PRUJGOVOR Ova ziJir/.:a radena je dos/aurIo premo Il(I$tcWIlOIII plOlili i progra/nu Moul!

llllike I flO prroj godin; Gradevinskog jakufte/a 11 Moslarll. Taj progra/l! se sa mOlljim izmjenamo ili doplllloma izucava IlQ standardllOIll kurSI1 Matemari/':'a I no gotovo svim tehnickim
/dkuitetima u zcmlji.

Glove 1,2,3,4,5,6,12 i 13 je napisao B. Mesihoril\

Ars/alloqic.

iI

glove 7, 8,9, 10 i I!

Zbirka sadrZi nekoliko hilj(lda ::adataka koj! .'Ill ueCil10m dUli sa iscrplJim rjdcIUil/!{l, a za Olle zadatke koji niSIi rijdeni dato je UPlI[SI1:0 za rjeil:'nje i rezulrar ifi .lama rend/at. tVa pocecfw svakog poglavlja data 5(1 rcor(iska objaslljl!!lja, rj. SVe vaine deiillicije i tcoreme (bez dokaza) veZQnc sa s(ldriajem log [lou/art}'/. tVa krajll je dat veliki hra) ispitnih zadataka sa gotovo sufI! tcllnicki!! fakultera 1/ SRBiH, kao i Ekollomskog lokulte/a II A1oslaru. Prl'ellSrVl!nl ell) koji je pos{av/jell kod pripreme Ol-e Zhir"-e bio je da pOlllogne stlldelltima tehnickihjakul1eta da s(w/adaju program i ria se spreme za po/agallje ispilO iz 1'vi(J(ellJalike /. Medutim, Iljome mogu do Sf! pas/lI:e i .IIJldel1li drugih jalwltet(l j l'i.ih .fko/a, ZOtilll nastal'nici i !lrenici ::avr,5l1ih ro:reda murf'maricko-jizicka-roclIlloj". ske strukc tI sredlljem usmjercnom obrazol1anjll kao dodarl1om literarllrom. Kvalirelll ove Zbirke matno 511 do"ril1ljeli lIiZO/ll korisnih slIgesllja recel1zellti projesor dr A1irjallQ Maieliica i projesor dr Milenko Pikllla, no celiw smo im veoma zahvailli. Na krajrl, molimo sue matematicare i aktiVlle ti(aoC(', sllidellfc i rIC:enike da nam lIkazu 11(1 moguce grek.e i Iledostalke Zhirke law i IW St'l' Oll() 510 hi I/Iog{o poboljati drugo izdanje, ako do Iljega dode. Moslar, mart 1987.
AUlorj

SADRZAJ

1.1.

1.2.

1.3.

PREDGOVOR. OSNOVI MATEMATIKE. OSllovni pojmoYi rnalemalickc logike Zadaci Rjdcnja Skup, relacija, funkcija, operacija Zadaci Rjdcnja _ Osnovne osobine skupa rcalnih brojeva
ZadaCI

10

II
12

njegovih podskupovu

Rjdeilja KOMPLEKSNI EROJEYI Zadaci RjcSeoja

11 20 22 25 29
JS 39

DETERMINANTE I SiSTEMI LINEARNIJ-l JEDNACINA

Zadaci Rjdcilja ,
4 VEKTORSKA ALGEBRA Zadaci Rjdcnja . REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE Zadaci Rjeknja GRANICNI PROCESI . Nizovi i granicni procesi Zadaci Rjdcnja .. Granii':na vrijcdno51 funkcije.

'" 50
52 11 65 68 75

5.

86 88
10i \09 106 109 118 120 128 13J 135 141 148 148 148 149 150 15 ! 154 156
\57 160

6. 6.1

"

6.2,

Zadaci
6.3.

Rjdcnja . Neprekidnosl funkcije

Zadaci

Rjdcilja .
7.

71

7.2

7.3.

DIFERENClJALNI RACUN Definicija izvoda I njcgavQ gcomclrijsko znaeenje LijeYI j dcsnI izvod funkcije Zadaci RjeScnja . Osnoyne leoreme 0 izvodima.lzvodi osnovnih ciemenlarnih funkclja. Zadaci Rjdellja . Izvod j difercncijal Zadaci Rjdcnja

7.4

Osnovnc teOTemt Ulferc[]ujall\c)g r,ICUf1<l I 11)ll1o:-a prilllJ~na

162

Zadaci

163
167

Rje"Swja
7,,) TCJlorov pdl1wlll I TCJloTova forllTula Zadaci Rjdenja MOnlOlono~1 I cks:relllnt' vfljeJno<,[1 funkClJ~ ZadllCl Rjdenja KOT\vd;sl1()SI, kon~a';n()'it I pr<.:l0JIl(: (,Ide .'\'1ll1pIOIt: grafika funkclJc Zadaci Rjeknja Opsta shema ispitlvanja funkclJ!l I crlanjt grallbl funkcija Zadaci Rjckuja pOLINOMI Zadaci Rjdenja ANALlTICKA GEOMETRJ1A U PROSTORU VektOf polozaja RastojanJc dV]Je lai:~t' I'odlclu duzi u dalOj razmjeri. Zadact RJeScnja JednaCin;! ravni Rastojalljc t,lckc oct ravni. j'vledllsobni polo?aj dvijc ravni Zadaci Rjeknja Jednacma prave Rastoialljc taCk" 00 pr3vc, il.kclusobnl po)ozaj dviJe pftll'C. Zadaci

169
170

7,6

172 175 ) 75
179

N~s\"oj)t\'cnl IIllcgr,ll Zad,KI RJeScnja )(J_S Pflllljcne odreclenog Illiegiab 108 I POl'fslna lll.\'llog hka Zadaci Rjdenja 10 g 2 Zaprell1lrla rOlilClOnog Iljela

]0 7

2l)2

283
285 289

289 190
292

29 J
294

7 -;

7,l).

I HI 181 183 184 185 186

ZaJ;\C1 Rjdenja )0 8 ~ Oul.ina luka krive

ZadaCi

295

296
297
~n

RJcsenja
)(l8.4 Kornp)anaclja obrtnlh povrsi Zadaci

299

299
.100

Rjdenja .
II II
KR/VINA KRIVJ!-I U RAVN! Krivlll<l i poluprecllIk hivirw. EV\lluta I e\.'c,hent,1

194 196
200

J()J

Zadaci
RJcsenja

30:1 _,04
305

91

204 204 204

206
207 208 211
1) J

9_2

i'.-1ATRICE I UNEr\RNE FORMF Zad;Jcl Rjcsenja

13

ZADACI SA PiSr-..'IENIH ISP!TA

Ekononlski fakulte( u MostaTu

9.3

Arliitektonski rakullcl II SfHajcvu

l\Iaslllski fakullet u Moslarll Masmski fakui(et u sarajevu Elektrolchnickl rakull(~l II Saraje~1I Graclevinski rnkulici u Sarajn-LI Gl'1ldevlTlski fakultel IJ l\Ioslarli

Rjeknja
9.4 Rllvan I prava Z:ldaci Rjdcnja 1'ovrsl (poHsme) drllgog reda Zadaci Rjcknja INTEGRALNI RACUN Neodredeni integra) 1 njego\'e

214 2) 7 120
~21

.150 :>50 358 :>f,() -'72

-'81
390 393

9,)

27.3 225

227

LlTERATlJRA

no

10 10_1.

(1S0bI[1~

1J4 2:>4

Zadaci
10.2.

1:15
2-'6 236

Rjdenja Inlegracija rnclOdoll] zamjene ParclJa)na InlcgraClj:l

Zadaci
Rjdenja 103.
Inlt~gracija

2J6
raciorlaJnih rl1nkcija

ladaci
10.4. RJeScnja Inttgra<:ij:.J nacionalrllil runkel)a I dlkrcnelJalnog hmoma Ojlcrove smjcne ladaei RjeSenja fmegracija trigonometrijsbh I druglh Iranscdentnih runkcija Zadaci Rjeknja Odn:cleni integral NjulnL<1,1bnlcova i'ol'lllula. Mewd DlITlJcne protlljenlji\'c i parcijalna illtegraciJa ladaei

240 24(, 217

247 :49 150

251 255

10.).

256 2."9

10,(,

Rjeknja.

1. OSNOVI MATEMATIKE

-----

11 OSNOVNI POJMOVI MATEMATICKE LOGIKE

1. Pod sudom (iii iskazom) podrazumijevamo suvislu deklarativnu izjavu, koja se u pogJedu istinitosti podvrgava principu iskljucenja treceg i kontradikcije, tj. koja (izjava) ima jednu i sarno jedoll vrijednost istinitosti; sud .ie, dakle, iii

istinit iii neistinit.

2. Operacija sa sudovima:
2.1. Konjunkcija. Aka su p i q sudovi, tada Je p I\q oznaka za sud "p i q".

2.2. Di,sjlmkcija. Aka su p i q sudoyi, tada je p V q oznaka za sud "p ili q".
2.3.lmplikacija. Aka su p i q sudovi, tada je p~q oznaka za sud "Aka.ie p, aoda je q", tj. "p jc dovoljan (US:D":) za q" iii, pak, "q je potreban (uslov) za p". Znak ;;;> Citat cerna "implicira" iii "povlaci",

2.4. Ekvivafencija. Aka su p i q sudoyi, lada jc p<o>q oznaka za sud "p je onda i sarno ouda ako je q", tj. "p je polreban i dovoljan (usJov) za q" ili "p je ekvivalentno sa q".
Tablica istinitosti gornjih operacija sa sudo\'ima: p

P 1\ q

pVq

p=q

o
o

o
o
I

o
I

o o

gdje p= 1, tj. q=O znaci da je p istinit, \j. q neistinit sud.

2.5. Negacija. Ako je p sud, ouda -Ip oznacava sud "nije p" iii "ne p". Znak "I Citat cerna kao "non" (latinski uon=ne). U literalUri cerno za negaciju

suda p susresti jos oznake: non p,

p,

p'.

Sud non p bite isiinit (neistinit) onda i sarno ooda aka je p neistinit (istinit).

3. Neka je p neka fonnula algebre sud ova koja zavisi od parametra (varijabJe) x, tada ("Ix) p znaCi "za svaki x je p". Simbol V se zove univerzalni kvantifikator i
podsjeca na prvo slovo "A" od njemackog aIle = svi iIi engleskog all = svi. Sheno (3x) p oznacava "postoji x taka da je p", a 3 predslavlja egzisrencij'llni kvantifikator (pOlice ad njemackog "es gibt"="ima" iii engleskog "exists" = "posloji").

9. Ispitaj 16k lslinitosli fonnule: tako (3!x) p oznacava "postoji samo jedno x takvo da je p". lj sa kvantifikatorom 3.
ISIO
X

je vezano

4 0=

(p=q),~(((p=q)=')'~(p='))

10. Ispil(J11 da Ii SlI formulc A I B ISlovrijedne, lj. d<llljc A=B u slucaju kadje'
a~ A=p=:;;>(q=:;;>r), B=t/=:>(p;;o.r):

b) A=pA(p=ql. D.e=.q.

ZADACI
1. Ookazali da su tacne fOf!llUie'

II. Ookazali da je i1l1plikacija Iranzilivna. Ij da je slljedeca formula laulologija'

A

=(11'='1) A (q='))=(p~~,)

a) (p=i1)=(i/=P');

h) Ii.l' Ail)=il)=(q'''p):

c) (p=(q,c',))=(q=(p=,)),
RJESENJA

2. Ispllaj 10k ISllIlilosti formula

a) (pVq)A(,Vp);

b) (1'='1)='1:

c)

(p<=>q)v(r'~s).

1. Dokaz cerno proveSIl nu osnOvu lublice iSlinllosli za dalu formultt

a) p

3. Dokazi ave jednakosl j:

a) P ;\ {f=q t\ p, P V q = q v p, -I'=q = I/<=>p (komutativnost konjunkcije, cije i ekvivalencije);

tiVIlost konjunkcije, di5junkcije i ekvivalencijej; c) pllp=p, pVp=p (konjunkcija i disjUIlkcij,-j su idernpotentne):

disjunk~

-'-I-0---0--'1 0 0 0 1
P IIq I

If

p'

II"

p=q ..

1_=p'
o

(P=1)=-(q' =p')

b) (pt\q)t\r=pA(qt\r), (p'v'q)Vr=pV(qVr), (p<=>q)<=>r=p<=>(q<=>r) (asoclja-

o o
bl
p

0
if

d) pt\{qVrl=(pt\q)V(pt\rl, rV(ql\r)=(pVq)lI(pVr) (dislrihulivnos1

ko

-T-I--

(p IIq)=1{

q=p

((p I~i/)=-il)={if={ll

-~-,-----,---'~

njunkcijc prcma disjunkciji i obrnuto); e) 'lip=p (involutivIlost ncgacije);

f) pili =p, p<=>I [l, pVO=p (1 je neutralni elerncnaf za konjunkciju i ebwaienciju, a 0 disjunkciju);
g) p

o
o
()
c I I'
I

()
0

o
if",r

o
(p=..~(q~.r))

()
if

0
p="

V I = I, fJ AO=O {J je nulli elcll1cnat za disjunkciju, a 0 za konjunkciju).

b) nOIl(3x)P(x)~(\fx)noIlPlx): d) lloll((3x)llonP(xJ)~(Vx)P(x)
1511011<1,

4. Provjeri ave jednakos{'I:

a)
nOIl(\fx)P(x)~(3x)llonP(x):

c) non ((tiX) non P(x))=(:3x~P(\);

-'-'-1-" , ,) 0 , , 0 ,
iI

(4::(p=rl)
()

iI
I

, ,

0 0 0 0 0

0
0

5. Neka N oznacava skup prirodndl brojeva. Koja je od navedenih lvrdtlji a koja nije:
a) (VxEN)(3YEN)x<y;
b)

(3YEN)(VXEN)x<y;
d) (\fxEN)(\fZEN)(3YEN)x+"~z'

2. Formule a) i c) nisu ni Identicki istinile ni neislinile; 4. a)

b) Formula (p=q)=q je lalUo!oglja

c)

(VxEN)(V)'EN)("ZEN)x+)'~"

Ako za svako x ne vrijedi P (x), onda poslOji har jedan ,x za kOjl nlJe P (xl i obra1!lo (ako pOslOjl

x za koji nije PIx), onda nc vrijedi da za svako x vrijcdi PUll.

6. Ispilaj istinitost tvrdnji iz prelhadnog zadatka ako lamo umjes{o N s!avimo skup Z cijcJih brojeva. 7. Dokazali De Morganovc' formulc:
a) (I' Aql' ~Il V q';

bl, c) i d) provjeravaju se anaioguo

5. a) i c) Sll istinite, dok su b) i d) neistinite.

6. a), c) i d) is!inile. b) ncislinita. 7. Dokaz De Morganovih forllluia mozemo "procilulj" IZ (ablice ISllllilOSIi

b) (I' V 'II' ~ 1" Act'

8. PomoclJ tablice istini!osti pokaZ"~\i da su slijcdeCi sudovi iden!!ckl istiniti

P 'I I'

(taulo]ogije): 8,1, (p=q)=(p'Vq);

8.2. (I'Vq)=(p' /)'1'):

8,), p=(q=(pA'I));

,
0 0

'10

P Aq
0

(p IIq)' 0

p'Vq'
0

pVq

(p Vq)'

/I'lIq'
0 0

0
0

8A. (p=q)=[(I'='1)/)(q=p)]: 8.6, (p=q)=((q=r)=(p=r)):

8.5. (I'=q)=(p=p);
8.7 (I', ;'1',) /),., /) (1'"_, =1'") A (1'"=1',)=
=-(PI II . . t\PN)

, "

0 0

,
0

"
0

Formula a) shjcdi izjednakosll 6. i 7 kolone, a forllluia h) iZJ~Jnakosli 9 I JO. ko1one.

v.(p;

II ... !\p~)

)I

10

9. T6k iSlinilOS[i forrnule A proiziazi 12 labele:

p
I

q
I I 0 I I

p~q

(p=q)=r

p~'

I 0

((p=q)=r)=(p=r) I

3. Ako svaki elemenat skupa A pripada i skupu B, tada se kaie da je A podskup od B (iii da je B nadskup od A), sto se zapisuje kao A eB (ili B=.>A), lj. prema simbolima maternaticke logike

0
0 I

A c B:;;'Clix) (x E- A ~x E B).

0 0 0 0

0 0 0
0

0 0
I 0 I 0

4. lednakosl skupova deftnise se na sljeueCi naein:

0

A =B~CI]>,:)(x

A~XEB).

0 0 0

Ova definicija je u skladu sa S = : xix

S:.

'J A je tautologija 10. a) Implikacija p=(q=r) je netal':oa ako i sarno aka je p= 1 i (q=r)""O, tj. rormula A =p=(q=r) JC netal':oa ako j sarno akoje p""q"" Il\r=O. Na is!1 oaclO (pros(om zamjenom slova p i q) doblJe se daje B=q={p=r)nctal':no ako i samoakoje q=p=!l\r=O. Daklc, A=Bje tacna 211 sve vrijednosli iSlinilOSti sudova p, q, r
b) Za p=q=l:A=!I\(!=l)=!l\l=l, B=q=l, IJ A=B Za p=O, q=1 A =0 1\ (0=[ )=0 1\ I =0, B=q= J. tj A =1= B. Prema lome, A i B nisu iSlovrijedne formule JC

5. ~ JC oznaka za prazan skup, tJ skup kOJ! nema OlJcdnog elementa Na primjer, 9 Je skup realnlh broJcva ko)! su rJcseoJa Jednacmc x2 + 1 =0 OSlln loga, Zil svaki skup A je y\cA. VodeCi racuna 0 definiciji inkluzije i operacija ckvlvalencije i implikacije, lako je dokazat i:
A

= B~A

c: B 1\ B c A.

JI. Dokaz proizlazi iz tablicc ISlinitosti:

6. Neka
p=r
I

Sll

A i B skupovi; tada definiserno operacije nad skupovima:

P q I I
I

,
0
0 I 0 0

p~q

q='
0

(p=q) II (q=r)

6.1. Unija skupova A i B: AUBg;{xlxEAVXEB).

6.2. Presjek skupova A i B:

I I

0
0 0

0
0

o
o

0 I I 0 0

0
0

I)

DC I AnB={xxEA/\xEBl

6.3. Razlika (dijerencija) skufJova A i Ii:

1.2. SKUP, RELACIJA, FUNKCIJA, OPERAClJA

6.4. Aka je A cJ, skup

I. Kantor*, osnivac tcorije skupova, pojam skupa objasnjava na sljedeCi nabn: "Izvjesni, jasno odvojeoi i iodividualizirani objekti oase intuicije ujedinjeni u jednu cjelinu cine skup". Skup prihvalamo kao osnovni pojam.**
2. Aka je x e!emenal skupa S, onda ecma ptsa!i XES; U suprOlnam, X/: S iii x non E S. U lorn smislu S = .:xlx E S ~, S\O cilamo kao "S je skup elemenala x koji imaju osobinu da x pripada skupLl S". Uopslavajuei takav prislup, kazemo da skup S sadrzi one elemenle x koji imaju svojstvo P(X)(<::>XES), lj. {xlp (x)), S[O [reba da znacl "S je skup svih elemenala x koji imaju svojslvo p (x)".

A';;; Ixlx~A AXEl:

nazivamo komplemenfom skura A u odnosu oa skup 1. 7. Parritivni skup P(A) skupa A je SkllP svih podskupova od A, Ij.

P(A)~{BIIJCA}
Primjer: Neka je A= {I, 2, 3), tada je:

s=

P(A)~{9,

P}, {2}, {3}, {l, 2}, 12, 3}, {l,

J:, A:

Georg Cantor (1845 - 1918), njemacki matemallcar, OS!llvac moderne teorije skupova. Teorija skupova neee ovdje bili tretirana kao rormahzirana deduktivna teorija, vee samo neformalno kao lakO"lvana "klasicna" IIi "naivna {COrlja skupova. Vidjeli 0 lome: Duro Kurepa. Tcoflja skupova, Skolska knjiga, Zagreb, 19S1

8. Ureden par elemena(a a i b je

(a, b)~ {{a), (a, b)),

1J

12

gdje se a nazi va prva koordinara (komponcnta iii projekcija) i b druga koordmafa uredenog para (a, b). Na osno\"u ave definicije dokazuje se da je

14. Neb su Xi Y dva neprazna skupa. Preslikavnje iltjunkcijaj skupa Xu skup }' jt' pravdo prema kame se svakoll1 XEX pridruzuje jed!lo j samo jedno yE r. Ttl clnjenicll zapisujclllo na jedan od slljedecdl !laCina:

joX_I';} (X, yi, XEX, yE Y; X-'. Y; xH}lx), xEX,}lx)~YE},

Analogno se definise urel1ena IHorka

(a 1 , .
9. Neka

, Sll

aJ koja se oznacava, takoc1e, sa (a l ,

... ,

an).

gdje se x naZi va origin(1/ (nezavisl1o promjenljiua),

A I B skupovi, lada je Dekartol' (Kartezijel')* proizvod lih skupova

DC ' AxB= I ((1, b i b EBj,IJ. )aEAA

."'=1 (x)

stika (zaf'isno promjell/jiva). a

X se nazi va dejinicioni skup (dl domen) prcslikavanja.

Gornja definicija funkcije moze se krace zapisati:

IVaEA)IVbEB)(a, b)EA xB,

Analogno, za kakav god konacan braj (ne nuzno razlicitih skupova)

AI' Al ,

An je AI X Al X ... X An~ {(aj, (I2,

ivlogu(~a

je s!ijedeca veza izrncdu fllnkcijc i relaclje:

X

RclacijajcX
x A pisemo An
}3,

Y jc rllnkcijaj :X . --+ Y ako' sarno ako su Ispunjeni us!avi:

')Ej=y~,;

... AanEAn}.
Akojc A)=A 2 = . . =An=A, umjesto AxAx

II) lx, y)c/A(x,

(2) U 1xllx, y)Ej: ~X

10. Neka jc QcA x H, tada je Q (binama) reiacija [/ skupu A X B, Ako je A onda sc kaze da jc Q relacija u skupu A. Umjcslo (x, Y)EQ uobicajenaje pisati xQ),. Slicno (x, Y)~Q=-xnonQ),.

15, NekaJejX-),AAcX,ladaJejIA)~ljWXEA)y~jlxJ:. 16. Neka jel :X ----+ Y. Ako je j"(X)= y, tuda kalcillo da jelf'l'('slikol'{ll1je skI/flO X skup }' iii da je j .<;[,rjekcija (ill preslikau(ll1je no).
17. Ako vazi implikacija
IIl1

11. Nekaje QCSxS, tada su moguca svojs!va rclacije Q, l1a primjer'

11.1. rejltksivllOSl: ('IIaES)aga;
11.2. simetricllost: (Va, bE S) aQb o:?bQa;

(a)=j (b)~a=b, ollda se j naziva llzajallll!o jedno:tUJCIJO (I'res/ikauanje) iii illjekcija, iii! - 1 prcslikavanje (sa X u Y).

11.3. alltisime[rii'tlos(: ('IIa, bE S) aQb AbQQo:?Q = b;

11.4. lrallzitivflost: ('11(1, b,

C t;;

S) (1gb A bQc~aQc.
I

18. Presiikavanje j koje jc 1_ I i JlQ zove se bijekcija. Ako su X i Y konacni, onlla se za bijekcijuI:X ----+ Y ka7 da je pe.rnwlacija
19. r Aka je j: A ----+ 13 i 9 : B-+ C, ollda je sloielJO preslikavaf!je ja preslikavanjafi g) definisana sa
(\IXE A) (gf) (x)=g

12. Binarna relacija Q U S je relacij(l ekviva(encije aka je re.f!eksiv/lQ, simerriclla tral1zitivlla. Takva relacija se Cesta oznacava sa '~.

a/ : A ---t C

(iii kompozici-

13. Binarna relacija koja je rel1eksivna, anlisirnctr'lcna i lranzitivna zove se relacija (djelimic/Jog, parcijalnog) ureaenja. Relacija uredenja najcesce se azn3cava sa ;? ili sa ~. Za skup S u kome je delinisana reiacija ~ (parcijalnog) uredenja kaze se da je (parcij(1/llo) ureden tom rclacijolll.
Ako je skup S ureden relacijom ; koja ima osobinu

V Ix)),
XEX

20. Preslikav3ujef:X-,-->X definisano saftx)=x za svako preslikavanjem skupa X.

naziva se idelltitkim slozena

(\la, be S)(a,,;;b) V (b,,;;a),

ka7. se da je Slam reiacijotn tota/no (potpuno) ureden.

21. Aka je I:X -~X i aka postoji preslikavanje f- I : } (X)-----> X (aho da preslikavanja ff- Ii/-If identieka preslikavanja, tj. taha da je

SLl

[ada preslika vanje f"

Renatus Carlesius jc \all1lsko ilile i prczilllc francllskog Illatcmalitara i filozofa Dekarla (Rene

nazivamo iuvermim preslikavanjel1l preslikavanja f

Descartes, 1596-.1(50).

12. Ako je j:X--. Y obostrano jednaznacno pres!ikavanje, tada posioji inverzno pres!ikavanjef-l :j"(X)-+X i ano je jedinsiveno.
Ij

14

23. Neka je S +~. Tada preslikavanje j: S x S--+ S nazivamo binarnom operacijom j uS. Prema definiciji preslikavanja (vidi 14) izlazi:
(\la, bESI(3IcES)J(a, bl~c,

27. KOlnutathmo lijelo je polje. Uobicajene Sll oznake (G,' ) za grupu, (R, +, .) za prsten, (4J, +, .) za tije/o, ,,0" je neutralni eiemenat za adiciju +, ,,1" je neutralni elemenat za multiplikaciju.
28. Vektorskim prostol'om iIi lil1earnim prostorom nad tijelom (p, +., .) nazivamo Abe/ovu grupu X = {x, y, .. j, u kojoj je deflflisano mnozenje s elementima iz 1>, tj.
(VXEX)(\laE CP)axEX

sto zapisujemo U obliku afb = c, gdje je a lijevi operand, b desni operand, c rezultac operael)e sa operatorom f. Skup S sa operacijom f nazivamo grupoidom i oznacavamo sa (S,/).
24. Grupoid (S, 0) nazi va se grupa aka vrijede osobine:
I" in{ernosl:
2 asocijarivrlOst: (\10, b,
CE

Pri tome vrijedi:

S) (aob )oc = ao(boc);

I'

a(x+y)~ax+ay;

2'

(a+p)x~=+Px;

3'

a(px)~(ap)x;

4'

lx~x

3 egzistencija neutralnog iii jedinicnog elementa:

(3eE S) (\fa E S)coQ = a = aoe

(e se nazi va nelltralnim ilijedinitnim elementom);

za sve clemente ct, PEW, X, YEX. Sa I je oznacen neutralni element multiplikacije u poiju 4>. Elemente iz X zovCmo vektorima, eiemente iz I/J ska/arimo, operaciju + skupa X vektorsko sabiranje, operacija {ct, X)-+ClX mnozenja vektora x EX skala rom a. E P. 29. Neka su (A, 0) i (B, *) grupoidi. Aka postoji bijekcija (preslikavanje 1-- J ina) f: A -4 B taka da vrijedi
(Vx, YEA)/(xoy)~/(x)'fl)'),
~

4 egzistencija inverznog (simetrickog) elementa:

(\fa E S) (3a E S) aoa = e = aoa,

gdje je e jedinieni element u S. Elemenat a (oznacava se sa a -I iii se inverznim iii simetricnim elementam elementa Q. Aka pored osobina 1_4 u grupi (S, 0) vrijedi:
5 komutativnost: (Va, bE S) aob

a) naziva

kaze se da su grupoidi (A, 0) i (B, *) izoI1lOl:(ni, a za preslikavanje fkazc se da je izomarjizam ad A na B. Ako je A = B, f sc lOve Qutomorjizam.

= boa,

tad a se kaze da je grupa kanllltatiP!la iIi ZADACI

1. Dokazali da za operacijc U, n nad skupovima vnjtdi:

Abe/arm.*
Neka je (T, 0) grupa i Tc 5, lada grupll (T, 0) nazivamo podgrupom grupe IS, 0).
25. Struktura (S, prsten ako je:
0,

*) gdje su

i * dvije biname interne operacije u S naziva se

a) AUA=A, AnA=A (idempolenlnoSl U i n);

b) AUB~BUA, A(,B~lJnA (kornu'"'"nosl); c) (AUlJ)Ue~AU(BUe), (AnB)ne~An(BnCI (asocijalivnosl); d) AU(AnlJ)~A, An(AUlJ)=A (apsorplivnostJ: e) AU(BnC)~(AUB)n(AUe), An(BUC)~(AnB)U(AnC) (dISlriblll,y,
f) zapisali distributivnosl

I" (S, 0) Abelova grupa; 2 operacija

+:

je asocijativna;
CE

3 za svc a, b,

S vrijedi

a*(boc) = (a*b )O(fHC);

(boc)w:;:;: (b*a )o(c*a),

Ij. obralllo, n prema U); n prema n, Ij. U prema U i dokazali da odgovarajuce formule vrijede. nosl U prema

n,

2. Dokazali De Morganove* formule:

(AUB)'~A'nB', (AnB)'~A'UB'.

tj. lijeva i desna distributivnost operacije

* prema operaciji o.

26. Prsten (S, 0, *) je tijela ako je (S\ {O}, *) grupa, gdje je 0 neutralni element za operaciju o.

3, Aka Sll A, Be S i A' ~ e,A, B' ~ e,A, dokazali:

bl

(A')'~A:

Nils Abel

(l802~

1829), norvdki matemalicar

"' Augustus de Morgan (1806-1871), engleski malemalltar i logicar

16

17

e)

AnB=9~AcB'~BcA':

f)

AUfJ=S~:!>A'cBo!>B'cA.

9. Neka je f:x;---+-'''b~'-' (xE[a, b],

2x~a--b

0,

bER). Dokazati da je

bijekcija sa

4. Dokaz3ti (Dedekind)*: (A U B)n (Buc)n (CUA)~ (A n B)U (Bn CIU (eriAl. 5. Nekaje simelricna razlib Dokazati da vrije(j'I'

[a, b.lna [-I, Ij

10. Odn;ditl svc rUtlkClje} .A-+B ako jc: a)A=il,2,3j,

skupov,-~ A.6.B~(A"'B)U(B"'A).

c)A={1,2l, bl
ArI(B6CI~(ArlB)6(Ar)CI;

B=la,bj: B={d,b,c\

b)A=.;!,2,J;.

B=j{/,h,c};

al A6B=B6A;

Uoci preslikavanja koja su sirjekcija, injekcija iii hijekcijal II. Ako su A, Be X, gdje jc X dOHlen funkcije}, dokazall da je: j IA
UB)~j(A)Uf

cl (A6BI6C~A6(B6el;
e) A6B~(AUB)'\,(ArlBI; g) Ako je A, B, Cc: S, vrijedi
~

d) A6Q~A, A6A~\1;

II A6B~[A'\,(ArlBI]U[B'\,(ArlB}];

(13),

/(A rlB)e] (A)rI/(/3)

(A6 M C)' ~ [(A U BlrI (BU C)n (CU A)] '.(A riB n e), [(A rI B)lI (Bri elU (erlA)] '\,(A rlBn e),
(vidi prethodni zadatak).

12. Ispilali da Ii

su slijedece sfruklure grupe:

a) S=,(I, ~I, i, -i) U odnosu na obicno sabiranje: b) iSli skup U odnOSlI na mnozcnje brojeva (i2 cJ S~(f,(x)li~I,2,3,4:'gJJcjc
}1

= -1);
operaciju./; o/j =};(Ij (x)), i,

6. Ako stl A, B, C, [) skupovl, dokazati oa jc:

a) (AUB)x e~ (A x eIU(B x C);

(x)

= x, /1 (x)=~, J..dx) = -,

)
X, /4

(x)

= - -- liZ

bl (A nB) x (erl DI~ (A x e)rI(B x DI; cl (A,B)xe~(Axel'\,(BxC);

d I (A x 13)'\,( C x D) ~ ((A'\, C) x B) II (A x (B '\,D)J; el (AxBIU(CxDlc(AlIClx(BUD).

j = !. 4 (!j. i, j '" { 1, 2, 3, 4: ).

diIN .. J. IZ. ), (Q, .), (Ii .. );

f)
g)

e)

(N, +), (Z, + I, (Q, +). (R,

+ I;

s"~~'~~~~~III!' IlEZ} u odnosli na obicno mnozenjc', t! +2/1 '

s={,/:.Xf_....;(/X~~~la, b, cx+d
I (xl'g (x) d (g (x)); i) (R+, 0), aOb~a'b'.
C,

7. Iz A6X =A=X =p. Dokazali

8. Ispitati osobine binarnih relacija:

d, xER, ad-bc=

I};

a) =, <, >, 2,
b)

c)
d)

e)
f)

na skupu realoih brojeva; inkluzijc c na P (S), Ij. na partitivnom skupu skupa S; = u skupu brojeya AcR; paralelnost u skupu pravih u Euklidovoj** [avni Rl; okamitos! ..1 u skupu pravih u R1; (N, I), gdje je N skup prirodnih brojeva I

hi (R", *), a*b~a';

II

13. s~ (JX ~XI/je bijekcija) i

(vf, gc S)/(-\)og (x)~ fig (xli. Dokazati da je (S, 0) grupa

14. a) Neka je nZ = {II' ilz E Z ) '(11 EN). Ispitati da Ii je struktura (liZ,
lijdo iii polje. ISla pitanje vazi j za struklure: b) (Q, +,), (R, +,), (C, +,); d) (S,

+, .)

prslen,

alb~(3kEN)b~ka(a, beN).
g) "a je relativno pros[o prema b", Ij. krace (a, b)= I, gdje su a, bEN;

cl

((a+b./2Ia, bEZ),

+, .);

h) relacije kongrucotnosti, koja se definise na sljcdeCi oaein:

a=b(mod m)~(3kEZ)(j
(Aka
Q,

+, .),

gdjc je S skup polinoma sa cijelim (realnim) kocficijentima.

h=km, (a, b, mEZ, m;fO),

15. Nekaje (G, .) grupa. Dokazati daje:

a) (ab)-I=b- 1ud) ax=!;x=::>a=b; gdje su
11,
l ;

b nisu kongrucntni (mod m), to sc zapisuje kao a b (mod m)).

b) (a"rI=(a-

I )", 0"'7"'=7"+'";

c) xa=xb=a=b;
l,

Richard Dedebnd (183l ~ 1916), njemacki ma!emalicar. Euklid (aka J30~oko 275), slarogrcki malemalicar

e) (/x = b:::::!>x=a-1b;

n xl1=b=::>x=ba-

b, xEG; m, f1EZ.
19

18

16. Dokazali da brojevi oblika a + b (/2 + c (/"4. gdje a, b, CEQ, obrazuju polje odnosu na operacije -I- I Nab inverzni e!emenal elemenla x = I - ?"/2 -I- 1 17. U prsteiw (2,

II

1. Niz ekvivalenclja

V4.

+, ) definisane su operacije:

aEBb; ~a+b+ I;
(lOb: ~ab+a+b.

XE(AUB)'=xAUB=(XEAVXEBj'=(XA AxB)=.X'A' AXES'=XEA'flS' proizlazi no slUt;' deti nacin: prve dvije na 05novu dermicije komp1emenla I U11I]e, Ireea na OS110VU De Morganove fonnule za sudove, cetvna, opel, prcma defini('iji kompiemenla i posljectnja prelllH dcfiniciji prcsjeka Sad je, na osnoyu lranzilivnoSli tbiva!encije: x E (AUB)' =x E A'n8', slO prema defmiciji jtdnakosli maci daje (AUB)'=A'nB'. Druga De Morganova formula dokaZlljc se analogno

J. al xE)3'=XES (Ax91, XES'=Xq S=XE~: b) XE (A')'=(XEA')'=((xtA)')'=XEA:

c) x(-AUA'=XEAVxA=XE .'I (A. A'c5),

Pokazati da su (2, +,.) i (Z, EEl, 0) izomorfni prsteni. 18. Pokazati da je X vektorski prostor lad poljcm P ako je: a) X=R, P=R iii X=Rn, r:P=R (liEN) i vrijedi

xEAnA'=xEA I\xA=XE)3;
d) A CB=(XEA=XE B)-=(x~B=xi A)-=(XE B'=x E X)=B' cA':
e) AnB=~=(XEA=xB)-=Ac II' =BcA"=A c: B':

('I1x,YERM)x+Y=(Xl+Yl,Xl+Yl"",Xn+y")I\A.X=(AXI,AX1, AER, X=(X t Xl .. ,X,,)EW. b) <P~C,X~C, c) X ~C, <P~R, d) X je skup svih polinoma stepena ;11, cP:::::: R.
19. Skup G cine funkcije
/, (x)~x,

.,A.X n )'

f) AUB=S=A'nB'=\l.;l.A'c:B-=-B'cA
4, Neka JC a=xEA, b=XES, C=XEC I formule :t=(aVb)A(bVc)A(cVal. p=(aAb)V(bllc)V(cAa). Tada je Dedekindova formula. pr~l11a dcfl11iciji jc(lnakosit skupova. ekvlvaientna sa formulom Ci=fi u algebri sudova

5. a) PrOll.lazi iz definicije simetricne razlikc na osnovu kOmtJlall\noSll lIn:j~

b)

j; (x)~ I/x,

Dokahmo prvo An(B"\.C)=(AnB)'\.(AnC) Poslupak nastavili kilo u prelhodnol11 zadalku

~'(XE

j6(x)~x/(x-I),

6. a) (x, Y)E(AUB)xC=XEAUBJ\YEC=
A V XE B) AyE C={XE A I\YE C) V (XE 13 lyE C)

a operacija 0 dcfinisana je kao tJ zadalku 12. c) Napisite Kelijevu* tabhcu kompozicije za grupoid (G, Q) i dokazite dn jc to grupa!

=(x, Y)E A x C V (x, Y)E B x C-={x, Y)E (A x C)U{B x C). gdJe niz eb I,aieuciju slijedi na 05ncl'. \I dermiClje Dckanovog proizvoda, defilliclje unljt, dlSlrlbuCljc i\ prema V, dermiclje Dekanovog prolZvoda i definiclje ullIje, respeklivno Slicno se dokazuju i oslale formu\e
7. Prelposlavlmo da je Xf9, lj. neka postojl
XEX

20. Nekaje P{S) partilivni skup skupa S i /:;, Sll1lClflCna razlika skupov:.t_ Ookala!i da je (P (S), 6) grupa.
21. Pokazati da su (R, +), (R -0-, .) grupe koje su lzomorfne.
(primjedba:f:R~R" de~nisall saj(x)~2'.)

Tada postoJc dllJt ulOgucnosil'

I" -XEX AXEA=xAM,

XEX AxA=xEAM,

$10 je kOl1lradiktorno sa AM = A, Ie pretposlavka

X1=-O

01 pada. Dakle,

X=0.

22. Dokazati da u kOlTIulalivnoj grupi G vrijedi:

(Va, bEG)(VnEZ)(ab)"~a"b".

8. a) = je relacijaekviya1encije na skupu relanlh t;fOJeva. <, >,;. ~ su relacije porelka; b) c je relacija porelka na PIS); c) = je relaclja ebivalenclje u skupu brojeva Ac:R;
d)

II II skupu pravih iz R~ je relacija ckvivalencijc; n reiacija porelka; g) (a, b)= I =(b, a)"" I;
2

c) 1 je simelriclla: hl relacija ehivakncije;

1 9.rLY ..... ~[(b-a)Y+a+b](yE[ -I, I] "--+

RJESENJA

[a, b]).

t. Sve formule se na osnovu definicija jednakosli skllpoya I opcracija

anaJognih formula Npr.:
II

n.

U svodc oa dokazlvilnJc

algebri sudova.

10. a) Skup svih presllkayanja {f:Ar~B) = {(a, d, a), {a, a, bl, (a, b, a), (a, b, b), {b, a, al, (b, a, b), (b, b, a), (b, b, b)}, gdje je svaka uredena trojka, u styari, if(!). /(2).1(3)). Sva preslikavanja, oslm (a, a, ol i (b, b, b), jesu surjekcije, nema injckcija ni bijekcija;
b) u ovom slucaju ima 3]=27 presiikaYanja. Preslikayanja (f{l), /(2).J{3))E {(a, b. f), (Il, c, b), (b, a, c), (b, e, a), (e, (I, b), (e, b, a)] su surjektivna i injcktivna, tj_ bljektlyna; c) ima ]"=9 preslikavanja. Nema surjekcija, injekcije su (f(I).J(2E{(a, b), (a, c), (b, al, (b, cl,

d) x E AU(AnB)=x E A V (xc A 1\ x E B)=-x E A;

e) xEAU(BnC)=XEA V(XE B I\XEC)-=

Ie, ai, Ie, bl).

11. YE/(AUB)~(3xE AUn) y=/{x)={3x E A) V (3XE- Bl
Y~flxl=113xE

=(XEA V XEB) A\XEA V XEC)=XE (AUB)n(AUC)

Primjedba: Uporcdile ovaj zada!ak sa z.adalkom I.I.]!

Aly-flx)) V((3x EBI y~ flx\)=(yEfIA)) VIYE/IBI)=YE/IAIU/IB):

E

YE/{AnB)o(3xE AnB)y=f(x)=({3x E A) /\ (3x E: B)) )'= f(x)?o({3x

Arthur Cayley (1821 - 1895), cngbki malcma{iear
A 3x E B)y=f(x))o(yEf(A)) A (YE/(B)) -YE/(A}(V(B)

A)y=/(x)) II

)0

21

Obrnuta inkluzlja nc vrijedi U OPSIC!Ti ~llIcaJu, maze npr hili,4, BfO.j(A)=/(Bl. 4nB =9, pa je f(AilB) ~o ~l ff(,4)ilj (8) = j(A) 12.
a)

Ne; b)

da~cJ d~;

d) (N,

j, (2 ..

J IlIW,

(Q,

(H.

511

grupe', e) (N, +) nije grupa: f) <Ia: g)

d~:

h) /Ie; i) fie

14, a), c) i d) prstcn: bl polje

2. U skupu R definisana je binarna re!acija ~(cR2)t Z<l koju vrijedi: 2.1. ~ je relacija lo/alnog porelka; 2.2 x~yo;.~x+z~y+z za svako zER; 2.3. O~x, O.:y~O.:xy.
3. Neka je R ~ A p. Kaze se cia je A ogra/Jjeen odozgo (odozdo) ako poslOji MER (Ij. mcR}!akavdajex.:M (m.:x)zasvakoxEA. Pri [omeseM (Ij. m)nazlva major(lllta, (milJof{llltuj skupa A. Skup je ogral1icf!1J ako je ogranicen i odozgo I odzdo.
4. Ako II skllpu svih majoranti (minoranti) skupa A posloji najrnanji (najveCi) elemenat, on se naziva supremum (infimum) skupa A i oznacava supA (inr A). Ako je jos supA=aEA (infA=bEA), onda.ie a maksirnull1 (b minimum) ~kupa A i piserno a=maxA (b=minAl.
5. Svaki neprazan odozgo ogranicen podskup skupa realnih brojeva ima mum LI R (aksiorn supremuma)
supre~

15. a) Kako JC
(a-h),(b
1(1 l)"'II(b'h"ja- 1
"" (I

laSOCIJatll'11(51)

bl dokaz Illdukcljom.
c) xa""-xb=x"
ej (lx=/)=a- 1
I

Ii

(bb '", f)

(X(/)=X

(Xb),">iI=h,

posta jc X~l t =e za svako XE G: 10Je (<1/)j-I="

'(.j

I,

(tlx)=a-1h=x,",,(:

I/)

I
16. x'
1 ""_

4)

(5 +9V2~ ~'4j

..

17. Lako se provjeravu da su (2,

provjeriti da je (Vx, yEO Z) fix

+, ) I (2,

<$. 0) prsteni Ako je j:XI--tX ~ !. (x E 2), [ada nije te!lko

+ Y) = f(x)EB/(y)'/(x'
<l

y)=f(x)Of(y) (i da jc f bijekcija), Ij. dati prsteni su izomorrni

19. Kelijeva tublica operacijc

jc: j,

I, /; /1 I,

I,
j, j, j, j,

/3

j,

I,
/6
{,

"-----~~.~~-"---~-

j;
j,

r.
{,

j,

/,
j,
j;

;;
j,

(). Skup realnih brojeva R pOlplinO je okaraklerisan sa l, 2. I 5. lj. skllp realnih brojeva je IOlaJno uredeno polje na kome vrijedi aksiom supremllma_ Oslala svojSlva realnih brojeva mogu se izvesli iz ovih svojslava.
7. U SkUPll racionalnlh brojeva Q=
8.

/1
j~

,;
I,
.fi,
};

I,

r,
j,
{,

;;
/,

/,

I,

/,
j,

/1
j~

r.
j~

{~I PE Z, q E,II,I} vrijedc sve osobine

I. I 2, ali ne vrijecli princip suprem uma.

/,

/,

/1

A[lSO/IIIII(J

wljt!dllos{ I'l:'afllOQ hrqja je [lfCS/i/.:.(/villlje

!! :R--tR{~

koje je definisano

Koristeci tu tablicu, lako se provjcrava;

(i) operacija je inlema, Ij (Vj, j= 1, 6) j(0Jj=;; 1.0 (Xl)E

fonnulom:

/hlk = ~6):
Vaze slijedece relacijc:
(i)

Ixl~{
=/1>
Ij. Jr~ 1=1. za i= 1, 2, 3, 6 dok je

x, x~O
-x,x<O.

j; je neUlralni elemenat operacije 0;

fil =/s i J;l
=j~;

(ij)/;fl =iJoj(=/; za svako j= G, Ij

(iii)/;oJr= fl' za j = I, 2, 3, 6, dok je f.ofs '" f50h

(iv) lako se provjerava aSOCi]alivnost, tako npr, (j~Oh)0/6=!.of6=J;. fl0(j;J0fo)=fl0.i4=/3itd. Da Ii je ovo Abe!ova grupa?

(ii)

1 xHxl; IxYHxIIYI; (iii) Ix+yl;;;lxl+lyl;

(a, bJ= {xla<x<b: =1; [a, b]= {xla;;;x;;;b: =7;

(iv)
(v)

IIxHrll;;;lx-yl;
(Va>O)!xj;2;a<=:>-a2x;2;a;

(vi) ('1a>O)lxl>a=x>aVx<-a.

L3. OSNOVNE OSOBINE SKUPA REALNIH BROJEVA I NJEGOVIH PODSKUPOVA

1,

9. Neki jcdnostavni podskupovi u R. Neka je a, bE R, a < b, tada uvodimo slijcdece oznake:

Slruklura (R, +, . )je polje, Ij: 1.1. (R, +) je Abelova glupa;

1.2. (R"\.{Oj, .) je Abelova grupa gdje je 0 neutralni elemenal operaciju sabiranja; 1.3. vrijcdi dislributivnos! (\1x, y, zER)x(y+z)=xy+xz.
U

(a, b]~[a, b]\,{a: =(a, bJU{b:; [a, b)=[a, b]\,{b:=(a, b)U{a:. odnosu na Skllp I se nazi va zatvorel1i interval iii segment, a J se nazi va o(voreni interval iii samo interval.
23

22

Pored toga, koriste se

slijedeci neogral1iceni inreruoli:

17. Vrijedc slijedece osobine binomnih koeficijenata: (fl

[a, co)=\x!x~a], (n,

(-OJ,
+ro)~R.

(0)=
X"

[xlx>o:,
hl~

(- OJ, b1~ {xix ;;;h}, (~

Ixlx <h:,
, (1+),

C)

n!
k!(n- /.:'I!

(ii)
gdje je >0.

10.

oka!ioa broja aER je interval ((I

C)=C~k}

11. Neka je A c: R i neka je M = sup A, tada

(\1 > 0)(3a E A)a > M - E.

(Slijedi neposredno iz aksioma supremuma.)
Z<."l

II (iii) ( II) + ( k + 1.) ~ k+ 1 ' k

("+1)

sve (n, k)EN~.

12. Nekl vazniji podskupovi skupa R:

12.1. Skup prirodnih brojeva:

Posljednja formula zove se zakon Pascalovog* lrougla i daje mogucnost brzog izracunavanja binomnih koeficijenata, sID je za 11~4 prikazano u tabeli:

N ={l,2, ... ,IJ,n+1, ... j,

No~NU{O}.

12.2. Skup cijelih brojeva:

Z~N-UNo,

"
0

k
..

2
0 0

3
0 0

4
0

la+bl"~

--0
I)
f)

=1

gdjeje N-~{xl(3I1EN)x+II~O=x= -II). 12.3. Skup racionalnih brojeva Q. 12.4. Skup pozitivnih realnih brojeva R+ = {xERlx>O}, skup nenegativnih realnih brojeva Rd = RI- U {O).
12.5. Skup iracionalnih brojeva
J ~R '-.,Q~ IXE RI(\lpE ZI (Vq
13. Vrijedi niz inkluzija:
NcNocZcQcR~JUQ.

0
0

=a+b

2
3

2
3 4
3

=112+2ab+b 2
=

0
4

0 0

a3 + 3(11b + 3(1h 2+1':'

= (/4 + 4a3b + 0(12b1 +4(1b" + 64

EN)xf~)
q

ZADACI
1. Nekaje

14. Princip matematicke indukcije formulisemo na slijedeCi naCin:

A=[~' J2)nQ. Odrediti skup svih majoranli

Ai skup svih minoranti

((\III E N) P (II))=(P (J) A (VII EN) P (11)=1' (II + 1I), tj. iskaz P(n) tacan je za sve prirodne brojeve 11 ako jc tacno PO) i ako za svakoD /J ~ I vrijedi implikacija P (n)~P (/1 + I).

Askupa A; inrA, supA, maxA, min A u skupu Q. OSlO pitanje u skupu R.) 2. Ookazati implikaciju:

15. Bernulijeva nejednakost:

(\lh> -I, hfO) (\III EN \, {i :)(1 +/I)"> 1 +"ir, za 11=0 ili za 11=1 vrijedi znak=.

(\Ix, Y E R)x' + y'

= O=x + Y~ O.

3. Dokazati da je:
a)

j2

iracionalan broj; b)

,/2-1---,/3

iracionalan broj; c) 3)2 iii 2+,,;2

16. Binomna formula:

(a+b)"~

I"
k=O

(")
k

iracionalan broj. Da Ii su brojevi iz a), b) iii c) algebarski?

a"-'b',

4. Dokazati da je svaki beskonacan periodican decimalni broj racionalan broj.

Slijedece decimalne brojeve napisati
a) 4,31, b) 23,32, c) 1,9814 .
Blaise Pascal (1623-1662), rrancuski matemalitar. fizitar i filozor
U

gdje je n E No i binoll1l1i koeficijenr "n nad k" je

obliku

E:
If

)\

s.

RijcSlti JednaCinu

al ix+1I-12x-JI~2. hllX+21-i2x-1I~2; ci lx' 4x+JI" - 21 ~.\

6. H_ljdjli nejednaCinu:
al jin21--lj;C;l,

mill

smx

hi
.~

lx'

2x-lj;C;2;

cl lx' xl-ixl<1
za svako >0

I 11. Nckaje a+~cijeli broj. Dokaza!i da Je broJ a a .

l1

+_ lin

za prolzvoijno /lEN lakoJc

7. a) Pokazati da je c

okolina tacke (/

cljell hra].

Ur. (a)= \XIIX- 01 < i = {Xlil~- <x<a +c]

12. Dokazati ncjcdnakost

1.\
2 4'"
--<--~-

b) Napisati slijcdece dvojne nejednakosti II obliku jedne nejednakosti s apsolutnom vrijednoscu: IOa<x<b: 2'x1(a,bl; JO l,;;x';;O.

21'1 -- 1

2n = ,/3n + I

(IlE'N).

c) Pokazati da je U .. (a) '- {a) = {xiO <

8. Ookazati jednakostl:
a)

Ix -- al < 1':)

13. Ookazati identilet n ,.3 _ 1 2 /1 2 + Il + I

II

r=J

I rnax(a.b)=2:(a+b+lb,.,'al);
min(o, /))= -(o+b-,Ib-all;

+I

- -- .-_.- --'.
3 l1(n+ I)

14. Dokazat'l nejcdnakosli:

a)

+- ."--~ ~ ,/ II;
'vi n

Y. l'viatemallckom indukcijom dokazati jednakoSI (obrazac za zblr II clanova geomelrijske progresijc), n 1 _ q" ,511""'" aq,-I =o--~ (qi 1, /lEN).
k '" J

cl (1

(l11(l--j-u 2 ) (1+(In)0::;:1+o 1 +u 1 + +0" aka Sll Qi;?:OVa;E[-l, (f] fl (Specijalno, za U I = = (111 = X > ""! dobijcmo nernulijcvu* ncjednakost:

za i = t,

1 _..

(1 +x)");1 +n.-..:.

10. Dabzall Identl(ele'

e) /1!

2(~~'~~)';

f)

!sinllx!211Isinxl;

al

L
k=l

k=~Ii(n+l);

" I bl ;;: "'~-nln+I)(2n+ll;

k '" I

6
dl ;;: (2"-II~r";
A"" !

g) (Vx,YER+)(VIlEN, n;?-2)v'x"+'v:yn~\.i(x+rr

15. Dokazali djcljivoSli:

o! 3

1(5"+2"~'), nEN,,;

hi 64 113'""+40n-271 nEN,,:
d) 54 1(2 2n "I-9n 1 +3n--2), /lENa
)

c) 1331(l111+1+12 2n +1 ), !lENa;

el

I ;;: (2k-II'~~n(4n'-II:
k == 1
.J

"

16. Aka je p prost broj i HEN, dokazati slijedecu kongruenciju (Ferrnat H

II P -/l=:;O

(mod pl,

g)

;;: "(k+ll~in(nl-l)(n+21:
k '" J

'~

17. Dokazali (VaE R) (VIlENul

", I hi ;;: k(k+l)(k+21~-n(n+ll(n+21(n+31;

/;=-1

kto (a: k)=(a +:: + 1).

~(.~

18. Dokazali formulc:

jI
;;:-~-~ ~ --; ,~, Ik+11 11+1

II kl

" I 11 ) -------~ _ _ . ,:-, (2k-II(2k+11 2n+I'

"

!l

( -I) k ,
bavio
IZ

~(~

II';

(-k)
II

I)" (nl.k-I) :
/1 ,

'=13k

t "-~~_
4

2n+1 4'3 n '

* Jakob Bcrnoulll (J654~ 1705), hajcarski malcrnaliC<lr holandskog portjekla H Pierre de Fermat (1601 ~ 1665), rrancllski 1l1<llemali(::ar, ro zallllllanjll prilvnik, kOli sc malernatikom
hobija

26

27

1/2) (2k-I)II , (2k)1 ( k ~(- J)'-(2k)II~( - J) 2"(k!)"

135 . (2k-J)~(2k_I)II,

Tada je

gdJe Je

246

'(2k)~(2k)1I

(kEN)

19. Izracunal j sume:

h)

i: ,(n),
k '" 1

(*) H";G,,;:?A,,, pn cemu.ie (Un-=' Gn= A,,)-=(x 1 =-'\2 = . . = x"l C) Ncka je X>O I rE Q, r> I, lada je (J+xY>I+rx OVU nejednakoSI 1akoae naZiV31ll0 BCfnUlljc\'a nejednakosl (vidi [COrernu

15).

d)

" L (- I)' (H) ; .

k =0

Ii.

e)

(n)+(H)+ Jl 2
1l=7/.:

RJESENJA
I. U skupu

20. Dokazati idenlilele:

a)

Q:A={xlx~"Q;\x>\/2:,
1
~2

b)

l-~+i- -~=2Cl~2+~~~4+' +--~)_ -, 2n' 1-1+l- +~;:"~ 2 (11 -~1+ 11~3+'" +~J, 11 =2k - 1,
-+ 1 djeljiv brojern II.

A~ ,'x!xEQAx5,-;, mfA=-=minA, surA I max

1 2

A nc POSlO)t

U skuru R:A =

1xlx ~)2:, ~ =

",.

:xlx~2:' mr A = mm _I

=2" surA =,2.

max t1

or

pOS!OJe.

2. Neka jc p=oX J +)"l ",-0, q=ox+ y=O (x, yER)

gdje je kEN.

Tadaje p';;:;;x'+ljO, q'~x+yjO.

Prema lome,

21. Dokazati da je braj 255

22. Dokazal i:
a)
k=O

q',,"x+yjO=(xj_y)=(x1j
SID je i (rcbalo dokazall.

r\)=(x 3 +y'#-Ol, :!_

(I) i={l')-=(p=q).

b)

k "0

t (")( .)~(n+ 111): I ("'):(2"): ;c ("-')(")

k
r~ k
ill

Formula (I) dokazana je u 1.1, zadalak La 1

3, a) Prctposlavimo suprolno, Ij. da jt

j2=~

raclOnalan bro) I da 511 p, q reiallVllo pros!i cijell hroje\1

c) L

=1'"

II

k "'0

/1-

1/1):

(")

JIl'

Tada jt 2 = pl/q2, lj. p2 = 2q2. Odallc se Villi da jt p djeljiv brojem 2, Ij. Jl = 2k, kE N. Na osno\'u togaje q2 =2k2, pa se zakljucuje da je i q djeljlvo b!'OJcm 2, SIO je prO!lvllO prelposlavcl cia su p I q

23. Dokazati nejednakosl J I

('1"EN)--+--+ .. +--> I. n+111+2 311+1

24. a) Neka je xk>O za k= 1,11* i

n Xk= I, tada je
k '" I

J2rfQ. ,,/2 + -.,,/3:= r Q_ Tada je (,,/3)1 = (r-" 2? ill 3 = r 2,,, '2 + 2, odnosno ,,-- I ,I;, ~-2-'- Q, slo jt ncmogu,,'e jer prtma a) J2 ~ Q. l c) Prelposlavka da je 3y 2= ') iii 2 + -.,/2 =r), gdje su 'I' '2 E Q povlaCi da je
relalivno prosli brojevi. Dakle, b) Prelposlavirno da je
1 ._

r J iliJ2=rl -2,
)

L Xk~ll; (2: xk=/!-:>XJ=x1==xn=I).

k'" I k", J

SlO je nemoguce, jer su r l i3 iii 'I - 2 racionalnl brojcYI Prema lome, preipoSl3vka da SlI 3",'2 iii

2+-../1
4.

racionalni brojevi otpada, POSIO nasje dove Ia do protivrjecnosti (" 1EQ1.

!l1C!l'"

b) Nekaje Xk>O, k=I,11 i

fI
~---.---

Neb je x =Co,

a.b;b;:~."; beskonacan periodican decimalni hroj. gdjc

11;

{i =

'Cf I

ojU=!,pl

preds\avljaju cifre u decimainol11 zapisu broja:c Sad je

"

-+
x)

I
Xl

+ ... +-X"

(ha rmonijska sredina),

lOI;px=cOala~,

.alojb2_.bp,oj ... hp

10'
lj.

X=COala 1 , .a.,ol ... br ,

CO(lI

An=-------

X 1 +X2 ++.'("

(arilmClicka sredina),
(geometrijska sredina).
,n

IO'(lor ..-I)x=cOal_Cl.b1b.

a,

iIi
x~-----

g,,=~/~.~;:
* Nadalje
znak k = I,n znaL:i iSla sto i k= 1,2,

I Ol (101' _. I)

(1EZ).

a1427/99,

b) 2309/99,

c) 19616/9900

5. a) Karak!erlSllcne 1l'l:ednoSII SU
J

-.;+I=O~~s=

>

>

J -'l 1_I. 21

b) I" {l"--~x<b""...:-A-E<.x<A-I-cI\A +c=b AA-=ll

~'OO>ix

I,

- AI<c

AA = - (CJ- b) Ae =- (b-ll)

'" < > '> 2;.:- J =O=x ~ < <;

Prema lome Je

1 1 =Ix ~- - (a + 6)1 <,- (b - oj; '2 2 2" x1{a, b)",*xE.l:

'~~~'-I{=~JtJ G l
x+ 1 3
0

lib -"I

(~(a+b))
2 1

+ ,)

=IX - - {n -I- 6)1;;: - (/1 2 2

tI);

2x

slutaj

",--,-,-~--;~+~~
7::,

1 1 3" -ISxs.:,O=lx--(-I-!-O)I;3~(n-f-l) - -2 2

=Ix+-I::;;1 ~2
9. Kako je:
I

jOZaxE(-::C, -11Jednaclnaglasi

-(x+lj+(2x-3)=2=x=6r!:(2Za XE[ - I,

1),leotpada al SI =

L aq-I =(1=rl~q' !j
,r.1

1 q

a=a, f()rlllUia jt Inena

:Oil

!!

= I.

jednacin:.l je

:;.

bj Prelposlavimo tla je rorrnula l:.lcna za ncki plirodan bl-oj II Tatla je

~+I+(2x-J)=2=3x='i=x=JE .-1" '[

',,1,),

Ie je x

=:3

4
qt5eIlJt Jcdnacll1t

S.tl=S.+aq" I-q" =a----!-aq" (na osnovu indllklil'ne prClpOSI<l\kc) 1 ~q q"+q"-q",j

""a-~-

3-zaXE[~':C ,)Jed!lJ.cinaJ~<-"" ,2
X+I-(2X-3 1=2<,.--:>t= 2E
Dakle,

1,- q

U, ,:(,)
:xlx

!_

q"~ 1

=a---l=-q'
Ij formula je tacna za n + I ako jc lacna za je n 5VC prirodne brojeve,
II

Dakk. po principli mdukcije, rorilluia za S" latl1a

Ixlln II

~ 12x~ 31 ~2:,

Ii, 2)
0:.
(1(3. 1;

b) KaraktCrI5licne lacke su {- 2, 1/2; = + 2 ",,0 V Lx -- I = Tim lackama se skup R '" (- Xl, --2)Ul ~2, 1.'2)U[ln.:;c) dljeli na Iri dlsjllnklna inlerval<l, II kojima IZfazi pod znakom modula mijenjaju znakove. Polrazicemo rjeknje dale jednaclne u svakom od tib inlervala, Dobijc se

10. Pri dokazivanju se mozemo koris!IIi matcma!ickom indukcljom a) Kako je , 1 I" ') k=!=-I(J+l),tj.l=l, ,';1 2
formula je tacna za
fI ""

{x!lx-!-21~

I2x- !i=2, XE R: =

1.

2 Pretpostavililo Ii da je formula tacna za neb prirodan broj Il. !ada je za n+ I

c) (xERllxl_4x+31_lx~21=x_l:

'" 12-,.,/2, 2.

3t-,/3:

6,'llk+21~11~1=~I~lx+ll
=0;,0;1:.;+21;32 =-2;,o;x+2;,o;2

1';1

'i;' k~( i:
I
~

.~

+,,+
0

1
OSIlOVU

1 =2'I1(I1-!-I)+I1+1 (na

induktlvnc pretpostavke)

=-4;,o;x;o.;O
Dakle, (,l;E,Rlllx+21-ljSI )=[-4. 0]

=2'(n+ 1)(n+2),

b) {XERI IX2_2x-lj;S2:=[-"1.

JJ;
I)

I]. formula je tacna i za It --I- I ako je tacna 7.a II. Na osnovu 1 i 2 formula a) je tatna po principu indukcije za sve Il EN. 10 Za
= I formula je idclllilet: al-b l =(a-6)(1'.
11

c) {XERllx1 -xl-lxl<I:=(_.I, !+, 2)

2" a",j-b"+I=a"+I_-cJ"b+(1"b--b"'1

,:''''"a,-x<a+[
-=XEU,(tI):

=an(a~b)+b{an_bnl.

odak!!: na

OStlOVlI indllktivn~

prelposlavke

an _ /y" = (a _ b) (a' - I +a"- 2 +,

+ab" -1 +b"-!).

111

31

slijedl a"!-b"'={a _b)[a n +b{a"-I+ I1 "-2b+

lada iz ( .. ) i (n) slijedi da je

+cl/)"-l+h"-Il]

=(a-b)(a"+a"-'b+

+II/>" J+b"),

Ij rormula mjedi I za n+ 1 Dakle, po pnnclpu malemallcke IOt!UkCljC data formlllaJc tacna za SVC liEN
Ill) 1Q

A(n+I);':iB(n+l), Ij. nejednakosl koju dokazujemo vrijedi i za Nejednakosl (oO') je ekvivalenlna sa

.-.~.- ..

/1

+ I.

Za n =

:k~11 cos

21 =

cos' = ~-::;-' 510 jt' tacno, jn je Sin x = 2 Sin "2eos 2"

Sin X

3n+ I (2n+2f -)11+4 12n3 +28111 + 19n+ 4 iii 12/11+ 2811 2 + 2011 + 4
Ij . ..",0<11.

'-.--

(2n+lf

.~--,

SIO Jt' ekvlva!enlno sa

2 sm2

2 Prelposlavlmo da je formula laena za neb pmodall broj n Tada je

Time je nejednakosl A (n}~B (n) dokazana

~rl cos~=(n cos-;)'cos~ l~1 2 t~! 2 2

SInX
2"sin~

14. a) KakojezasvakoO<k.;n
Jk ~vn~~~ (,,=" za k=n),

=---'-;'cOS~(na 05novu mdllklivn~ prclposlavke)

JkJn

tj.
x

smx

,.,

LJk~n.~~=Jn,
1

~to je i trebalo dokazati. b) Dokaz izvcsti indukcijom.

t}. rormuJa je

{aena i za 11+ I Dakle, tacna je za sve nEN

d) Direktua posJjedica Bernulijeve nejednakosti

e)

La

x=~

I L ZaplSimo Iskaz u slljedecoj rorm,'

N (n)=a"+ IjanE Z ako je N (I)E Z.

Laka se pravjerava Ideniliel (*) N (n+ I )o=.N (I)N (/1)- N (n- 1),11> I,

Kako je

(~Y-(n+l 2 ,
I

odakle slijedl da jt N (n + !) Sada je

CIO

broj aka su N (n - I)

(II) Cljell

broJc\ I

Mnozenjem tih nejednakostj za k = 1, n dohije se

/I"

N(2);;.a l

+_=

1 ( 1)' -2E2
a+~

'(n-I)2.

'l'n~(~:

ly",

Ij.

{rl!t ;(n: ly",

Prema tome:

"

"

sio je i nebalo dokazali.

!' N (\) i N (2) su cijeli brojevi

2 lz (*) s!ijedi da je N (I! + I ) cljeli broj ako Stl N (n - I). N (n) cijeli brojevi.

Primjedba: $ve nejedllakosli dokazali i indukcijom

10 Zan=l:lsinlxl~qsinx!jelacno;

Na osnovu 1 i 2 slijedi da je N(n)EZ za svako nEN po principu ma!ematitke indukcije 12. Dokaz indukeijom: 1 1 1 l..an=l:-s--:::-,tj

Poslo je sin (11+ 1)x=sin nxcosx+cosnx sin x,

shjedi Isin (11 + I )xl;;i Isinnxllcosxl + leos nxllsin xl ;;i ISinnxl + Isin xl( =Isin Ctl ;;i I, leas al;? I) ;:::;(11+ l)jsinx!,
gdje se posljednja nejednakost dobije na osnovu induklivne prelposlavke da je dala nejedna kost lacna za neko nEN.

r J4

nejednakosl je lacna. 2" Indllktivna prelposlavka I 3 2n-! 1

A (n)=---,. _~~.;;:;--------==- = B (nl, n ~ 1 24 2n ,/311+1

g) Primijenimo indukciju.

2n+ I poslije mnoZenja sa - - prelaz! II 2n+2 1 J 211-1211+[

(*) A(n+l)"")'4' . - - .

1 Za 71=2 Ilejednakost sc svodi na identitet. 2" Sada je

1 2n+1

--S---'~-~.

211

211+2-,

3t;+.\

211+2

Ako je

.Jx'" +.J? ~.J-;;.J-; d0 J; <J-;; Jx+y+Jt Jx+ y ~(.J:;; +.JY').Jx+ y

~~+Yf".

(=x, y>O)

I 2n+ 1 I (u) ------=---:;~_====B(I1+ J), )311+1 211+2 ,'3(n+I)+[

~J(x+YrJx+y (induktivna pretposlavka)

Jednakosl Vrljcul aka i sarno aka Je Il = 2 Primjedba: za

/1

= I :.J--; + ,/~,> ,,/x + y (x, y> 0).

liEN!).

J) 11. (! +x)"=

IG)Xl

za x= -! shjed!

IS. a) Treba dokazali 3V(n)=5"+2"TI, Kako je /(n + 1) 20'S"""!

10

e) Iz a) i d) slijedi

+ 2"H +5"+ 2'+ 1 _ f{lI) ",,6, 5" + 3_y'l ~ I{n),

IC)+ II- 'Jt)~2".

I
~o I~O

<J

je 31/(11+ I) ako je 31/(n)_ Kako jef(OJ=3, loje 311(n) po principu malematicke indukcije

dJ Akoje/(n)=21~' 1 ~9111 +3/1~2, lada je I(n+ !}-f(n)=6(22"~3n- I).

Akoje g(Il)=i"-31l-1, [adajc g(n+I)-g(n)=3(21n_I).

Aka je h (n)=21' - I, mda je h (11 1 Kako je 3

2(G)+(~)+}2"i'; (:H;)+
SliC!lO"

+ Ij-.. h(n)=3 2".

to je 31h (II) za nEN.
1..1.

Iii (1)=3 i 3111 (11+ \) aka je JI" (n),

Kako je 91g (I)( =0) I 91g (n+ I) ako je 91g (/1),10 je 91g (n)

nEN.

3" BuduCi da je 541/(1) = 0 i 541f(n -+- I), ako je 541/(n), slijed! 54 V(n) loa nEN,

20. Stavimo Ii n:=2k- I, posmatrani identitet se svodl na

! 1 I I jll""'k+k+j+ -,' +2k'~r'" 1-'2+ ..

Osim toga, 54If(0)=0.

Dokaz. je Illoguce izvesti i na drugi naCin, npr primjenom binomne formule:
a) 5"={2'3,",-I)"=3q+(-I)", (qENiJ)

+ik-- I ""Vk'

Odavde je
E N. Podemo Ii sad od

2"-1 J = (3~ It+! = 35+ (- I r+!, (sN)""->5" +2"+1 "" 3 (q+s), sto je i trebalo dokazali

16. Za N =! kongruencija je tacna, Prelposl8vimo da je formula taClla za neko

jednakosti

I!

(~)

Ul+l -

!l1.=2~t 2k+!

, , , -k"= , ,
hill

2k + I ~2k'

+(
Binomni koeficijenli
(iz (~))

p-"" I

P )11+1

(**) v'+I-L\=ik~+1-2'k'

G)

zllvr~en

(k. c I, p - I) dje1jivj su sa p (ako je p prOSI braj), pa dobijemo kongruenciju

za 11 nepamo. Shena provcsti dokaz

parno, Ij, n=2k.

{n+ IjP=/li'+ I (mod p) Odavue slijedi:

{n + I JP
_. (11

21.Iz 25 =32=3.\\-1 slijedi 255=(25)11={3 11_1)1I=33N-I,lj. 255+1=33N.

+ 1j""n P _.

II

(mod

pi,

Dakle, dokat.ali sma da je 331(2 -+- I). . . Maze Ii se ovaj dokaz 'lskoristiti da se dokaze dJe1JivoSI 121i{255
binonmi koeficijenti

55

+ I).

(Kor'!stiti Cinjenic u da su

!j. kongruencija Hijedi i za n+ I ako vrijedi za neko n Prema tome, kongrucncija je dokazana metodom matemalitkc indukcije.
17. PoCi od Paska!oYe formule

(")
k

djeljivj brojem II za k= -\, 10).

22. a) Iz idcntiteta (a+bth",,(a+b)"(a+bj"', Ij.

(0+,+') +('+'+') (0+,+2)

11 11+1. = n+1

i primijeniti prineip indukcije.

f(":m}'b.'"~~ Ie;}'b" ,~t)';b.i

1=0

b) Kakojek k ""11 k~1 ,shjedi:

(,) (,-- ')

"

il!

oj

Llk+'J(;)~ LkG)+ L(;)~"2"-'+N"-'I'+lJ

"

b) Ako u a) stavimo m=n=r, dobijamo

ICJ ""e~)
35

,.
34

c) Siavimo

/1!

r=~-(II>m;
m
j=

II, mEN) i neb je

m!(n-m)!

X,<=

I +rx,

I, m;

Xj=

I,j=m+ I, n

Primjcnom desnc od ncjednakosli (.. ) dobijarno ___ "_~~_." m + rmx + n - m \I(l +rx)"'I~-"'< ~=! +x, a odavde

"
23. Z3. n;:o I ncjedoakosl
\3 ._+-+-=-> I, 2 3 4 12
I I I
~lo

(I +xr'"'=(J +x)'> 1 +rx.

0

Sf

svodi oa

Primjedba: Bernurljeva nejednakosl vrijedi uz neSlo s\ablje prelposlavke. Vidjeti Linearna algebra, polinomi, analiticka geomclnja, str. 221, D. S. Milnnovlc i.

(Ome, npr

je la1::no,
2"..1

Prelposlavimo Ii da je nejednakosl lacna

neko n E N, tada je za II + 1

----+ '". +
n+2

3(n+l)+1

> I +~~+---+-~---~3n+2 3n+3 3n+4 n+1

=1 Ij. nejednakosl je lacna i za

+
/I

._.> I,
/I

(3n +2) (3n + 3) (3n+ 4)

+ 1 ako

je tacna za neko

EN. Dokaz indukcijom je zavrsen

24. a) Za n = 1 je

Xl = 1 i nejednakoSI Xl ~ J je ispunjena kao jednakost. Prclposlavimo (indubivna pretpostavka) da je !vrdnja taena za neko n. Neka su XI, Xl' ... X" x+! proizvoJjni pozitivni brojevi i x J x 2 . . x...x~+,""'l. Tada su moguta dva slueaja: ili su svi brojevi jednaki 1, tada im je sum a jednaka 11+ I i nejednakost je dokazana, iii nisu svi x~ovi jednaki jedinici. U posljednjem slueaju ima brojeva koji su veti i brojeva koji su manji od jedinice. Ne umanjujuci Op~lOst, prelposlavimo da je x.> I, a x.+! <I. Posmalrajmo sad II brojeva

xI>

Xl .. _, X_I, (X.X.+ 1 ).

Proizvod lito n brojeva jednak je jedinici, le.ie prema induktivnoj pretposlavci

Xl

+X2 + ".

+11"~ I

+XnX., I ~11.

Dodamo Ii loj nejednakosli (oeiglednu) jednakosl

x. +X., I -x"x.q = I +(x.- 1)(1 - x.+Jl,

dobijemo
XI +x1 + ... + X.Xo+ 1 >II+! + (x.-I) (I-X.+ln+ I. Prema tome, iz ta(';nosti date Ivrdnje za neko n slijedi da je dala Ivrdnja tacna i :r,a data tvrdnja dokazana.
11

+ 1. Time je

b) Proizvod n pozitivnih brojeva je

x ,~= ~
G. G.

G.

(G)"
G.

=1, tcje saglasno sa a) njihova suma:

Odatle A.~G . pri lOme, "Znak jednakosti vnjedi ako i samo ako je akojex,= ... =x. Na osnovu dokazane nejednakosti
(G.~

x.. c::= ... =c:' ako

Xl

Ij.

i samo

A.) je

2.

KOMPLEKSNIBRO~J_E_V_I

_______

koji predstavlja udaljenost tacke M (x, y) (slike kompleksnog broja) ad koordi. natnog pocetka 0 (0,0) (nacrtati sliku) 8. Neka je z =x+ iy(

+0). Tada je trigonometrijski oblik kompleksnog broja z~ Izl (l~+ i I~)~ Izl (cos 0 +i sin 9),
I

1. Skup komp[eksnih brojeva C={x+iylx, YER, i="\!-lJ*. Oblik z=x+iy

nazivamo algebarski oblik kompleksllog broja z. Broj i = narnom jedinicom.

"\,t=i nazivama

imagi-

gdje se broj 0 oaziva argumell/olJl kompleks/lOg broja z Prcrna lome, x y ~ Arg 2=COS 0 = i~T' 00

oznacava sa Argz

sin r;r

2. Nekaje z=x+iy. Realni broj x nazivamo rcalnl dio, a rcalni broj y nazlvamo imaginarni dio kompleksnog broja z i oznacavamo x=Rez, y=Imz.
Ako je Re z =. 0, ooda se kaze da je
ZER.

Ako je 0 E ( - n, n], tada se pise 0 = arg z i naziva se osnovna (glavlIa) vrijednos[ argumenta kompleksnog broja. 06to je

Argz=argz+2kn (k=O, I, 2, .. J.
9. Neka SL! kOl1lpleksni brojevi zapisani u trigonornelrijskom obliku Zk=fkE(Ok), gdjeje a E(8k)=cisOk=CoSOk+isinOl kompleksnajedinica (u pravcL! 0 .. ). Tada vaie fonnule:

Clsto imaginaran, a aka je 1m z

::'.0

0, onda je

rk=lzkl,

3. KOfljugovano kompleksili braj 7. iii braj kanjugovan kompleksnorn broju I _ 1_ 2 = X + il' J'e Z = x - iy. VriJ'edc formu!e Re z = .. (z -I,. z), 1m z =-- (z -- z). 2 2i

ZI' 2 = f 1f 2eis (8 1 +0 2 );

4. U skupu C de/Joise se jednakost i operacije -+- i

Neka
(I) z,
Sll ZI =X 1
Zl~X!

+ ih,

22 +iY2

proizvoljni kompleksni brojevi. Tada je:

D'

::"=(rcisOr=r n cis8 n (n=O, I, ... ) Posljednja formula naziva sc Moavrova* formula.

