumuz sonularla karlalmaktadr. Geri yksek yaplarda betonarme perdelerin kullanm eitli nedenlerle, yararl ve hatta baz koullarda zorunlu olmaktadr. Hatta betonarme perdeler byk eilme rijitlikleri ve kesme alanlar nedenleriyle, bir gvenlik eleman olarak her ykseklikteki yaplar iin tavsiye edilmektedirler. 1992 Erzincan Depreminden sonra yaplan incelemeler, yrrlkteki ynetmeliin yeterli olmasna karn, pratikte retilen yaplarn deprem davranlarnn yeterli olmadn gstermitir [1]. zellikle, birok yapnn yeter sneklie sahip olmadklar iin gtkleri anlalmtr. Sneklik konusunda yaplan en nemli hatalar, betonlarn istenilen mukavemette olmamas, donat iiliinin kt, yeterli etriye donatsnn olmamas, etriye sklatrlmasnn yaplmamas ve kolon kiri birleim blgesinde gerekli zenin gsterilmemesi saylabilir. Ksaca, sorun bilgisizlik, uygulamadaki hata ve ihmallerden kaynaklanmaktadr. Buna ramen snek yaplar retmek, yaplan hatalar tolere edebilmek, depremle ilgili temel kavramlar yerletirmek amacyla 1997 yllnda yeni deprem ynetmelii hazrlanmtr. Geen sredeki deneyimler nda bu ynetmelik revize edilerek, yeni ilavelerle birlikte 2007 ylnda yrrle giren DBYBHY yrrle girmitir. Yeni ynetmelikte yaplara yeter sneklii kazandrmak, yanal deplasmanlar snrlandrmak ve ekonomik tasarmlar yapmak konusunda perdelere nemli grevler dmektedir. Geri ynetmelikte yaplarda kullanlacak perde oranyla ilgili hi bir koul yer almamaktadr. Ancak, uygulamada perde elemanlarnn zorunlu olduu ve kullanlacak perdelerin her iki dorultuda asgari %1 orannda olmas gerektii konusunda yaygn bir kan mevcuttur. Konuyla ilgili olarak, Erzincan Depreminden sonra yaplan almalar bu kannn kaynan tekil etmektedir [2]. Bu tarihten sonra yaplan almalarda da benzer nerilerde bulunulmutur [2-1]. te bu nedenle bu almada, yaygn bir ekilde empoze edilen bu

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

57

TMH
orann belli kriter ve bak asyla bir deerlendirmesi yaplmtr. 2. 2007 DBYBHY ile lgili Perde likilerinin ncelenmesi Ynetmenlikte, betonarme binalarn yatay yk tayc sistemlerinin sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin bileimlerinden oluabilmesine msaade edilmektedir. Hatta snekli dzeyi yksek ereveli sistemlerin enerji tketme kapasiteleri dikkate alnarak, bu sistemlerin R Davran Katsaylar dier sistemlerinkinden daha yksek seilmitir. Bir bakma ereveli sistemlere olan gven belirtilmi ise de, byk yanal kuvvetlerin perdelerle karlanmasnn daha gvenli olaca yaygn bir kandr. Ynetmeliin, madde 3.6 Sneklik Dzeyi Yksek Perdelerle ilgili blmnde, perde gvde kalnlnn 200 mmden ve kat yksekliinin 1/20sinden az olmamak koulu ile birlikte, birde perdelerin toplam alanlaryla ilgili aadaki koullar getirilmitir. Ag / Ap 0,002 Vt / Ag 0,5 fctd (1) (2) teblide de ayn koul vurgulanmtr. Teblide, ayrca Tayc yap zayflklar ieriyorsa (yumuak ve zayf kat, ksa kolon gibi), Aw 0,003 Api (3)

