KOCAEL NVERSTES*MHENDSLK FAKLTES

SES YKSELTE DEVRES

5. DNEM PROJES Mehmet Zahid GEN

Elektronik ve Haberleme Mhendislii Danman: DO. DR. OUZHAN URHAN

KOCAEL, 2012

NSZ
Gnmz teknolojisinde ev elence sistemleri sektrnn olmassa olmaz ses sistemleridir. Mzik sektrnn olduu heryerde, studyolardan evlerimize , arabalarmza kadar her ortamda ses sistemlerine ihtiya duyarz . Bu yazda sz geen projede tda1554q entegresiyle, 2+1 kanall ev tipi ses sistemi tasarlanm ve bask devresi yaplmtr. Bu konuda alma yapmama olanak salayan, almann her aamasnda ilgi ve desteini eksik etmeyen deerli hocam Do. Dr. Ouzhan Urhan bata olmak zere, bu gne kadar bana hem maddi hem manevi katkda bulunan ve bulunmaya devam eden biricik aileme teekkr ederim.

NDEKLER

NSZ ....................................................................................................................................... 2 EKLLER DZN .................................................................................................................... 4 SES VE SES SSTEMLER ....................................................................................................... 5 AMPLFKATR ....................................................................................................................... 5 HOPARLRLERN ALIMASI ............................................................................................. 8 TDA1554Q ENTEGRES ........................................................................................................... 9 DEVRENN DATASHEET TE BELRTLEN KOMPONENTLERLE ................................ 12 TASARLANMI 2+1 YKSELTE EMASI: ...................................................................... 12 BESLEME DEVRES .............................................................................................................. 13 PROTEUS SS TE DEVRENN ZLMES......................................................................... 14 SES VE BASS AYARLARI (VOLUME) ................................................................................ 15 PROTEUS ARES DEVRE EMASI........................................................................................ 17 KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 18

EKLLER DZN
ekil.1 :tda 1554q entegresi ekil.2 : tda 1554q entegresi i yaps ekil.3 : tda 1554q entegresi ile 2+1 ekil.4 :transformatr ekil.5 :besleme devresi ekil.6 : isis izimi ekil.7 :stereo pot ekil.8 :stereo pot ares izimi ekil.9 : devrenin proteus ARES izimi

SES VE SES SSTEMLER

nsan kula teorik olarak 20Hz ile 20Khz arasnda ve logaritmik bir duyma fonksiyonuna sahiptir. Bu frekans aral yetikin ve herhangi bir salk problemi olmayan insanlar iin geerlidir. Ancak daha gen ve daha yal bireyler doal olarak daha kt bir hassasiyete sahiptir. Duyma fonksiyonu logaritmiktir nk gerek kulak zar ve gerekse orta kulaktaki kemiklerin mekanik zellikleri bunu gerektirir. Bu; u demektir herhangi bir ses kaynann lineer basn gc 10 birimken insan kula rnein bunu 1 duyma birimi olarak alglyorsa bu basn 20 birime ktnda insan kula bunu kabaca Log 20 = 1,301 birim olarak alglar. Tam olarak 2 birim alglayabilmesi iin 10 kat basn gereklidir. Nitekim Log 100 = 2 olacaktr. Dolaysyla, ses sisteminiz 10W k gcne sahipken (normal bir oturma odas iin gayet yeterlidir) ses seviyesini rahatsz olabileceiniz bir seviyeye getirmek isterseniz amplifikatrnz 100W semek zorundasnz. Yani bu durumda tam iki kat ses basnc hissedersiniz.[1] Ancak bu, iin teorisidir. Doal olarak uygulama daha da etindir. nk zenle seilmi elemanlardan yaplan elektronik cihazlarnzn verdii ok temiz sinyaller genellikle kat, kevlar, PVC gibi materyallerden yaplm ve mekanik snrlar olan elektromanyetik makineler (hoparlrler) tarafndan zenle bozulur.