=x 2 ,

)'1 = Y2:

II), Vrijedi (za dato aEC)

jzizn=a, zECj={zlz=VaECj=
(3) z! Z2;>(Xlx2~ytJ'"2)+i(X1J'2+X2Yl).
DC

5. Sll"uklura (C, +, )je polje, I],

(i) (c, +)je Abelova grupa (O=O+Oije neutralni elemenat za sabiranje);
(if) (C",", {O J,

n ' r . - . arga+2kn ~ { zk=,'ialCIS--n--lk~O, I, .

., II-I}

II. Eulerove** fonnule:

e''l' = cos <p + f sin q);

.) je Abelova grupa
11

(1 = I

+ fO je jedinica i

u C za mnozenje);

(iii) mnozenje je distributivno

odnosu na sabiranje. cos {jl =

ei"'+e-i'i'

6. Operacija konjugovanja ima slijedece osobine:

ZI

; Sill (P =

--2i-.

ei'l'_e-''l'

+Z2

=ZI

+Z2;
ZADACI

z = z.
7. Geometrijski se kOlllpleksan broj z moze predstaviti kao tacka M sa koordinalama (x, y). Pod ftJodulorn (apsolutnom vrijednoscu) kompleksnog broja podrazumijevamo oenegativan broj

1. Odrediti Rez, Imz,

z:

Izl, argz, Argz,;1 grallcki interprelirali Ie rezultate akoje

cJ
I +"'E;
\/3
fJ-i--I; g)l; i I d)--;

a)

5;;

b)

-+-2 2'

Izl~R+Y',
Neccmo se baviti dcfinicijom komplcksnih brojcva kao skupom svih urcdenih parova realnih brojeva. Vidjeli 0 (Orne, npr. D. s. Milrinovic i ... , Lincarna algcbra, polinomi, analilicka gcolTlclrija, Gradevinska knjiga, Beograd, !9~O (OSIDO izdanje)

l+i)3

e) (i+I):(i-I);

<4

Abraham de Moiv[e (l667~ 1754), rrancuski maternalitar Leonhard Euler (1707- (783).

38

39

2. Odrediti skup taeaka S={zlz=x+iy; x, YERJ u kompleksnoj ravni, koje

ispunjavaju usloy: a) Rez=Irnz; b) Rez<l;

f) 1 <lzl;;;3;

13. Izracunati sve yrijednosti korijena iz kompleksnog broja iii rijesili ell binomnu jednaCinu:

odgovarajll~

c) -! ~Rez~2;
g) Iz-il;;;l;
R

d) Jrnz~O;

a) 0-2i;
d)

b) x'-I=O;

c) x4+1=0;
f) z'3+4i=0;

e) Izl;;;2;

h) Izl>1 "lz-il;;;l;

Ji;

e) Ci-i)'=Ii;

;) -n<argz;;;n;
3. Neka su dati skupovi

j) -<argz::;;-.

-- 2

A = {z Ilz+ij;;;J:' B= {zllzl > I), C= {zIRez+lm z;o; I:. U kompleksnoj ravn; predoc;ti A(1B(1C, AUB, BUC, Ar1(BUC), (AUB),
4. Objaslliti gcornetrijsko znaCellje re\acija:
a) IZ-21+1z+21;;;6;
b) Izl;o;Rez+l;

14. Dokazati cia Sll rjeScnja jcdnacine zn 1=0, Zk=C k, k=O, n-l, :=cls(211/I1); n EN. Dati geometrijsko znacenje tog rezultata. 15. Dokazali identitete: a) x' -I = (x-I )(x2 _ 2xcos 72'+ I)(x' - 2xcos 144' + I);
b) x 2 "_1 =(x'l)"n (x2 -2XCOS kIT + I);
k~l

c) Izl;o;lmz+l;

J) IZ- il-lz+il;o;8.

5. Odrediti komplekslle brojeve koji odgovaraju tackama: ZI (1, 0), Zz (0, I),

z, (I, I), Z4 (I,

,/3), z, (- 2,

D.

c) x2"+I= d)
X2 ".1 _

".I( II
J:=oO

2k+l) x2-2xcos~- n+1 ; 2n

~""1

1= (x - I)

6. Naei taCke koje odgovaraju komp!eksnim brojevima i odrediti njihov po!ozaj u

kompleksnoj ravoi:
ZI=I, zz=l-i, z3='2-3,5i, Z4=

fI (X2 - 2x cos 2kn_ + I). +

2/1 1

16. Odredili Rez, Imz, lzl,Argz, akoje z=(l+j)n, /TEN.

-8i.

17. Provjeri identitet: (Vn E N) (\;fa E R) (1

7. a) Dati su kompleksni brojevi: I" I +i;

+ cos a + i sin a)" = 2" cos"'2cis-:2.

11 E

/1a

1- i;

3 -1- iv/i Napisati ih u trigonometrijskOln obliku.

Da Ii isti identitet vrijedi za 2 cos <X = ei<:o + e -

Z?

b) Kompieksoe brojeve 1" 1 2 pomnoiili neposredno 1 poslije preiaska u trigonometrijski oblik. 8.

18. PoJazeci od Eulerovih formula

ja,

DalisubrojeYiz,=1+iJ3,zz=1+~.
)J
Izracunali

2i sin Ci = eirr. - e -

ja,

izraziti kao linearne kombinaclje slnusa i koslnusa visestrukih ulova: sin 3 x, cos J x; sin4 x, cos4 x; sins x, co 55 x;
SiOl.n X,

z,

~.
tako daje:
b) Izl=lz+q, z/;=i;

COS ZM x; sin 2n +! x,

COS

n+ 1 x.

9. Odrediti

ZEe,

a) z+lzl=l+i;

19. Provjeriti da struktura (C,{O), 0) gdje je operacija 0 a-b (\la, bEC)aob=-T' predslav\ja Abe10vu grupu,

10. Izra6unati brojeva,

z"-",0

i nacrtali svc njegove vrijednosti u ravni kompleksnih 20. Akoje la

. . a+b . I=\b I=l;abj-l, dokazatl daJez=T+ab rea!an broJ.

11. Odrediti sve vrijednosti yCI i ilraziti ih pomoc:u vrijednosti prcdstaviti rjeSenje zadatka za 11 = 2, 3, 4, 5, 6.
SlflX.

VI.

Graficki

21. Odrediti eetvrto tjeme paraleiograma aka su ljemena.

z,.

Z2,

zJ Iri njegova uzastopna

12. I~racllnali cos 2x, sin-2x, cos 3x, ... , cos nx, sin nx (n E N) u zavisnosti od cos x i

22. Ako SU ZI, ZJ dva nasprarnna vrha kvadrata u kompleksnoj ravoi, odredili osta}e vrhove.

41

23. lzracunali sutTle:

32. Ncka je x= -~--+-.-. lzracunati:

i,,j3

A=I+Gl)COSO+(;)COS2B+ _ +C:)COSIlS; ..
B~(';)Sino+G)SiIl20+
24. Ako je !lEN, izracunati:

2 2 a) (a+bx+cx')(a+bx'+cx); b) (a+b)(a+bx)(I1+bx'); 1 c) (a+bx+cx 2 )3+(a+bx2 +cx)3; d) (ax 2 +bx)(bx +ax).

a) Izl-z=I+2i;

. +(;}nno

33. Rijesili jednaCine:

34. Rijdil i sistern jednacina:

a) (J-i)x+(4+2i)y~2+6i,

(4 + 2i) x- (2, Ji) Y= 5 +41;

b) (2+i)x+(2-i)y=6, (J+2i)x+(J-2i)y=8;

25. IzracL1l1ati zbir:

S"~

c) x+yi-2z=10,x-y-l-2iz=20,
SIflI1X
sinN x

I +-,--+_.-.-+ ... +_.__ 2

SIO x 5m x
. IT

sin x

sin 2x

ix+Jiy-(I+i)z=30;
el) (I +i)x+(1 +21)y+(I +3;)z+(1 +41)1= I +51.

(J - i) x + (4 -~ 2i) Y ~I~ (I
Z4

+ I) z +4il ~ 2 -

I,

26. Pokazati da se korijeni jednaCinc

= i (z -

204 mogu izraziti II obliku

(x,}"

Z,

t)ER4.

z,=IHlg(4k+I)6'

k=O

"-'.

I 23

35. Provjcrili rczultate:

Rijesiti jednaCinu z4=i (z+2t. 27, Po

, r-- _ 7IT + 12d a) (l +1)(1 + i\/3)(coso+isltlu)"-,,,2\/2cIS--< 12

e rije.si!ijednacinu

" n (cosk8+isink8)=1
k"l

I+ b) ( .'-~~-.' I-I
(-I

iJ.l)20 ~2' (l-i,!3); r~

(-I i.,J3)" -64. (Hi)'"

28. Dall geomelnjski lumaCellje jednacine

a) Ilz=-~II'= 2: z-+I
29. Dokaza!i: a)

b)

2i = Iz-=,s,:t:-1 1 2z 1

d)-(T=:ijlO--+a) S"'"~

+ ij':il"

36. Provjeriti sumacione rOl"mule:

{ZEC/Z'= ~2(1 +i)}=H(

A+ A)+KA-A},
I,

L
k"'l

"

sinkx=sin--xsin~x/sill-;

n+l
2

IJ

2
,fI

2
X

T=
b)

L
k=J

cos

kx=cos~-xslIl-x/sin-;

n+ I
2

-~(J~- >1'~)-~(' {i+ {i ~ {I). 2 2 2 2

b) {ZEC/z'=i: ={

-;l2'~:2lr

I]

I"
k"'O

(") cos (I

~(/i+J2+iJ2-=-j2).

k"'O

i: (")Sifl(! +k)x=2ncosM~sin'~~x; 2 2
f(

x IH~2 -+ k) x = 2" C05<-- cos --,- X;

-L

K-/2~ h+i/2+.,j2)}
30. Neka je 21=X+61, 22=x+(5x/6-1)i, gde jc XER. Izracunati x ako je Re(zl zl)=O. 31 p '.. (l + i)" . rOYJen11 rezultat -----=2i"-1 (nEZ). (l +i)"-' 42

. nn-(n+2)x. c) I~ (-I) ' ( " ) c05(I+k)x=2 n 5111 nX C05-----, .. k =D k 2 2

~, L.
k"'O

(-1)

k(") . (I +k)x=2 Sin

Sill
n .

X . (n+2)x-mt -'Slll'---'-:

4J

37. Dokazati formule: ,,- 1 kn

a)

f1 sin-~j;;/rL
211

b)

k "'-I

f1
k"'l

"

kn sin---~J2n+ 1/2";_

2n + J

38. a) Odrediti i rjdenje zapisati u algebarskom obliku. (UputslVo: rijeSili jednacinu x 5 - I = 0 algebarski). b) Izracunali cos 18, sin 18. 39. Neka u+v
Sli U

8. Direktno: - - - Zl i j 1 2 "./3 1+- 1--- 1+-

,,_1+iJJ_ JJ

1---:::

J]~

2+~

2i

JJ~3(1+-'-)

JJ

Poslije preJaska na trigonometrijski obJik:

~=~JciS(argzl

, I' 1

2 (rr rr) - rr ar g z2)=T cis ]"-6 = ,,/3ciS '

i v komp!eksni brojevi, laky! da

je IIlI = Ivl = 1. Dokazati da je

-=-(x, y)=(O, l}-zoo:j;

JJ
9. a) Datajednacina smjenom z=x+iy postaje

- - (uv+ 1) CiSlO imaginaran.

i-llV

x+ iy+.../x!+l= I +i_(.../x!+; +x= Il\y= I)

b) z=-(l+i)!2;

c) {zlz2-4iz-7-4i=O)={2+3i, -2+i).

RJESENJA J.a) 0, 5, 5, i'i+2krr(kE::Z), -Si; f) -I, -i,\/2,

rr rr

I I 11 11" 1 i b) -, -, - , -, -+2k1l(kEZ), ___ ;

fi

10. U skupu C,
22

VI ima eetiri vrijednosli:

22244

r::.

-4'

3rt

3rt --4-+2k1t(kEZ),i-t.

k-rr . . w.=cis-, k=O, 1,2,3, tJ. Wo= 1, w! =1, (01= - 1, (1)3=-/ 2 Sve retiri vrijednosti su vrhovi pravilnog cetverougla (kvadrata) sa vrllOvima:
All, 01, B(O, II, C(-I, 01, D(O,

II_

2. a) S={(x, ylly=x}, Ij. simetraia prvog i treceg kvadranla;

11. Kako je r=

1- 11 = t. <p =arg (~ 1)= It, to su sve vrijednosti

n

b) S= !x, yllx<i, YER), Ij. poluravan lijcvo od prave x= I, d) S={(x, Y)IY~O, xER}.tj. poluravan imad x~ose i x.osa;
e) S = {x, y)lx
1

z/~

.~

rt+2krt ~~date sa (01:=ds~~-, k=O, n- J.

+ Y;54)

{(x, y)lIxl ~21\ IYI ~ J 4- x~ :.

I

Ij. unulra~njos( krufuice i krufuica poluprecnika.2 sa ccnlrom u koordinatnom poCetleu;

Sve vrijednosti
3 sa

if! su: ())k=cis~, k=O, n

rr
~~_

2,"

~~11- I

f)

S = \(x, y)11 <Xl +},l ~9), Ij. diD ravni izme<1u koncentri~nih kruznica poluprecnika I centrom u koordinatnom pote/ku i /acke na kruznici potupreenika 3;
J

Prema tome, (.) tilt ""cis-til~ (k = 0, n - 1)_

g) S= {(x, y)xl+(y_ (0, I);

i)

f ~ J),

tj tacke unular i na kruznici polupreenika I sa centrom u tacki

Da Ii jednakost (.) znaci da rotacija oko 0 to, 0) za ligna - prevooi sva rjeknja \i I u odgovarajuca

It

I~-

sve lackc kompleksne ravoi; dio ravoi

U

rjclenja za ej-=1 (oacrtati odgovarajuce mnogougJove) ]2. Prema MoavfOVOj fonnuli je: cos nx+ i sin nx = (cosx+ isin x)~
=

j)
4. a)

pfvom hadrantu izme<1u poluprave y=xJ3 (x~O) i y -: ose.

u nutra ~. . ta ck e na eI"IPS! 9+5= i; Xl 1 fijOst !

b) tacka parabole 1=2.>:+ 1 i onaj dio ravni odrel1en [am para bolam, koji ne sadrii koordinatni poCelak.
5. U op~tem slucaju postoji 1- I preslikavanje skura taeaka Gausove'" ravni u skup kornpleksnih

<"'0

i (n)cos.. -tx k
.~O

(it sin"x=

2r~n (- I Y(;,)cos--1,x sinl'x +

,"0

+/r~t~1 (-IY(

)cos~-h-!xSin2r+! x,

brojeva, tako da je A (x, y) ~ z=x+iy. Prema lOme, odgovarajub kompleksni brojevj su:
Z2=i, lJ=

I!

2r+ I

I! '""

I,

+ i,

Z4""

i I +1..,/3, l~ =2+~. 2

gdje se druga i treea nejednakost dobijaju primjenom binomne forml~le .t.e ~azdl-'ajanjcm realnlh imaginarnih clanova. Odatle, na osnovu definictje jednakosti u skupu ( sI1Jed!: cos nx "'"

2:~on (~ 1Y (~)COSK-2'xSin2'x=cos~X"- (;)cos.-ZX sin1x + ... + p.

6. Trarene tacke su respektjvno:

21 (0, 1),22 (I, -i), Z~ (0, 5; - 3,5), Z4 (0, _ 8). 7. a)

J2ciS~, ficiS( -~). 2 CiS( -~}

gdje je p"" (._ l)n/2 sin"x, n= 2k = (- J){n~ 1)(2 ncosx sin" -! x, n "" 2k - I, (kEN); sinnx= gdje je

b) (1 +i)(1-i)=2; t,;'2fcisO=2.

2rY:-1 {--Oer: t)COS"-2'-1 x sinl'+!:::; G)COS"-l x sin x- (;)C05' ,_0

.-2 0-2

"3 X

sin]x + ... + Q,

~ Carl Friedrich Gaus (1777-1855), njemacki matemalicar

Q=

(-l)~ ncos

x sinK - 1 x, n "" 2k "" (.- I)----r- sin"x, n = 2k - I, (k EN) ..

Na osnovu Izvt'Je[llh fOnnllia dobiJe se.

1 Za n=2 cos2x= (05 2x ~ sm'x, sin 2>; = 2. sm x cos x:

0

I cos 5 >; = - (lOcos x 16

-I-

5cos Jx -I-COS 5x):

cOS]x _=cosJx

(~)cos X SIIl!X =cos'x sin}x =

3 ens);' SIIl 2x,

-

sin Jx =

(~)cosJx; sin x -

3 cos".\: SIll X

sm1x.

21"srn 2 "+lx=o
l3. a)
b) x.=dskrt/J, (k=O, 3), tj

.~o

i~

(_I)",,('J.rI-l-I)SIIl(211_2k-l- l)x k

W"=/2tJS-~= ,/2 (JU-:~>3+iJ2~.J3),

12 2

{x.IX~=I)={(1+i,.h)/2, (1-iJ3), I);

19. OperaClja " je inleroa na C, asocijalivna je, neulralni rie1l1enal je 2E C; IIlverZIl1 deHlt'nal za a jc 4/a (a 7'0 0), vrijedi kOlnUlalivnOSI, Ie je odgovor pOlvrdan

c) {zlz=v=--iJ=i(l-l-i)/Ji (1-i)IJ2j;
d)

20. [nai':in
POStO je

rOS(OjeSin~=j(;
f) h)
1,

coszy;-

(llz6=Ji) =
,-

{(l

-I-iVJ2);
~

1~8k

lzracuna\i I oSiaic vrijednosli "1/2-~-2i.

=

e) zi='ZI2 cis -12-_rr-i, k=O, 2;

aa=)aI 1 =1 i bb=!b!' = I, 10 je a-l-b I-I-ab ()+b+ii(bb)-I-il(O(jj 2Re(a+b)

I+ab

~j5 cis [(2krc- arc sin ~}5

~-l' bodl,

J
"

"=I+"~I)
II !latin
POSIO je

--~~~~--~~--=--"--ER,

Il+abl 1

P+oW

SIO je i lrebalo dokazali.

k=

0:4:
j, za

2krr

iaI = Ibl = I. (0 je a=cisa, b=cls n. Zaln jt

a-Il
cos-~

I=CI$

f1

Vz=O (za 11=2, 3,

n"" I
Z=

rjden]c je bilo koji z E R:

'I

~~O~~ ~

2kn gtljeje oJJk=cis - ' , k=O, II-!

:=_~_sa-l-cos ~:i(silla+$!_~JJ =~-~-0 R. I +cos(a-l-PH,isin(a+p) a-l-p

cos .. _2

(ab# - 1=a

+ p=arg (a-b)-i=ll).

1 r _ 2krr; -_._15. b) Kako jt' \/'! =tJS k= 1,211, dobije se

III natin

2;:;-'

Zbog loga je

No, kako je -~h-' =x11 biee x 2'_ I = (x 2 - I)

=0

"~

n (x- XI)(X-X.)=
~

,
1

z=z=-zER.

"'1

(.(2_

I)

krr

(x 2 _.
_.

2kcos-+ I)

"
11
(0

21. Neka je

24

eelVrlo tjerne, [ada jc

16, Kako je 1+ i=-../2 cis -,

jc z=(!
-

+ j)" = ,,/2"
,_

nil

cis _, Ij.

!~.

Rc

Z=

V 2" cos

-4-' 1m z = ..../2" sin 4" III = ,,/2",

1-<1
i

nn:

1m

22. 2 (21

+:3)

i 2. (Zl

- 22 ),

17, ldenlilel vrijedi

. ',.3

I!EL
eJ%i_Jehie-"j-l-3.;"e-2~'_e-h; 2isinJx-6isinx I =-~'.------~~--"---'=~~_~~~"_""_ (J sinx-.sinJx) -81 -8i 4

D. Forrnirali: A+Bi""'-

l~O k

I (")e

jlD

""(l-1-(,iD)"=

(C _e-"')3

lS.lzlaZi.

Sin X=

--~"-

2J

SI'''';no se dobijc:
1 sin 4x=_ (J-4cos2x+cos4x);

I sin 5 x =]6 (10 Sin X - 5 sin 3x -I-sin 5x), Ij.

"0 Ong 8110 =e'rn2"cos"" tj. A=2"cos"-Ree"i"=2"cos"-cos2 2 2 2 Or"o One

B=2"cos"-lmel'=2"cos-sill~.

,
cos

X'' ' ' 4'

1 (JcosX-I-cos3x); coS 4 x=g(3+4coS2x-l-COS4x);

24. a) SI

=2,-1, nE l6k+ lIU{6k-l-2\, 2"-J,I1E{6k-I)U{6k-2).

b) Sl=(-2),,-I,fl{JkI:, =(-2r, liE {Jk:,

46

47

38. a) xl:="cis(2kn/5), b"O, 1,2.3,4; 25. Fonnirati sum u sm"'lx

~.-~I

Xo= I, Xl <=X4=(JS - 1 +1

xl=x~=(-"J5-1 'l-i~2J5~
b) sin 18"",,(/5-1)/4,

J~~2J5}/4,

,"

CO~

18=JiO+2...;'5j4

(Uputstvo: Korislili identitet

n

smx
sin~x

e
1

U -

sin x
el

gdje je R" =

i ~O

L ---:-,-.
S!ll X
X4

cos kx

X4 +Xl +X2 +X+

1 [(x +~ )+(x+;)+ I] =~
2

=x2 [2eos 21 + 2eos 1+ I]),

gdjeje izvrsena zamjena x=cisl. Prema tome,

Sad a je llix_sin"+lx

S.-:;.l+sin"xlm~~=
2sinHlx- 2 SiO;-1 xcos x+siox- sin (n + I)x sin x +sin nx

+x) + x2 +x + I = 0=2 cos 2t + 2 cos t + 1 =

U

=-x

=CI$ f =:

-~4-~ j. ':'':':'=4''''''::',

-1,./5

gdje treba uttti

39. Izlazi

obzir sve alternacije znako~'a

sin"x (sinlx - lsin xcos x + 1)

27.

4k, e""----, kENo

n(n+ 1)

u+v ilii Z=---"'~'=~-- = - t, \-11[1 Iii} uv-I

v+u

_ (lU = _= _
V[1

I), tj_

+ Z=

2 Re t = 0

III :

je

[:eSIO

imag,naran

28. a) Krug poluprecnika

r=~ sa centrom 3

S (-

~ 0).. 3'
- 1 - .

Pr'lmjedba: Vidi zadatak 20

b) hug polupretnika r=-~ sa centrom S

-}97 3

(2) '3
ZJE

(zp
32. a) ~+bl+2-(ab+bc+ac); b) a)+b);

/(2+6i, 2+ i), (3+6i, 3+ i);,

c) 2 (a J + b) + c l )_ 3 (rib +a2c+ lila +b1e + 2a + c1b) + !2abe; 4" a~ - ab +b1 ,

33. a) x=3/2-2j; 34. a)

b)x=3/4+i.
b) (x,),)=(2+1,2-1);
d) (x, y, z, 1)=(-2,3/2,2, ,1/2),

(x,y)=(I+i,i);
x

c) (x,y,z)=(J-lli, -3-9i, 1-7i);

."'1

36. a) Slavimo cis-=a; tada je S+iT= LOll, Ij

2
a2~_1 a(a~-a-"). n+1 nx, x S+ iT= 0 2 ~_~=ol ---'-:--=CIS "~-" X' 51[] -/slncr-I a(a-a' l ) 2 2 2'

odak!e sc dobiju dale formule sa S, T;

b)

l~ok

i (n)
1

cos (1

+ k)x+ i

I.~ok

(")

sin (1

+ k)x=mx

l~ok

I (')(CiSX)\

itd.;
I

c) i d) sc dobiju slitnim postupkom_ U d) treba kOrls!iti to da je cos 2 a=(I-cos2a).

37. a) Podemo Ii od l.adatka 15_b), imamo

x"~

Skralimo razlomak oa lijevoj slrani, pa slavimo =n = 2"-1

X=

1
,j~ ~-I

~fi (I -cos ~)-=n = 221~-l)"il sin l ~~,

k~1
11

1~1

tj, _._= n

211

kn n sin- ild. 1~1 211

b) Oobija se analogno polazeCi od :tad. IS.d).

49

3. DETERMINANTE I SISTEMI LINEARNIH JEDNACINA

2. Za dctcrrninantu II-tog red a vrijede s!ijedece formule:

(3 )
(4)

gdje Je
Kronekerov* sim bol. Formula (3) za k= i nazi va se ruZl,'Oj determillQllle D po k-toj vrsli; spccijalno za k=i 1, (3) se svodi na (2). Formula (4) za h=j predslavlja razvoj determinanIe [) po k~toj koloni. 3. Neke osobine dctcrminante:

1. Neb su a ij (i, j= 1, n) dati brojevL Delermimllltom l1-tog reda nazivamo braj koji se prcdstavlja sljedecom shemofTl:

II)

(iJ Vrijednost determinanle se oc 11lijenja pri njenoj Lranspoziciji, Ij. aka vrste razmijene mjesui sa odgovarajuCim kolonama i obrnulO.

(if) Aka dvije vrs[e (koJone) razmijene palazaj, determinanta Illijcnja znak. (iii) Aka su dvije vrslc (kolonc) determinanle jednake, ooda je D=O.

a za (iju Sll deflniciju pOlrebna dodalna abjasnjenja. Brojevi ajj nazivaju se element i delenn inante, gdje je i (= Tn) redni broj vrste, j(=T:"~) redni bro) kolone u kojoj:"it' !aj elemena! nalazi. Deterrninanla /1-log reda (za svako 11 E' N) ima /1 vrsla i 11 kolona.
1.1. Minor iii stlbdetermirwlJ/u ciemenla ((ij detenninanLe (I) je dcterminanla (/1 ~ J )-vog reela koja se IZ dClerminanle (I) dobije precrtavanjem i~te vrste i Fte kolone i oznacava $C sa Dij. Broj Aij= (~ I (~J Dij ~ oznaeava kojaktor (algeba/'ski kOllJplement) e!ementa aii"

1.2. De!erlllinanla prvag reda (11= I) koju obrazuje broj all je urravo taj braj {II I Determinanlom n-Log reda (n 3 2) nazivamo braj:
D=a ll A 11 +a12A12+ ... a1nA ln , gdje smo sa D oznaeili deterrninantu (1). Primjedba: a) Primjenom ave dellnicije dobije se (2)

(iv) Dcterminanta se mnoii brojern aka se jedoa i samo jedna vfsta (kalona) pornnoii tim brojern. (Kolona, Ij. vrsla se mnoii hrojem taka da joj se svi elementi pomnoie tim brojem.) (v) Ako SlI elementi jedne vrste (kalone) proporcianalni c!emenlima neke drllge vrs{e (kolone), {ada jc D=O. (vi) Determinanta ne mijenja vrijednosl aka se jednoj vrsli (koloni) doda druga vrsta (kalona) prethodno pomnoien3 nekill1 hrojem. (Vrsti dadajema vrslu taka da oa njene clemente dadamo odgovarajuce clemente druge vrste.) (vii) Osobine supcrpozicije: zbir dvije determinanle reda n koje imaju (/1 I) jednakih vrsta (kolana) i (mazda) razlicitu i-Ill vrslu (kolonuJ jednak JC determinanti bja je i-!a vrSla jednaka zbiru i-till vrsLa determinanti sabiraka, a preostale \'fste ostaju ncprornijenjenc (kao kod sabiraka).
4. Sistelll od 11 Iil1earnih illgelJarskih jednacimi sa 11 nepoznalih (Xl' x 2 , gdje Sll au (i, j= G) i b; (i= G) dali brojevl, zaplsujemo II oblikll
0IlX I
. ,

.'n),

za

n=2,

+aJ1x 2 +

allx\

... +alnxM=b l + {/n X 2 + ... +a 2n x,,=b 2

::~; :~:
(I}l

(/}I

ani a"

(5)

za 11=3 itd. b) Maze se dakazati da je definicija detenninante l1tog refa ekvivalentna sa

D= /:a1h a1h ... a")n' gdje se sumiranjc vrsi po svim permutacijama jl> jl"'" jn skura indeksa

a"lx! +0,,2X2 + .. +aM"x,,=b

Rjdelljel1l sistema (5) nazivamo bilo koju uredenu n-torku brojeva (I~" ~2"'" ~"), tako da je
ailS, +a;Z~2 +

...

+ain~n=bi' za i= 1,11.

1, ~' .... , II. Za definiciju determinante najvece zasluge pripadaju Laplasu''', ko]! JC oko 1772. formulisao slijedecu tcoremu:

Sistem (5)je saglasan (kompatibilan) ako postoji bar jedno rjeScnje tog sistema; u suprotnom se kaie da je sistem nf'sag/as(1IJ (protivrjecan) .
Leopold Kronecker (1823 ." J 89t). njemacki matematicar.

Pierre Simon Laplace (1749-1827), rlancuskl malemi\IICar, frzicar I aSlrOnOtn.

50

51

Determinanrom sistema (5) nazivamo detemlinantu D koja za i-tll vrstll Imu koeficijente i-te jednacine sistema (5), a za J-tu kolonu koeficijente llZ J-tu nepoznalu xj" Determinantom nepoznate Xj nazivamo delerminanlu DjU= G), koja se dobije iz delerminanle D sistema (5) kada se njena J-ta kalona (tj. kalona uz nepoznatu x) zamijeni kolonom oa desnoj s(rani sistema jednaCina, Ij. kolonom rormiranom od slobodnih clanova b], b2 , , . , b sistema (5).
n

3. Rijdi[i nejednacinu: x 2

x 0 3 >

o
x

5. Kramerovo* pravilo: Ako za detennioantu D sistema (5) vrijedi D10, tad a je

D __

xj=Jf

U= 1,11)

4. Dokazat! da jc a+b+c+x+ y+z faktor detcrminanlc a+x b+y c+z b+x c+y Q+Z c+x a+y b+z
te izracunati determillantu.

jedinslveno rjeSenje sistema (5). Akoje D=O i D)10za

barjednoJ(=T~), tadajesistem (5)nesaglasan.

U slucaju D=O i D)",,,,O za svako j= J,n moguce je da sistem (5) ima iii beskonacno mnogo rjesenja iii da oema rjesenja. Za precizniji odgovor potreb no je dodatno istraiivanje.
6. Sistem iinearnih jednaCina (5) nazi va se homogenim ako su svi sJobodni clanovi jednaki nuli. Ako je determinanta sistema 0, lada iz (Kramerova pravila) 5, slijedi da je trivijalno rjeSenje (Xl, "., xn)=(O, .. " 0) jedinstveno rjeScnje

5. Ne razvijajuCi determinantu, dokazali: a) a 1 b l a,x+b1y+c t a 1 ill C, Q2 b2 a 2 x+b 2Y+C 2 Q2 b2 ('2 Q} b} a}x+b 3Y+C 3 a} b} c)
b)

D+

a 1 +b1x a2 +b2 x (1) + b)x

ajx+b 1 a 2 x + b2 a)x + b)

c,

c, =(1-x')
C3

a, b, a, b, a3 b,

e,
c)

c,

sistema (-:o(Vj= G); Dj=O). Da bi homogcni sistem jednacina imao nelrivijalna rjeScnja, potrebno je i dovoljno da je D=O,

6. Izracunat i: a) 13647 13657

28423 28423
b)

ZADACI

28433 28433

17844 -19371 -19372

1. Izracunati dcterminantc:
a) drugog red a

z
z

-2

o
-I

2 II 3 1 4;

ISinx-cos x l cos x sin x '

x) X2+X+ x-I I

II;

/m 2 mll/;
mil
112

z z+1
ako komplcksni braj z zadovoijav)\ lIslov
Z5

b) t receg reda

c)
0
0

3 3 6
2. Dokazati;

I 2

a be b ca c ab

a a' b b1 c c'
d)

a2 b sin ct
csina
J

bsinct
COSet

csina cos ct

ako su a b, c duzine strane trougla i

(t

ugao nasuprot stranice a;

a
(J

a a
*
I?

b -b b b

-c -c c

-d = - 8abed; -d

d --d

a a a a

a a (J b b b b c c
b

z
Z2

i'
z, gdje je
Z=

-2:+12;
4n

J3

=a (b -

a) (c- b) (d- c)
e)

Z2

Gabriel Cramer (l704~ 1752), ~yajcarsb ma]ematicar.

z
z2

Z2 ,

gdje je z=cis

13. Dalaje tridijagonalna deterll1inanla D,,=la,jl~ko daje: 7. Izracunali Vandernlondovu* delerrninanlu: x,"x~

-',

x,
x"

, X,
x"

all

,,--I x, X,,-1

=cos 0, a'i= 2eas 8; ai-I, i = a" j __ I = 1 (i = 2, n). Tudaje Dn=cosnO (nEN)_ Dokaza{l!

14. Nckajc (/;;=0 (i = 2,--;;-), a osta!i clementi dcterl1linante Iltog redajednaki su L

Ookazat!

-"

8- Korisleci definiciju determinallle, izracuna! i: a) !rougaonu determinantll

15. RijeSiti sistcm jednacina:

a) 2Xl'"~X2-X3=4

all
a"
aJl

0 an
an

0 0
aJ; a",

0
0

b)

x+2y~z~1

0
Q""

3xl+4x2-2x3=11 3x 1-2X2 +4X3= II;

c) x+2y-z=2

2x-y-z=O --x+2y=l;
d) x+y+z+{~1J
3x~5y+z 3{~1

a",

a"l

b) dijagonalnu determinantll

2x-y-z=0
~x+2)'~O;

(111

0
(/n

0
0

x+6y+3z~7{~2

o o

2x- y-4z+St=6.
16. Odrcditi aER za koje je sistern linearnih jednacina saglasan i rijesi!i ga:

a"" 9. Ookaza!i da jc DE R, gelje je

i
D~,

a) (a-!lx+z=O

a a b b

(a+llx-ay.--z=-l y+az=l;

b) x+y+az+l=l x+2y+l=O
x+t~",a

c) x+y+z=a

x+(I+a)y+z=2a x+y+(1+a)z=O;

~i;

(a, b, eEC)_

(lx+z=l;
d) (1x+y+z+I~=l

icc

e) x+y+z=6

to. Neka su dati runkcija XH./

grafika. Pokazati da jc

(x) i dvijc

tach A {a, j

(a)),

B (b, feb)) njcnog

x+ay+z+u=a x+y+az+u=(r
X

ax+4y+z=5 6x+(a+2)y+2z= 13.

x y a f(a) =0, jednaCina [clive kroz lacke A i B. b 1(1))

5 5

+ y+z+au=a3 ;
b) aX-f-by+z= I x+aby+z=b x+by+az= I;
c) ax+ y+zo:-.o:4

17. Odrcditi a, bER za koje je dati sislem jednacina saglasan i rijeSili ga:
a) ax+2z=2

11. Iuacunali dcterminantu a)

5x+2y= I x-- 2y+bz=3;

x+by+z",-',J
x+2by+z~4_

5
I 5 5
b) Uopstiti rezultal fla delcnninantu reda n ciji su elementi au=x, illj=a (i::j=j). 12. Dokazati da je dc!errninanta (n -+ I )-vog reda
DM+1

18. Rijesiti sislem hOillogenih jednacina (AER): a) 2X+Ay~3z=O

3x~ y+5z~O

b) 2x+)'--4z=0
3_,+5y~ 7z~0

c)

x+2y~O

(A+3)y+z~O X+AZ~O;

X~2Y+(A+7)z~O;

4x--5y--6z=O;

nb
l =1

aka je ail = 1, i= 1,n:+I;

el) 3x- y+z=O

(. S) 2x+3y~z-l=O
x--y~2z~4{=O

AX- y+2z=O X+AY+(A+ l)z~O;

(!736~

3,,:+y+3z-2t=O
6x+Jy~ 7{~O_

Vandermondc A. 1.

1796), francuski malcmalicar.

55
54

19. Provjeri{j da si5tem

RJESENJA
1. a) 5; 1; I; O.
b) 0; I;
(b~a)(c-a)(c-b);

2x: 3x, -

3X2
X2

+4X3 - 3x4 =0
13x4 = 0 2X4 = 0

+ l1x] -

(b-a){c-a)(c-b)

4x, + 5x1 - 7xJ ..13x,- 25x2 +x3 + l1x4 =O

ima rje.scnje Xl =X2 =X3 = X4 = 1. Da Ii se bez racunanja moze tvrditi da Ii je determinanta sistema jednaka nuli (iii je razliCita od nllle)?
20. Dokazati da sistem

2. Aka L vrstu oduzmemo od 2, 3

4. vrste, dobije se:

,
0 D"", 0 0

2b 0 0

-2, -2, 0

--2d -2d
-2d

""G' ( -

2b) (-2c)(-" 2d)= -8ahcd

Oduzeccmo 3. vrslu od 4. vfste, 2. od 3.

a

! od druge vrsle. Dobljemo

ax+by+cz+dt=O bx-ay+dz-ct=O cx-dy-az+bc=O dx+cy .... bz-at=O

imajedinstveno rjesenje ako su a, h, c, dER j (a, b, c, d)+(O, 0, 0, 0), 21. Rijesit i sistem jecinaCina:

,
b-a
c-b d-c =a{b-a)(c-b)(d-c).

D=

o 0 o

_.Q

o
0

b--Q c-b
0

3. Kako je

a) x+ y+z=a,
x+ky+k2Z~b,

b) ~x+ y+z+

t=a, x- y+z+r=b,
x+y~z+t=c,

I:

~H: ~H: ~H~ ;1~X(I-3X)-2(3-x')+9X~3X'

X+k2y+kz=c, (k+ I, k3~ I);

x+y+z~l=d.

I: ~ ~I~-I: ~H~ :1~2X

lreba daje: _x 2 +3>2x=x1 +2x_3<O=xE(_3, 1)
4. Ako na prvu kolonu delerminanle dodamo oSla!e ko!one, delerminanta ne nllj("nja vnjednos(, prl.'"ma leoremi 3 (vi). Stoga je:

22. Odrediti polin om P :R-R najnizeg stepena koji ispunjava slijedece usloyc: a) P(1)~-I, P(-I)=9, P(2)=-3;
b) P(-I)~O, P(I)~4, P(2)=3, P(3)=6; c) grar,k funkcije y=P(x) prolazi kroz lacke (0, I), (I, -I), (2, 5), (3, 37); d) grar,k funkcije x ~ P(y) prolazi kroz lacke (5, 0), (- 13, 2), (- 10, 3), ( __ 2, I), (14, -I).

IHb+c+X+Y+,
D"" a+b+c+x+y+z a+b+e+x+y+z

b+y c+y a+y b+y c+y ,+y b+y C+z e-b a - c ,-b b-c
(oduzmirno I. vrs!u od 2. i 3. vrs!e) (razvijanje determinanla po elementima l. tolone)

23. Rijesit i jednacine: a) x -- 3 x+2 x-I x+2 x-4 x x-I x+4 x-5

b)
~O;

Sin(x+~) sinx cosx

~ (,+b+c+x+ y+,) I: ~("+b+c+x+y+')

Sin(x'~)
I
d)

cosx sinx =_._a

x
at

.Ji-2
4
x'

Ii

I
bl
-

I-a
x2

""(a+b+c+x+y+z)'!

c) I-x I

1'-- b ~= ~I = (a+b+e +x+ y +z) [ - (c- b)) - (e - a)(b - a)) a-b

l _

"" (a +b +e+x + y+ z)(ab + be +ca - a

c.l.).

2-x

=0;

a, a,
Q"+ I

a' t aj

a,
.

5. I u a) i u b) primijeniti pravilo 3 (vii).

6. a) 147760; b) dodati prvu kolonu na drugu i razviti delerminantu po prvoj vrsl!. Izlazi redom:

. . .... . ,

a; =0; a" ,

n-x
e)
at at at at
G'

a2 ,

a, a1+a2 -x a2 a,

a3 a3
a2+a3~x

D~I~ ~ ~II~'I" 1 z+l -11~dHI)I" -11~dZ+I)Iz'+I)~l+"+"+z. z+ 1 1

I z+ 1 z+ I
Sada je prema fonnuli za zbir geometrijske progresije (vidi zadatak !.3_9.) D=--,

a"+1
Qn+l

0, (OJ

+(lr~j +j).

r-,
,-I

za z1-I.

a3

a,,+an+1-x

"",4, za z=l.

Zapisati gomju trougaonu determinuntu kod koje su svi clementi ispod gJuvue dijagonalejednaki nuli 1 provjerili da 7.a IIja vrijedi iSli rezul1at b) Dljagollaina delerminanlU je islovremeno i (donja rezuHal 9. Konjugovana vrijednosl detefminanle je - ,
D= -i.
I

gomja) !rougaona, Ie zn nja vrijedi

lS11

b b

-,

=( _

1),1: : :1 tj. D=D=DE!{

,, ,

7. Ova je Vandemwndeoya de((~!mlt)anl'l n log d k kolonu delermmante V re a, oJl! cerno oznacili sa V"" PO!l1noiirno k-Iu laj naCin se dobije: "sa - x, 1 dodu)mo Je (k.J I) vaj koloni redom za k""'fI- I, n -2, .. , J. Na

10. Ako ovu detenninantu oznacimo sa D (x, y), tada se data jednacina hate zapisuje u obJiku D (x, y)=O. Ta jednaCina je linearna po x i y, te predstuvlja jednacinu pravca. Kako je, o5im toga,

D
Xl (X 1 -X n )
Xl (Xl -

' ',[1''))-1:

a fla)

Xi l (x] -xnJ
xi
1 (X 2 _

a I(a) =0; b fib)

b fib) 1 a j(a) =0, b fib)

x.l
I-X,,)

x")

jer u delerminantama D(a,/(a)) i D(b,/(b)J postoje dvijc jcdnake vrste, Prema tome, prava D (x,y)=O prolazi kroz tatke A (a,/(a)), B{b,f(b)), sto je i trebala dokazati.

X ... ]-X,

X"_I(X,

x:=f(X.

I-X.)

ll. a) Saberimo redom sve kolone od druge do pete i dodajmo prvoj, a potom oduzmimo prvu vrslu redom od svake vrsle pocev~i od druge do pete (zadnje) vrSle Dobije se (dijagonalna detenninanta)
9 9 D= 9 9 9
I 5

x,

x,

9 0 0 0 0

4 0 0 0

0 4 0 0

0 0 0 4 0

0 0 0 0
4

=9'4'44'4=9 44{vidi :r,adalak 8).

x. I

X;:::i

b) Islim transforTTlacijama (koje oe mijenjaju vrijednosl delerminallle) kaa i u slueaju a) dobije se dijagonalna determinanta, tako da je
D=[x+(n-l)a]{x-"il)"~[

Vandermondeova determinalllil (n - I )-vog reda.

v1=1:
dobija s-e

:j=X)'-Xl>
odakle se dobije

12. Oduzeti prvu vrslu redom od svake vrSle potevsi od drllgc do posJjednje (n+ I J-ve vrstc. Dobije Sf dijagonalna delerminanta, odakle se, pak, dobije trazeni rezuhal

13. Ako delerminantll D.,

(I)

razvljemo po elernentirna posljednje

V['SIC.

dohljemo

V.

"" (x~- xd (x. - x~).". (x. -- x._ 1 ) V._ b V._ l = (X~_I - Xl) (x._ 1 - X.) . . (X'_ l __ x.) V . ~.

V.= (x.-Xj) (x.-x~) . .. (x.- x._ 2) (x.--x ... 1) (

) (x._! - Xl) (X._l Xl)'"

D.+[ =2cosOD.- D._].

SIl

(X._l -X._. 1) (

Prelposlavimo sada da

lacne formule

(2) D"_] =oos (n- I )0, D. = cos nO (illduklivna prclposlavka) Tada je, prerna (1) i {2l,

)(x3 -xd(X3 -X1 )

Ovaj rezultat s-e moZe zapisali u obliku

D.+ I = 2 cos 8eos nO- cos (118- 0) "" cos Oeos nO- sill 0 sin nO =CO$ {II + 1)0
Na osnovu ddinicije delerminante lJ" imamo
I I""COS20, 2cosU

)(x1-xtl

V~"",
8. a)

f1
1;:;:/<.".

(x~-Xj).

Trougaona delerminanta jcdnaka je proizvodu dijagonalnih elemcnala, Ij

QIIQn an"'

Ij. rormula D.=cos nO jc tacna za n = I Time je induktivni dokaz 7..avrsell. 14. Uporedili sa zadalkom 11.b)

Il

= 2.

58

59

-I

15. a)

-~ =60+0,

-II

c) Sadaje D=a l , D,=a 3 , D1=a", DJ=-a". Za a1-

(=-V1-0) je jedinstveno rjdcnje sistema

-2
te jc prcma Kramerovom pravilu (vidi teorcmu 5)
(XI' x 2 ,

(X,y,Z)~(~)" ;,~-)",,(a, 1, -1),

Za a =0 je V"" [J, = Dl = V3 = 0, te je potrebno dodatno razmalranje U lOrn slutaju SiSlem se svodi na

xJ1 = 'j) (Dp

~13,

jer je

D.+ -I -II I
4

I, I),

0), D3 )

-"~ ""180,D1 ",, ~

12

-2

II -II
4

-~ =60.

D,~ I:

b) (x,y,z)={-I,O, -2);

-I I: I~60 -2 I
4

x+y+z=o} x+y+z=o =x+y+z=o x+y+z""O jednu jednacinu. U ovom slucaju dvije ncpom;lle mozemo blrall prolzvoljno, npr x = cr, y = Z = - 0: .... p, Ij. sislcm je saglasan i Ima beskonacno mnogo rjd-cnja iii (Vet, PER)
(x, y, z)=(o:,~, -cr-P).
d) Za ovaj siSlem je
~ I

c) (x, y, 1)=(4, 2, 6);

d) Delenninanla sistema D=6711 4=0, nClerminanle ncpoznalih

D x =]'191, Dy=6-5-7, D,=-]'21], D,=-6 24, tako da je (x, y, z,

0=(a+3)(a-l):l, D)(= - (a l +2a+ 3)(a- 1)', Dp= - (a 2 +a-l)(a- I)l, 0.=(2a+ I )(n-!)\ 0,={<13+3(jl +2a+ 1 )(a- 1):J
Prema lome, razlikujemo Iri slueaja:
(i) a= 1 :o;;.(Va,

r)=(~,~,~, !2) =C~~,~, ~~~~, ~7~4)

p, YER)(x,

y, z, )=(1-'

Cl-

P-Y, a,

fI,

I);

16. a) Delerminanla sislema je

(ii)

(j= -

3=sislem je prolivrjeean;

D~I::; -~ ~:1=0(I+a)(2-1l)'
o
I ,

(iii) a {l, - 3)=(x, y, z, f.I)= ( - - - - - -.."

(jl+2a+3 a+3

a dClerminanlc nepoznalih

e) Kako je D"",(a+3)(0-4), D, =a- 3, D z =a+ 3, D J =6 (a+ 3)(,,-4), to.le za at {- 3,4:

(x,

y,

Z)=(--=.~, _1_, 6);

0-4 0-4

D y = a~,!

Oz= a;l

I,-I -I -JI" 1'-1 -, -}I"-III-; -II

0 0
,-I

za a = - 3 je D = DI = O2 = D J = 0, Ie su pOlrebna dodalna ispllivallJa Primijell1l da se salliran.jem 2_ i 3. jcdnaCine dobije 3x + 3y+ 3z = 18, slo je ekvivalenlno , prvom jec!nacinoI1l Dakle, U oYOm slucaju ima beskonacno mnogo rjdenja. Tako iz I i 3 jednacme Izlazi:
0),

I )(1-a)+ 1 {n+ I )=a (3

(VzER){x, y, z)= ( -,-"~",

19-]Z 23~4z ) -,-".

Za a= +4je D=Oi\D I = -7=FO, lcje sistem nesaglasun.

17. a) Kako je D=2 (ab- 12), DI =4 (b- 4), Dz"""b-12- 10 (lJ- 4) 0 3 =8 (a- 3), to ima jedinslvcno rjdenje
7l\

! = _ (a_I)l

ob1- 12 sistem

MoguCi su slucajcYI
(j) Df-0={a1-0/l.a4= -I /l.a1-2).

Tada sislem ima jedinslveno rjdenje

(x, y, z)== (~~_-4), ab12

~~~ lOb + 2~, ~ (a-- 3)

2(ab-12) ob-12

(x, y, z)= ( ~"(1 +a)(2-a)'

(l+~)'{2+a)'

J-,

1'-1)')
;;(l+;;)(a-2) ;

Za a=3 i\b=4( i\ab= 12) sislem Jlna beskonacno mnogo rjdenja; iz prvc dvijc jednabne iziazi
2--2t IOt-,7 ) (VzER)(x, y, z)= ( - ) ' t .

~ii) a =. O~(D=O /I. DA = - I 1-0)= sislem jc nesaglasan (u (om slueaju prva jednaCina _ X +z =0 je prollvfJecna drugoj jcdnacini x-- Z= _ I);
(iii)

-6-'

Za ab""'12i\bi4(i\a4=3)je

a=

- 1=(D=O, D. = - 2 1- 0)= sislem je ncsaglasan, (ti ovom sll/cajll su prolivrjecne druga

D=O i\ 0 1 1-0, Ie je sislem pro/ivrjecan.

b) Sadaje D"",b(a+2)(a-I)Z, Dl=b{a-b)(a-ll

y-z= -I i treca y-z= I jednatinal

(iv) a=2=(D=0, DA "", 1 4=0)= sislcm je nesaglasan. b) Delerminanle sistema i nepoznalih SU'

D=2a

Dx=3a-2, D1 =-a J, D:=211-a), D,=2a 3 -3a+2. 3a-2 - ( j 2-a 2a 3 -]a+2) t)"" - - . , _ _ _ _ _ _ . ( 2c? 2 ' l a ' ' 2al

Dl""(a-I){ba+b-2), D3=b (a-I)(a-b). (i) Prema lome, za D=b (a+ 2)(a- 1)2 1-o=b fO J\a 1- - 2 J\ a *- I sistern ima jedinslveno rjdcnje

Za aiD (-=Df-O) sistem ima jedinslvcno rjesenje

lx, y,

')~(; ,~c, ; )

Ix,

y,

Z,

dok za a=O=(D= 0, D. = - 2 f-O), te je sislem ncsaglasan.

(ii) Za b=O je D = 0 1 "" OJ =0 /I. D2 = - 2 (a - 1) tako da jc DdO za a 1- 1 (i &=0), Ie jc za &= 0 i\(j;/:-1 sistem protivrjeean; za a = 1, &=0 sistcm se svodi na x + l = I, ;r: + z =0, x + z"" I, Sto je prolivrjecno. Dakle, za b=O sis/em je prolivrjecan.

(Iii) Z<I a= I je D'=' D] = D, = D J ",,0, Ie su pOlrebna dodallla iSlrai:ivallja. Tada se sislem svodi na

18. a) Detcnninanla sistema je

x+by+z=1 x+6y+z=b x+by+z=l,

t~ se vidj da je iIi sistem protjvfjecan z.a a = I lib f. I, a da za a= I II b "" lima beskonacno IJeSenJa.
n1110g0

5 =O.+7)(A-I), -2 )..+7
pa zbog toga (vidi defilliciju i tcoremu 6) homogeni sislem ima sarno trivijalno rjdenje za tada je (x, y, z)=(O, 0, 0) Jedrnslveno rjdcnje sIstema. Za A= -7 sislem se svodi na

_ 'I

/..1- {- 7,1), Ij

(iv) Za a=-2 ra7.lrkujemo bt- - 2 vl!= - 2

U prvom slucaju Q = - 2 f\b -2=0 =0 II Dz = 3 (6 + 2):/00, Ie je siSiem prolivrjecan U siucaju kadJe Q= -2, l!= -2 (~-"O=DI =D 1 =0)=Olsislem se wodi ria 2.\-2)'+ z"" x+4y+ z=~2
x-ly-2z""
I

I}

*-

2X-7 y -3z=01 3x- Y+Sz""OS= >;;-2y =0

{lX-7

Y -3Z-""O =0

{-2X-1Y +Z=_

x~2J-

!>

x+4y+z=.-2

(gdje je posljednja jcdnacina posljcdica prvc dvijc:

Provjerili zadnju ekvlvalenciju i pokazali da Je OpSIC rjescnje sistema (VYER)(x,y,z)=(-2y-l,y, -2y-l) Prema lome, sislern je saglasan' -

5 (2x- 7y- 3z)+5 (3x- y+Sz)=O-:o19 (x~ 2y)=O). Daklc, za A= -7 sislem 1ma beskollaCllO mnogo rjeScnja
(VYE-R)(x, y, z)",,{2y, y. - y) Za ),= 1 slicno se dobijc (VYER)(x, y, Z)=(-=--2!, y, 19 19

za at-I II a t- - 2 1\ h 0 bd ima jcdirls\ veno rjcSenje prema Kramerovu pra vilu; Z8 (a, b)E {(l, I), (- 2, - 2): sislern ima beskonaCllo mnaga rjdenja

*-

~~).

LJ svim drugitn slueajevima sistcm je protivljcCan

c)

Sada je

b) D<:temlillanla sis lema je D=I), Ie sislem ima nClrivrjalna rjescnja (x, y, z)=(132/7, 2z/7, z) za svako zER.

D~I:
D,

10 210

'11"J

0 I
0

10 2&
I

:1~-IHb

c) Za AE ( - 2, - J) sislem ima ne!rivijalna rje:<ieuja: (/..=

~2){V2)(X,

y, 2)=(22, -z, 2)

().= -1)(VzJ(x, y, z)=(z, z/2, z)

~I;

b
2.b
4

}I-l
J

10

26

Oz= :

r 'II"
3 4
=

0 0

}12b }-14-1
I~

-I - I

: 1= 2 (/..2_4;\._ 2)=0-=i.E (2 J6:

A I+A Sarno za ove vrijednosli f. sistem ima nernvijalna rjdenja. Odreditl ih.
e) LJ ovorn slueaju je

1
D=3

3 -I

-I
~2

-I

-4

_ 2 = - 6 0 41

+ 3Du _. 004 .) + (-7)D..... = -6'55 +),33- 7 (- 33),

D'~I:
(i) Za 0

b
210

=4b-lab-l. (Prema Sarusovu* pral'illl)

JI:
1 1

44b+3+8b-4b-04b-4

-7

1b

Ij D=O.

of O=~,

(a'" 1 )b r Oe><1 =t

(x,y,z)= ( ~--,b,--~_
b(a-I)
b(a~ I)

2b--1

! 1\ II ef. 2ub-4b+l)
,

To znaci da dati hornogcni sislcm ima llclrivijalna rjcknja. Kako je 0 44 = --33*0, 10 S~ nctrivijaina rjdenja dobiju iz sis lema 2x--J-3y- z= t
(*) x- }'-2z=4t

sistem. rrema Kramcru, ima jcdins!veno rjdcnJe

(ii) Za a = I 1\ b '# 2. je D =0 II OJ
(iii)

3x+ y+3z=2t
sa Iri nepoznate x, y, z za proizvo!jnu vrijednost t Determinanta log sistema je

0, Ie jF. SISlem prolivrjeean.

6 = 0 44 =

33,

Za a=llIb=- je D = Dl = Dl = OJ = 0, Pokazuje se da Sislem ima beskonal:no rTlnogo 2

a delerminanlc ncpowu(ih

rjeknja
(VZE R){x, y, z)= (2 --.:, 2, z) (iv) Za b=O je 0",,0, Dl = I ",0, siSlem je prolivrjecan. $arrus, p, F, (1789-1861).

6'~_'D"~-55}
6)-..".tD 41 =33t

=(X,}',Z.I)=G[,

-I, -~I, I}

(za svako tER)

6.=221

19, Posta sislem ima nc!rivijalnih rjdenja, to je D=O_ Ukoliko bi bilo suprolno, D-"IoO, onda bi prem:l Kramerovu pravilu sistcm imao jedinstveno, Irivijalno rjdcnje (xl' X~, Xl, x 4 )=(0, 0, 0, 0).

62

Po~to je det~~i?anta fo.n~ata 3. x 3 sastavljena od kocficijenata iz prve tri jednacine u prve tfi nepo~~~e, nJdltl pry:. In Je~nac~ne po x], Xl' XJ , uzimajuti X 4 kao proizvoljnu vrijednast. Zatim

4. VEKTORSKA ALGEBRA

--~~~------------------

provJer1t1 da tako doblJeno fJeknJe zadovoljava prcoslalu, eetvrtu jednacinu. 20. Detenninanta sistema je D = - (a 2 + b1 + 2 +if)f 0 I 21, a) (x,)" z)="3(a+b+c, a+bP+ck, a+hk+ce).
~jden!e s~ moie dobiti K:amerovim metodom. Na drugi natin se dahije aka sabcrcma sve Jednacmc, ~h sa~rcma svc Jcdnacmc posta smo drugu pomnoiili sa e, a trcell sa k iii, na)zad. sa?e~em.o )ednacmc po~to sma drugu jednatinu pomnozili sa k, a [reeu sa kl Pri Ion;;;: sc pnmJcl1Juje uslav I + k -I- kJ = 0 I h) (x,)" z, 1)=4 (s- 2a, s- 2b, s- 2c, 5- 2d),

----;.

.
-,
Q.

l. Vektorom AB =a smatracemo orijentisanu duz AB, gdje su A i B respeklivno

pOCelak j kraj vektora

Rastojanje tacaka A j B, tj. mjerni broj duzi AB

----;. -t
-t----;'

gdjc je s=a-l-b+c+d. Primijenili Kramerov metod iii sabrati sve jednacine 2(x+ y+z+t)=s.

dobill jednaclOli

naziYamo modulom iii intenzitetom vektora AB = a U oznaci loJ ~.JABI, Pravac na kome se nalaze lacke A j B nazi va se pravac iii nosac vektora a. Smjer od A ka B (odreden je s!relicom kod B) nazlvamo smJerom vektora a. 2. Dva vektora a j b su jednaka, tj. a =b ako i sarno aka imaju jednake inlenzltelc, para!elne prayee j isti smjer. 3. Vektor kod koga se krajnja i pocetna tacka poklapaju jc
rill/a
-t

22. a) Iz tri data uslov~.: [(1)= I: f( -1)~9, f(2)= - 3, moguCe je dobiti tfi jednaCinc Ie odrediti Iri nepoznata koeliclJenta, pa Je tra1em polinom dnrgog stepena Y"" P1 (x)=ax 1 + bx+ c. Iz datih uslova dobije sc S!slem j~.dnaC!na
a+

-t

-4

-t

-t

h+C=_I}
9
=-(a,["c)=(l, -5,3),

vektor

0dOl =0)
u

a- b+c=

4a+2b+c= -3
'J y=P(x)""xl-5x+3; b) y=2X3~5xl+7;

Veklor BA 4.

= - Q nazivamo suprotllim vektoram vektara a = AB. Neka su a = AB i b =~ BC dati vcklori, ti. b je poslavljen taka da ima pocclak -4
-t-,....,.~

----;.

....,.

-~-~

-4-

-4

----;.

-t

~.

c)y=3x 3 -5x Z+I;

krajnjoj tacki vektora lrougla za sabiranje):

-+ .....

Q.

Tada je AC =c zbir vektora a j b. Na taj naein (pravdo

23. a)

x=:3; b) x= "6+2k1t, kEN; c) ako sc prva vrs!a oduzme od svih oSlalih, dollije se dijagonaln3
delermmama, tako da se jednacma svodi na
- x (I ~ x)(2~x) . .(II-! - x)~,O=XE {a, 1,2, '.',
fl-

I.) Il1a, b)(3c)c~a+b_ Lako se dokazuju slijedec':e osobine sabiranja vek(ora:

-4 '"7 '"7
-t

-4-+-.-4

1 j.

Ii)

a+b~b+a,
....,.....,.-+~,.-t.-,.

Primjedba: 1ednacina c) .s~ moze. rijdui, a da se ne izracuna determinanta. Dovoljno je zakljucill da se radio algebarskoJ Jcdnabl11 II-tog stepena, koja onda ima tacna 11 korijena. Tako JC za x. = k E {O, I.' . .'. :.II} data delcnni~la~ta jcdnaka nuli, jcr su joj jednake prva i (k + 2)-va kolona. 1a5no,. ~(knvaJ\lcl sve nule, moguce Je zapisali faklorizaciju poiinoma, Ij. sracunat i delenn ina nlll Konstl!! 10 u d) i c) Ie dokazalr:

(ii)

la+b)+c~a+lb+c),
444

(iii) n+O=a,

d) korijenisuxl=(ll,x~=al'

,x"=a"_

(iv)

;+(-;)=0,
44 4

gdje su a, b i c hila kakvi vektori (tj. skup V svih vektora je Abelava grllpa odnosu na operaciju sabiranja vektora).

1I

5, Oduzimanje vektora se definise jednakoscu

-4-4

_~~-t-------f

Aka se vektori a i b dovedu na zajednicki poeetak tako claje CI=AB i b=AD, onda je a+b=AC i a-b=DB, gdje je Celvorougaa ABeD paralelagram
4

-+

'"7

----;.

-+

-4

---.....

konslruisan nad vektorima

a i b (pravilo paralelograma).
4 4
U

6. Proizvod broja k(ER) i vektora a, (i)

oznaci ka, jeste veklor z.a koji je:

intenzitet

Ik ;1 ~ Ikll;l,

(ii) pravac je pravac vektora ;,

(iii) srnjer.ie ist!

iii suprolan srnjeru veklora a vee prema (orne da Ii je k>O

I: <0.

ravni (prostoru) naziva se dimenzijolll tog (vekLorskog) proslora, tJ- ravall je vcktorski pros[or dimcllzijc 2, a 3 je dimenzija prost ora (RJ).

Za svako ;,
(i)

bE V i svako k, fER vrijedi:

~

12. Uredcna lrojka (;,

b, Z)

nekomplanarndl vektora (dovedcilfl! na zajednicki

k(;;+b)~k;+kb
-J.
_-j.

poeetak) nazi va se lrijedrom desne (lijeve) orijentacije aka je vektar C llsmjercn

~ ~ ~

-,

(ii)

(k+')a~ka+'a

na onu stranu ravni vektora a i b odakle sc najkraea rotacija vektora a, da bi se

poklopio sa pravcem i :::mjero!ll vektora kretanja kazaUke na salo.

(iii) k(l;)~(k/);

h, vidi

kao kretanje obrnuto u smisiu

(Iv) l~;=;. Prema tome, skup V syih 'iCklora - ,skalara* R (vidi definiciju 1.2.28).
-~

13. Kada je
-~

.Ie

(!learni vektorski proslor Bad poijem

7. Vektor

ao=~a nazivamo on iii jediniClli vektor vektora ;

-+
(/2,: .. ,

1...".

jedillicni orlogol!(]il1i (rijedar razlaganje --> d= ki +1) +mk zvacclllo koordilUll11011! reprezentac!io!1l vektora d i radl jedno. 4 stavnosti pisacemo d=(k, f, 111)
(;,
-J. -J.

--+

b, Z)=(f, j, 'k),
-,
~

0;1 /0).
.,.,

14. Skcdarni proizvod vektora a i b je skalar

.~.j> ~,.

8.

nlst!
---t

~ektor~ ~1'
SVI
---t

--J.

_.

,,-b~lilllbl cos-r(a, b),

--J.

-,

. j>

su lineamo z{lvisni ako postoje skalari k" k 2 , Jcdnakl null, lakvi da je .

(!n

k" koji

gdje.ie (i)

klQ 1 + k 2 a 2 + ... + k"a" = 0; ako iz te jednakosti slijedi k r =k 2 = .. k,,=O, lada su vektori -.~ ~ lincarno nezavisni. at> (12,
7

_,.--+

ugao koji zaklapaju vektori a i b.'" Za skalarni proizvoel vektora vrijede svojS[ va:

-< (a.

-t

'"~

-j>

-t

b) =

Ci

---->~,.

----> .. ."

a/)=ba,
(k
-1-

(if)
(Ui)

Z)b=k(~'b),
_~

(/"

_?--}

-)-->

--+-l-

(,/.>(b+c)=a-b+u c
-+
--+ -.

9. (i) Dva vektora pravac);

Sl1

k)/'

( Inean/a a 0 su lrtl pravci paralelni

k'

(iJi imaju zajednicki

(tv) (/u=a2=laI2, (v) Zb= 1~;lpr;l; = Ibl prli~;. **

(vi)

(ii) tri vekwra su komplal1nrna ako postoji ravan

)0,

kojom su paralctni.

~;g=ol\l~;IiI;lfO<=>~;J.b.
--J. _.
")--4

zavlsnJ.

Dv~ (~ri)

veklora su kolinearna (kornplanarna) ako i sarno ako su linearno

SlI:

(vii) labl;:;lal,lbl
(viii) Ncka
Sli
~l-

_,
". ..)

a=(oj, a2 , (1J), b=(b 1 , 62 , bJ ) dati preko koordinata.

--+

11. Yuzne posljedice prcthodne lvrdnjc

~) Neka
C

(ER')

vektora a

r:::7:;
!

su ~ i ,; dva nekolinearna veklOra (u ravoi R2), tada se svaki vekt -d or na Je an I salllO jed an naCin razloziti po komponefllama u pravcu

Tada je ;. b=a1b l +a 2 b1 +a3b3'

IS. Vekwrski proizvod vekrora a i b je veklor c =a x b, takav da je:

b:
--+ -.
--->

(/) IZH;i Ibl sinq', (<p~ -r(;, b)E[O, nJ);

--J.

-4

(if) pravac vcktora c normalan je na ravan koju odreduju vektori a i b;

(if) Neka Sll a, b i C lri nekomplanarna vektora (u R J ), tada za svaki vektor prostoru R 3 )
--J. --J. --J. -4 (3 1 (k " , fII)ER J )d=ka+lb+mc. . Prema tome:

d (u

(iii) smjcr vektora definiclju 12).

Z je

takav da je trijedar (;,

,S, ~:)

desne orijenlacije (vieli

16. Svojstva vcktorskog proizvoda:

(i) intenzitet veklorskog proizvoda dva vektora jednak je povrsini parale!ogram a konstruisanog nad tim vektorima;
(ii)

Svaka Iri (Cetifi! v~ktora u ravni (prostoru) su linearno zavisoa, Skup od dva (In) ~me~rno ne~visna vektora u ravoi R2 (prostoru RJ) nazi va se bazom prostora R (R ). r-.-1aksllnalan broj 2 (3) linearno nezavisnih vektora u
Polje realnih brojeva ZOverno poljem skalara, a pojedine realne brojcvc skalarima.

a x b ~ - (b x a);

-4

--I-

---t--l-

,
**
Pfi,'; ""

VeliCina rotacijc mjcri se ug!om izmcdu vcktora a i b, u oZllaci -t(a, b). koji se smatra pozitivnirn (ncgativnim) ako je tn rotacija obrnuta (u smislu) kretanja kazaljke na satu.

I;! cos -t:{;, b) je projekcija vektora ;

na vcktor

b.
67

66

'0

(iii)

k (a x b)~ (ka) x b~; x (kb);

(a + b) x c =
~

........--.-t

-..-..,.

------)

~--t

(iv) (v)

-,

X C

+ b xc,
.... -..;
~

3. Aka je AB = DC, pokazati da je tada j AD = Be (tj. aka je jedan par straoa cetvorougla jednak j paralelan, tad a je cetverougao paraJelogram). 4. Neka je AIA2A3A4ASA6 pravilan sestougao ciji su vrhovi oznaeeni u smislu njegov centar. Koji su od vektora obilaska njegove konture i neka je

axb~O=(a~kbVb~ka, kER)
~

-+-..;

(vi)

axb=

j i
a, b, a,

k a, b,

~.--+

~"-I-

A,Ak+" OAk

(k~

1, 6,

A7~A.l

b,

medusobno jednaki (a koji suprotni)? Odrediti vektorske snme

..dje su druga i Ireea vrsta delerrninante koordinatne reprezcnlacije vcktora ; i

b
--I-

;~ i A.A'h,i,
k'" 1
.~ ~

7= i01,
k "'1
-t.....
-.~~

(A7=A.l .

-+

(vii) 10 x
--t

bl' ~ iaI' Ibl' - (0

-;.+

4-;

b)2

5. Neka je ABeDA! C 1 D\ paralelepiped konstruisan nad vektorirna

-t --,t

17. Mjefoviti proizvod (ri vektora ;,

-+ ..,.

b,

(a x b)'c, tj.

~, oznacava se [-+ ..~ -tel, jcste skalar a, b,

a=AB, b=AD,
Izraziti vektore
-,. --j.
~

e~AA,.

...............

---t

~-+

---.,.

-t -t -t

AC, AB I , AC l AD j , BD, BC I , BDl. CD I , CB I pomocu vektora a, b, c.

Vrijede svojstva:

(,.)
(ii)
(iii)

[~??]

[Zt +;2. b, ~] = [;1' k[;, b, ~]~[k;, b,

ako je trijedar (;,

a,b,e =[b,c,al~[c,a,b]=-[b,a,c]=-[a,c,bJ~_[~

--t -t --t

-t

--t --t

--t

--t -t

-t

-t

b, ;] + [~;2> h, ;],
-t

b ;;] "' , ,

6. Nad stranama trDugla ABC konstruisani su proizvo!jni paraJe\ogrami ABM L, BCPN, CARQ. Pokazat; da vektor; RL, MN, PQ obrazuju !rougao (tj. da je
~~~ ~

RL+MN+PQ~O).

-------).

---t

-t

(iv)

b, ~) desne (Iijeve) orijenlacije, lada je

-t -t

7. Dokazati rnetodama vektorske algebre slijedeca geometrijska svojstva: a) eetverougao je paralelograrn ako i sarno ako mu se dijagonaJe polove; b) srednja linija trapeza (duz koja spaja sredine krakova trapeza) paraJelna je osnovama trapeza i njena duzina jednaka je poluzbiru osnovica; c) prava koja prolazi kroz sredine dljagona!a Hapcn paraielna je sa osnovicom trapcza, a duz cije su krajnje tacke sredine dijagonaia trapeza jednaka je polovini razlike osnovica trapeza. 8. Dokazati da sc tezisnice trougla sijeku u jednoj lacki (Ieiiste Irougla) i da tei:iste dijeii svaku tdisnicu u omjeru 2: 1 racunajuci od vrha trougla. Da Ii leZisnice trougla obrazuju trougao?
~-t------t-t

[a,b,c]=V,
gdje je V zapremiua paraldepipeda konstruisanog Bad vektorima;
.-t-t-t -t-t-t '

I; i 7
"

(v)
(vi)

[a, b, c]=O=(a, b, c) su kampianarn;, a J a2 a 3 bl ci

bI c2 b3 c3

=[;,

b, ~],
~=(cl' c2, e3).
-}-}-t

gdjeje ;=(al' a2, a3)' b=(bl> b2, b)),

--t

18, Za dvostruki vektorski proizvad vrijedi slijedeca jednakost:

a x (b x c)= (a 'c)b-- (a' b)c.

-t

-t

-t-t-t

9. Neka su CB=a i CA=b vektori strana L.ABC. 4 4 Izraziti pomocu vektora a i b vektore paralelne simetrali ugJa
y~
-t -t -t -t

';:(a, b); n-y=';: (a, -b).

~ ~

ZADACI 1. Neka je ABC D

10. Neka su a, b, c nekomplanarni vektori. Dokazati da

Sll

i vekwri

paralelo~ram Ciji su vrhovi oznaeeni u smislu obilaska konture ---t -t ---t para e ograma I neka je a = A~, b-t= AD. Izraziti vektore strana i dijagonaIa tog
II .
Sll

.m=--a-c, n=J2a+2b, p=b+c linearno zavisni. . . . ,. J2 -~

--+
-t - -t
-t

-t

-t

-t

--t -t -t

-i-

-t -t

."l-

11. Vektori m,

11,

pix zadani su
--t -t -t In, rI, P --t -t -t

odnosu na hazu (a, b, c):

-t

paralelograma prcko vektora a i b. 2. IsH zahtjcv k~u greth~dn.?m zadatku, ali paralelograma A C = e i DB =j. zadani vcktori dijagonala

--t--t-t-t-t-t-t

m =a+b+c, n~a+b+2c, p~a+2b+3c, x=6a+9b+ 14c.

-.

-t-t--+

-t4

-t

...

-t

Pakazati da vektori takode obrazuju bazu. Nab koordinate vektora odnosu oa bazu (m, n, p).

LI

ri9

12. a) IsIO kao u prethodnom zadatku, ako je

4>

.~

p=2b+3c, x=a+b+c

-+

In

=a+ 2b - C, 11 =a- b,

-t

-t

40

-t

-.,.

-t

26. lzracunati oX (;, ~)=O, gdjc je

-~-~4>"-}-j.

~=

57 - 12J, b= - 47 + 3] + 2k ,,/6.
4

b) Razloziti vektore baze (;,

40404> _

b, ;) po bazi (;;, ~, ;),

-~40~4040'~

13. Ako su a, b, c kornplanarOJ, tada su kornplanarni

14. Ispitati da Ii jc vektor
->-~

j vcktori

a+b, b+c, c+a.

27. Ako je = 10 i projekcija tog vektora na tj)= 1:' (u, a) izmedu 109 vekLora i ose.
-; -.,. ----t

JZJ

OS!

a~=

- 5,6, odrediti ugao

d=; - 26 + ~ lincarna kombinacija vektora:

.,.-.---t~>---"40

.. ~~.
-.
-~

a) a+b, 3a+c;
4>

b) 3a-b-c, a+b-c,

28. Neka su dati veklori a, b, c. Ako su vektori dovedeni na zajednieki poeetak, dokazati da im krajevi Ide na jednoj pravoj aka i sarno aka je

(I)

a;+Pb+-;~=O, a+ll+y=O, (a, p, y)f(O, 0, 0)

gdje su
~--.

(1,

b, c nekomplanarni vcktori
29. Dijagonale parale!ograma su orLogonalne ako i sarno aka je paralelagram romb.
------? -, ---)

15. Ako su A j , HI, C! redorn sredine straml BC, CA, AH trokuta ABC, dokazati:

a) 2AB+3BC+CA=2C,C, 16. Izracunati vrijcdnost skalara ('f.

--)0

b) AA,+BB,+CC,=O.

_.--+

-,~

,";

30. Koji lIgaa zalvaraju vektori

ako je islovrcmcna

(~,,d;).l(2;-b)

----t

-_

(~- 2b).L(2~+h
31. Izracunati pavrsinu paralelograma konslruisanog nad vektorima
-.

_"--)0

-,t

a=AB 'CD+AC DB+ADBC,

gdjc. su A, B, C, lJ latke u prosloru.

a~2i+j-k,

-t

----jo

---'>

b=-i+j-7k.

----jo

17. Neka su date taeke Ail i All' Na duZi M1Ml adrediti lacku M, lakvu da vrijcdi:
-:==:::;-=A, gdJc JC A dati pozltlvan braJ.

32. Ookazali adicioni !eorem sa sinus i kosmus korisleci proizvode vcktora.

33. D<lli su vektori polozaja ~ = = ~: = oc~ laeaka A (1, I, -- 2), B (2, - !, I), C (I, 3, -2). Odrediti art norlllale na ravn! odrcdcnoj ovillllrima lackama Odrediti raslojanjc ravni od koordinatllog pocetka

l,v;M1 IMM,I

'.

,.

..

.
.

DB, b GE,

Poscbno odrcdi srednju tacku S duz.i Al j Ml

34. Pokazati da vektori

18. Odrediti koordinate {dis/a lrougla ABC (u prosloru).

19. Odrediti veliCinu i pravuc rezultante

------Jo
.'~

;=(1,1, m), b={I, I, m + 1), ~ = (I, vrijednost broja m.

I, /II) nisli komplanarni n'l za koju realn\!

-j.
~

----t

Rooa+b+c
4 4

vektora 0=(2,3, -2), b=(I, -1,3), c=(3, 2, I).

20. Odrediti silu

35. Odrediti zapreminu tctracdra ABCD i visinu koja odgovara sLrani ABC ako je A (I, -1,0), B(2, 0, -I), C(-I, -2, I), D(2, 0, 0)
36. Aka su zadane lri taCke A(;j); B(;l)' C(;3)' dokazati daje povrslna 6.ABC
J-t-~40-~-j.---,>

Fako je
-7
--)0

-'1 F 1 =6,

a=.;: (i, F)==3=' p=.;:u, n=3-' ';:(k, F)=4'

2rr

--7

2It

--)0

~~

1t

P="2irj x r 2 +r 2 x r] +r] x r l j.
37. a) Odrediti komponentu veklora --; normalnu na vektor ;..
1t

21. Odrediti jedinieni vcktor koji obrazuje jednake uglove s koordinatnim osama Ox j 0)" a sa Osom Oz obrazuje dva puta veei ugao,
22. Odrediti jediniene vektore kolinearne vektoru 23. OdrediLi parametrc u i kolinearni. 24. Na prav~u tako da Je
-7

Z 27 + 3J _67t =
" I -2)

b) Za DABC se zna IABI~2, ABC.

~.~,

ICAI=3, a~';: (AB,

-~

---lo

~-.-----jo

AC)=-. 3
IZ

IJ,
--l-

tako da su vektori ;=(tl

_.,.

,= -

b (

I 3

,v

Odrediti ugao izmcou visine i tezisne linije povlleenih

vrha A trougla

25.

1). ~udu komplanarni. Za veee naoeno k vektor; razloZiti po

b
I C.

IMNI =34. Ooredi!i koordinate laeke N. Odrediti parametar k, tako da veklori ;;=(-1, 3, 2), 6=(2, k,

~eklora 8i +9) - 12k od taeke M (2, -1,7) nanesena je duz

.
-4),

MN,

38,

U 6ABC daloje IABI=2, IACf=5,

-.--)

~-~

-t n: ';:(AB, AC)=-.