eitlii ile toplam perde alan artrlmaktadr. Benzer eilim muhtelif kaynaklarda da yer almaktadr. Gerekte, bu yaklam bilimsel deildir. Ancak, mhendislikte, kesin zm bilinmeyen problemlerin zmnde ampirik formllerin kullanlmas yaygndr. Ampirik formller kesin zmleri vermedikleri iin, sonularnn irdelenmesine ihtiya duyulmaktadr. Bu alma benzer irdelemelere bir rnek olarak yaplmtr. Ynetmelik, byle yorumlara bal oranlar ve tavsiyeler yerine, daha kesin verilere, yapda kullanlan malzeme zelliklerine, depremin blgesel zelliklerine ve belli hesap yntemlerine dayanarak hareket etmei n grmektedir ki, bu yntem daha gereki ve bilimsel olmaktadr. Bununla birlikte, tamamen perde duvarlarla ina edilen veya tamamen ereveli olan sistemlerde salanmas gereken koullar aktr. Ancak, perde ve erevelerden ibaret karma sistemlerde perde miktaryla ilgili olarak alt ve st snrlar belirtilmi olmasnn dnda, yeterince aklk mevcut deildir. Hakl olarak, bu konu mhendislerin ngrsne braklmtr. Gnmzde yap sistemlerinin bilgisayar programlaryla hazrlanmas dizayn aamasn hzlandrmtr. Ancak mhendislerin dnme, irdeleme ve yorumlama alkanlklarn olumsuz etkilemitir. Hlbuki mhendis bir yapy hesaplarken her aamada yapnn davrann ve statik hesap sonularn kontrol edip yorumlamaldr. Kulland eitlikleri irdeleyebilmelidir. te bu noktadan hareketle, aada perde ve erevelerden meydana gelen karma sistemlerde, ilgili eitlikler dikkate alnarak, perde ihtiyacnn tespitinde bir gr oluturulmaya allmtr. Ynetmelikte, bir yapya etkiyen deprem kesme kuvveti, Vt = S(T)A0 I W / R (4)

eitlikleri ile ilgili olarak Deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca sadece perdeler tarafndan tand binalarda, 1 ve 2 koullarndan her ikisinin de salanmas durumunda perde duvar kalnl, binalardaki en yksek katn yksekliinin 1/20sinden ve 150 mmden az olmayacaktr. denilmektedir. (Bu almadaki notasyon ve indisler 2007 tarihli DBYBHYden alnmtr.) Dikkat edilirse, yukardaki eitlikler dolayl olarak, tm yatay ykleri perdelerle alnan sistemleri tanmlamaktadrlar. Uygulamada ve baz kaynaklarda gerekli perde alanlar deiik ekillerde yorumlanmaktadr. zellikle depremde hasar grm olan yaplar bata olmak zere, yap oturma alannn 0,01i orannda perde kullanlmas nerisi yaygndr. rnein inaat mhendislii el kitabnda Her bir dorultuda oluturulacak dolgulu ereve duvarlarnn kesit alanlarnn bina katlarnn toplam alanna oran 0,0025ten az olmamaldr. Ayrca hibir zaman o dorultuda perde kesit alanlarnn toplam, binann tabandaki kesit alannn 0.01den az olmamaldr. fadesi kullanlmaktadr. 2003 Bingl Depreminden sonra Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan takviye edilecek orta hasarl yaplarn takviye esaslarn belirten Binalar in Yapsal Deerlendirme ve Glendirme Projeleri Hazrlama Esaslar adl

eitlii ile tanmlanmtr. Bir betonarme perdenin kesme kapasitesi ise, fctd betonun tasarm ekme dayanm, sh perde donats oran, fyd donatnn tasarm akma gerilmesi cinsinden, Vr = Ach(0.65fctd + sh fyd) (5)

eitlii ile tanmlanmaktadr. Bu iki tanmdan yararlanarak, eitli perde oranlarnn irdelenmesi ve perde oranlar hakknda bir sonuca varlmas mmkn olabilmektedir. Aada bu temel eitliklerden hareketle yrrlkteki ynetmenliin