AMPLFKATR
Mzik sistemlerinde amplifikatr, ykseltici anlamnda kullanlr. Kaynak cihazlardan

(CD alar, mikrofon, pikap gibi) kan ses sinyallerini glendirerek hoparlrlere gnderme grevini stlenir. eitli mimariler ve bu mimari zelliklere dayanan snflandrmalar mevcuttur. Asl snflandrma transistrl yapda olanlar ve vakum tpl yani eskiden beri Trke'ye yerletii ekli ile lambal yapda olanlardr. 2 ve 4 kanall olarak piyasada mevcuttur. Bunlarla birlikte son yllarda yaygnlaan hibrid (melez) tasarmlar da vardr. Yine bunlara ek olarak entegre yapdakiler, giri/g kat ayr kasalar hlinde retilenler ve monoblok (g amplifikatrleri iin) eklinde ana yapdan bamsz alt snflandrmalar da mevcuttur.

AMPLFKATR ETLER k kat yapsna gre amplifikatr snflandrmalar u ekildedir: Snf A: ks katnda devaml akm bulunur. Bunun getirisi olarak elektrik sarfiyat ok yksektir. Buna karlk en saf sese sahip olduklar dnlr. Sesteki bozulma teorik olarak en alt seviyededir. Snf B: k elemanlar, ilemleri sra ile yapar. nce eksi, akabinde art ykl sinyaller ilenir. Bu ilem gnmz teknolojisi ile yeterince hzl yaplamadndan pek kullanlmamaktadr. Snf AB: k elemanlar sinyallerin sadece yardan fazlasn iler. k elemanlar Snf A'daki gibi tamamen akmla kapl deildir. Bu sayede Snf A'nn dezavantajlar ortadan kaldrlm olur. En ok kullanlan snftr. Snf C: Daha ok radyo frekans ilenmesi ile ilintilidir. leme belirli sinyal parcacklarn kapsar. Snf D: u anki teknoloji ile retilemeyen fakat alma mant olarak Snf Bnin olduka hzlandrlm teorik bir versiyonudur. Snf E: Kare yapl dalga boylar glendirilir. Sadece zel kontrol cihazlarnda kullanlmaktadr. [1][2] Bunlar haricinde yeni tasarmlar da bulunmaktadr. F, G, H snflar gibi. Yukardaki ana snflarn beraberce kullanlmasna dayanr. Neredeyse her firmann farkl zmleri
6

bulunmaktadr. Proje de kullanlan entegre B snf bir ykselte olan tda1554q entegresidir.

ekil.1 :tda 1554q entegresi k kat yapsna gre amplifikatrler bu ekilde sralanrken genellikle gnmzde kullanlan iki tr amplifikatr bulunmaktadr. Bunlar Hi-Fi ve Stereo amplifikatrlerdir.

Hi-Fi Amplifikatrler Hi-Fi: High Fidelity yani yksek sadakatli ses amplifikatr anlamndadr. nsan kulann duyabilecei 20 Hz ile 20 KHz arasndaki seslerin hepsini birden hemen hemen ayn seviyede ve distorsiyonsuz veren tek kanall (mono) amplifikatre denir. Sesin asln bozmaz.

Stereo Amplifikatrler Btn karekteristikleri bakmndan birbirinin ayn olan iki Hi-Fi amplifikatrn, ayn anda ift kanall (stereo) bir pikap bal ile kullanlma sistemine denir. Bir mzik parasn Hi-Fi amplifikatr ile dinlersek paradaki bas ve tiz sesleri kolayca ayrabiliriz. Ancak, ayn hoparlr sisteminde gelen ses derinlikten yoksundur. Stereofonik bir sistemde bas ve tiz sesler uygun ekilde ayrlabilir ve bu da sese derinlik hissi verir. Ayrca ok dk veya ok yksek frekensl sesler bir orkestra iinde Hi-Fi ile dahi ok zor farkedilebilirken ayn Hi-Fi mekanizma ile oluturulan stereo sistemde ok daha kolay farkedilebilir. k kat yapsna gre amplifikatrler bu ekilde sralanrken genellikle gnmzde kullanlan iki tr amplifikatr bulunmaktadr. Bunlar Hi-Fi ve Stereo amplifikatrlerdir. Bu yazda ilenen proje kapsamnda stereo amplikatr tasarlanm ve uygulanmtr. [2]