Izracunati ugao innedu ieiisnica povucenih iz vrhova A j B.

~=(k, 12 pravcima vekLor~

39. Izracunati zapreminu paralelepipeda konstruisanog nad vektorima

~4~----t~----t44--t~-)40

p=a+b+c,q=a+b-c,r=a-b+c.
-t ---'> '-7
----t

---'>

-;

Odrediti orijentaciju trijedra (p, q, r) ako je trijcdar (a, b, c) desne orijentacije.

70

71

_~-+~_;t

40. Nckajc

~~(I,

I, I).

b~(I,

2, 0),

7~(1,

I,

I)
pr;; b
7 7

52. Koje uslove (reba da ispunjavajll vektori a i b(a, bfO) cia bi vaii.!,: jednakos!I:

a) Izracunati

;'(2b+;); COS 1:: (; I;, ;+h);

7

(i;--2h),
--+ _.;

b) Nab komponentu vektora a normalnu na b-c.

--t

--+

--+

-;

-7

--1'

-->

c) Pokazati da su vektori (2a-b+c, 2a-5b+6c, Ila--13b+4c) ortogonalni i da cine bazu, d) Naci koordinate svakog ad vcktora a, h,
--+
"--4
~

53.

a) 1;;+bl=l;I+lbl; b) 1;+bl=l;l-Ibl, c) 1;~bl=l;I+lbl; d) 1;-bl=l;l-Ibl ; c) I; +hl=l; hi Aka su ;, b, ~ proizvoJjni vektar!, da Ii Sll vektori
qa- pb, rb-qc, pc
-+

-+.....

-t

-t

ra kompianarn! za sve p, q,

-t

rE

R')
.

--;.

-.

-t

C U

odnoslJ na bazu zadanu

Ll

c)

54. Nad vektorima

;= 5;+ 2~;, b= ;-_. 3'~; konslfuisan JC paralelog ram. Aka jc

Ipl=2J2, Iql~3,
-t
~-t
-+-4 n 1: (p, q)=:j'

41. Neka su AA" BB"

eel

lelisne linije trougla ABC. Izracunati vrijednost izraza

-----+ . - . . ce, +BCAA, + --------+ CA BB,.

d~AB

--+ --+

izracunati dufinu dijagonala paralelograma i ugao izmedu lih JijagonaJa.

42. Provjeriti identitet

I~ + bl' + I; - hi' ~ 2 <1;1' +Ibl')

i geometrijski ga obrazloziti.

55. Odrediti unutrasnje uglove trougla Ciji

C(16, ~6,-11).

Sll

vrhovi A (5, 2, - 4), B (9, - 8,

3 ).

43. Dokazati da je perifcrijski llgao nad preen'lkom polukrllznice pravi ugao.

44. Zadani
Sll

56. Neka su ~, ~, -; jedinicn', vektor'l, takvi da .i e

-J. n --t .-... 1t .~~ -, 21t 1: (v, v)~-, 1: (v, w)~~, 1: [lV, v)~ 1 .
..j>

vektori
-~

....

-J.

....

'1'

-~

a=II+2v, b=5u-4v,
.. ~ --t .... .... .)
-J.

Ako je; =

Z' +;, 'j; = ~-; +;, izraClinati povrsinu paralelograma kanstruisanog

--t
_~,

gdje su

IJ

i v jedi nieni vektori. Izraeunati -1= (11, v) ako je a .1 b.

-lo

nad vektorima a i b 57. Nekaje

vektar vlsine na a gdjcjc

45. Ako je simetrala ugla trougla normalna na suprolnu straml, trougao je jednakokraki. Ookazati. 46. Ookazati
SiOllSOU

AB=3;-4~, BC=;+S~,
~

1;I=l~l=l,

i: (;,

~)=~.

Izracunali

i kasinusnu [careOll! (za trollgao)

~ ~

duzil1l1 vis'me trollgla ABC povuceuu iz vrha C.

.; ( I 58. I" Oati su veklori a= 1, , vektor
II

47. Ookazati da su tacne jednakosti

~

MA'MC~MB'MD, MA'+MC'~MB'+MD',

-.

-,~

---t

------+

---t

I'

I), 7b ( 2 , ~ 1, 2). " c~(I, ~I, 2). Razlozll' = no nravcima vektora Izracunatl ugao SID ga veklor ;
l'

~,

t, ; xb.
--t

-~

ako je eetvorougao ABeD pravaugaonik i M proizvoljna lacka

--t-lo
-~.... -J.-~

prosLoru.

zatvara sa ravn! adredenom vektorima a i b. 2 Neka su ~ i

48. Ncka je a.~ 1: (a, b), B~ 1: (b, c), r~ 1: (c, a). Dokazat; da je jednakoS!

b nekolinearni.

Dokazati

1
cosC( cosy

coso:
cos~

cosy
cos~

=0
gdje je
--t .... -lo

polreban i dovoljan uslav kompJanarnosti vektora a, b,

-"-J.-t

c, (Ial !bllcl-i=O).
....
-J. (J ....

-J.

-4

....

D~

--)-,,--t

49. Koji uslov moraju ispunjavati vektort a, b, c da bi It xc, c x a, linearno nezavisni?

-t ........
-t-t-)

x b bil'l

--t.... -'. -J. -.-t 2 Os;m toga, D~(axb)'=lal'lbl'~(ab).

~
77

aa

ba

D,

~ I~~ ~il, ~ ~~
D,

gl,
4, J); D(4, -- 3,5) Ide u
1
1

50. Dokazati da su vektor'1 a x b, a x c, a x d komplanarni. 51. Provjerili raeunski i gra ricki: --t 1 -4 --t 1 ..~ '1'
a) a+;.:(b'-a)=2(a+b); c)
-J.

59. Pokazat; da taeke A (3, ~ 4, 1), B (2, ~ 3,7), C (I,

jednoj ravni.
-t -)
-~

---~--~b.

a+b

a-b

-t

----iI 60. Ookazati da je l~=IAAd2=2(b2+,:2)

"-4(['

gdjc je AAj veklOr leiiSlllce

73

72

troug!a ABC, lIok su rezultat

0,

b, c JUline strana troug!a ABC. Zatim provjerili

RJESENJA
L Posta je ABCD par<lldogram, 10 Je

BC =~U;=b, CD = - All =
--;.

-~, ~1C = A"Ii + B~C:

, .... --+

=; +b,
~
-t I". .. odakle se doblje a="2(e+f).

61. Nekaw

a~(k,

-t

~~

I, 4),

b~(I,

-2, 0),

c~(3,

-3, 4k),
~ -~

2. Izlazl

Izracunati zaprcrninu V(k) para!e!epipeda konstruisanog nad vektorima;,

-t

b, t

;=AIJ =AC + C-O+ DB (AC =~,

Sheno jc

CD= .- G,

DB =fJ.
._.,

Za koju vrijednost skalara k Sll kornp!anarni vektori a, b, c? Za dobiveno k raz!oz,iti vektor ~: na komponcnle po pravcima vcklora ; i

b.

b=Bc""n-D+DA+AC=-----t
_~

DB

AD+AC,lj
(CD= -

----->

.....

I ......

2BC=AC-DB,b=:i(e'-f)

62. Dokazati jednakoslL

a)

1;1' + Ihl' + IZI' + I;; + b+ :1' ~ I; +hl' +I'; +ZI' +I: +;1';
-+-t
-~-+

J. Neb je AB = DC =a; onda je prema deltniClji zhira veklora

..

-t

b) (a x b)' (c x d)+(b x c), (a x d)+ (e x a)' (b x d)~O;

-+--)0

-+--)0

-t-+ -+

-+-+

..}

:;iD =AB +lict +CD =;+112 -~

IJ.

v(h =BC +~~~.

c) ax(bx(cxd))~[a, c, dlb-(ab)(cxd);
d) d((axb)x(axc))~(a'd)[a, b, e];
e)
-} -+ -} -+.} --;.
-~

-t

-+

-+

-}

--;. --;. "'} -+

."}"'}

-+

--}

--}

--Jo
--;.""}

AD=BC,
1 --}
-+"} --}--;.

~to

je i treba!o dokazati"

lac adl (axb)(cXd)~bZ ;;;r

""}"+

-+--"l"

-+

--;.

'+

--;.

f) a~lbl,b+lbl,bx(aXb)
"7

- \-

ab

--t

(&fO),

63. S(a sc mOle reci

--+ --}
-t
(1=

veklorima a, b, c ako je zadovoljen uslov

-jo

--+

--}

--}

--+

5.

AC=AB -t-llC=AB'-t-AD=;+b;
Ati! = Xi/ +BBJ =AB+-AA'j =(1-!-c; AC =AC+CC! =;-!-b-l-~; AD! =AD-I-D"D ","6+;; lTD =b-~; ED) = BD -I- 1m] =b-; +:~.
I 1

(c x b) x

(c x a) x b?

64. Neka je ABC D pravi!ni (clraedar. Izracuna(j: a) ugao izmedu nasprarnnib ivica; b) ugao izmedu dvije slmne tctraec!ra, 65. Dokazati da se visine trougla sijeku u jednoj tacki.

6. Prema definiciji oduzimauja vektora je (nacrtaj stiku)

66, Neka su h,,=AAJ, hb=BBl' hc=CC vektori visina i a=BC b=CA c=AB l dui.ine strana trougJa ABC. Dokazati da vrijedi jednakost
j ,

"+-~-~------+--}-~

RL=AL -AR, MN =BN-BM, PQ=CQ-CP"

,

Sabiranjem tih jednakosti, lIa osnovu komutalivnosli i asocijalivilosli sabiranja veklora, dobijemo

a hu+b hb+c 11,=0.

2 --}

2--+

..1--+

--\-

RL +Aiil -I-PQ = DtL-liii)+{BN - cP)+ (cQ-AR),

....

tj.

RL'-I-Mil +PQ=O

67. Aka su ; i bdva data uzajarnno norma!na vcktora i k skalar, odrediti vcktor ;
koji zaclovoljava jednakos!
--} "t

7. a) Neka se dijagonaJe l:clverougla ABCD sijeku u lacki S lako da se polove, Tada je

a=AB =AS + SB ="2(AC+ DB)='i(e +j),

__ ._~,,--->I_--->-----t
-;

-----t ------..

---.

----->

----->

I -.

.,

-+ --+ --}

axr=b, a
68. a) Nab vcktor ; iz usJova
-~"+

r=klaI

--\-

1.,
_.--;.

....

-----t-----t

DC=DS+SC=-(DB+AC)=-(f+e), lj, DC=AB. 2 2

Sticllo sc dokazuje da je AD = BC (iIi se korisli rewlla1 iz zadalka 3), tj, usloy je dovotjan. Neka je 6elverougao paralelogram. Sad a je

ra=a, rb=p, rc=y,

gdje je

-+----+

-+--+

;~(2.

-4, 3),
~

h~(3,
b~(2,

-I, 5),

Z~(I,
Z~(I,
~

-2,4) i (a,

p, y)~(I, 2,

{l}

AB=AS+SB=).AC+~IDB,
Iii

lj.

;=A(;-I-b)+~(;-b)
~ i bnisll
kolinearni, slijedl

3).

b) NaCi vektor r koji je normalan na vcktore

~P._+~-I)+b().-~I)=O,
~

odakle, posto
I

;=(3,2, -I),

-I, 3),
~ ~

I, -I)

A+~-I=OAA-~=O_A=~=-.

Kakav jc odnos vcktora a"b, c ako zaclalak ima netrivija!no rjdcnje r

+0'1

lz (1) sad proizilazi da se dijagonale polove, tj. usloy je i polreban.

74

7S

b) Neka su SiT respeklivfiO sredine krakova Be i AC Irape7..a ABeD. Tada je vektor srednje hnije

a odavde zbog linearne nezavisnosti vektora a, b, c slijedi

(I) ~-2+ yJ2=0, 2y-z-=0, -'x- y=O

.... -. -+

sT=SA-++AB +BT iii ST=SD+OC+CT.

Sabiranjem (e dvije nejednakosti i grupisanjem sabiraka dobijemo

x,/2,

2ST= Ij.
-----+

Ali + DC + (SA +SD)+(iiT +c'i\

+ DC)(=SA +SD=O=BT +CT)
--+ ----+

1.------.-t

-----+

....

-----+

. _" .....

Kako je de(enninanla tog homogenog sistema jednatina jedoaka nuli, sistem ima netrivijalna + , rjeScnja, Ij. vektori ; , n, p su lincamo zaviSUl. Pri tom npr, jz prve clvije jednaCine sistema (1) proizlazi
Z= 2y,

ST=- (AB

x=

2y(yjO, yE R), taka da je

8. Neka

SlJ

vektori slrana trought

~ 2)'; -+ y~ -I- 2y; =0.= -

2;;; -I- 2p =0

Neka su

;= Be, b=CA, ~ = Ai (=; +b+: =BB=O). M I, Bill i CCI te!i~niee (naenaj sliku). Izrazimo vektore Ie:!i~niea preko vektora ;;!rana: AAI =AB+1BC=;+1;
_ ------+

Komplanarnosl, \j. linearna zavisnosl vektora m, n, p proizlazi i iz [;, ~, ;]=0 (S\O se lako provjerava). 11. Treba dokazati da su

veklori;;,~,; linearno

ner.avisni Analogno, kao u prelhodnom zadatku

1---.

....

1 ........

I ....

0'.; + ~~+)';=O-=(a+ P'i')'); +(1+ Jl +2y) 0'.+Jl+2y=0, a+2Jl+3y=O=(a,

-+

J ....

-->

b +(0:+2/3+ 3y)~ =0 A (;, -g, ~) je ba7.3 -Xi-!- Jl+ y =0,

(I)

BB I =BC+ CA=a, 5.b=a-'2(atc)='2(a-c)

p, -()=O

.------.-t

1----+ I.... CCj=CA l-'2 AB =bI C=

------->

(a"/C)12

-->

-+

1~
C "'-

...
a-

I ....

2c
.------.-t-....

(posto je detcmlinanla f 0), Ij. veklori (;, ~, ;) tine bazu PO10 su lineamo nezavisni . Prema tome, svaki vektor se maZe rastaviti na komponente po vcklorima Ie baze. Iz l1Sl0Vil
I

Neka je T presje<':na tatka

-----+-

------+--+----+_

teZi~llica

AAI i BBl' Tada su vektori AT i AA"'

kolineami, a ista tako i

--. .------.-t-+_

-;=a;+j3~+y;,
slieno kao u prethodnom postupku, dobijemo siSlem
ct +

vektoo BT i BB\. Zata je AT=kAA\ I BT=IBB\. OSlin toga je AT=AB +BT, Ij kAA\ =c +IBBI> odak!e, uVrltavanjem vrijednosti (I) za cktore teMnica, slijedi nakon sfedivanja:

(~~D;+( k +~-!)~ =0.

+ Po~!O a I c

p+y =

6, ct -I- j3 + 2y =9, ct+ 20 -I- 3y = 14,

~

koji lma jedinslv~lO... r~senje (ex, 13,1)=(1,2,3), Ij. postojl (jcdinstveno) razlaganje vektora x po veklorima baze (m, n, p).
zaVIS1l1, Ie 12
---+-

nisu kolinearni (prcdstavljaju vcktorc strana lrougla), nisu liucarno postjednje jednakosti slijedi

k I ---=0
2 2

'2

k+~-I=O

12. a) Izlazi x

""II m +il n +11 p.

x (;+b)+ y(b+~)+z (;+;)=0.

4.......

7....

5 ...

'

odakle se dobije k= 1 ="). Sada je ISli zakljutak se moze izveSli iz

13. Provjeriti da je moguCe odredili Ilctrivijalilu lillearnu kombinaciJu

[~+b, b+;, ;-1-;]=[ -;, -;,

i ~to znati da se svc to sijeku u jed~ tatki. Premajednakostima (\) neposredno slijedi da je + BBI + trougJa) tako~e obrazuju lrougao.
Ij. Iclisniee

-b]= _. [~, b, ;]=0.

teZi~nicc AAI

AAI i DB, sijeku se u omjeru 2: 1. Analogno se dokazuje da se u istom omjeru sijeku i

eel'

b)

lie

AAI

CCI =0, Io znaCi da tefi~nice(bilo k6g

CA, tj

16. Radi kratkoCe 7.apisivanja, neka jc

----+

9. Vektor sime/ralc ugla y kolincaran je sa zbirom orlova vektora ; "" CB i h=

s 1=aO + bo =-=t -I--=t.
... -+ ...

CD=d~c,

Ai! = h, AC =~, AD = d. Tada je ...

-+.------.-t .... '.--.-..... .......

DB=b-d, BC=c-b.

1z1azi

1"1 1&1

Na isti naCin je simetrala spoljasnjeg ugla rr-"{Irougia ABC, koji obra:wju vcktori;

... .......... a b s '-1=1lo - bo =--::0 "- -=to

! -

b:

...,

---------t
I

...

--"'.
I

17. Ako je 'l=OM l vektor po!ozaja tacke M.(k=l, 2) .... ..... --> kolincarni i vrijedi - - - " -1 , Ij., -~ MIM=).MM r.=).h-r),
odakle slijedi (rjdavanjem po r)
+
~,

r""OM, tada su vektori M(M

MMl

1"1 Ihl

,~---'

'.-I-Ar z
IH
-+

...

Za

t..= 1 dobije se poloviste dufl M 1M2:

="2 (r, +r2)'

I ....

18. Neka su rl' r" r~ respektivno vekton polozaja vrhova lrougla ABC i nekaje AD te1:isnica iz vrha A. PrC!TI3. predlOdnoITl 7.-adalku (D jc s(cdnja tatka stranl' Be trougla) vcktor polotaja tacke D je

--+

"

-->

26. coso=

;'b -56 g .~=--~=-loillil 1]-7 13

----=-=-- /\ qH, (0,
a~

...
Vektor p!ozaja
leil.~(a

rD=i(r,+r,l

-+

-.

27. cos!p =

- 5,6

(vidl zada(ak 8):

1,1

180] =qJ = 124 0 3,4'

JO

28. DokaZIITlO daje uslov (I) dovoljan. Ncka je Ilpr ytO. Tada rjdavanjCfJl jednakosll po c, uz smjenu '(= - (0:+1'3), dobija1l10:
odakle SllJed,

.., 1- --> --+ r'=3',r 1 +r 1 +r})

c =-----=a+---(h-o),

-, a;+pb
a:+f3

-->

P .. -,

a+p

-~ .

Ro=(cosO':, cosp, c03/)=-14(3,2, I), gdje su (CI, (3, r) uglovi sto ga

)14

lJ. kraj veklOra ~ letl nu pravoj povuecnoj hOl kraj veklora; I (iii JC ;=~=;;) Provjenmo da je uslo'>' (I) potreban. Neb kraj vektora ; leil fla pravoj koja pro)azi krOl krajeve

, ,

vektora ; i

yekta!" R zaklapa s koordinatnim osama, tj, sajedinicnim ortogonalnim trijedrom (i,j, k) ortova osa Dekartovog (desllog) koordinamog sistema

~~ = ~ +t (b - ;)=-0- t); + It:

~1C=:-+h.

I;, Tada postoji skalar lEI<, lako da je - ! - ~ = 0, Ij. uslov (I) je po/reban
I

29. Za paraieiogram ABCD oznaCimo vektore strana AB' "":

M)=b

Tuda su dijagonale paraleiograma

!5B"",;-b (vidi zad.

I), teje

11. Trazeni yektor je ;0 = (cosq:>, cos qJ, cos 2rp), tako da je cos 2 [(+cos l l3-+cos 1 'fEE 2 cos 2 tp + cos 1 2rp "" I. IJ. cos2rp+cos12Ql=O?>-cos2qJdO, -I:, iii (2!pE[O, IT]) (cos 2!p"" O=rp =
Dakle, (raleni ort je

;it DB ~(;+h}(;-b)~ I~I' Ibl' ~O =I~I-Ibl ~o=I;1 ~Ibl,

sto znaCi da romb i samo romb (ad paralelograma) una okomite dijagollak
30, Uslovi ortugollalnosti implicrraju

i)

V (cos 2!p = - I

='i)=~)

(Z -+ b)(2~; - b)= 0i\ (~- 2&)(2; "t-b) =0 ~~21;ll_, Ibl +;-;; 0i\ 1 1;1 21&1 3;- b= [)
1

eo

ElilillHacijom ;,

i; IZ z.1.dnjlh jednaCina dobiJamo

21;1 1_21;;12~81;11 = Sibil=-

~ 61~;ll -+ 31 1 1 = ;1
,,~ --+ U I 21. Ort vektora u je ~= T=------:;;C= (2, 3, - 6), Ie su trazeni ortovi kolineami sa II;

1111

/2 -+Y+6'
1

I'<J=

., (236). 7' 7' -;:;

j
I

k
I

31. KakoJeaxb=

=-8!+!3j+3k,
,,/2.

-I
23. Vekwl'l ; i

-7
.)242 = II

bsu kolinearnl aka su

im koonJinatc proporciona!ne, tj. aka je

10 JC

~i'=~"" -~=(II= -~/\v= ","6).

24. Sad je (vidi zada(ak 22)

P=

I; x bi =

,/~8f+J3l+]i = ~,

32. Neb su jedinicni vektori

b u ravni Dxy tab,j da zakilipaju sa osom OX uglove IX i ~ respckrivllo. o

;/i=;M+;VN =;.IIIMNlort MN =;,II!MNlort(S7 +9j -12k) , ,

~

Tadaje 0):::(;,
(I)

..

=21- j

+ 7k 34

_ _ _---=-= =21.,. - j.. + 7k 34(Si +9j-. _" 12k)/17, .)Sl+9 -+ 121

~

Si+9j-12k
1

b)=13-[( i vrijedi ~'bo=I'cos --):::(~, b)=C050l-0')

OSlin (oga je
(2)

tj. imamo dva rjeknja 7-3. tacku N:

Nd18,17,
25, [;,

17),N1 {-14, -19,31).

~. bo = (COSet; +sin et .j){cos j3' +sm p cosacos j3-+sin 0': sin (3. Uporedujuci (I) i (2) dobije se adicioni (eorem za kosinus:

.JJ=

b, ~J=

=O=kf~l-], Zak=max{~6,

-I 2 k

J k 12

cos (13-- a)=cosetcOS ~+sin IX sin p,

6+2k

o "I

~(6+2k)(--6-k)~

(odakle supstitucijom

0:

sa

-0':

dobijcmo adiciolli teo rem za zbir CI+P).

Vektorskim !llnofenjem vektora IltJ ! b o dobije sc:

(!')

-6}. -3:=-3je

;;oxb(J=on(~xbo)l;oxbol=ksin(j3-!X)

(P-CIE[O, rr:]),

IJ

;=xb+ y~=( -1,3, 2)=(2x-3y,

78

~ 3x+ 12y,

(2')

;0 x bo = (cos cr' i +sincth x (cos p. i -+ sin p,j) = (sin !3cOSct- cos Psin 0:) k.
79

lz (I') i (2') s!ijedi adicioni teoreltl za sinus.

Formula (3) moze sc smjenom

33. Veklori

~=.

(n+r) zlIpis<ltl

sirncincnorn obhkll:

AS =b -; = (1,
~,

- 2, 3),

A7 = ~ - ; = (0, 2, 0) lei.c loj ravni, pa je orl norma Ie na lu [avan (h-;)x(;-;;) -3i+k

U

141

" =, "I:;I;_x,~:,:1 ,;.x h

a

110

~::;:'-~'4--,--->-'

-~"'-=-'.

)(b-a)x(c-.::d! Projekclja vektora

,/10

(b iii;) na ~) je

+-+ -t-> ..,... - 5 , 5 aflo=bl1{)=C/Io=-~::::, Ie JI: d=-==--- rastojanje ravni od koordinalnog poeetka

\./10
2

,,/10

JIO

Ie Je
cos -j::: (I., lo)=-~--:r=------:=--='=-=-- ::::;0,42, Ie je -j::: (I", i b l:::::65" 13'.

34.

po~[o

je

'.

t. t~

[a,b,c]= :

~~~

II

mill0
m+l m
=

1'.11'.1 {]<)J21
2

J91

o
-2

10 veklori a, b,

-I -. ->-t

"'I

~ =2 to,
39. Kako jc
In

niSI! komplanarni ni z.a kakvo

[;, ~, ;]=[;,;- 2;, ;;-2/;] = 4 [~, ;. i;]= -4 r;;, IS, ;;'.1.

to je Ilijedar

35. Zapremina lelraedra je

V-~I[AB,AC,ADll_I6 6

/-:1
I

-: I
Ii

(p,~,;)

lijeve orijentacijc (pOSIO je

-j:::(a~-b,

(~,

b, ~l desni tfljedal

cos

....

-~,,~

a+h)=--.

--,

-\./7
7

povrSina slrane nasuprot vlha C je

"
~

b)

komponenta vektora x koja je norma Ina na veklor \ JC

~~

36. Prema definiclji vektorskog prolzvoda je

2P=

~.

ICA x cn', ' ' it;, - ;3) x (;) -;'111 = 1;1 x :1--;1 x ~'l 'I x'll,

X",=x~-~::;.-y

--t

X'Y""

(Vldl zadatak 37)

..

iJ'I'
U ovom slucaju je
--->

'1

P="2i"
(I) x=x.,+ky, x.fl.)"

1-,

....

-,

_ .. .

_.

x '1-+'1 X'l +rJ x

',I.

a. =ll ~ -":i' .....:::;.'- (b - c)= i komponenta vektora a normalna na vektor h - t,

..

....

IJ' (b~c)

".

"+

-.

....

..

-,

"

".

Ib-'I'
c) Za

37. a) Treba napraviti razlaganJe vektora ;, tako da JC -'..... ---t -+ .. tj. x.~ JC kompo_~enla veklOra x ~orn!.ajna na J'

vektore;.::2;"-h+~, ~=2~-5h+6(.~,; =11~;-13b+4~: vrijedi ;';;=;';=;';=0, S(O

znaci

-.

-'"

da je skup p, q, r vektora ortogonalan i nijedan od vektora nije nlJla vektor. Slijedi da je ([;, ban u prostoru.
'. -+ .... .,

q, ~)

Mnozee! (I) sa y skalarno, zbog x"y' J' =0, dobljemo

dl lz a=Ct I P+f),q+I'I' mno,zenjern skalarno sa p irnamo

;';=kl;ll, tcje
Xy-t (2) x",=x-~y
..... --+

;;=cx !;1
1

00><1 1

=;';/1;1

Slicno se zak!jucuje:
...

IYI'
bl

a=3'p-i9 1J +87 r
5-t 8 ....

2,.

3 -.

l---t

~to~ Vi~i~h~"" ~AI

povucene IZ vrha ~oll~la ABC je (nacrtaj sliku) komponenla veklora AB =c (iii AC = _. /I) normalna nil. vektor BC =a_ Zato je, prema (2).

Gornjl rezul!a! moze se dobni i poslllpkorn kao II zadalku II, Analogno se dobije

.... 2 ..

';,~;-~f~( ~ "b+~~). od,kle" n'ko" ",d'''''i" dobii,

13) h'_~XI~'X;)( ~;X~,Xbl}
Za dale vrijednosli dobije se

b",,']p-2:9 1J +gY;

I ....

10,

....

c=3'P+29 Q +-8-:/

1~

41. $vi "ektori u izrazu za d mogu se iuaziti kao linea rna kombinacija bilo koja dva linearno nezavisna = b proizvoljni vcktori_ Tada je vek{om II ravni D.ABC. Neka su npr. All ""~ i

A'e

---t

__ ....

~.

....

....

---t

--~.

------+

BC=AC~AB=b-c,
_.,

I ,,'

CCj=ACI-AC=:/--h.
------+

cos

--j::

(ho, I~)=--,=. 49 '.1589

.... '.

44

------+ 1-,-+ 1 ........ AA 1 =AB+2"BC=2"(b+c),

BB1=A'BI-AB~

---t---t

i) --c .

81

Dakle, prva jcdnakosl je laena. Sada je

(2)

~f~4~ + MC 1 _
=

(MB1+MD1)=

(AlA +AlCf - (ME + A:W)l(=(IH

[(MA.-MB)-(;:n) - Mel](MA +MC+hni +MD)

42. Idc[llilet se neposredno provjerava iz

I I; bI 2 =(;b)1=j;l l +lb1 2;-b.

Geometrijsko znaeenje: zbir kvadrata nad dijagonalama dV05!rukom zbiru kvadrata Dad stranama (;;,

=(BA -'CD) (hIA +Mc+JJii +MD)

"" 0

(;+6,

;~b)

(=BA' = Zih
:>

lj. j druga jednakosl je laCna.

paralelograma jednak je

b) para]e]ograma

48. Vrip!di nil ekvivalencija

..........

d;IIi;II~ljO):
--> -. -.

Vektori a, b, c su komplanarni

43. Neka je AB preenik kruga sa centrom u 0 i neka je C proizvoljna tacka na krufuici, Trebn dOkaz,.(i

tj.

AC .iEe

iziazi (nacrluj sliku);

vektori (ln, bo, Co Sll iincarno zavisIlI

~{:J (x, y,

z) of (0, 0, 0,))

=(3(x, y, z)f(O,

L (x, y, z)=x~ + ybo 1- z~o =0 0, O))~-L=O, bO'L=O,:o L =0

AC="OC- GA, Be ~OC- OB=OC +OA (=OA~ -(13),

Ie je

Posljednji uslav svodi se na sistem jednacina x + yeDs a+ 2 cos 1=0, x cos Ci. + y + zeDS 13= 0,
x
COS

AC'iiC =(OC - (iAt)(OC + OA') = IOCI1-IOA'jl =r - r =0,

kOJI [mil nerr'lvljaina Ijeiknja ako
!

+ yeas 13 + z = 0,

1;::~O"'k~~: :I":::'{I'~: ,I,,,,,,,

cosy cosf)
!

AC .iBe

44. Iz

;~b=~ b""O=5I!1r~81l112+6!1l1=uv =cos =O=IIl'=COS

->

-,

-->

-->

-->-->

-_

-->-->

--> .... I ->". n 1:"(u, v}=2:=1:"{lI, v)=3

49. Kakoje

45, Prema zadatku 9 vekwr simetra!e kod vrha C troug!a ABC je

+ah-->-----.-.~+

5,=-::;--+-,+, (a=CB, b=CA);

H 1'1
vektor supn>tne stra[1C
COS1=.(;,

(b ::i)--b(;d), izlazi (b x~) x (; x ;1=; [b, ~', (;] -b [~,;, ~J=~ [~,;,;J Sad a je mjeSovili pmizvod vektora bx~,; x;,;; x b [bx;.;x~. ;x/;J=[;, b, ~)l,
--+., ....

(bx~)xd=;

BA "'" CA - c'n = &-;.

Iz ortogonalnosti

AB 1.;c

iz]azi

AD' ;<= (1&/-1;11

Ie izlazi da su dad veklori finearno nezav;sni ako i same ako su I'ck!Ofl

(I.

b, c llilearno nezavisni.

b)+ 1)=0, tj, 1;1 ::=-1&1

Dakle, (rougao je jednakokraki

50. Slicno kao u prethodnorn zadatku pokazujc sc cia je

46. Pornnozlrl)o Ii oci(u Jednakosl

[0 x b, a x c, a x d]=O, Ij_ tia su dall vektori Irncarno za\'lsni

Linearfla zavisnost izlazi neposrcclno iz loga

-.

--> ".

-->.~

->

(I)

:4B-> +BC +C; =0,

redom vekrofski slijeva

saAR, a zdcsna sa Be, dobijcll1O:

; (za svaki vektor 52. a)

~)_
b) ;=b(1;;;.-I); c)

~lo

vek{or ; x

~ !eli

II ravni koja je nOfmalna na vcklOr

Ail x Be +An x CA =0, Ali x 8C + CA' x BE =0

odakle slijcdi: (2)

~=tb (t~O);

;=tb

(t~O);

d) ;=rb

(!~l):

e)

;1.b.

c1 x AB = AiL BC=BC x cA',

53. Mjdovi!! proizvod da!ih vektora

J(,ko j,

1: unutranji uglovi {(ougla ABC), slijedi iz (2L

IBCI~", ICAI~b, IABI ~" t(1, Aih",,/{~rJ., 1: (AB, BC)""'-rc-/1,

siner. sinp siny

[q~-pb, rb-q~, p~-r;]=O

(nc, 'CA)~~R-r (gdje su a, b, c stranice i er., t), r

za sve p, q, r,
--+
-t

Zato
-+

sU dati vektori kOlllpianami,

.... ". _.

tj. lillcamo zavisni

S4.I'H"+bl~ 15; 1t1~1"-bl~,)593;

->

co, F~~
5/593

101

be sin tJ.=ca sin ~=ab sin y,

tj. ~,,-=-'b"""~- (sinusna !corema)
Zapiimo sad (1) II obliku

55. {a, p,

r)=(~, i'~}

AS ~- (Be +d)~ AB'~(BC +CA')'=IABI' ~ IRel' +ICAI'+2BCCA

=;::2=a 2 +b l +2ah cos (R __ y)=c 2 =a1 +b1 _20b cosy (kos'lilusna (eorerna).

5b.

P~I~xbl~,)7!2; ;;~b-(;b);!I;I'

57. 1;;1 ~ I9/Jlo-=-,4,)i

58 c=--a--b+-axb;<:r=-.
2 2 2 3
.~

47. fzlazi
(I)

3 --+

1 -.

3 ..,...

It

;V;'AfC -MB'MD =MA(iiD +DC)-('WA +AlhMD, (AB=DC)

=AB'(MA - MOl = AB- DA ",,0 (=ABJ.fuh

82
83

60. It formuie (I) u zadalku 8 slljedl

1~""IAAd"=cz+-al+a
4
-----t

65. Neb su AA, i BB j visine lrougla ABC povllcene iz vrhova A I B (nacrtaj sliku). Neka se Ie dvije

I..., --.

c,

-.
(101=0,

lcl=cl

_.

visine sijeku u tacki O. Pokazaeemo da je presjek prvc dvije. Iz uslova OrlogonalnoSli

O21.:4B, lj. da I lreea visina (po\'ucena iz C) prolazi hOl

Iz kosinusnc leoreme (zadalak 46) Izlal!:

...... I ac=-(b 1 .. al-ell, ~IO zllmjenom

gornjujednakosl dajc

OA .lDC.: A DB.lL::--;; slijedi respcklivno QA'(80 + (2)=0 AOB'(CO+ OAl=O

lIi nakon sabiranja lih jednakoSli

1!=~W+cl)_~al
SIJC:no (il) prOSlo cikllckom permUlacljom slova
(l,

D, c) je

I I I I li=-_(cl+a1 ) __ b1 (1=._(a 1 +b 1 ) __ e 1 2 4 ' , 2 4 .

66. Na osuovu reiacijc (4)

; x

II

zadatku 37. b) data jednakosl svodi sc na

(b x ;)+b x (; x ;)+; x (; xb)=O.

0= O.
0

Sabiranjem kvadrala Iciisnica dobije se

sto se nakon razvoja sva tri dvostruka vektorska proizvoda svodi na

)

t!+ [i + t~ = ... (a' + &1 + ell.

4

67, Pomnoiimo prvu od jednakosti vektorski (vodcc! racuna

osobini altcrnacije vektorskog mnoicuja)

vektorom ; i razvijmo dvostruki vektorski proizvod. Dobijerno

61. V(kHr;,

h, ;JI~412k' + k 31 ~O=kc {.~.

I)

;j;ll __ ;'(;';)=bx; (;';""kl;ll),

tj.

;~k;+~bx;

3, -, J -. 3--. zak=-"2Jec=-2a+:ilJ;
za k= I jc

.... -, 68. a) Rjdeuje se moie pOlraiiti u ob!iku r=k)a+k 2b+k)c, gdjc su kl' k<.' k3 nepoznalc konSlante koje treba odredilj. Sad a se sistem jednacina svoch na
(I)

-.

1"1'

;=;+26
(;x;;)x~=O,

63. Dali IIslov je ckvivaknlan sa

k11;ll + k1;' b+ k3;'~ =0: kl;'b+k1jbI1+kJ:=fl

e k,a'c + k 2 bc + k3 1 l1 ""'Y
; ; ;

---> --+

....

~.

--->

a taj uslov jc ispunjcn ako je ispunjen jedan od civa llslova:

... ---t

sislem jcdnaeina po nepoznatim kl' k1' k).

1 a i b kolinearni, 2 e normal no na ravan vektOla a I b

64. a) Neka su e l e2.

-+

.:.

-+

LJ slucaju kad su vektori a, b, c dali preko koordlnala, dati lIslovi se s\'odc na SISlem jcdnaclna
a1 x+a 2y +a3z=a
{2)

-. ".

.~
('3

jedinic[JI vebon ivica tc!raedra kOje polaze IZ vrha A (nacrtaj sliku):

blX+b2J'+b3Z=~

iB ""a:!> AC =a;l, AD=a;l q;d =oj;2j ""1;11 = 1) Odredirno vekwr CD (ivice koja leti nasuprot IYlei iii) co= C;; +AD= -1:1.;1 +0.;3=0.(:3-:1)'
Sada je

{ c x+e y+c z=y, l 1 3

gdje je ; = (x, y, z). Rjeavanjem sistema (2) (iii (I)) dobijamo; =(-!, 0, I).
Primjedba. Bilo bi inlcrcsautno dokazati da su sisteml (I) i (2) ckvivaknlni.
-4 ....

--+ --+

--+ -,

b) Uslov! a'r=O, &-r""O, c-r=O

delerminanta sistema [;,
; ;

svodc se nn sistcm homogenih jcdnacma koji ima samO trivija!no rjdenje r =(x,)', 2)=0, posto je Ie su vek\ori naspramnih ivica orlogonalni
b) Kako j~ ve~\or normale stranice ABD tetraedra vcktor
CI

-,

b, ;]*0.

xe., a vcktor normale stranicc ABD

-+

vektor e l x e3 (prcrna definiciji veklorskog proizvoda),

--->
--->

10
-+

je

cos 1: (ABC, ABD)=-;--=t"--:;--;-.

(e]xE 1 )'(C 1 XE 3)

lel xEllie) XC31

lzlazi:
(:] x ;1)'
-+ -.

(:] X;J)=;1 [:2 x (:1 x ;3)] =;1 [;1 . (e l '1;'))-+

- e3 ' ("1' cd] =cl'e3 - tel -C3)("1 . e2)=---'-=-,

2 2 2 4
!e je cos 1: (ABC, ABD)=)".

.~

-+

-.".

--->...

I 1 1

5. REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE ._-_._--_ .. _--------_.

__._-----

Lako se provjerava da je grafik parne funkcijeJsimetriC311 a grafik neparne U odnosu na koordinatni pocetak .

odnosu na y~osu.

7. Nekajef:R--+R i nekaje
(3p>O) (\Ix
E

R)f(x + p)~f(x).

Tada kazemo da je! periodicnajimkcija i da je pozitiv3n broj p period IUllkcije

f
1. U glavi 1 smo definisali funkciju iIi preslikavanje

/:X --t Y, gdje

Sll

X, Y bilo

Aka poslOji najrnanji (pozitivan) broj T, kojl je period Cunkcije j; [ada se T

naz!va oSll()vni period funkcije f

kakvi skupovi. U ovom dijelu pozabavicemo se pojrnom realnefunkcije rea/ne promjellljive, tj. slucajem kad SLJ X, Y c lZ, Aka ne kaiemo drukcije, anda pod pojmom funkcije f podraw!llijevarno nadalje realnll funkciju rcalne prornjenljivc.
2. Umjesto iskaza
(VxeXcR) (,lYE YcR)
Y~f(x),

Ako jelperiodicna 5 osnovnim periodom T, ciovoljno je poznavati njcn graflk u nekom intervalu sirine T, npr. [0, T) (iii uopste II [0:, (1+ n) Pot pUll grarik sc dobije sukcesivnim pomjeranjern na we intervale oblika

[nT, (,,+I)T), gdjeJe "eZ, ("1'0).

za funkciju IX --t Y reci cerna sarno da je funkcija

zadana forllluJom y = j(x)

eksplicitlJo.
Pod odredenim uslovil1l3 za jednakost oblika

8. Funkcija sa zakonom korespondencije y= f(<t) (x)), Cijll oblast definisanosli bill skup E ouih vrijednosti argurnenta x za koje II =q) (x) pripada oblasti deflnisanostl runkcije y=/(u), naziva se slozenafimkcija od x preko meduargumenta II.

F(x,

YI~O

9, Neb

(HXcR, YE YcR)

jef:X~~ Y sa zakonorn korespondencije koji je zadan formulolll y=/(x) (VXf:;:X) (31 .VE V). Tada runkcijuF I : Y--+X sa zakonom korespondencije

kaiemo da definise funkciju r=/(x) implicitllo.

(l1xE Y) (3!YEX)Y~rl (x)

nazI V(llHO iflverz/Jom jflflkcijom runkcijc f. Ako je (a, b) facka grafika fllnkcije j; onda je (b. a) [atka graflka inverzne funkcije [-I. Lako se provjcrava da su [acke (a, b) i (h, aj simetricne prCI113 pravoj )'~x, pa su grafici uzajarnno l!lverznih funkcija simelricno pos!avijel1l II odnosu na ovu pravu.

3. Skup "tacaka" G= {(x, y}!xEXeR !\y=f(X)E YeR) nazivamo grajJkolll /imkcije IX -,~ Y. Ovdje "tacka" oznacava tacku u Dekartovoj rami cije su koorclinatc parovi (x, y).
4. Ncka je f: X --+ R Funkcija.l je ograllict'lJii odo:go n(] E (eX) ako
(3M E RJ IVX ,"E) fix) < 1,1,
a ogranii:ena je odozdo l1a E (eX) aka

Vrijedi:
10. Ako.ie funkcija y=j(x) data sisternom funkcija
x~~(r), y~ljJ(r),

(3mE R)(Vx E E)m <f(x). Funkcija je ogranicentl ako je ogranicena odozgo i odozdo (s gornje i s donje strane). Lako se pokazuje da je funkcija /ogranicena na E ako

(rEEcR),
l

kaze se

aa je

runkcija

zadana u paramelarskoll! obliku. Argument

lOve se

(3P>O) ('!xeE)

[i(x)I<P.
(iii) x<y=f(xf(y) (opadajlle,,) (iv) x <y=f(x);o;/(y) (oerastuea),

paraf/!etar. POSl upak za prelazak od paramelarskog na oblik

5. Ncka je IX -~~R. Razlikujemo slijcdcce klase mOllotonih runkcUa (x, yE E): (i) (ii)
x<y=f(x)<f(y) rastllea)
x <y=f(x);'f(y) (ncopadajllca)

y~ljJ('P-' (x))~j(x)
naziw se eJiminacija pararnetra t.

gdjc implikacije (i) - (Iv) vrijedc za svako x, Y E E; tada kazemo da je funkcijaf monotona na E. U tom sll1caju (i) i (iii) kazcmo da je funkcija strogo (striktno) monotona na E.

11. Neka je f: [a, b] ~ [A, B] strogo 1110notona i SlfJekciJti. Tada postoji IIlverzno preslikavanje j-J:[A, 8J-+[0, b] koje je sirjektivno i strogo monotono na

[A,

ilJ

(u istom smislu kao i j).

6. Nekajef;X--+R, gdje skupX ima osobinu

XEX=>-XEX,

tada razlikujerno:

(\Ix EX)f( -x)~f(x),fje parna; (VXEX)/( - x) ~ - f(x),fje neparna/ullkeya.

12. Neka je IX -+ Y; tada skup X nazivamo domen junkcije j i oznacavacemo ga sa D (j) ili f."".t =X (c R). Podskup skupa }" oznacavat cern 0 sa Ey = R (J)= {/(X)IXE Ex} =/(E.~) i zvacemo ga skllp f'rijednosti, kodomen iIi rang

fimkcije f.
87

86

13. Za dvije runkcijefi 9 kazemo:

7. Ako je funkcija x-+f(x) definlsana na [0, 1], odredili oblas\ defll1lSanostl funkcija:
c) XH.!(II+X):

sujedllake, sto oznacavamo saf=g, akoje o (f)~ 0 (g) IJ(x)~g (x) za sse xc 0 If): (ii) da jc f suienje (reslrikcija) funkcije 9 (!j. (J je D(j)cDIg) 'flx)~rJ(x)za sse xED!f).
(i) da

d)

pro.firenje

od j) ako JC

XH.j:~.=~1: I\X+ I /
h) v./(f(s))

n x>-,f([x]):
f

g)"~f(ln

II +\11:

8. Za funkciju (0, I)ExHY miredl skup vrijednosll .{(TO, I)) ako .ie

ZADACI
1. Neka je funkcija definisanosti E".

zadana zakonom korcspondencije y=/(x). Odrcditi obla5t

a) f(x)~a+(b-a)x;

b)f(x)~~-;

clj(x)~--~;

I-x

2x-1

a) y~-~; x-t-I d)
e) y=Jcosx
2

+I

e).!(x)=ctgnx; b) y~j:i;2-~--;-=l; e) y~log"lx'-4)(a>0):

f) fix) ~ x + [2x

9. Ako jef(x)~(a'+a-')/2 (0)0), dokazali da JC

fix

y~log"(x+2)+log"(x-2):
;

+ Y) +{(x- y)"O 2{(x)IIy)

;2-8 2x+l

ny=,j~~/sinn:x;
h) y=lnlnx;

lO. Ispitati da Ii i) y=lnlnlnx;

Sll

slijedece funkcije ogranicene (u datlm oblaslima):

g) y=arccos(2sinx);

j) y=0;tg~;";

k) Y= \,/~;12::'; +Vsin 3x;

I) y=J;~-~7;.

2. Odrediti oblast definisanosti Ex i skup vrijednosti funkcije E)":

a)

a) f(x)~-+2x-l, x>O; b)f(x),"-o--, xcR; e)/(x)~,---:-, xcR; x x+4 ),+2 _____ I d) /(x)~Vx'-3x+2, x< - I; e)f(x)~aretgOnx+x3_-+2), xcR'
x

Y~v'2+x-x';

b)

y~ln (1-2eosx):
10

e)

y~areeos.3-':..-: 2
1 +x

11. Odredilif(x) ako je:

a) f(x+I)=x'-)x+2:

d) y=(-IY; e)y=arcsinlog~.

x
3. Funkcija y=sgnx definisana je na slijcdeCi naCiw --I, x<o;

sgnx=
Nacrtati grafik

0, x=O;

12. Dokazati da su slijedece funkcije monotone na dalom razmaku:

a)

1, >.:>0.

Ie

J(X)~X', x~O:

b)/Ix)~sinx, XE[ --~,iJ

d)I(x)=2x+sinx, xER;

funkcije i dokazali da vrijedi Ixl=xsgnx.

c)

4. funkcija y=[x] (cijc!i dio ad x) dcfinisana.ie kao

f(x)~tgx, XE( -~,~}

[xJ=n
Nacrtaj grafik

~a fI~x<fJ+l (flEZ).

Ie

fUl1kcije.

e) f(X)~X', x;;;o; r)f(x)~eosx, rr]: g) f(x)~clgx, XE(O, rr); il)f(x)=e .', xER.

XE[O,

5. Akojej(x)=ax2+bx+c, dokaZ31] dajc fix + 3)- 3J(x + 2)+ 3f(x + 1)- {(x)"O
6. Da Ii su jednake funkcije:
a) f(x)~P
I
I I

13. Neka su cp (x), t)! (x) i f(x) monotono rastuce funkcije. Dokazat! da vrijedi
implikacija

q) (x);;;j(x);;;1ji (X) '* 'I' (q) (x)) ;;;f(f(x));;; Iji (Iji (xl).

h(x)~x;
h(x)=2Inx.

hi

j(x)~-

x
x

i h (x)~ I;

14. Odrediti intervale monotonosli slijedeCih funkcija:

a) f(x)~ax+b; e) f(X)~X3;

b)f(x)~(1x'+bx+c; d)f(x)~---;

e) f(x)~lnx'
e) f(x)~J;i

h(x)~lxl')

ax+b cx+d

e)f(x)~a" (a>O).

15. Odredill 'P (4' (xiI.

l' (II' (xl).

<jl

(1' (x))

i IjJ (q, (x)) aka je:

22. Neka

SlJ

date funkcije:
x'; [0. 2J 3 H-'!, (x 1= ,''I - x'

b) ,p(X)~SgIlX.IjJ(x)=_;

[ ~- 2. 0]3XH!; (x) oc ,/4

c) ,p(x)= {

O,x.;o ---'. ~llxl= x, x>O.'

{IJ ,x= '_ <I)

_Xl,

Pokazati cia svaka od fl1nkcijafl,f2 inla inverzllu funkciju i odredi(i ill.

23. Odrediti inverznu funkciju funkcije

j(x)=

x>O

_ {-x. xc[

16. Nekaje/.(x)=,[(f( _. x))),

/1

x--2, xc[O,Ij.

1,0),

puta

Odrcd" if" (x I ako je J Ix)

~':"'-i'
" 1 +xodn05110

24. lspitati monotollost runkcija I1a odgovarajucim intervalirna i odrediti odgovar(ljl":u invcrznu funkciju y=I- J (x) (aka postaji) i njcnu oblast definisanosti-

al /(x)=x 3 , xcI{; neparna:

i-)(

hl/(x)=x', xcI{; c)/(xl=x', XER;;

J

17. Ispitali koja jc ad dalih funkclja pama,

al fix I~X5 + 2x' -

7\;

bl f(xl = (a' +a-")/2;

d)l(x)=lnL-=::~;

c) f(x)=\,/!+-::;~+;.2 __ \,,"T=-;'+~~i;

d) f(x)=-, xcp -I; c)/(x)=--(e"-e-'I, xcR; I+x 2 e-'.- e- x 1 f) ((x)=- (e"+e~-'). xEli;, (iIi xcli;;); gII(xl=-~:-, xER: 2 r+e .x
X,

el/(xI=lxl;

fIJ-(x)

Co

I:

g IJ' (x)=lnx;

II

I--x

hi j(x)~q, (xl+ 'I' (- xl;

j) l(xl=(os(2x+rrl:

,I /(xl~ 'I' (xl- 'I' (- xl;

hi /(x)=
{

x', 2-",

-w<x<l, I ;';x;';4, 4<x<-:::0;

xfoR;

II /(xl=Vi:;:-~i
18. Ispilati periodicnost i odredili osnovni period funkcija (aka posloji): a) f(x)= A cos f_X + B sin), x; b) f(x) '''' sin x +~sin 2x +~sin 3;:'
2

i)

f(x)=Z/;--~,,/i-~.,J+\/~~~-~/i~~0,

JI /(x)=2x+l, xiCR;

kl (lxl=log3x, xER';

II J(X)={X; x;';O, n'I/lxl= log" (x +/;i-=-i\ X, x>O;

11) f(x) =\/x-- \7i~+~-, x E R;
0)

x~ I;
11

3' ,

c) /(_')~2tg2-.Jtg3'; d)flx)=sin'x; e).f(x) '" sin x';

f)

f{x)= arc tg 3x, x E R',

sinx+2cosx

I(xl~/tgx; gl/(xl~tgv:;;

hl/(x)=sinx+sin(xIi);

sinx+2 IT pi /(xl"'-,~-~, Ixl ;,;-; slIlx+l 2

q)/(xl=--~:--~--, Ixl;,;-

2smx-3eosx

i) Dirihleove funkcije 'X"(X)={l, XEQ

. 0, xER'\Q,

25. Zadala je funkeija u parametarskorn obliku: x=3sint, y=1-cos2t, lER. a) Izraziti y kao funkciju od x; y=.)l{x) i skup vrijednosti y; c) is1'ilali parnosl fUl1kcije Y = Y (x);
f~U-!)

jl .f(x)=tgax ((1>01;

kl ((xl=x-[xJ;

b) oclrediti oblast clefinisanosti funkcije

d) odredit j y = J' (x = - 3);

19

P k
0

' d ' f2x - J azat! aJc. :XI---+-,----,- injek[ivna u svom dome Od d' f 1 x-.l flU. re IIi - ,te

e) ouredi inverznu funkciju funkcije y= y (x),

iE,(f~l),

26. U slijedcCirn zaJacima eliminisati parametar

X! U

i naci direk(nu zavisnosl izmedu

20. Ne crtajuCi gra fik, pokazati da je funkcija y =f(x) =;; ~: simetricna na pravu y=x_

y:

odnosu
a) x=t 1

2[+1,

y=(1_

t _2;

21. Funkcija/()
,

x =X + ,xER nema inverznu fllnkcijll. (Zasto?) Odredi!i (rnaksinldlne) podskupO\c realne ose na kojlrna funkcija/ima inverznu.

90

91

27. Dokazati slijedece ideotitcle: a) aresinx+areeos - 2 ' x=~" c)

b) d)

aretgx+arcctgx=~;
2

33. Odrcditi osnovni period funkcijc: I a) y~sin4x; b) y~-cos(3nx/4); c) J'~tgI3x+n);

d) Fsin' (x--" 1/2);

e) J'~ Itgx+ctg 2x l,
g) y=cos2xsin6x.

arctgx~",arcsin~~;
,,/I+x1

arcsinx=arctf!'~-x- (x-j +1)'

D~"

f) y=sinx+cos2x;

e) ch(xy)=chxehyshxshy; sh(xy)=shxchychxsh v; (chx:tshxt=chllxshnx, (/lEN). -

34. Pokazati da su slijedece funkcije neperiodicnc:

1" y=sinx 1 ; 2" y=lg---;
x

3" y=sinxcos

28. 1 Nacrtaj grafike osnovnih elerncntarnill funkeija: 1. 1. x (r E R) (stepen<l funkcija); 1.2. aX (a > 0) (eksponcncijaloa funkcija); logax(a>O) (logaritarnska funkcija);
1.3. sin x: cos x, tg x, ctgx (sec x, cosec xl (trigonometrijske funkcije): arc Sin x, arccos x, arc tg x, arc elg x, (cikiomelrijske funkcije); J A. sll x, eh x, th x, clb x (hiperboine funkcije); arsh x, arch x, anh x, arclh x (area funkcije). funkcije y=/(x) naerlati . ' grafike

35. Odrediti oblast definisanosti funkcije:

1 a) y=ctg 2x/sin (x/3); b)y= Jcos .~'; c) y = (sil1 X- 2 sin x)

<\/4

d) y~arccos(3-x); c)J'~arcsinlx/2-1)+arccos(l-x/2);
f) y=lncosx;

g)Y=vl~-;inx.

36. Odrediti skup vrijednosti funkcije:

a)

2 Primj~?jujucj funkclja:
I 2.1 y~-- Ilx) ,

grafike

elementarne

J'~ 1--2Icosxl;

b)

y~sinx+sin (x+~} c) y~5in4 X+C05

1

x;

d) y~(1+5inx)/sinx; e))'~arccoslxl; !)y~n-Iarctgxl;

g) y=cosarcsinx; h)y=arctg(2x/(x +1)

2.4,

y~lnI(x);

37. Koja od funkcija je pama, odnosno neparna iii ni pama n1 neparna:

a) y=x+sinx; b) y=x1_COSX; c) y=sinxtgx;

29. Neka su y=/(x) i y=O(x) elemenlarne funkcije. Nacrtati grafike funkcija:

a)

l'~f(x)glxi:

b)

Y~Ilx)g(x):

c)

)'~f(x),, g(x)

d)

Y~f(g(x)).

d) y=(I-x')cosx; e)y~(I+cosx)ctgx; l)y~(I+sinx)j5inx; 1 g) y=cos(x+l); h)y=sin5x-+cos3x; i)y=arcsinx ; j) y=2arccos(-x); k)y~arccoslxl; 1))'~larctgxl;

m) y=arccos(cosx); n) y=cos(arccosx); 0) y=arcsinx+arccosx.

30. Nacrta!i grafik funkcije y=/(x) zadane parametarski: a) x=acost, y=asint, tE[O, 2IT] b) x~acost, y~bsint, tdO, 2IT] (kruznica);

38, Odrediti skup/, in!f, maxf, min/lako postoje): a)

c)

x~a(t-sint), J'~a(l-eost)
t

(clipsa); (cikloida);
(astroida);

y~4sin' x-12sinx+5;

b)

y~-!1/2- si~~;

d) x=acos3 t, y=asin 3 e) x~acht, y~bsht

(hiperbola)_

cosx c) y=~--; d) )'~tg' x+ctg' x; I +cosx c) y~cosxtgx; I) y~arctg(l/x); g) y~arctglxl_

31. Nacrtaj grafike slijededh funkcija:

a)

y~~:;;+27x-J1i"X-2Jx;

39. lspitati monotonost funkcija:

b) y=6cosx+8sinx;

c)

y~lx-31-lxl;

r1)

y~arcsin"--I-, x J'

IT a) y~l/cosx, xE[-IT, IT], Ixl*2; b) y=sin(l/x), x?o2/3n; c)

e) y=arcsinsinx;

y~arctg(l/X); d)y~arccoslxl; e)y~sin(x/ji:t"x');

I) x~lt+II-2, y~t'-3_
32. Nacrta!i grafik funkcije zadanc formulom I y=arctg 2 x

I) y~cos(x'/(I+x')); g) y~arctgx-x_

40. Nacrtati grafik funkcije:

a) y~sinx+J3cosx;

b) )'~2sin(3x+n);
01

d) y=tgxctgx; e) y=sinx i

g) y"",2"''';

y=,./i="-;;-OSl;; f) y=cos(sinx); h) y=1og5 sinx; i) y=arccoscosx;

d) e)

E~={xlx=~'PEZ,qE2N+I}'E~={I' E~={xl
!

-1) gdjeje2N+J=pk-l/kEN:;

j) y~arctglx-1/; k) y~J;Tn--;:
41. Ako slijedece definicije funkcija vrijede za x>O, produziti definiciju, taka da za x ~ 0 funkcija bude: a) parna; b) nepama; nacrtati grafik takve funkcije: 1 y= 1 +sinx: Y y,:::"ctgx; 3 Y= 1;"l1+tg1 x;

2JOg~21 }=(!, IOO),

E).=(

-~, i)

6. a} 1(x}=# "" Ixl "" - x za x<O, te/(x)Tll (x) (=x); b) Ex (j)=R'\{O) ofoE~ (h)= R; c) oblasti defini5anosti funkcije nisu jednake:
E~

(lllxl)=R \ {OJ -,pE,(2Itlx}""R.~;

d) sinx+c(lsx=! zasvexcR; e))x 2 =lxj,.\R

4 y=arccos2x;

y=arctg{x~

1).

7. a) Ex (((Xl)) = {XIXlE[O, 1]1 = [~-1, !J; b) Ex (f(x 3 )}= {XIXJE[O, 1])=[0, I];
c) E,(f(.x+a))={xIO~x+a~l)=[ -a, I--a];

RJESENJA
1. a) E,={xlx+lopOJ1=R\{-I:.

dl

EJf(X~))~{xIO"X~"'}~[I, \; x+! x+l

+ x)}) =

+rol,

e) l:~ U- (sin x))= {xiO ~sill x;;i 1)"", kVZ [lb:, (2k + !) 11J;

bl

E,~ {xl2x'~ x~ 1~O: ~ IxI' (x~ II (x +D~o);

o E,(fI[x]II~{xIO;;;[x];;;I:~[O, 21;
g) E" if{ln (I

+1,;;;
e)

~VX~IH";~JU[i,

{xIO~!n (1 +."(}21: = (0, e- I];

+X'I;

h) E.(I(r(x))={xjO,;U(x)~!~

jer je

c) Er ={xlx 2 -4>Oi=(-cc, -2)U(2, +';:1));

d) E<={xlx-+7.>O~n{xlx-2>Ol=(2, +-Xl);

E, ((p (x))) = {xllf' (x) E Ex (I}) =

/xiO ~ qJ (x) ~ 1~

Ex= {xlcos Xl;;:O 1 =

lfxl_ ::+2kn:; x' :::;::+ 2kn:, kE z) ~ 2 ~-2

n (xjsin RX'l-O) "" (xlx~O! n {xlxZJ =R+ '\.N;

IJ. a) E,= (a, h) za a<6, ,=a za a ""iJ, Ey={b, a) za a>iJ; b) E~;:-"(O, I)-=O<x<!=!>!--x>O=
-=-!<~<oo-=-Ey=(J,

+co);

c)

Y=~=-=!'(I +-~~) A(-- 1 <2x-! <0 VO<2x- I < I}= 2x- 1 2 lx-I
=E,.= Lvl- 00 <Y<O V I <Y<

f)

E,= {xlv'x ER

(XE

R;)]

+ 00) = (-

0),

O)U(!, -+ co};

g)

E"~{X!-'-~2Sinx~n={xlkrt-~-~X2kn+~, kEZ};
={xlkJt+~<X<kJt+~, hZ};

d)

Er=(O,~J e}E,=R:

f)Ey

=(o,DU[{,2)
x>~--,

h} E~= {xjlnx>O\ = {xix> I) ",,(1,00);

i) E~={xl!n!nx>O!~""{xl!nx>lj={_4>:>e:=(e, 00);
j) E..,= {xiln tgx?,O: = {xltgx>!:

[ to. a) Kako jc za x>01(x)",,-+2x--i >2x- 1> M ako je x

(\;1M

M+!
2

Ij

>O)(3X>~(M + 10 )f(X) > M,

1

k) l:~={xlsin2x~o:n{xlsin3x~0)=

=kYZ {XIXE[2kJt,
I)

2krr+~]U[2krt-+;~, 2krr+~ J}:

fjc, prema definiciji, neograniCetla odozgo Ncposredno izlazi (\;Ix>0)1(x)=-+2x- I > - I, Ij x funkcija f je ogranicena odozdo za x> 0;

E,,={xlsin,,/;~OAX;S0)={xI4kl~~x:(2k+lf~, kENo).

U zadacima a)-I) odrediti skup vrijednosti funkcije.

2. a} E,,={xI2+x-xJ-?;,01= !xlxE[-I, 2]),

E,~ {YIY~v2+x~ xi AXE [~I, 2]: ~lJ'IYc[O' ~]};

b) Ex"" {xll- 2 cos x >0: = U
c)
~(Z

(~+2kn:, ~'+2kn:). 3 3

'

= (- co,

In 3);

lJ

E~""'{xl-!21:~21}=1.\1(.\ IJ.!~OA(x+IY~O:=R,

Ey =[O,1t];

(VA!

>0)(

31xl >max {4,

~ M}) L((x) > M, ~to mati da je funkcijaJneogranirena

95

94

I
c) R={xljxl';:;;I)U{x!lxl~I::
za Ixl ;;;1 je

/I(x)/ ='~l + 2 - <-1---- :2},

I/(X) :2-r;r----~W;2;3,

12x+11 21'1+1 21 xl+ 1 31'1

sin (y-x) c) sada je tgy-tgx=---->O za cosycosx

-~<x<y<~

1t
2

1t
2

(posto je tada O<y-x<rr), tj. xl---->tgx je

strogo rastuCa na (

za jx/?; 1je
tj.

~~,~)

d) zbir dvije strogo rastul:e funkcije ua E je strogo rastuCa funk-eija (na islam skupu);
(\1'x E R)

li(X)/ < 3, sto mati da je funkcija fIx) ogranieena na R;

2 \'<1

d) kako jc min (x

3x+ 2)"" (Xl_ 3x + 2J!.= _I

e) strogo opadajuca. Dokazje stjean kao II a). (Zapaz:ite da Ri:lXf---4X1 nije monotona.);
f)

6, to je

(l1x< -ll!lxl=V;?'::'3x+2?;Zi6, Ij. funkcijaje ogranicena odozdo (M=V6)

Osim togaje (x< -I)

.y-x.y+x _ slieno kao u b) eosy-cosx= --2sm--sm--<O za O:5:x<ySn (posto , 22 -y+x 0<-2- <x). Dak-Ie, kosinus je strogo.opadajuCa funkcija na [0, x];

JC

0<--<-22

y-Xl1.

.f (x)=xl- 3x+2 >.- 3x> Ml=x< ___ ,

Ij. 3

M'

sin (y-x) g) ctgy-ctgx=--;---.-<O=O<x<}'<1t,

Sill YSln X

po~to

je

tada

O<y-x<it.

Dakle,

(11M >0)(3X< min

{-~~,

- I D/(X

M,

(0, X)EXI--IClgx je strogo opadajuca;

11) funkcija XHe-:r (x E R) je strogo opadajuca (na R) poSto je

(\ix, yeR)y>x=/{y)- f(x)=e-' (1- e - X ) <0.

sto, po defioiciji, znaCi da je/neogranie-eno odozgo: e)

kakOjearctgIE(-~,~)zasveIER,tOje
('ItX R + 1!arc tg

'

13. Niz nejednakosti

(In x +

_yl_

~ +2)1 <~.

(. (x". (f(x));;;r (f (x))" 0/ (f (x)) ~,,(o/ (x))

(1)
(2) (2) (2)

tj. funkcija je ogranitena na R" (tamo gdJe je definisana)

11. a) f(x+ 1)=Xl-3x+2=X" +2x+ I.. 5x-- 5 +6=(x+ J)2 -" 5 (x+ 1)+6, tj. f(x)= x2 - 5x + 6.

proizlazi: (I) na osnovu monotonosti funkcija (jJ,fi tV i na osnovu.:p (x);f(x)~o.V (xl, a (2) samo na osnovu (jJ (x):;U(x)~ tV (x)
14. a) Nekajey>x(y, xER). Tadaje
f(Y)~f(x)""a(y-xO

Zadatak se moze rijeSlti tako da se u izraz za f (x + 1) uvedc smjena x + ! = t, odakle je x= t _!, (j.
f{t)= (t-I )1._ 3 (1- 1)+2=1"- 51 +6;
I I b) smjenom x+-=C=x1 + =t 1 _ 2, proizJazi 1 x x
/(t)~r-2;

za a>O, <Ozaa<O.
j

tj. funkcija xl--lax+b je strogo rastuca za a>O b) za a>O 0) funkcija slrogo raste (opacia)

strogo opadajuca za a<O;

u(-~, +OO)i opada (rastc) u (-co, -~}

c) strogo taste za x E R;

c) smjenom I /(1)=-+
I

I
-=t

R
x

izlazi

I I ,~" sgnl+jJ+t1 I+-=-+--,,/I+r,,,, ____ _

d) za ad-bc>O O) strogo raste (opadal u ( - co,

-~)u( -~,

+ co}

Isgnr

rsgnl

e) strego raste za a> I, strogo opada za 0 <a < I 15, a) .(.(x~x', >Io/(x))~2", .(o/(X))~24, o/(.(x~y',

d) f(X)~il_xf

x'

12. a) ('ltx, yf,';O)f(y)- fIx) = (y- xl (),+x)?: (ycazax~O;

X)l

>O""'y>x ?;O, tj. funkcija/:.n-->x 1 je strogo rastu-

b) (. (x~,gnx,
0) (. (x))~. (x),

0/ (0/ (x))~x (xfO), (0/ (x~ 'gn x~ 0/ (. (xl) (x fO); 0/ (. (x))~ 0/ (x), 0/ (0/ (x))~. (V(x))~O.

b) kakoje za 2~x, Y~2 Ay>x

-n

""Y- slllx"",2slll--cos-->O
2 2
postoje
y-x n O<--~2 2 2
~

. y-x

y+x

16,/, (x)~/(x)~ r:-:-f' yl+x 2 x

'
-2'

/, (xl~/(f(xl)~ JI+x"

r-x'
.J I +t:;;2

x
JI

+2x'

AInxllxl+IYI n -~ :5:---,;_
2

to Je XI--ISlllx strogo rastuCa na

..

[_?' n] n
. _ 2
~

Dokazaeemo indukcijom da je
(I)/.(x)~

r.-c--' vl+nx'

96

FoonuJa (I) vIijedi z.a

Il=!

x ("+1 (x)=I(f"(x))=-~ ~~--===-'=~---=, . ,11+nx) x2 ,,/1+(I1+I)x2 1-1-11---2 I +IlX

Pretpostavirno Ii daje (1) tacno 7~1 ueka I X

II

(;;"I), onda slijedi

Odgovarajuce i,lvelZilc funkcije Jobijc"lllo po uobieajenom postupku

transkrirx:ijom x ......Y'

fi

Iv x=.j, (y)= yl+ 1 (y.:;2;O)=y= - J~"i" =J!J (x), x S I;

2"

=12 (y)= Y+ 1 (y;;;O)=y=,/x - I =12- 1 (x),

x-~ I,

(nacrlali odgovarajuce grafike)

21. Transkripeijom x<-->y dobije se

tj. [onnula je taena i za n + 1. Dokaz iudukcijorn je kompletiratl.

17. Partle su funkcije, tj. vrijediJ("~.-.:)=J(x) u b), e), f), g), h), i), I); nepame su funkciJe u a), C), d), il, k), posto lada vrijedi If - x)= - J(x)
lB. a) T=

II

(Y)=,-/~i =X{y~O)JI(y)~" i{--=-7 =x(y$;O),

lJ_ rjeSavanjem po y dobijcmo

"j>
211

_ b) T""' 2IT; c) T= 6ft; d) sm z x

=.2 (! - cos2x), Ie Je

T=

2= IT;

21l

v=/!1 (x)=,j4-xl, XE[O, 2]; y=li- J (x)=

e) nije perioc!icna;

f) 1'=1'1.; g) nije periodicna; h) nije periodicna',

-J4-x1, XE[O, 2]

i) vrijedi x(x+r)=x(x) za svako rEQ" tako da je period bilo koje r>OAn'Q, ali ne postoji

najmanje takvo r>O;

23.F! (X)={X+2, XE[ -2, -IJ -x, xE(O.I].

24. a) /je strogo rastuCa na L--. {Jl= R $a skuporn slika

I) .(I) = (SIn- x -l-cos x)- - - sm x

>

I.

J I _ 2n- n2x = - +-cos4x, tako da Je T=---=-; 4 4 4 2

E,.(f)=R.17Jazirl (x)=V~, Exif-J)=E,(F1)=R;

b) J)ema iJ)vemlU, jer je J( - I )=J (1)= I, tj. runkcija nije bijckcija;

ml II x )=

. (Slfl l

x+cos xl -3sm xcos 1 x(sm1x+coslx)=+_cas4x takodajc

. l '

5 J 8 8

c)

:XI-->;x!- slrogo castuea sa RoT na

'

R; , te je
(vidjeti 7.-ad 14 d) iii nacrtati
graJik)

J~1

sa

R;

na RoT; slrogt> opadajuca

.2xl-J 2X2 ".. 3 19, iz/(xd=l(x1 ), IJ. -.----=--XI -

-\1 -

=(2x 1 -.1) (x 1 - 3)= (2x) - 3 )(x 1 - 3 )=x! = X z ~to maci da je f:R "--.. {! j j .... R injektl\-'Ilo

d) /(x)=-",,,-l+x

1-x

JC

lzi31,i

1 .- x(x)=--(;c"d); I+x
X_IO,

Rijdimo jednakos{

Y=f(x)=~--"~-

2x-- 3 x-I

po x Dobijamo

1 e) za y>x {x, YER)je/(y)-/(x)=:zV+e 1)(10"

posto jc c-' +10'-'> 0, inverzna funkcija

x=~-2" (YER"--..{2))
y~

y-3

e--

I >0 (y-- x >0). 5trogo rastuca nu R bto postoji (vidi tcoremu II) Iljcna

y~3

Prema tornc, funkcija

I(x)= sh x je

Dak!e, x=q)(yj=-'-, }'ER'\{21 je inverZlla funkcija funkcijef

y-.2

I-I (x)=arshx.

Zamjenorn sJova x ....y dobije se

x~3

1 Funkciju arshx dobiee!llo aka iz shy>=ox=:z(eY-e ') izrazimo y=jl (x}=arshx. Poslije mnozenju sa 21", dobijemo

rl(x)="-,tj.
x~2

F':R "--..{2)_R\.{Q,
gdjeje EArJ)=E~{j)=R"--..{2j i Eyrf 1)=Ex U)=R"--..{Ij. . . O 2. Od re d tmo lIlverznu funkcJju date fUllkciJe
Y=f(x)=--~.

el '_2xe 1_ I =0, tj. e~=x -JXl+ I.

Posto je za svako xf.O, x 1 + 1 >2, to je x--'

J~ <0, pa jednakost e'=x-J~i~1 ne moze

5x- 3 4x-5

uastupiti. Dakle, (Y=x+~-, tj. y=arshx=!n (x-t-Jx-l + I) (sa R ua R);

1) analogno, kao kod shx, dobije se:

I" y=chx (sa

R;

na[l,oo)

5y-3 5x~3 lzvdimo tran.~kripciju x .....Y: lmamo, X=---, odakle se dobije y=j-l (x)=-_=!(x), Ij. funkcija 4y- 5 4x-5 fje sarna sebi inyerma. Zato je simetricna (sarna sebij u odnosu na pravu y=x.
2LFunkcija/:(x, J?+l)ERxW ncma inverznu funkciju,jcr npr. (-I, 2)EJi (I, 2)Ef, paJnije bijekcija. Restrikcije funkcije I

y=ardL'I: = In (x +Jxl - l)(x;;; l); 1 2 za y""chx=-(e'+e--") (sa Ro- Ila [t, 00)) dobije se invcrzna funkdja

y= ~archx=JJl (x~J~l'=~I) (x~ I; y~O); ,hx g) Funkcija y= th x- =~- (sa R na ( - l, 1 jc strogo fasluCa, Ie ima invcrznu
chx

r=jj (x)=xl+ 1,

XE (-. .:0,

OJ

Y=/J. (x)"".l!-+l,

XE[O, +00)

su strogo mOllotone (f; opadajuCa,

Jz

rastuca) u oblasti defmisanosti, te imaju inverznc funkdje.

1 1 +x (-1,1)3xf-l-urthx""'-!n----ER; 2 I-x

98

"

99

h) funkcije II (x)"";.: sa (-O"J, !)na (""co, I),

b) oblasl definisanosti funkcije

t'.. U1= [ 2 9
e)

je jednaka skupu vrijednosti funkcije It.\Jsinl, tJ 9 3, J], a skup vrijednosti funkcije Ey U1= (yIY"'/(x), XE [ "3, 3]) = [0, 2];
funkcija raffia; d) Y (x = - 3)= I( - 3)= 2;

XH_X 1

! 2

11 (;.:)=xl
I~l

sa [1, 4] na [I, 16], Il(x)=2' sa (4, co) na (16, -I-co), su strogo monotone I imaju jnve-rzne

,:) I( _ x)=- (- X)1 =/(x), te jc .

2

(x)=x sa (- co, I) na (- co, I),

sa [1,16] na [I, 4], fj'l (x)=log1x sa (16, co) na (4, co). Sada je
XE(- co, 1),

12- 1 (x)=ft

funkcijaf(x)=-x 1 De-rna inve-rznu. 9

26. a) X=(I- 1)2"""t_1 =

J;' (+

za lsi, - za [<I) te s!ll]enom ujednatinu

z.a)"

dohijemo

y=xJx-2;
b) kako je (vidi zadatak 24. f) x = ell t-=I = In (x + JXl
-

xE[l,16], xE(!6, +(0), inverzna funkcija funkcije f.

i)

1), to je rezultat e!iminacijc

y= Iu (x+J;=I)+x J;CJ;
c) y=._- ( ,). ( ')-=(Sin(+cOS"~)(s"ill(-Costi' cos /. __ . Sill t-4 4 x -1 = sin [-COS 1=2 sintco5f= 1 - (x .. I =(sin (+COS IY = I -+ 2x-.2,
1 2

iz.lazi: x ..... y povlati

x=;jy+Jl+7 ~/y __ /i-~~i

xJ=y+Ji+;; + y-.jl + 1+ 3x (1.1- (1'-+ I), tJ x 3 =2y+3x(l-1

iii

tJ y=_._.

+2

(x-II,)I+2x-x'
27. a) Smjenom 1

j)

y=/(xj""2x-+ 1 !\(x''''''y),*x=2y+ I=y=--(x-I)=/

(xl, xEoR;

lX=arCSinXE[~'~' .~J, ~=arc;cosXE[O, rr] 2 2

sin 0: = x, cos 0'=..}1 - . .>?

kl
1)

1 Y~f(xHogJx "(x'-YI=x~logJY=Y~3c'~f '(x), xcR;

y=/(x)= (j

x x;';;O, Y2iO 2 (x ......Y)=x= , x,x>O, ;,y>O

jy'

,--

(,,-"

ne dolazi

obir zbog

lal"2:);

cos~=x, sinp=)"i"=? (,,-" ne dolazi

Sod,

obm zbog j)E[O, 1\])

, (xl~ {);' xSO ; -

i'

("+~EH ~ J)
Ij. arc

x x>o
m) Y=f(x)=log.(x+Jxl~ 1) (x ....... y), tj

sin (0:+ p)=sm etcOS ~ +COS Cl:sill 1J=.l? -+ (,/1 - XZ)2 = I Prcma lOme, !

x=!o&"(y+JY1=-I)<:o;>y+JYl=I =a'o;.

y-J';-I
iii

--a"~=y-J7=t =a-~

ct+P=~( 'er:+~E[ -~, 32Jt]).

b) sliena (kao all:

Sinx+arccosx=~"
v"-j

ct""arClgXE(

-~, ~)=tglX=x IIsinl1= Ji+7' cos

1

0:=

~:.?-'

/J= arc Igx eo (0, n)=>dg p=x Asio p=--;=-,

';I+x'

x cos Jl=---;==,

';I+x'

:.? I n Jt Ij. sin (0:+ P)=__-+---= I ,,*a+p=-, Ij. arctgx+arcctgx=-; l+XZ l+x2 2 2
c) nekajc a""arctgxE( tga
25. a) Zamjenom sin t

-i, ~).Ij.lga=x,
x

ondaje

=3 II y= 2 sin

t elimini~e se t, tj. dobijemo y=!(x j ="9:2;

SIUIX

JI +tg'-ct vi

, i ! i tt=arctgx=arcsin--; +Xl 1 +:2

x> 0 i prcs!ikati simetricno U odnosu un osu y_ Na osnovu tih 5vojstava slijedi da

d) za xi

i :arcsinx=aE( -~,~).
a

po

rakcnju xa ad

Ie je sin a.=x

O do +'::0, - opada od +0:; do +0, a vrijcdnostl arctgj opadaju ad - do 0 Sada !aka m02-,cmo x x 2 na.:;rtatt grafik funkcije. Taeka (0,

n-

Sill a tga=--'--::" 1

"\.'l~sln

x x =--;=-=, tj a=arcslD x=arctg--='(x-i I); "\./l_x1 JI-2 -

~.)

lIC

pripada grafiku

c) obje "adicione" forrnu!e pl'Ovjerayaju sc dirckUlO zamjenom. Npc prva od lib formula se veriflknje na osnovlI idenlitcta:

33. a) 2n./4;

bl8/3; c) n/3;

dl n:; c) n/2; rr

f) 2n;

g) n!2

I 1 I I ! - (e-'" +1' -~-r)=_ (r.-' + e-~)- (1" +1'- Y)+- (e' - I' ~) ~ (e' -- 1'-').
2 2 2 2 ~ Za x = y iz datih fonnula neposredno sc dobija ch l x- sh 1
X

35. a) xoF-ml/2, NEZ; b) Ix-2I1n)~2' nEZ;

c) XE U

= I;

(2Il1l'

~+2Il1t)U(~+211n-, n:+2I1Tf),
6 6
n

""'

-'
n

ch 2x,=,ch 1 x+511 1 x;
f)

sh2x=2sh:::'ch~,
2 2
kOrlS[lti

d) n[2, 4]; c) XE[O, 4]; f) Ix-2rml<-2"" IIE2; g) x=-j-2tm, /lEZ

ova fo,mula (koja je sliena Moavrovoj) lako se pl'Ovjcrava Ifldukcijom. Pri dokazivanju "adicione fOnTmle" iz e)

36, ,,) [-I, I]; h)

f)

31. a)

y=!

+v lX ,,-

--

j-,/x - II = I

f2
,2,

O~x~l

[-Ii, JJ]; ,) [1/2,1]; d) 1,/2, n]; gJ [0, I]; h) [-n/4, n/4]

R,

U[2, wi; ,) [0, n/2J;

! <x<,x"

37. a) Neparna; b-d) paOla; e) ncpama; f- h) Ili pama Iii nepama; i) pama; j) ni pama ni neparna; k-m) pama; nl nepama; 0) pama.

b) y=Asin(x-t-41), gdjcje

A SID <r =6, A"" ,/6Z+81 "" 10, 4l =arc sin 0, 6 = 0,64, tj. y = 10 sin (x+ 0,64).
Kriyu y= IOsinx treba pomjcntl uhjevo za 0,64 ill prernjcsliti y-OSt! udesno 7.li 0,64;

38. a) supj= maxj=21. inf! =min!= - 3;

c) sup/=rnaxj= 1/2, inf!= co;

b) sup!= max!= ,/3/2, illf! = min! = 0,

d) sup!= +00, inrj=min/=2;

c) y=3,

-GQ<x~O,

c) supj""l,infj",,-l;

f)

5U pj

=.:2"

n
inU=

-1':

rr

n
g) sup/=2' inf/=O_

"",3-2x,0<x<3, =-3, 3~x~+GQ;

d) E~=("-so,O]U[2, +Xl):y<O=_~E(-'-:o,OJ;

39 ,,) II "" [ -n,

b)

-~)UI- n/2, nJ,)) "" [o.;)uG, n]

+00); cly!naR'\{O:;

y> O=-_x E [2,

+ so l;

y",., = Y (2)

=:::., Yo,," = Y (0) = -:::., 2 2

41.

Yrnal2/(3n:),~JYlna[2!n,

Y strogo opada na (- Xl, 0] I na [2, + Ct)), y-osa je horizolltaina asimptola;

c) pron do korcspondencije y = arc sin (sin x) chi ~aiellt no jc sa

dJ yT na -1,0], yl na [0,1]; e)
jQ

yT

na

R;

f) yTRo;

y!R;,.d

na

a) )''''' I-sinx, x<O, y(O)ER; bl y= -I +sinx, x<O, y(O)=O;

2 a) y= -chI, x<O, y(OjER; b) y=ctgx, x<O, y(O)""O;

.p a)

siny=sinx, xER AYE[

y=x~2kn:

~~, ~J

Vy=(2k+ I )n:- x, kENo,

y=_..:==, x<O, y(O)E'R; b) y= -- --=:;;:, x<O, y(O}=O; JI+I~x JI+t~x

}'= - arctg(x + 1), x <0,

gdjeje

XE[2kn:~~-, 2k1t+:::'] za prvu (odsjccak) pravu, a XE[(2kn:+I)n:-~ (2k+ljn+~J" 2 2 2' 2

2kn, -:<;;;X :<;;;2kn: +-= - x+ (2k + I) n:, (2k + I) n:--~x-$; (2k + 1J n:+ _.'
2 2 2-

a) y=n:~arccos2x, x<O, y(O)ER; b)y=arccos2x-n, x<O, y(O)=O;

5" a)

y (0) ER; b) y= arc tg (x+ I), x < 0, y (0)=0.

drug\! (odsjecak) praHl. Dakle,

J=X - 2krr,

n:

n:

n:

2'

f)

iz x=lt+q~2=-x~-2 Osim toga je

x=-t-3(ZUI;-ljix=t-l (z.at>-I).
DakJe, glalik
lie

pryu granu cini kriva

sastoji iz dvije grane: '

(x~-2);

za -1=x+3=-y""xl+6x+6

druga grana grafika je kriva za t=x+l=-y=x z +2x-2 (x~-2l. 32. Data funkcija je kompozicija funkcije u"'- !/Xl, Xt; R, x -i0 sa skupom vrijednosti (0, + 00) j funkcije y=arc tg II, lifO' R. OblaSI delinlsanosti je R \ {O: _ Funkcija je pama, te je grafik dovoljno naertati za
t

To znaci y(O)je bilo koji realan broj.

102

103

5. Niz (XII) nazivamo ncopadajuCim (nerastuCim) aka 'VnEN vazi nejcdnakosl

6. GRANI(;NI PROCESI

Xn~XII+1 (Xn~Xn-tl)' Nerastuce i neopadajuce nizove nazivamo "monolOni nizoui". Ako 'r:in E N vri~

jedi nejednakost
X,,<X,,+l

(X,,>X,,+l)'

6.1. NIZOVI I GRANICNI PROCESI

I. Nizom elem~nala skup~~ S nazivamo preslikavanje x :nI-7X" sa N u neprazan
~k~p s. Um~esto x (n! plscmo x". Za x" kazemo daje opsti Clan nizQ x, a za n da Je mdeks nlza. UmJcsto ~ :N-..,.S pis.cmo (XII)""N ili sarno (XII) iii, takoc1e, .\1> X2.' ... , x", ... Ponekad JC zgodno pIsati x" = f (n), n 0 N (iii n 0 No). Aka!e.~ skup brojeva (realnih iii kompleksnih), onda kaiemo da je (x,,) niz rea/mh III kompleksnih brojeva.

onda niz (XII) nazivamo rastuCi (opadajuci). Aka je monoton niz (x.) neapadajuCi (neraSluci), to zapisujemo Ix.)!I(x.)!). Iz definicije slijedi da je neopadajuCi (nerast ub) niz ogranieell odozgo (odozdo) svojim prvim clanam.
6. Aka je neopadajuCi (nerastuci) niz (XII) ograniccn odozgo (odozdo), ooda je konvergentan. Monoton niz.ie (vidi 4 (iii)) konvergentan aka I sarno aka je ogranieell .

7. Neka je (nk) rastuci niz brojeva iz N. Niz (Yk) definisan jednakoscu Yk=X llk " (kEN) nazivamo podnizom niza (xd- Podoiz obiljei3vamo sa (x nk )
8. Broj a oR U {+ 00, ~ oo} = R je tacka nagomiiavanja* niza (XII) ako u proizvoljtacke a leZl beskonacno mnogo cianova tog niza: noj okoJini U(a)

Nadalje cerno, ako ne kazemo drukCije, posrnalrati nizove realnih brojeva.

te

2. Niz (XII) llazivarno konvergenwim ako . . (3a E R) (\Ie> 0) (3m (e) EN) n> m=lx.- 01

<.

(\lU (all (\1m E N) (311 > /Il) x" E U (a); (ova definicija tacke nagomilavanja ekvivalentna je Ivrdnji da posloji podniz

Bra] ~ ~azlvarno granicom (limesom) niza (xn) iii kazemo da niz (x") kOl1llCrgil"a ka tack! a (E R), slo zapisujerno
~~~ XII = a* iii XII -loQ (n-lo (0).