58

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

TMH
kapsamnda, betonarme perdelerle ilgili oranlar deerlendirilip irdelenecektir. 1. Ag / Ap 0,002 (DBYBHYin 3.14 maddesi) eitliinden hareketle perde orannn hesab: n yapnn katsays, Ap ise bir katn oturma alan olmak zere, perde oran, Ag/Ap =0.002n (6) I=1,5, Ra=6, S(T)=2,5 katsaylar kullanldnda, Vt =0,25 n Ap wk bulunur. Bu ifadeyi (7) eitliinde kullannca, Ag / Ap =0.5 n wk ifadesi bulunur. Burada wk yatay deprem etkisini hesaplamakta kullanlan, wk =gk +n qk (10) (9) (8)

eitlii ile ifade edilebilir. Bu eitlik dikkate alnarak, yatay yklerin tamamnn perdelerle tand durumlar iin, kat saysna bal olarak ihtiya duyulan perde oran Tablo 1de zetlenmitir.
Tablo 1 - Kat Saysna Bal Olarak Perde Oranlar

n Kat Says 1 2 3 4 5

Perde Oran % 0.2 0.4 0.6 0.8 1

n Kat Says 6 7 8 9 10

Perde Oran % 1.2

1.4 1.6 1.8 2

eitlii ile tanmlanan yapnn knc katnn hareketli yk katlm katsays kullanlarak hesaplanan birim alan arldr. Genelletirmek amacyla bu deer tm katlarda sabit alnmtr. Uygulamada, normal betonarme yaplarda yap elemanlarnn zati arlklar da dhil wk deeri 0,600 ile 750 t/m2 arasnda deimektedir. En olumsuz koullarda bu deer 0,750 t/m2 deerini almaktadr. Yukardaki eitliklerde bilinen deerlerden hareketle kuvvetler Newton, uzunluklar mm cinsinden yerine konulup sadeletirilince, Ag / Ap =0,0038 n (11)

Bu sonulara gre yaygn ekilde nerilen %1 perde orannn, 5 katl bir yapnn tm yatay yklerini karlayabilecek perde oranna denk geldii grlmektedir. Ynetmelikte sneklik bakmndan karma sistemler iin, Her iki deprem dorultusunda da s2/3 olmas durumunda, deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perde tarafndan tand durum iin verilen R katsays tayc sistemin tamam iin kullanlabilir. Denilmektedir. Buna gre yukardaki perde orannn 7 katl binalara kar geldiini de kabul edebiliriz. Kat says 7yi geince gerekli perde oran artmaktadr. 2. Vt / Ag 0,5Fctd (DBYBHYin 7.14 maddesi) eitliinden hareketle perde orannn hesab: Deprem etkisinde meydana gelen kesme kuvveti ynetmenlikte, Vt = W A(T1) / Ra(T1) = n Ap wk A0 I S(T) / Ra(T1) = n Ap wk A0 I S(T) / Ra(T1) 0.10 A0 IW

fadesi bulunur. n katsaysna bal olarak hesaplanan perde oranlar Tablo 2de gsterilmitir.
Tablo 2 - Kat Saysna Bal Olarak Perde Oranlar

n Kat Says 1 2 3 4 5

Perde Oran % 0.38 0.76 1.14 1.52 1.9

n Kat Says 6 7 8 9 10

Perde Oran % 2.28

2.66 3.04 3.42 3.8

Tabloda, %1 perde orannn yaklak 3 katl yapya kar geldii grlmektedir. 3. Vr = Vt eitliinden hareketle perde orannn tespiti: Vtnin 4, Vrnin 5 nolu eitliindeki ifadeleri ve eitliklerdeki bilinen deerler kullanlarak sadeletirildiinde BS20, Stlll iin, Ag / Ap =0,0012 n (12)

(7)

eitlii ile ifade edilmektedir. Bu eitliklerdeki Ag, Ap dndaki deerlerin rakamsal olarak tespit edilmesi mmkndr. Malzemelerle ilgili deerler iin, uygulamada en ok kullanlan Stlll ve BS20 iin fctd = 10 kg/ cm2, fyd =3650 kg/cm2, sh=0,0025 deerlerini kabul edebiliriz. En olumsuz koullarda A0=0.40,

eitlii bulunmaktadr. Bunlarla ilgili sonular da Tablo 3te zetlenmitir. Tablo 3te ise tm yatay ykleri karlayabilecek %1