HOPARLRLERN ALIMASI
Hoparlrler manyetizmin prensiplerini kullanr. Bir mknatsta iki zt kutup vardr: Kuzey kutbu (N) ve gney kutbu (S) (pozitif ve negaif). Zt kutuplar birbirini ekerken ayn kutuplar birbirini iter. Hoparlrlerde sabit kalc mknats ve hareket edebilen elektromknatstan oluur. Elektromknats bir iletkenden akm gemesi ile oluur. letken silindir geen akm alternatif akmdr ve yn sinyalin (glendirilen ses sinyali) frekansna gre deiir.Bir ynden akm geerken positif manyetik alan oluturulur ve iki manyetik alan birbirini iter ve iletken silindir mknatstan uzaklaarak hareket eder. Sinyal yn deitirdiinde iletken silindir dier ynde hareket eder. Mesela 440 Hzlik bir nota alndnda akm saniyede 440 defa pozitif / negatif ynde gider ve iletken silindirde ayn ekilde saniyede 440 defa ileri ve geri ynde hareket eder. etken silindir kttan koniye baldr, silindir hareket ettike konide pompalama eklinde silindire bal olarak hareket eder. Koninin ileri pompalama hareketi havay sktrr. Koni geri ynde hareket etmeye baladnda hava geri ekilir ve daha az youn olup denge pozisyonuna gelir.Bu hareket
8

saniyede 440 defa yaplr. Bu sayede ses sinyali sese dnm olur. Projede iki adet 10watt 4 ohm midband hoparlor ve bir adet 20watt 8 ohm woofer kullanlmtr. Kurulan sistemin tam verimde almas ar snmamas ve temiz ses retmesi iin amplifikatrn k direnci ve gc dikkate alnm ve hoparlrler ona gre seilmitir.

Woofer Woofer'lar, ses sisteminizde insan titreten derin baslar retmekle grevli olan, en geni hoparlrlerdir. Bu frekanstaki sesleri retmek iin geni bir hava hacmine ve byk bir src (hoparlr konisi) nitesine ihtiya duyar. Evlerimizde bilgisayarlarmzla birlikte kullandmz 4+1, 5+1 gibi ses sistemlerinde +1ler woofer tipi hoparlrleri ifade eder. nsan kula 20.000Hz ile 20Hz aralndaki frekanslarda retilen sesleri duyabilir. Duyma hassasiyeti ise 20Hz-20kHz aralnn daha ok orta ve st ksmnda younlatndan, dk frekansl seslerin hissedilebilmesi iin daha yksek ses basncna, yani daha yksek gce ihtiya olur. Bas adn verdiimiz seslerin balang noktalar 200Hz'in de altndadr. Bitileri ise 20Hz'e kadar dayanr. [2]

TDA1554Q ENTEGRES
4 x 11 W single-ended veya 2 x 22 W kprleme ile kullanlabilen toplamda 44watt k olan 17 bacakl bir B snf ykseltetir. Projede 2+1 bir ses sistemi tasarlanm dolaysyla entegrenin drt adet kndan ikisi 1 x 11w midband hoparlrler iin dier ikisi ise kprleme yaplarak bir adet woofer iin 2 x 11 =22w g retecek ekilde balanmtr.

zellikleri: Az sayda bileenle devresi kurulabilir almas esnektir 4 x 11 veya 2 x 22w olarak kullanlabilir Yksek k gc Dk offset voltaj Mute/stand-by
9