(x",), ,akav da x., ~a (k~ OJ )).

9. (i) Svaki niz (xn) ima bar jednu tacku nagomilavanja (konacflU iii beskonacnu); (il) Svaki ogranitell niz Ima bar jednLl (konaenu) tacku llcgomiiavanja (Bolcano~ Vajerstras),** 10. Najveca (najmanja) tacka nagomilavanja niza (x~) naziva se gornji limes ili limes superior (donji limes iIi limes inferior) i oznaeava flni x" (lim x,,).
"~w

Ako niz (x,,) nije konvergenlan, onda ga nazivamo diuergentnim. 2.1. Niz (XII) divergira ka +00 ili limx,,= +00 ako

(\lM>0)(3m(M)EN)n>m=x >M
2.2. Analogno se definise da niz (x,,) divergira ka "- 00

~ko

(\1M >0) (3m (M)EN)n> m=>x.< - M. 2.3. Kao sto smo {xl Jx- aJ <} = U (a, ) nazvali s-okolinom tacke a tako se i sa {xlx>M(x<--M), M>OI~U(C(J, M) naziva M - akolina tacke

11. Za svaki niz (XII) vrijedi

limxn;Iirnx", a nil, (xn) je konvergentan ako i sarno ako je limxlI=hrnx". 12. Ncka 1)
Sil

+00 (- (0).
3. Niz (x,,) nazivamo ogranicenim ako je ogranieen skup X ~{x InEN\. 1 v .. d t" (d I 3 d fi II J nJegov! 1 . flJe n~s I VI I . : e micija 3). lJ tom srnislu uvodimo i pojrnove mfx n = mf {xlllnEN} I sup x" =sup {x"ln EN}. 4. Ako je niz (XII) konvergentan, tada jc j
(i)

ni7..ovi (XII)' (YII) konvergentni i lirnxn=a, limYn=b. Tada: 2) lim (x"YII)=lirnxnlimy,,=a b;

4) limcx.~climx"~ea.

lim{xlIy~)=Jimx"lirnYII=ab;
XII lirnx

n J) lim_~_.__ ~_(y.-fOVnEN)Ab-fO;

ogranicen;

(ii) ima jedinstvenu granicu;

(iii) u p:oizvoljnoj okolini

~jegove granice Iei.e gotovo svi clanovi niza (osirn mozda, konacno moogo clanova niza). '

limy" b 13. Ako: (3 lim x. ~a) 1\ (3lim Y. ~ a) A (\Ill E N :x.;;; z. ;;;y.)",,3Iim z. ~ a.

Obicno se pravi distinkcija innedu pojmova tacka nagomilavanja (misE se pri tome Ila konacan broj Il E R) i beskonacna (atka nagomilavanja Il E { ~ co, + 0) } Bernhard Bolzano (1781 --1848), Cciki matematicar. Karl Theodor Wilhelm Weierstrass (1815-1897), njemacki malematitaf.

YII

NajcdCe Cemo plsati lim x. umje'sto lim x.

!Os

6. Dokazati; al lirnq"~O,
~l,
XM----t

1'11<1,

'1=1,
q= -1 (dvije tacke nagomilavanja),

ka broju

e~2,718281.

10=0

l, =+co,
= teo,

'1>1,

15. Niz (xJ nazivamo Kosijev* ili /undamenlalnim ako

('1<> 0) (3,,,, (E) EN) m> a > ao",,)a" - arn) < E.

q< --I (dvije beskonacne laCke nagotllilavanja):

(0)0);

b) li!llZ/~=l; c)linl~;=l

16. Niz (x,,) je koovergentan aka i sarno ako je Kosijev niz.

ZADACI
1. Dokazati:
a) niz (1,,=c (c je kanstanta), konvergira ka c; b) niz

a" d I lim -,-- = 0, 1 +a n =1,

I

[aI < I,
)nl> I,
a= I;

(~) konvergira ka 0;
It
divcrgira.

e) lim (I +q+

I .+'1"")="--,
_ I-Ii
=0;'),

)'11<1,
lj<I',

c) niz (nil) konvergira za a;20, divergira za 0:>0;

e1) niz /H'-+( ~

q"?: 1,

2. PrimjclljlljllCl definiciju granicne vrijednosti, dokazati: n I a) liman=l za a,,'---=-----; b) limx,,=O za x,,=(-l)~-; n+ I n

eo,

f) 1'"1- ,,~- --~,,-'-'l-~\

l+x+ ... +x" l+y+ __ y"

0,

J-y

(Ix\ < I, )1'I< I);

(r>O).

1 nl -+ n -+ 2 r 2" - 1 c) lirnb"="3,zab"=3-;?"+"2-;;-+7; d)lirnZ!a=1 (a>I); e)limy;'+{=J

3. Pokazati da niz
a,,="~~-+

n+!
n

g)

a"
lUll-= r
!I

( ..-1)" irna dvije tacke nagomilavanja.

+ ' _co,
0,

CfJ

[a) < I, a> 1, a < --1, In)~l

I

4. Odrediti timan i lJIIl aN aka je: n2 2Jw a) a =~-'--"cos-- b) a,,= (_ n nl+ I n '

1>"(1 +~)"-1 +sin r~1t;

7. Dokazati nejednakost
(1) -'-. _.--"-<~---=::-, te na osnovu toga dokazati

I 3

2n- I 2//

c) a,,=--s]fl -n+ I 4 2rm e) an=cosn~._;

mr

2 4

.,,/2//+ I

d) a" = Z/J-+?~I7;
f)

!im(~'~ ... ~i: 1)=0.

2"-,1
8. Dokazati da jc niz
a l1

2' 2' 4' 4' ... , 2~' -y'"

b)

I 1 I 3

5. Za nizove (x,,) odrcditi infx", 5upx"/jnL'(",I1rrix,, akoje opsti clan niza: I (-II" 1+(-1)"
a) x,,=;;-l;

=(1 +~)"

monotono rastuCi i ogranicen odozgo, a da je niz monotono opadajuCi i ogranieen odozdo.

x,,=----;;-+'-2--";

bn=(l+~)"+l

2nn: f) x,,=--cos-;
1I~

Odatle proizlazi da ti I1ilovi imaju zajednicku granicI1u vrijednost lim a,,= jim b" (=e).

11+1

i) x,,=I+lIsin-.

,m
2

9. Dokazati nejednakosti;

a) (~)"

<fI!

<e(~J,

(!lEN);

b) --<In 1+I +n 11

I (I) <-, I
n

(aEN).

.. Augustin LOUIS (Baron) Cauchy (1789--1857), francuski mateHlalicar.

107
106

10. Dokazati da je za O<a< 1,

lim [(n +at- (n + b)"] =0,
U=!im
(0)

b). KoristeCi ovaj rezultat, izracuna!i

c) lim

(j:h+-2--~-4+ --- +~+/)0(-;;+2)}

(~-,,/';;);

V=lim (Z/n+a 1

-.[/~ai).

11. Pri~jenjujuci teorem 0 konvergentnosti ogranicenih i monotonih nizova dokazatJ konvergenciju i odrcditi lim an .ako jc: '

1-2+2-3+ ___ I) e) Jim----nT~'~~--18. Provjeriti rcwltatc: _ 2 e=-J a) lim -~-=sgnx; b) lUll -arctgnx=sgnx; ~--.co IT "-HO e +1
19. Izracunati:

+n(n+

a)

(lJ

~,/~,

tll

,/c +,/:, .

,an=JC+0~'~~~Jc(c>O);

a) lim (_'_')";
12. Odrediti granicne vrijednosti nizova

b) I un

11+1

(_n_)"' I
n f

c) llfn

1)100" (Ii n

d)

lim (10

~)"; 311

a"=j,~1+n ' b"=j-;? + 1 ' Xn= ,,/n1 +1+~/~2+2 + ". + J~2 +-;.
13. Neka je data m pozitivnih brojeva (11, a2 , " ' , a",. Ako je max {a!, ... , a",} = A, dokazati da je

11

e) lim n In (I

+~}

\) limll[ln(II+ll-lnnj.

20. Izracunati lim an ako je

(1,,=

Larct g {2' Uputstvo: Prvo dokazati identitet

lim
n~~]

yr;;7 +(11 +-:'+a~,= A.

\/

Qn=arctg-n~-~1

k '"' 1

14. Izracunali:
a)
Jjm---,~-'

3n l -2n+l 2nl+ 7n- 3'

21. Dokazati: lim (1- 212) (I - ;2) ___ (I

~_ "I, )~~_

. 108 ,,+ 1 c) ilm-----1

I 22. a) KoristeCi kri(erijum Kosija, dokazati da niz an"" I +22"-1-'

+1

'

konvergira; 1 b) koristeci isti kriterijum, dokazati da niz x,,= I +-2+'"

RJESENJA
I. a) a.=c.;:.!a.-cl=O<c (liEN), teje limo#=lim c prema definidji 2;
b)

+-,
11

nEN divergira.

1!,,-ol<~<f:(>O)';:'II>~'
rn
n
E

Ie se u definiciji 1 moie uzeli m ""

[~J (gdje je [x] cije]i dio od xl;

ZlI

c) za 0:>0: II~>M (>O~n>Mlf~, Ie se u definic:iji 2.1. moze uzeti m=[Mli~]; (\Jf.>O)(3m "'" [Cll~J + I;

tt<O, siieno kao u b), dobjje se

17. Izracunati:

d) niz a = (- I)" ima dvije tacke nagomilavanja, - 1 i 1. lJ stvuri, iz niza (a R ) mogu se izdvojiti dva

aj lim(-I-+-I_+ I) IX/ 1-2 2-3 --- +;(11+1) ; ,,-

~~

- L=

(a20-1

l"~", = {- 1l "" (illnl."N= (lineN' taka da je lima. "" lim il h

I <lima.= lim 01. "" 1

La

bl lim(I+_1...+ ___ + 1+2 1+2+ __ +" ,;:

108

)-? "

2.a) Kakoje(zaVc>O)

b) slicno kao 1 ,b) dobije se

la.-ll<~<o~<""'n>m=[~J; 11+ I n

{Vc>0}(3m (E)""

[~J) n> m=-I( - 1)"~- 0i < E;

"

c) imaUio (>0)

i ~ ~I
,"
b

<

f;=~ ----;--:-~-.- < l><"'!' ~- = 911 < f. ~ 33n +211+7 33n

2

Rczultate eemo predoeiti 11 fOf!lll fimxn)=(-I,O, -I, -1);

Uftltene

cetvorke. npr. II ovom slucaju je (infx.. sup X., liUF",

=911

>

~n > 9 > [.LJ: .~-=Il _9 c

(\i>(}j

b) (-

I,~, 0, I): 2

d) (0, 2, 0, 2):
g) (--co,

c) (-4,6, -4,6):

f)

dl l1.u>l=Zla>l,tj .;:j~-1>O,
tako daje

(-~,
,2

I, -~, I);
2

CO, -C(), 0:(1)",

h) (0, co, 0, co):

i) (-

JJ,

();J,

--

ex), en)

I~/~

" 11 < t=-Z/~ < I +r ( II a > I)

I =-<log"(1 +f.)

6. a) b

I'll < I je I'll ~-- (1'>0), l+p

(I + p)"= I -I-

"
DakJe,
(V(> 0) (3m (El E N) n > m=I~/~~ - II <:: E,
te je, pretlla definicij! 2, lim ~/~= I (a> 1) Prirnjedba: Na ist! naCin moguCe je dokaza!i

IIP+(") ,I ,2
1

-1- .. . +p'>np. Zato jc

1()~)lql"~--,<-'"
(1 +p) P

I I
11

I I I 1 Kako je lim---=- lim-=O, to je prema [corelnl 13 Jim p II P n

lq!"~q"~lql" (opel prema lJ)slijedi jilllq'=O, Za q=1 limq'=lirn 1=1 (yjdi zadatak l.a)

)ql"=O. Sada iz

Iql<l.

lim

~/a.,,j

(O<::a;S!).

Za q= --I (vidi zadatak Ld) Za q> I=q,"-I +r (r>O) =q"= l'l'llr+G)r1+

+r'>nr, tJ

2"+1 e) Da je lim 2-;;-:-1-= I, izlazi iz

2"~" ! I 2 2 2 2 ----1 <=--"-=~-<::=2"> -=n>log ,2"+1

2"+1

2"

M' M (':,M>O) (.3m(M)=-)n>--=Q">nr>M ill prcma deL 2.10 lim

q~=C(l(Q>

I)

11+1 3. Niz a"=-"--+ (- I)" moze se [asta;-i!i na dv,! podnizlI

Za q <:

1 niz

q~

iwa dvije taCke lIagofHilavanja.

_(_qf"-J
-->- CD,

"
O<::O~~_l <.~, te 0"" ... 0 (n-.CD) n

l"=(<ft--+CD;

l"-J =

(n--+CD)

Primjedbu.: Rewltat za 0 <

Iq) < I slijedi

direktllO:

}_~~I: q" = ()..",,(Vc> O)lq" - 0) <=)ql" <::(=11 > !ogl~l (0 <:: Jql <:: J)
I

b) l'odemo Ii od n= (I
Il= I

+ (';:/fJ 2

I))", fJ> I, premil binolJllloj formuh najazilno

Dakle, Li.ma~=O, lTrila"= 2.

4. a) Kakoje (a.lfJENj=A oUA J UA 2 , gdje je A, = {o~~_,lk EN J (r= 0, I. 2). to se oiz (a") moze rastaviti oa tfi poJniza:

+1)

-' 11 (11- J) (;)'1- 1)+--'-(;)11-1))+, .. +(-~!n.- I)"

Posto .ie

'V Jl
r

I> 0 (=fI > I), to iz zadnje jednakosti shjedi nejednakost

9111 OJ~""1+7' 030 _ 1 =

-:2 '1 + (311- I7"

(l3H_ I

(3n-lf

a3o-2

= -

2' 1+'(3/1 - 21'

I

{3n-2f

1!>--,,--(vn-!f,lj.(O<)~/n-l<

"i"-I)
2

,-

A
n

Sada je lim oJ" = 1, lim

= lim a J

= -

2' Ie 7..akljucujemo da su tacke nagomilavanja niz.a

Sadaje

--~, Dakle,liJJla.=[J1io{-~, I}=o:-~,!lma,=max{--~,

f

(\;fC:>0)(3m=-~)f1>~=I~/~~-l)< -J~ ~<E'

E
f;

I}"" I. Rjeenja osta!ih zadataka

odak!e zakljucujemo, prema defiuiciji 2, da ~/n---+l kod n ... co;

c) za svako 0>0 postoji lIEN, tako daje 0<0<11, odalde dobijamo

DII,isacemo kao ureden par ilima.,flnlil.)

b)

,,/2 \-e-T' e+l); c) (0,

I);

dl

(I, 2); e) (0, I);

n (0,

I)

o<~ia <!:,/n,

te je, prema leorerni I J,

5, a)

Kakojelim(~-l)=lim~-l=-I,tOje \;1 1I
limx,,=lirnx.=lTulX"= - L
Kako

lim ~/;=O (=Iim~/;;= I)

Primjedl){J; Ovaj rezultat moZe se dobiti s]ieno kao prelhodni u 6.a) iIi direktno oa osnovu ddinil::lje Iimesa (vidi 2.d).
g) Za

.
JC .':.-X"+1

I . =---->0, !lIZ je opadaJuci Ie je ior a =lima "'" -1 supa ""'0 ",,0 II ('1 + 1) h n , h I '

la)..:::1

," I je lim -=limo"lim--=O (r>O) (vidi zadatak l.a)), n' ,{

110

III

Za a> J =a =(J +a- J)"= 1 +11 (a-

l+----- (a- If+

2

/1(n-1)

Otuda: lim [(/1 +a)" - (n +b)~J =0, SIO je I {fcbalo doka?JHl Gorc sma korislili osohinu stcpenc funkcijc ;(I--+A' koja je rasluea:Dl A> I, tako ela za 0:<1 shjedi

+. +(a-l)"=a">----(a-Ill=->(n_ I)(a- If 2 , .
odakle je Jun;= 0:), Ij. rczullill je lacan za r= I (a> I)
if Zar>Ojc---;:-= (~)' ,gdjcjcb=alf',tejelim::"'=w 11 II /I'

n(n-I)

a"

( !+~,-b)=A.<AI n+h,
I I Za a=-, a=l, b=O (iii za ct=-, rEN, (a, b)=(a\ -II") lZ gornjeg reZ1liata shjed! U= V=O. 2 ,

"

Prinrjedba: Rcztlltati za U (iJi V) mogu se dobili na slijedcei naCin:

U=lim(...ilH-!-YIl)

,--

r ./n+ I +'/11
_

,./n+

,-=lim-----=----.:o I +,/n ,,/n+- I +,,/11

I
111

"~,,-,{2n)'

Za!a!=ljelim-=sgna lim-----;=O /I' "-':rc n Najzad, za a< --1, imamo . a" al ,,-) Jim ---= + 00 lim ---~ - - 00
'n~u::(211-Jr-

"

=lim~'''~C=:~lll
1l

JI "I

lim --,- lim --..:::::::_:::--.-- =

/1

+-+1

J1+~+1 "
- tacno.

o.

11. a) DokaZimo prvo da jc a"T. Dok"az-llecmo (indl;;,:c;j!'m) da je an+! >a. (rl E N) Za

n""-1:al=-I;~-)::>J~=al

7. Nejcdnakosl (I) dokazali npr. indukcijom. a potom primije:niti teoremu 14_ K NCJcdnakosli
(I)

Pretpostavimo da je a. >a.", l> Ij. a.- an '-I> O. Tada jc

(,""

- a, .. >11\--<1 =(a "<a 1 1\/).+1 <...!" I ~I b, .+

b",)

SI":

"k a dokazuJu . . ' pfllnJcnam BcrnulijcI'c ncjednakostj " a

Ie JC indukcijam dokazano da jc a, i. Ostajc da dokalemo da je (an) ograniee!l odozgo (odozdo jc ogranlccn sa rasluCij. Lako se provjerava sljedef.e
d]

OSlm loga jc a, (I

+~)=b"=-(O < )a" <b .. taka da je prema (1)

lim an=e=!lm b.

<a., jer jc

(2) aj.(a.<a. t i <b.") <b.~bl (VII EN). 17. (2), prcma teorcrnarna 6. i 13, dohijemo

a" = V c + a" "la. =c + a"~ I =a. = - +--'=a n

an an
Prcma tome, na osnovu lcorcmc 13 dobijemo

i--

a"~l

+1

9. a) Ako stavimo

A.=(~r B.""eG)" ncjcdnakost ecmo zapisati

I ,
, 2

obliku

(I) A,<I1!<B.

hm a.=lirn a.~I=a, tako da iz a!=c+a._! prclaskom na jimes dohij(,lllo da jt >0 pozitivan korijen kvadratne jednabne a1 _ (1- c =0. tj

Za 11= 1, (l) -=-.< I <- jc tacno.

Prclposlavimo Ii daje (I) lacna za ndo I1EN, (adaje A n ' l < (11+ l)A.I1+ I)! 11+ I JR, < n'i I' tj. {J).ie [aena
(2) A'+ I 11+ I)A" (11+ I)B.<B'H' Nejednakosti (2) Sli ckvivalcntnc rcspcktivno sa
I

b) za
fl+

Prctpostavicemo da jt c> 1(1.:1 O<c<! rjdcnjc bi trebrtl0 dje1imicno izmijenilij

Dokaiimo prvo da je a. <c.

I ako jc

za 11=1 al=J~<c (jer jec>I), a"+l =J-':;:: <J~=c ako je a,<c, sto bi predstavl,ial0 dokaz indukcijom. Sadaiza."I=

a. =

(I +~)"

< e = sup a..

al = 2<

(1 +~)".
<e1

10 jc latno (vidi

tome zadatak 8)

b) Ove dviJc ncjednakosti se lako dobiju iz nejednakosti

(I +~)"

-->I=a.+I>a., an tj_ niz (a.)je rastuti. Dakle, postoji lim a.""'a, Ic prc!askom na limes II rr,;,! =ca" dobijemo a1 =ca. Rjdcnja Ie kvadratne jednacine su il (a- c)=O=aE {O. cl Mcdutlffi, lim iln=a fO zato ~to je 0 < a l <a1 < ... Daklc,

a,,, ca~l\a"<c=----= Ja.

J-:

+~)"+)

(vidi zadatak 8), logaritmimnjcm i preurel1enjcm.

hm ;;;Tc~

. :;~""C(za

c> 1).

10. Ovo je granitna vrijednost lipa CO _ co. Za a>b (i O<a< I) dobijemo

Za c= 1 je lim

j;~,/i =

I (o(a.)"" (I)

a on+a)O-(n+b j"=(n+b)"[(I+ l1+b

b )'_I]Il+b t [l+ n+b _I]=~' a-b (n+b)!-o'

Za 0 <c < I rjdcnje bi se dohilo slieno kao za c> I. Sada bi bilo

a-b I Ie taka je Jim------=(a-b) tim-----o (n+b)l-. (n+b)l-~-

c<a.-i-I <a~< . . <al =yc~lima.=c. Dakle, 7--3 sve c ~O je

!imJc..J~../;=c.

c) OClloje

an"+bIJ+c a loan+- I b) !im--~'-~=-, A-=I=-O; c)liJTI--;-~=O; Anl+bll-f-C A II -f. I

a., J =a. ~->a" ake je n + I > q (> 0), Ij_ za

n+- I

!!

>q - 1
/I

[liz (a.) je opadajuci poslije do\-'oljllO rellkog indeksa

(> t'I,) "" [q- ! ]

+- I).

Goll' +(/111,-1 -f- . . +(J,_ jll +(J, d) lim--"-----"---~-----=O, r<s, Aoll'+AIn'-1 +. -f-A._llt+-A,

Da jc ograniCeu s donjc slrane, ollto jc pos(O je a.> O. Zaw, prema leoremi 6, prelaskorn na limes

=-"-, r=s,

i/o

kad

fI--+CO

dobijamo

A,

""".:0

sgn (aoAo), r>s

an' 1 =a.--~=Iim ao+ l =Iimll. 11m ~'- =a=a O*a=O. Dakle, fI+l 11+!

," iim-=O
d) Zaniza"I=,jt-f-<l.,(J!=llakosedokazuje
I <al <<l.<a.+) < I +1 (1)0),

IS. a)

"

b) sadaje
I-x
l1 rt

Ij. nlz (a.)je monotono r3SIl!cl I ograniCeIl. Prema lome, postoji Jima.=linw.q=a. Predemo Ii u a"'1 =,,;;-:;:~ na limes kod II ..... Xl, dobijemo a ='-/~ (a> J). TlIko je a pozilivllO rjdenjc jednaclIle
a1-a-I=O Aa>

=!'-_ x-;=l+X+;~~+ x'--I'

gJJejex=)I-~~-'1 (II--+'X!)

,11
,

l={j=.l~~l~~
2
I!

1 Dakle, lim jc an =- _Oa Ii rezuItat vrijedi za

dobijcmo

rE

R,

r,p O?

x; 12. NizlH'1 a. j h. prcdsunljaju neodredenosl obJika -'. Skra{illlo Ii Ie razlomke sa

~

d) iskoristimo Ii ideju iz zadatk1J 10, d0bicemo:

O<a"~,,'" n'[(I+~r-l]q"'d[(lt~)-I"], tj
Saua, zbog
--==->-----,,==>.
1
e) Istim metouo1l1 kao U pl-clhoJnoll) zadalku doblja se
>-=~-

O<a.<-----:;-, (ejc lim

nl!.

u~=O

\/n 1 +1

,,/11
II

+2

v'nl -f-n
~_

b, b, O<a.""(an+bl 17 [ -( 1+---)'" -I ] an+b) [(- 1+--) -I ] (h>cl

_ (J/J+c _

OIl+C

shjedi -: 1 => '~-----;:=>"-----;:-::,===' tj. vn +1 i~lyn +k "in-+n

b~c J ~---=--"--'~"---'O

b-c

b.:> x.>a., (A lim a.= lim b.= !), odakle, prema teoremi /3, izlazi lim x. = 1. lJ. lz usJova max {a.{~O)lk= 1, mj =A
=(VnEN) (Vk= I,

. .jall+~

J---'- , J,
Q

+------0:; ,/~

Ie (J.-_O(n---->cn)

m)O~a'i2A" =(O;';;)A":2a;+a; + .. _-t-a:,~mA'=A 2;:'/;;J1-a;~"~a:'2A V;;;,

/I .....X!

Primijctiti da pretposlavka b>c nt umanjuje OpSlost U suprotnom bl promulrali !lIZ

xn= -a._O(n-teo, b<c).

Odalle, nakon prelaska na limes kad

(zr m ----.1), dobijcmo traieni rezultal

14. a) Kllko je

16. islim postupkom kao u zadatku 12 dobijclI\o

II
.~_"_~",,

____ >a
(

{1t'+I)II'

1)11< "(1+;'--:1 )lls 1 I +;.

/1.-4

II (Ir'+n)II'

>-------=~.----,

odakle slijedi o..... ! kod

co (s - I> 0).

17, a)

Kakoje----=--~

1 11
k
k+l

k(k+ll

='"~(1 --,1)+(-,1-_)1)+ __ +(_'-_I)+(:_~I~) ~ 1n+__ >1 i"-~), ___1 11-1 II. II 11+ 1 I
115 114

b)

sadaje
l-t-2+ ,.+k

---

d) x, =

')"' ( ~ -(~--3~'"")'-;;
1"=
31l-~1

-(!--'"~'1"'"')"-;;' lJ + ,
3n-J

e) lilllllln(l

+n=limin(1 +~y
=llllirn(I+D" =10= I,

-k{k+!-j'

-",=a;"li~ (,

+_,_)-111,
3n-\

gdje je a.= (1

+~)" -----e(n----> (0)

a3"_)-.e(ll~HD))

f)

11l111l[IIl(n+l).-lnIl =llITlllln(1+D=1

(taka tia i podolz lato je

lim -"" "" (lim a3~-1

kad Il-----CO;

20. Za n= l:a J =arct g '2' idenlilel je taean.

113

3 c' 11 ;

Pretpostavimo da je identitel laean za neko nEN; lada je:

e} sadaje
:,
(1",1= ')

)=k(k+l)=i:F+i>=~Il(n+!)(2fl+J)+!_nilJ+!) =)11 (n+l)(n'-f-2), t'cje IHna"=-jI I I 6 .2

J)

1':'1

arclg-+arclg----=afctg--- +arctg 2k) 2(11+1)2 n+l 2(11+1

/I

18.

al

lun e"-'= lim (c-')"=O;

n-,x>
n~:;o

):<0,

=arctg_

;:;-+1 + 2(n+l)i

"

/!-I-\ arclg--,

I,

x=O,

, - - - c-~ IJ-I-12(n-l-

n-l-2

lJ IdCnlltet je dokazan na osnovlI matematlckc mdllkclje Sada je 11+1 11+1 It lim a.=!im arctg--,=arctglim--=arc 19 I ""n+2 n+2 4
4
zato JC

2 J

f(x)=Jim-,-~

x'"--I

x"+ I

{-I,!'I<I, 0lxl=ol , ' ',Ixl> I,

graflk I

sgn (/xl- 1) (oaCrlaj

In+l a._! =- - - izlazi a~""'an 2 n

"I

n(n+2) --(n+1)1

In+2 --2n+!

19. a)

limC_:J"=~(~I)" =~;
11m 1+-

1 n+2 I Sadaje lim aft='2iim;;-+l=i"

b) kako je

"
25, 1+n

22. a) Za m > /I dobijemo

( ')" ("")"
= ---_
I) /

<e,

la m ani ='j;;-+-'-f"+(;:;-+-21+-"' -I- ml'

Mcdutim, kako je
-<---=~"---

10 je

~:2:

, (") n >_ , 2"- n+

"~
1

eO"

k'

k(k-')

k-\

(k> I) izlazi

'

BuduCi da

~-.O ' en .... 0 (n----> (0), ~ 2"

" ' zaklJuC!lJefl'10 da je

la.-a.1 ~(:--')+(-'---'--)+ __ -+(--'1_m n m n --'-)~:--'-<'(<=",>'). n n+l n+1 11+2 m-" 6

Dak!e,
(V6 > 0) (3no {6)=D m > n>

lim (-.::,-)"' = 0
c) lim

( +~')'"'" (')'" "lim ( I)" +I ",,[im!

Il

11+1 =(1 +0)10,1'=1'

110=1(1., - a.1 < f..,

1+n

'

tj. n'iz (a.) konvergira, prema Ko~ijevom kriterijumu.

b) Neka je 111",,211, (ada je I I n+ 1 11+2

(;= -

. d Ii . "a (u KosiJ'cvorn smislu) ekvivalentna jc slijedecoj (u HajIleo~ 5. Gorny:l e IllIClj vom* smislu):
I "I '+-"-'>_=_>, {VeE ( ' ) 0,-), n+n 211 2 , 2

Ix",-x~!"'~---+--+,

Funkcija J "tma granicn~ vrijednost

stO mati da je za

i 7..8. svako flo tab'o da je m~ 211 > n > flo ispunjeno

Ix", -x"l >., Ij. niz (x~)

divergira.

A (ER) u tacki x~a (ER) aka za . I" . () (x cE (f)""(a)) takav da x"~a(,,~C()) odgovarajuci prolzvo JIll nlz x" nr:;; " .>:. '. niz yrijednosti funkclje konverglfa ka A, tj.
f(x,,)~A (,,~oo).

6.2. GRANICNA VRlJEDNOST FUNKCIJE

1. Nekaje EcR. Tacka a nazi va se tackom nagomilavanja skupa E, ako okolini te tacke postoji bar jedna !acka skupa E razlicila od o. 2. (Kosi) Broj A naziva se granihlOlIl vrljednoscu jimkcije aE(a p) (iIi za x~a) ako:
II

svakoj

d ~, f IIlkcije f u tacti a ako B . A Iaziva se (ijelimicflvl11 grameno m vrlje noscu l 6. rOJ .. I ( ) x -loa takav daje x .~a ij(x,,)~A (,,~oo). postoJI nlz X"' "1- , I I 'c "edno~[ Slitoo sc def'inise i jedlloslrall(l Oijeva iIi desna) djelimicna granl na Vrlj .:>
'V

I: (a,

~)--J.R II

raCid

funkcije. . ' .'~ .'~ .. doost funkcije llaziva se gornjo i N,ljveca i najmanja dJe!!llllcna ,?I~nlcna VrljC .. x} dOllja grarlicrJa vrijednost funkclje I oznacava ~f(x) I lxl~f{ . Vrijcdi leorema:
lirnf(x)~A=lirnf(x)~liiiif(x)~ A

to tacka a predstavlja lacku nagomilavanja za oblast definisanosti funkcije;

2 za svaku okolinu U(A, El tacke A postoji okoJina U(a, o)c(a, 0), tako daje za sve x E U (a, 0) "" (a} istovremeno f(X)E U (A. s), tj.
(Ve >0)(30 (EO) 0 <

,_0

Ix,- al < ik,il(x) - AI <E.

7. lz Ilmf(x)=A, Itn 9 x -

I'

()-B (acR A BER) slijedl (slieno kao za nizove):

"

lin;U~(x)og (x):'li~'f(x)olim 9 (xl ~ AoB,

'-d~' nf'rato",~aza bito-akoju od aritmetickib opcracija (+, g .Ie jC 0 Oy_. ... . . slucaju operacije d!Je!JcnJa treba da je B#O.}
" :). {U

U tom slucaju pisemo limf{x}= A

(iJi /(x)---tA kad X-HI) i kazemo da funkcija /, kad x !eZi a, ima grarJicnll vrijednost (limes) A.
3. Broj A nazi va se (ijeva (desna) granicno vrijednost fUllkcije f u tacki a ako:
(VE > 0) (30 (EO) a--o <x <a (a < x <a+ o)"'"I/(x)- al <E.

8. Neka postoje limesi _ . limg(x)=A (g(x)1A za xfa); ;1.:~j(X).

~:oda postoji limf(g (x)) i Vfljedi

x-o

To oznacavamo sa

limf(g (x))~ lirnf(y)

x--+a y--+A

lim f(x)=A
ili

(lim f(x)~A), .>:--+a+O

(((a+O)~A)

90 Neka postoje

lilllf(x)~ lim g (xl~ A

f(a- O)=A
Vrijedi tcorema:
limf(x)~

A=f(a- O)~f(a + 0)= A.

i neka je u nekoj okolini tacke a g (x)";" (x)oU(x). Tadaje lim"(x)~A (a, AER). 10. Akoje Iimj(x)=O (oo), gdje je

4. SJicno kao u 2 (iii 3) definisc se beskonacno granicna vrijednost A E { - 00, + oo} u konacnoj tacki a, Ie. konocna granicnQ vrijednost A u beskonacnoj tacki a E ( - 00, + oo} te beskonacna grallicna vrijedoost u beskollacnoj tacki (A, ae (-- 00, +00)).

::R,

tada kaiemo da je funkcija

f beskonac1lo mala (velika)

u tacki a

(kad x~a).
~

U opstem slueaju
limf(x)~A=(\lU(A))(3U(a)l x ,-0
E

U(a) "" (a} =f(x) c UtA), gdje a, A E R.

E. Hcinc, 1821-" 1881.

119
118

11. Neka su/, g:U(a)*""{a}--J.R, gdjcje aER. Uvode se oznake: . fix) (i) /(x)~O (g(x)) (x_a)=(3kcR) Ilm~~k(f too);
<_.g(x)

2. Dill I pJ"CCIZOC dcfll1icijc zaplsa: . a) 1",,/(x)=A-O; /(,,+0)=;1,/1 0

h) I"" f(x)= A HI;
A"
.f'

0 )=,1

0;

, '"

c)

..

1"lIn.l (x)= /1 +0
'

".

(ii)

/(x)~o(g(x)) (x,~a)=lim/(x) ~O;

<_.g(x)

Koris(cCi dcfiniciju gnmicnc vrijcdnosli

Y b~skonacne
11111

granienc vrijetinosli)

\I

3, k- .;<. on,lo..noJ
,
,I) 1lll1.\

(.

I"

hc'"konacnol') lackl, dokazall da .IC: ,

(,)
'
X"" 4 , '). """

(iii) /(x)-g (X) (x_a)=lim[(X)= I. ._.g(x)

Primjedbe:

! " . =4; h ) I ~IJ~~(X_ 3)1~:""

.

2; d)

,dXL .. "_\

"2

1 Ako sufi 9 bcskonacno malc (vel ike) kad x--J.a, tada se u slucaju (ii) kazc dajefbeskonacno mala (velika) viseg (njieg) reda od 9 (kad x--J.a). 2 Ako je k1-D u slueaju (i), kazemo da su beskonacno male (velike)fi 9 istoq reda kad x--J.a. 3 U slucaju (iii) kazemo da su fig ekvivalentne iii asimplotski jednake kad x..-j-a.

,)
. 2, n X

S
_2

::::;,y);

lilll ~-'2

)
(1.\

{2+

,(.1;

f)

-"~"'x .

lim

i -

lim

"'_. _ co" X -

_x? + I --~., I

4. Knrlslcl:i Hajncovu definiciju gran 1C n c vrqrdnoSl1 Xl - 4 Illn/(x), gdjC/(X)=x2,_ 2.\ (x /2)

.' 2

funkCljc, odrcdil i'

4 Izraz/(x)=o(l) znati cia jeJ(x) bcskonacno

mala;J(x)~O(I)

maci cia je

S. !)rovjI:nti rczultalc: a)

fix) ogranicena; 1=0 (f(x)) znaCi cia je/(x) beskonai'no velika.

12. Mooge graniene vrijednosti dokazuju se pomocll slijedcCe dvije formulc:

smx lim--=l, x-o x lim (I +x)J/"'=e.
Ce~IO se primjenjuju i slijedcCe forlllule, a one su posljedica posljednje formule:

11111

(,/~-J,;'~

1)=0;
"1 '

""

.Jx (x + I) - .J x

til

lim ,.1

V,'I"Xl_\,/2(1~~~=
(I

(1-- xl'

--

l/2

-:_, 2,/2
11, mE:

(mt-O,

Q);

lim
X-a:!

(I +~)'
X

=e; lim logo (I +x) ~_~, ;';--'0 x Ina

-I (a>O),

(I fa>O):

lim'--~Ina,

x-o

x XER",",{O\' ncmaju limes kad

ZADACI 1. Koristeci "E~O" formulacije, dati precizne definicije pojmova: a) limf(x)~A; b) limf(x)~A; c) lim f(x)~A;
.>; ... a~O

6. a) Dokazali oa funkcijt"
X---,O.

XI -'SUI.\,

Xl--+cos-X'

-<- .. -0

x ... ,,+o

eI)

Iim/(x)~
x~,

00;

c)
h)

lim /(x)=oo;
",-,,-0

f)

lim f(x)=oo;
x--+"+O

h) !)okazali da jc I
!',rnxsin~=O,

lim X cos

~Il.

g) lim/(x)= -00;

x-.

lim J(x)= - 00;

x--+,,-o
<-00

i)

lim f(x)= - co;

x"" a +0

j) limJ(x)=A;
X-m

k) lim/(x)~ 00;

I) lim/(x)= -co;
x~oo

7. Dokazati da jc:
a) lilll (1"''''-= I (a>O); b) lim
~

m) lim /(x)=A;
x"'- ""

n)

lim /(x)= 00;

.>;'" ""

0)

lim /(x) = X"'-a:)

a).

_. '" .x

~~=CX)

(0) 1,

r>O);

-".n

c) lim !ogp.=o
Ako je a kona~no, moguCc je da sc razmalra Jijeva iii desna okolina tacke a i nile odgovarajuC! jednoslrani Iimesi.

(0)

I, r>O);

d)
~

lim xTlogux=O (a>l, r>O),

,.() t

) "'"'' x

8. Dokazati da jc:
a) lirna~=a"((j>O); b) Jlrnlnx=lna(u>O);
{I,

II. (2) i (3) dobijClllO:

c) Neka :ill funkcijc 1l i v ddinisanc u nckoj okolini lackc samoj tacki {I, pri (emll je:

OSlln mozda u

I (4)cosy=, ( (' J}' -/-L,JY)."

h:,)['Il1(1 C

Sill )' =

I I J)' 2i L'

__ / ,OJ')

I'

(2~)
" 101

. (1) ho i (4) nazivaju se rorllluic OJ!cra _ < ,

(3A, BER, A>O) (VoO) (30)0) (klu(x)-A/<f., O<lv(x)-III<, za 0< < ,j Tada je lim (II (x))"(-<)=A B

Ix '., "I

izracutlali limcse runkcija:

X

12.

a)

lim

_1_I02x+ 1~~L,

+2x+ I

9. Dokazali da;
a) llJn--'~'~-"''''I-=-ln(J+x)=x+O(x) (x-+O);
""0

. In(l+x)

I b) lim~~-"=I<.~r'=I+\'+()(x), lj, -,,"0 x (T<= I +xJna+o(x)(X-----I-O), (/>0', (I+x)"-I c) lim-_.. ___,= a<::>(1 +x)"= I -+ ax
e~-

1001 )'

(lx'+Jx
b)
,

8)'

D. a)

lun

\_'i 1_

I
dj lim
, . I,'

lun ,,(. X '_IO,\,1 , '_x_I)J' 1 t

J

.<-0

-+ q(x) (x-.O);

(3- IOx

+ IOI.~.

--(~-!-\\~)II

Xl d) lim (l-cosxl!(X'/2)~ I=cosx~ I --+,,(x 2 ) (x~O): 2 1 - cos"x (1 (j 1 1 . e) lim---"T--=:--=coS"x=l ____ x +o(x) (X-----I-O), .t~O x 2 2

tgx f) liOl'---'''''' I-=-Irx+()(x) (\:-~O);

;(-~o

g) !irn~~_= I-=-arclgx=x+o(x) (x-+O).

_~_.o

x arc Ig x

IS. ill

to. Dokazati da jc
lim
N

b) lim ----:==----; ,~ 1\12+ x .. 1

x+1

J ""

x)" (I n
+~-

=e~, xER.

c) lim --;:::;----- ; ,-, </x-I

e)

Z/x

2\)/;1
d) lim
_,-'0

+ x -t~-I - x ~l-

11. Funkciju zHer, Z=X+iYEC

definiSirno sa
c'

IJIll
,'-. -1

\/x-(,.,':.2
v,_'''co''' __'' .
-

lim (I
n"

t ''-'

+-,,)". n
OSli

f9+2x- 5
2

g) .t~1! lirn-

h) tilll---

~"7

~/x+9-2

_.

Jasno je da se restrikcija lc runkcije na realnu funkcijom XHe', xER. Dokazati da jc: d1y (I) e =e"" (cos y+ isin y), tj.zax=O (2) e'Y=cosY+isiny.

(z=xER, y=O) poklapa sa

. (1--Jx'HI-VX)c_(I:-\/;
i) 11m

, -,

(1-x)""1 (2x- l) '" . (5 x

---"--,,.,,--,.-~-----------

16, a) linl

1)30

;(~C(\

(5x+3)50

(x + I )(x' + 2) .. , (x"+_n). b) lim ----[(fI;)<;~~1iI2

r -. <X'

Primjedba: Ako tI formuli (2) zamijenirno y sa _ y, dobijcmo: (3) e'/Y=cosY-isiny.

122

c)

lim -----------,:-_":::.",,'" .t~,., ,,/x+4

Jx+J2x~Jh, --,
12)

c)

lim x (V/\-l
IJln
X J11

2 \"

f)

(,,/ \"-/

2,'.1 x 2 -I "( -, .x):

2\/,\ I I I

22. Izracunali:
iI) Inn
,11

\/ xl:

arc 19 x-

--

h) lim

arcsin (x -j I)

\ji I

c) Jim

- cos_c

,
eI) lim

l~-Jcosx

g) lim ("'/(-;+11 1)
;.:-'",

.(x+aN}-x):

."
I

1- cosx

."

1- cos

I I"

f) lim , II(N.
, .{!

..

cos x ,/ cos 2x

tg

x"
i)

lim --- .---

h,/J-~ x 2 + x)"

C./l

.1

\1

\_ )"

, n(-N;
2H1)

. Sin(X-n
g) Iun --------;
,,"(1

1-- 2cosx
I
xJ

J) lim 17. Odrcdlll kOflSlanlc k i I X' , .1 a) hill ----- - kx

"j"

l-cosxcos2xcos 1\
+C05

l/,

us]ova:

I)

lil11
,
~,':

Co~>-\ -- 2X(gX}
-j-

x+

I)~():
,'.-

h)

Ilill (\/.\ 1 + x t"I,

J .,

b - !) = 0

k) lim
, 11

IgX---SIIlX

,---- ---

cos 11: \

II

llill

."
." "
.... i

Ig2 ITX

18. U slijcdcCim zadacimll

ax a) 10m .:._- 11>,'0): X~O sin bx
. Sin

VICelnom sc kOfiS11

, hm sin x = J: -',,() X

m)llm II-x)lg

1tX

...../ I 1 <:
n)
Jill}

,
lim
, i."

"
.1)

, SIIl- X
\l

SJ!)

cosx

smkx h) lim -----:-- (k, rc %):

,~"Slnrx

c)

sin \:

d) hm.\Clgkx.
X
t

0) Inn
,

./1 +Igx

./1

","Sill

e) lim -""'---'--:

Ig2x
x

,n

x,
J1--4arclg I f- x

1') Ii III

::::C:=,

I -I- X SHl x - ..../ cos x

f)

liJ1l

x-.o

,_.()

cos ,x -: ~os 1\ x2

g) IlIn:
1

srn x ---, ___ , 'lIsln6x-srn7x q) Ilin

J) Iim1g(1
, "0

+ X"lt_~_(~:::
tg x
,~

1') 11111

~/ 1 + arc sin x --- ~/i +arc tg 2x

I '\
,liT I g J<: -

X)-lglj

"I)

X"

, .0 "i

--arcsin4x

j) lirn.~~~~!2.{JX-COSilx,
-"~o l+sinx--c()!-l-,~---'

23 .

.I1'.ra'~\lna(!:

k).lirn
(--. n/4

(g2Xlg(:.r-x):

a) I,m

I)

lim xsin(1(/x);
<., 1 ",

III

)I (I
JIll
X2
, t ' \

cos. -- cos

3)
X

, ,',
.

(.X . . )'
2x+ I

h)

\' ,

lim ('.' --I- ! )', c)

:h-t,2

I lin
' I ,.

X (

+ I)'"

x- \

d) lim (\
< 11

+tgxf~'.

c) lim (2 _
\ ,"/2

2.')'"

f) lim II

19. Provjcrili rczullalc: a) limsinx=sina;

."

, )It-"'" .

g) lim (C05.\)- Ii'"

."

h) lilllCOSX=COSlI;

h) 11m (X+e-')Ii';
, ,I)

,)

lim (I g.\ )'R." ,

,.1,1

I)

lim

.. "

(,+~TJ
\-,-1

c) limlgx=tgil (a*(2k-I)~. kEN) X-'" 2 0

24, IzraClinali:
loga x I (1/ > 0) . a) lim -""..,,----

. . 20, Odred!li 11m /(x)-/III) ako jc/(x): - , . .: -----<_J

h)

In (I
Illll

+ 1\+X1)+ In (1-3x +X1)

x-a

'111,'1)'

, .n

x'
Sill X

---~---.-.-

- ---

\---(l

a) sinx; 21. luacHnali

a)sinx;

b) cosx;

c) Igx;

d) C{gx

F(x)~IHnf~x+.2h)--:3C(x+h)+/lx)
h.()

.
ako]cj(x)'

c) lim xlog ---""----. "c+x

"+x

d)

VI -I- x-I lim

, .(J

In (I

+ x)

. Inl g c) lim --- -,0

(i
x
\ .\1

I4X )
.
~

x2"

b)') sx; c(

) C 19x;

d) Clg x

I-clgn\ In cos ax : il) f) 11m --------; g) lim .

, .11

r--

i) lim ycosvlX:

In cos hx

>1/'\

In 19 ltX

124

j)

lim (/\--2x;

k) lim ( --,------

Ue\+b)' {(J>O, c>o);

m)lim <-."

( I I)'
sin--t-cosX

"'. Jx-t-d.

I)

lun

sin X)l/h ,'I --,." ( sin (J 0) lim (' __-t~_:,(~I~)I/'J ,.f) 1+ xll

c) / (x)= (I -

\.,/c~sx)/{I

cos

\.1 \),

'( -.

-j-O;

d)/{x)=I/(I-t-2")za: [" ;":-'-1 'f'.

2" _\-.-.:('_'

n) tim (sII1!n{x-I--!)-sinlnx);
-~----.-

31. Koja od

slijcdc(~11l

runkcija j<' ht:skonacno vcltka

sit ax 25. a) lim ---..-;

<0 X
C-'h~, _I"hl',

b) !1m
,0

eh ax

eoshx

(b foOl;

c) Iml , .{) x2

In ch ax

I a J j (x) = ---~---~-------- - x J 4x 2 +4x

hlf(x)=x("\/~---;-'I-

Xl_!

1'(-1 2'
\-.-j

X --I

2,

xl,
x

I"~
n: 2'
x-"~

f,',

,\-'--1);

eI) I"n e_ _ _ ~e (cfO);

,-0

th ex

"

t,

c)

i e\) ~/(-I=~-~-;i'
(1

cosx

cr' g) lim ( - - ,~O 2

+b')'I"

(0>0, h>O);

11) Jim
\ .0

If't I -I-- lJ-" -l (

---~.-.-

a-+b

1)11' , ((1>0, h>O).

dl/(x)=c!tx--s!Jx: J2. Za kojc vrijcunosli

j

I"

f-'x,.'

r \---. _.

'X")

"jc hmkcijaj {xl hcskonacno mala: h,x -t"!',;

ax--I>.

26. luacunati
A = !till f(x)-- lim j (x), gdje je

x' (x I) al/(xj=----------ax (x+ I)'

h)!(X!=J4-;2-+~-:;.--i

1"'\-->+,/'>,2
I" \-,+x',

x-'- D,

27. Provjcriti rCZlll!atc:

a) lim x (/ - arc tg __:::".. _) x~.t"-' 4 x+!

c) J(x)=~/~~xj---(/x--h, x--' :t't"

=!2..

h)

,.",.

li1Jlx(~-arCSin-;==:~-=-)=J;
2
"I X2

diIlx)ccxe'!le'e-l)eeax-!;
c)

r ,e,_ r:
2" X"-"-f/!

-+ J

j(x)=xarclgx-ax-h-

I"

X--.+(J,

c) lim .-.1)

1 ~-cos(l-eosx)
- . - . - -.. ~ - ... - - . - -

;;--=8'
!2

3J. j'rm'jcri koja jc ad s!jcdc(~dl rdaclja lacna_ a) ,\2=0(X), za: J" x-.O; 2' x -> ,'f~l;
h) X=O(Xl), za' 1 x--o>O, 2" x. t,n;
c) \,_,.'.\j~:-~--X"-""()(X), za: I" \.: .0.

. cosxcos2x .. COSIIX_! -n(fl-l- 1)(211+1) d) 11m ~~_e_,e~ee_e._ee~_ .. e _ e_ . __ ;

, ... !l

Y \'" -2'
X'.-

'i.';

e) lim
.,~(I

cos

(xc~)

cos xc

= -2;

f)

1"T1~_e_e_ ~

Jnsin ax

,.{j

Insrnbx

I (a, b > O)e

d)

1[l(l-l--c-')=o(l),z~t: I"~ X-"f),

f_';

c) IOOx+sinx=O(x):

I" x-- J
I" I'e
X-t
x~

'/1,

1l!, Odredit'I(-O) ,/(+0):

a) I(x)cl-~2~-;

x~

Ixl

b) Ilx)- arccos (x- I);

c) ICx)=e 'I.';
f) I(x)=-~1 -t- ef!x

II .\.: = 0 (lOOx + sin x): gi x+xsinx=O(x):

'-X),
J
CfJ,

1" x---+O; 2" x---+O; 2" x---+O

J4. Dokaz3li asimplotskc rclacljc' I I I +x -I ~eeX(X~O); I' 2" ,,/x+I--,,/x --....., -r=(x-4co);

e__

29. Odrcd;t;I(a- O),/la+O):

a)
Ilx)~~eee_,e_-~eT' a~

- Vi X

2(I-x')+II-x'l
IT

3(I-x )eell~X

I:

b) f(x)=sgncosx, a=2:
eI)llx)~~~,a~-I;

IT

3" ~(I +x-Vx"---

r'"

4" Ix .5),
))'

~.jl

4 ~x]

+x

~~jx -"'-~r=-= (x~.co),

!l

vxn-1

liEN;

c) !(x)=arctgx, a=-; 2

S'

Ix~3)'(x-5)~4(x-5)

e) Ilx)=x+[x'j, a~ 10;

f)

," IV)"" lim --'''-'-,

" ' ,. I -I-- x"

x- [xl

~ -2(x-

Ix'))'
(x-+rfJ);

(1=

I.

__.x J
()" ax2+bx3-1-cx4~ilxz ~ cx 4

(x---.Ojaj-O,
(X---+<fJ)Cj-O
X

30. Koja ad slijcdccih funkcija jc bcskonacno mala:

a) I(x)cc

x'~x+~, x~ I
X3~X

hlllx)~ ..}xi+! ]"

x:
2 x'-*-co;

x---+-I-oo,

35. a) DokazatiZlI-l-x-l-/I

(x '()),IIEN;

126

127

h) konSlcCt l:q ll'ZlIll:lI doka/;lll

Uakle,

It:/! +SIO,\'
lUll
, 11

2,\
Ilill
, .I)

Sill X

19x

411
I)
'

(Vr. > 0) (30 tt)'"

j4- +-1: -- 2>0)0< I(-- 21 <O~"'l\l 41 < t,

2, "lnaC! hm
~l =,1

il ln, sagbsno sa ddullC;JOITl h) Sarla Jt

36. Odrcdlli 1=lim I (xl. ,.f)

t=lmlI(xj ako Ie
dl

al

I(X)~"n'

2 t- -- arc 19
IT

I (VM >O)/(x)= ~- ----> M -=(x

(x

",W

-=I-

3) !.(x - ])1 < AI -.-..00 < Ix -]1 <

jt.1 =0 (.'.1),

Ij

(VM > 0) (30 (M)

../ M)O <: Ix -- .11 < Ii =~ Ix);> ,'v!,

~l(l saghsno ddinirip 4 mati da je

b)/(x)~(2~X')cOS

,;
,-j

I
11111

. J(x

""i.J

c) I(x)=

! +COS2~-

1)':
I.~ lii,', /Is)
.
I'

R<I1JllOlru110 fix) u nckom m!cfv(liu kOJI okl)utllW liltkll 2. npr u (I, 1), UZi!1ll1lO prlJlznAjno 1:>2, Tadajc za Vn(l, 3}'\.(2).

+1",21 I" 21 ".

!J zaVf:>O,3b=r.(>Oj,lakodaO<I,r

37. Nacil~ lim fix).

, . ! ,.

21.:0=1/(-"<)

21<c,lj

a)

I(x)=~,cosl
k

IUlI/(X)""). ~l() Jt llrthalo {loka?a!1

\1 arclg,i:,

,,-j

d) Sheno bl') U [HClhodllom pnmjcru

38. Dokazali da

ilhl

41'-" 3\x

!j<r.=O<lx- 11<5=,1,1.1 lllllj(,,1

"

1, prcm.] ddlillCljllimcsll

c) OvdJc JC

) I, \/ x

I __ v'

I) 0"

2
39. Dokaza!l da jL'.

(VI:::--O)( 35 (()"'.,
,

')
I

,L

\ \ 2 < x': 2 t, - ~-;, r. x Vr>O

> c. 2 -

<x<2~,-

al lim
,--0

2x
J+x

.f)

Sada Il" 7il I\I>!

=2

Il;

hi

11m

2 \'
I

+ ,\

2 .- 0;

If (x)

II - x" .

c) lim 2-"= 1- 0;
Korisli1!
"C,

ell lin) 2' =! + Il.

'10

0" lcrminologiju

4, !'mnwlr,IJllw dalu fUllkcIlu u nekoj okohll' laeke 2, npl u Interval\! (I)) U71111!110 hilo k')jl n'7 ' . Eo (1 ..1), lablv da je x" 4 2 I 11m x. "" 2, Tada till (lSTlOVII ItOrCll\C 0 11l\l(:~11 llJDI doillje'n1o

Ilin/(x.I""III))
n ", " _".

x.

x~

4
2x.

""lim

x~-t'2

'.~,

x.

-"

III11X. t 2

Ilin x.

RJE~ENJA
1. Pogledali dcfillicij~ 2

l'o~!O

jc

Ilil

(x") Izahran proizvoljno, saglas!lo lIajnc[)voJ dcrJllicljl iuncsa fl!nkciJ~" IZIf\ZI

IlInI(x)= 2
4 T,lko JC nl'r
.-_1

lim fix) "'- o::>O-(Vc > O}(31i ttl> OJ \' > 0 -:'1 (\} > I

iii
lim f(\')=tl .... (Vr.>O)(3 0 (cO)x<
(, ~!I(<I ,jl.,1

6_ a) Nizovi x, = -- i y. = -----"-..-"-, 1m 11:(1 +411) vrij('dnoSli funkcijc c <f(x)< A. Sin I

/1 f

N kOllvcrgirajll ka nllii 7:a n-HD. OdgovaraJuci nizovi

2. Sud a je: :i~:/(x)= A - O=(Vr.>O) (:10 (1:

0)11 < I\'

III <o~tl

x.

=sinlm=O-.O.~in I =Sill(~+2F1Jl)=I-'I,tj
}'.
2

fullkcijaxl---->sin-!

llemalime~akadx--tO

iii Ilpr, :~~,~/(x) eo A t (k~(V!: > III (311 (e) > 0) :c> Ii "-""tl </( x) < A + I:
3_ a) Nd:a)o.:: 1:>0 prol!vn!jno, Tada jc ncicdnaknSI

I Ako ramlotrimo funkciju XI 'COS -, 7a nil. (x.j, knji kOIlvcrgira ka Iluh, odgovarajuCi niz

l/(x)-41''lx l - 4 1=IC\
ISI'Ul1Wll<l

_1)1+4(\

2)1~1'
\1';)0\

vrijcdnosli funkcijecos-- =cosnJ[=(,-lt oCi!o lleilla limcs k,ld

11<1"

/1-'

co

21'141"

x.
b) RClull,lli se dobiJu iz Ilcjcdnakosti

7 1 ~iVC \ k()jl zadovoljilV,l!1l ..

- Ixl ~i xSin , Ix\. - Ixl ~ x cos -':;? Ix\ nl! ()SlIOVU -; ,

tC()fCme 9

7.il)

Ncb)c

odakk

pr~llla wdatku (, h)

"

_Ii (,

I I tcolCllll 'J. Lid II f'(r .(J):llIul{'

T,tditjC

~I
in {! f I I
11111

hi NC);!l)cn,?;:x<-CtI! I ([.\1-",1)

l'Il'III,!

IOllic.

r~--~-l < _~ ( < :~;' , ).

(~) JUll--=c:o

"" Ilin
'0

In (! -1 I)

'" I,

~(o

JC

CkVll',liOll JlO

~a

"

II

If'

'",

I I \' in (/

I ,,( \)

(>. .(I).

,,"

(I

xl"
i,alnll , "1- III In (I ! Illn (I 1-).)

~)

_'(1 (\

.()J. odakle

~lljLdI (I

--I \)"

_~ I +ilX _I ,,( \)h-->Ul:

Odatle kao

(J

zalblk\! 6g),!i 61

tl);n dohljl:-J!lO

d) k

It.,l)

Ie

a' lim -""OJ (a> I, r>O) .>",x'

1111

I-

lOS \

SIll 2X)'
-

I
- I, sllJedl U)S x "--

log"x

c)

1z a' = --'--, I = -X
log .\ hm --~ =(),

jog~\ -> 'x>

I)

(x

_-< ijl)

jll"CllIa

(~) JC
~)

'- .()

,~')

lUll

2
hkOII\IIInO

Joki1z<lllo U c) iUI<lIll()

(11)

-- coo')",

,,

II

(cos xco~

1))"_

( _

I I

,,

t:os \

" , I,

,0)

fJ
,d()i;ljClihl

/;1 t

d) IfJl,!IIIO

8. il)

Ra7J110lrIJ110 slulIl u> J lmHll10

'1'1

_,

I,

, 'n,

lun \'log,,'''''O(!I>I,r>o)

It;

,In x

,,1,1'->1 (n-.,'jJ) (\'llh.r,ad;lIak6b)(()II

1 -~<'I-If"<(ll'-" ,-I
(1~
11'

/;110 V!: > i), :JlIJlN lak\n dOl Zil Vn>11I

gl

I, (lccvldnill 1(:I,!CIP

TaJa jc la 0<
I .... - < : I l I)'

Ix - Cl.J < m

iSPlHljtna

Ilcj~dr:i!J,,().\1
I III

Ml"lg_'--"l<lgl''''lgil!clgx~x, ,H(:lg{ _ XI'" 0,11<)\'11 prel Ii()dnog prllnjera rj, dohijclllO

III]] arc b -\-""Ilill I'
iI!'clg_x

ar( Igx ,IIJcdl da

;]1'('

Ig

x ... O za

t --'0, TaJa, nil

_ =111Il

'"'!
,I"<u" '<a',I"., 1+ __ ,

,-.nlg(ilrClg\)
() a) 1.01 II -.

_"Igi

, "-I.llil1 C lg'=XIIJ(Ij(\.O)

n'

()la(lHl({-"a'I<I:<:-~O<lx __ al<
II

In..';;lgi'L'[\()

.rad;II~'1
10

J
=,'
'''{II. Ie J-e ;;I"I;lSl1o lilualku

b) Iz nejcullaKusl1 11+ I < -I

111(1 +:)< I
/I

(Vltil

.r"ldala~ 9,h) ("I) dobijC:!110

( 'l"
1-1- \

"-'-1'"

11' d" ""e"

"/

),
\I

'In

"'111 11

"

7 all

---<In 1-- <Ill 1+ <_. II-I n . II II

(I)

I)' I

lim (,"illll""I"
"'I'

1 1.1);;111117 DllllS;Jc,.:nw
ZOl!o

!rrgoJl()Il1CI!!J~kolll

ohilkll

(em Ihp-l-rsin mp) (rlEN),

L,

c) $"1"">0,,, b),

I,,,,,,,,,,,,, 7 dob'J""" '" x-,,, d" "Ix) 1'''lx) "Il I..

"I,

'I " a/ < ___ imul!lo / a lj, !In'''-ln 11 !<t=O<!x_ !< __ . a

II

ou,l1k za 0 < .

(/

III

y gd)e Je (l'=arclg;;-f_x
1),iI)c. ~ilgl'!'110 7,~ldalku Y.g.), Ia II"'
l!ijJ=narrlg
II

D'kk.
9. a)

"",""w ",
~a

I"",,,,,,,,, " dohIJ""" I" I, II"'"'''''' .,.m" ,

dohijCil)(l

A"IJ-'a),

=n
X

(J'
_
1l4'

/1-1-.>;

I (1))"1'1(/(1).
"II
Sin

Saglasno In(l +x)

J

rrimjcl()11l 7,K_h)

lako da Je

-----'"~Jn(I-I-X)II'130

In''=1 Z<I.\---->O, 1)

1~1,,-()unanlOln(l+x)""\+(I(X).

Icos 11<1'

-COSr'I~2Islll ,

-t- y,

y - 1l~)

!""I~
<

,_

.,'
131

I)

COSfl~)--'C()~y. Slnll~'

"In)' kat! I I ' ,(,

I'r('II};III1I11\',

29. ;1)

I (I

- ()) '" }/2; l( I -I- 0) ~ 1/4;

h)/C1())~qJ(IO

TI.

d/C-j())~<HClglrGi'()),",+~'

(I +~y--,l"
Za Sllll':.l)

(cosY'i,ism

vl
n-~

In 'I')

d)

J{ --1-- 0)", I,fl - I -1-0)=,:0;

OJ
c) da;

1()'-I(IO+O),~II(),

11- - cD,

lJ

toO>::'. ,hlh,jcillt)

n /(I~~OloO.J(IJOlol
30. ;I) f);I;
d) I" da, limj{xI""O; 2" lim I(x)= I, oijc btskooatno mala

(I <H(IJ-=-:) ")
hi I.
Ll a) J;
b) 8!,
c) - 9/4,

k 'I
c) I,

'q'(.,

d) I/l,
d)O
l)
]1.

a) Da'.

b) I"

0(:; ?~

da'.

c) da;

d)I"nc',1"da
~~

14. , I (nl_ 2m -/ n)/2;

15. 'I 1/4 ;
16~

1,)(11 .. m)/Z.
c) 5(1:

(II
t) 1/144:

)2. iI) (a, /1)=(1. -31;

b) 1"(2, 1/4);2" ( .., 2, II

dj 2"; c) l'

1/4);

el I-I. 1/3 );
f) )"1 Y g) 1"

dl I" (1. 0); 2" (0, 0),

el I" (nfl,
h) J,

-I);Y (--rr(2,
h) 2";
c) 1";

d) .1/4,

n 1/4 ;
"1

g) 12/5:

h) 4

I) J/II!

33. a) I";

2":

12"
bl( - 2, I).
c) (2, e)

36. RJdwjc cerno 7apl~,111 U ohliku (I, L)

ProVJI~flll

(hi J<:

,I) (- I, 2);

'I (Z/5 )JO;

hI 2",

b)n

"I~' j

J{l

dl,

d) 1/2,

1/4,

f) - 1/4;

g) --

.,

(ill

(- il n

);

37. (I. Ll jt a) (0, n);

h) (1/2, 2):

c) (0, <'X,j

,I
,~

211;
~

JI

12

39. U lcn1llnologijl, ,,[-0" !unj(x),;. A +O(A - OJ

17~

a) 1..= I,

I.

b) (I.:, 1)= (11.

lB. a) (Jib;

hi (- I)'
2)cm,~

t 1/2 j

mati da za (\11:>0) (36(cO), lako

d) liK,
I)
11.

dil

vrlJ<;dl Impilk;ICI}1 okoimalatkcllER

X(_U{Il.b)=O</(x)~A<c(,,-t<J(x)- A<O), gtij<;j('U({I,Ii)6

(r'l0j:
l)

n,

e I 2.

0";

g)

Ii)

1/4. a) SalhlJc f(x)-A=

2x
I+x
tako <la jc za x<O (bid x--.

-2
2= - - ,
.\-!-!

0) Ig4] - I = - cos

I.

IJd,

l( 1/2,
SIc'IHII

11\) srnjeoom I'~ I/t-,() (\ 'J x.)

v: na tad'li;!).. [)

,"{)lJ(_x)

..1>0, dok J<:

19. a)

Po~to

je
,{-U

I(x)-. A < c=x < ,- (I +

~ '~----C()'--)

Do.d:l (t:),

Ij. l.'llsla

,1.ll~l" J (xl~' 2 + 0, S.I d

!<o, lJ !imj{.~)""2
0

v 01' 'II I [> )smxsma = 2SII1

x+a

, IS_21""~ 2

il

1'1' I <C.lJ-Ol~OJC (- II I$o=c,S_ld k I' 'I

A--II

b) U slutaju kad

x---. co
r.

(IJ x >0) dohlj<;n1U

Analogno se dokawjc bl iii na osnOVll Icorcmc 7,

I)()~IO J' ,~,",' , = e,'" (~- ,',) ~

,v

, Su"a

i7_

a)

h), prcma

2 (Vf.>O) (30 (r.)::oo-

! ) x> 2 c

!=-r<!(x)

. ,. _ teorcnll 7, sllJedl c)
20. al cos a;
21. <I)
h) -sma:

c) l/cos1a {lit (2k I' I) n, k (Z);

2
-SHlX;

6.3. NEPREKIDNOST FUNKCIJE

(II' cosxsm x {xy'-t.n. kEc/) /"

b)

-COs_\.

C)2'IDx/cosJ{I,+12k-'II,'.k'ZI., r r ,,_

1. Funkcijaf:..... R je neprekiJl10 U lacki a

22. a) Vidi zada\'dk
I)
9g)~

(E

Fe R) ako

Sll

ispunjeni uslovi (Kosi):

hi - I;
I) 1/2,
d) e:

r)

,,/2;
c)
(.l!";

dlO;
n) I,

c)

0;

3/2;

g)IN':l;
q) 2:
t,l;

h) 0;
r) -

(3/(a (3lim fix~ Iim/(x)~f(Il),

Definicija I moze se lskazalj
II

14;

j) 2;
h)

k) 1/2;
c)
t'<:

Ill) 2/n;

0) 1/4;

p) 4/3;

2/21
j)1'4

23, a) 0;

co:

f) e'

g)

,/e;

hi
c)8;

0) ,

vise ekvivalcnlnih obllka:

24. a) !/alna;
g) I;

hl -7;

e)(b

r)h>!V(l/ll>O);

d) -2/3;

f1(tJ/h)\(hf()):

1.1. Najeziku "f.-'O"

IVc>O}(3D(I:Oilx~ 1lI<l)=lr(xl~ /(,,11<>:.
1.2. Za proizvoljan niz (:(n) (Cijc su vnjcdnosll 1I ) koj! konvergira ka
(l

h) - n1 Iog.eI2;

'I Ij.,r.,., v
111) ,.;

,I ,. '.
n) 0;
d) --0)

klO

7~la<C;CXlzail>{';e

"

~7_all=c; 'I

l) e"'"(ll-jkn, kEZ);

a/I> (hfO)
c) In 2;

(n-.. w)

ii-I>

I) ai"

"'Iii.

26. In (b1jlll)

odgovarajuci niz (l(xn)) vrijcdnosl i funkcijc konvcrgira ka f{a) kod t! ----+ CiJ (Hajnc), 1.3. Oznacimo Ii sa D.x=x-{/ prirasl argutnCnla (ll l<H::ki a), 6y=f(x)-I(a)
prirast funkcijc 1I lacki
(I,

18. a)
c)

Za x <0 Ilx)= I =/( - OJ'. l.a x >0 ](x)=O=/( +0);

I + 0) "" n;

lada jc

runkcija n{'prckidna ako i sarno ako jc

b) I( - O)=arccos (- I - (l) ne poslojl, f( t- 0) "" arc cos ( e)

I( -O)=/( +O)e-""",O: I( O)=arc Ig CD '" n/2,

d) 1(,- 0)=0,l( +0)

lim D.y={)
/I,

=<:0:

nI( - OJ =

!.I( -t-O)=O

1.4 17. definiciJC neprekidnosti funkcijc./ll tack!