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

59

TMH
Tablo 3 - Kat Saysna Bal Olarak Perde Oranlar

n Kat Says 1 2 3 4 5

Perde Oran % 0.12 0.24 0.36 0.48 0.6

n Kat Says 6 7 8 9 10

Perde Oran % 0.72

0.84 0.96 1.08 1.2

perde oran yaklak olarak dokuz katl bir yapya kar gelmektedir. Yani %1 oranndaki perde ile dokuz katl bir yapda tm deprem yklerinden kaynaklanan kesme kuvvetleri karlanabilmektedir. Karma sistemler iin geerli olan s2/3 oranyla ilgili yorumu katarsak, %1 perdenin on katl yapya kar geldiini kabul edebiliriz. Yukardaki tablolarn incelenmesinden grlebildii gibi, ayn malzemenin kullanld bir yapda, perde alannn tespitinde kullanlan bantlara ve malzeme cinsine bal olarak farkl sonular elde edilmektedir. Bunlardan hangisinin esas alnmas konusunda bir aklk mevcut deildir. Genelde koullar asgari olduklar iin en olumsuz durumun dikkate alnmas gerekmektedir. Mhendislik rnnn sadece gvenlikle deil, ayn zamanda estetik, fonksiyon ve zellikle ekonomik faktrleriyle birlikte ele alnmas gerekmektedir. Yani sonu, mhendisin koullar irdelemesine kalmaktadr. Tm yatay yklerin tamamnn perdelerle karlanmas durumunda, kolonlarn yatay yk tama kapasitesi ihmal edilmi olacandan, byle bir yaklamn ekonomik olamayaca aktr. Bunun iin yukardaki oranlar dolu perde ve ereve sistemlerinden oluan karma bir sistem iin deerlendirmek daha gereki olacaktr. Ynetmelikte sneklik dzeyi yksek sistemler iin, perdelerin karlayacaklar kesme kuvvetinin, sisteme etkiyen toplam kesme kuvvetine oranlarnn s75 olmas istenmektedir madde 2.5.2.1 bu orann alt snr belirtilmemitir. Ancak, bir kriter olarak sneklik bakmndan karma sistemler iin nerilen 0.40 orann kabul edebiliriz. Tablolardaki sonular, tm yatay kuvvetleri perdeler alabilecek

ekilde dzenlenmitir. Bu oranlar da gerekli dzeltmeler yapldnda yukardaki kat saylarnn da deiecei aktr. Ortalama olarak perdelerle kolonlarn yatay ykleri eit oranlarda paylatklar kabul edilirse, yukardaki sonulardan hareketle, yeni yaplar iin %1 perde orannn deprem blgelerine bal olarak 5-10 katl yaplar iin yeterli olduu sonucuna varabiliriz. Bu oran yeni yaplar iin tavsiye edilebilir, glendirme projelerinde yapnn performansna bal olarak perde orannn seimi, mhendisin tercihine braklmaldr. Zaten mevcut yapnn performans hesab, betonun mukavemetine, donatnn kullanm ekli ve oranna, incelenen yapyla ilgili bilgi dzeyine bal olarak deikenlik gstermektedir. Bu deikenlik ihtiya duyulan perde oranna da yansmaktadr. Yukardaki sonular kabaca bir fikir vermek amacn tamaktadr. 3. rdelemenin Bir Yap Sistemine Uygulanmas Yukardaki sonularn somuta uygulanabilmesi iin, rnek olarak plan ekil 1de verilen, bir dorultuda 5, dier dorultuda 3 akl bir yap sistemi seilmitir. Yapnn boyutlar 13 x 25 m, oturma alan ise 325 m2dir. Yapnn drt kesine herbir dorultuda toplam yap alannn %1i orannda L eklindeki deprem perdeleri yerletirilmitir. Plan, kat ykseklii ve perde oran sabit tutularak, kat says srasyla birden ona kadar artrlmtr. Yapnn ve yk dalmnn dzgn olduu varsaylarak, her kattaki deprem kuvvetleri katn arlk merkezine etkitilmitir. Yani ynetmenliin yeni binalar iin ngrd %5 eksantrisitenin etkisi ihmal edilmitir. Deprem kuvvetlerinin hesabnda Probina Orion 14, kesit tesirlerinin bulunmasnda SAP2000 v8 statik programlar kullanlmtr. Kat saysna bal olarak %1 orannda perde ieren sistemde devrilme momenti ile kesme kuvvetleri