Yk boalmas korumas AC DC ksa devre korumas Isl koruma Ters besleme korumas nverting ve non-inverting giriler

ekil.2 : tda 1554q entegresi i yaps

10

11

DEVRENN DATASHEET TE BELRTLEN KOMPONENTLERLE TASARLANMI 2+1 YKSELTE EMASI:

ekil.3 : tda 1554q entegresi ile 2+1

12

BESLEME DEVRES
Prizlerde 220 volt AC ebeke voltaj elektrik bulunmaktadr AC Alternatif akm saniyede 50 defa yn deitirir (50Hz) 220 volt ebeke voltaj bu hali ile elektronik devrelerde kullanmak iin uygun deildir voltajn drlp DC doru akma evrilmesi gerekir. ebeke voltajn drmek iin kullanlan en yaygn yntem transformatr, trafo kullanmaktr uygulama iin kullanlacak trafo iin gz nne alnacak zellikler trafo k voltaj ve gcdr.[1] Projede kurulan devrenin gereksinimi olan 44w lk g ve 12-18 v gerilim iin 2x12 v 60 w lk bir transformatr kullanlarak dorultma devresi yapld.

2x12V transformatr ekil.4 :transformatr

13

ekil.5 :besleme devresi D1 ve D2 6 amperlik diyotlar gstermektedir. C1 kondansatr nn olduu yere iki adet 4700uF lk condansatr seri olarak balayp devreyi kondansatrlerin birinin bozulmas durumundada alabilmesi iin projeye uyarland. + uta 15.4 v volt gerilim lld.

PROTEUS SS TE DEVRENN ZLMES

ARES programna gemeden nce devrenin proteusta izilip komponentlerin ares e aktarlas beklenir ancak projede yer alan trafonun ares ktphanesinde karl olmad iin ncelikle entegre ve dier komponentlerin, yani besleme devresini kapsamadan sistemin bir isis izimi yaplarak ares programna geilmesi ares programnda ise besleme devresinin giri ve klarnn izilmesi gerekti. Datasheet te belirtilen devre emas isiste birebir olarak izilip ares programnda dier dzenlemeler yapld. Hoparlr giri ve klar, besleme devresi giri ve klarnn yerleri belirtildi.

14

ekil.6 : isis izimi

SES VE BASS AYARLARI (VOLUME)

k iaretini deitirmenin en kolay yolu giri iaretini deitirmektir. Volume ayar iin giri iareti bir potansiyometreden geirildikten sonra ykseltilir. Pot un bir aya giri iareti bir aya ise toprak ucundadr. Ses tamamen ksldnda giri iareti toprak, ses tamamen aldnda ise iaretin orjinali olacaktr. Projede bass sesler iin ayr bir pot ve uydu hoparlrler iin ayr pot kullanlarak ses ve bass ayarnn birbirinden tamamen bamsz olarak ayarlanabilmesi amalanmtr. Yani ayn anda woofer in sesini tamaen ap uydu hoparlrlerin sesini tamamen ksabilirsiniz. Esnek olarak
15

isteiniz kadar bas sesi verebilirsiniz. Piyasada ki bir ok ses sisteminde bass ve mid sesler ortak olarak ykseltilip kanallara ayrd iin bu esneklii salamazlar.

ekil.7 :stereo pot ekil.8 :stereo pot ares izimi

16

PROTEUS ARES DEVRE EMASI

ekil.9 : devrenin proteus ARES izimi

17

KAYNAKLAR

[1] http://www.diyaudiotr.com/islecler/tammakale.php?metinid=3

[2] MLL ETM BAKANLII MEGEP (MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES) ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS SESLENDRME SSTEM KURULUMU (2007)

http://www.datasheetcatalog.org/datasheet/philips/TDA1554Q.pdf

http://elektroteknoloji.com/Elektrik_Elektronik/Temel_Eletronik/Hoparlor_Nedir_apisi_cesitleri _hoparlor_kolonlari_kabin_filtreler.html

http://www.kontrolkalemi.com/forum/archive/index.php/f-25.html

http://www.elektrotekno.com/about23236.html

http://320volt.com/tda1554q-2x22w-anfi-devresi/

18