Illll/(X) ""J (lllll x),

(1

slljcJi

7. Ncka jeIl.a, b]---->R neprckidna

11<\

[n, h] Tada vnjcdl'

7] fJc ogranitcna na [II,

7,2 jdoslizc na

ill
U (xlix E [(I,
hn =-Illax/ (x) .xElu, h]

[(1,

hJ svoj maksilllum (!l\1[l11llUlll), I,i

lj. U SIUC;ljU ncprcktdnc fUllkcijc Sllllhol funkcije I SlJllbol IlJnesa mugu

(Jx! E [a, h]l/(xI) = max

promijenitt JllJCSla. 2. Funkcijaf:(a, Il]----R (/:[u, (3)--+RJ ncprckidna jc U ta6ki ispunjcn jcdan od slfjedecih ckvivalcntnih uslova:
(J

shjeva (zt/CSf1o) ako.le

2.1. (\1,;>0) (30(1:OI,,-0<x;;,,(u;;x;;,,+01~'l/lx) /(011<1:; 2.2. Za proizvoljan niz (XII) sa vrijednostima II (a-o, aJ ([a, (1+0)), takav da
xn---->a(n---->,x\), odgovaraj\I(~1 niz vrljcdnosll funkcfjcJ(X,,)----j(o) (11---+ 'X));

,,1"./'1 7,1 Akojcf(cO 0) (cc(u, IJ)), tada pos!Ojl okollll<l U{e. h)=(c-h,

(i slicno Zi.! rninilllumj(x 2)= 1l11llj(X), .\1 E [(/, !ll)

(+11),

lakva cia .Ie IVxcUI}(xl>O 1<,01

7.4 Ako je maxf(x)=M, min/(x)=m nil [d, bJ 1\1I,e["" Mjl 13ec[a, b]lf(cl~'L
7.5. /(0)j(b)<O=(3cc(a, 1,))}(el~O

2.3. 11Ill /(xl~/(a) (illn /Ix)~/I"I) iii

krace:I({I-O)~/lal (f(a+OI~j("I)
S<lIllO

It hlflkciiaIL-.R uniform no (ravnomjcrno)jc nepJ"Ckidn:1 na Eako

I!

3. Funkcijafje neprckidna \l (j ako i zdesna, tj. ako I samo ako jc

ako.it:

loj lacki Jlcprekidna I slijcva i

(Ve> 0)(30 lei> 01 (Vx"

x, E E) lx, - x, 1< o=l/(x, 1-/lv,11 < c.

Ill'

9. FunkcijiJ llniformno nt:prckidna

1(0 - OI~I(")~/(" +0)

4. Za
funkcijuIE--+R(~i'L'cR)

kazclllO'

!l:t J:' neprckltina .ic na E, dok obrnllto vrijcdi II OpstCIll silicaju Ako JC H~;;o;[(/, Ii], vrijcdi I ohrnlll~l tvrdll):! (Kantor)

(i) /jc neprektdna na (u, h)c L' ako jc Ilcprekidnil II svakoj lack! \E ((1, I,);

(ii) f .Ie neprekidna na [a, bJcE ako jc ncprcktdna za svako XF(U, II) ncprekidna zdesna (slijcva) U 11 (h). To zapisujcllIo kra(;c: IE C [a, hJ

10. Neka JC fUllkClja /:(0, h)-->R slrogll ra::'{llC,1 (opadajucaj I lH::rrc~ldlla i ncb .Ie A Ifill /(.'(j, H= 11111 I(x)

5. (i) Neb su funkcije f: /c:.-. R i y: E----> R ncprekidnc na E. Tad" Sll f"lInkcijc / + 9, (flt/y, gdjc \l pmlp:dnjclll \IU(:,lju prctpoSl;!vll,IlIlO da jc I!(\)-/O (\/\-1 J:') ncprekiJnc na 1:

Tada poslojl Illvcrznn fllnkcija/ I fllnkcljc I kOJ<! JC strogo raSltlra (opadi:\juca)

na 1ll1Cfvaiu (A, lJ), (odnosllo (Ii, A)) Ukoliko jc {/ = c(, (ill h = + C,('), lada JC II -1- ()=
--

X, (ill h-- 0=

+ (0).

(ii) Ako je fllnkcija Y=O(.\) neprekidna tI LackJ (1, a fllllkcijaI(y) ncprckidna u tacki y=y (a), lada jc slolena funkcija /(q (x)) ncprckidna u {aCki (/. Ovo se moze shvaLili kao pravila zamjenc promjcnljivih 1I limesll ncprckidfll: funkcije:

I!. Ndc Sll funkCljt:: 11--'4)(1), 11-->\1,(1}, (E(a, II) neprekidnc i ncka jc <jl slrogo rastuCa (opad(!juca) (na (a, fm, Tada sfS1CJll jt::dnacrna
x~,,)(I), y~~It), IE(a,

III

odrt::duie ncprt::kidnu funkciJu

xl-'y=~1(4)

I (x)), XE(O, h) (iii (h, 0)),

gdJeje

a
6. Aka u tacki X=(IEE rllnkcijeIE-'}~ nisll ispunjcni uslovi neprckidnosti (I iii 3.), tada se Latka a nazlva tack om prekida funkcijef Tacke prekida klasi ficiramo na slijcdcci nacin: 6.1. U taCki (/ postoji:I(a
6/(a)~/(a+0)-/(a

lim 4) (r), IJ
['(ltO

lim 4) (I)
r '1\

()

0) i/(a+O)alij<: (skok lllaCki a)

ZAI)i\( ']

0)1'0,

L a) Poknati da Sli cksponcncijalnil I logarJ!amsk<l funkcija

xi-------Ilnx, x>O neprekidnc LJ

\"f'--+([',

xE H,

(ada jc a tacka prekida prve vrs(e; 6.2. U tatki a nc posloji bar jcdnu od granicnih vrijednosti/(a-O) ili/(a-t-O). Tada je tatka a tatka prckida drllyr !lrs/r.

oblasti gdje Sli dcftnisane;

b) pokaza!! Ja jc slcpcrw fllnkcija XI-->X~, gdjc jc x>O, CtER, neprckidna 1I oblasti x> 0; c) pokazatf da;-ill trigol1Olllctrrjskc fUllkclje
.\1-->S1I1X,

6.3. Tacka a jc latka otklotl/ivog prekiJa ako posloJi lirn/(x), ali su uslovi
ncprckidnoslf n<lfuScni zala SIO ili/(a) nijc

v->cosx ncprekidnc na

ddinisaf;~'ilif(J)1lim/l\}

sm . H, a funkcfjc xHIgx=--- x ,x(~H', cos \'

1
~

IT j

IIHIII!;/

f
11 \

134

1);1

4x

xt-.ctgx=

cosx
SIJlX
lJ

xER.""\nn:!I1E:-%! ncprckidnc Sll, saglasno {Corcllli \ kOlim su dcfinisanc. (Vidi DHblilk 19,
~

(I

dl

/lxl~'lsgllxl';
2

cI/lxl~I;+--;I~lx- ]12'
x~O,

svim lacbm,l

6.2.);
l!

r) /(x)=xlnsin x, x+O

d) provjerili da su svc osnovnc c/cmcnlarnc funkcljc neprckldnc

oblasti gdjc

~O

Sli definisnnc 2. Dokazati da je funkcija XHJ~, x~O ncprckidna u svim tackallla x:---O i

9. Odredili postojc Ii iii IlC pOSIOjC kO!l',(anlt.: ncprekidna na Ex U), ako jc:

d'i

h, pri kojima jc funkClj,1

neprekidna zdesna u laCk, x ~ 0

3. Ncka jc P:R-IR pohnorn dcfinisan sa
P(x)=aox~+alx" 1+ . . +a" _Ix-HI" (akER,

k=J,

11).

IX II', ill Ilx)~ IIx+h, { j~,

x~n

O<x< ],
x~

hi / Ix)~ {

, Ixl

~ I,

xl+ax+h,

Ixl> I;

I;

Ookazati da jc polinom nerrckJdna fUflkclja na R

4. Pokazati da jc sin x a) f(x)=~"- prckidna x
b) g(x)=

lJ

laCki \ ". 0:

cl flx)~

{~~\
0,

x=foO

(X:~' x ~ I
0,

Ixlolol,
x~ _ I,

b,

x=

!,

;.:=0 d)
f(x)~

prckidna u lacki .\ = 0
c) Kako treba definis<lti funkciju
II (x)=

~".O"~2), XE['-,,:, 2rr)\{O,

Sin

rr),

2,

a, x "'" 0,

b,

X=l1.

IIXI xiO u taCki x=O da bi bila neprckidna? { h 101 ,

10. Dokazati da jc funkcija

I(xl~x,
XE Q, "" -x, XER\Q, ncprckidna u tacki x = 0, a prekidna u svirn ostalim tatkama R "" {O].

5. Dokazali, korisleei definiciJll neprckidllOS!l, Ja jc funkcija xt---->/(x) nt:prckldl](l u svakoj tacki svojc oblasti dcfinisanostl:
a) Jlxl~x2;

bl f(x)~-;
x

c) f(xl~-~--,

2x-1

x2 + 1

6. Dokazali da je racionalna funkcija

R.XH

Q(x)

P(j-

11. Lspitali ncprckidnost slozcnih funkcija f(o (x)) i 9 U'(.x)) u tackama gdje je dcfinisana ta slozena funkcija: il) J(x)~sgnx, g(x)~x'-x; ill /(xl~sgnx, g(x)~ I +x'; dlflxl~sgnx, g(xl~l+x-[xJ c) I(x)~sgn(x-I), g(xl~sgn(x+ll;

ncprekidna u svim lackama, osim u nularna polinoma Q (xl.

J 2. Slijcdccc runkcije:
a)
x!'-'-~--;

7. Dokazati da jc Dirihleova funkcija

D (xl =

sIn x

b)

XHsm~-;

, I

c)

"prckidna O,Hil\Q

1,XE(),

Xl 1--' Xl'

d)

X!'~.xsin

I ..

1.'1

svako .\ F R

8. Odrediti tacke prekida funkcijc i vrstc tacaka prekida:

imaju oblast definisanosti R".{O}. Ispitali prirodu tacke prekida. Da Ii posloji ncp~ckidno prosirenje nckc od funkcija, tj. da Ii sc ncka od fllnkcija moze definlsatt Il x=O, tako da bude

x+},

x<l,

ncprekidna?
13. Ispitali neprekidnost, odrcditi vrslu tacaka prekida i nacrtati graflk runkcije. x2"_1 _ I a) f(x)~ lim -,;,-,_.. ; hi /(xl~ IJln -'--",',; n---O(fjX +1 n"",I+x

a) Ilx)~ I/x, I ~x<2, { 1/14-x), 2~x;

,. Ixlx c) /(xl~----'i-'
x

1]6

"['ada jcdnacin<l
Iln,l

d)f(x)=!l!ll

i,

(x); /, (xii

"-,,,
0) f(x)~ 1,,"-----_ . "._. c,' ft~ -1- fJ - ,
n'-Il

I +(2sinx)2n'
x J-e"-'

wdinslvcno n:alno rjc,~cnjc

It-

(u,

hi

I) /(x)

lun

+ xc'" '

-.-

21.

Dokazall cia. a) )tdnat~ina

h) /(x)-= hIll (.xarctg(llctgx));

"
\: - fJ
X -

fl

~(),

I)

f(x)= lim

In (I +1:"')

gil)!.' Je 11>0, h >0, {((<II) illla jcdl!1S[VCno rjcsrnjc II Illlervalu (a, 13);

r-'" In (I +e')

I) j(xl--= 11111 (1 +x)lhIX

h) )cdnaCina

14. U kojoj lacki jc ncprekidna funKCiia

/(x)o
X2 {

I,

X E"

0,

R "'. (J, HQ
:1.\2

gd)c
(l,

JC

dA~~! (k=l,

II),

(XI

<U z <"

a~, Ima po

jcdan korijcn u inlervalu (a k ,

I I )

(k

= I,

n --- ! j-,
(J

15, Dokazati cia jcdnaCina x-' -taj korijen s tacnO$CU do 0,

+ (n

=0 illl" ,icdinstycn korijcn. izracunali

e I jedn<\Clna
~xln ,
!

-1-- iI"
jl)\(1

+11 0

\+('=0,
re~\lall

16. funkClja ,1;."""'.1 (x) flema sll1isl,\ 7.a _\ ,- () Dd1l1i:><lti ((0), tako da hi funkc'lja /illl,1 ncprck'idna i u_x
,1 \:

glilc Y' Oakojc:

eI) j(x)~(1 (-<)'1':

(1k

() (/.: ""

0, II

!), u~ > 0,

S;IIll() ledan

kOfljcll,

dl

1<1

s\:ako

Cf

R. jcdnabrl(l

al lI'k 1

1'1 /I~

tg 1 '(

.\ \
. <I /(x)~Sln."",
1

h")- (I \'

+C =

()

+x

1111;\ jCdlllSlVCI1

kmijclI

1)()ki\Z(l11
\_.1

d;) Je za c=()
2 =(1

laj

korljclI dva

raZinaku

(0, ~~);

/(x)~

(I j-x)"
x

c) dobz;i!i da jcdllaCin<l korijcna

22_ ill Nl'k:l S\I slrjckcqc

t- _h-')

1m;!

(i 5<1 III 0

dva) rcaJfl<l

17. Ncka su cp(x) I I)/(X) IlCprCkldllc i pcrHHlicllC runkcijc (dcfinisanc za xc H) i hm ['I'(x)~~,(x)]~O

;< _.

j:(iI, h)-'~', (..1 1 , 1i , )cR(;

,! en

Dokazati cia jc

Ljl

(x)= Ij> (x) obJc

Slrogo

f/:(1I, h) "~; (Al' HI)e U(;

18. 1 Dokazati da jednabna x J -- Jx + I = () IIna po jedan fcalan korijcn 1I svakonl od intcrvala <) (I, 2). b) (0, \); a) (~2, ~ I); 2 Izracunati pribliino svaki ad korijcna (na prirnjcr, rnctodolll polovljcnj,l intervala) sa tacnosclI na 0, I. J" DoLlzati da svaki polino1l1 ncparnog slcpcna irna b(tr jcdan rcalan kori,ien. 19, Neka jc (1) I. h> I. Dokazati da jcdnacina aY+!lJ'=x definise jedinstvcllu ncprckidnu runkciju x!--' y (x), XE (0, x> 0 gornja jednaCina illlll rjescnjc po y 20. Neka su funkciJc
J~:(lI, h):' (!lA' Hl ), /':=1, 1I,
strogo rastuce (opadajuce) i ncprekidnc i ncb .Ie

raslLlee (di ohje opadaJub:) I ncprekldnl', j ncka je cE(AIA!, (ili cE(lJjHl' ;11;/1.)) Tada jcdnaCina /(x)'!/ (x) = C 1111(1 Jcd no (i samo jed no) rjc.scIlJc ~ E (n, b)
IJIH I
)

Koris[cCl rczuJlal pod a), pobLlal1 <la slljnlccc ydnacinc irnaju jcdinslvc!lo IJ<:SCIlJC:
h) .'.:2'
"..;0

J;

c) .1("=2;

23.

DoLiz,lli <la

jcdnaCina

x Sill x --

d=()

Illia hcskonacflo lllnogo

rjdcnja za svako

+ (0),

tj. da

;rAt

svako

dc 1\ 24. Dokazall da jcdnaclna X =(1 sin x --I- /J, gdjc jc 0 < {/ < J, h > 0, una jedan I 5amo jcdan konjcn, koji Idi L! inlcrvalu (0, (/+b] (Kepler).

25. Dokazati da jc sislcrnolll parallH:tarsklh jednacina odrcdcna ncprckiuna funkclp X!'_I'(X) IIi YI-'X(,v):

2.:
k I

11 ,'
i<

2.:
I

li,<11

, .r

t I-I
'=

h) x'"

(/

4)(",

I" "-"'vl{t":

c)

= (2

I'

+
139

DR

d)

x=ilCOSf, y,,~h

sinl

(II,

h>O)

c) \'''"{/ cos'!t, y=h sin-'t (n, /J>O) za IE [r11l, (n t l)n] (111:'-/);

32. f)okazatl da dati sislcm paramc!arskdl jcdnacloa olircL1ujc ncprekldnu funkciju

y(x) II! x(y) (nacrtaj grafikJ:

Z<I lE[nn, (11+ l)n] (fiE!:); r) x=tI(r+SIIlt), .1'=11 (I -cost)

I a) x=arclgt'Y=T+-,2; h)

X=Chl, V=Shl,

c} x::::ln(!+e- t ), y=ln(l+r').

26. OokaZfui da Sll shjcdccc rllllkcljc ravno1llJnno ncprckldne na skupli Xc: R'
a)/(x)~s,"x, X~R;

h) ./(x)=

)x,

X = Ro+;

c) j(x):::c:-, !sln\,X-=I~,

RJESENJA
I.il)
!(;lkoIC(vidI7_'J(!illi1kK.I)11l1,~(,2J(\/('j,_NlfIlIU'

d)/(x)~

x.X~R,;;

')/(')~I/x.X~rll,'x).a>O
1':!Vf\O,

,,' ('/u->(i) illllill \",Jna.

27. Ookazall da Sll slljcdcce fllnkclje ncprcj.;ldnc na skupu Xc H, ali nlSII rnjerno ncprckldne na Islam SkUpll:
a)/(x)~lnx.

105\1 stclx:na I jogarilamska funkcija ncpn:kldnc u CllaVOJ abJa,l1 dcfinlsanOSl1

x"(O, I);

h)/(x)~

III PrCOla a) funkcija e' jc ncprckHJna nil R. a (unkup Xf~lnx ncprcbdna na R'. Prema lome, saglasno lcorcmi 5 (ii), supcrpozicija tth fUllkclja XI _,/,crln, ncrn:k)(lna jc na R' Dakle,7J1 a>O
doblJcmo Inn x = lim c~ln' = t,al"" = a", Ij

x .. (O,aj,a>O;

stepena

funkclJ:! ncrrl'kHlna JC nil R'

2. Ncka jc u > 0_ Oella jt nejcdnakosi

O;;;I(xj-/(a)I"'IJ;--J;II=--~~,~I~I, ~Ix ,01

28. Ncb poslojc granic!lc vnjednOSIJ
limIJ=A, limlJ=B, (A>O, HEH), gdjc jc
Il(H.

"Ix +\!a VII Sada m07cmo dokaz naslavll! nl! dva nacma

Nckaje U:XH/./(X),

p:x~--q,(.\)

IIOCi,I:

lz dobiJcne ocj(~dnakO'li ~;lijcdt

(mogucc jc da

SIl 1/

tJ

nizovi)

(Vt;>O) (31i(1;)=--;,c:>0)ix
ncrrl'kidnosll

1I1<1i~;>l((x)~ f(a)l<t, Ii IIl1lf(rj.oc((ill, saglasno Ko~ijcvoj de~niciji

Lako se dokazlije da jc (n, hE R)

-,,,.,, Slucajcvi kad je'

10
A~I, B~

lill1l1"=(limll)I.If?~"= ,1 11 *

2 nacin: Kako JC lim

A~O, /J~O;] ;l ..
,y"

Ix II) ,d), =/a

al kooSlanla), to lim -~=o, Ie 11

,-. "Ill

It

"1, 2"

IJ~O

dokawne neJcdnakosli slijcdi

predslavljaju Ill'odrcdcnc lzraze kojl sc prOS10 zapisuJu U obliku 1"',0', if)+! U slijedeccm prulljcru izracunati ncodrcdcnc ohlikc gornjcg lipa i provjcrill rezllllate:

Ilml.j~

,,:'u) =0,

tj hm,,/x

Dil JC n----+,,/x, x> 0, neprekiunil zdeslIa u .\ = 0 slijedl 1/

)); - 0)

<C<'",,-,-/~' < =0;-,:; X <[I =

o. Ij (Vl: >il)(:io "" (1:- OJ

(l

~ ,t < 1i~>I/(\) - /(11)) <t,

19. a) lim (1oX)I/'= 1 (\Xl");

d) lim
lI'<

h)

hm x'
,'0 I

I (0");

c) IlTn (x)"''' ~ I (0");

x--->O+

sto znaCi lim /(x)=/(O), ~aglasn() ddinicijr 2 Dilkie. funknp v',\ JC lwprckidna zdcsna II lackl

(I+x~)"~r (I"'),
II

x=o
J.

Saglasno
(V-,,,I" R

leorcmi 5 (i) (vidi i Z<ldal;lk I 0))

:0

"gdjc niz xn-',(ER), sIn predstavlja gcncr,iliZ;tciju re7.llliata u zad;l!ku 10

itm II, \" , ""

1I,lull_I"
, 'n

I"'a.-:.~ ',ICJC 11111 }J(x)= Ilin

6.2;
xx)" e) lil.ll ( cos-+asin =e
n-' t
_t,
U

--" ~,: IlnJ

i

(J,

x"

""'{I

<

(I"')
O<'~ I, deriniscjednu ncprckJdnll
!ilo znaCi, saglasno dcfiniciji I, dil jt: pol mom ncprckidna funkClJ<l nil R
4,<1)

11

30. Dokazali dajcdnacina x=),-f:siny, gdjcjc fllnkciju XHY(Xl, XER (vidi zadatak 24).
31. Dokazati da funkcija y=e!xlsgnx (koja neprekidnu inverznu runkciju.
MOgUCl'.it ii, HE:
1T1la

c)Trtbaslavllih(U)=IIlIlI{()c~ll!!l

s!llx""I,!J.fllnkClJ;)

prekid I. vrs(c u tacki x=O) imil

Ii (\) "",

i
l

sm",t/O.
x
I,

x ().

je pro~!rcnje funkeijc XI-+/(x), XE R'"lOll ncpfl~kidna JC nil R.

5. a) Dokul (,crno (ZvrSll' kOi'lSlrci ra/n( ohl,k<: ,_kflnlcIJ( nClllCkllJnosl' fUflkClJc 1 "ali"- POdllllO od IdClllllcla
I(X)~/(II)=X)_(/l"'(_\-1I)1+211(\

c) j(,),~

--, x<O,

a)

0, x >0;
.I ( - Uj ""

Sad a je !f(x)- }(II)I ~

Ix ~ rIll 21all\ al <I;

-j

+ a~, I( + OJ =() ({{O) niJc Jdllll~"lJlO), Ic JC

ckvivairnlno sa
1'+2!u1r-t<{) (r"'i,\d,

(/1 ,';:;OLI[

1([

VI'II'11

d) 1(-<)=i,xf0,f(O),,-,,0:f( O)-"'-J{+OJ~li/(O)=O,tJ lilcb 1,,-OJtprekidprvevrSlt c) ql (x I '= 1.l.. 1 - 4x ncpn:kidna na R (vidl 11HJalak J), '
'-V(.'I)=ix+ l!,'I'lx--JI 2;;hx t I)+{ - x+.l)I- 2=2>0 (VxtoR), 10 JC /(x)=lp(xjNix) [lepre bdllJ fDukelJa saglasllo IC(Jrt:I1H 5 (I):
f)

IJ

r "" 0 prekid urugc vrSle,

Inch xE{krrikEZ"-.{O)) Ii, I' / ' :0))

Sli

latkc I,

I'fcklda

drugc

vrSlt,

I'OSIO !(x)-.t:o

kada

9_a) a-",2,h=-I; iVI:>Ol(']o(t:)o=o

1 ,:,/1 0 1 ,11:

bjll=l,!!=

c)ncposloJ(,

d) (l=l.b=Jl/2

:-.{)) (\'/1 ( R11,

IO_I'rclII<l. drrllllCljl funkclje}(Oj=O_ Zaloje (V(>O)(30(cj""c)

Ix-Ol <blllx)-1(0)1 ,;lxl <",

II- flid.uJil je nqJrckidna ux=O, saglasno dd I Ncb je llFR"-.{O: rrollvoljna lacka, (x.) !lIZ sa ,r,)edll(h!nna tnEQ I (y,) IlIZ sa vrijedllosllln;1 y.!! Q, ouabrallih lak(l <.ia konI-'Cfglr'(Ju ka II r<ttL! It

nm'llI' Korislllll{) derlnici)lI 1I oblikll I 2 Neka IC (x,) prollVlli),lll 1117 kOJi kUllvcrglra LI (/ Tada JC

11m [(x.)= Illn x. =a, Ilin [(y~)""

<I,
I! -.

11111 ( - ;'.) '"

iJ,

lim} (t,) = lim x~ "" 11111

Xo

1111\ X. '"
U

(l

II

f (II),

lj (Ve,,))( t, -,

Y.'

)*U (xnl -.(/, 11

,j,)

I). flC PO';fOjlillllCS filllkujc/kad

VISI..:

.\--->0

Prcliia lOme, sv..: lath' <IER""10: Slllatkc prckld:.l drugc

natln-

Korislllllo dcrllliciJu

obllku I .1
11m c,\' 0:

11. al j(;j((j)~~sg!l(l +Xl)= l,

xER, neprekidna,
U

6y=}(x+h)--/(.\),,(x+h)1
o __ ()

x 1 =hl:",-IIr) (6x=h),ICJ(:

u (f (x 1) =
h) !V/(,))
0-

2, x *0, g (/(0))= g (0)= !, prckalna

I, XE(- J, O)U(], co).

lack!

t "-'

0, prtbd I vrsle:

hm h.y=limh(2(!Ii)""limh lim(2{+-li).tJ
, I

=-I,XE(-'{)), -J)U(O, J),

b) XI'~'- ncprt'kidnaJ<:ra_\EF(i)'~I?'-'o10:

I)(lblfall

0,

xt: { -

I, 0,

J:, prckid
J

1 VIslC

lackarna
I,

10. --

I, I:, 9 ({(x))"" 0, ncprckl{jna

nil

R,

c) !(qV))=-I,x;;!-I,

!J l/1{j)"'O,
=

0, ); > _{< J,
(f(x)),

I, rrekid

vrsle u lack! ~ '"

6. KOllstil1 I<:Or(:rnu 5 (I) I \'Idlell

7. Neka j<:
!1fCR

7~llh:ak

t, x ~ t, prekid prve vrSle u lackl _( '" I,

(J
La

J)

.I (IJ (xl) = I =

sve x ncprebdna

i neb

x"-~(/ (n-.... ':>::')

lim D (x,,) = lun 1= 1. ako su clarlOvl nml hm!!ll II () '" Illn 0=0, ako 511 '::lano\,1 nita

x.1_ Q,
liE

12. Tatka _x =0 Jt latka prebda svakc funh::ljc al - d) Za fuukcije a) i d) je x=O latka olkloujlvog pl<:klda F\lllkclje b) I t) ImaJu I I druge vrsle, pO~1O Iml sin ne: poslojl. a lilll '-1 = XJ
~-()

\I

x={) prebd

~_QX

Ie Ile poslojl lim/{x) fll U j<:dnoj lackl D. Ij svaka laeka

D(x)

H jc lat.k:t rrekida drugog feci a f\lnkcijc

aa) /(x)", I. Ixl>l;f(x)=O,x= :l:I:f(x)=-l,lxl<llaekc ~I, 1 su lacke prd:tda l,vrSlt; b) f(x)"" 0, Ixl > 1 ,/(x)= I, prtkida L vrSlc;
c) /(x)=O,

8, a} SkuI' knl,cnlh laeaka j<: dvotlan {I, 2.) lackc II !..0JHI1;1 Sf' 11lIJcnja f\lnkcija / IziaZl'
!{I - 0)=.\ +- J =4 oFf{ I )=/0 +0)"" 1/1 ""!

Ixl < 1:/(l )=- u.\ "" 2

I funkelJa rliJe derlfllSana: little x '"

1 su laCke

XER\(knlkEZ),

}(2 - 0) = 1/2 =/(2) = l(2 -1- 0) = 1/(4 --

2),~

1/2,
vr~l~

} (2br.) = ! J(2krr. + n) nijc definisano, latke I krrlk E Z J lath prcklJa I vrslc; u s[van, pwodll~na [unkclja sa osnovnim pcriodom T = 2n, ncprckldna lIa (2kJl, 2kJl + n) I (2kn + It', 2krr. -I- 2n) kE Z; u lilCkl _\ = I, dok jc za x = 2 ncprebdn<l
d) f(x),,-,x,

I). rlHlkciJil jc prcbdlla i IIna prckld prve

b) Iz.laZI j(xj= -- x - 2, x;:::; - I,

=x,
jl-I-O)~II-

XE( -~+IIrr., ~+nrr.).

XEG+I!),(,
XE {

l;;!x<O,

=0,

x+2,x>0:

~+n1t}
liE

1)'(1

1+0):

f(-O)=O"/(+O),,,2 (nlje dcfinisana za _\=tI). lj_ funkcija / irn,l prckid {'rve Yfsle x = 0, dok je u oslaiim lac kama ncprckiJna

-~ i"

Z+nn},

N,
lima

funkclja jt I:x:rioditna sa pcriodom IT

[lrckide

,
vrSle U lackama x= 6+nn:

142

143

fIx) = I, x:;,. O:/(X-I = ,- I, x < 0, frO) = o,!j funkcija jc ncprekidn<l na (- CD, O)U(O, n::>) I U >: ,"" 0 Inla prckid I 1'lSle U stvafl,/(x)=sgnx

I f) /(x)= x, x <0; f(O)=! _llx}= -, x >0, Ij funkClja je neprebdna

nil

R-

R' lima prekid dmgc

21. Pr!llllynill reZ-tlllat IZ Lad,!lk:1 20_ NI'l
dl
\l J\l j

Vrs!e u x=O (-= lim (a)Fm),

.-, 0

.. .'.
I
SI!

g) fIx) "" Xl,

Ixl > I, f(x)= I, Ixi < I,

(Jx+c",,(x--I),l t ,hti'
XI">

neprekidna na R;

i rllflkCljc

(x -,

!)1

XI

-.lx

+ (' -

SI rogo raslll\\:
Slltlgd

!!l'prd1dlll:

h)

f(X)=;X,
=0,

xE(nll' nll+i}
,

23. Funlu:1lJ x' "x Sill X, XE(O, I, 'x;,), Je ncpIl'kHlnil,

rhillea (,)jladaJnr:!) na s\;!kom razmak!l:

IllIma 1'(I)I'illk1511 17.

x=nll+ 2'
~I()

AI'" r 2k)(, 2krr. +

~ J(A; -'" f

1'1 I'

2krr.,

_~rr.

-j

2krr.-jl. k [ N", gdjc

ralmaka

Tacke prekida: x=O laCka nlk!onjivog prekldaf(-I-O)=f(-O)=O Hunke:i)a bo ddinisana u x=nIT, pa ni II x=O) Tal:kc {nn/2In E Z'\ (O: : su la~kc [Hebda prve vrslc i) /(x)""O, x;O;f(,\}=x, x>O, J) f(x)=-(!+x),x<O,
!e)C

sc vidi n'ljc

Tako nil sv:tkO!ll r:lzmaku A, ( ..1;1. lakv(lIn dOl jc 2J..n

~;

-j

, I 2 :C:d\\

2d-4n

IT

funkcija neprekidna na R;

, If> 0,

(.In

"

--2kn'2,d ,gdjcjcil>O(d<O),tj

A~ -- -

Ii

4n

,Ii < () i A(

i\', 1l()~IoJi jtlilw ildclllC r,! A, (-4;) dale JcdnaclDc rosIn JC

=0, x=O,

=!
nEN_

+x, x>O, tj

24. Icdina
la~ka

[)(l~ma\lajlllo

ntprtkidnu fllllkclJu

prekida \ =0 Je prckid I vrstc

rx----x

'lsi!lX~/J,XeR.(aE(O,I),h>ll)

14. Ncb su (x.) i (y.) dVIl proizvoljllll nin koja konvergiraju ka at: R, taha da JC X,E Q, liok
Tadajef();.)=O,f(y~)=I.-I,

it

y,

Q,

NckaY:X,>XI Tadaje:

(nEN)

Zalo jt

Ij, funkeija f !lema granicnu vrijednost u ta{'kama X 'I- I U tal:k:lma a = J iii il = J poslOjl lim/(x)=O (iii lim /(\)=0) (him toga jef(:t I )=0, taka da.Je datil r\)nkcij~ nerrckldna ~~mo u !
-I ,- - I

,--os <,

"1 ::..

iii - I, a

II

oslalim tackama ima prcbd 2. vrste

U

Ihkk,
(V-").,
X, (

15. Zapi~imo jednil~inlJ

ob!iku (x-l)J+.1x=O Funkcijt x!-t (x-I)), n~~3x strogo su filslucc i

Iq Xl
JO~

> XI -=:oj (\2) > I [.\, J,!J (\Juku!,,!)<:

~tr()g(l

rasllll'a

neprckidnc na R, Ie je i suma XH/(X) +!J (x) = F (x) strogo raslucll i ntprtkidna na R sa skupom vrijcdnosti \l (m, M), gdJe jc
m=infF(x}= lim F (x)= (x"

Killin JC

M=surF(x)= lim F(x}= m

((O)= h<O, (l(l/+h)=a(l -SiIU):;O, 11 f{O) fIlii h):;in, In jc(lnai':Jn;! /(.\)=0 1Il1a jcoinslvcflo rjckllJc II r~!7.Inaku (0, /1 + h

Dakle, F:R '::!R jc ncprc:kidna, stroga monolOna funkcija, Ie postoji jedinstvcno rjdcnjc jednacln{'

"

"

25. Dovoljno jc doka7_ati da Sli funliClje

r, "X(I), ('--'y(l), IE(IX, 1\) ncprcbdnc nil (IX, II) I da jt: )edni' od njd) stl'ng(l m(){lornn,I, Ie da, rrcma tl'on~Jlli II, ,~jstcm jcdnatina x=x(r), y=y(t}=-y= IJ(X I (I)) ",,/(x) (iii X=X(y-1 (y))=F{y)) i funkei. iiI _\' ___ /(x) (111 x=f{)'))jc ncprckldflit na lilzmaku kojl prCdSI<lvlJiI ,kup vl'ijNlnosl, rllnkcijc x= t(l) (Ill )'"".\'(1), II"(IX, f),

F(x}=O. (U stvari, postoji

Kako jc F(O)"" --! i

rjcSenicjcdna~ine

F(X)=fl za svako aER.)

F(')=~, to fJeSenje ldi u inlerva!1I (0, ) "~) J 27 ,

1 16. al f(O}=!im/(x)=-; b)f(O)= 2; c}/(O)=O; d)j{O}=e; 1')/(0)=0; f)f(O+}= I; g}j({)) = 0, J-'O 2 h).j(O)=n
19, Funk.cije YHa' i YHb' (a, b>!) su nerrekidnc, strogo fastuce na R, Ie 1e i njihova suma strogo rastuta i neprekidna na R Osim loga jc

a) FllllkCljax=lu1--!-(--1 lil)jl'Slr(lg[\raSlul:;\Ili\(1,I\)'~((), +:Cl.l'=I'{X 1(1))"'vl.i-+-~-.i,\(R:

d) str(lgo JC opadajut'a (rastllca) fll!lkClj;1 \

'-"0

lim (a ' +b')=O,

r- .. ",

lim (a'+b')=m

n-f- 2kn, 2kn]) k( No Nu svaknlll nil till jedn;IClnu dljcla clipsc

cos I

fl;!

c;v,lk()1!l l;lzmaku

lnlt,

2h -I-It] j\'dn,il'Ill,1 prclis\;)l'ija

fit/Illilk'i 'iISlt:lII'Jr;llIltl;\f,kih

r-'''' Na osnovu toga, ,aI<15no tcorcmi 10, posloji invcrzna funkcija funkcije f:Yl--'a' + b', )'F R, F (y) E (0, m), koja JC islO tako strogo rastuca i neprekldna na R', Ova lvrdnja moie se izraZili ovako jednal:ina Il'-Ib'=x irna jedinstvcno rjdenje y=y(x) za svako x>O, takvo da jc funkclja F-1:XHY(X), x>O, Slrogo rastuta I ncprckldna

...

.' e:

.'

f h) =

I"

I, y>O,
y <0,

Xl

- <I,

1" 1

Ii

~!,

"

.I ", . I)

e) paramcturske jeJnacinc L!',lcrviJc ill

\I

!)ckUrlOV1I11 koordina,;ull;l

(~y t (~y = I,

pUriWh'(<lf'ike jcdnaclnc clklo,dc

26. II) Ncb .'11 X" XjE I~ IltUlzvolJll1 -lada It

iS1J1X 1 --

Sin

d= 21,11\ Xl 2 : IIIC\)~ .\ 1 ;:\' I; , ,\ J

'1 f-

_\

I'

jl()~1

(l

It

iSl!llXi 2 iaj, leos al;?!

J.a

sl'a k() cu-

II

Daklt, fllflkcip

IlIJI: IllliforlllllO nCjlfckidna 11:1 (0, II

)
.\'!''''
Il II

1
--o.illf(.l,I-/{xlll~lI.
I!

!'rClllll lomc. (ttr > 0) (:ki = r) (\1XI'

1)-

En IXl

~,I < (j ,e;.I_,>11l r l "Sill x II < c,

11<1 f{

.~ "A'I" Nekajc",_,--,

(lieN) l;ld;ljcl<,
11

\,i-~

fUllkel)a

_"""\111,,, \E

EI: ra,llUilljl:I[)P)C m:pfckalna

h) I unknp xt----->,/.\. -' sO, neprchdn<1 JC na Ro' , pil I na (0, 2Jc

Rd Zato jc prcnl<i l~orCllll Kanlol a unifommo nerrekidna na [0, 2] [)okali!llu d,l jc data funkcija faV!lOlnjCrIlO llcprd:.iJna n;! [I, x)l. {Tada ce b!1l raHlO1!lJcrno nqno:krLina nil Ro' =[0, 2]U[L -,,) f)okul.all!)
Neka
5\J

<It) t;cogranll:'eno rasle (kad JC

oovoiJtlo vchko)

E> 0, Xl' Xl E [I. J)) prol7:\,oljOI Tada je lit Il-= h

1"/X2-'\
c)

~d'"

h-Xli - V'X 1

I-~J- tll<1 IIkojcl'l- \11<.1i,,,2r;,~I_d,

l'ICllia

+";'xi

lome,

VldJCl1 rjescnje pod a)

0) Neb JC (: > 0 proizvoljno i oeka su x" -x) takvi da je (O) ():i! x < (1, 0 ~)' <: [3

Tadfijelx-Yi'.(Ejio~o!j~-<t,()
bto je !l(x)-j{y)1 = I\I~ nije manji od t J , tada Je'

<t
Ako uslov {.) nije ispuuJen, Ij ako jcdan od brojeva x

29. a)

NLka JC x = (In x("

Tuda (vidi zadalak 7 I J"

In_~

#6

2)

- \<I~t

<'

Iii

In

In Inx
)',,"0

In

jll_~

-~O (x

-t

'f,') Ie t' = 1'1","" I (\-. '_XJ 1.

In x

b I ,ada
(Vt> 0) (Jo=c 3 ) (\I.);, yE No')

I~ (['rema lada I k II 7 j
,~

4" ~ (, ~) ,\ ' = 1',1, , --, j (\ -. -1- ()).

1\ - .1'1 <o=lf((l- f (.1')1 < t

In_x

I ",~ j (_x-... -l 0), d) renJila{ Izla7.i 17.

(, 1" ")"""1"",, ",""C

II, _

kat!

/J -, f '

j,

(pOSIO su XI' xzsa>O) vrJjedi implikatij<l

Nebl IC I;;'U Plul!voljllO Tada w Il=[/!: I

l.<I

sv,lko r l ,

,<,E!,I.

-('1

CI

;tkUlldlslaltlllO

Ixl-xzl<s=I'

_\""'II[~OS~ - I +aSin~]

"

,
x

SIO znab da je funkClja Xf-.... - XI,

[u.

'il) rHI-'!10rnjcrno nt'prekl(Jna na

[a,

';(1), a>O
0,1\

Sill 11

"cos II

--x--

,ax, dlfcklno pi ()I:.>:I;!!.! dall rCI.Ulllll

17. il) Promalrajmo nil.Ol-'c x.=e-", Y,,=('

Kako O kad /1----> co, 10 ~c rllzllka moZe uCinili manjolll od svakog p07.III\'1108 broja (0), sarno ako je n uovoljno vc\lko, hl(l\'[CI\I<:!lO,

Ix"- )'.! . . .

h,

nEN (sa vrljcd!lOSlima x.' )'~E(O, I) za svako !lEN)

1",- y.i

}L l!llnnw Ilmkt:IJlI (kElll~<Hla fOfllluiulli

}'<'

"

If(.t,) - t (1-,)1 ~lIn x" - In y"1 >0

hJ I lIatin:
Neka jt Xl' Xl E (0,

II " .(l(II_4

,-'J

saglilsno lorne ne mole bill lTlanJc od prol7.Voljllog

"I,

"
jcJJlako511 1--1",

.1'=

0,
t,

n'J~ dr:hnlsana "u ra7.!llaku [,"

IJ',lO:,
;r:"

allje Ilcprekidna U sl'lIlllatk'-lmi! u kojlmaje defi/llsana

,t,,) JC Illonalono rasl (lea runknp, Iljena Illvcrz.na jc

a). iI > u. lz.

jc aello dl! se

I~ x, mo1c uemill -~-I x,

"
\'I:(l1n od rrullvoijnog POzilivl1og broja ako pri k0il,IHlItnOj

.12. ,!)

\ co

;tl(

I g (,

E ( .. ;,

~). I" (-

h) 1!lOIlOIOlHl jc funkuja \' = sh I, (E

R.

,1'10 R Eiilllina<':Jjol'il ( dahlja se (\ ;;; 11

>1'"
~

,1

,,1=[=>X=";'['! r,Yf,R.

r)

-In(!

(,-X),x>()il!,(=

11I(1

I'

'').y::-U

146

147

7. DIFERENCIJALNI RACUN

18. Za runkcijuf(x) koja jc dikrcncij,lhiina II (;Iek, x() dokazali dajc (za liEN)

11111 11
n _ ",

[f(X" 'II) ..' /(x,,)'..1 /' 1\,,)

~

II)
LJ (\),

/l

['lokaza!i da ohrnulo ne va}.i,

Ii.

aka ros(oji granicna Hljednos(

'\(1

(0 jns nc

znaci da funkcija

i111(1

'Ilvod II lack'i

RazIl101rllllO

npr..Dirihlcovu funkciju

19. Pokazali cia funkcija {(xl

7.1. DEFINICIJA IZVODA I NJEGOVO GEOMETRIJSKO ZNACENJE. LlJEVI I [)ESNI IZVOD FUNKCIJE
J. Neka jc funkcija y=/{x) dcfinisana l! intcrvalu (a, h) j ncka Sil >; x+6.x(6.x+O) lade jz tog intcfval,L /)rpi iZP(lr/ jimkcije I Ii Iildi \ granicn:l vrljcdnosl
11111 ---~
tl'_OD.X
I

20. ispilali cia Ii jc

lx--II oem a 17snd II lack! x=l. fuokcija l(x) = ISin xl (hfercncljahilna laCki
!l

X= IT

21. lspilali difcrcncijahilnos[ fllnkcijc

]l'

1(x).o {

x.' .' za x<O,

~In \, Z,l

x;>O u lackl \=0.

1\1'

I~,.n

11m ._-

11<+,''o.\)-/lx)

12. ispitall difcrcncijahilnosl hl1lkcljc

I'=linxi

lllacki x=1

--

-, ---

= y':::::.j' (xl

/::'x

23. Ispitall difcrcncijahllnosl fllnkciic

Neka jc kriva (C) grafik neprekidne funkciJej na intervalu (1I, bl, koja u laCki \ toga interval a Ulla konacan Izvod l' (xl. OznaClIllO sa Ci ugao kojl langenla krive (C) II lackl M(x,/(x)) zaklapa sa pozilivnml dijclorn x-osc Kocflcijent pravca Ie langcnle jednak jc prvom Izvodu .f' (x) (unKcije J tI lackl x. I)
tg"~/,Ix).

{(xl::::::: ~CSIn:'(-, za X1'O,

I.

,1.<1x=O ut<lckix=O
J

24. Izracunati koeficijcnl pravca langcnlc grallka funkcijc !(x)=x

Mil, I)

u tacki

2. Lijcvi (deslli) izuod jillJkcijl' j

/'_

II

tal-hi x .it lijev<l (dtsna) granicna Hijcdnosl

(x)~

I"n /iXI':"xI.::LIX)(f,
,.0.<,,0.. /::'Y ,

I\)~

11111
/.,.11:

/(<+I\\)::/(X)).
DX

I 25. Izracullat i lIgao kOJi tangellta gra rlka fUl1kuJc.l (.>:) = ~~ u lacki Ai (I, I j zaklapa

sa POZllivl11111 dijclolll X-O$C 26. Izracunall ligan knji zaklapa langem<l graflka funkcijc
A1 (I, -,,)3) sa pozillvnim dijcio11l x me
I(x)='-cc=~,=

Da bi poslojaoj' (x), polrcbno jc da funkClja hude ncprckidna, 11 polrchno je I dovoljno da je:/, (x)=/' (xl, Za funkciju koja im1l izvod u tacki x kazclllo da je difercncijabi/llil

-3

u tackl

+1

ZADACI

KoristeCi dcfiniciju izvoda, naci izvodc funkclja:

RJESENJA
3.j'(x)=
,I,>-d)

3. I(x)=,/x+n
4. f(x)=x 2 sin(x-- 2)
1I

2 ....1 x + II
6.]'(3)=9
I
7.f(x)=2xsin~

.>:=2

5. f(x)=sitlx

IT
lJ X=-

t
-<:0$

I
\

2
I x
9. v'"'O ttln 11

H.

),'=I1X"

6. f(x)~x2sin(x-3)lI x~3.
8. y=X".
12. y=sinpx.

7. /'lx)~x2sin'-.lxtO).

10. y' ""

t II. ~,'"".-"- __-_,e';'(s>O)

x
(OS

2 ,Ix
- ___ -__

12. ,r'=p cos ps.

10. y=111 X.
IJ. y'= -/Isinpx

14. y' '"

t

IS. y' (0) '" I

16.

~.'

(il)= I

13. Y=COS/1X. 14. y=Jsinx II lack! x (2/or.<x2k+ljrr, k=O, l, 2, ... ). 15. y=arcsinx 1I lacki .\=0. 16. y=arclgx u tacki x=O. 17. !(.Y}=Vx- 2 u tacki x=2

2Jsinx
17./ (2)""
t,,~

HI. St,lvili

"" 6. \

19.

(I)",

1.1'. {ll

i!

20. NiJe. jcr JC

(n) ~ - I, 11 /" (It)'" 1 I

('0

21. l"unkoJa / niJc (lifcrcn<.:ij;!biind U lathl x

)

4. I ~l'()J

iIJI.''rwC

jimkcije

22. Funh'IJ" tlIw dlkrt'IIU)dbJin,1 U lack I

Akojcza funkcijllv~/(x), V:i,(),ondajcz:.lx~o:r I~\,)

1'1. f'

(I )",.'

16.

0:"'0

\.;, =
y~

S. 1:1,()(j jUllkcije dille

Ii

paraml!wrsko/ll ohiikrl

7.2. OSNOVNE TEOREME 0 IZVODIMA. IZVODI OSN()VNfH ELEMENTARNIH FUNKCIJ;\

L Ncka IC c konst<lnt<l, u=./{x) I p=y(x) funkCljc kojc i11laju jzvod Tad,1 val:C ave (COfCIllC (!Hav!la):

Ncb su funkcijc x (t) i y (t) Jdillisanc na Islam !Il(cnaitl i ncka one u tacki I 109 inlcrva!a irnaju izvodc x; i r;, prJ ccrnu jc x;-=!=-O Tada funkcija y(xl de i"1 IlIS<ln<-l jcdnacinama x = x (t) I .r = r (t) 1[11,1 Ilvoli

y: = y; )'
x;
6. J2!'Od
UllplicitllC

2, (x), = !.

J. (('u)'=o/

4. (1/ v)'=u' v',

jill/keye
)i(x) dcfinisanc jcdnacrnolll F(x, y)=O Jobija st

I:l'od y!=y'(x) funkcijc d

2. Tablil'a

12Podu nSf/II/"lIili

jillikcija
c;;-

rjcSavanjclll jcdnacinc ---F(x. y)=() po y' dx

! (X'T""tlX"

2 ( '( r

loll)

3 (sin xj' ""cosx.

ZAIlMI
PnllljClljujuci pravda za nalaztnjc u.\oda, odrcdill izvodc funkclJa:

4. (cos x)'

sin x

(arc Sill x ) ~
,,/

~".\j,

ilxl < I)

K larccosxl'~ .-~=~,

,,/I-x 2

(Ixl < II

27,

I'~

,
S

x'-..!

, 'x
33. y"-,,",x11"sinx

9. (arclgx)'=_, ~_..,. J + Xl

31. Q=c[q'

32. y=xarcsHlx.

II. (a-'Y=lr'lnn, {(J>O)

IJ.
(Inxr~--

12

(e')' =c'.
(Iog,,<f'~

35. }'
logu e .... _, (x>II,O<ui' I)
x

2x 37. V=----,
. !- x
X Slll X

14

3K )' ~ .- ._.I +tgx

39. y=!ogl(l-xcosx)

40. y=------:
4],

\:sinx+cosx

xcoSX-SJnX

15. {shx')'=chx
17.
(Ihx)'~=

1(1 (ch.x)'=shx.

42, Y ~ (3x _. x'

45. y:= \/3;;~'~

+Ir
X

y=sin J (2x-3).
(x+ I)J
.
v=-=~,

ch 2 x

IB

(cll"l'~---.

-I

slllx

+2

46,

(x _. 2)

19.

(Arshx)'~

, __ ~ v'l +x 2

211. (Arch

x)' ~ --;~.=, ilxl> I)

)x 1 _1

48,
50.
}'=2'~.1,

y~tg--ct!'-

x 2

x '2

49. Y = sin4 J;

22 (Melh x)' ~,.-,

x

-I

-I

(Ixl > I).

r-:-- _'-

51. y=Vsine'.

3. lzvod sloicnc !uflkdjc

Aka jc y =}(II) i II =[} (xl, gdjc 9 (x) 1/(11) mwju fzvod, tada jc .r.:""((u) u:=r;,/{~.

I + x,
53, Ddta)C funkclJa f(x-)=

.-;-0,

{ 2 - '(,

x:,

O<x< I,
I::;,x (2,

1 \' _ x 2

x>2
I 51

ISO

I" Nantali grafik funkcijc: ~'

/.iI

J"

1.<1

koji

postOJI izvod j'

('d~

koji -'.ic funkcija/ncprckidna: 4' 1.<1 ko!i .I: ic./' Lx) ncprckidna fllllhCi)a')

Poscbno
/" (0)

odrcdili
10 + Or'

f' ( 2) I (, (OJ

[)a

Ii

JC

J'

(-2)=f'(--2-0),

lJ

54. Ncka

Jc/lx)~

x
,-n

,--/--o

II) (;I1'cl1\ 1 .::-" .\ I. (I

I

. 'I)'
,

('(> 1)_ Pos(ojl Ii

1',
f'
I

(1)'.1

xIJ'\,
funkcilc/dalc pomocu: [acki \'~."O:

63. 2 Ispi!<tli dcflnisanost j ncprckidnosl izvoda

<I)

I" Odredili/(O)=lim/(x):
l(x)=x 1 sin
2" izracunati f' (0) i lim}'
,-'0

to)

provlcrili da Ii F./' (x) ncprckidna fUllkcip

II

, (x =1-0), ((0)=0

II

x=o,
55. Pod kojlll1 uglolll krl\'a
56. Provjcrlll dajl..'

b) llx)~

'i(xfO),f(lI)~lIlll"Ck, x~li

.\'~' arc It:' (I

i-.\)
I'

I
slJccc X-os II'! Nacrl;1I1 gnflk fllnkcljl'

+('~

64. ispitali da Ii jc funkcijafodrcdcll<l sa

U !,ICk! ,''''2il(U( H) kl'!\'L' Raj Y= 4-;1 I_Xl Jcdnabna langcnlc x j-~r=411,.t jCdn;lcina nonn<lk \'

2\

.\11
(x

ncprckidna i difcrcncijabilna
f 0,
T T 1 " Norma!a

l.a SV'l' _, Ie

n,lcllal! gr;lrlk
N

Ie

funkcl,ie
OSli lJ (ackama f)okazall da jc

57. Pobrl<lli da ie dlo langcllll' 11.!11L'dli K!l(lI'dlllaltlih osa za krlvc

(lER) prcpolovl)"'11 dndlrnolll lackOlll

65. Tangcnla II taCki P knvl' .1'"-" (x - 2)2(\'+2).\ sljcCl' _x

I II

(lSlIIY
I NI

P sijccc

nslt

\' - dSU

\I

T,N/TN,"
(In,1

III

58. U kojoj lackl k(Jvl' Y= ,(_I +S Ireha POV(l(:! langl'fllll, tako tla Il' paralclna rravoj !lx-.\'- 17=0; h) Ihlf'llla!rw na pravll x-)]r=2
59. Odredll l pod kojim Sl" llglolll SIJL'kli kllVC

a)

til). Nacrlall krivll x J 67. Odrcdill x~ ako jc:

/::. ((\

1 dokaz;111 d:l

Olla slicec \'- OSll pod pr<IVIOl uglom

h) y=lnx+,";
el) \'=,lrCSIIlX;

, I

c,ll\ \

C(l" \ ,

e) y=!og",-\' (x >())

6R. Odrcdili Izvod

iI) X={'

y:

r, Y=('(;

ako ,ic: b)y=l1cos/,

l'=h~ln(,

60. [)okazatt cia jcdnacine

yl

c) ,=II(t

SIIlt),y=a{l--cnSI):

=4p (1'''- x),

,rl =41{ (l/+xj ([1, q>O)

odrectuju dva skupa lllcdusobno orlogonainlll parabola

61. Odrcdi!i jcdnacmu [,wgcnala I normala 1I proizvoljnoj lacki krive:
a) y~x'+2x;

n x=(I(cost-lnclgi),Y=lIslnt
69. Pokazall da funkcija y(x) definisana Jcdnacinallla X= ~"l2
(I> 0) zadovoljava jednaCinu 2X.\"l ,. yy' I +Inl
J

3 + 21n [
.
v=---~---~-

h) x(x-y)+ I ~O,

U slucaju b) odredili granitnl slutaj !angenle kada sc dodirna latka udaljava 1I bcskonatnost.
62. Odredi!i izvodc funkcija i obla.'>l ucrlnisanosli funkcija i njihnvih izvoda:

+ I =0
2

70. Nab koeficijent pravca langcnlc krivc x=2tgr, y=2sin r+sin2r u tacki
M (2.2),

a) y=!n Ig

; 2

c) y=lnlnlnx.

71. Nab ugao pod kojim se sijckll krive

x=f,

5 2 1'=1 i x=]COS{,

.l'=4 SlnL

5 ,

63. I. Vodeci raclIna 0 definicionorn pOdrtlcjll funkcljc, uokaza!!:

a)

72. Odrcdili y: ako .Ie y = y (xl fllnkcija zadat:! ill1plicilno:

(arSh\/h-+_\'2)'_f-(2x+x2)-~-, H:-( 1 (2,\:+X2) i, .\'(~(O,

, , ,

b) x~f+y:i=a.,:
'A.',

c) ,Ix t,,/y=4:
l'

-2)

-J-itJ)

c) 2)'=:<+:>in x+cosy;

f) In x +

,
= I, g) xJ' = y'.

,"

7.). KoristeCi IcorcJl)u () Il.vodu IflVl;fZl1C fUllkcije. dokazali (arc tg .:.}

51. (=
j. y

~Z. /

- ~11l

2x cos ((os h)

J~/~Inlc'

53. r I ('-I y: nc pi C"-I J na

74. Na kflV(lj -,)'2=2(/3 naci laau u kojoj 1I01111ala krivc prol;-\Zl kroz koordinalnl
pOCelak

DI .X \' ( -- <'C', 0), x ( (0. 2), ). (' (1, + 'r'), \" nepo.>loJir(())J(!),/(2):4"I(x)Jcflepftkidna-'~I.H'(

,O),XE(O, 1),XE(I.2),XE(2, +x)

(j
0-

2" ((O}""liI11j'(x)=

55. Ii (._ I)

= __

!.

75. Dokaz(lli cia je l"uflkciJil F=l(x) dcflllisana POIllOCll jcdnakosti .x'=2r+lrl. r=5tl+4rlt\, difercncljabllnil u /=(L 0" 11 \T1)t:di forrnulay'=ilx'?
76. Naci JednabflC' langenlc
1 1l0rlll;,J!C

, -0

-1l.

4 5<}, al u M,(O, 7)ljl,"'O, II /'v/J(~' 1())(g~11"'97'

hive .r) 1-l'ol __ xy--7=O

II

laCkI (1,2)
II) .1'=.\2 lx'I-I;
zai=I,2,),4;
c) pod pravim uglofll

77. Nab jednaCine onih langenala krivc: a) )'=x4_.\'+3;

c) x = {1

+ 1, Y ~-'" I" + (+ 1 kO)t: prolan' kroz

2(

koordlnal ni rocclak
J

78. Pokazati da sve nonnu!c krive x

= i-~- ,i' Y ~"-I~~'i

Ig {' -h.

_1 1

prolazc kroz koordin,lIni

('1. :II ) - :' f \

I)X

Ii,

poccUlk.
79. IzracLlnali.r (OJ ako je f{x)

= (XZ --f- 1 ) arc

SIO X

BO. Pokazati dn funkcija y:=; -"~.-=

81. Naci prvi J7.vod funkcijc'
a) y;:;:"x""'(x>O):
el) y=(lnx)'(x> I);

arc

zadovoljava jcdnacinu (! - x 2 ) y' - x.\' = I

2 'd) Ohb!Si dtfjlll ..,'l!j()~ll (, .

h)

E!"" U Ukn, (2k )-I)Il)./'(xl= -- -; E{'",E[\{IuI!kEZ::

I,
f

,,/1/(\)=

~In x
1

,
r~,J(x>OJ:

in x

'-,(~JtE!",(O,I)U(I, -t ;,IJ !'(\}",

\ III \

b)

(I

r~(1

+x)'(x,,"O. x> II

I c)E:=(.::, t'.'),j'{.{J'" ,ICJci:['",l;! x {In \)(In )nx) h)j',(I).,,-x

I I
X

e)

y~x""'"

(DO):

II

Y~(I_
\

.\ -I 1,

.I.)'
63. a'i
I'c~:X

SIn - -(:05-, x/O,

RJESENJA

j' 10)",,0, 11m)' (x) ne ['OSIO)I, I~ p!'vi Ilvodj' (x) imll {lfikid dn'!lt' prsle lIlilck! x=O;
b)/ (0)=11-/. (O)",O,IH'pOSIOjl/(O)

27, \,'

4b

64.fj~ll~prckidll<lll\SWXER;1' (
31. y' = arcsin);: +. ,-c"
33. r'=x{"(2sinx-!-xsinx+xco,x)
v'I .- (~

I !)'"

1/-/,(-1)=-2-[ (1)=21-/,(1)=1

34. y
(sin x

3(._

IxTJ!~--~1

-,

66.

x'>, (.~ II) =

";(,

=-11 = 2b)x~=I+

.
67. a) x' =

38.

y'=~.-,-~,~---.-----.

+ xeasx) (sin x + cos xlcos x -- x SJI) X

(sinx+cosx)l
]). -I I

39. y' =

.~ ._- .,-, .-' (I -xcosxlin2

xsil\x-co~X

, y;

b) y>~c(gr;

t"'+ I

c) (') =

~-~~~~;~;
cOSX-S!i1X

,
c)
~)

2,

y>=CIi:
y~=

d) y'" .--; ! _ (l

41. y'=

e'

e) x;=a'lnll=xlna.

Igl',

n y; ""lgt.

43. ye=3sin(1x ..-3)sin1(1x-.1)

(x+l)l(x_8) 46. )' '" . ------".--(x- 2)]

4-t \'

)Sltl,/x
n)s4

./~

45. y'=

6x - I _ __ 2..,/3.\1_ x+1
4'1, \'
d)

70.

71. 19,1j)=20.5, 11,::;:xr 10'

I +cosx 1 + sin v'

72. a) y'
y

47. y' '" ,,'::::.-_ (l+xhfl-xJ

,'

r'

e) y'

f)

r:oo- '1-<"; ,

g)

J'

y -' x},lny

,.J _ xyln x

---=---------(X> 0, ),>0)

154

155

Ako jc funkcija y=./ (X) zadala paramclarski x

74. (il. a,,:])
01. \ -" .1/ (I :' OJ

=.l..-

(t)

y'---"" Y (I), onJa je

75. \.- I (I

{J
)'''~j''lx)= eI','J'=
21 II,
.X

Ij y'{O),--, 0 (ra /=0=\ ,,,,OJ

76. \ I- I I

dx:1

cis

d (1')= .I d\

(y')=
\

.Ix
lL>.:

Ih" y-9=O:
c)

n.
~l'=()
.\1 f " M e , I ! ] 1

hi , I 1

dl

.'lx- 2y-

)=(l"

Sllcno
,'.

.it:
dx

79.j'(GJ~~

--

80.v_,1

d I,") )""=/'''Ix)=r, = -,'JII

('.x;y",-".I:".i:)

l d ., lid,
dl

81.a) y'=x""\ cos

Ill.'

""")
~

: ~ _. (I I \ Jln (I t 'J c) .l' =, (I 1 x), ~l (I .,. xl

4. Lojhnicovu jormul(l

d) y'=(lnx)-, ( Inln,4

I ' ), in \

1'1 )'. =

(In (\-< ,,,,, I 1. \

-)
j.

I')
,t 1.

funkcijc/(x) i y{x) imaju II lackl S SVl' Izvndl' (tlirercn~ij(jk) don-og,rcda zakljucno, onda za (0 izrabmavanJc II-log Il.\'oda (llifcITnC!Jala) prolzvodd I {I vazi Lajhnicova* formula

Ako

I}y)"'=

7.3, IZVOD I DIFERENCIJAL

1. DiIercncija/ jimkcije
Prvi di[crencJj(lljilllkClje I lilil{'ki.\ wdnak JC prolzvodu IzvodaJ' (x) funkcl)c /11 lacki x i eli fcrcnciJilla dx nczaV1Sno prollljcnljive x, rj. dy = dl(x) = f' (x) dx. Diferencijal prcdstavl,ia priraslaJ ordinate langcnlc u tac-ki (tJ(x)) n:1 gr;lfikll funkc!je y=f{.\) kojl odgov,lra prll-;lslajll nrgll!1lCnla od \'rljl'dnn<:ll \' (Ill
vnjednosli x
j.

keoOk

t (n)r ",,"';
"

d'Vy)"'

l~()k

t (n)d"
d) Y

g2. Nati dircrcncijal funkciJ:l,I) y = (Jx~ - X)2 :

c) Y=('

arcsin2x;

{21x,

g) Y =

In x
'\./x

- - u tacki x =

2. Osobine diferencija/a
Vrijcde slijedccc osohlne di fercnciJala'
til' .. Kt Prillljcnom d 'r IICI'CnC1JiI Ia fit 1 rt'1 dx ako ,I'e: ret!

6f(x)~f(x+ 6x)-llx)~d/(x)+" IiI \ I, II f(x+ 6x) "'flx)+d!lx), d(af+bg)~adl+bd,,(), bER), d ([II)~ ldg + (jell:
d - ~---- IlIfO),
9

:.\) xy=sin (x

y);

b) arctg-

I'

(f)

H4. Izracunati sin 44" aproksimirajuci prirast diferencijalom

lI'if -, idg
gl

85. Prirnjcnom difcrcncijala aproskimirall:

'/'1"1) a) \ ,_:
b)
C s 59'", O..

c) arc tg I,OS;

df(g(x))=J;dg,

3. lzvodi i dijerellCljal niz((J redo

Drugi izvod I" (x) funkcijc I u tacki X jc prvi izvod izvoda J' (x) funkcijc.l u tacki x, Uopste, II-ti izvod funkcijc (l! laCki x jc prvi izvod (fl-I)-og ilvoda jin'-I)(X) funkcijcJu tacki x.

li;i

86. J)okazali ispruvnost slijcdccih pribliznlh formula Z<i dovoljno malo u: I I 1 c) - .--. ~1-2(Y a) ,--",1-0; h) +0,,1 +a; (I +a)l 2 I+a

Ji

87. NiH:i drugi izvod funkcija:

a)

Drllgi diferellcija/ d1f(x) funkcije j tI taCki x je prvi diferencijal difcrenc-ijala df(x) funkcijeJu lacb x. UOPSIC, II-I! difcrcncijal dj(x) funkcije/ll lacki x jc pryj diferencijal (n-I )-og difcrcncijala d" I/(X) fllnkcijc f l! tacki x

y=x\..h+xi;

b) ),=.\llnx,

d) )'=(1 +.\l)arclgx.

-~--"

(JOII fried Wilhelm Lcibnlz (1646 - 171 (,), ov'mack! lllil!Clllal lear! filrllof

88. Pokaz3ti da funkcija Y= ,./2.\ ~ ..

89. Pokazati da funkclja (I +x') r" +2q( "cO

Xl

zadovoljava jednacinu zadovoljava

x2

),3y" +! ""

0 jcdnacillll

102. Doka7.uti:

V=,Il'l;

tgx

difcrencijaJnll

b) ako jc ae 90. Naci drugi izvod funkclje

\I

+ beY "-"'" I,

tada jc y"

= y' (i

-~ y');

izraziti y''' i y(4) kao f unkcije od

lacki (J, J) ako jc:

+ 2xy+ .1'1 __ 4x + 21' =

)'

91. Ako jc funkc,ja y(x) dC["lIl1.':,:ana jcdnaClflO!ll /:,)'+xy:o:"'-c, naci y" (OJ
92. Nan drugl ulfcrcnclJal (unkCl)c
, ,_ In x
.1'=

i03. P rovjcril i izvodc:" a)

'"--

u lack, x (x.>O)

(~-":~-lyl! (~-~~)4"

h) (arcIgx-h,,/i

!-.

--

\_1) '"

= 2(lx'~I)~lxJl~~~''', __ ~________~ ______

(I +x'j-'

93. NaCi drugi izyod

funkclje Y (xl dcfinisanc jcdnacinam<I;

h) X=I+- y:o:=t-f-II' ,

c) (xsin 2 xY4)=-8 (2sin2x-t xcos2x).

a) x=efcnst, y=/:,I Slot ;

104. Pokazati da funkcija y = e4x -+ 2r -~ zadovoljava jednaCinu y'" - J3y' - 12y= O.

c) x=eUlcoshl

105. Pokazati da funkcija y=sh xsin x zadovoljava jednaCinu y(4)+4y=O.

106_ Ako su
94. Pokazati da funkcija y (x) dcflnisana jcdnacinama x = In (I + [1), y:c::: I zadovoJjava jednaCinu SlY"~ = I +4y'1.
95. Transformisatl difcrencijalOl l1.raz
(1_
d)/ Xl),-------=----_~.\ __ :_ d1j.'

11, V, W, {

funkcije od x koje imaju prvi i drugi izvod, tada je

arc [g I

v " (VI)' (WI)' "' (ut)'

(ul)" (VI )" (wt)"

= /1

"
U

v
V V

w
W W"

u"

107. Provjeriti:

+ \'
nt:DlVlsno

dXl

dx'

a) (x<(M)=fl!(Ci)xo:- n (CiER, x>O);

prornjcnljiva.

b)

smjenom, X=Cosl, gdjc jc l nova

cJ
e)

Wi. Nab trcci izvod .1',;" funkcljc y (x) drfinisanc jednacJflam<l:

a) x=acos l, y=bS1I11; b) x=a(cosl-lntg,-),y=aslOl
) . ) I .

IS'nX)'"'~s:'~(x+n~}
[l/(ax+b)]{n)=(

((rY~)=ax(ln(lr

([1>0, xER);

d)

(COSX)'"'~cos(x+ni}

l)"lI!l1~/(ax+h)"+! (X-f -~}

I)'/Ix-)-a)"

2
d2 )/ 97. Odrediti - ' dx 1
(j2x

f)

(I/i;;+bx)'"'~(--I)"(2n~ 1)"b"/(2"(,,+bx)"J;,~:&:~);

dl

za para1lletarski
dx 2

g) [In(x-)a)J'"'~(~ 1)"-' (n

provJenl1 da vflJcdt -~

. _,

' . dly

+ ""--- """ I
dy"

d1x

108. Akojc!(x)=xJcosx, odrcdilifM)(x).

109. Ako je:

98. Za zadane funkcijc odrediti )'~'.

a) X2-+y2=2.~ 7a x=3, .1'=4,

a) f(x)~ e -", ,ada je I"' "(x) + 2x1'"' (x) + 2n/'" " (x)~ 0; b) I(x) ~ (2xl-1 )/(x' ~ lx + I), tada je 1'"' (O)~ 3,,1" -" (O)~" (" ~ 1)1'"-21 (0),
b) \: +Y''''{'-' )';

(,,;'2)

99. a) Transfoffilisati jednaCinu 9x\'_\: y" +6~,/~y~ - y=O stavivsi x=tJ

110. Dokazati:
II' a) (x"lnx)(n+l)=_: (;.:>0); x

b) Transformisa(j (I +x2)Y"+2x(1 +X2)1"+ y=O ako je x=tgl

100. Ako

uzmclllO y za nOVll nczavtsno y;' - xy/ +eYy/ = 0 postajc x;." + x = ('y

rromjcnljivu,

lada

jcdnacina

b) (I +x')J'" ' 21 (xJ+ 2 (" + Ilxi'"'" (X)!-II (11+ I )i'"' (x)~O, gdje je I(xl~afC tgx
Ill. Dokazali

101. Odrcditi aER, tako dajcj"(O)=

15S

-"'~ akojef(x)=v~l+xlln(x+v/}'''I~~~i).

"

(~~ (sinJx cos x)= 2" -

1.

sin

(2X +" ~)- 21n -") sin (4X +11 ~).

159

112. Dokazali (nrr. malcmaliCkom indukc!jom): al dx" X d"

d"

(e')

=(_I)NI1!

c'

---

X"'l .

~ -L {-, I' .
o
/,1

b) -.-sil1ax=a"slIl tlx-l-n- ; d," ,2

d"

(IT) \

86. Koristill formuluj(x+D.x)--j(x)-:::::/,{x)D.r

a) ULCilj(X)=-;

b) u1-c(i i(x) = ,jx ,

x
87. a)

c)

IJZCII f(~)=

,
--;

,.

e)

d-;;;- [eHO'O cos (x sin 0)] = e'CD.<o cos (x sin 0 + nO);

r'

x (3 + 2X1)
(J +xl)3J1'

b) y'=llnX-I-_l,

d) y"

2i1fClgx+_, __

2,

- 1 +Xl

d)

~[sjnxsin2xs,n3xl= 4_ Ir2I1sln('2x+~~~)- + dx'" . . 2

I 89. ) - ! !\1

I 90. r'(!,I)"'-3

lB. Naci

n~tj

difcrencijal funkcijc Y=

u lack!

X=

I.

dly 2e-' 93. iI) -,,--=y"=----..- ...---; dxJ ~ (cos/-Slnt)}

(a 1 +b 1 )be-- 4 ! c) y : ' = - - --.--:1;

h) .1'" = ----" .. -----;

'" 21 J ((1_1))

114. Naci dvadesell izvod funkcijc y=x2('2~.

115.

(acosbt--bsmb{)

d)

dx 1

--=------"-------,.. ,,--(1_,(1).l(1+41-1-r4)l

dly

12/(1+(')"

Naei dvadesclpcti difcrenci,iai funkcilc

IHi

1'=,\2

5111 .'(.

116. Naei

izvod funkcije y= x1elU

117. Pokazatl da je:

a) (i'sinxl

1nl
l

=i!'
k

(I1)Slll(X+k~)';
'"0 /.:. ,.

b) (arctgx){n)=(-l),,-I(IJ_ 1)!(I+x1)'1!/lsin(narccIgx); c) (x"-lelIX){n)=(_J)"x-n-lell~;

dl

(J+<)(n 1Xl

=lI! ({l--xl-n-I+{ ___

I)"(1

b)ji-l-y=O

e)

{-I)" -. ( If(-1))'"' =-.-----t'" (I)

x"
x

dy

x" t

I .

'I:

,ako postoji/,ni(x).
!OJ. f{x}=

f(x)-f(O) In,/;;-; Inial x _In(x-l-,./x 1 +a 1 )-I-IJ({))=I, r(OI=lim---=------;==--=-----; I ,-0 X ,Iallal va1+x J

RJESENJA
'~ Xl! Z dx

QER',*a=-, QER-,,*"Q=-f

b) dy=
d) d Y = -c,~::::;:,=;

71.1- rtdx;

c) dy=

107. Korisliti malematit'ku indukciju

2d,

e) dy",,(2'ln2+.1 'In.1-t-

,/1-4x1
dy cos (x- y)- y 83. a) --..- = _- ~-------'; .. dx cos (x - y) -1-.\
IT IT

1 -)d.\; 2,,1 y
dl'
c) d \
xl

lOR PrimJC!lom Lajbnicovc: formule dircklllo izlazi - 2x

b) --- ""

dy

dx

2x -I- Y ---, x - 2.1'

f"J (x)= x3 cos (x +n~.)+ 3nx1 sin (x.,. n ;.)_.

- 3n (n- 1

'j-:-};i"+2y-

84.

:.:=-;' D.x=-!iW,sm(:':+D.x)~slnx+C{lSX
,,/2 )2
sin 44'-::::

D.x,

)X"COS(X+/I~)~

If

(n- 1) (n - 2) sill

(x/~~)

2- - 2'180 = 0,707 J bl 0,5151,

0,707] n,GI?

eo

n,W'l!;

109. a) PoSto jej (x)+2x/(x)=O, tojc i [f(X)-f2xj(x)J!"1=0, Ij_ IJ (x)+ 2xf~J (x)+ 2nt" .. IJ (x) = 0;

r'

85. a} 1,007;

b) (Xl~ 3x+ I )f(x)=2x-1 ,,*"(x1 _ 3x -I- I If"l(x)-I-n(2x-3)!"' Il(x)+n(n_l)t" -ll(X)=O, (n;;<2) c) O,ROI4;

d) U

Za x""O dobije sc dati rezultat

J 10.

J J l. Koristili malcrnallcku indukClJu:

LajblllCOV{l) furilluil
J~

llJ. (-- II"

(}Il -- 1111 2" d \"

IX'

b)
'J.-' 1-19nk!'j""'{I'j- '-'

Neka se za x=a funkclja

j(X)

--"~,,-

9 (x)

javlja

lJ

neodredcnom obliku

ClJ
co

Ako

1!4, Po

{i'i'\2("',,_(,,~'\I!"'Xl+:()k),lu"I(\~J

~c ~!Q (1:'

+ 20_\ + 9'; Ifl'

115. (1_\ 1._ 6()Ojcos \ t- S()( .,in.l" i d \ 2_'

I' (x) POSl.ojl lirn'--;-~, onda Je "09 (x)

~~"l) (X)
C)

116. Na (Jsnovu

Lajbnicow~
-I-

formulc hlce
/I

(eO-'\)tl={c~')("1 Xl+(~)(e~')I"

II(X')'+ (fI)(ea'llh-'21 (Xl)"-,-, 2,

/(x) , j ' (X) linl'---= 11IH -----x~a~j' (X)

=1'''' (a"x1 + 2'la"-l \

(11 __ t )1/"_2\

VJ.

Ncka se Z<I

X=(I

funkcijaj(x)'y(x)javlja u neodredenolll obliku Ow.

Tada je

7.4, OSNOVNE TEOREME DIFERENCIJALNOG RACUNA I NJIHOVA PRIMJENA

L Rolova 1 ! teorema

Ilin (((x)
d) :_() 0:::'.

Neka se za x

=11

funkcija j(x)- 9 (x) javlja u neodredenom obliku

Ako je funkcija / neprekidna na segment u [a, b a ima konacan ill beskonaean i.zvod u (a, b) i j(a)=/(b), lada pos(ojJ bar jcdna tacka c n3 intervalu (a, b) za kOJu je I' (c}c~O,

J.

'::0 - cn, Tada jc

lim (ns)
x---->"

2. LagrafJzova 2 ) teorema

Aka jc funkcijalneprekidna na scgmctHu [a, b] i ima konacan iii beskonacan

izvod
U

c) (Y, I''', (fJ0. Nekasczax;c;:a funkcij3 [f(x)]!1(;djavlja ujcdnom od oblika:OO, I'" i (DO Tada.ic

((1, b), tada postoji bar jedna tatka c na intervalu (0, b), tako cia I'(b }-/(u ) 0' (b - all (c}, a < c < b.

3. Kosijevt[l' teorema

Ako su funkcije jig neprckidne na scgmcntu [a, b] i imaju konacne iii

bcskonacne izvode f (x) i g' (x) na inlcrvalu (a, b), pri cemu je pos(oji bar jedna lack a c na tntervalu (0, b), tako cia .Ie

ri' (xlfO, (ada

IAIlACI 118. Odrcditi vrijednosti za c iz Rolove leoreme aka je: a) I(x) = sin x, 0 ~ x -'( It; b) f(x}=x (x - 2)(x - 4), 2::;;x:;;; 4.

/(b)-/(o)

9(b;-=-9(0) ~ g;G="i'
S\'C
(Xl'

r (c)

a<c<b.

4. Lopilalova leorema
Neka funkcijeli 9 ispunjavaju

J 19. Pokazati da funkcijaf(x}= [ ___ x 2 na segmentu [ -1, + [J ispunjava sve uslove Rolove tcoreme, pa odrediti tacku c intervala (~- I, + I), tako da budc.f ((.")=0
[Xl'

i neka je a*! tack a iz intervala

a)

o
o

Neka se za x =(1

. funkclJa

uslovc Kosijeve teorerne na segmcntu x2 )

rJ (x)
~.--

x2 ]
l21),

fix}

javlja

1I

neodredenom obJikll -. Ako

I)

rr ~ Pokazati da funkcijaj(x)=lnsinx na segmentu [ -, 5rr _6 6 RoJove teorcrne, pa odrcditi tacku c intervaJa

ispunjava svc uslove

pOS(O)1 [1m ~--,

...

j' (x)

. ooda Je

(~, 56ft) za koju jei' (c)=O.