ekil 1 - Kat Says Deiken rnek Yapnn Plan

60

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

TMH
orannn dalm Tablo 4te, bu tablo deerleri ile hazrlanan deiim erileri ekil 2de grlmektedir. ekil 2deki st eri kat saysna bal olarak %1 oranndaki perdelerin karlam olduklar kesme kuvvetinin orann, alttaki eri ise perdelerin karlam olduklar devrilme momentlerinin orann gstermektedir. Bu dalm yapnn en ok zorlanan temel katnda temel kolon ve perdeleri iin verilmitir. Bu hesaplamalarda perdelerin aktard kesme kuvvetleri ve eilme momentleri direkt olarak seilmitir. Baz almalarda nerilen, perdelere saplanan kiri momentlerinin etkileri dikkate alnmamtr [1]. Bu nedenle perdelerin aktard moment oranlar %30 ile %50 oranlarnda dk kmtr. s2/3 orann dikkate aldmzda kesme kuvvetine gre
Tablo 4 - Kesme Kuvvetleri ve Moment Oranlarnn Dalm

6 katl bir yapnn tm yatay kuvvetlerinin %1 oranndaki perdelerle alndn kabul edebiliriz. Bu kat snrnn stndeki yaplar karma sistemler olarak deerlendirmemiz gerekmektedir. ekil 2de grld gibi, moment kesit tesirleri dikkate alndnda %1 perde orannn karma sistemlerinde n grlen m0.45 koulunu 3 katl yaplar iin salamakta, bunun stndeki katlarda salamamaktadr. Kesme kuvvetleri dikkate alndnda ise, bu oran 10 katl yaplara kadar salanmaktadr. Teorik olarak, normal yaplarla yksek yaplar ayran snr, yaplarn davran ekline baldr. Normal yaplar kesme etkisi altnda yanal deplasman davran gsterirken, yksek yaplar eilme etkisi altnda devrilme davran gstermektedirler. Baka bir deyimle, normal yaplarda kesme kuvvetleri, yksek yaplarda ise eilme momentleri etkili olmaktadr. Aslnda, buna bal olarak deprem perdeleri de normal yaplardan ok yksek yaplarda efektif kullanlmaktadrlar. nk, normal yaplarda moment kolu ksa olduu iin perdenin moment tama gcne ulaabilmesi iin byk bir kesme kuvvetine ihtiya duyulmaktadr. Bunun sonucunda da normal yaplarda kesme krlmalarnn olasl eilme krlmasndan daha yksektir. Perde rijitlii ykseklii ile orantl olduu iin, normal kat perdeleri, yksek yap perdelerinden daha rijit olduklar iinde daha byk kesme kuvvetlere maruz kalyorlar. Normal yaplardaki kesme kuvvetlerinin bu zellii dikkate alnm olsa gerek ki, 2007 ylnda uygulamaya giren yeni deprem ynetmeliinde, perdelerin karlad eilme momentinin yapya etkiyen toplam eilme momentine oran m yerine, kesme kuvvetlerinin oran olan s oran kullanlmtr. Bu davranlara bakmadan, bir yapnn bu iki snftan hangisine dahil olduunu sylemek mmkn olmasa da, pratikte 10 katl bir yapya kadar olan yaplarn kesme etkisi altndaki davran gsterdii kabul edilebilinir. Yani bu ykseklikteki yaplara kadar olan yaplarn normal yaplar olduu ve dolaysyla, eilme momentlerinden daha ok kesme kuvvetlerinin etkili olduu sylenebilir. 2007 DBYBHY de ak olmamakla birlikte, 3. ve 4. deprem blgelerinde koullu olarak sneklii normal yaplara msade etmesi ve yine koullu olarak edeer deprem yk ynteminin uygulanmasn 25

Kat Says 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Perde Kesme Kuvvetleri Oran % 100 80 74 71 69 63 58 55 48 45

Perde Moment Oran % 75 48 37 31 26 20 16 14 13 10

ekil 2 - Kesme Kuvvetleri ve Moment Oranlarnn Dalm

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

61

TMH
ounluu depremi hafif hasarla atlatmtr. Resim 1de bu lojmanlardan birka grlmektedir. Ayn grubun iindeki birka lojman ar hasara uram, bir ksmnda da orta hasar tespit edilmitir. Ancak, orta hasarl lojmanlarla ar hasarl lojmanlar incelendiinde, hasar nedeninin tayc sistemin yetersizliinden deil, Resim 2de grld gibi yapm hatalarndan kaynaklanmtr. Resimdeki ar hasarl zemin kattaki kolonun bodrum kat elemanlar ile bir dkm olmad, arada bir derz kald bunun sonucunda, burulma etkisinde kalan d kolonda ar hasar olumutur.
Resim 1 - Erzincan Depreminden Sonra Silahl Kuvvetler Lojmanlar

Benzer ekilde ar hasar blgelerinde hep yapm hatalar tespit edilmitir. Resimde arka planda grlen ve ayn grup lojman blounda hibir hasar gzlenmemektedir. Lojmanlarn ou, depremi hafif hasarla atlatmtr. Bu yaplarn tmnde, sadece uzun dorultudaki merkez perdelerde kesme atlaklar meydana gelmitir. Baka hi bir perdede kesilme ve eilme hasarna rastlanmamtr.

Bu yaplarn tamamnda betoniyer betonu kullanlm ve etriye sklatrmas yaplmamtr. Yani tamam sneklik dzeyi normal sistemlerdir. Bu sonular, bu ykseklikteki yaplar iin kullanlan perde oranlarnn Resim 2 - Yapm Hatasnn Sebep Olduu Hasar yeterli olduunu, hasar dzeyleri deplasman koullarnn da salanm yksekliindeki yaplarla snrlamasnn altnda dn ve yaplardaki perdelerde kesme kuvvetlerida bu davran farkllnn yatt kabul edilebilir. nin etkili olduunu gstermektedir. Afet leri Genel Mdrlnn yakn zamanda meydana gelen depremlerde yapt incelemelerde de, sekiz katl 4. Deprem Sonras Yaplan Gzlemler Yakn zamanda meydana gelen en tahrip edici dep- yaplara kadar olan yaplarda perdelerin kesme remlerden biri, 13 Mart 1992 tarihinde Erzincan ili- etkileri altnda kaldklar sonucuna varlmtr [4]. mizde meydana gelen, 6.3 iddetindeki depremdir. Bu depremde betonarme yaplar adeta deneye tabi tutulmulardr Ordu merkezi olan bu ilimizde ok sayda silahl kuvvetler lojmanlar mevcuttur. 1980li yllarda yaplan lojmanlar genellikle tip olup ayn tayc sisteme sahiptirler. Be katl olan bu yaplarda, her iki ynde ortalama %0,7 orannda perde kullanlmtr. Bu yaplarn hi birinde gme olmad gibi Sonu 1. Ynetmeliklerdeki ampirik eitlikler kullanlarak bulunan sonular arasnda ve bu sonularla rnek yap sonular arasnda nemli farkllklar bulunmaktadr. Bu farklar devrilme momentlerinde olduka fazla, kesme kuvvetlerinde ise kabul edilebilir oranlardadr.