<-og' (x)

121. a) Da Ii se Rolova tcorema moze primijcniti na funkciju f(x)= I -- ZI? na

,_og(x)

I1rn

. I'(x}

-~~ =

<'og'(x}

11m -'-.

j' (x)

segmentu[-I,+I]?;

b} istoza/(x}~ij;-x,[-I, I]

122. Prirnjenom Rolove leorerne na funkciju f(x)= (x - I) (x - 2) (x - 3) (x -, 4)

JI
1)

Michel Rolle (1652-1719)

)
4)

*)

Joseph Louis Lagrange (1736-1813). Augustin-Louis Cauchy (1789-1857) Guillaume Franrois Antoine L'Hosrilal (1661 -1704). rl'ancuski rnalematicari Lopilalovll. teoremu vali i z.a a = CD

dokazati da su svi korijcni jednacine kojima se oni nalaze.

(x)=O realni i odrediti intervale u

123. Dokazat! da jednacina :~:s + 5x + 3 =0 ima samo jedan realan korijen.

I:'

162

163

124. Odrcditi vrijednos{ za c iz Lagranzovc formulc f(b)- f(a) , --I--"~--=f (c), u<c<h, akoje: , a
a)/(x)=x 2 , a:(x:(b; b)/(x)=lnx, i:(x(2e;

132. Prirnjenjujuci Lopitalovu teoremu, dokazati:

c)/(x)=~, !~x.(4,
x

x 2 - 2x 1 a) lim-,--=-; X~Z x - 4 2
x+sin x d) lim---=2;
X--'O

c)

~~;''' '-~_~-"~=2;

cosx-cos2x

d)/(x)=x +2x-J, O:::;x:(l; e)/(x)=x

/\

O(x(i

e)

11111 ---"...,"_.,,- =

_ x-t-arctgx
x

2;

125. Odrediti 0 koje se javlja u jednakosti (I) /(x +h),- /(x)= hf (x + 8h), 0 <ti< I, te izracunati lim 0 ako jc
a) i(x) = sin x: tacke x.
h)

e-I

_,"'0

x-'

S!l1X

g) Ii 111 - - ' , - - ' \33, Odrcditi;

(x) =

Xl.

c) f " (x) of 0 i .I" neprekidna

6
a-'-_a"n_' b) lirn--,-:
,,--,'0

II

nekoj okolini

126. Prirnijcni[j Lagranzovll forrnlliu na funkclju J (x)= In x na segmenlu [I, 1 + h J i odrediti 0 kao funkcijll od h.

e=~cosax

a) lim bx ; x ..... oe --cosbx

c) Ilm--------"",,--;
X-~O

_ xarctgx
I "- cos x

x'

127, Primijenili Lagraniovu forrnulu na fllnkcije: a} y=axl+bx+c; b) y=eax, (1+0

na segmenlll [x, x+h] i ouredili 8 kao fllnkciju od h. 128. Na kllbnoj paraboli y=x] odre(flll one tacke u kojirna su nlene langcnlc paralclne sa sjeCicom koja prolazi kroz 1acke A ( - 2, - 8) i B 8)

d) lilll

In 2 + 21n cosx - cos 2x

C05 2

x"':r

2x

(2:

1- 5sin 2 x+4coslx- 5,,/cos]2x r) lim ~-'--~-'-'-"-~~~-. sin6 x

129. Dokazati nejednakosti i identitete:

a)

cosla

!~~2<tgb-tga<~~. (O:S:(1<b<~); coslb 2

b)

~-<In---<
d+ J

1 +d
a

I
II

134. Dokazati da je: tgx a) In') --~ ]

(a>O);
-'-"'J t g 3x

b)

Inn

----=0;

In(l-x)
nx tg-2

x c) x<arcsinx<-_-=::= (O<x<l); . . ./1 -- x 2

d) lI(y_x)xn-l<yn_xn<n(y~x)'N-l (O<x<y, 11>1); x 1 ~X2 e) arcsinx=arctg------r== qxl<I); f) arccos-"-----=2arclgx (xjoO); vl-x2 I +x 2
g) 2arccosx+arcsm(2xvl-x2)=1t

d)

lim --.--=0 (k>O): ,,-1.00 x

log(lx

e)

1''+m a

Itm

-,~O

x'

(k>O. a>l)

135. Odrediti:
a) llrn-----;
.. _0

,'-'"' (.'/2 ':::;:T; --'2:s: . /i)

x

, Inlsinxl Inlxl

Xlnx

b)

lim
,\."'1
C()

~~.

(Inx)"

h) arcsin

sinx+cosx

v2

3rt SIT) +x=4- 4~x~-4

(IT

136. Dokazati da je:

x a) lim (n-x)tg-=2: X"" II 2

137. Odrcditi:

b) Iirn(e'-I)ctgxo.l:
,-0

c)

lim Inxln(!-x)=O,
x-1-0

130. Poka7.ati da funkcijej(x)=x] i g(x)=x l na segmenlu [a, b] (O<a<h) ispunjavaju svc uslove Kosijeve leoremc. Oclrediti c u Kosijevoj formuli

f(b)- /(a) f'(c) . '(b) ( ";~, a<c<b, za date runkcijef(x) i g(x) na segmentlJ [a, bJ 9 - 9 a) 9 (c)
131. Primijeniti Kosijevu leorernu na funkcije:

a) limx'!nlxl (k>O):
.. -0

b)

lim C,)s--In(l-x);
x"'l -0

nx

,
e)

1 sinx c) lim 2 in--,;

x .....

ox

d)

lim x (e' - I):

lim (rt-2arclgx)ll1x
-" .. , -j

co

a) /(x)= I --cosx i 9 (x)=x': b) /(x)=x-In (I +x) i 9 (x)= x': c) j(x)=x~sinx i g(x)=x] na segmentu [0, II] i odalle izvesli formulu za
pribliino izracunavanjc:

138. Dokazati da je:

a) cosh:

b) In(1 +h):

c) sinh.

a) lim
x--+I

(~I~_~I-)=~:
lnx

x-- I

'! b) limi,,--;--- =-: x-o \x e - 1 2

I) I

c) lim
.>C~O

(-.~ -- ctg x \) -= ~1;

1

ell

lim (x--Inchx}=ln2.

146. Da Ii se prirnjenom Lopilalovog pravda moze odredj(j: x - Sin X 1"- thx sh x (I) lunb) iilll--; c) lim - - - - ' ! ,_ m e~ x_ocr\ch x <_. en X + sin x

139. Odrediti: a) lin) (-.:'- ____ x~:r ctgx 2easx

c) lim (~~l x-a xSlnx

IT_);

__~ I,)
x,

147. Za kriYu: a) y=arctg(lnx); b) y=ln(arctgx) odrediti oblas! dcfinisano51i, y' (0+ ), y (O+ ), y (+ co), y' (+ (jJ), prcsjck sa x-osom i ugao pod kojilll kriv<l sijcce x-osu Ie skiciraLi grafik Ii': runkcije.

140. Odredi!i:
x-n

,
b) lim
c)

RJESENJA

a) lim (e"+-x}-;-;

lim

x~

'- ;
X-4
3

b)

2 c=2+----:;=,,/3

e)

Jim (tgxfOH;
-0

I) I""(I~-e'r';

g) lim

V+2xV

119. FlItlkeijaf{x) ima

141. Dokazati da je:

r (c)=O nalazinlO d:l je ,=0

b)
-'~

kOJJ<tc;lJl izvudj (x)= 2x u svakoj tacki x iutetvala (-- I, + l) Onaje neprekidna na segrnentu [ .., I, i ispuliJava uslov f( - I) = j (I) = 0 Dakle, funkcija f(x) ispuujuva sve w;lovc Rolovc {eorcme, pa posioji tacka c nu interv(llu (- I, + I) 7.a kOJu JC {,.)=(J Iz Jednatilic

+!:J

'2 a) lim (-arccosx )" =e -;, .-;);_0

\1t

lim
f ,>0'

IT (--arctgx )-'2

Inx:o::_;

I e

! zo.

('" -

?
(( p<l

121. a) FUllkcijaf(xlje neprekicina

lEI

segmenlu

r-!.

+ I]

ispunjilvu uslav

I I=f(+ 1)=0 MCUUlim, fUllkciJa fix) nClna il.vod samo u lacki x",{j intervala (- I, +1). IlC p(~5(OJi nijcJn<l. latka c illtervalil (" I, + I) U ko)oj je J' (e) = 0:

c)
-'

lim (I
-~()

..

+ tg 2

el)

I b)j(- 1)=/(1),,,,0: J'I-d=--::::::--I za xEr-l,

J\/Xl
ISpUllj:l'';

I]\..{O:. /(O),=, +:.r:' ( Ill,\., J) =0

I'rcma {orne, ruukciJa

141. Uporediti infinitczima!e:

3) /(x)=e,;z - l_x 2 i {] (xl=sin 4 x kada x--.O; b) xr--sinx i x kada x-d):

uslovc Ra!ore lWleJl\e UobijalllO I

c) x'

XU

ocInosu na x- 1 kada x-.I

Ill. (1,2), (2, 3), (3. 4)

l43. Pokazati da su istog reela inlinitezill1alc/(xj=ln(l+x)-x i {J(x)=I-cosx kada x---+O.

144. Odrediti broj Ii. tako da granicna vrijednost: 2xcosx~ kshx (j" + cos x -- Sitl X - k a) L=lim--~-.-,--~-; b) L = lim -----,-:---'---;
_, .... 0 Sin

123. l'almOIll ((x)""x~+5x-!-J JC neparnog slcl!Cna, pa zato IIna bar Jed<ln realan korijw_ Pretposta. virno da 110lillOlll/V] ima dva rcalna kOlijena Xl i Xl (XI <Xl)' Tada funkcijaf(xl nil scgmcntu ("Xl' Xl] ispunj;lVll s,.e uslove Rolove (eorcIllC, pa pos(oji lilcka C!lel interva!u (XI, -"l)za kojuje.r(c)=O Dakle, il pretposlavke sliJedi da jc / {c)=0. sto je Ilcmogucno, jer jef (x)= 5 (x 4 + 10 7.a sVilko
t

lnilti.
I

datil

Jednntina irna

5ill110

jcdan realan koriJen

c) c =2;

2e ~ I
b) c=--'--;

114. al c=-(tl+b);

,,--'0

x Sin X
125.

1 + In 2

c)

L~lim(__I _ _ ~)
x--o

10-l+x

1+2x

b)O=;;
I

'[(

xl+hx_++

")'.']

-.\.

bude konacna J45. FunkcijaJzadana je sa: 1 I a) r(x)~--~-~- (x"O): . ,r- I x eX e''''-'

.--0
_

limO

(xfO) iii 1/1110=-------;"", (.\=0);

~,o

,/3 c) ako u (I) ~ldvililoI {x+Oh)=j' (x)+Ohj' (x +010"), (] <B< I, (ada se iz (I) dobije:
I I I Ix + h) - f(x)- hf (x) IlmO=illll------,------"---- lim -----..---, =" "0 ), -0 }/

b) /(x)----. ~ (x"O):
x-- Sin X
126.

"_oF(x+OIGlr)
!

Z
1'""-1

c) /(x)~-~---. -~--~-. (x"O).

5IOX--X

In (I -+ x2 )_. x arc Igx +e'''tx ~ (j"

o(h)= --~------ In(l+II)

127. a) 0=-: b)

Ir

o(h)'='- I n - - ali
Ilh

Da Ii se moze definisali /(0) tako da je J neprekidna u x =o? U po!vrdnom slucaju odrediti f (0) i ispitati da Ii je l' neprekidno u x=O.
166

118.

., -~:,'J, ( 3

'~) =,,:'3,-,":3 -'--,/) i (' - 8 ~)

9 ,1 9

167

I 129. a) !ztgb-tga=(b-a)----, cos.!,

145. a) f(O)=lim/(xj= -?",f(O)=hm

<-0 _ , 0

f(x)-- flO)
X

--.--.---~

12

" o~ a < c <: b < 2' ol.'"posreono proizil<lZi

x

data VI i)dnoSl; slitno se do\;aZllju I nCJe<!nakosll

Ill,

c) I ti)

lim! (x)=

=~=f'(O),

neposrcdnom primJcllorn Lagrantove leoremt 0 srcdnjoj Yfljedonsll. e) Lh,edimo runkel)l)

12

tj-f (x) JC takolle ncplckidna

f(x)=arcsillx~-arclg/=, (lxl<I). Njcll jlrvllzvodjc!(x)=O U svakoj latb lute/val;) {

Vi_xl

'

146. al: b); c) - oe 147. a) deL x[O(O,

r(.;'

+1), pajc funkclja/(x) konstanlna, !j,/(x)""c na inlervaju (--I, +1).lz/(O)=O slijcdi c=O I odallef(x)=O nU mtcrvalu (-I, + I), SlOje [rebaln dokazAli_ Slitllo sc dokazujlJ I jcdnaknsil n, g)
I

+ co),

y'=-------... pres)ek jt 2
x(1 +ln
\)

n
Iii

-TI

\=1,

O:cC--,

y'(O+l=,xl, .1'(0+)=

hJ,

(X;

)="2'

IT

y' (+ 00)=0

130. Funkcije fix) i g (x) imaJu knnrlene jzvodef (xj= Jx 1 ! g (x)=2x U svakoj lackj intervala (a, h), pri tcmujc g'(xj'fO I, osim toga, ncprckidne Sli na scgmClltu [a, h] Za funk,jy fix) i g{x) Kosijrnl . bl -Il) 3 2 a1+ab+b l romlUla glasl -,-i"=- c, (a<c <b), odaklc je c=- _~,_,_

b -a

a+b

7.5. TEJLOROV POLINOM I TEJLOROVA FORMULA

1. Neka funkcijaJu tacki x=_~1__ in2~1__ ~_~nacan !.J-~!"J_~:.'.?_9l:(~). Polinom
(x-a) (x~a)2 (x)~f(al+-~-J (al+~----~+
n

131. a) Funkcijef(x) j g (x) na segmenlll [0, Ii] ispunJ<lvaju sve uslove Ko~ijeve leorcme, pa eemo prema ... " . I -cosh sjn(Oh) Ii" sin (011) KO~IJevoJ fonnull lmatl ~""'~='~---, I) cos 11=1 -----...gdje je 0<0<1 Zll male 11< 20h 2011' . . sin (Oh) vriJednos(1 JC Oh::;:: I, pa formula Zll prihliino innCU!l3v:mjc cos h gIllS):

T
,

Iill

11

2!

+--/",(a) 11!
It

(x--a)"

zove se Tejlorov* polillom tHO(j stepellu J!mkc!je f 0 polinom Tn (x) zove se Maklnrellov** polinom

tacki x

o:;~

a. Specija!l1o za

133. a) b(bjO);

"

b)
b) 0

6- (a>O);

Ina

c) 2;

oj - ,.

ej I,

15

2. Ako funkcija

4 135. a) I,
137.

f irna neprekidan IHi iz.vod l1a segmentu [a, x] I ako postoji konacan jli beskonacan (n +- 1)-vi iz\'od na mtervaltl (a, x), tada vazi Tej/orOlIQ

formula

'J O
'I -1;

b} 0;

oj

dl I;
c)

e) (l

139.

bl
b) 1;

- 00;

6'
dl -; ,
I
-=0'.

gdje je
I

140. a) e1 ;

c) 1;

01

I f) -.

g) e 9

R"(x)~-

(x-at+ 1

(n+ I)i

J""'(a+O(x~a)), (0<0<1)

IU. a) ISlog su reda, Jcr Je 11m

~-o

. . . f(-'I
g(x)

ostarak Tejlorove formule u Lagranzovom obliku, a

(I

b) Odredimo k>O, tako da infinilezima1e xli-sinx+xc-' blldu istog reda. Dobija se xc-' -. sinx b=o lim - -.. _-=! za Ii = 2, ~Io mati da je funkcija xc-' - sin x infillite-zimata drugog reda tJ
.<0 Xl

e )"(
I

11!

_a)"+1

/"ClI(a+0 1 (x-a)), (0<01<1) .

odnosu Ila x, kada x--.O; c) data infinile7jmala jc dnlgog reda 144. a) Primijcnimo LopilaJovo pmvil0

ostalak u Kosijevom obliku. Ostatak RII (x), kad x -... a, predstavlja bcskonacno
malo viseg reda u roredenju sa (x-ar, tj.
Rn (x) =
()

L =' Iml
~-o

~.~~kShx(_ __
sinlx 0

0)_..-0
-

2COSX-2.xSinx-kChX( 2-k) -11m .___ ~__ ~._~ __ ._ _ _ 3 SllllxCOS X 0- ,

(x --" n)n).

3. Spccijalno za (1=0 iz Tejlorove formulc dobija se Maklorcnova formula

-8

odaklc slijedi 2 - Ii = 0, Ij. Ii = 2, tako da jc

L=~l~ -'6sinx~oslx'-=-3sjnlx
Ij_ L=-" (za k=2);
]

-4sinx-2xcoSX-2ShX( 0)
4

=0 =~i~~ -'"6c~~Jx

--6cosx+2xsinx-2chx
21

sinlxc<;~~=6'

f(x)~f(OI+~l' (O)+--~r (01+ ... +~f"' (O)+-_-J"'" (9x), (0<0< I) . I! 2! t1!' (11+ I)!
Brook Taylor (1685-- 1731), cngleski malemallcar Cohn Maclaurin (1698-1746), ~kolski malcmalibu

x2

x: n

xll +!

If-Q

15(). Aproksimira(i funkciju /(x)= Vi! +x Maklorcnovllll polinofllofll drugog slcperla i proCJjcniti greSku aproksimacljc za x E [0, I J 157, Aproksinmall funkclJu j pt na Maklorcnovim polinornorn treceg sle'/ 1-. '(2 i procijeni!1 gresku aprosk Itnacijc za Ix) < 10- J
. _ ".
(xl"~ -~="--'=-~

ZADACI
148. a) Naplsfw Tejlorov poilllom cCIVrlog p(x):::x4 -5x 3 +5x 2 +x+3 II !<lcki x=2; stcpena

158. Aproksirnirati funkciju: tvlaklorenovim poJinoJllom: a) Ireceg; b) celvrtog slcpcna i procljcnill grcsku

za

polinom

b) razviti po s!epenima bifloma x-1 polinorn p(x)=x5+4 x J+2.

aproksllll<l.cije

nJ

segmenlu

[-~)' +J~J
LJ

J49. Napisali TejJoroy polinom sestog slepcna za poliooln r (x);c." x 6 u tacki x = ~ I. 150. Napisali Maklorcnovc poJinornc lreccg slepena funkcija:
a) y=arctgx;
b) y=tgx

159. Aproksimirali funkciju x" In 2 x

cd vnog

okoJlTli lackc x=! Tejlorovim polinollloll1

x EO

slepcna i procljenill gre.skc aprOkSlflJacijc za

[~, ~ J.

151. Verifikovati forrl1u!e:

d)

j(IO. Aproksinmati funkciju 19x MakJorenovirn polino1l1otll Irrceg Slepcna i proci(Xf:R):

X 211 + 1

e'=

k=O
b) SillX~

L -k1 \k
'"'

"'"; I

I- ____ \,,-11

e lli

(1/

+ /)1

jcnili greSku aproksimacijt za

I lxi, <10

I ( - I) I

A-J

-------+(-I)"cosOx--___ (xER) (2k-I)' (2n+I)'.' ,

2k

XU-J

161. Za kojc vrijcdnosli x lllozcfno iZVfSil1 aproksimaciju:

'0:-'
\_5

c)

CO$)::.=

(-ll---=.-~--+(--1Y'4IcosOx-~.---, (xER);

\2~

b)

S!flX;:;:;X----+ -

-+

3!

5! '

taka cia grcska budc

lllanJ'a

od

'"0

(2k)'
k,
II,

(2n +2)'

{),()005'!
162. Odredill Ivlaklorenov polinotn funkcije In (! +x), koji ce je apraksimirati na segmcl11u [0,

tI) (I+x)'=

k"-()

f (")x'+(I
H

~ I )(I+IJX)'-"-'X""', (x>--I);
;,+1
(x> -I),

e) 111(1 +x)~
8610, I))

(-I)'

:~~ X'd J I k + (-- I )" (I +8~)-;'"

~J sa gre.skom

manjom od 10-

Prillljenonl Ie formule izracu-

lako JC

nali In 1,05.
1 163. Aproksimirati funkciju: a) ~/I~" xi; b) 1+ x .,/I+x Maklorcnovim polinomom: a) sestog; b) cctVrlog stepena j procijeniti gresku aproksimacije na

152, Za funkciju/(x)=,,/; napisali Tej/orov po/ioom treceg stepena u lacki x= I odgovarajuci ostatak Tejlorovc formuJe u Lagranzovom obJiku.

153, ~3 funkciju[(x)=x 2 1n x napisati Tejlorov polinonl drugog stepena u J odgovarajucl ostatak u Lagran'lovolll obJiku.
154. Razviti po Maklorcnovoj [annuli fUllkcije:
a)

seglllentu
1

web X=

[0,

(-----

164, Arroksimirati funkciju I(x)= \/ I -+ x Maklorenovlm polinomo1ll trcceg stepena, pa pomoc:u njega pribliino izracunati

Vl4 i procijeniti uCinjcnu gresku.

y=a';

b) y=xe 2x ; e) ).'=chx;

c)

y=e

~x2.

d) y=shx;

f) y=sin2xcosx;

165. Aproksimirati funkciju ~./~~~ Maklorenovim poiillOnlOm prvog stcpena, pa . pomocu njega priblizno izracunati \.1250 i procijeniti uCinjenu greSku.

155, Razviti po Ivtakforenovoj fonnuli funkcije:

11>6, Aproksim irati funkciju e-' Sill x Maklorenovirn polinomolll treceg stepcna, pa

a)
J)

V~lll(l-X);
\'~

I ___ I-x'

I +x b ) y~ln-- i-x' x3 e) Y=T=-~2<

c) y~x--ln(l-x');
r) Y==- c-~-

pomocu njcga priblizno izraclInati ~ e' sin - i procijeniti uCinjenu greSku. 10 ]+x 167, Aproksirnirati funkciju In ~-. Maklorenovim poliJlomom treceg stepena, pa
I-x

,-

'.II-x

pomocu njega pribJizno izraclInati In 2 i procijeniti tlcinjenu gresku

171

170

168. Jzracunali; a)
b)

Ve sa tacnosclJ do 2I 10-2; ~
V; sa
tacnOSCli do 10-- 3 ;

1. _ I L_ f) sm2xcosx=--(sJ[Jx+sm)x)=-- ~, (- \) -'13" ',1)-----,,---+( - 1 ) " - - -..

xll-' X hTI

2
eI) cos 50 sa tacnOScll do 10- 5 ,
(3H 'cos)Ox+cosOx);
g)

2.=1
(2x )'-"

(2k-IJ!

2(!n+I)!

e) sin 9" sa tacnoscu do 10- 5 ,

f)

c) Z;~5 sa tacnoscl! do 10- 1 ;

C{)s:lx=~(l +COS2X)=O~(2-E::.t+ 2 2. 21
x'

+C-l)""~-+I

(211)1

...;7: 2SCl
x
2!

tacnoscu do JO - 5.
X4

x"' I

169. U kom intervalu MakJorenov polinom 1----+--4! I 2' 10 -4?

155.1\) In{I--x)=ln{l-I'(---X))=x--;-

"
1+X " b) In--=ln(l+x)-ln(l-x)=2 ( X+---+. I-x )

11+1 (I-OX)",I

(0<:8< I);

aproksimira [unkciju cos x sa greskom manjom od

+i~~~~-)+ f~-I~: CI +H~)ii71 + 0~)1"~}

(1--

170. U kom intervalu oblika (O, r) Maklorenov polinorn l-x+x 2 -.r' I aproksimira hll1kciju .-." sa grekom manjorn oel 10 -4? I+x 171. Razvijajuci [unkcije po Tejlorovoj [ormuii, izraClinati granicne vrijcdnosli:

01 J

X""I

--x
x

=! +x+x~+ .. +x"+"------, (0<0< I); (I-Ox)"tl

01

+.

x""" +x}-IJ+__ ___ ___________ , (0<0<1); (l-Ox<r'l

(2rl- I )!!
.. 1x"~ I

a) 11In--- 4
x~{}

cosx-e
x

. In(l+x)-xcosx b) Illn ---~~.--: c) ;<~Il ,,/I-x2 __ !

156.

(2,1-.;-2j!I' ~-G;'i~-+-:;jl

RJESEN1A 148. a) T.(x)=1-7(x-2)-(x-21)+](r __ 2)1+(x_2)"';

b)f(x)=7+ 17(x-JI+22(x-I)1+ 14(x--I)1+5(x_.lyl-+(x _1)-1

8\.: (I -to)'

x' 157, l(x)';::;5X---,

J

IRoll<]

10

149. 1~ (x)= 1-6{x+ i}+ 15(x+ 1)2 - 20(.~ -I- !)1+ 15 (x+ 1)4_6(.\+ I)' +(t+ Ii"

Zi!

' I I\1(;I II

0<0<1

ISO. a) TJ (x)=x--X ; J
I ! I (x-I)"' 152. T3 (x)"" I +- (x--I)- - (X-l)l--1--_(x- I)J R~ (x)= ___ /4)(1 +0 (x- 1))=
2 8 16' 4!

I ,

x' R (x 1'"' - ---""--4

8{1~.Ox)Jfl

Kako Je

(x-It
I

,(01< J),

,vlX

= I +-(x-I)--(x-I) +-(x~ I)J ____________ .

(x-It

128(I+O(x-l)f 1
153, Tl{X)=(X~ I)+-(x-I

16

128(I+O(x~.IFll

.1

'I,

I (X~ 1)3 R1 (x)""- - . ____ .

JI+O{x-l)

154. a) '=e-"ln"=I+x!na+ __ ."._-t 2'

x 2 (Ina)'
2"x
n

+----.---1
tl!

x"(!na)"

x"' I (lnar"
--'--""--ao,;

160. IgX::::X+--x~,

I ]

IR,I<-----;:;:;- hi

(n--!-I)!

2"'l x "'l 1"-' + -,,-,- + {~"+Ti! c ;

'!

161.

a) Ix! <0,

I;

bl IXI <.-. 180

Maklorenove
formule

47n

+(-I)"-+(-I)"l1 ___ e-~;

x""
II!

X Zn ' l

162. Podimo

ad
X H1

In(l+x)=x--

x'

(11+ 1)1

2
x

+(-1)" '_+Rn,

gdje

Je

1 __ 1 R"=(~I~-;;-+I(l-:;O-;:t>1' (Od),l) Za O:os;X";;- 1 0,0 I Imamo 2

greSb bila manJa od 10 2, dovolJllo JC da bude (Il + I ) 2"

X2

tOIllC,

trazeni Malclorcnov polinom jc

1~

(x)=X-

2' +3----4; lin 1,05=0,048

Xl

>

IR"I>("I:;~~+.')2".'

"

Oa bi

100, odakle se dohija n;<:4 Prcma

I I 1 163. a) I~C\)"~I+-.\J--x~.IR,,(x)I<-i.IO ) 9 ,

e I (), 15M3, f) !Fl1<!mo R" ==

2'-'-;-

" (II !_ I )! ei . 2" (n -t- I )!. jC! jc 1 <.c l ~.e' II < 2. D" bl

aprOkSlIllJCljd

1 1 b) 1~{x)=I+Xl+_XJ __ x4, 11<,(x(I" 2 8 ". l';

164. Maklorenov PUjlJlOlll treccg ster)tua date funkcljeJe T\ (x)=

hila tacna na celiri utCinlalnJ. rnjcst;), lahllje\ac~ll\(} l~"<l(} ), Ij

--<I() ~, a oua\(k
2"{n-!- 1)1

l-1-~x- ~Xl+~X3
3 9

2"(n-l-I)'> 101, stOJC tacna za 11;..6 Dakle, a oS!;lIak Maklo-

S!'

fCIl(WC fonllule

\l

10 4 ' ! . 2 . ,Lagralllovom oblikuJe RJ(x)=-- 243.\ ([+ex) 3, (0<8<1), Posta sc'l!14

"c 0:;1-1

1
:; II
j------

21_2'

+------+----""+
2-'-31 ]441

2' 51_

-- -:;: -X, U

1,(14::17

nlOie napisati U obliku \1')4 =

Z:'S~~6 = 2 J~-~, lada CC bili Z/14" ~ 2 T

i IO _ '

G)= (!
2

-t- -

~ j(; -I- l~)

169. Kaku JC funkClJa cosx aprokslmil:llla MaklorJ:ll(lVI[]1

pOiJIIOJIIOI:l

CtlVrlog stq-x:na, to jc oSlalat

M"klorenove fOIr!1l1k Rj(x)= ---ti!cos{Ox), (0<0<1) Da hi grdka dpr0ksilllaclje Gila lI1aIlj;! od

x"

'12R,())I=~-(I+~~) ~~ 4, 192 4;
Od-']o-'
I

f'rematome,dobijalll()dajcV!4~2,4sagreSkommanjom

-If]" 2 170. (0,

4,

0 ! mora bitl -<-10 6! 2

171. a)

4,

odakle je

Ixl <0,575.

i~J

b) I;

I 165. \/250;:,:3,017 ,a grdkam rnallJom od -10 !

1M. '~-,'esil1---~O,110JJ 10

,<I greSkom manjUrn oJ

!

10

167. In 2-::::0.69 sa greskolll 111anjolll od 1O-- l 168. a) Ako se u Maklorenovol rOfJnuli rUllkcije ,,' stavi
~/e = I +--+--~-+

7.(), MONOTONOST I EKSTREMNE VRlJEDNOSTI FUNKClJA

I x=4' dobiJ<! se

l. Rw,'cclljc i opadanje JUllkcijd

4ll!

-I--~---I-

4" n!

-~."'--t'i

4"~ 1

"

(II -I- I)!

Neka je funkcijaJ dcfinisana na intervalu (a, b) i ncka ona na IOIll intervalu iJlla Izvod j' Ako je izvod j' (x) poplivan (negalivan) na inlerva!u (a, b), onda je na 10m intcrvalu fUl1kcija/strogo rastllca (Slrogo opadajuca).

.+

( (')
-

3 1

n 2"

')

3!
-'

--1-

n+! 2"+[

(I +-) 2

0 "":1--"

. Da

bi grdka aproksimauje bila manja od 10 , , mora bJlr ~J .. 1 2"' Prema tome, bite

I( '/l)1 '
n+ L

<-, odakle se dobija 11?2

100

~/I-_5:;:-_I-l-~-- -~~1,!4.
6 l6

2. Lokalni ekslrellli Jtmkcij"a a) Neka je funkcija/dcfinisana i ncprekidna na j[}(crvalu (a-o, a+(), Ako je funkcijaJstrogo rastuca na intervalu (a-o, 0) i Slrogo opadajuca na intcrvalu (a, a+o), onda u tacki x=a funkcija I iIlIa lokallli maksimum [(a). Ako jc fUl1kcijajna intervalu (a~b, a) strogo opadajuca i na intcrvalu (a, a+8) strogo rastuca, onda u tacki x = a funkcija J irna lokalni minimum j(a). Ako funkcija f ima u tacki x=o izvod 1'(0), onda mora bill }'(a)=O. Uslov }'(0)=0 nlJe dovoljan za egzistcnciju ekstrcmuma. Ako je}' (a)=O, onda se tacka x=a zove sfacionarnom tackom funkcije f. b) Neka jc /I neparan broj i lleka jc f (a) ~ (a) ~ , ,,~f"' (a) ~ 0, FUllkclja I U tackj x =0 iITla !oka!ni maksimum I(a) ako je f"+ I) (0)< 0, lokalni minimum f(a) aka jc /"'" (a 0. Najcesce jc f (a).= 0, a (a) < (iii f' (aO), pa funkcija I ima lokalni maksimum (odnosno lokalni minimum) koji iznosiJ(a).

r r

d) Maklorcnova rormula funkcije cosx gldsi cosx= 1_.

Xl"'l

x'
2'

gdje jc

Rlo q = (- 1t+ 1

----

cos (Ox), (0 < 0 < I) Da hi grdka aprokslmacije za x"" ..~ bila manja od (2n+2)!' 36
1
n nZ

ZADACI
172. Oarediti intervale rascenja i opadanja funkcija'

10~ , mora bill , . _ - - < - odakle je n::;., I Dakle, bite cos 5D=cos~~I ____ ::::;0 99619

_C~y~'l
(2n+2)!

lOS'

---- .

36

2'36l'

a) f(x)~x - 2 Inx;

b)f(X)~~2;

2x

I+x

174

175

c) !(X)=x

178. Odrediti lokalne ekstreme fuukcija:

'\,1 ' ( -

Xl

I ej /lxj~arC[gx~2In II +X');
173. Dokazati da su sve navedene fllnkcije monotono ras!uce: a) !(x)=x5+20x~6; b) y=lnx-arctgx;

a)

/(x)~-x ~-x ~2x,

2.

b) /Ix)'c,,~=,

3x+ I

c) /(x)~x'lnx;
e) f(X)~X'12~ (x~ 1)21';
g) x 3 +i-3axy=O(a>O)

,..,/4+5x 2 1 1t 2 1 eI) r(x)~-(x'+ I)arc(gx--~x ~-(x . 2 8 2

I);

x c) Y~---,===;
-JI~x2

I I +x d) J'~-In-2 I--x

179. Naci najmanju i najvecu vrijednosl funkcija:

174. Dokazali da

Sll

sve navedene funkcije monotono opadajuce: smx h) /(x)~ .. - (O<x<n); x 2X2+X eI) l(x)~--i"---;
x-

a) /(x)~v'25
x~I

-=--4;' (~2 ~x ~ 2);

(0 ~x ~4);

a) /(x)~ I ~X3~X7;

b)

f(x)~--'

c) l(x)~ ~ 3x~ (X+2)2/5;

+x + 1

c) l(x)~--2x2+3x+1 (~I~x~5). 3

x+I x3

c)

/(x)~~+

I x

I I ..-+----, x-I x-2

x~

(0, 1,2)

180. Pokazati cia funkcija

175. Dokazati ne.iednakosli:

I(X)"(P~~-x )(4-3x
d) x?ln (1
+x)~x

I a) cosx> 1-2"x 2 , za x>O;

b) sinx>x
tiX3, za x>O;

____ x2, za x ~O;

2
n

e) !gx>x+-x, za O<x<--. 3 2

za svako p=/=O Ima tacno po jcdan lokalni rnakslmum i minimum. Odrediti p tako da razlika izmcdu lokalnog maksimumil i lokalnog minimuma bude najmanja. 181. Odrcditi geometrijsko rnjesto ckstrcmnih tacaka skura krivih x2 ~ P y~-- (p<I), x+1 gdje je p realan rarametar.
182. U !optu poluprecnika r upisati pray kruzni ciJindar taka da povrsina njegovog oOlolaca bude najveca.

c) c):-l

+X+"2X2,

za x):-O;

176. Dokazati nejednakosli:

a)

3 Vx ~2x+~ za x~O; 8

arc tgx b) In (I + x - - - za x>O-

d) x 3 + 3x+2+6x Inx- 6x 2 >0, za x> 1; sinx x 1t e) 1>--;-->I-;,1.aO<x<2;

f) x"-Ct.x.:s;I--Ct.,zaO<a:<I,x>O.

I+x

'

183. Zapremina cilindricne posude sa kruznom osnovom iznosi V. Odrcditi dimcnzijc ove posude, tako da je njena povrsina najmanja u slucaju kad je posuda: a) otvorena, b) zatvorena.
184. Odrediti maksirnalnu zapreminu kruznog cilindra upisanog u da/om pravom kruznom konusu visine h.

177. Odrediti lokalne ekstreme funkcija: a) /(X)~X3 __ 3x+5;

b) /(x)~x+~.;

185. Naci dimenzije pravougaonika najvece povdine upisanog u segment para bole
y'~4px

koji obrazuje prava

v'

x~a_
~-+-=

c) f(x)=sinJxcos3x;
e) f(x)=x4e~;>;2;
g) /(x)~chx+cosx.

d) /(x)~xV;;=I;
f) /(x)~2+ I +cosx;

x'

186. U c!IPSU zadanu Jednacmom

I tlplSan JC pravougaoIllk, tako da su 400 225 mu strane parale!ne osama eJipse. NaCi dimenzije upisanog pravougaonika: b) najveceg obima.

-.

a) najvece povrsinc,

187. Odrediti najmanju mogucu povrsinu Irougla koji obrazuju tangente e!ipse date sa x=aCOS1, y"",bsint i koordinalne ose. 188. Krug radijusa r podijeljen je na dva scgmenta pravom koja prolazi na rastojanju Ii od centra. Nati dimenzije pravougaonika najvcee povrsine ko]i se moze upisati u manji segrnent. 189. U prvom kvadrantu koordinalnog sistema Oxy odredili tacku oa clips; 9K+4/=72 u kojoj njcna tangcnla sa koordinalnim osama cin; trougao najmanjc povrsme. 190. Data je relacija Qx+by=[', gdje su (I, b, c dati pozilivni brojevi. Odreditj pozitivne brojevc xi y, tako d?- zbir ojihovih kvadrata bude najmanji. 191. Na krivoj
),1=

IUESENJA
Xl._ I 172. al FllnkCljaj(x)je ddinisana za sV<lko x>O lima izvodf (x)=2-,-' Izvodf(x)je negativan n3

intervalu (0, I), a pozilivan na mtervalu (I, +0')). ZnaCi, funkcija f(x)je slrogo opadajuCa na inlervalu (0, I), a strogo rasluCa na intervalu (I, + ')J). b) Funkcija j(x) je strogo opadajuca na iotervalima (- CIJ, - I) i (l, + ;0). a sHOgo rastuca 0:1
mlervalu ( ... I,

+ I I.

e) Funkeijaj(x) je strogo rastuca na Inlerv3iu

(0, ~).
:.0,

a slrogo opadajuca oa inlervalu

G, I)
na

dj Futlkcija /(x) je slrogo opadajuca na mlervalimu (- co, 0) I (2, intervalu (0,1). e) Fllllkcijaj(x) je
S[fOgO

+ :0), a slrogo rasluca

rasluca na intervalu (-

I), a strogo opUdajllCa na 'mterva\u (I,

+ X))

--In.x nac! tacku kojaje najb!iia koordinatnorn poeetku.

f) FlIllkcijaJ(x)je slrogo ras\Uea na intervalu (- CD, +;:0)

173. a), b), c), d) dokazali dajef(xO za s . . e x IZ oblasti definisanosii.

192. Medu pravougaonicirna dale povrsine P odrediti onaj koji ima najmanji obim. 193. U kruzni isjecak poluprecnika r i centralnog ugla a: nik maksimalnc povrsine.

174, a). b), c), u), e) Uokilza[i da je)'C\)<O za svc x iz oblasti <.kfi!1lsuno;[) 175. a) UVeUll1IO funkcijuJ{x)=cos x-I

(a i-)
<

upisati pravougao-

+ ~ x"

na polusegrncntll [0, xl. Njcn prvi izvod), (x)= x -5111 x

Ie pozltivan:m svako x>o, pil j~ funkCljaJ(x} slrogo raslUC<1 [fa Intenalu (O, +CIJ). Kako Je

x2 y2 194. t:Jeb je A(-a, 0) data {atka. Odrcditi na eiipsi -+-=1 tacku AJ i njoj a 2 b2 simetricnu tacku N tl odnosu na x-osu, tako da povrsina trougla AMN bude najveca.

~(O)= 0,
177.:11

tada ce za x >0 bitl/(xl>O, tj cos \ >- 1 -

>1;

bl, C), dl, el dokazuju se kao a)

t7fi. DobDlje St kao a) iz prelliodnog l.adatka

b) U (ack! x = ._ I lllaksililUin
c)
U

Ulatklx=llllillillllHllf(l)=3,alltatklx=~1 m"dbimuIllJ(-I)ee 7 I( - 1)= - 2, a 1I lack! x = 1 rnJflimuIllJ(I)= 1;

n lack! x = (4k + !)"8
maksifliUlII.

195. Mettu pravama koje je rnogucno povlatiti kroz datu tacku Mo (xo, }'o) u prvom kvadrantu koordina!llog sistema Oxy, odrediti onu koja ima na]rnl:ltl.ii odsjccak rncdu pozitivnim dije]ovnna koordinatnih osa.
196. Meau pravouglirn paralc!opipedirna date povrSine P, cija je osnova kvadrat, odrediti onaj koji ima najvecu zapreminu. 197. Medu pravim kruinim kOllusil1la date povrsine P odrediti onaj koji ima najvecu zapreminu. 198. Medu pravim kruznim konusima koji su opisani oko !opte poluprecnika r odrcditi onaj koji ima najmanju zapreminu. 199. U Dekartovom pravoug!om koordinatnom sistemu Oxyz date su ravni (at)x=O i (a 1 )y=2 i prava (b)x=l+t.y=2 (I+t), z=-t. Pra\'a (b) prodire ravni (ad i (al) redom u tackama PI i Pl. Na pfcsjeku ravni (a)) i (a 2 ) odrcditi tacku P 3 , tako da povrsina trougla P 1 P 1 P 3 bude minirnalna

1I

tackl .'('~ (4k

Il + 3 )8' ilIinmlLll1l, kE Z',

d) fU!lkeija/(x) ifna u tatki

e) funkcij,lf(x} ima
U

x=~ milliIllUII,.rG)= - ~t/2;

,/i lokalnl m"Jks"lIllUrnj('/2)=~' a
/4) (0)= I > 0,
runkcija
1I (ack"! x=O lokalni

t'ackallla x=

millimullI /(0)=0. Kako je)' (0)=f' (0) = pi (0) =0 i

/IO)~2.

IllIa u tack! x =0 loka!1Il minirnllill

g,) FunkcljaJ(.\) Ima u tacki x=O 10kalrl1 millirnumj(0)=2

178. aj FunkcijaJ(x) ima u tacki
X=

-Ilokalni lnaksilnllITlJ(-

!J=6' 3

. ..
U tackl x=110kalnl Irllna]'lum

/(2)~--;

10 3

oj fUllkcijaf(x) ima u taCki x=j lokalill makSlrIlumJ

12

. .

(12) ""10; ,/205 5-

c) funkcljaf(xj ima 1I tacki

x=~\=-I()kal!ll rwnll'll ull1 f(~)= -21.~; ,je ve

X=

200. Ova tjemcna pravougaonika su na krivoj

V=-,--, a druga dva na njenoi . x +1 ' asirnptoti. Odrediti polozaj tjemrua oa krivoj, tako da povrsina pravougaonika bude maksimalna.

X'

d) fuokcija j(x) !fila u (a" I

'k

I 0 1 k'i II , ,n,k",,,um /(0)=-, a u lack! x = I lokaloi minimum 0" "" ~ 1

178

179

e) funkcijaJ{x) i11la u lack! x=O mmlDWIll /(0)= - I i u lack!

X=

1 rnahlmum /(1)= I,

7.7. KONVEKSNOST, KONKAVNOST I PREVOJNE TACKE. ASIMPTOTE GRAFIKA FUNKCIJE

1. Neka je funkcijaJneprekidna na intervalu (a, b) i ueka ona oa tom intervalu inn izvodJ" (x). Ako je izvodf' (x) pozitivan (negativan) na iOlervalu (0, b), onda je ua tom intervalu funkcijaJ kOlweksml (ko/lkavna)

f)

I y' = - 2 za sve x, lj

f(lnkclja je oradajul:a;

g) za

x= a~li maksimum y(.1\/2) = a~/;i m[\Xf=J(4)=~;

5

179. a) min/""f(2)=3, maxf=/(0)=5; 23 c) min/=/( .-1)= ---, maxJ=f(5)=))

b) min/=j(O)= -I,

180. p= I

181. y=2x(xf -I); 182. Neka JC x poJuprccnik osnove pravog kru7.nog cilinJra j S povrSina omolaca log cilindra Tada je S{x)=.:jllx"\.i~;i. Funkcija S(>.:l je drrmiqna na

segmcn u

I [0]'

,r. NJen prvl lzvod S'(xJ=4rr----::==

-y'r'Xl

..

r_2xl

51!

anulira

7.a

=2'

r,/i

2. Nekaje funkcijajdefinisana u tacki ;-::-c:.c. Tacka x=c je prevojllQ rackajlll1kcije j ako postoji takva okolina V (e, 8) tackc c da je funkcija f konveksna (konkavna) na intervalu (c-8, e), a konkavna (konveksna) na intervalu (c, c+8). Ako funkcijaJima ueprekidan drugi izvod 1I lOch x=c, onda mora
bitij"lc)=O

Funkcija S(x)

La

r/i. x = 2" Ima najvccu vrijednost

183.

2rrr}.

3. Neka je f neprekidna funkcija na inlervaiu (0, b). Prava X = A je !1cr(ikailJo asimptota gra fika funkcije f ako vrijedi jedna (iii vise) od sljedeCih jednakosti :
lim/(x)=+oo, lim I(x)=-oo,
<-+A+O ;("'.1-10

4V b) 11=2,=3-;-.

184. Radijus datog konusa neka je r, a visina h. Tada JC radijus odabranog cilindra x=:r i visina )I=~, J .]

lim f(x)~+(X),
);-+.1-0

lim Ilx)=-oo.
);-+A-O

Prava y = B je horizontalna asimptota grafika funkcije f ako je lim Ilx)=B iii lim f(x)=B
.,., - cD

2a 4 ~ 185. } ' j,/Ja p 186. a) 20./2 i 15)'2; b) 32 i 18; 187. ali

Prava Y= kx+n je kosa asimptote grafika fun~jje j kad granicne vrijednosti

x--+c(.",

ako postojc

k= lun ~
189. JednaCina tangente Jate clipse u tacb M(x,y).glasi 9xx+4yY""n Njeni odsjecci na koordlllat-

Ilx)

n= li111 [f(x)-kx]

nun marna SIl:; i

olnacill1o I)Ovrsinu

I' Y

BuduCi da [acka hJ pripada clipsi, mora biti 9x"+4r"=72

Ako S~ r
Prvi izvod

pr~vouglog

tloogl" ".J ", "" '-

k"I'.I'~. a...
X

18 i - , tada jc y

48 p(x)=-'-~=
xJS-x"

ZADACI
201. Ispitati ponasanje funkcija u naznaeenim tackama: a) y=2x6 -x'+3,x=O; b) y=x"+3x'+I,x=O; 3 c) y=2cosx+x 2 , x=O; eI) y=61nx-2x +9 x2 18x, e) y=6sinx+x2, x=O.

4_Xl

x (8-x ) je (2, 3) lrazena tai':ka na elipsi.

190.

p' (x) "" - 96-,-~ se anulira 7.a x,." 2. Funkcija p (x) ima 11 tacki X,,~ 2 lokalni mininmn,. P"

x=~. y=~_
a1 +b 2 ' a2 +b I

X=

1;

191.

(-./,'2,

{2,ln2)

192. Kvadral slranicc ",iP

193. Pravougaonik slranica , sin

---..!...a
2cos2

a 194. M ( 2'

b-) "2v'3

202, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke krivih:

a) y=x 5 / \

b) Y=X 8 / 3 .,

c) y=x);

d) Y=X4;

195. Y-Yo=-3f"ii(X-X o ). 196. Kocka ivicc

~;;

JC.

197. Poluprecnik osnove -

If;
,

f) y=x

g) y=lncosx.
x3~2x2

'-.

198. R=r.../2, lJ"",4r.

199. Neposredno dobijamo P J (0, 0, I) i P1 (\,2,0). Tacka PJ(O, 2, z) pripada presjeku ravni x=O i

203, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke funkcija:

a) J(x)= (x + I)';

b) I(x)= x''' - (x -I )2/3;

c) f(x)= x + xVx';

yo=: 2. PovrSina
I za
1=-.

p trougla PI P2P)

jc P (z)=J5? - 2z

+5. Prvi jzvod p' (z)= ....

2~) ~)

J5z 2 -2z+S

5,-:: I

sc anulira

d) l(x)=ln(l +x 3 );

Daklc, povdina p je m:nimallW. za tacku P (0 200 (I (_ I I) 3"5' '2"2

0) I(x)=--+sinx. 4

x'

204. Pokazati da je funkcija

216. Nab asimptote funkcija:

f(x) ~ x In x + I I - x I In (I - x I - Ix _ 112
konveksna na syom definicionom podrucju. 205. Pokazali da grafik funkcije
J(xl~~-

al f(xl~(2x+ lie"";

cl

I(x)~x+-+e-";

d)

/(xl~

(x + I )e:;-iT

x+1

x 1+ I

217. Naci asimptote funkclja:

ima In prevojne lacke koje pripadaju jednoj pravoj.

a) y=2x+arc tgx;

b)

y=2x~arccos

I
x

cl

Y~X(I +~)' (.001:

206. Pokazali da prevojne tacke hive y=xsinx pripadaju krivoj (4+x1)y,1=4x1.

x+p 207. Odredili rcalne parametre p i q (pq i= 0), tako da funkcija Y = -----r= za ",/x 2 _ q x= -1 ima lokalni ekstremum, a za X= -2 prevojnu tacku.
208. ?dredili geometrijsko mjesto prevojnih tacaka skupa krivih y=(x+p)e-", gdje Je p real an pararnelar. 209. U tack; x=O ispitati konveksnost i odrediti jednacinu tangente na krivu datu jcduacinom:
RJESENJA

In t n x=tll1l,y=~; I

101. !I) Opada, (0, 3) je prevojna laeka; b) nllllilllumi koji imose I; c) minimum koji iznosi 2; d) ulaksimum koji iznosi -11; e) rasle; (0,0) je prevojna latka

bl

xlny+y-x~1

202. a) konveksna za x>O, konkavna za x<:O, (0, OJ je prevojna laeka; dl sIal no konveksna, lIema
I pJevojllih taeaka; g) y"= -~-;;-SlX' y" <0 za sve x jz oblasti definisauosli, funkclja slaino konkav~

2100 Odrediti intervale konveksnosti (konkavnosti) i prevojne tacke krivih:

na, !lema preYojnih tacaka_

203. a) Funkcija J(x) je defillisana z.a svako x

x--

11

21I. Ako je f(x)=-,,-" , naC! prevojne tacke funkciJ'c i pokazati da one Ide x 2 +a 2 jednoj pravoj.

Ila

anulira se n (x+ It 2 2 2 X=~. Kako je }"(x)<O za svako (x* -. I) x<- i }"(xO za svako x>-. fUllkeija I(x) je 7 7 7
I. Njen drugi izvod

*-

f' (x)""2~~

7x~2

kOllkavna lIa interYalilTla (-0), -1) i Jljena

(-l'~)

konveksna nn inlervaju

(~.

+0).

Taekax=~je

212. Za koje 11

rllnkcijaI(x)=~e 'h
.Jrr
x'

,,1

(h>O) ima prevojne tacke x=

f.

213. Naci asimptote funkcija:

a) j(xl=-~; 3

prevojna Jacka. b) Funkcija I(x) je dellmsana 7.a svako x. Njcn drugi izvod 2 I I }" (x)=- [(x _. l)-4IJ - x- 4 /J] Ullnlira se 7..a x = -. Kako jet' (x)< za svako (x of 0) x <- if' (x 9 2 2

I-x

lx b) /(xl=-:--;

x+!

cl

I(xl~l-~; x +x+l

x'

za svako (x:f= I) inlervalima

x>~,

funkcijaJ(x) je konkavna na inlervalirna (- co, 0) i (0,

i konveksna oa

G, I)

i (I, +0). Tacka

x=~je njena prevojna latka. c) FnnkcijaJ(x)je konkavna na

x=V2. c) Funkcija je konveksna na inlervalu (2k1t+~,

214. Naci asimplote funkcija:

a) J(xl~---;

inlervalu (--co, 0), a konvcksna na inlervalu (0. +co). Tacka x=0.ie njena prevojna laeka

x l -5x x+4

cl/(x)oo

~ -;,;--- 2

ex'.
2x+1

d) Ftlukcija j(x) je konkavna na inlervalima (-I,D) i (~/2, +ccj, a konveksna na in(ervalu

(0,

~/2).

Njcne prevojnc taeke su x=O i

215. NaCi asimplote funkcija:

al

I(x)~xJ:'.=.l; x-2

b)

I(x)=V~i:;:I_V~i;

zkn +

Vrr;). a
,
Sll

konkavna na intcrvalu (2kn+

~ 2kit+~ tt)'
it,

gdje je k cio broj_ Njene prevojne

c) J(x)~---;

-R+I

tatke

x="6 + 2krr i x =-6+2kn:,

5,

gdje jc k cio broj.

dII(xl~Vx'+3x';

rlf(xl~l-x+

j;

-.
3+x

x3

Funkcija je definisana za 0 < x < I, svom definicionom podrueju

f' (x)= -

2x2_2x+1 x(l-x)

> 0 'Vx E (0, I). funkcija je konveksna Ila

182

183

r
205.

parnost i periodicnost funkcije;

f'

(x) =--

2(x-l)(x2+4x+l) (x-"+ll 1

~--,f

(xl = 0,

Xl

",,0,

XI

= !,

Xl, I

= - 2 -+

v}

NiJc Idko provjcriti da tacke

PI (I, I), PI (

~ 2 + jJ, ~~:4'/~}
)'''=()

P , (... 2

,/3,!

-,/ii)

4'" asimptote; Y' intervale monotonosti i ckstremne vrijednoSli;

prip,l(jiljU pravoj \-

4 \' + J."" 0

206. y"=2cosx--xsinx, 4
~--'4COS1X=4'

111 x=2ctgx, v=2co$.\ p:l JC (-'I+.~)/=(4+4ctix) 4(0"l);,

6'~ konvcksnost, konkavnast I prevojnc tacke. Osim toga, potrebno je ukazati i na druge vazne osobine graflka.

sin1 x

(2ctgX)1 =4;.;1
2("

207. p=q=-2

208. y=

I 209. a) y'(O)=;?>O, funkcija.ic konveksna, a llJCIlH langcllla u

nJ~na

ZADACI Ispil3ti 10k funkcija i nacrtati njihove grafikc:

l 3 218. a) y=x _6x +9x-4;

tacki x=:O ima jednaCinu ey+ x - t' = 0; b) y" (0)= -- 2 < 0, funkcija je k0nhvna, a taCki x=o ima jednaCinu y-x-I =0 210. a) Konveksna za
b)konkavna tacke
x= :1:

tangent,l U

!)U(2, za XE( -~~~~, 2y3).

XE(-W,

+co), konkavna za XE(J, 2), prcvojne tacke xl=l, x 2 =1; konveksna za

b) y=x6 _3x 4 +3x c) Y~lx+illx'-I)';

2 ;

c) Y~lx'-I)'-I;
r) Y~Ix'-2x'l-x:

XE( -co, _2y3)U(~{~'

11,,/)
2

+':o}

prcyojPe

.---; c) konkavna 1.a xC'

3
a ,,/3

2y'j

---------:~,~,
vi}

1/

1/ \)

,/J.

konveksna za Ixl>--'-, prcvoJnc lackc

d) ),"0Ix+2), Ix_I)'; x 7 3 g) Y~ I +"+--'-~; 2 2x 2X2

--,
(Xl

xl+5x
219. a) + a~)J
prcvojne lacke!' (x)=O 1.a
XI

Y~----;

211.

f' ( x ) = - - - - - , - - - - "

2 (x + a)(xl_ 4(1X + all

= ~- a, X2.3=21/ :I:llv'3

d)

x-- 4 2x+3-X2

e) Y ~--,---;

5 -- 6x + x

I 212. II=---=:.

2x+

.)2

213.a)x=J,y=0;h)x=-I,y=3;c)y=~\--I;d)x=-2,J-'=x---5

x
g)

1- 2x (I-2x)'

f)

Y~fl +xl"

(l

x/

114. a)x=-4,y=x-9; h) x=l,y=x+5;c) x=2,)'=x+1

(x-----'+oo),y=-x~1 (x"",-~(j)

Y'"2(x':;:W;

h)

Y~--"-'-c-;

(I+2x),

x'(x-2) i) Y~-(x+l)' ;

215, a) x"",2, y=x+

i Y=

-2 (x-----, .~ co);

; b) 2

y=o; c) y=2 (x-----,-+-w) i y=

f) x
= -

~2

(x----> - (0); d} y=x+ I; e)

)'='2

(x-, + :r:,)

3, y =

'---:2

I
kada x""

+ ce,

S
y=:2 - 2x kada x-----' -" co

J)

+ 2X2 F'----': 2 (x- I)

x3

x-I k)F-,; x-

" I) Y ~-,--'-'-; 2x- -" 8x + 6

2 2 216. a) x=O, y=2x+3; h) x= --, y=x+_; c) x=O, y=x' d) X= -! kada

x---->

eo.
kada

X-----' -

I + 0, y=x +2 kada

217. a) Y=2x+_,1t

x-'+eo

y=2x-::' 2

kada

x---->~oo;

b) y=2x-::'; 2

c)

y=e('x---

I .): 2,

b)

y~-r===;

x-2

c) IY_X)'~X3;

,}x' + I

d)

Y=~X-I

kada x _____ +oo,

Y="-~X-l
,I

kada x-'-co: e)
3
(r--d=_\:--~C(J

x=-~(r-'~I""x _____ -~, y--+~>::.J

e)

y~l-x+

" p;
x+

--};
i) y~2x+2-}lx+I)'I';

y=O (I ..... w=x--> oo, y ..... O), y=-x--2 4

y=-x-l,y=-x+2

i Y-tco); f) x=O, y=O; g) x=O,

h) x'+xy'- 3x'+y'~O;

k) Flx+I)'W;

".;i=--I2x; I) y = V4
9
- :;;4/3;

7.8. OP~TA SHEMA ISPITIVANJA FUNKCIJA I CRTANJE GRAFIKA FUNKCIJA

Prilikom .crtanja grafika funkcija y=/{x), potrebnoje odrediti: 1 Oblast definisanosti i tacke prekida funkcije !e ponasanje funkcije na
oblasti definisanosti i u okolioi tacaka prekida; 2 oule funkcije i njen znak;
~~rajcvima

I 0) y= xll3

s)
b) y=(x+2)e,j,;
e)
y~e

y~-"'~.

Jr~i
x+I

221. a) y=.x 213 eO-x;

d) y~(3'-x')e';

2x-x1 ,

h) Y=~---'

e'

2x+ 1

jzvodaj' (xl zakljucujemo da Je runkcija/(x) strogo opadajuCa fla intefvalima (.- 00, - I jU( - I, 0), a strogo rastuca na intefvalirna (0, l)U(1, +co) Ta funkcija ima u tatki x=O lokalni minimum

j) y=xe-- I /-,,; m)y= ..~~~; e

222. a)
)'=X

1-2x

J (U)=--2. Drugi izvollj'V)=6(5.\4-6x1 +1) al1u1ira x

La

x=1-1, X=+--. Kako u 5

~ ~

",/"5

tim

1n 1 x;
1112

c)

FX'I{-n,
Inx

lackailla drugi ilvudj" (xl mijcnja znak, one Sli prevojtlc tatke funkcijcJ(x). U prevojnim tackdma ( - !, - I) i (I, I) tangente fla grafik runkcije su parale!nc X-OSI _ d) F unke-ija je de finisana za sve )(ER Nulc funkcije 5U )(",,~2 j x=l, a y(O)=,-4, Ima lokalni maksimum u tacki (-2,0). a ]0kalni minimum u tacki tije JC
IlllJlilllalllu vrijednost za
)(1

4
)(= - - ,

d) r=~--'
x

Inx+ 1

e) r=-3-:
x

x f) Y=~~: In 1 x
I)
Y=~--_:

5
Xl ""

dok JC P(l, 0) prcvojna tacka.!~Funkcija dostize

~/

= -- ! i

I, a maksimalou za

I
X"" - ".

g)

Y=-------

)
X=

Kriva ima prevojne tacke za

L1

1 +!nx'

ln x h) Y=-~T;

x=] i x= -I. f) Funkcija dostiEc maksimalnu vrijednost za

Drugi izvod funkcije mijenja znak za X =

1, a minim aInu

x=) i x=2

lnx+ 1

j)

Y=i~;=2

lox-1

kl Y=

In

3'

i x = 2. g) Definisana je Zil. x-4=O. Polozaj jedinstvenog

"i X

I) r=------- x(lnx-I)'

m) y=(x+ 1)ln 1 (x+ 1);

0) )-,=10------_ 1 x +J

2x 1 +5x+2
0)

y=----.~.

minililum za X= 2. Prevojna {atka je x =

n:alnog korijena Xl E (0, I) moze se pribliz!lo odrediti. i(f)a maksimum u tack am a x = - 3 i x = !, a 9 x Asirnptote su Y= '2- + 1 i x =0. h) Definisana je za sve

'1

I +Inlxl'

Hijedllo5ti plomjcnljive x. Nu!e fUllkcije su

X=()

i x= lIma maksimwll za x=2: Asimptota nerna

r) ),=In(x'

2x+2);

Nema izvod u tackama XE {O, I), Ij. Zll x=o i X= 1 ima prelolll!lU tacku.

119. a) Defillisalla je za we x*,4 Nule funkcIJc su XI =0, Xl = - 5. [ma minimum u tacki X= 10 koji iznosi Y= 25 i waksimurll u lackj X = - 2 koji i1.1I05i y = I Prevojnih taeaka nema, a asimptote ou

223. a) J'=2sil1x+cos2x;

b) y=4cos 1 x~cos2x;

cl

COSx y~~----

)""",=

x=4 i y=x+9. b) Definisa!l~l za sve t=f' ,,/], Funkcija je nepama, tj. f(-x)= 4,5 za x=}. Ymon=4,5 za x= ~ J. Tacka prevoja grafika je (0, 0). Asimplote su x"='
j-

~!(x)

til

V=-~-~

sinx

2+sinx'

}"=O, c) Dcfillisanil. za sve x

/J j

I Nula funkcije je u lacki x =0, a u loj tacki je i prevojna tacka

2+cosx'

e) y=sin 3 x+cos J x;
x

f)

g I y=arCS)fl----

- 2x - 1 +x 2 '

X . 2x y=-+arc S l n - - - 2 I +x2

grafika funkcije. Ima minimum;:a

x=JI koji izoosi Y=~J, te vertikaillu asimptolu x=1

h) Y=2+arcctgx;

d) [)'-~fillisalla za SYe x-4=

-2' Nule funkcije Sll Xl '" ~ Ii xl=3. Ima minimum u tatki x= -3 koji

j) y=arctge"-In
1) y=arctg-2 - ; X
~l

e':'-_ V~1x+ I'

!

k) y=cosx~-ln (cos x);

X2+

2 2 4 jedan minimum za x=-5. Prevojna tacka je (1,0). Asimptote su prave x=-l i y=-x+5.
g) Dc~nisana za sve

x = - ..~ i Y= - -x +". e) De[iuisan3 za sve x f-. Nu!e funkcije su XI = I, Xl = 5. lOla minimum u 1 2 4 1 taCki X= _. J koji iznosi y=4, a maksillium u lacki x=1 koji iznosi y= l. Nema prevojnih taeaka, a 1 I II a:;imptote su X=- i Y= ~-X+-. f) Nijc definisaua u tacki X= -I. Nula funkcije je I. Irna

izrlOSI y=4, a maksimulll u taCki x=O koji iznosi Y= L Ncma prevojnih taeaka, a asimplole su 3 I 7 I

x=

x -4= - 1. Minimuma nema, a Ym .. =

I

-- 3"8

za X= - 3. Tacka prevoja grafika je

I I

RJESENJA
118. a) Definisane za svc
XER.

J)U(l,4). Ima min koji iznOSI -47; X - ,x)- ,y>OzaxE(4,+cc),y<O,XE(_CO P (2, -2). b) Odin/sana za 5VC xER. Nx=3,f a kmax kO)1 lZflOSI 0 za x=l, !e prevoTnu la"k': I ' , " U e un elJe su X],1=0, y>O za 5ve xi-O. FunkclJa Je
X

Nille fuok"l e su

ll -1

-4

(0, 0). Asimpto!e su x = - I i y =- x-I. h) Nije definisana u !acki x = -~. Nula funkcije je x =2 2 2

1ma jedan minimum za x=

-~. 2

Prcrojna lacka je

(~, 2

0). Asimptote su prave

I
Xl

x= -~2 i

pama, tj,!(-x)=!(x). Ima min u tack] (0, 0) j Celiri prevojne tacke

.. .

""+1
1,2

- , X3,4'-

.Js 5"

Y= -2x+5. i) Nije dcfin-Isana u tacki J;= -1 Nula funkcijeje

=0 / xl=2. Y,,,,o= ~4 za x= I, 6 9). Asimptote su x=-I i

~2.

!(--x)=/(x), Prvi izvodf(x)=6x(:t?-_

c) Funkclja Je definisalla za sve XER. Nule funkci'c su x _;:; ... . 1 \l J, I . l - v . Funkclja JC pama, IJ 1) sc anuhra za Xl = -- 1, Xl"'" 0, XJ = 1. Na OS!lOVU znaka
< '.

Y",,,,,,,,O

za x1=0.

Ym,,=-~t za x

=-4,

rrevojna tackaje

pG, -/8

y=x-4.j) Data funkcijaje definis3na;:a sve x-4=l, a nute funkcija 5U xl=O / x=

Y"".=O za

IB6

187

x, = 0,
)"=_

,x +
2

y~,," =_1; za x , = 4,

Ym "

=~ 71 ..

= -

I, prevojna latka je P (

-~,

1:9} AsimptolC SU x ='1 ,

5\1

+ X)), sto ZlluCi tla je ta fllnkcija konn::ksna na oba Inlervals. Kako Je f (- I, - 0)= + co 1 /(-1,0)= _ 0::>, funkcija u tacki X= -1 neOla prvi izvod, j) Funkcija je ddin',sana za sve xER.
Stalno.ie pozitivna, tj. y>OVxER. Y"'O,
IJ, .\-05(1

jc a~imptota grafika date funkcije. Ima u tacki

2. k) FunkciJa je defilllsaoa za x'" 0, a nula funkcije je za x = I ASlinplole grafika

y-osa. Ona Ima u tacki x = 2 lokalni maksimum /(2)=-, a u tacki x=3 prCVOJrlU tacku.

x-osa

, ,~ . JC ,( 2 . Irna prevoJnc tacke " x ~ - 2 lokalni maksimum j .( - ') './4;:;1, 6, Jcr ' f '') < 0 , "'\In kClJJ .

2 ""

I) Funkcijaje definlsana za

x'" 11 x",3 i njen grafik SijCClC x-osu 11 lacki .\",,0, Asimplolc grafib.
I 3 I Y= '2' Ona IIna u tacki X = 0 lobini minimum /(0) = 0, a
U

{(x) ima tangente paralelne sa y-osom. k} Derin!sana JC za sve XE~. Nule funkcIJ~. s~ Xl

x =-I,x =0. Poslojef(-l}= 1 l

X,
=0

O. y> OVx E (_

if(O)= ~c(J, to u tackama (-~ I, I)i (0, I).graftk fUl',hiF =.- I I I, O)U (0, + co), a y < o\Ix E ( - w, I). Nem,l aSlmptota. FunkClJa Ima \l tack!
+0::>

date funkeije su prave x ~~ I, x =

lack!

X=

_otT

loblni maksimum

f( -,~};:;oO'18.
f'.

Prcvojne tacke

5U

xl =
JC

-1, xU=4~(-8'/J-i6),
za svc x E R. Nu!e funkcljc

a
Sli

lokalni maksimlllll/(J)= m} Ddinisana za sve x';, 0. Nema nuie, y>O'V'x",O. Flwkcija 2 2 2 je parna, tj-f( - x)=f{x). )'m,"=2 za x= 1. Ncma maksinlllma. Nema tacaka prevoja. AsilTl]JlOla x=O. nj Definisana je 7-<1 sve vrijednosli promjenljivc x. Ima dvostrllku nulu x=! i prostu nulu X = - 2. Ima minimum za x = I, maksim\llll za '1 E (- 1,0)_ Asimptola ie y= x. 0) Defmisana je Zll sve xER, nemn mila; y>O\;ixER. Asimptota je y= I. lma !okalni rnaksimum \l tacki x= -1 kOil iznosi y=3 Ie lobln! minimum u tacki
x","'-

x=~

-~,

prvi izvod u tacki x = 0 ne postoji, tj.

(0) =

:I: co. I) Dcllnisan<l.

x,=O,

.\23=

..j'i

Funkcija je neparna, tj, f( -,x)= ..f{x}. Ima rn~ksimum u tac.ki (-I, 2)~ a

minimum' u lack! (I, -,2) Prcvojne tack.:: sn (t,/3,. 0) i (0, 0), KOS~ asimptota/ Y=Zi4x m) Definisana je za x E (_ 00, O]U(2, + 'Xl). Nu!,! funkcljc JC x = 0 IJn:J. mHlIJDlII'!l II tacb X = 3 kOJi iznosi y(3)=3..ji Prcvojnih tacaka oema. Asirnplole 5U y,,,x+1 i x=2, y(2+0)"" +,X). nj Definisana za sve XE R. Nule funkcije su XI =0 i X 2 = - I Funk("lja Je poz!llvna za x E (0, + w),

J koji iznosi y=l' Dalje je y (0)= 1. Ima lri prevojne

3

a negalivna za XE(-W, -I)U{-I, 0). Nellla

aSlmrlola.lm~ mID
- !,

mum u labi

X= - ;

koji i:mosl

lacke tije su apscisc rjdenje jcdnacinc _x +3x+ I =0. p) Nije definisana za X= J. DosliZc minimum za x=l, a maksimum za x=9. lrna jednu prcvojnu lacku. Asimplole Sl! x= 3 i y=() 220. a) Definisana je za sve ,>;f,R. Grafi!;. funkcijc sijcCe koordinalne ose u tackarna (0, 0) i

y( _

= -

~ J~. Nc postoji prvi izvod u lacb x =

0)

Ij.f;. (- I) = . X), Ij langenta

~a graGk u
J

(., 0)
3 -)4 I)

tack!' (_ I, 0) je paralelfla y-osi,

Ddlni~ana l.a sve x +O. Nuk funkclJc Sll x = 27. FU,~_kclP JC parna, tj.f(-x)=/(x). ASJ[nptote Sll x",~O i y=O.~ma maksimllrl1 u lackan1:! x= :t54 v 2 I dVIJe
prevojoe tacke za x=

Povralna tackaje (0, 0). frna minimum u taCki (I, -I). Asimptota nema, b) Funkcljs je rldinisan~ za sve XER, Nula funkcija jc x=2, Grafik funkcije ima asimptole y= 1 1)'= \. lma lJ tacki

x= .- '2

--~-5-

33 .2.7

lokalni

mmimum
E

f - '2
4

(,),~
= -,)5

"

Prevojne

taCke

funkcije

(-

U[I,

+ co).

f2-:"7 378J4 y-----;;;= t--s '5-'

Pi r-unkclya Je dcf:nlsana 7Jl XC{- x" () U

.,

Njenc nula tac'ke su

x~O i x=1 OCigledno Je )">0 za x>1 1),<0 za x<O, pa se

, J
$1]

c) Definisana jc za x funkcije je

[0,

+ co J.

Dvoznacna je. Nule funkcije su x = 0 i x= I. Ekslremna vrijednosl Povratna tacka prvog reda je (0, 0)
(1

gralik nalazi u prvom i treeem kvadrantu. Horizontalnc asimptote

\'=

4 x='4 Ilijc

ve:lblnil

Ym"=n za x=9"

kojoj je tangcnla
Sll

)'=.\

as:mpfota,jer ta (atka ne pripada oblasti defl/llSanosll. Funkclja irna

Asimptota nema. d) (Xfmls:ma za $ve

Xl
,)=

Ixl';'2,/2;

m~lkslmum Y(~)=::.i""O.3
-IXl I

dvozllacna je. Nule funkClje

x~O

.\1=0,

q) Fllnkcijaje defillisana za x=O (izolovana tatka) i

Ima rninimalne vrijedno~li y =0 za x =

2y'i2'. Grafik funkcljc je simetrican u odnOSll na koordinatoe ose.

gr~ka

Tacka prevoja

je (0,0). Asi,mptola nema. e) Oblast dcfinisanosti

X=

)'",.. =4 La x= 2 i x< -3. Nula

Sll

Ixl)-I
Sl!

FUllkc~:p je pama, tj./(-xl=/(x)

X-t

\.

Asirnplolc

.1'=:;- za

Y= -

2' za x .... -

J)

funkcije x=---2~-~4,30. Minimum Y= \3 za

5+..;'13

-4, mllksimum y= I

Z1I

x=O. Asimplolc

4 r) DefinisBna je za sve vrijednosli promjenljive x, Za x=O ima mirnmum y=O, a za x=)

maks:rnum. Nule funkcije su XI =0 i x l =2. Drugi izvod mijcnja mak za x=2, pa je 10 i prCyojn3 lacka graflka. Asimplota je y"". OjU(O,

Y""2- 2x, za X-t -

00, y=

-'2 za x--+ + co, x= m3 za x .... -- 3-.. O.

f) rxrmisana za sve XE(O, 4].

Nula funkcije jc x=4. AsimpI()(a je x=O, y'<O za sve x iz oblasti de-finisan(lSli, funkcija stalno opada. Prevojna tacka je P

x+~.

5} Funkcija nije delinisana za x= ._\. y>O Vxc{--I,

(3, ~3).

+ (0), a y< OVx E (_ 00,

,. . .

.-

!). Asimplote su x = .- 1 i y=O (x-osa). Funkcija ima mliksimum

Funkcija je dvoznilcna, gralik je sirnetrican

II

odnosu na

Olill.

4 g) Delinisana je za x;? - I i dvoznacna je. lma ckstrcmllme \l tackama, x= - - i x=O

u tacki x= I kOJI IznOSI

Y="2'

1 Izvod niJ'e {ldinisan u tacki x=O jer jc y~(O}=

3-1-hi3

w,

tj, tangenla

5
Prevojne lacke su

l-Ji'4
SVC

(-~, ~ J3). Asirnptota nerna. h) Ddlnisana je za 5 25 5

U

-I

<x~3. Funkcija je
221.

grarika u tacki (0, 0) je y osa, Ima dvije prevojne tacke, za a) DcfinisHoa

Xl

= '---.-)- I x-l = ~-'-3~-

dvoznacna, tj. grank je sif9clrican

odnosu na x-osu, Nulc fllnkcije su

Xl =

0 i x~ =3. Prava x= - 1

za

sve

XER.

Nula f!lTIkcije x=O. FunkciJa je pOlitivna za

-C(l.

x",o. AsimplOta

JC

je vcrtikaJna asimpfola, Funkcijll ima u lacki x=v'3 Joblni maksimurn y(y3)~I, 2. Drugi IIvod funkcijc y"(x)<O VXE(-J, 3), pa jc funkcija u 10m intervaiu stalno konkavllll. i) Funkcija je

y=O kada

X_+C(l,

y .... +oo kada x ....

Flmkcija ima lnaksimum

Y(D=~~O,39-

Prv'1

dClllllsana za sve

r.'

XER.

Ima dVIJe nu!e;

..

Xl

= -1, X2=-_ Ima minimum

19

II

laCki

x=O

iZ\'od funkcije nije definisan u lacki x=O,!j koji iznosi je y-osa; (0, 0) jc minimum fllllkcije.

y'(Ol~'" CO,

tj tangenIa u tacki (0,0) na krivu

y {OJ = - I. Drugi Izvod funkcije y" (X)=J (x +- I) '4iJ je pozi(ivan na interva!ima (- 00, -" 1 )U( - I,

Prevojlle

taUe su

~I =--J~::::;

2-~6

.
-0,15, YI ",,0,34 1

x,

=~":!",/6 "" 1,48, Yl ~0,30. b) Tacka prekida funkciJe

3

JC

x =0. Nula funkcije je

x=~I,

X="-

2 Minimum

(.1'~

+ T,

TAl

x-I +()) i y=x+ L. Ima lokalni nlakslll1ulll

Y=~

F=4,/e z 6,59 Z<I

x=2,

rnaks:muill
I

, y=-~0,37 ,

za

Tacka

prevop

Je

x=

),,,,4,,/e za X""}, Prcvojna tacka je P -5'

(J

,
l.'

x=O Ie !okalni mininlUili

8 Y =-e-)11~O,IJ, Asilnillotc Sli x=O 5 ASlillpto!e su y =9x + 7 i X"" 0, )'--> ,

lilaksimtnn za lacku

2 )'=x+3 c) Definisana za sve x4- O, Nula funkci-c Jox T J =9' XJ kada t ->0 +. Dalje, y---->O- kada x--tO~. Funkcija IfIla 2 koji imosi y=~ I m'IIIIlHIiII za X= J knjl iznosi y=4ey'e; IInajednu prevojnLl
La 5VC X E

-~- .. ------;;;: 5e 1 ,/f

121,

a) Ddillisana za
nj,lnllLJ\na

SYC

x>(). Nula funkc;je je lacka je

x= I

MaksimaJna II'ljcdn05! jc

y=(:Y za x=e

'1,

fl

y~,O za X= I. Prevojnd

p(~':)

As'ltnplola fltflla, b) Defil1lsana za we x>O

G, ~ ~ )~J
r

d) Defl!l:S;lJ13
...

R, Nule funkclje

su

x=

i3. y > 0 7..a

6

Ixl < J3,

II

y<

,
2'

y > ()

;Cd

sve x> (l, Nula fllllk<:ije je x = I fma loka!n: makslmll!li Y =

za x =~ Ie lokalm

Illl!!ltnu;n

v = 0 7a x = I. lnlll dvije prevojne tacke za x = ea maksimuill tacki

X= 1 X=

'tJ\U,

c) Definis;Hl<! za svc '\2<0, Nula

)'= -~

f~nkClje JC

za Ix l>,-/3, FunkclJfl Hila fIllllilllUlll

U tackl

x=3 koji iznosi y=

_2'

2. ),>0 za x < - 2, Ie y<O za

XE ( -

2,0), lma lokalni minimum

za

X= -

"Ir;'

Dalje

koji iznosi y=2e.lma prevojnC' lacke 73 X= -2 .j5. Daljeje y(0)=3. Hor'lzonlalna as'l1ilp\otaje ),,,,,0 (x,05a) bda,Y-> - 'Y:. e) Definisana za sve .,,,R, Funkcija je pozilivna za sve xER. Graflk je simelrican U odnosu na pravu x = I /I.-falsilllllln y = e za x = I. Tacke prevoju 5U Pl.I. (XI,l =

'./2 1 2-'

I'--t{)- kada x---->O~. Prevojna tacka 7A X=~ ~ e --Je

-2

ASll1lplOla !wrna, d) Definis:lna 1.<1 sve x>O

Nula funkcije x (x-osa) kada

YJ,2 = vie
FlInkcija "u""
XER.

:::;0

1,(5). Asil1lplOla j(' y =0. f) Definisallc za 5VC x E R Funkcijaje poziliv[Ja 711 sve xER., je parna, Ij f( .. x)=/(x) 1\labl1lllJl) y= 1 za x=O Tacke prevoja su
1,22,

=L y> 0 za x >~, a y < 0 za x E(0, ~). ASHnplola je x =0 (y-osa), (y----> - co) I y=O , " ('-)' x + J.,' Ima lokalnl maksillllJlll Y"" I za x = I Prt'voJna tatka je P ve, .-.-) ..
--t

A"'"

YI.l=~e-Ji2:::::0,56
U

ASlmplola je .1'=0. g) funlu:ija je definisana za sve

e) Defm!san<! za svc ), >0, Nula funkciJc je x = L y >

2 >Jc

za svc x E (0, I )U(l,

+::0).

AS!mptolc ~lj

Fl1nkcijaje pozitivna za sve xi- L Nula funkciJcjc x= I. ),=0, tj. x-osaje asimptot:J glafika

x=0 (Y---+
Zil

I,

i)) I

y=O (x---+ -t- Xl)

Ima lokahli !l1i!lilllum y=O za .< = I I lokalni maksimufli Y= 9~1'

funkcije. Funkcrja I(x)

2 lack! x = 1 nerna pn'l izvod, jer je f (I -- 0) = ~ -"=

2 If (! +0) = _,

Funkcija

x=\/~i

Funkclja ima dV'je prel-'ojnc lackc

~>O

I'1(t/~, .--~) I Pl(C, ~).'-;3.:,nefinisana

36 '.i e .
,

za sve

Ima u tack! x= I 111111;rnlll11 1(1 )=0. a u 1,..:'il..1 x

7. lukalnl lIlaks\llllllll 1(2)= _

su prevojne tacke funkcije I(x). h) funkClja je ciefinisana za svako x=!lobln; minimum /

2 I .('I) ""''2ve.

1ma vertikalnu asimp!olu

-2

"

Tacke x""! i x= 3 i U lacki x=2 Inla

0 .,' N I x ----0 ' ema nu a } -> I", ~

\ =-r

kOJI IZllOSI}

~
4

"

ASlIl1plola Je t- I )je

~.o IA

x____>o. Ima lokalnl minimum u!

(

PrCH1Jna lacka
:0 ).

1'()' ~)
(o,~)

g) Dcr.nlsa'l<1 za sve xE 0,

;)U ~'

'('

Ncma Hula. y>O, x

E(~' +

a .1'<0, x EO

Ako x -.0 'j', {ada y.-on -. Asimptol\l x = je za '(>0

+::0 ,
I[na Ima

X=--,

y(~w)""O~, Y(+X=+XJ

lokalnl flllnHnllm y=1 za maksimurn u tacki su

i) Defini~ana za sve xER. X ,,,,0 je nuJa funkcije. Funkcija ilTla u lacki x= _I lokalni minimum 2 2 1 ,~. I(~l)=~-, u tacki x=! lokaln; maksimum f{!)=-, a u tackama x 1 =0, xu=-.j1O su e e 2 prcvojlle tacke_ FUllkcija je neparna. j) FUllkcija je definisana z.a svako x1'O, njen grafik ne sijeee x-osu. y-osa je aSimplO!a graflka funkcije. Takode, y=:>:_1 je Icosa asimplOla grafika fUllkcijc, Funkcija ima u lackl x = - I lokalni maksimum f{ -])= --e. Ie) Funkcija nije definisana u tackama x=1 i :>:=3. /'",,,=- za x=2. Funkcija je pozitivn3 za sve

(,lIl, e~3). Prevojlle tacke su 1\ (I, 0), 1'1 (", ~-, ~), p) (e 2~i). Asirnplole ,
~)u(~,
+::0)
IIna nulu

x=I.~dinlsana

Ima nulu Ireeeg reda x=1

x=O! y=O.

i) Definisiil1uje za sve XE(O,

x=I, ASlmplote su X=~

Y= L Y >

za x E( 0,

~)U(I,

+ JJ), a y < 0 za X E

G, !).

y.-. I za X---+O + Nerna ekstJema, staillO JC

x iz oblasti definisanosli.

Minimumilllcma. Glafik nema lacaka prevoja. Asimplolc 5U x= I, x=} i y=I.I) Definisanaje za

x E (- co, 2)U(2, + -':0). Nula funkcije je x =0. 1ma ~~~mnc vrijednosti za X= I i x = 4. Asimptote
su y=x+l i x=2, y{2-0)=0, y{2+0)=

rastucll, Nema prevojnih tacaka. j) Defillisana je za sve XE(O, el!U(e~, +.~)' Nula funkclJe Je x =e Asimptole su x =!-- i y= 1. Funkcija nema ekstrellla, slalno )t opadaJuca ..'<:-:> , za. x---+O +. Nem~ prevojnih !acaka, y> za X E (0, e)U(c-l, + C::O), a Y < 0 la XE (e, .,--l). ~) Defillisana Je za sve x>O. Nula fllnkcijeje za x= L y>O za XE(!, + w). a y<O za XE(O. I). ASlmptote SII )'=0 1 x=O.

+CO~Definisalla 2.1 sve XER, y>O za x<~, a y<O

+ '.D.
1ma lokalni minimum II Nula

1 Ima lokailli fllaksimum Y=- za

. + Xl). I) De Ir!lsana Je . x ""e2 , Ima prevojnll lacku u inlcnalu (e-, ' ,

, 1 za x>'2"' Nula funkcije je x=?: Asimplola je y=o (x-osa) 2.1 x---->

lacki

la sve XE (0, elUte, + c::o). Ncma nula. y> e za XE (e, + XI), a y<O Z3), E(O, e). Asif11pt,o~C su x=e, },=o x=o. Ima lokalni maksimUfll u lacb x=1 koj! iznosl y=-[ Nema prevoJOIh tacaka m} Def\lj'l.<;an'dJczasvcx>-I.lmanuu X= .y> 0 z a Svc XE I-~ I , O)U(O , + ~), Ima loblni ' . I

x=~ koji
2

iznosi y=

funkcije je x"",_1

2 ),>0, XE(-I, I)U(l, +:0), a y<o.-x--d(-:c, -I). Asimplole Sli .x=!

-~.:::.
e "i e

Prevojna Jacka je za

x=:.;jn)

Definisana za sve xefol

1 "k 11,. S . , u tack; x=---1 koji iznosi ~

',no",

y=--

4 . m:lllinUIll Y= 0 za X= 0 I ma prevoJnu ta tk.1 I . e l I loblnl "

x=

l+~.

Nema as'nnptola. n) Definis3na je za sve

XE{~XI,

-2)U(

-~,

+XI)' Ima nule

190

191

'(1,1="~-2~-,tj

-5./21

.
Xl:::;;

4,8

I Xl:::;; ~0,2,

Ima asimplolu .1'=1112 Ie

X=

2i

x= ~

,
2

Ima loblni

f) Definisanaje za sve xER. Ima nulu x""O. Funkcija lma minimum u tatkama ( -I,

-~-~-) i
nepama.

maksimurn y=ln-' 7..a 2

x*O

x* -. FUllkcija Je parna, tj, grafik je slfndrican u odnosu na y-osu, :-\smlplolc grafika ,

.

X=

I Ima prevo)nu tacku U Illlervalu (I,

+ 0:0).

0) Funkeij" je dcfml'>al1a za

... /3 ') (-./3, -'2-+3' '

a maksirnum u !ackama

( t, :2+2 ( --./3, -2---3' _Ftlnkcija je , ') _ Jl ')

I

funkciJe su pravc x =
je lim

, - i
,

r=O. Prvi izvod je razliclt od nule za sve x iz oblasti defmisanos(I, Daljc

S\I

.~o+

(x)=

i,O) Prevojne lath graflka funkclje

(~j-, .~)
e
2

Pl (0, 0), Pl(J, As:mptoUI f'==, g) Funkcija 22 '22 "2 jc definlsaoa za sve xER. Nula flllkcijejc x=O. Funkcijaje nepama. Funkcija ima u tacki x=-l . minimum f( -1)= a tl {aCki x = I maksimum f(l) Dalje je .1-'1 + ::0 )=0 +, y (- Xl) = 0- ,

Prevojnc taCke hive su 1\ (-[,

~"-~),

~ +~).

je

=2'

p) funkCija

JC defll11S3n3

za

sve x E (- 1, O)U{l,

+ 00),

gdje je ncprebdna

I SlrogO

raSlUca. NlJle [unkcijc su x =--':"2'''''-' a

l:h:S

Prevojna tatka P (0, 0). h) Defin'lsal1a je za sve XE R. Nula funkcije je 1 K . 1 3rr x:::;; - 5,95. Minimllm y='2 + '4:::;; 1,285 za x= I. a maks:mllffi Y"" -1:+4:::;; 1,856 za X= - L Tacka

(e

Y~ (J )= 1,

ld -

1)=

prevojna latka x = 0,48. FUllkcija neOla ekstrema, a asimptote su pnlve x =0 - i x=L r) Definisana za svc xER Nula funkcijc je x=l, a y>OVx*1 Dalje jc y(l+x)=y(1-x)=ln(x 1 +1). Sijcee y-OSll u tacb (0, ln2). lOla ]ol.:alni minimum y=O za x=l. Nema asimptota, a prevojne taCke su P j (0, In 2) I P1 (2, In 2). Inate je y> 0 za sve x I s) Definisana jc za svc x E (- <Xl, 0). Ima jcdnu null] za x E ( .- I, 0), Ebl rem nih vrij~dnosl' nema Kako je f(x)<O, to je funkcija slalno opadajuca, a kako je f'(x)<O, to je funkClja 51alno konkavnu. Ima dvije asimptotc x""O i),"" -x. I} Defifllsana je Zll XE(O, +::0), Nula fuuk('lje je

-J..):5-:2:::: -

prevoja je (0,0). Asimpto!e grafika funkcije su

Y='i+n za x_ - Xl I Y='2 za

X-I- +::0.

d Obi as!

definisanosti funkcije je < L Funkcija je nepama. Ona nema ekstrerna, monolono je rastliCa Tatka prevoja je (0, 0), a asimptote grafika su x = 1_ j) Dcflllisana je za sve x E R. Irna rninimnm
1.1\

Ixl

x""o i prevojnu tach za x=ln(l +..)2). Asimptole

gU

za x>o: y='2' i za x<O:y= '-x Ima period 2n Nema nula, Za

rr

x=1.

Ima

ekstremne

vfijednosti

minv=y(.')"",-I,

maxy=y(,/c)=~!...,::-::
2~?
Zil

k) Delillisana je 7.1\ XE(

Dalje

JC

--~+2h, i+2kn).
je za

gdje je

kcia broj

e y (+ 00) =0+, Ij. asimptota je prava y = 0. [ma In rrevojne lacke

,
za Ixl Ixl

k"", 2klt funkcija ima mInlIlllJllle. Prevojnih tacaka nema Asirnplote krivc su x= 2'+21-:rr
x

223. a) Delinisana je za sve x E R. Posto je period funkClje 2IT, dovoljno jt ispitall funkciJIJ
lOla minimume za

dO,

21\}

x='2 1 X=2'

n ,311

, a 1J1akslmwnc za

x=6 I x="6'

11

511

sve x =F- I Ncma nula. y> 0 > I, y<o La < 1, n It rr IT y(-x)=y(x). Asimptola je prava Y=4' Dalje je y(!+O)""Z' y(I-O)",,-.'2" .r(-I+O)=-'2'

Funkcija je parna. I) Definisana

b) Del'.IlISan:l jc za S\,C xEf{

,
y(-I._.O)=Z' Funkcija ima loblni maksimllm

Nema nule. y>O za sve xER, Posto je period funkcije 11. llo\'oljno je ispitati za X0[0, IT) Imil minimlJm Y=
I

y=-'4-

za x=o Ima prcvojne taCke x=

1~\

"='2' ;:)

maksirnUHW

".1

,_,'

m) Dcfinisana jt za sve xER. Null' funkclje su x=krr. 1ma ekstremne vrijednostl za (rnaksimum) j za

x=4+2krc

c) Definisana jt za sve xER. Funkcija je periodlcna sa periodom 2n:, pa Cemo ispltlvali nJene , 3, osobine na intervalu [0, 2n]. Nilie fuokcije su Xl =-- I x,=---. Grank nema aSimpIO!:~, Sijec-c y"osu

x=4+2k-rr

5,

(minimum). Asimpto!a knve y"",O (x-osa) kada

X"

+- Xl. nl Tacke

u lacki (0,

D.

Funkcija ima minimum

y(~)= -~3 : :; - 0,58, a maksimum y(-~~)= ~3 ~0,58

In
2 d) Definisall<l je z.a svc XE R. FUflkcija je periodlCI111 sa

presjeka s koordinatnim osama: (0, 0) za t=O-, (2v'3-3, 0) za t=.J3 i (0, -2) za 1=2; x o,,, "'" 1 i y", .. = 2 za t= 1 (povra!na latka); Ymm = - 2 za r = -- 1. 0) Funkcija y (xl definiSlllla je na polusegmenlll [

-~,

+00) i njen grafik sije6e x-osu u tack! x=o, Prave x=o I y=o su asimplote

Prevojne latke su u lackama x=- i

2

X=--.

periodom 2n:, pa cemo ispitivati njene osobine na intervalu

[0,

2n-]. Funkclja jc neparn:l. Nuk

-~-

grafika funkcije y(x). y(x)=O 7,3 1=1, Ij. x=e, u toj tatki funke'lja 'una lokalni maksim\lrn 1 . c_ Jf ,---y(e)=-, Prevojne tacke grafika funkclje y (x) su -" = . e ./2 za r = -./2. Kriva je sime!ritna u

funkcije su XI =0, x)=n:, x3=2n:. Grafik nema asimptota. Ima minimum y= maksimum ..;'3 2n

...13 3

za

4rc
X=-',

.1

odnosu na pravu x+y=O,

y=) za x=). Prevojne (acKc $11 nllle funkclje. e) Funkcija je definisana I

neprekidlla za svako xER, njen osnovni period je 2n. Tada je dovoljno vr~iti ispilivanje loka Ie
funkcije na segmenlu [0, 2n]. Nule funkcije su XI =.~- i Xl =-'-. funkcija ima loka!ne maksimume 4 4

In

7n

1(0)=
10'

1,

I(~)= 1,j(~)= -~,J(2rr)= I, a loblne minimume I(~)=~,f(n)= -l,f(?)= ,- I.

2
3

Prevojne tacke SII II 1l111a-tatkama, kao i 1I tackama x koje su rjdenja jednacll1c sin 21.:=-

8. POLINOMI

predstavimo ga

obliku
XII)'

1\ (X) =a O(X _. X,) (X~' X2) ... (X gdjc

SU Xl>

X2'

"'j

X"

nule poiinoma PII(X),

Iz identiteta

0ox"+a,x,,-1
1. Funkcija oblika

+ .. +a,,_ ,X +(1" =(10 (x- Xl) (x- X2)'

a,

..

(X -

X,,)

prcma stavu 6.b), slijede formu!e:

P,,(x)=aox"+a,x"-'+ ... +akx"-k+ .. -ta,,_lx+a,,=

L
k "'0

(1],;X"--.I;,

gdjcje

fl

pri-

Xl

+x}.-I- ... +x,,= -"'--,

aD

rodan broj, (10, Q, ... , an (00 fO) realni iii kompleksni brojevi, a x realna iii kompleksna prornjenljiva, naziva se polinom iii cljela racionalna junkcija. Broj Il naziva se stepen polinoma.

X 1 X 1 +X 1 X 3

+ .. .+X,,_,X,,=-,
ao

(/2

2. Osnovni slav algebre (iii Gausoy'" stav) glasi: Svaki polinom stepcna n (?;: I) ima bar jednu nulu u skupu kompleksnih brojeva.

XIX]X} +X 1X 2 X 4

+ .. .+x". lXII_IX" co'"

__ N,

a]

'"

XIX] ... Xk+

.+X,,_k+,X"_k+]

3. Bezuova u teorema. Pri dije!jenju polinoma Pro (x) razlikom (x -- Xl) dobija se
ostatak koji je jednak P" (XI). Kao posljedica Bezuovog stava izvodi se slijedeca teorcma: ako je XI nula polinoma, tj. p"(xd=O, onda je polinom 1\ (x) djeljiv (bez ostatka) razlikom (x-~x,).

8. Aka algebarska jednacina IHog stepcna P" (X) '"-"""

4~

sa cijelirn koeficijcnlirna (PEZ, qEN), (p, q)=l,

Na osnovu Gausovog i Bezuovog stava izvodi se slijedeca teorema: svaki polinorn 1I-tog stepena m07..e se I!<1.pisati u obliku:
P,(x)="" (x- x,) (x-- x 2 )
gdje su
Xl' X2, ... , XII
___

{1kCZ,

(k=O, 1,2, ... ,11) irna racionalan

korijen~,

(x - x,).
X".

tada je p djditelj ad a" i q djelitelj ad (lo.

nule polinoma, a

001-0

koeficijent uz

9. Svaki polinom P,,(x) stcpena fl'moze sc, fla jedinstven naeill, predstaviti u obliku

5. Ako polinom p" (x) ima jednu nulu oblika a+bi, onda mora imati i drugu nulu oblika a-hi, ukoliko su koeficijenti polinoma realni brojevi. 6. a) Ka.ze se da su polinomi P,,(x) j Q",(x) identickijednaki aka dobijujednake vrijednosti za svako x.

P" (x)=ao (x--"

X1/

(x -

X2)k2 ...

(x - x,/t,

gdje su svi Xl> x 2 , . , Xr razliCiti brojevi, k" k2 , ... , kr prirodni brojevi, takvi da je k, +k2+ . . +k,=n i {Jo koeficijent uz najstariji Clan polinoma P, (XI_ Broj k i zovcmo redom viSesrrukosti korijena
10. J/ornerov* postupak (shema)
Xi

b) Potreban i dovoljan uslov da polinomi PII (x) i Qm (x) budu identickijednaki je da koeficijenti njihovih odgovarajucih Clanova budu jednaki.
7. Vietove*** fonnule Posmatrajmo polinom

(i;;:;; I, r).

Prj dijeljenju polinoma

p" (x)=aox"+ atx"-' + ... +a,, __ lx +a"

P,,(x)=aOx"+a1x,,-1

+ .+all_tx+a"

billomom x-xI> dolazimo do idcntiteta

P, (x)= (x-x, )(box'-' +b,X,-2 + ___ +b,_, )+R,

'" Carl friedrich Gallss (1777 ~ (855), njernacki matematicar. H Etienne 8czout (l730~ 1783), francuski maternatiCar. Ui>. Fran~ois Viete (1540-1603), frallcuski matematiear.
'" William George Horner (1773 -1827).

194

195

gdje je R ostatak dijeljenja nezavisan od x i gdje su ho, bl , , b N ,. I privremeno neodredeni koeficijenti.

7. Odrediti racionalne brojeve p i 'I, tako da

Za izracunavanje koeficijenata bk (k "",0, n -1) i ostatka R prakticno je upotrijebi!i Hornerov poswpak (shemu), ko]i se zapisuje ovako:
X,

Xl:::': I +- -J3 bude nula polinoma P(x)=X 4 +pX 3 +qx2 +6x+2. Za tako odredene vrijednosti paramefara p i q naci ostale nule polinoma P(x). Xl

8. Pokazati da je kompleksan broj

1 + i nula polinoma x 3 ..- 2x+4, a zatim

ao
a"

a,
xlbo+a l

a,
---..
xlb l +(11

ak 1

a.
...- -.... ..-."~

odrediti ostale Dule toga polinoma.

-----~-~-.--.---

9. Nab nule polinoma P(X)~X4+1.

10. Odrediti rcalne brojeve p i q, tako da x = I bude dvostruka oula polinon1a
n

x1bk+ak+1

=bo

'---v-' =b 1

xlb n - l +a"

'--v--' =112

'--v--'
=bl<+l

'--v--'
~R.

'[

P(X)=pX4+ qx 3_ X +1.
Za tako odredene vrijednosti p i q naci ostale mIle polinoma P (x).

11. Prostim iii parcijalnim razlomcima (u polju realnih brojeva) smatraju se funkcije oblika:
A MX+N X"'-(--)" (kEN; A, aER); x~- , .. (keN, p' .. 4q<O) x-a (x +px+q)

11. Pokazati da je polinom x (x + 1) (x+- 2) (x + 3)+ 1 pot pun kvadrat.

12. Odrediti ostatak pri dijeljenju polinoma x 8 -- 2x 5 + I polinomom x 2 -- I.

13. Odrediti koeficijente (1, b, c realnog polinoma P (x)= X3 +- ax 2 +- bx + c, tako cia: a) polinom bude djeljiv binomima x-I, x+2, a da podijeljen binomom x-4

. I f k " 12. Sva k a nesvo dlJlva prava raClOna oa un cIJa

X.-.Jo--

Pm (x) (m < /1) moze se na Q. (x)

jedinstven naein rastaviti ua pafcijaine razlomke oblika

daje ostatak 18;

b) polinom bude djeljiv binomom x ostatak - 5.
i, a da podijeljen binomom x + 1 daje

A A A _'_+_( ... +--'-k' gdjeje k red korijena a i ')2+

x-a x-a (x-a)
+-~--~

M,x+N,

. (x'+px+q)"
gdje je fred faktora x 2 +px+q u po!inomu Q,,{x) (p2_4q<O), tj. kvadratni faktor odgovara pam konjugovano kompleksnih korijena reda I realnog polinoma Q. (x)). ZADACI

14. Pokazati da je polinom P n (x) djcljiv polinomom Q (x): a) p.(x)~(x-I)"-x"+2x+l, Q(x)-2x'-3x'+x, nEN; b) p.(x)_x6 ';'+X'"+I+I, Q(x)~x'+x+l, (n~O, 1,2, .. ); c) p.(x)~x(x'I-na'')+a'ln .. I), Q(x)~lx-a)'.
15. Pokazati da su polinomi: a) x 2 "-nx n+ l +nx,,-I--l;b) x 2 ,,+I_(2n+l)x"+!+(2n+l)x"
c) (n-2m)x~-nxn-"'+nx"'--(1l-2m) dje!jivi sa (x-I?
I

1. Ncka je P (x) polinom petog stepena i neka on ima jednu trostruku nulu x = I i jednu dvostruku nulu x= -2. Odrediti polinom Pix) ako je P(2)~48.

16. Dat je polinom x 3 -- 6x 2 - A, AE R. Diskutiratj broj i prirodu korijena ovog po!inoma za razne I.

2. Odrediti realan po1.inom najmanjeg slepena cije su nule: a) Xl =2, x 2 =1 +i, x3=1 +2i; b) Xl = I, x2=2, X3= I-i.
3. Podijcliti slijedeee polinome:
.. a) 2.0-3x3 +4x 2 +5x+6sax 2 --3x+l;

17. U kojim granicama mora varirati A. da bi jednaCina 3x4 _4x 3 --12: +A=O
imala sva cetiri realna korijena?

b) .2-3x3 -x-1 sa3x 1 -2x+l.

18. Data je algebarska jednaCina ax6 + bx + I =0, (a, bE R). Odrediti a i h, taka da je x = I dvostruki korijen jednacine.
19. Odrediti racionalne korijene polinoma: a) x4 +2x'--13x'-38x-24; b) x'-6x'+15x-14; c) x5_2x4~4x3+4x2_5x+6; d) 2x 3 +3x1 -l.
20. Napisati Vietove formuJe za polinome:
a) trcteg stepe.na aox3+alx1+a2x+a3;

4. Neka je P(x) real an polinom ectvrtog stepena i neka on ima nule prvog red a x~ -I, x=2 i x~2+i. Odrediti pol mom P(x) ako je P(O)~20.
5. Neka je P (x) fealan polin om petog stepena i neka on jma dvoslruku nulu x = 2i. Odrediti polinom P (x) ako je P (O)~ - 8 i P (2)~ 32. 6. Ako je x=2 uuia polinoma x -6x +21x-26, odrediti ostaie polinoma,
3 1

Ullie

toga

b) eetvrtog stepena aox4+ajx3+alxl+a3x+a4.

21. ZnajuCi da jc zbir dva korijena jednaCine 2x 3 __ x 2 _7x+A=0 jednak 1, odrediti parametar A.
22. Dal je polin om P (x)= x
3

c) P(x)=x 4 -8x3 +24xl --50x+90,

xo=2;
Xo

d) P(x)=x 4 +2ix3

.-

(1 +i)x 2 - 3x + 7 +i,

= -J.

+ 2.x

.-

5x~ 6, P (2) =0. Pomocu Vielovih formula

36. Koristeei Hornerovu shemu, razloziti po stepenima ad x

nab ostale korijene jednaCine P (x) = O. 23. Nab ostale nule realDog polinoma P(x)=x +a x+-l0a jedna nula Xl =a (1 + 2i).
24. Nab vew izmedu koeficijcnata a, b, c, tako da 2 x J + ax + bx + c = 0 obrazuju gcornctrijsku progresiju.
3 2 3

P (x +3) ako je P (X)=X4_ ,,' + I.

ako se zna da je korijcni jednaCine 37. Rastavi na lincarnc faktore:
a) cos (rzarccosx);

b) (x+cosa+isina)"-(x-cosa-isina)".

38. Razloziti na nerazloZive realne faktore slijedcce polinomc:

a) x4+4; b) x 6 +27; c) x4 +4x3 +4x1 +1; d) x'"-2x"+2; ej x'-ax'+I,

25. Odrcditi realan pararnetar 0, tako da konjugovano kompleksni korijeni jedna~ " Cine Z4 - 2ar + 18z1"- 242 -I- 16 = 0 budu tjemena trapeza Ciji produzeci krakova

lal<2.

pro laze kroz koordinatni pocetak.

39. Provjeriti razlaganja racionalnih funkcija na proste razlomke; rezultat dijcljenja polinoma

26. KoristeCi

Hornerovu shernu, napisati 15x4-lJ:c+2x-I binomom x-2.

a)

x 3 + 3x 1 + 2x

x-I I I 3 I 2 ___ ~O,_ - - - _.-+,.--.' 2 x 2 x +. 2 x + 1 '

27. Ispitati pomocu Hornerove sheme da Ii je: a) x=2jednostruka nula;

b) x=3 dvostruka uula

x+2 3 3 4 h) - ..~--~, = ' - ... - . - + _.~. __ . '. (x-l)(x-2)' x I x--2 (x-2f'

CJ

poiiDoma Ps (x}=x 5 -8x 4 +22x 3 -26x2 +21x 28. Polinom K 2X4 + 3.0 Hornerove sheme. 29. Dokazati identitet

18.

4x1

+ 2x + 5

razviti po stepenirna osnove x-- i pomocu

x+2 _._.--(x' - I) (x' + I)' x(x2+x+I)2

-'~-

8 x -- I

I I --x/2-1 I x+1 , -'" + . '~ .-- - - ._. -. 8 x+I (x' + I )' 2 x' + I '

e1J
-

~ ~ ~---=--+-~~'+-'----'

2x:4 +2x 2 __ 5x /-1

x-3

x--4

x +x+1

(x2+x+I)1'

(l +x +X1 -1- ... +X")2

rlEN.

x"

= (l +x +X2 + ... +Xll-l) (1

+x +x 2 + .. +x ll +!), 2n + 1 1 e) --._.- = ' - - - + 2 L 211 1 X _1 x-I k"'1

2krr
XCO$-----

30. Aka je " paran broj, lada polinom P (x) = (x + 1 )" - x" - 1 nije djeljiv sa Xl

.-'-.----..~1 2kn x _. 2xcos--+ I 211+ I

211 + I

+x+

1. Dokazati.

31. Odrediti polinom P (x) petog stepena koji zadovoljava ova elva uslova:
(I) (x-I)'I {P (xj+ I), (2) (x + I )'i{? (x)- I).

32. P (x) je poliuom Ciji su koeficijenti cijeli brojevi. Pokazati da jz uslova 6jP (2) i 61p (J) slijedi 61p (5).
33. Pri kakvim uslovima vrijedi: a) x2+mx-1 je djelitelj ad x 3 +px+q; b)
2 X +I1IX+l

je djelitelj ad x 4 +px+q.

34. U prostiti polinom

x(x-I) . . (x-II+I) P"(X)=I-I+~2!--I(--lr, . II!
x

x(x-I)

40. Dokazal! ela postoji broj a taka\' poiinomom x 2 +ax + I.

41. Koristeci identitet
X-Xo:

ua

je polinom x 6 _15x 3

8x 2 +2 dje\jiv

35. KoristeCi Hornerovu shemll, razloiiti polinom P(x) po stepenima od

a) P(x)~x4+2x3-3x'-4x+l,
198

Xo= -I;

b) P(x)=x',

Xo~ I;

. 1 I I (I) '(x-")(x-b)=;:'b ( x--~ "'x--b"')'

199

dokazati

13. a) Iz Ilslova 1'(1)=0, P( ..2)=0 j P(4)=18 4a-2b-l-c=&, 16a-l-4b+c=-46, cije je P (x)=x 3 .. _ 2x 2 _ 5x+6; b)iz uslova P(i)=O, (P('-i)=O), P(-I)=

dohijamo sistem jednacina: a+b-l-c= -1, rjeSeoje a=-2, b=-5, c=6; dakle,

14, a) Nule poJinoma Q(x)""Zx 3 _. 3x~+x

polmorn

Stl x~O,

x=l i

Za (e iSle: vrije:drlOsti se auu1ira

SUIVU

p"(x)=(x-l)l~-xh-l-2x-l,

paje prema Bnuovom

!vrdenje taeno;

RJESENJA
1. Polinom P(X) ima oblik P(X)=ao(X- !}'(x+2j1. Iz uslova P(2)=48 shjedi da je ao=J. Prema tome, bite P(x)=3 (x-1r'(x+2)2

1 ,2-n: 2n; b) nule polin om a Q {x)=x 1 + x -I- 1 su XI 2 =-.. (- I j,/J), odnosno Xl =COS---I- i sin~, ~l = x, . 2 3 3 Lako se provjerava da je i X, nula polinorna P~(x) (komlili Moavrovu forrnulu). Naravllo,
x1 Q(x)

=x,

mora, lakode, biti nula po!inoma P,,(x). ZllaCi, polinom p.(x) je djcljiv polinomom

c) rastavljajuti polinom 1'~(x) nB faktore, dohija se da je jedan njegov faktor (x-at', sto maci da
je polinom P,,{x) djdjiv polinomom Q(x)

2. a) Imamox4=x2=I-i,x~=x3=1_2i, leje
P, (x) = (x- 2)(x -- I - i)(x- I + i)(x - I + 2i) (x - I - 2i) = (x _ 2)(x J _ 2x+ 2)(x" _ 2x + 5);

15. B), b), c.) Treba provjerili da vafi P(I)=P'(l)=P"(l)=O.

16. Posmalrati funkcije y=xl_6xl i y=}. i nacrla(i njihove graflke. Dobijamo: za "E{-OO, 32) polinom ima jedan realan korijen; za A= - 32 Iri realna korijena od kojih je jedan dvostruki; za AE( - 32,0) trl realna razlicila korijenB; za A=O iri korijena od kojih je jedan dvostruki; l.a ,,>0 jedan realan korijen.

b)

X4 =

Xl:== I + i, Ie je P4 (x)= (x-. I )(x- 2)(x - I + i)(x - I - 0'" (x- I)(x _ 2)(r _ 2x -I- 2)

3. a) Ko!icnik je 2x1 + 3x -I- ! I, os{a{ak 35x- 5; b) kolicnik.ie

~ (3x- 7),

os(atak je

~ (_ 26x- 2)

4. Nula polinoma P(x)je j komp~~k~n braj x",,2-L Polinom irna oblik P(X)=ilo{x+l)(x-2) (x"- 4x-l- 5). Iz uslova P (0)= 20 shJedl da 1e au = - 2. Dakle, biee P{x)= ._ 2 (x-I- ! )(x- 2)(_>?- 4x -I- 5) I 5. P(xl="2(x- !)(:.?-I-4j1.
6.

17. ispilali funkciju y=A.=

18. Treba da je f(1 )=0
j

J0+4x'+12x1 ; "E[O, 5]
(1)",,0, Ij. a +b + I =0 i 60 + b = 0. Od<lvde dobijamo da je a ='~, b =

19. a) Koristeci 8., nalazimo korijene XE{

x _6x +21x
J

1,"' 2,

~3,

4:;

Ak~je xl.;2 nula polin om a

X.I = I + n:alan bro) Xl = 1 -

26, clijeljenjem tog polin0lna bionoll1om x-

b) x=2;

c) xE!I, -2,3);

d) XE{-I,n,X1=-ljedvostrukikorijen

cloblJamo x -4x+13,---,0, I) x1.3=231

7. Kako je

J3

~ula

-'('

)3. Sloga je polioom

poliooma P (x) sa racionalnim koeficijentima, onda jc njegova nula P (x) djeljiv polinomom Xl _ 2x -I- 2. lz ideotite!a b) x,
x)
+X2

X4

-I- px ' -I-qxl -I- 6x -I- 2 "" (Xl - 2x- 2) (Xl -I- bx -I- c)
= I -I-J2 i x =

-I-X3+X4= -~, XIX1+XIXJ

~

ill

+XIX4

a1 +XlX3 +X1X4 -I-X,X4=~'

~

dobijamo p"'" - 4 j q = I. Dakle, Ostale nule polinoma P (x) su

--Ji.
21. Prema Vie(ovim fonnulama xl+X1+X l
xIX Z

s.

Imamo (I + if- 2 (l + i)-I- 4= I + 3i -I- 3i1 +e - 2i- 2 -I- 4= I + 3i _ 3 _ i- 2i+2:0"O.

9. Polinom P (x) mourno predslaviti u :liku

X4

+ (Xl -I- xl)x;, =

-~

-"2' iXIX1X~ = - 2' a

,

prema prel-

+ I ""x
=(1

-I- 2x" + 1

2:x? ={x -I- 1)1_ (x J2'f =(x

l

__

x ,,/2 + I) (Xl -I- X

Ji -I- J), odakle dobijamo

X"l

'IT' X3,4 =( -I ilT' nnle

. .fi

.fi

poslavci daje x l +x1=1, odavcle dobijamo daje XJ =

i x l xlF-3, teje A=-3 .

!.

polinorna P (x),

22.. ImamoxI+x2+X3=-2,xJX1+XIX3+XIX3=-5, X,X 2 X 3 =6; (e zbog x3",,2 je x, -I-x2 = -4, XIXl =3, 1j 23. Posto je x,"i'a{l+2i),
10

XI = -

I. Xl = - J
X I X1=5ff.

je x2""x l ""'a(l-2i), a odavde Xlx1X3= - lOa] dobijamo sada X3= -2a.

Iz Vietove formuk:

11. (xl+3x+

It'.

12. Odredimo realne: brojeve p j q iz idenliteta .r' _

2r + 1 = (xI _ l)K (x)+ px+ q,

25. Slavljajuci da je ZI =Q1cis <fl, x) =1, = Qlcis (- 41),

XI

Xl

=Qzcis <p,

z~

=12 = Qlcis (- <p) u Vielove formule

~dje je ~ (xl ~oJ!no~ os~og stepena. Odatle

)00

za x = I i x = - J dobijamo sistem jednaCina p + =0. p-l-q-4, elje: Je rJe~eoJe p= -2, q=2. Dakle, ostatak pri dijeljenju polinoma je _ 2x+2. q

+ Zj -I-z1 +1 2 "" 2a, IIZI +Z IZ2 + Zit! +ZIZl +11 12 + z212 = 18,
ZIZIZlz1 ""

ZIZ,Zl -I- ZIZI12 +ZIZ111 + ZlZJZ1 ",,24,

16, dobijamo a ",,3.

26. Rczultat dije!jCllJil pOllll0l11il. 15x4 -- 13x -I- 2x - I sa x - 2 dut je prcg!edno Hornerovom shcmom:
J

15
15

-13

17 34 70 kolicnik 15x'-I-17x'+34x+70

139
(x~'

Dakle,

ostatak

Jijeljcnja

je

139, dok je djclimicni

27. Odgovor je potvrdan. pi! jt

28, Koristee! Hornerovu

i\ (xl =

2) (x - 3)1 (xl -I- I)

)8. a) (x2+2x+2)(Xl_-lx+2);
1 2 b) (x 1 +3){x +3x+3)(x -lx+3):
1

ShCIlIU,

dobijamo da je

x 5 -2x 4 -i3x 3 -4x 1 -t-2x+5=(x_l)5-t- 3 (x- J)"+S(x-I)J+3 (X_I)I-1-5.

29. KOrlSll!!

c)

(:! +2x-I-

I -h/2-

2(x -j-l )J(J2m!2)(x

4"

-f-2x -t I f-

,/2+2 (.\ -I- I )J(J2-~'i)!2)'

cinjenice eli! je

x"'I_1
I I

x -I- Xl -IX"~l_

-I-

x" = --,----,x-' I

(xtl);

I+x+x'+.

+x"-

8k+ I 21/1- 0xcos-----1l+ 2

11") :
! 5):;3 ~ 8x 1 + 2,

I
(xi=l).
(Xl

-!-X"=X --

40. Aka je data pretposlavka tacna, tada jc

-I- ax -I- 1) (X4 -I- Ax] -I- B)? -I-

ex -I- 2) = x"
0,
0,

30. Kakojc x Z +x+I=(x_a)(x_o: 1 ). O:="2(-l+i y ' }j, polwom P(x) djeljiv je sa xl+x+1 aka i
samo ako je (o:+I)"a"-I=O! (0: +1)"-(:('"_1=0. Kako je a+l=-a1 ! [j2+1=_a., ove jednakos\! pos\aju aZ~_ a" - 1=0 1 cr" - c.:1"- 1 = O. odakk poslije salmanja proizilazl -- 2. = 0 Zakljucujemo da je tvr(knjc !skazano u zadatku tatno
1

1-

odakle se na osnovu prmcipa identileta !lo!illoma dobljc sislelll jcunilCina

(I) al

(2) l+aA+ B

ell
(4)

A-HB+ C

= ~ 15,

31. Uslov (I) kazuje dn jc polmom P(x)+ I djeljiv sa (x_I)'. To mati da je izvod log poiinQma, Ij
P'(x), djdjiv sa (x-If lz usloya (2) slijedi da Je izvod poiinoma P(x)-I, Ij. 1"(x) dje~i'i sa (x + I )2. Kako je, po pretposlaVCI, Pix) pohnolil petog slepena, moze se pisali P' (x)= A (Xl' -~ I f (A
je kunslanla) Iz ovcjednatinc izlazi

B+aC+2 = -

8,
Il,

o C+2()= (5) lz (I), V) i (5) izlazi (A, B, C)=(,

(--1) dobij'lITIo:
iJ.1

a1

I, - 2a), Ie uv/Sl<iIJUJWllih Illjconosli u jedJ1<!cine (3)

I'(X)=A(~X5 __ '~X'+x)+B' gdjcje B kOll$tanta. Buduci dn

-_"(~

4a

+ 15=0

/la 1 =9, Ij. a = - 3 (posto a= 3 He zadovoljava pi

III

jeduutinu)

jc P (I)"" -- I, P ( - I) = I,

traj~lJi

polinom P (x) ima oblik P (x)= -

+ __

x3 - -

15
8

4-

41. Moze se dokaza!l opslljl rCZullal

32. Ol1laCimo date uslo,'e 6iP(2)

6Ip(3) sa (I).lmamo:

(2) P (x) - P(2)= (x -- 2) QI (xl; l' (xl'- P (.1) = (\ ~ <) Ql (x)

(~)~~: __ ;T(:t._b)"-'''l~()(-l)l

",'

(,,+'-1') ~b}~~'{ ( 1 , " 1

n-I
(X_aY-=i-.-(-I)

(7-=-b)"-l

1 )

Q! (xl i Ql (x) su polinomi clji je Slepcn n~~ I aka je 11 slcpen polinoma Pix). KodicijCllli poiinoillil Q! (xl i Ql (xl su cijeh brojcvl. lz (2) La x=5 doblja se:
(l) P (5)- P (2)~ JQ, (SP' (5(- P (J)~ 2Qo(5)
Na OSIlOYU uslova (I) i relaClja (3) l.akljuClljc sc

Rezultati (ll, (2) I (3) sc dobiju IZ (*) za n=l, 2, 3 respcklivllO. Ookaz..1.1i matematiCkom
l11duckijorn da (.) vrljedi za sve rlEN

{llp(,) i 211'(5)1=611'(5).
33. a) Treba da je
(Xl

+ fIlX-

l)(x - a)=x 3 + px +q, sto je prerna principu identileta poiinoma

I (Aa= m);

=-il''"q II ~()m- I =p II rrJ-Il-0-=m ='1 A[!= _q"

~) treba da je (r + mx
~a+m=O

+ I) (Xl + ax + h)= X4 + px 2 +q
Ill,

II I +am+b==p Aa+bm=O IIb=q

b=q).

=(m=Ollp=Q+JjV{q=!Ap=2 m 2 )(a=

34. OCilO je P.(r)""

1=0

I (-I)"(')={I k

1)'=0 .. r=l,n, Ie jc prcma leoremi 4. p.{x)=(-!)"

II!

(x-I) (x~ 2) ... (x- rl).

35. a) (x+I.t'-2(x+I)J-3(x+IY+4(x+1l+-1;
b) (x-I)'+5(x~ It+ lO(x_I)3+ IO(x,-1)1+5(x-1)+ 1-,
d) (x+it -- 2i (x + if - (I +i) (x + ill - 5 (x+ i) + 7 + 5i. c) (x-2J"'-18(x-2)+38;

36. Razvili P (xl po stepenima od x ~ J, a zalim zarnijeniti x - 3 sa x P (x+ 3)=x4 + IIJ? + 45x1 + 81x + 55

+3

Dobije se

202

203

9. ANALITICKA GEOMETRIJA U PROSTORU

3. Dokazati da Sll tacke M J (2, _.), 1), M2(4, 11,6) i M)(4, -4,3) tjemena pravouglog trougla M I M z M 3 4. Odrediti taeku na z-osi koja jc podjcdnako udaljena ad taeaka A (J, -1,3)
B(2, I, I).
1

5. Dale su taeke A (l, 2, I), B (2, - I, 3) i C (3, h, c). Za koje vrijednosli b tacka C lezi oa pravoj AB? 6. Poeetak vektora ~ je u tacki A (2, 1

'I C

1), njegoy inlenzitet je 3, a projekcije

j

91. VEKTOR POLOZAJA. RASTOJANJE DVIJE TACKE. PODJELA DUZl lJ DA TOJ RAZMJERI
1. Polozaj laeke M u prOSloru
-J.-i'

vektora ; na x-OSu i y-osu Sll respektivno 2

~

1 Nab koordinate krajnje taeke

vektora o.
-t ...
.ry

odnOSll na lacku 0, pol, odredcn je vekrorom

OM =r, koji se naziva veklorom p%iaja lacke M. Oznacimo Ii sa i, j, k

jedinicne veklore osa Dekartovog* desnog pravoug!og koordinatnog sistema vezanog za polO, lada je

7. a) Odrediti tacku T koja je jednako udaljena od tataka A (I, - I, I), B (- 2, L I), C (.~ I, - I, 2) i D (2, 2, - 1). b) Dokazati da je retraedar T, (0, 0, 0), T, (0, I, I), T, (I, 0, I), T. (I, I, 0) pravilan.

; =x7 + y] +zk,
~

gdje su x, y, z koordinate (projekclje) vektora polozaja r. Imamo da je

8. Provjeriti da tacke A (3, -1,2), B(I, 2, --I), C(-I, I, ~ J), D(3, -5,3) cine tjemena trapeza. NaCi diiZine njegovih para!elnih strana.
9. Data su tri uzas!opna tjemena para!e!ograma A (I, I, 4), B (2, 3, - 1), C (- 2, 2,0). Nab cetvrti vrh paraleJograma D. 10. Dokazati da je trougao ciji su vrhovi A (3, - 2,5), B (- 2, 1, - 3), C (5, I, -- J) ostrougli. 11. a) Odrediti koordinate !ez.ista T trougla ABC u prostoru; b) odrediti koordinate tezista trougla ABC ako je A (5, 1, 12) B (11, 3, 8), C (2,

y z cosCt.=-, cosp=-, cos'1=-, r r r

x

';hlx'+I +z', te

gdje Sll a, p, '1 uglovi koje veklor ; zak!apa sa pozitivnim srnjeroYlina osa Dekartoyog pravoug[og Sistema (tj, sa vektorima Vazi

7, j, Ih
I.

cos 2 a
~ ~

2 1 +C05 0+C05 '1 =

1;01 2 =

2. Neka su r, ' r, vekton polozaja tataka M, (x" Rastojanje d(M I , M 2 ) izmedu taeaka MI i M2 je
d=

y, z.) , M, (x"

y"

2,).

5,0)
12. Tacke Ml (2,5,0), Ml, (0, 1, 7) i M3 (1,0,2) su tjemena (rollgia M 1 M 2 M 3 , Odreditl koordinale sredista duzi M2M3 i Iez.ista trougla M 1 M 2 M 3 13. Odrediti vektore polozaja ;, i ~_~I~caka A...; i C }9je leZ~ respektiv~~ u ravnima Oyz, Ozx i Oxy, ako je ab=81, b'c=9, ca=36 I ako se te7Jste trougla ABC nalazi u tacki T(2, 4, 6) .

1;2 - ;~]I = v'(x"; - XI)2 + (yz -- Y])~'+-(z-,---z]?

...,. -t

3. Neka su dale taeke MI (Xl' y], zd i M2 (Xl, h, Z2). Ako (atka M (x, y, z) dijeli duz MIM2 u razmjeri A, onda vrijedi jednakost
(r-r,)~),(r,~r),
~~

!!

-i""'.
-t

tJ.

-i'

r~---

rl +Ar z 1+), ,

-i'

~_

---t

14. Izracunati povrsinu troug!a M]M2M3 cija su tjemenii tacke: a) M, (7,3,4), M, (1,0,6) i M, (4,5, - 2);

gdje su OM I =r 1 , OM 2 =r 2 , OM =r veklori polozaja. Odavdc s!ijede fonnu!e

x~I~' Y~I+C' z~I+i.-

Xl+AX1

Yt+Ah

ZI+AZ z

b) M.(I, 2, 0), M,(3,0, -3)1 M,(5, 2, 6).

15. Izracunati zapreminu tetraedra M 1M 2M 3M4 <Sija su tjemena taeke M 1 (1, I, 5),

ZADACI

M, (4, 0,8), M, (6, - 2,6) i M, (5,0,3).

16. NaCi odnos u korn koordinatna ravan xOy dijeli odrcl.ak izrnedu tacaka A (2,

1. Izracunati raslojanje izmedll tacaka MI (7, 1,3) i Ml (5, -1,2).

2. Dokazati da SII tacke M, (3, - I, 2), M, (0, - 4, 2) i M, (- 3, 2, I) tjememi jednakokrakog trougla M 1 M 2 M 3 .
Rene Descartes (1596-1650), franClJskl malemallCaf 1 filozof.
,OJ

-1,7) 1 B(4, 5, -2).

17. Duz AB je podijeljena tackama C, D, E, F na pet jednakih ~ijelova. Ako je C(3, -5,7) i F(-2, 4, -8), nab koordinate tataka A, B, DIE .

IS. Ncb

SU

fl'

18. Izraziti radijus-veklor Idista trostrane plramide rreko radijus-vektora njenih vrhova A, 8, C, D.
19.
Dataslldvavrhatro.llglaA(~4 ' k

MiM1Mf~

I f4 ycktori poloZaJa tacaka M" M I , M) i M. Zaprcmina V tetraedra I -> .... .,. -+ jt: V=6!{(T/-rtlX{TJ .. rd) (~4"-;!)I,V"'3

r~, r J

7 -1-), ( -- 2)

z )Oa
x z.

--1 " " _'_ 2),B(3 5 ~ 6) . N aei [reC( vr I1 C _" se zna da sredlOa Slrane AC lezi fla OSI Oy, a sredina s(rane Be na

(X

ra~n;

16. Neb prava A13 sljcec [aVan xO}, U lack! ,\1(_\, ),,0) [mama

{)=---------

I + } , ' lJ ),""- Sada je 2

7 2+,--4
1
x=---

RJESEN1A
1. d= 3.

1.

MIMJ"",MIM:"'y'46
18. Teiis(c pirMnide dijeli odrcl.ak DE, gdje JC E leZlste Irougla ABC U odnMu

3. -;\:f~M5 = ~t;i.fi + M';-M~", 234

),,,.~3:1;

dobljamo

4. (0, o,~).
5. b= -4. (",,5; mora bili:47 =kAB, tJ vektori 6. 8 1 (4, 2, I); 8 1 (4, 2, -3).

.,

f7=4(rrl-rff-l-rc-I-rj): C(4, ~5,

! -.

-,

-+

-->

2)

AC! An su koliflcarni
9.2. JEDNACINA RA VNI. RASTOJANJE TACKE OD RAVNI

7. aLSrediste tetraedra ABeD:

b) 8.

l'AT!1=IBf!.l""ICill=rD'TI1=d=T(~' ~ :~) ' 22'2

MEDUSOBNI POLOZAJ DVIJE RA VNI

~

1TJ:I=ji,i1j,
DC,

1. lcdnaCina ravni koja proiazl kroz tacku Ml (Xl' ft, ::d i nonnalna jc n3
1

AD- =~

(ARI = -in, IDe! =2/22, Ai =~ DC.

vcktoru n=(A, B, C) g!asi (u vektorskom obltku)

9. Koristiti uslav

AD;:= Be,

D (~ 3, (l, 5)

(:-:!);;=o
lIi
~

10. ~r~,'g"htitdi ,:!njCfl, iell da je kvadrat stranice koja lei! naspram ostrog ugla manji od sume kvadrata ,1 ,I)U S ramea. ' --.

-.

Ii. a) Tdiste T trougla dijel'l medljanu AAI trQlIgia U odnosu A= 2;!, pa je ; r=

. -+

~_C.~A-,- ""!:.- +-~~.~ .

1+2

-.

r' 110 = P (normaini, Heseov* oblik jednaCine ravni),

-.

gdje je

p=;-';o

(:;0:0, udaljenost ishodista

~

od ravni),
~

QM=;, "OMI =:1

Kako je A1 sredin3 stranice Be troug];l,

x -"-x +x ~ r A+rS+rC _ _ _ -,aodavdex""_ci_.. _'_,c 3 ' J -,

tOJerA=~--

" -. rl/+rc
2

(p):.O). Dalje je, zbog no = (cos a,

(

COS

p,

COS

y) i r

= (x,

y, z),

_Yci+YI/+YC ZA+ZJl+ZC Yr~~'--3---' zr=------ b) 3'

20) 6 , 3 , -3 '

xcosa+ yeos ~+zcosy- p=O,

sto predstavJja normalni oblik jednaCine ravni
1I

12. Tacka

sG,~,

13. Neka je jednai:ina

D sred!~!e . a=yJ+l k,
je
~

skalarnofTl obliku.

dUli

l~f;AI;. Tezis!e
-. .,.

T rrougla ima koordillate x=!, y=2, z=)

Opsti ob!ik jednaCine ravni u skalarnom obliku je A (x-x,)+B(y- yrl+C(z-z,)~O

iii

b=X1i-l-z:tk. c=xli+y~; tada iz uslova zadatka dobijamo ovaj sistem z\+Zl",d8,

1 1 '1 1

-+

Ax+By+Cz+ D=O.
Yl+Yz=12, Yl'Y1=36,

=81.

Segmentni oblik jednatine ravni je

-+

....

-.

gdje
vekton pololaja !ai:aka M 1 , M2 i MJ
a)

Sll

y z abc ' a, b i c odsjecci koje ravan odsijeca na koordinatnim osama,

_+-+-=1

l4. Neb

SU'I> /'2,'1

I -+ -. -+ -+ P="2I('2--rl)x(rJ-r!)I.

P-;oo24,5;

b)

P=!4

L, 0, Hesse (1811-1874), njematki matcmaticar

207

206

2. Jedn.aCina pramena (sveznja) ravni koje prolaze kroz preSjeenU pravu dvije ravnJ

26. "~aci)e~.lta.0nt~ ravn_~ kola s~?rzi {aeku Ai I (1, I, I) a=2i +) ~ k i b= ~j +3) +2k
.-.--', -Jo
.~

paralelna je veklorima
"'-i-

je

27/ NaCi jednacinu ravui koja je paralelna vekloru a = i + 4} + k i odsijeca na x-osi i y-osi odsjecke 3 i ~ 6.
x~2y+3z-6~O;
XT2y~3z~O:

28. Odrediti odsjecke SIO ih ravan odsijeca na koordinatnim osama:

3. Ugao iZJ11edu dvije raVOI Cijl su veklOri normale;; C )je J
2

= (A 1 ,B e ]lll1~ (A 2"2, ) ' -I _ B ],

aJ
c)

bJ el)

5x+y-3z-15~O:
2y-3x~6~O

cOS(P=~.

n l 'n 1

29. Nab

lacku

SlmC[ficnu

koordinatuom

pocelku

odnosu

na

ravan

Ind hi
Cj

;(/+2j 2k)--5=0
30. Dalaje ravan I, ~=(I, 2,3). Oa II se tacka P(~2, -7, 1) nalazi sa iste slrane rayni sa koje i koordinatni parclak? IzraCtmati odslojanje te Lacke ad ravol.
31. Isp'ltati oclnose 'Izmeau dalih rayni:

Odavde se dobijaju uslovi parale!nosti dvije ravni:

Aj

;.;=

B,

A2 = Bl = C 1

i norma!nosli dvije rayni

AIA z + B j B 1 +C j C2 =0.

aJ 2x-4y+4z+ 7~O,
b) d) e)

3x~6y+6z~

I ~O:

x+3y+7z+9~O, 4x+y-z+8~O;
-Jo-~?-~ -~7?-)-.~?

4. Odslojanje laeke M (x o, Yo, zo) ad rayni Ax + By+ Cz + D = 0 data je obrascem

c) 2x+y+zJ5+5~O, 3x- y~O:

..,

,_.
ZADACI

i !AXo+BYo+Czo+D!
~
Vi

A2 +B2 + C1

(~Ir-no-Pi)-

....

--j.

r(i+2j+3k)~4~O,r(2i+j

k)~3~O,r(3i+3j+2k)~7:

2x-4y+3z~l,x~2y+4z~3, Jx-y+5z~2_

32. Odrediti parametar p, taka da ravni budu narmalne. ~

budu paralelne.

2x+py+z~3=O ! 3x~2y+pz+3=O

20. Saslayiti jednaCinu ravnl koja: a) prolazi kroz osu Oz i hoz laeku M (1, - 2, 1); b) prolaz~ kroz lacku M (2,3, "-4); paralelna je ravni yOz; c)
OZ~OSI

33. Odrediti parametre pi q, taka da ravn; 2x+py+3z=O i x+2y+qz+I=O 34. bdrediti ugao pod 2x--2y+z+ I ~O.
kojim se sijeku ravn;

pr~lazl

2x+3y+6z-'l=O

kroz facku P(2, -2, -4) i odsijeca odrezak na Ox-osi a= -3 a ua c = 2. '

21. Tacka M (2 , -, . I 2) J-e podnoz'J-e no rrna Ie spustene IZ k oordmalnog pOCclka 0 .'~.

na ravan. Nac! jednacmu ravni.

35. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi laeku M 1 (l, I, I) i para!elna je ravo; 3x~ y+ 7z-12~O.
36. NaCi jednaCinu ravni koja sadd:i taeku M J (0,0, 1) i normalna je na ravnima
2x+y+z+l~O

22. a) Saslaviti jednacinu ravni koja sadrZi tri date neko!inearne [aeke M ( , zd, Ml (x 2, Yl, Z2) i M3 (x 3, Y3, Z3); J XI, .fl,

x~3y+5z-7~O_

b) lizeti, specijalno, da je M, (I, I, I), M, (7, I, -I) i M, (~6, ._ 3,6)_

23. Naei jednacinu ravoi koja sadrii laeke M (I - 5 I) - \1 (3 2 _ 2) . -Jo 7 ~ --7 1" I 1 1 " , a paralelna je vekloru b = i - 2j + 3k, 24.
ravni koja sadrii t3cku M J (1, 2,3) i normalna ie na vekto' polozaJa te tacke. . ( IU
....

37. NaCi jednacinu ravni koja sadrZi tacke M 1(4, 1, - 2) i Ml (- 2, 3, - 5) i nonnalnaje na ravui 3x+ y-2z+5=O.

Na6i)~dnaCinu
~ ~
--7

38, Naci jednacinli ravni koja odsijeca na Ox-osi i Oy-osi odsjecke 6 i 3 i normalna je na ravan 4x + y ~ 2z + 7 = o.
39. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi Oz-osu i zaklapa ugao 3 sa ravIlI

25. NaCi jednacinu

raYn]

koja sadrzi tacku M (I 0 - I) .

"

norma na

JC

na ve loru

n=2, +2) +k. Dobijenu jednaeinu sves{j ua normalni oblik

2x+ )'-zJ5-7~O.

208

40. Na osi Ox odrediti lacku M jednako udaljenu ad tacke A (9, - 2, 2) i ad ravni

3x-'6y+2z--3~0,

56. Odrediti parametre a i b, tako da ravan 5x+ay+4z+b",,-0 pripada prarnenu [avni a (3x -7yl' z- 3) + ~ (x - 9 y+ 2z + 5)= 0, 57. Iz pramena ravoi a.(4x+13y-2z-60)+B.~4x+3y+3z-30)~O lzdvojiti onu ravan koja od koordinalnog ugla xOy odslJeca {rotlgao pOvrsll1c 6.

41. Na osi Oy odrcditi (acku M jednako udaljcnu od dvije ravni x+ y-z=-I, x- y+z- 5=0.

42. Kroz lac.ku M (- 5, 6, 12) postaviti dvije ravni od kojih jedna prolazi kroz osu Ox, a druga kroz osu Oy. IzraClloati ugao iZmc(1u ovih ravni.

43. Kroz presjek ravni 4x- J'+3z-1 =0, x+5y-z+2=0 poslaviti ravall koja: a) prolazi kroz tacku M (I, 1, 1); u) paralelna.ic sa os am Oy; c) normalna je oa ravaH 2x- y+5z- 3=0.
44. Nab odstojanje ravlli:
a) llx-2y-lOz+15~0 i Ilx-2y-IOz-45~O;

RJESENJA
20. a) C=,DdJ, Ax+By=O, A I+B (-2)=0, A=2fJ, 2x+ydl; ill "/x+D=O, A-2+D=0. D=~2A, k\~2A=0, x-2=0; x y z 2 -2 ~4 6 x r 1_ tl a=~3,r=2'--=3+b+2=1, _.3 1 -';-+'"-2-=!.b=-II'-=3+--6/11+2~1

21.

2(."(-2)~

(y+I)+2(z-2)=0, 2.-.:-Y-t2z-9=0,jer je

~=(2,

-1,2)

b) x+2y+2z-7~O i x+2y+2z+5~O,

22. a) UZ!1llmO pro'lzvo!jnu !acku M (x, y, z) ruvn'l) spojIJ1l0 jedJllJ od dauh (ataka, npr. AI) sa M, Ml

45. Izracunati visinu lis piramide tiji Sli vrhovi II tackama S(O, 6,4), A (3,5,3),
B (- 2, II, - 5) i C (I, - I, 4),

] :'vf , . Veklori 'M]A;, Jednak nuli, Ij

'Ai;"M;

i M~I; Sll kompiatwrni, pa je Iljlhov mjdoviu vcklorski proi7.vod

\-X)

46. Odrediti jednaciou ravni koja .ie paralelna ravni datoj sa x - 2y+2z - 7 = 0 i udaljena je od nje 2-<1. 3. 47. NaCi jednacinu ravoi koja sadrii tacku Ail (2, - 2, 4) i pravll presjeka ravni x+ y+z- I =0 i 2x- y- 3z+3 =0. 48. NaCi jednaCinu ravni koja sadrii pravu presjeka ravni 4x- y+3z-1 =0 i x+5y--z+2=O i normalnaje na ravni 2x+y-f-5z-1=O. 49. Odrediti pararnetar b, tako da ravni bx - y- 2 =0, proia7.e haz jednu zajednickll pm vu.
X-

Xl~:\1
\

Y-Yl
Yr"Y]
Yl-j",

, -', I
Zl'- 21
Z.l ZI

= 0,

X3-'\]

SID predstavlja lrUzenu jedllabnll ravO!

oj Imama
X-,,[

r -I

by+z =0, x+ y- bz = 0

I
sadrji v('ktor
il

o
-7
-4

,- [I
~

2 '"" 0,

-8(x- I)~ 16(y- 1)-24(z- t)=O, -8x

16y- 24z+48 =0, x

+ 2y+ Jz- 6=0

50. Naci geometrijsko mjesto tacaka koje su ad ravni 3x + 2y + 62"- 35 = ne za 5.

a udaJje-

23. Cmacirna sa ~J ~;1 ~ek\()re P~Jol.~~a tataka MI ~ M 2 , a sa (R) tra:(,cnu ravan ladu ravan (Rl
= r 2 - r 1= 2i

+7j ~ 3k,

a nonna!n<l JC na vektoru

51. Date su taeke A(7, 3, 4), B(I, 0, 6) [ C(4, 5, -2), Odrediti geornetrijsko mjesto taeaka M, tako da zapremina tetracdra ABCM bude 147.
52. NaCi geometrijsko mjesfO tacaka koje su podjednaka udaljene od ove dvije
3x+2y+6z-35~0 x-2y+2z--3~0,

k
" " " 11=(1x6=
-1'

-3 =15t~9r-l!kt

ravni

Prcma lome, jednatina ravni (R) gl:ISI

15 (x~ 1)~ 9 (y+5)~ I! (z~ 1)=0 iii 15x -9y~ Ilz~49=O.

53. Izracunati zapreminu koch tije 2x-2y+z-1 =0, 2x-2y+z+5~0,

clvije

strane

pripadaju

ravnima
24. x+2y+3z-14""0.

54. Izracunati

zapreminu

tetracdra

ograniCenog

ravnima

x+ y+ z-l =0,

x-y-I~O,x-z-I=O,z-2~(),

25. _. x +~ y+ -1--=0. 3 3 3 3
26,5x 3y+7z-9=0

Izracunati duzinu visine !etraedra SpUSlene iz tjemena koje lezi II ravni Oyz.
55. Iz pramena ravni 2x- 3y +z- 3 +1.. (x+ 3y+2z + 1)=0 izdvojiti anu ravan koja: a) prolan kroz tacku M(1, -2, J); b) je paralelna sa OSOI11 Ox.

27, 2x ~ y+2z~6=O.

28. a) a=6, b=

~3,

c=2;

b) a=J,b=15,c=~5;

c) ll"",b=c=O;

d) fl=J, b=

~2,

(;;00

oo.
211

210

I 2 2 5 29. Op~li obhk jcdnatin~ ravni glasi x+2y-2z-S=O, a normaln'l oblik glasi - x+'-y- ;:--=0. :I :I 3 :I
Dak!e, odaJ)cnost
J().

47. Tra7rna ravan pripada pramcnu ravnl,tIJajej~dnatm3 p(x+y+l-l)+Q(lx-y-Jl+3)=O Jz uslO\'a da tralcna ravan sadrzj lacku M) slijedl p= q Dakle, j~dnabna ravnI jt 3 t 2; + 2 = 0 48. h+56y-14z+23=0

r[lVnl

' .Iznosi-5 Rjdcnjc JC (atka (10 -20 - -20). . od 0 -,3 9' 9' 9

49. b=2;
SO. 3x+2y+67=0, )x+2y+6z .. 70=0;

Da,

d=JI4.
S\I

31. a) Ravni

paraldnc, jef su vektori

---t
-t

~)

2-; $\1

b) ravnj sc sijcku pod pravim uglom, jer

->
----t ,-,

veklori

4j +4k i ~l = 3-; - 6j +6; koJinearni; ~, = i + 3j + 7k i ~l = 47 +J-- k orlogonalni;

12

51.2x-6y-)z-IIO=0,2x-6y--3z+142=0;
I I 52. Buduci da je -I)x + 21'-1' 6z- 351 =-Ix - 2y + 2; -.31, Imamo za gcomelflJ,ko nqes{o lacaka d\ lie 7 )' ravni Cij.: sujednacine x+ IOy+21-42=0 i 8x- 4y+ 16z-63=0 53. 1'=8
54. V=6, h=--. 2

..--.

c) ovdje je 1I,=2i+j+k..j5! 1I1=3i-j. Sa <p Ol--llilCimo oSlar ugao izme(1u favni. Tacla
jednacine cos Ijl = Icos (n
-.

"

nJI =::;- shJedi 4) = -] . Znab,

_.

---t

__

ravni se sijcku pod ugloll\ --;

]

11:

d) sijeku se po pravoj, Ij. Ireta ravan pripada pramcnu ravni odredenim sa pfve dvije ravni, bcskonacno moogo rjc.knja sistema;
e) prcsjecna lal:ka je (- I, 0, I), Ij. imnmo jedmslwno rjdcnJe sislema

]Ji

32. p=6.
33. p=4; q=I,S.

4 34. <p = arc c"os-. 21

35. 3x- y+7z-9=O
36. Ovdje Je

55, a) posta tach M !ezi na Irazenoj ravni dalog pramena, ro imamo 2 + 6 + 3- 3 --i- ic (l- b + 6 + 1)= 0, 1...=-4; trazena ravan je 2x-3y+z-3-4(x+3y+2z+I)=0, Ij. 2x+15y+7z-+7=O; b) napisimo jednatinu pramena U obliku (2+},)x+(-3+3),)y+(I+2A)z+(- 3+A)=0, posto jc ravan paraldna sa O$OIll Ox, dobijamo A=2+1.=0, \=-2. Trazcna ravan ce hili 1x- 3y+z 3--2 (x+3y+2z+ 1)=0, 9y+32 + 5 =0. 56. lzjednacine dalog pramena napisanog u obliku (3Cl+~)x+(-7o:-9B)y+(a--2Blz'+f-Ja+50)"'"O i jednatine date ravni Sx+ay+4!,j-b=O dohipmo 30:+))=5, ~ 7o:-9!hci, ,":/-- 211=4, _ 3a+5B=b-, dobijamo a=7., B= - 1, odnosno <1= - 5 1/)= -II

~) =

All i noonalnaje na vckloru~, glasi 8x-9y-7z+7=0.

37. x+2Jyt-12z- I =0. 38. x+2y+3z-6=0.
39, Jcdnafina ma koje rami koja sadfzj [razene ravnJ ~, tad a mOla
IT .. .

2'r +j +"k, ~! =7 - 3) + 5k, ~; = ~1

~! =

8; -

9j - 7k. )ednatina ravni, koja sadrii tacku

57. Dohijamo

~- =

a 29 ,_= __ p 44

lcjerinIlCineravni4x-J},+6z -12=Oi !2x-491'+38zt84""O

lOS\)

ima ob!ik Ax+By=O. Posla je ugao Izmedu dale j

12A + BI I . blt! ------;;;;::.----==--= -, odakle se doblja

JIO'JA1+B1
2

I A =-B iii A = ,. 3R, Dakle,

3

9J. JEDNACINA PRAVE. RASTOJANJE TACKE 00 PRA VE. MEDUSOBNI POLOZAJ OVIJE PRA VE
1. Neka prava (p) prolazi kroz tacku M] (x]' y], zd i neka je paralelna vektOrtl ~=(l, m, n). Neka je M(x, y, z) proizvoljna tatka na pravoj (p), a -} ---+ radijus vektori tacaka M t i M. Vektori M1M=r-r l i Q::fO su kolincarni, pa na osnovu kolinearnosti tih vektora imamo
~------)-~ ~ ~ ~

jednacine Iraienih rayni su: x+3y=0, 3x- y=O.

)3x-. 31 -~ . (68 ) 40. Iz us]ova --,-=IAMI dobijamo M] (8,0,0) l!lfl '~S' 0, 0

41. M (0, - 3, 0).

;1 i;

42. cosljl=13

Is

r-r1=ta (fER)
43. a)
23x-32y+261-17=O;

b)

2Ix+14!-3=0;
I;>:

c)

[avan

pramena

lma

jednaCillll
- \, 5) (reba

1-.(4x~.y+3z44. a)

J)+j!(x+5y-!-t2)=O, Ie

uslova

~=(4\+J-1'

-A+5\1,

3A~f-I).L(2,

iii

odredlli A J II (= lila primjer).

O~igJcdno, ravni &11 paralelne. Treba najednoj ravni odabrali proizvo!jnu latku, npr. Ai (- I, 2, 0) na prvoj ravlli, Ie nae; udaljenost od druge ravni. Dobijamo d=4; b) d",,4.

45. Treba odrediti, odstojanje lacke vrlla S od ravni baze piramide odredene lackama A, B i C. Jednacma raYn! hoz tacke A, B i C glasi 2x- y - 2z + 5 =0; dobijamo H.=d= 3.
46. Trakna ra:an ima jedna6nu x - 2y+ 2z + D = 0. D Cerna odredili iz IlsJova cia rasrojanje izmedu raVnl Iznosl 3_ Uzeeelllo proizvoljnu tacku l1a datoj ravni, npr. M (7, 0, 0) i naci !ljtnu vdaljenosl
d--~-]-

r=rt+ta, gdje je t promjenljivi skalar koji za svaku tacku prave uzima odredenu brojnu vrijednost. Gornja jednacina predsta vlja yekt orsku jednacinu pra ve (p). Jednacina prave (p) u kanonskom obliku glasi

x-x] Y-Yl Z_Z, _ _ = ____ = _ _ (=r), I m n

a u paramelarskom
X=X 1 +It, Y=)',

_17+~

od trai.ene raVnl. Iz uslova

3=-,- dobijamo

17+DI

Dl =2, D1 = -16, ~Io znati da irnamo

dVlje ral'ni: x-2y+2z+2"",0 i x-2y+2z-16=0

+mt, 2=ZI +nr, gdjeje r reaian parametar.

.lcdnaCina prave koja jc data presjckO!Tl dvije ravni je

{ A1X+B1Y+~IZ+Dl =0 A1x + B1y+ e z + Dl ;:;:,0.

2

59. Prava (p) sadrO', tacKu M,(I. 9, ~I), paralelna je voktoru ,,~(3, 2, 7) Napisati jcdnacine prave (p) u parametarskom obllku.

-,

60. Napisa!i karlOnski oblik jednaCine prave zadane vektorskl

"+
-lo
_~

2. Neka je Mo (xo' Yo, zo) data tack a i neka je

X --Xl
.-~-

---Jo

-lo

-+

---Jo

r x (2i

+j ~

3k)~5i

+2J +4k.

Y-- YI
-~--

=--"

Z~ZI

61. Napisati jednaclnu pravc koja: a) prolazi kroz lacku M 1(1, - 2, I) i parale!na je Ox-osi; b) prolazi kroz tacku Afl (- 2, 1, \) i paralelna jc pravoj

jednacill<I date prave (p). Prava (p) sadrii tacku M j (x j , Yj, Zj) i paralelna je vektoru (t, m, 1/). Rastojanje d tacke Mo od prave (p) je

p=

-,

;:0) x,;, d = ..,-~--=T"-'~~-, Irl

,(;.~! ~
.

x-2

- -

.y+2

z+3
~3'
j

c) prolazi kraz tacku MI (1, I, ~.. 2)

parale!na je pravoj

x=2, y=3, z=t.

i Ml
(X:z, Y2, Z2)

gdje su

fO

i r l vcktori poloi:aja tacaka Mo i M j

(Xl, YI, 2 1 )
Z-Zj 2:z-2 1

3. lednaCina prave kroz dvijc tacke Ml

~'>~Xj X2~X]

glasi

62. Prava (p) je definisana jednacinama Y= 3x+ 1, prave (p) u kakonskom obliku.

Z=

2x- 3 Napisati jednacinu

Y~ YI

Y2-YI

63. Prava (p)je definisanajednacinama 2x+3y.-z~5=O, x--3y+2z+2=O. Napisati jednacine prave (p) u parametarskom obl!ku
4
Q
j

4. Ugao ~v Izmedu pravih (pj) i (p2l definise se kao ugao izmedu vektora 4
!Ill,

(/j,

64. Date pravc:

nIl

Q2=(il' ml, tl2)

~

nosaca pravih i glasi

-,
..

)
a

cOS~=~-lh cos~'

Ql(ll.

{ 2x~3y~2z+7~O'
2x~ v~z 4~O

b)

{ y=3--22 ;

X~2Z~I

c)

X-2Y+3Z-4=0 . { 3x -I- 2y ~ 5z _. 4 ~ 0

la,lla,.1

napisati u kanonskom obliku

~ ~

Prave (PI) i (p:z) paralclne su ako i samo ako su vektori a l i Ci:z kojinearni, tj. ako vrijcdi

65. Odrediti kosinme uglova kojc prava definisana jednaCinarna 2x - 2)' x+2y- 2z+5=0 gradi sa koordinatnim osama

+ 8 = 0,

66. Naei jednacine simetrala uglova sto ih obrazuju prave (PI) i (P2l date jednaCinama

Prave (pd i (P2) su uzajarnno normaJne ako i sarno ako su vektori uzajanmo normaIni, tj. aka vrijedi
4 4

-, a, ' Q2
~

x- I
2

y-- 2
.~~.~.-

,+7
.~.~

~3

x~

y-2
~~-

z--l-7
~

~-

-6

~2

Ql a Z=O

iIi l,i 2 +m 1 tr/2+!l 1!l2'=O.

j

67:

Izvesti jednaCinu prave koja prolazi hoz tacke M 1 (Xl' Y.,

zd

M2

(x2' h,

zJ;

UsIa\' da se prave (.pd

(P2) sijeku (iIi

Y2- YI

Sll

paralelne)

b) napisatijednacinu prave kojasadrzi tacke M,(l, I, 1) i M:z(2, -3,4).

[;:Z-;~1';' b]=

x2 -

Xl

Z2-Z1

II
12

It!,
nl2

111
fJ 2

=0,

68. Neka su M, (3, ~ I, ~ I), M, (I. 2, ~ 7) , M, (~5, 14, ~ 3) tjemena traugla A-J,M:zM]. NaCi jednacinu prave koja sadrZi tezisnu duz MI T trougla
M j M 2 M J (T je te1:i:ite lrougJa).

gdje tacka M,(x"

y" z,) IeO'i na pravaj (P,), (k~ 1,2).

69. Ispitali odnose izmedu pravih:

ZADACI

a)
58. Prava (p) sadrij tacku Ml (1, - 2, 3) i paralelna je vektoru ~= (2, _ 3, 5). Napisati jednaCinu prave (P) u kanonskorn obliku.