62

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5

TMH
2. Perde oran iin ilgili ynetmelik bantlarndan hareket edilerek kesin bir sonuca varmak mmkn deildir. Bu sonularn, farkl eitliklerin sonular ile birlikte dikkate alnmasyla baz yarglara varmak mmkndr. Tablo 1deki sonular %1 oranndaki perdenin 5 katl, Tablo 2deki sonular 3 katl ve Tablo 3teki sonular 9 katl bir yapnn tm yatay kuvvetlerini tamak iin %1 perde orannn yeterli olduunu gstermektedir. s2/3 orann da dikkate alrsak ortalama olarak %1 perde orannn alt katl bir yapnn tm yatay yklerini aldn kabul edebiliriz. Bu kat saysnn stndeki yaplar karma yap olarak deerlendirmemiz gerekecektir. 3. Tablo 4 ve ekil 2de grld gibi on kata kadar olan yaplarda perdeler devrilme momentinden daha ok kesme etkisini karlamaktadrlar. Bu snf yaplar kat saylarna gre yaplan snflandrmada normal yap snfna dahildirler. Bu nedenle kesme kuvvetlerinin etkin olmas normaldir. 4. [3]teki almada belirtildii gibi perdelerin eilme momentlerine, bal kirilerin momentleri de dahil edilirse, devrilme momentleri oran da kesme kuvvetleri oranlarna yaklaacaktr. Ancak, bu yap snflar iin devrilme momentler yerine kesme kuvvetlerinin baz alnmas daha gereki olacaktr. 5. Yukardaki sonular %1 oranndaki perdelerin, yaklak olarak, on katl yaplara kadar olan yaplarn, deprem etkilerinin %40n ald grlmektedir. Bu deer snek sistemler iin n grlen %75in altnda, karma sistemler iin istenen dzeydedir. 6. Bu orandaki perdelerin bu kat saylarndaki yaplarn tm yatay kuvvetlerini tamasa da, erevelerin katk paylar da dikkate alndnda yeterli olabilmektedir. Bu orandaki perdelerin yeterlilii yaplan dier saysal almalarda da grlmtr. Bu oran, perde orannn tespiti iin nerilen, p=N2/40000 + 0.005 eitlii ile verilen orann stnde, Ag=N x Ap x 0.002 (14) (13) ve diyagramlarndaki perde kesme ve eilme momentleri oranlar da artacaktr. 8. Bu sonular dizayn iin dikkate alnabilir, glendirme almalarnda ise yapnn hasar durumu ve performans dikkate alnarak gerekli perde ihtiyac tespit edilmelidir. Bu ise tamamen mhendisin bilgi, deneyim ve sezgisine baldr. Kaynaklar [1] Hseyin Tekel, Ergin Atmtay Hasarl Bir Yapnn Deprem Davrannn ncelenmesi ve renilen Dersler, nc Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 1995, stanbul. [2] Uur Ersoy, Erzincanda Deprem Geirmi Betonarme Yaplarn Onarm ve Glendirilmesi lkeleri, Kurs Notlar [3] Gnay zmen, 1997 Deprem Ynetmelii ve Yap Sistemleri, naat Mhendisleri Dergisi. [4] Nejat Baylke, Perde Duvarl Yaplarn Davran, TMMOB naat Mhendisleri Odas Ankara ubesi, Son Bahar Dnemi Semineri, Ankara, 2004.

[2-1] Uur Ersoy, Yaplarn Onarm ve Glendirilmesinde ODT Yaklam-Deneysel almalar ve Uygulamalar, Prof. Dr. Kemal zdeni Anma Semineri, 10 Mays 2002, T, stanbul. Notlar: [2-1]. De, Adc 0.002Ap Adc 0.001 Apt, olarak verilmitir. Burada, Adc: her bir dorultudaki dolgulu ereve alanlarnn toplamn, Ap : binadaki tm katlarn plan alanlarnn toplam, Apt : binann tabandaki alann gstermektedir.

TMH, aidat borcu olmayan ve adresi gncel yelerimize gnderilmektedir.

63

Eitlii ile nerilen orann altndadr. [3, 4]. kinci eitlikte %1 oran be katl yap iin gerekli orana kar gelmektedir. 7. Bu orandaki perdenin kullanlmasyla, normal snekli ereve ve yksek snekli perdelerden oluan daha ekonomik karma sistemlerin kullanlmas da mmkn olabilmektedir. Bu durumda, kolon boyutlar kleceinden yukardaki tablo

TMH - Trkiye Mhendislik Haberleri / Say: 444-445 - 2006/4-5