T---:=- 2 ~ I'
x-I

x+2 ~y--~~z {x-- y-5z~8~O x+ y~z~O '

y-7

b)

~~~~~

y-I

Z-l-i

x-I

-~-~~-,

z+5.
-4

3'

c) '2~

--

z-5 x-6
4-

--3~~--=2-

y+!

215

214

70. fzracunali ugao izmeou pravih:

tacku

Ml (1,

2,

1)

postaviti

pravu

koja

sijcce

prave

aJ

{ z=2x+2,
Y~2X-1

f2x~ly+5

81.

rO;._1
.

Y+ I

z+3
','

tz=2x

(P)-2~-6=~1~

i (q):

:x- ~.=.r:=~ -j~

J~

2 '

bJ { x-j-2y- 2z+5=0,
x )' z ... = =-,

2X-2 11 -Z+8=0

J4x+y+3z-21 =0 + 2y- Jz +:') c.d).

82. lzracunatl rastoJanJc

x

taC

~k M (l eo,

2) od pravc date .iednacinom

l2x

y+1

2-2

71. Odrediti parametar c, tako cia prave date jedn<lcinarna

x-I

1~~2=2

3 c

----=-.~-=--,~5

y--2 7

z+1

budu onogonalne.

72. Prave (PJ) 'J (Pl) su dafe jednaCinarna x-I y+1 z-J x+1 y--l z
~-~-2~~-~' ~-~~~I-~-'

. _ .' ~k P(l 22) od prave koja prolazi taCkam3 .4(2, 2,3) i 83. OdredJil rasfoJanJc tac e " 8(2, -1,0), , ' 'k '0 84. Nab raSloJ3I1JC tac e AI (J , - I , 7) oel prave ~

2X- y+z-4~0 { x+Y-2+1 =0, 85,

Izracunati rastojanje izmedt1 paraleJnih pravdl
x

a) Odrediti parametar c, tako da se prave (PI) i (p~) sijeku;

b) za tako dobijeno c nab koordinate [acke presjeka pravih (Pd i (P2)-

y~4_z-~

x~=y-=-~=z-.
-I

73. Napisatj jednacinu prave koja sadrli tacku M J --t --t ----t veklOfU a=6i-2j-3k i sijece pravu x-I +1 z-3 (b):~32 ~~ 5
~

(_."

1, 2, -3), norrnalna je Iln

T=~--2

86. lzvesti obrazac za rastojanje izmedu dvije mimoilazne prave. 87. Izracunati rastojanje izmcdu mimoilaznih pravih. x-3 y-6 z-3 .~_~_=y+~=z+? a) (P):-4=~=~2~ (q), 8 - J 1

74. Tacke M I (2, 0, 0), M 1 (4, 1, -2) i M)(-2, 3, -5) su tjemena lrougla MIMzM). Nab jednacinu prave koja sadrzi visinu MIN trougla MIM1M).
75. Naci jednacinu prave koja sadrzi tacku MI (0, -1,3) i sijeee obje prave:

jy=z
(q)

Iz=x+ 1
0

(p):x=IH, y~-2+1t,z~J-t,

(IJJ:x~5--2t,y~-3-Ht,z~~~71

76. Naci jednaCinu prave koja sadrzi koordinatni pocetak i normalna je na x-I y z-1
pravama
(P--=-=~-

(IJJt:~:=~

z ,. tacKu Cijc rastoJanJe ' . . x ..- 8 y- 2 _""_ 88, Na nravoJ ---=--- naC! , " 8 -6

d t ae e (8 ,-, 0) iznosi 'k 7

10,

77. Nac! jednaCinu prave koja saddi tacku MI (1, - I, 2) x+ y- z+ J =0, 3x+2y+2z-1 =0 pod pravim uglom.

sijere pravu

RJE~ENJA

x-I

' 'd " x y-2 z+3 78 N ael Je naemu prave k ' " " prave -=~-=-~ oJa slJe1.;-t; 1 3 2 . x-I y+5 z-3 paralelna Je sa pravom ~-=--~=~-,
3 1
". . 79, OdredltJ prcsJccne tacke pravlh
(q~-~~---=-(p):--~~-~.--

x y 2-1 -=--=-- a 2 -I I'

58.

-2~

""

y+2 ---:1 "" z-3

-5~'"'

59. x=I+3r,y=9"1"21,Z,,,,-1+7r.
~ ., '"" _ 60. fx(21+J~3k)-

2 x-I

, ; ; k \ =(~3y_z)i+{3);;+2z})+(x-2Y Jk = 5'~ + 2~ +4k ' .I

I

3Y-2=5,

y+2

z-2

x}

z
.

-4

\2

~3

:.:_4Y2+5

x-9
6

)-'---2
3

z+1
I

3x "1' 2z= 2, x ~ 2y=4, odakle slijed! da je

x+2 y-I z-I. b) '~O=~l=~'~i'

~)
x- I
y- I

2+2

oj
.\'~!

-O~~-o~=-l

80, Odrediti presjecnu tacku pravih:

5X-2 Y +5Z+3=0 (p) { x+3y-4z-1O~0

216

(q)

{lX+ lOy-z~47~0
6x-2y+ 7z+1~0.

y_1 62. lz datih jednaCina slijedi: x",,-]-,

2-\-3

x=--2-

iIi

;: +3

-~~-~,

63. UveulfllO
f"" n. x

veklorc

~1=2i+3j.-k,

';1=1-3j+2k

Ji 5) !z d;!tih jcdnacina za ~ = dobijall10 sislcm jcJnatina 2.\ + 3y - 5 = 0, x _" Jy+ 2 =0, clje jc rjdcnjc x = I, y= 1 , IJakJc, p,ava (p) saddi tacku At! (J, 1,0), Jedllabna prave x-! y-l if) IJ kanonskom obl!ku glas) a u paramctarskolll obliku x=!+Jl, y=I-51,

;;j =

9k

P,aya

(p)

jc

paraJelna

vcklOru

-, , . I' 61~2m-31!""O p dobIJamo JCI. naLillU' ,

!1

uslova

prcsjeka

pravlll

(b)

(p)

jednaclll<]

31+18m+ ]In''''O 1'. 8'""J'" J'~d".,~ina dutnJ';JIlIO 1=,. v'" '-~ lSlslem jednatilla 'Ima rjcScnjc 1=2,
r1!"-'

-,/11,,]=

2m, Ako jc, lla pn!l1Je.r, me;;;;

.1,

3--

':"'5=:'9"'

-3, 11=6

Z c'::

91

x+1
If y- -2
2

y--2
-3

7,+3
6

&4. ,)
c)

x- -4

19

x ,- 2
74.

=---=

-I

- 4

74

51

-- 110

z=-:;I'+7
,-.

sat:crcll1O II jelioacinc, dobljamo 4x-21 -8=0, a odavde z=2x-,4 Aka prvu jcdnacllllJ pomnozai1o sa -3, pa je sabcrcmo sa drugof11 jet.!nacinom, dobijamo 8y- 14z+8'=o0, a oduvde 4 4 4 4 x- 2 y+ I ,. 1 7

75.

x
148

y+!
--~=

-,88
y

1-3 --,---

15

Imamo

sada

2x-4"'-'-7 Y +7=z, iii

1
-+ -.

-1=-7-=z, III x='21+2, )-'-"=4'1-1, z'=='l

4

76.

x x -16

2 J

-J..-i-

65. cos(i, p)=-, cosU, p)=-, cos(k, p)=-

3
--> -->

n
-->

=-----=---

r+l

,-2

59

6{), Simclrale uglova

S10 ih obrazuJll prave (PI) i (pz) 51lddc lacku M j (1,2, -7) presjeka lih pral'ih.
... -i-

x+}

15
I

,'-+

Ako
-, Sl

slal'IITlO
I,

PI,=,Zi-3j-6k
I
+
-i-,

p2~~3i.-6j'-21-;,

onda

je

1... ... I.,. .,. SI=7(Pl+P1)=7(5i-.9j+4k),

---j.

7!l

=7 (p,,~ P2)= i( - i +3j +8k). Prcma tome,jednacinc sirnetrala uglova !ito ih oblazuju prilve (PI)
x-I

),-2

2+7

(P2)

glasr

x'-'

z+7

-9

67. Tach All I Ml odred\lju jcdnu i samo jednu pravu (p) Ako.'in'l
-+

-->

-.-,

-;

j'1 vektori

', I

lsPUlljtl1 jc uslov za prcsjek dvije pravc

--x,
I,
I,

=Jo
21 1 -61 2 =
11 .-31 1 = -41 1 -' [2= -3, a odavde
}'= _

Napl5 11T1O date pl'ave u parametafskom obliku:

.,.

poJoiaja tacaka 11.11 i

---;.

M 1,

Olld~ JC prava (p)

(-XI

nosac veklora
V-'V I
YI-}'!

(1= r~ - ' 1 = (Xl -

XI)

+ (Yl z-I

(p):x=!

YI)j + (Zl -

Zl)

k Tada jednacinll

pfll\e (p) giasi ":,~,-,,,-,,,,--=---.

.',.-X I

:-ZI
21

x-I 1'-1 b) -"-""~---"

-4

+ 21t> y= - 2+1 1, Z-"= 2- 41 1, {q):x=9+61 1 , y=2+JI~, Z= -I +1 2

Rld:!Va,'\

,'I

'T'rnil sislem jcdnaCinJ, doblJ<lITIO:

z,

68.

x-J

1'+1

,~",~

= -'-.

1+1
4

-9

69, a) Pra.e su paraJelne, jer su veklOri Pl=Ji-2j+k

.... -J. '" _. --;.

-7

..

--->

...

I
~

Pl=61-4j+2k kolillearni.; b)prave su _.

4k ortogonalni; C) prare se sJjeku, jer jc

'>

".

K 11 =1'/1=-I.ona"noJe: - I, -2)

x ~ J,

I,

Z=

2, Dak!e, Iraj.ena tacka plesjeka datil! prayih Je (3.

or1ogonillne, jc, su vektori PI = i + 2j delenniu.'lll(a

+ 3k i PI = 61 + Jj -

80. S ~

da SlI pravc zadane kao presjeci rayni, koordinate pn::sjecne tacke pravil,l moraju 'cd latine zadatih ravni. To mati da Ireba rijditi sis!em od &:t'lri linearnc Jcdnacme za ovoJava I 1, 'D., bi ovaJ' sislem imao rjdcnja, treba da je clirninanla sistema Jcdnaka null sa In ncpoznu c. , Zaista, us!ov je ispunjen, jer je

t'

)Z!7

lJl

["

-2
]

jednaka nuli
-, .,.

70. a) Kako JC PI = i

+ 2j +2k j P1 "'" 3i + 2j +6k, !ada je cos (PI'

b) (5, 7, 6).

-;.

---j.

".

..

-i-

->

-.

--;.

PI' Pl 19 ... --;. 4 Pl)=--::;'~-=-; b) cos (PI' P2)=-~-'

..

-4
-I

-10
- 47

~O

10
6

-2

Ipdlp,1

21

21
81.

Rjdavaujcm bilo koje tri jednacinc ravni dolaz~~l1o do fJC c,nJa x = ,y= , vajll i telvrlu jednaCinu. DakJe, date pruve se slJcku u lath (2, 4, -I), Prava Idi u ravni (R) odredenoj sa M\ i

J .,.

<1

'''-

1 koj~ zat.!ovoljll. '

71. c=5,

(Pl te !; ravni J) odredenoj sa MI.~ (q~ PresJck ,te dVI)c

M

73. Prava (b) jc

paralelna vektoru

b=3i+2}-5k.

Jednatina !ralene prave (P) bite oblika

--+

. (R) i (S) d'J'c trazenu pravu. Imamo nR = P x M 0 I> 0 , - " , raynl,' -> ---j. ... -i~ ---j. k.' prarc J"! 4'+6k an =4i-5j+7k. Konaello je Ye tor plavca!fa ene 0-3) Do b ijamonR= )-- '1 '

M (I

1 -3) an =qxM1 M),M 1 (2 .

x-I

x+ly-2z+3

--;'-J..---;.

; "";;R x ~,=27 .1--3] + ,,',

d=l

pa jcdnaCina traiene reave gJasi

~2=J= '1--

y-2

z+1

'1-=--:1-=-'-" gdje treba odrediti vektor p",,/i +mj +nk, Iz nsJova ortogonalnosti veklora a i

218

219

! F 83. d=-'..,6
2

3. Uslov da prava (p) ]ezi ravni a, tj.

II

ravni (a) jc da je (p)ll(o:) i cia tacka

Ml E

(p) ]ezi i u

AI+Bm + C/I=O AAxl

Zl)

+ BYl + eZ I + D=O,

gdje jc {acka M J (Xl> Yl'

na pravoj (p).

ZADACI
89. Ispitati odnose izmeau pravih i ravni.

x-I y z+1 a) _~=-=~'-, x+y+5z- 7 =0;

2 3 -I x--2 y--I z-3 b)---~=-~=-~' 2x+2)'-z-3=0;

3 - 2 2

x-- 1
c)

x
koordioate tacke prodOfd prave

y-1

z- I

ravnl

90. Nab
88. Mora bili v'(~~-::~8")l+Tv=-2)I-+?=JO. {j. (x __ 8))+{'~21+72_ sfere s ccn!rom \l (acki ')(8 2 0)' J ~ _ ) ) - - 100, 'sto prcdst<lvija jcdnacinu paramclarskom obliku' t'-8;+'8 ~ pouprcl.-mkom U=IO_ Napisirno jednllCi,!lu date prave II . __ , \'_' -61-f-2 z-O te WIOI n k (81+8-8)2+(-nl+2-2)1=JOO 'd kl _ ' - '. , r (l presJe prave I sfere: dohiprno , 0 a e Je 1= -t- I Za 1 = J in1(l ~k If 1= .-1 doblj,l1TIO lacku hi) (0,8,0). -rnn tal.- U J 1(16, -4.0), 'J. za

6
z-J

2
proclire ravan

2x- y+2 z + 3 =0 .
91. IzraClinati ugao pod kojim pra va

x-I

v- 1
-I

x+z-2=0. 92. Napisati jednaCin~1 prave koja sadrii lacku M 1 (1,

ravan x+2y-3z--6=O.

~ 1,

2) i normalna je na

9.4, RAVAN I PRAVA

1.

93. Napisati jednacmu ravni koja sadf'li lacku M 1 (l, 0, 0) i nornlalna jc na pravoj
()X-~XI i'~J'I z-z :: :-~1~-=~~-;;--=---;~'

Neb je

data

prava

'. a=(I,

x-I

y+2

z,-3

m,

rl)

ravan

2~=-=--3

(a):Ax+By+Cz+D=O ' n"-(A , B , C) . U gao Izmedu prave (p) i ravni (a) dal ' je sa _.
~

94. Sastaviti jednaCinu normale povueene iz tacke P (2, 3, 1) na pravtl

---=~=-~

"

sjn<p=~=
lallnl

AJ+Bm+CII

x+1 2

y -I

z-2 3

Jl'+m'+n")A'+B'+C" Al+Bm+Cn=O

95. Napisati jednaCinll ravni koja prolazi kroz tacku Ail (0, -1,0) i sadri! pravu

Us!ov para!eloosti prave (p) i ravni. (a) gJasi Uslov nonnalnosti prave (p) j ravn! (a) glasi

2-=1=-3-'
96. Nab lackll koja Je simet riena tacki M ( - I, 0, - I)
U

x-I

z+1

odnosll na ravan

{=;=;
2. !acka prodora prave (p) i ravoi (a) nalaz! sc tako sto se napisu parametarske Jednacme prave
.
J

ABC

2x+y-z+7=0.
97. NaCi jednacinu ravni koja sadrii tacku M 1 (l, 0, 1) i pravu 2x + 3y- z- 5 = 0,

x- 3y+2z+2=O.

x y+1 z-J
z-l

98. Napisati jednacinu ravni koja sadrzi pravu -=' ~2

-=-='1

i paralelna je

x=xJ+1r, Y=Yl+mt, Z=Zj+llt

dzamdUene vrijednosti x, y, z u jednacini r,avni. Iz tako dobijene jednaCine o re J sc parametar l , a s a mlm tim I- k oordlnate prodora. . 220

.x-1
pravo]

y--l

-2~=-3=-4-'

99. Naei jednacinu ravni koja sadrii prave x y I z+l x-I Y z+2
2

-4
Sl!

-3
prave

113. Napisati jcdnaCine zajednicke normaJe pravih x-3 v-I 2-1. x 7 y-3 z--9 (I', 1-7-~'-2~--:::l' (p'):-T 2 -- I

100. Pakazati da

x-- I

-2

,-I --, {~x+ y+z=2

114. NaCi jcdnaCinu zajednicke norrna!e pravlh

pararelne j !lac I

2x+3y+4z~7

jednaCinu ravni koja ih sadr.zi.

101. Naci jcdnaCinu ravni koja sadrii pra'lu x~-2y+z-6=O, x+z-2=0, a nalazi se na [a5(ojanju 2 ad koordinatnog poCetka.

X+Y '-I~O, {Y~X { 2x+z=3 z=x+1

y+l lIS. Data je ravan x+y=O i prayc (PI) 3 pravll (p) paraJclnu dataj ravrl! j

z-3

102. Nab koordinate ortogonalne projekcije tacke M J (-- 3,7,4) oa pravll definisanu jednacinarna 2x- y+ z- I = 0, x + y- 3z+ 1 = O.
103. Nacl jednaCine ortogonalne projekcije prave
2x-4y+z+5~O

-- 2 koja sijece dale prave

i (P2)

t~:~+2
U

Ouredi!1

lackarna cije jc

rastojanje 3
116. Odr('diti rarametar

x-I
2

y+2
I

z-3
3

te,

taka da pravc
(/2)

~-=--=---

na ravan
.(11)

jx-y-z-22=0

'2X+2Y-Z--10=O

x+7

y-S 2-9 . 1 .... =--~=-4- budu paralelne 1 ooca k Jx+5),+z,-,=0 i sa rayni (S): lx ,+4,,0

104. NaCi jednacinu ortogonalne projckcije Oz-05e na rayan Ax + By+ Cz + D = 0

odrediti ravan koja ih sadrz! 117. Nab jcdnaCinu ravni koja pro!azi kroz prayu

105. Praya
x

x--I
2

J'
3

z+1
4

--.~=-.=.-----

projicira

sc

,z

tacke

A (6,5,4)

na

ravan

+- 2.1'+ 22 - 15 = O. Naci jednacinu te projekcije.

x+J 2
J'- J
=~

x- 4y- 8z+ 12 =0 gradi ugao od 45

z+2 ..--=.-106. Naci jcdnaCinu kose projekcije prave -3 4 x + 2 y + 3z -- 6 = 0 ako se projiciranje vrsi paralelno vektoru 2i + j
_~ -~ ~

..
H~

na

ravan

a 118. Odrediti iednaCinu rayni koja proJazi kroz tacku T(3, - I, 2) i paraleln je sa x-2 y+S z-I. x+1 y-l z+5 teodrcdititaCku pravama (p); '-'~--=~---'--=.~- I (q)' --"-=--S-=~~'

+ 3k .
projekcije.

-3

sirnclriCl1u koordinatnolTl pocetku

2_ odnosu na tu ravan.

107. Pra va, definisana presjekom rayni 2x ~ 3 v + 5z = 0 i 4x -I- y-- z = 0, projici fa se

--4

rx+2y+2z~3=0

fla

ravan

0)-'2

paralell10 vektoru a = i

2j +6k Naet jcdnaCinu

t19. Dale su prave I' i q: (1'1

(Jx+4y+z-(b+5)~O

X+3X+Z-4=O . ' (q) { 2x+2y--z-4=0_

108. Na pravoj presjeka ravni x + y+ z~ 2 = 0 i x + 2y~ z-- 1 =0 naCi tacku koja je podjednako udaljcna od ove dvijc ravni x+2y+z+ 1 =0 j x+2y+z~3=0. 109. Naci jednaCillu prave koja je simetricna pravoJ
l1a ravan x+2y+z-3=O.

Odrediti param'!tar b, tako da se prave fJ i q sijeku. Zatim odrediti presjek pravih (p) j (q) i jednaCinu ravoi koj;) ih saddi.

_ x-2
2

--=--=-~ U

y-I
4

z+I
3

odnosu
RJESENJA

HO. NaCi jcdnacinu pravc koja sadrii tacku MI (3,

2, -4), paralelna jc ravni

... ~ x-2 y+4 z-1 lx- 2)'~ 3z-7=0 I sljece prayu --~=~'-='-'--. 3 -2 2
111. Napisati jednacinu prave koja pripada raVUI 2x+3y-z+6=O i sijeee prave x=2t, y=t"-2, z=6t+l pod prayim ug!oll1. 112. Napisati parametarskc jcdnaCine prave koja sijcce praye
_._-

~. --. "' ~.. -, . 89. al Prava je paralelna sa. ravni, jer su vektori p "",2i + 3j - kill = i +j -1- Sk Orl()~~ual~l; b~ pn~:a _ (' ptlpa d a ravn!- "'0 I,D ("'," Al o~, I, 31 'lfipada pravoj i ravni_ Clj! su veklOri P = 31 -~ 2J + 2k _II -+ ., .. ---"I, _, ~ ~;=2r+2;-k; c) prava je ortogonalna na ravan, jer Sll vckwrl p=31 2j+k! n=61-4J+2k
La ",-,,,

90. x",,3t, y=fir+ \, z",,2t+ I; 61- 61-1 +4/ +2+ ]--+=~, 41=_-4,

koiinearn l .

f= -

I; tack<! je (- 3, - 5, ... I).

--=----.. = - 3

x+5 2

y-3 --4

z+I

... ~ -+ ---"I -+ .. _> . P-II IT 91. K"ko jc p=i - j +2k i 11=1 + k, lada JC Sin <P=~=2' I4I=J'

,/3.

IrlH

x-J

y+I

z-2

x-I

y+!

z-~2

=--.,.=-~

3 4 3x-4y+9z+ 7~O_

paralclna

je

ravDlma

3x+I2y-3z-5~O

92.

2=--=--3

93.2x+}'+3z--2=O.

222

223

94. Ravan kojoJ pripada dala lacka P i koja JC normalna na dalu pravu ima jdnacinu 2 (x - 2)-! (.1'- 3) + 3 (2 -. J )=0, lj_ 2x- y + }z -- 4 =0, Prodor dale pravc kroz dobijcnu ravan jt x- 2 y- 3 P'(- I, 0, 2) lednatina Iraicnc normale (PP') glasi' -],-=-")"'-= I

x-I
114.

16!l3
_w.-__

=_

2-11/13
-4

95.

~=MAf,

x;,

J..lh-l "",-I--]+k, ;=27+]+3k,

l

~=-'-47+5j.j.k,
HTl3

ravall (R): -4x+5y+z+D=0,

tCl.bogM1ER -4,0+ (-I)HJ+D=O. D=5:dakleimalllo:(R}:'L>.:-Sy-z-5=O,

96. Prodor normale kroz datu lacku M na dalu ravan (R)

koardmalc 1"( - J, - I, 0)_ Sada je T{XT'

y'

-,2

'7) "
97 14x+}y-j-)z-J7=O

Iz i=-nl . 1

/1

= I

dobija mo (p):

-2

aizi=-miI 1

(p')

98. !lx-6.1'-z--S=0.
99. 7x+2y+5z+3=0

~~=~.=_IO/9 = z+8/9.
4 - 4

100. x+y+z=2
101. Data prava prolazi kroz lacke (2, -- 2, 0) Ax+By+Cz+[)=O. Tadajc
I

(0, - 2, 2)_ Ncb je jcdnacma lrazt:ne ra\'nl

2A-2B+D=O,
--2B+2C+D=O,

~===2,

IVI

JA1+8l+Cl

odaklc jt A=C=O, D=28 iii A=C=-211, D=6B Prema lome, traienc ravni Sl] y+2=0 I

3 paje (Ri x+20r+7z-12=0 4 lIS, (Rl: l1x+25.1',,-21z-50=0. 0' (

2x- y+2z-6=0.
102. (2, 6, 3).
103, Onogollalrw projekcija Je prava presjeka dale r;IV!l1 I ravni koja sadrzi datu pravu i normalnct Je nJ datoj ravni: rczulla!: \3x + 4)" - 1Oz + 25 =(),2x- -- 4r+ z -t 5 = 0
X

l187'1187' 1-1-0)
4",0

1100 2500 2100\

119.

lz uslnv:t daje elimimnla mlem'J jednaka Huh, dQbljarno b=2', prcsjek pmvlh f! I 1/ Jt> S (I, I, OJ, a

104.

z-t-C
2

jednacillil ravllI koja sadrzi date prave giasl 2x+2),'-:

AC= Be: =--:::(:4- + El)

x'" 3

105.

}'--3

z-3
-~

.-=--~--.

9.5. POVRSI (POVRSINE) DRUGOG REDA

1. Jednacina sferne povrSi sa cent rom u ! ack'I C (a " b c) i poluprecnikom R glasi (x- al +(y-. bf + (;;:- cf = R2_
2. a) Neka je
II

106. Trai.cna kosa projckcija defillisana je presjekolll dale ravni i ravn'l koja sadrzi datu prllVU i paralelna je datom vektoru; rezuitat: 13x - 2y- 8z+ 25 =0, x + 2y+ 3z~ 6=0.

107. x=O, ROx+ l3y-92=0

108. (3, - 1, 0).

prostoru data kriva !inij(l. (D) koju zovemo dircktrisa (lxJdilja)

x-2 y-I z+J 109. --7- = -']4 = ~4-

kao prcsjek dvije povrsi (S,): (I), (x, y, z)~O

(S,): 1>2 (x, y, z)~O,

1l0. Nadimo ravan (R) pliraleinu sa datom ravn! (5) koja saddi datu lacku M! i sijcce dall] pravu (p) Zbog Rl!S je ;R=(J, - 2, --3)=31-2j - 3k. Sada je zbog MI ER: 3'3-2'( ~2)- 3'( -4)+ D=O, D= - 25, pa je (R): 3x- 2y- 3z- 25 =0. Dalje je pnR = Mo (8, - 8, 5), Ie je jednaCina Irazenc x-3 y+2 2+4 prave (M!Mo); -'-""'--=~-, 5 - 6 9 x-2

i vektor (1, nt, /I). Prava (G), koju zovemo ,2e1leratrisa (iwodllica), koja klizi duz krive (D), a ostaje para\clna vektoru p, opisuje povrs koja se lOve cilindricna povrS.
b)

-4
113. Jednacina ravnl {Rd koja sadrzi pravll (pd I para!clna je pravoj (Pz) glasi 2x+)'+4z-ll=0; jcdnatina ravni (R 2 ) koja sadrzi pravu (PI) i normalna je na ravan (Rd jc 5x+34y-! lz- 38 ",,0; jednacina ravni (R3) koja sadrzj pravu (Pll j normaina je na ravan (Rd jc 3x-2y-z.-6=O Zajednicka norll1ala mimoilaznih pral-'ih (PI) i (p,)jc presjek ravni (R l ) i (R J ). Njenajednacina giasl x-- I y z+3
~'-=T=~4-'

Neka prava (G) sijecc kr'tvu (D) u tackt krivoj (D). Tada je

Afl (XI' ),,, ZI)

koja sc krece po

x-x, ___ Z-Zt. ffi , "... _ _ = Y-Yt ~=~'_ .. __ , '*'1 ( XI, )1'" )-0', ~l -

<I) 2 (x I' Y1, z 1 )~O.

I m n Ove cetiri jednacine eliminacijom koordina.ta XI: )'1 i fl daju jcdn.u vezuCF)' (s, y, z)=o, gdje Sll (x,)', z) koordinate pro!zvolJne tacke na generalflSl (-, , tj.

224

na ponsi koja predstavljajednaCill1-l cilindricnc povrSf. (Specijalni slucajevi: F(s, y)~O; F(x, ,)~O; F(y, d'~O)
3. RO/aciOlIe

Xl

\!-

el dvog-ranog hiperholoida: _,,+:.,_, __ O"-=' -I' 1

(/1/1 ("2 '

i-

(obrtne) povrj'i

Rotaciona povr.s nastaje obrtanjem date krive oko koordinatne ose (kriva je 11 ravni koja sadrii 0511), taka cia svaka tack a krive opisuje kruznicu sa cent rom na [oj osi, pri cemu kruznica pripada ravni koja stoji normalno na toj

te

r) d) eliptickog paraboloida. -+=------=22, (pq> 0); P 'I

Xl

c) hlperbolickog paraboloida:
fI

-, ~2z, ([1'1>0), !J

\"

OSl.

a) Ako je jednaCina hive koja rotira F(x; y)=O, z=O, a osa rotacije je Ox, odnosno Oy osa, tada .ie jednaCina rotacione povrsi F (x, odnosIlo F (v7i~-;1, y)=O. b) Aka je jednaCina krive koja rotira F (x, z)=O, y=O, a osa rotacije Ox, odnosno Oz osa, tad a je jednacina rolacione povrsi F(x, ,1/'+z2)=0, odnosno F
~

,/yl+-z2) =

0,

ZADACI
120. Naci jednaCinu geoJl1ctl"ljskog rnjesta lac(lka c:ija su rastojanja od tacke (I, 2, 3) jednaka 5. Nati jednaCirw sfere l'ijl je cenlar
x+2y+2z+3~"0.

(.,.'/;2 +},i, 2)=0

c) AkojejednaCina krive koja rotira F(y, z)=O, a osa rotacijeje OJ', odl1Dsno

0:: osa, tada je jednaCina rotacionc povrsi F (y,

JT+- Z2) = 0,

II

tack! (I, I, 0)

koja dodlruje ravan

odnosno

F(v~r+ y', z)~O.

4. a) Neka je u proslOru data kriva linija (D) -- (direktrisa) kao prcsjek dvije povrsi

122, Ravan lJx+6y+ 10z-" 30=0 odsijeca od prvog oktan13 koordinalllog sistema

Oxyz tetraedar. Naci jednacinu sfere opisane oko tog tetraedra

Nael jednacinu sfere koja
S3(Ji-ZI

ove dvije krllz.Illcc:

(5,): <D, (x, y,

z)~O

(5,): 'D, (x, y, z)~O i tacka A (a, b, c). Prava (G) (gcneralrisa) koja klizi po krivoj (D) i prolazi kroz tacku (vrh) A opisuje povrs koja sc zove kOllllsna. b) Prava (G) sijcre krivu (D) u tack! Al (Xl' YI' ZI) koja se krece dllZ (D) 'I njena
je jcdnaCina

{ ~~+/=25 i {xl+_~.,l:16 2 "'- -3.

__

124, Nat! jcdnaCinu srere koja dodiruje ravan x+2y+2z+2=0 -- 2), a poluprecllik 30] je 1":=6
125, NaCi jednaCinu sferc ciji je centaf
U

lackl A (4, -I,

lacki C (2, 3, -!) i koja od prave

x-a
xl-~a

y-b
Yl~b

z-"c
z, c

5x--4y-j-3z+20=0,3x

4y+z-8=0 odsijeca odsjecak duzine 16

--'~='.'--~--',

2 126, NaLI rastojanje taeke A (2, - I, -- 3) od sfere x + l + Z2 .-- 4y- 6z + 12 = O.

Osim toga je
(1)1

(Xl' YI' 2,)=0,

Nati poluprecnik i centar kruznice koja je derinisana presjekom ravnl Jx+y-z-9~0, sfere (x-4)'+(y-'7)'+(z+I)'~J6, 128. Na sfer'l X2 +yl+Z2-:::::9 naci tacku kojaje najbliza ravni x+2y+2z-21=0,
129, NaCi poluprccnik i centar krU7J1icc koja je definisana presjekom ravoi Jx'-4y+12z+99~O i sfere (x-6)'+(y-81'+(z- 7)'~196,

q)l (Xl' Yl'

zd=O.

lz ove celiri jednacine e1iminaeijom koordinata XI, Yl i 2\ dobija se neka veza F(x, y, z)=O, koja predstavljajednaCinu konusne povrsi (gdjc su x, y, z koordinatc proizvoljne tacke na generatrisi ((1), Ij. na povrsi).

5. Algebarske povrsi drugog reda su povrSi dellnisane algebarskom jednacinom

drugog reda

130. Nati jednaCinu sfere koja saddi tacku A (1, I, 1) i kruzuicu definisallu jedna-

60ama Y+i+r+4x-2y+ 10z--6=0 i x+4y+z-3=0.

Ax' + By' +

C,' + 2Dxy+ 2Eyz + 2Fxz + 2Gx + 2Iiy+2Kz + L~O,

x2

Kanorlski obi lei jednacina povr!;i drugog red a S1l, na primjer:

a) clJpsoida: 2+2+-1= I abc

b) jcdnogranog hiperbo!oiJa: - 2 a 226

22

131. Sastaviti jednaCinu ravni koja dodiruje sferu .xl + I +r- lOx +2y+26z-113 0:=0, . x+5 y-l z+13 , x+7_y+l_z-8 a parale1na Je sa pravama -"-",,".. =~-...-=-~-- 1 --'~----~-----. 2 . -J 2 J -2 0
132, Date su tacke A(5, 4,-6), B(9, -,4,2) i C(-I, -5,6), Ov']e sfere poluprecnika 2 dodiruju sirnctralnu raVail duzi AS. Na pravoJ AC naJazc se
srcdista tih sfera. Naci jednaCine sfrra.
1_"

x2

+_. 1/

'"~ =

Z2

CZ

I;

227

133. Kroz pravu definisanu jednaclOarna 8x ~ ! ly+ 8z'~ 30 = 0 i x -- y-- 2z = 0 ci ravni koje ce dodirivati sfent X2 + / +;;2 +2x- 6y +4z- 15 =0.
134. Kroz
Xl

POYU-

144. Odredili jednaCinu konusne povrsi cija

Stl

direk[risa (D)

vrh u t<J.cki A:

+ l + Z2 +

tackc

presjcka prave x=Jt+ I, }'=6t--4, z,,-,,4t-t-6 I sfere lOx - 6,v- 87 = 0 povuCi ravni koje ce dodlrivati datu S'fCfU.

aj

(Dj4x'+9y'~J6,z~O,A(O,O,2);

c) (D))"~2px,z~O,A(O,O, I).
145. NaCi jednacinu konusne povrsi sa vrhorn u lacki A (3, --1, .- 2) fija je vodtlja

135. Napisati jednaCinll sfere koja prolazi kroz krug x 2 + i - I I =0, z=O I dodirllje
ravan x--!-.\'+7-5=O,
136. Odrcditt jcdnaCinll cilmdricne povrsi ako Sl! gcneralrisa (G) i cjircktrisa (D) zadani:
y z a) (G):2,o-i~I'

data jednaCinama x- y+z=O i x}'+J1---

ZZ

= I

146. Naci jednacinu konusnc povrsi sa vrhoJTl u tacki A (1,1, I) cip je \Iodilja data

(D):2x'~y, z=o;

jednacinarna X 2 +y2=1 i x+y+z=O.

t , 'onllsnc povrs sa vr I lOn1 u koordinatnom pocetku cija je 147. Nab jednacinu k vodilj~ data jednacinama x 2 _z1 =liy=l.

b) (G) paralelne vektofu ~=7 +j + ",', (D) x 2 + y2 = I, 2=0;

c) (D) y2 + Z2 -

= 0, x -

2z =0, a generatrisa okomit a na ravan dircktrise (D);

d) (D) (x-I)'+(y+3)'+(z-2j'=25, x+),--z+2=0, a (G) paralelna sa osom Ox;

e) (G) paraldna vektQru

;;= T+J+ k,

(D) x + y+ 2 = 0, x 2 -

y2

= z.

148. Napisati jednaiSinu kruznog konusa is!ji je vrh u koordinatnom pocetku, osa mll .Ie z-osa, a prolazi kroz tacku M (3,4,5)

137. Saslavili jcdnacinu cilindricne povrsine opisane oka lapte njena generatrisa (G) zaklapa jednake uglove sa osama.
.,~,

xl

+ i + Z2 =

1, ako

149. lz koordinatnog pocetka povucene su tangentc na sferu x + yl +;:1 + 4'(~ 2y- 6z + 5 =0. Naei jednacinu geornetrijskog mjesta svih tih rangenat?!
150. Nab jednacinll konusne povrsi sa 'Tholll voclilja kriva data jcdnaCinama:
II

138. Naei jednacl!1lJ cilindricne povrsl Cija je izvodnica paralelna sa vcktorom -, oJa=3i+2j+k, a njena vodiljaje krllznica x 2 +)'2+z1=I, y=Z

koordinarnom poccrku Cija JC

x=osintcost, y=asin 2 l, z=acost.

139. Naci jednacinu cilindricne povrsi Cija je izvodnlca pdralclna sa pravom presjeka ravni 2x+3y+z=O i x+),--2z+I=0, a njcna vodiljajc clipsa deunisana
jednaCinama x2+4r-4y=O, z=O.
140. NaCi jednaCinu cilindricnc povrs! Cije su izvodnice parale!ne pravoj X=y=Z, a njena vodiUa je kriva x =2r + I, y= arc sin t, z = t. 141. Kruzni cilindar sadrZi tacku M] (2, - 1, 1), a osa mu je prava

15!. Vrh konllsne

POVrSi jc U lacki A(I, 2, 4), a izvodnlCe IllU grade 5,1 ravnJ 2x+2Y+2=0 lIgao od 45. Nati jednaCinu tog konusa.

152, Dat je konus 4x2+Sr-zz-8x-IOy+4z+S=0. Na~i jccinac,ine izvodnica

konusa koje pro!aze hoz (<leke presjeka datog konllsa poeetka 0(0,0,0) na /"avan px+Qy+z=2, gdje
p
I

prave x=y=z-S.

153, Nati jednacinu geomctrijskog mjesta ortogo~alnih ~rojckcij~ koordinatnog

SlI I

q realm parametfl,

=-,- =-,~ Napisati jednaCinll tog cilindra.

142. Naei jednacinu rolacione povrsi koja naslajc na s!ijedeci nacin:

y+2 -2

z-2 I

154, NacijcdnaCinu one povrsi cije su tacke dvaput dalje od ravni x taeke M (2. 0, 0).
155. Naci jednaCinu onc povrsi

8=0 nego od

cUe

Sli

a) obnanjem hive. x 2 +21 -- 3.1 - 6=0, y=O oko z-ose (x-ose); b) obrtanjem kruznice (x-xjF+r=r\ (O<r<xd, y=O oko z-ose; c) obrtanjem parabolc oko ose simetrijc;
. d) o brtanJcm e IIpse )" b2

oel ravni 4x-I=O. 0) i ravni y.+ I = O.

tacke dvaput dalje od tackc lvf (l, 0, 0) nego .

156. Nati jeelnacinu one povrsi rije su {aeke podjednako udaJjcne od taeke M (0, I,

z' 1 +~= ,x=O oko

z-Ose (y-osc);

157. Ispitati koje su povrsi predstavljene sljedecim jednacinama:

a) x2+4l+9r-2x-16y~19=O;
b) 4X2+y2_z2_2y_4z_7=O;

e) obrtanjcm rarabole Z=X2, y=O oko z-ose.

143. Naci jednaCinc obrtnih povrsi koje nastaju obrlanjem prave x=y=z aka: a) x~ose; b) y-ose; c) z-ose.

c) 4X2_l~9zz+8x+2y+362

69=0;

d) 9x'+4/-z'-18x-l<iy+6z+16=0;

228

f)

'(2+Z1_

2y+2z+, 1 =0;

g) 2X2-31'2_4x+6y __ 2z~S~();

III x 2 +2x +4y-3z-+-S=O.

x- I y-- I 158. Na(;i lacke presjeka elipsoida x 2 +2}.2+4z 2 =2 i prave ---=-~
,,/2
a=-- Za koje a je prava tangenta eJipsoida?

nt
z
a za

6x-7y+6z-7(l=O.

135. Centar sfcre C(O, 0, C)EOZ, a jednacilla norm.lie na ravan 1I dodll!loj lacki sTere I dale ravni gla>]

~"=~==--=~~=1,
I 1 I

lj. X=I, y=l, Z=I+C_ Tacka Jodll-a N illla koordmale N (/,

1. /-i-c),

Mora bill

N(:= CM,

gdje (atka At pripada datoj krlll:llici, npr. M (.,./11. o. 0), !z gornjeg u510va dobljamo (l+I'+I'=I!+c 2, a s druge s[rane je l+l+l+C-5=O, IJ c=5-31 Sada dobij:lIllO '31" = I I ,-(5-- 3rf, a odarde 11 =2, 12 = 3, odnos!)o (I = I, (1 = ~4 a R; ",,31;, R; = JI~. lj R~ = 12. R~ = 27, Dak!e, HTI<lrno dvije sfne. Xl -1_\.1 + (z+ 1)1 = 12 I ,,"(I + ,~.1 +(z+4)1 ",27
Jednacilla
Y~y

RJESENJA 110. Sfera (x_Ij2 j (y._2)2+(z_3)2=25

11(. (x-JI 1 +{y_l)l+T=4.

136. a)

x-,:

prave (G) kl'oz prOIZ\0!jIlU latku At !la c:ilIIlUIICrlUJ povrsl je (G) Z-z _ - --__ = _ " , gdje su X, Y, Z tekuce koordiuate praye (G). Dobljalllo X = 21 -I- x, r = (+ y,

I
7-:=1 f-z, a
IZ

1
us)ova 2",,0, 1+2=0, t=

Ill. Sfera kOJa jc oplsana ako Iwacdra sadrii lackc (0,0,0,), (2, 0, 0), (0, 5, 0), (0,0, J), Neka JC (x __ al" + (.I' - bf + (? - e)" =,-1 j<'dnilCIllJ {raltut skrc_ Tada je a~ +f;l +c 2 (2 _ a)2 +b2 +c1 ~ rl.

""r,
2

2. ['oSlO prava (G) sljete (D). Itllamo 2(21+"xf=l; y. X-x )-y 2,-z otinosno 8z 1 -8zx+2x 2+z-y=O; b)ima!ll() (G); - - , , , , -.. --=-~-=r, odnosno X=I+X,

(/ --I- (5 _/2 'i-- ('" =

r".

<1"

+ b + P -- e)l =

r~,

odakle je

<1

= I, b

=~, e = ~ i r =~-/38. lednac:na Uazenc

2 2

1 I I Z = I + 2, gdje su (x, y, z) koordinate proizl-'o)jne tatke na pravoj (G), a (X, Y, Z) Sll lekuec koordmate prave (G), [Z uslova Z=O (jobljallIo t= z. a iz X2 + }'l = I dob'Jalll(J j~dllaciHU

r=

+ y,

skre glasi

(1-.

11'+

- ,-, 18 (.1'-2'5)' +(z-;) =-~.

Indene ciiillJIICIlC povrSi (X __ Z)2+(y Z= :11+2, )'1+(1_21)2 ___ (1+\)=0

z)l=l: c)(G):
Ie

X-x=!~=Z.-2_=I=-~X=I+X.
I 0 - 2
22 -- X

t'=y.

123. ).:"+).1+(2+2)2=41.
124. Celllar srerr nill:lli se nJ pI;Jvoj x=t+4, y""2r-~ I, z=2t-2, koja sadrzi tach A i llormaluaje na dato) ravrll, Iz uslova da lastojanje i{rnedu la-caka (1+4, 2t,-I, 2(-2) i (4, -I, --2) bude 6, dub'0am0 da je 1 = 2, pa je cenlar sfere iii U lacki (6, 3, 2) iii u tacki (2, 5, -- 6). Dakle, imamu dvije sfere sa da10m o50binom, clJe su jeJnaCinc (x- 6)1 -I- (y~ 3):1 +(z~2f = 36, (x-2)"--!-(r+S? +(2+6i-=36
125. Nalazeci raslojanje date tacke Cod date pra\'e, dobijilllH; (x- 2? --)- (y~ 3f +(z+ 1)2 =289,

l+x-2(-21+-:)=0,

tj

1=

te

konai',JlO

r' +

(:-::/.:::y

(?z

':4~~)=O;

d) (G)

~1-'~=;---:::=~-~ I = I=X

=[

+_X,

Y = y,

Z =2,

U-+x

H-x+y-z-l-2=O=c=:-2-y-x. i konacno (Z_3_y)l--)I I I +(\'- 2)1+{z_2)l=25; e) 9(2x-Y--2J2~-9(2y'--x-zY=3(2:.-x-r). tj_ xl--rl_2xz+2yz+

1);+(J-2r+(z-2)1~-"25 te

, .\ +- y ,- 2z = 0
137. Ie; I I
[=

prcd.>!a 'llja (mzenu Lil IIl(lI iCHU pows tJ X""x+l, )'=),+1, Z=z+1. a it uslova X

U6, Dala Jednacinil moze se naplsati U obliku

lacki C (0, 2, 3) i poluprecnikom
f=

Xl

+ (y- 2)2 +(z~ 3)2= I

i preds/avlja sfelu sa cenlrom u

I. Rastojanje d tacke A od date sferc je d= A(~ _ f = 6,

+ Y-f-Z=()

dobijamo

. x-4 y--7 2+1 127. 1 atka prodora prave -~--=.~-=~~ i date ravni je centar kruznice. Iz ovog uslova slijedi daje 3 ! -I cenlar kruznice u !acki (I, 6, 0), Njen poluprecllikje r=5.
128. (1, 2, 2)

--3(x+ Y -t-z).
y)<=9

+{2z-x

138. (x-3y+JZ)"+2(y~-2z)1=1.

129. KruzllIcu sa cent rom u (aeki (3, 12.

5) I p01.upreClllkoHl

3)i

139. (x -- 7Z)1 +4 (y+ 5Z)l =4y+ 20z

130_ Jednutllla sfera koje sadr:!e datu kruInicu gJasi + T +i + 4x -- 2y + 10;:- 6+ A (x+4{+z-3J=0. Kako lraiena sfera sadrzi i tacku (I, I, I), tadaje A= -3, pa Ce njenajednaCina bIll x +r+z1+;;:-14y+7z+3=0.
131. Sfera ima jcJnacillu
gi<:lSI

14U. z+! =x-sin(x+y-2z-1)

141. Kruzlli cilindar je geomctrijsko nljeslo tacaka koje su od date prave udaljene Z<J ,'3: rezult,\l (h + 3y+4Y + (x- 3z+5)1 +{y+ 2z- 2f =42
142. 01-.:0

~=(2;-3;+2k)x(31-2j+0k)=41--6;+5k. Sadaje (R): 4x+6y+5z+D=O. Da bismo odredili D, nallimo probodi~le prave (P) koja prolazi krozcentar sfere (5, - I, -13), a flomlalna je x,-5 y+l z-+!3 na r,Han (R): dobijamo (p): --4=--6-='''-~5~=t, tj, x~4t+5, y,,=6t~ I, z=51-13 te

!x- 5)2 + {J'+ 1)2 + (z --)- lJ)2 "" 308. VeklOr nonnale ravni koja sadrii dale prave

.~-()se, f(x, z)=X}_3Z1~6,f('/Xl--!:-?, z)=oxl+rl-3r-6""O: oko x-ose:f(x,J>~l)",

'" Xl __ 3 (/ +Zl)_ 6 =0; b) rotaciorla pons je torus ~ija je jednacina {..,I~-+ y-l ~ XI )l + Z2 =,.-2 iii (\' + r'+ ::" + xi-?Y =41~ (_>? + y.l )'. c) parabola u !Jvlli xOz sa osom Ox. tjcmenom 0 i par~llIetrolll
ZumjeJlOnl .\ sa ,/x2 + dobijalllo l.1 jednatinu rolacione povdi r=2pJ;1+i iIi z4_4 pl(X 1 +).1)=O: d) oka z-ose: zamjenjujuti y sa ,/~l'+7 dobija se '(1+/ Zl , _ ,"~~ )-'2 xl+r , ..---~ +-,- = !; oko y-ose: zamjellJuJuci z sa ,i.rl + Zl dobija se - +~--= I: e) jeJnJtina obrtne

(411 + (61)) f- (51)~ = 308=t = 2 Dakle, imamo Td-J, -13, -23) i T~ (13, II, -3) T) ER=D=205, a 1iER=D= 103_ Trazeoe ravni Sli (R,j: 4x+6y--)-5z+205=0 i (R~): 4x+6y+5z- 103=0.
132. (x-J)l+(y-lf +(z+2?=4, {X __ l)l+ (y+2)<+(z_2)l""4

2p iflla jcJrlilCinu

r = 2px_

b1

133. 2x- 3y+4z- JO=O j 3x-4Y-l-2z - ]0=0

povrsi je x 2 -+ l

=;

i predstavlja obrlni paraboloid

230
231

144. a) Ncb JC web M(x, y. z) on ponsl lrnarno (G): Z = (z 2)1 + 2 POSl0 (G) sijece (D), imamo 4 (X!)l
-j-

x -0
x-O

-"-=--------'-=~--~""1,

Y-O

Z--2
z-2

Ij_ A'=XI, Y=-p,

.1'-0

predS1aYlja dvograni hiperholoid sa sfedi~(em U lacb (-I, I, 2) I pnluo:;arna a=3, 11=6 I (=2. (x- 1)2 (y~2)1 (1 __ 3)' d) data jednatina se svodi na oblik _ _ _ +__________ ~_=O; e) data jednM'lna se svodi na

9 (yl)l

.16, Z =0, (z - 2) I -1- 2 =0,

JC 4x 1 -I- 9l- 9 (1 - 2)1 = 0 Jednatin:t trazene konusne povfsi; b) im3Jl]O (G); X =- xl, Y = (.1' - b) I + Ii,

,-

"

.16

- b (I'I)2 {xl)l Z=ZI, Ie iz Y=O dobijamo 1=~"~', odJlosno iz ---,,-----=1 dobijamo jednacinu trazcne y-b

il'

Xl

(y_b)l

Zl

konllsne POVfSl -+~------~O, c) imamo (G) X=XI, Y=I'I, Z=I(.> 1)-1-1 at h1 c1 --I dohij;jJllp >; = -,,-- Ie (ye)l = 21'XI, odnosno )'2 = 2px (:;: - i)' prcd')tavlp trazenu fhWrS

a iz 2=0

oblik (x- 2)1 +4 (y+ l)~ ~ 2 (z+ 2)=0 i prcrlsI3vlja cliplitki pMabo)oid sa l)cmenom u l:\cki (2, - I, _ 2), II Cija jc osa paraJelna sa l-osorn; f) d;;(a jednJcina svodi se nil oblik ).! + (':-1- I f - 2 r ",0 i predstavlja ohrlni paraboloid oko yose sa tjCIllnOm II_tack! to, 0,_ - ,I); g) data J~dnabnG $Yodl $\' na oblik 2(x-l)I-3(y- 1)2_2(l+2)",,0 ! predstilvlJil hlpnDoilck! pMabo!o:d sa IJemenom lJ tacki (I, I, ,- 2), a bja je osa definisana jcdnac:nama X= I I Y= I; h) data jt'Jm/m3 prerlstavlJil paraboliCki cilindar cije Sll izvodnicc para!clne pravoJ x=O, x+2y~Jz=O. a \'(')(jI1J3 1llU JC parabola x 1 +2x-I-4y+5=O, z=O

2-1

158. Naplslmo jcdnacin\l date prave

145, (G)-

3 Y+I Z+2 x":-3=;+!=~2=t, 11_ X=(x- 3)1+3, Y=(y+I)I-- I, Z=(z+2)1--2

2

II parametarskom obliku: x= I -1-1, Y= 1 +1, Z=()[, U\'r~[~\-'aj\lci [e ,vrijednosti x, Y , . , b ( I ) ' --I- 211 -1-1 )' + 4a Ztl~1 , 0dna sno ! Z u Jednatmu datog ellpsoltia, do !jarno -1-1 -_ O+4( 2 )t l +6/+ I ",,0, iz koje dohijamo da je

-3,j~
3 +411"
Za

jednaCine X _. Y + Z = 0 da je 1=---------, a iz jednacine Xl + yZ - Zl = 1 tr:tzenu jednacinu 2-x+y-- z kOl1usne povrsi (x_3Y-l-3z)2+(x+Y-l-z)I_4(x_y-l-2z)1=(2_x+y_zll iii 3x1 5l+7z'-- 6xy + J()xz- 2Y1 - 4x +4y- 4;: + 4 = 0

a=4~

dobijamo dvijc vrijcdnosli I J = .. 1,11

"'-5

Odgovaraju(;e lacke rresjeka sO"

146, (2x- J'-

Z)l

+ (x-

2y+z)~=

(x+ y-l-1- 3)1

xl=I--I=O, Yl=I~I=O. zl,~-{-I)o==--.IJ AJJ(Q, 0, 2 2

'--i'2

Yl= I

21= 148, xl+l=Zl

149. Geornelrij'iko ITljesto tangenata je konusna povrS, CiJJ.ic w,ddl'l kruinica deiinisan<1 jdll:d-iila:ll~l x2 + /+;f4x- 2y~6z+5=O i 2x- y- 3z+S=(); re2l1llat- ):1+4/_4z1 +4xY-l- 12xz 6yz=O 150. /1,=).1(;.:1+),,) 151. 2 (2x+ 2Y-I'Z- 10)1 =9 [(x- J)l

"'.~2 (_~)=

10' Ij

Ml(~' -{~)
Ii

i,

Ako je daw prav;ltangenla clirsc,"la, mora bill

(1

=11,

odnosno 6_4a l =0, a odavdc (1= ~2

+ (y- 2)1 + (1- 4),J

y"-I

-....-=-_-.
I

z-2

153. JednaCina pravc koja prolazi hoz koordinatni pocelak I S!Ojl norrnaJno 1lZ1 ravnl px+qy+z=2 x y z
glasi -=-=-. Koordinutc tucke prodonl 1e prave 1 d,l1e ravni su: p q I

2p
x~---

1 +p]+q~

..--; Y=-----; z=-_---_

I+v'+ql
I +V+ql

2q

Eliminacijom paramclara p j iz prelhodnih jednaCina dobijamo jcdnaCirm:2+ r+(z-I)-2 "" I, koja predstavlja geomelrijsko mjcslo onogonalnih projekcija koordinalnog po&tka na datu ravan.

154. Elipsoid -~+-+--"" L 16 \2 12

155. Dvograni hiperboloid 12:2- 4y2 - 4z~ = 3. 156. Kruzni paraboloid :2 + z2.=4Y.

x'_

"

157. a) Data jednaCina se maZe Iransformisati

e)ipsoid sa sredi~lem

lJ

oblik

36 9 4 u tack! (I. 2. 0) i poluosama (1=6, b=3 i c=2; b) datu jednacina se svodi na

hipcrboloid sa srcdi~tem u tacki (0, I, .. 2) I

---+----+--= J,

(X-l)2

(y-2f

odaklc sc v!di da je !O

oblik

]+--4----4-"-= I i predstavlja jednograni

x'

(y-It

(H2Y

poluosama a"" I, b",,2 i c=2; c) data jednacina se svodi na obIt\.: - - - - - - - - --_= 1 I

(x+l)~

{y-If

(Z_2)l

36

232

10. INTE:GRALNI RACUN

1.1

' dx J

_____ = ShlX

__

clhx+C

14

IS

16.

J -~a 1 _x2

=11" 2

10+X 1+ C
(j-X

(a+-O)~

10.1. NEODREDENI INTEGRAL [ NJEGOVE OSOBINE

1. Primitint/a fimkcija. Neka je funkcija I(x) dcfinisana na intervalu (a, h). Za ncprekidnu funkciju F (x), defillisanu fla integralu (a, b) kaze sc da je primitivnajimkcija funkcijcf(x) ako je F' (x)=j(x) za svako xe(a, b).

7 \llACI _.. .
L

2. NeodredclJi integral. Nekaje F(x) primitivna funkcija funkcijej(x) na interv;1~ !ll (0, b). Neodredeni integral funkcijef(x) oa intervalu (a, b) zove se skup svih funkcija oblika F (x) + C i pise 51;'
j!(x)clx=F (x)+ C', gdje JC C proizvoljna konstanta.
3. OSllOlme osobirlc rIcodredellog i//fcgm/a. Neb funkcije I(x) j 9 (x) 111laju neodredene illtegralc na lO{crva!u (a, b). Tada je:

-, Udredlll

- ., r k ['(')1' k,"ej'('d-'- definisanuna'lfllervaiu(O, pnrDltJV1ll1 un ciJu . x un clj _ . - \:'

,,_' se anulnaJu

+0:::), koja zadovoljava uslov F(J)= I

2. Odrcdl1i primillVl1U funkciju F(x) funkcija: > b)j' (,)-sinx' c) /~(x)=cosx, a) I x =e , 1 ", .

x.cO, I} koje je F(lJ)~O Koris[~Ci osnovIlC osobine neodredenog inlegrala I lablicll intcgrala elclllcnlar-

J ()

kOJI

II

tacki

7"'

nih funkcij3, izracllllali slijedece jntcgrale:

a) d fjlx)dxj=J(x)dx'*:
b) JdJ(x)~I(x)+C":

c)

JAJ(x)dx=A jJ(x)dx, (A ~'constjO):

3,

(1) f[j(x)g(x)]dx=jJ(x)dxjg(x)dx

f-'(5 dx
\'_d~
v

4.

J",/-;dX.
dx .I'~~v;;

5. ~r-~~ dx. ,/x \,iX

vx

4. Tahlka i!llegraia elemell/amih jimkclja

I

1X =X+C;

x"" 2. f x"dx ~~- -}- C, (n I!+l

4. lrdx=r+c:

oF

I):

6,

7.

8. I(J'-4'ldX

",I X

1. fdX -:;-=In\x \+C:(xjO):

9.

fY+3~dX

5.

f (ldx;;::'~.+C, a'
In a

(1 ja>O);

6. fSin x dx =-". cosx + C;

12.

7. fCOSXUx=o=:SillX+C;

8.
10.

f ---=tgx+C; dx
cos 2 x
15.

r:

10.

JY+_~mi&,SX-l

dx.

II .

Ji&~ I dx
ltg'xdx

I
)2

dX

13.

(2x- sin.x +4cos x) dx.

14.

9.

f-~~~""= ~-ctgx+C;
SI01X

fShXdX=ChX+C;

r ~ ~~~;x-;inx elx.
cos 2x

16.

I~+ 2x_vl -.-"- d x

.,/1- Xl

r:--

17.

Jlh

XdX.

II. fell x dx = sh x + C;

12.

dx -,-=thx+C; ell x

18.

IClh1Xdx.
f"'+~dX
c"+ I

19.

I;j~1l2
2

x1co;x-.;dX.

".0.

I(2X + I)"

dx.
235

lzraz F (x) -I- C (reba pf ihvalili kao sku p {ll) (x))(]) (."1:)= r (x) + C !\t' (x) = f(x)J, ali se zbog kral kate zapisivanja IsplislaJu odgovarajuce zagrade Vrijedi iSla kao u prelhodnoj primjedbi

21.

22.

I~d' x + I ""

23,

f"+X-2 : xl+~i-dX"

234

RJESENJA

Izracunali in!egra1e:
I. Neprckidna runkcija F(.\)", 1 -I- In \ E:C -f in \. CE R;. definisana na lJl!crva]lI {O, -1--_,1_), primili\'J1:j

I I je fUIlKCijll funkcije f(x)=-, dd!nisanc nil intervalu (0, + 0::;), jer je F' (x)=f(x)=-.- za svako
XE(O, +w)
x

25. f l5 - 2X)9 dx

26.

f"hx -:-~3 dx.

"

27.

<Ix . x + 5'

2. il)F(x)=('A~!, b)F(x)=I~cosx;c)F(x)=slOx
I 3. - \ 0 oj-( '

4.-xvx+C

1-

6. _~/>:3+C J
I

4 -

28.
7,

fe-~XdX
dx

29. ISin (2x + J) dx

30. a)

c
31.

f +cns x f
dx

. b)

dx .~.xl.

+9

8.

3~

1<
In 4

,-~~ ~.~

+ c.

In 3

9.

"--~-~--+C

3'ln3

2'ln2

10.

__

.3_(
+----~-('.'r +C In5 5 51112 2,

13. x"+cosx+4sinx+C

J
5

32.

+4

f"\,/3 -x r:C~:~--l'
"1
x

33. Jx lx'

13)13dx.

34.
37.

IS. sinx~cosx+c.

16. arcsin_>:+xl+C
21.
I'h-I"+X+C

18.

~--

cllu+C.

19. tgx-cIgx-I'C

22. -x~~x+arclgx+C J

x'
23. T,-2arcI g x-t-C

fxlo x' dx
gXdX .

35. J-Sin l - 2 dX. 2

x

36. fSin3xcos3XdX.

38.

f~~dX X4+ t

39.

f~<- x!nx

40.

fc~.~~~dX.
smx+x

41.

f;~~;x '
Jel8PX Ipf O ).
~Inxln~~'
dx

42.

,/1- xi (} ~~'~i~~~ .

dx

10.2. JNTEGRACIJA METODOM ZAMJENE. PARCIJALNAJNTEGRACIJA

1. Nckaje funkcija* x=(p(t) ncprekidna kno i njen izvod lp'(r) na intervalu E) i neka ona ima inverzilu funkciju <.p -- 1 (x) oa 10m intervalu, Ako jc funkcija f{x) neprckidna oa intcrvalu 1:."',.. = 4) (E,), onda jc

43.

Jc~~x~; .

44. J ~T+3dx x 47.

45. J --dx c" c" + 1 48.

46. JtgpXdX, (PfO).

Jlh dx
x

ffl\)dX~ Jf[~)(t)lq/(l)dl'
!j,

49. fClh x dx.

50. J

51.

fj~~~-;'
Je'dx
eh
I

2. Neka su funkcije lI=u(x) i v=v(x) dcfiolsanc na inlcrvaJu E i neka one imaju neprekidoe izvode** u' (x) i II' (x) na 10m intcrvalu. Tadn vazi pravilo 0 parcijalnoj (djclimicnoj) inlegraciji

JA~ dx. l+x 55. VdX sinxz'

52.

I-x

53.

J x'dx
~
2

Z/x 3 +"\"

54.

+ l'
+X2

56.

f~~-~, sio x

57. farctgX)'dX.
60.

f"dV=lvZADACI 24. Ako je

}dll.
(afO)

58,

farc sin x. dx,

j1-x'
a) fSin 2 x dx c) JSin 4 xdx

59.

fxc .,2 d x.
b)

f~~x'

JJ(X)dX='~(X)+C' pokazall da je

61. Provjeriti:

=~ (x sin xcos x) + C;
=~ (l2x 32
32

fCDS' X dx =~ (x + sin x cos x) + C;

Vlax+b)dx=;F(lIx+b)'fC,
UsJoyi leoreme so sarno dovoljni, a nisu .. Vrijedi ista primjcdba blO U leoremi IU
!

8 sin 2x + sin4x)+ C;

potrebni

eI) fcos 4 x dx

=~" (12x + Rsin 2x + sin 4x)+ C.

62. Koristeb se ronllulama: sin

f'Y

I cos qx =- [sin (p - (1) x

izracuna!1 neodredcnc Il1legrale.

+ sin (p + q) x],
91.
cos (p

JC,2

Inx

dx.

92.

f~Jl-~_~dX.
~e"

sinpx sinqx =- [cos (p- q)x

93.

:~(I~'~-2.~i~i-)

In x dx

+- q)x],
94.

I . cos px cos qx =-- [cos (p- q) x +C05 (p + q)x I.

JSi!1 3x dx
I X

95. JcoS 5

xdx

96. JSi!lln, 1X dx

2.

izracunati neodn~aene integrale: a) Jsin3xcosxdx;

C) Jcos3xcos4xdx;

97. fcos2n-,

dx

98. J cos n X sin 2x dx.

99. JSill 4 _yeos 3 xdx. 102. ft gJ x dx

b) JSin3xsin5xdx; d) Jcosxcas2xcos5xdx.

Oovoaenjem kvadratnog lrinoma na kanonski oblik, izracunati slijedece in!egrale: 63.

lOll.

" sin x

fcos.l x ---dx. 4

101.

f~~~~~-:
Sill

dx,

66.

f
r'

r JX

-,-'~--.

dx +px+q clx

64.

JX2(~;'~'

65.

J~,~l;~~..

103.

;T;;--.;~l~

dx

4C05 2 x

104.

(,,/ a~~~;:l '~_ :-- ~\_ d_y

~

l----------:-""---

,/ I ____\2

105.

J~~~\/i-- x 2

2X2

+ x -.~ 3
dx

67.

J
~

x2

clx +4.\>-l~

68.
71.

J4~2_d~<: + "
J/~=. ,,/2x-x
2

106.

~x,,!l-'-x

rI'

d :-,.

I07.

J~2'-'.14--x . ~~'~-"_ ----2 ).

~ ~!x2~-!dx.

Izracuna!i neodredene integrale:

69.

72.

J,,/~~~~'b;-+~~
~-i2':~2 -1~3~'
dx

70.

r.cJ::,= \,/X+X2

108.

x+5
+4

dx.

109.

4x- 7

110.

73.

r-'~r-_;X _--; ",2x -x+>-

74.

L4~d2:~~
77.

r~I

X+ I
Xl

-f~~~--1~-'1 dx

111.

Pogodnom smjenom date integralc svesti na tablicne i izracllnati ill:

5 -- 2x

,,'J

+ 2;.;--

dx.

112.

J::-i?X::~T

.
116.

113. J

~'1 +-;=~\2

xcix

Primjenom mclode parcijalne iJllcgracije, izracunali integra!e:

75.
x'

76.

114. JIU x dx

115. JXlnXdX 118. JCOS(1flX)dX.

JX~lnXdX (--It-aER).

78.

-;:=dx. .r ,,/x- 2

79.

80.

8t.

f,/~+TdX

82.

83.

J v J

clx 117. JXCOSXdX.

~/l ~-e" .
(--

119. p(~ cos 2 x . 122. JX.YdX 125. J(XSinX):ldx.

I +x' ----clx.
X4

120. JarctgxdX123. J x cos 3x dx.

121. Jx 1 SinXdX_
124. Jx 2 e h dX

84.

85.

86.

126.
87.
88. 89.

J(X 2+I)e "1x dx.

127. JxarctgxdX.
130. Jarctg,j;:dX.

128.

Jarccosx

JJx'+k'.

ox

--=-dx. JI +x

129. JxnlnXdX.

131. JarCCOSXdX.

132.

-2----' dx.
x

are sin x

134.

J(ln x)' cix

239

Jzracunarj neodredene integrale:

135.

47.

~llllsinpxl+C.
p

48. In chx+C 53. _~j(x3+1j1+C

2 1,---

p!.:,.~~~~dX.
x"

fXarCfgX dx. . __ 136. .

~,/I+x2

137.

,.-";Ie )' dx

nx

54. arclgc'-t-C
~I

138.

Ix 2 1n "--. dx. I~x

1+,
~

139. JefUsinbxdx,
142. J,/i.;-2 + k dx,

140.

IeQ.\ cos bx dx.

J

56.

-I-C
Sin X

58. -(arcsinxr+C 2
I =i (sin 2x -I- sin 4x). imamo

60.

Inx

~+C

62. a) Pofazcb od idcn!itela sin 3xcos x

141.

rarcsinx -----dx. {I- X 2 )3 12

143.

..../x2 +2x-1 dx.

~-----

144. JcoSX.JCOS2;dX.

145.

re -, cos' dx. x
i pjO;

sin 3xcosxdx=-

If

(sin2x+sin4x)dx=~cos2x--cos4x+C;

~I
4

146. JSin (!nx)dx.

I b) 16(4sin2x-sin8x)-I-C

I c) !"4(7sinx-t-sin7x)+C;

147. Izvesli rekurentnu ronnulu za izracunavanje ncodredcnog integrala:

d) ovdje je cos xcos 2x cos 5x = - (cos 3x +cosx)cos 5x =- (cos 8x +e05 2x) + - (cos 6x +CO$ 4x)' 2 4 4 reZul\al: _. (3 sinSx + <1 sin 6x -1-6 sin4x + 12 sin lx)+ C
I

a) 1,,= JX"ePAdX gdjejc 11=;00, 1,2,

b)
c)

l"~ JS;il'XdX, (n~O,

l,~ JCOS'XdX, (,,~O,

96

1,2,
I, 2,

.);
.1;

--D,

o=GY -q<O;
k="V,/n-, o>(];

2k

"~~-lnl~~I, z=x+, z-t-k 2

d) 1"=

I-2~Xa ) (x +
Sin

2 n'

gdje.ie
11

11

pmodan broj i afO;

I 64. ~ln - -

~, Z=X +~, k= o=GY - q=O,

2

c) In=

J~~.-, gdje je x

prirodan broj;

I' 1
x+2
I

+C

65.

2,,/3 ,HC

2x+1

1 x +2 67':,;a[c(1.\1+ C

f) In = --n.... gdje je n prirodan broj.

J
.

dx

68.

~--+c.

cos

4x- 2

RJE.~ENJA

69. (Vidl zadalak 63), I

Joxl~b;:;:~ = Jo(x+t~Y~:~~Zbl R
71. arcsin(x ..

Rjdenje mogucc ako je I" 0>0 i

24. Slavili ax-t-b=l, dx=-d/.

D O; 2" 0<0 i 0<0, gdjc jc D=b~-4ac, a nemoguCe je ako je 0<0 i D<O

27.1nlx+51+C.
I x b) 3aretgj-t-c.

28. __ e~Sll+C

I 29. --'cos(2x+3)+C 2

70.10Ix+-,'+Jx2+xl+c
I

I)+C

72.

~ln(x+~+ JX1+~X)+C.
J2
4

'1/

2"

2 -~31. --J3x+4+C

32. arcsin----:::-+C.

Jl

34. ---'--+C 4
4 In x

35.

e05-+

C.

73.

:21nlx-~+f~T::~'It-C

74.

--arctg-,~-

2+J4+2x-'X1
x

+c.

37. - Inlcos xl -I- C. 38.

-,--~--, smjena X--=I;

x 1 +1

I 1+Xl

75. Smjena
I

x-l-l

xZ+.~ x'

-"-:aretg--+C

x<-I

I-x"'-'!, -2Jl-=-::~i+2In(J+J~)+c.

...Ii

x ,/2

76. Smjena x+2=>=!2, 2Jx+2 -41n (2+Jx+2)+C

39.ln)lnxl+c

4{}.lnjsinx-I-xl+c.

41. h+gil+c.

42.1nlarcsinxl+C.
46. - -)nleos pxl + C. p
I

45,ln(e'+1)+C

78. Smjena

X_2=/1,

" 6 2 ( _-1-_/ 5 +41 3 +81 ) 7 5 .

+c.

79. RaclC'iiailfut;
J = JX (.

Uil-cIVtllk;

dobljanlu

j.~-:;Z + \/~+-T) dx "" Fe ,/;4~ dx + Ix

1:5 [(3x 2

+ I dx, -+

sllljena

x-+ 2",1 1 , odnosno

97.

cos"" + I X =('05 1,.\, COS

X '"

(I -- sin l xl" cos \ 5dllJer<a Sin \ ~ I, (OS \' d I;

d,: r~lultat

). + I = [1; n:zuhat'

4)(~t -1- 2)J/l

+ (Jx _

2) (x

I )3,"] -1- C 98. tos"xsln2x=2sIIlXCOS"'I_ x. slTlJl'n~ c05X=I. SItlXOX"" -01, rczultal

__ (0,"1\+(

11+2
99. SIf)4X(OsJx",csI1l4x-(I-slnJ.xlc(l5x. slIljtna smx,-"I, c05xdx,,,dl; [nullal
'In

+-c

"I S 2 1 21d! ----\/~~-I o. ,mJtllilC'+I=1 ,x=ln(l-l),dx=-i--,rezullal:2,jc'+I+ln_~=-_, __ +c. 1--1 '/1'<+1+1

H2~

Smjena r."=r, e'=l z, dx=~dt, rczulla!:

I

100.
{:OS.\X

"-~-:-C",:~--:-, smjena Sin x "" I, cos x dx = dr; rezuilal

Sill X

Il-sll/x)COSX

J sln J \

-~--

--- -I- C

101.

(! __ sin1x)cosx I -----=----.--~ ,smJcna Sl!1x=t, co~xdx""dl; rczultal. -2coslx+lnlsinxll-C

Sifl

Sill X

, dr 83. SmJcna x=lgr. dx=--, rczullal:

COS'(

I ,/x 2 + 1 84. Smjena x =1, ;dx= -dl, rezullal: --'''--fC. x

85. Smjena x=sint, dX=COSldl, rczullal- _

103. Smjcna Ig-""!,

dX=~I'+1~~I2' SllllX",_~.l ,COS1_\"_,,~I_; rezuhat ~.arClg(~lgX)'ll I t_ll I+ _~,

(l )

,/1 _ Xl
i}6. Srnjcn3 x = a Sill
(,

---=-+C

/ 1, srnjena arcslflx=/l u /1' Iczu\lal ,/I-x

----1

+-

2 J

dx =

11(0.'>

I dt, rCluHal:

~ (0' arc sill x + x \,/~T~:;i) -1- C

(1

106.

Smjella

~\=sjlll; rezultat I[]~l~~--'

Ie (moze
,,'4
~ Xl

I srnjena

x=:-)

01 88. SIIIjcn<J x = Ig t, dx ='---; rezullal 2

COS (

I , __;:':'=_ + C vi 1 + xJ

107. 108.

SmJtna _t=2,inr, dx=2coSldl; rClu!tal' +4+5Infx+

+4)+ C

----+c
,j.\'

89. Smjcn<l .;;=ksht, dx=kcht; rezulla!: in(x+,/x<+k")+C. 90. SmJcll:J x=kchl, dx=ksht; rczuHat;

In/;;+Jxl_kll+c

110.

IlL

2,/J+2x~;;

,--------1

.\-1 +3arcsll1--Z--

..
+(

I+e'

- .'_ ,---=--~:c'
"II-e

____ _ JI-t-t;<
=

113.

41 ----,SlJlJerlil-----=1 1,c'=. _ _ e"dx=--___ . reZulla!: arc sin r l~r:' I-I? (1+1' (l+r2j1'

I +e'

/2_1

., J! -- .?-x- -I- C
114. x{lnx--I)+C 118. \ [sm(lnxH-cos(luxl]+C

116.

93, 5lJljeHa Inx=l, ---;=dl; relullat: lln(1 +ln1x)+.C,

dx

0:+ 1

~.-0"

I ~ Inx---) a+ I,
120.
123~

119 . .\ !gx + Inlcos xl -1- e.

J' 122. --,(xln3- t)+e. ln 2 ] 125.

2
I

x[\rc!g_\",'~ln(1

+x")+-C

121. (2-x")cosx+hsinx+C

;; (3x sin 3x +cos 3.-.:) -I- C.

95,

cos~X=COS4X'COSX=(J
2 _J I, sin x .- - Sin X-f- - sm5x 3 5

-- sin 1x))cosx, srnjena sinx=l, cosxdt=dt, rezultat:

+ C.
(1- coslx)" sin x; smjena cos x = I, sin x dx = _ dt; fCluita!:
X ,

1 124. _e h (9Xl~ 6x+ 2)+C

22

96.

sill~"T 1

(=

sinl"x' sin x

1
_(Xl

"l:
,:0

1- II"1

(")C052<+1 -~-~-+C
k
2k+l

2
,"" I 129. :..~,~'" ( lIu-------- ) -I-C 11+ 1 , rl+l
130.

+- J jarctgx-- ~x + C. 118.2,I+xan:cosx-4",I-x+C
2

242
243

arc Sill JJL

X J - .. ~--+Jn----'--I-C

./!~~

Ixl

x+! --~ 143. _ .. _-/x'+ 2x--1-lnlx+ I +,jxl+2x-11+C 2

Ii =

133. Sa I omatimll dati in!egral. Ako se stavj

(arc sin x)2 i dv= dx, bi6e

144. JCOSXv'COS2Xd_X=

fCOSX"\i/l"--i-;i~-;;dx,
arc SHl (".'2sinx)+ C.
5)+C

smjcna sinx=l, cO$xdx.-,,,dt, /=

d,

v=x

!mamo I=x (arcslnx) - 2 -~--dx. Ponovno primijenilllo pravilo 0 parciplnoj

. ,

Ix arc Sin);
"iI_xl

=vcos2x
145. 1

sinx+-~

j"
2

integraC1JI

na

integral II =

-----;:::=.~dx

x arc sin x
v'! __ -x'

Aka

sc

stavi

u=arcsin

J.:

dv =

~~~'I~~_~(-; , biee

xdx

--e-~{2sI[J2x-cos2x

10

146. ::.[ - cos (Inx) +sm (In x}] 2

+C
1'=- efA
p 1

d!I=-~-- i
J1~:;;

dx

p=-JT':::7.

Tada integral II postajc

JI=-J1---'~i

arcsinx+x+C. Pre-rna

tome, irnamo I = x (arc sinx)' -I- 2)\ - xl arc sin x -" 2x -I- C
1J4. u=ln x, du=dx, du=-x-dx, v=x; l=xln 1 x-2
I

llnx

1 147. a} Za 11=0 imamo lo=-e1'-'+C Aka sc slavj u=x" i dv;=cl'-'dx, biee dll=lIy-ldx i I' Prirnjenom pravila 0 parc:ijalnoj inlcgraciji, ImaCl'mo

!nxdx=xln1x-2Xlnx+2'+C.

I.=--x"e"'-- xn-'e'"'dx, odak!e se dobija rekurenlna formula 1 f! P

hie rekurentne [ormu1e dobij:lwo:
11 =- (xeP" -1 0)=-- (px~ I )cP-' ~- C,

"I

I =-(xC-cP'-III '1)'
o

135. Slavimo

1/

In (x

+ I), dv= :~"];

dx

rezuhat:

' In)xl- --'2- In (Xl + I) + C.

x +!

136. Stavimo u = afC 19 x, dv=-

~~~----"; rezuilal: v'Tt:~l arc Ig x -In (x + -Ji1;;i) + C JI+xl

1 - - (Jnlx+ 2Inx+2)+ C

p'

b)Zall=Oin=! imamo/u"" JdX=X+Cil , = jSinXdx=.-COSX+C

Aka za n> I stavimo u=sin~-'x 1 dv=sl[)xdx, onda je dU=(I1-llsl[),-lXCOSX Primjenom pravila 0 parciJainoJ inlcgraclji :rnacnTlo
I

Lc.~

-cosx

1~X I 1 138. Stavimo 1/=ln-----, dv=:2dx; rezultat: - _x1_ __ lnll _ I+x ) 3

Xl) +--In---+C.
)
1
F=

xJ

1-- x

I+x
1.=

Jxcoslxdx, odakle se dobija rekurenlna formula

IY). i 140. Stavimo 11 u=e a " dF=sinb(dx, bite dll=ae"-'dx i

-"j;coshx. Tada integral II postaje

prjmij{~nimo

/1

1 ~be"<cosbx+'b

"f

-~sin'-lxcosx+~..1

II

Ie

rckurtninc formuk dohijamo npr '

1 " eA<cosbxdx= -bed'cosbx+bTl. Ponoyo

"
pravi!o
0

"
2 2
Sill X cos

parci-

1 1 1 12 = - -sin xcos x +--To =- (x -

1 jalnoj integraciji na integra! 11' Ako se stayi u=e"" i dll=cosbxdx, bite du=aed'dx j v=-sinbx.

x)+ C;

1 I , Tada integral 12 postaje /l=-ea'siobx~- e~'sinbxdx=-e'l<sinbx-II' Rjdavanjem sisteb b b b

ma jednaCina 11=~i/"-cosbx+b 12 , IJ--"be""sllJbx~t;Il' po II i 12, dobija se:
11 =~'--l

"I
I

/) =

I , 2 I , 2 --sm1xcosx +-1 I"" _. -- (2 + Sl1l x)cos X + C; J J J

I _1 3 1 . 1 C xCOSX+"'ll=-(1"(-3sl1lxcosx~2sJn xcosx)+ __ 448

14 =--,sln

eM

a +0

e= (asin bx-bcosbxH-C, 12 = - - - (bsinbx+acosbx)+ C. a1+b1

postaje I ~ -,-, parcijalnom integracijom:

c) Za n=O i n= 1 imamo
Primjenom
U=I,

10= jdX=X+C i 11 = fCOSXdX=Sinx+c

integraciJi, za n> 1 dobija se rekurenlna formula 1"=

141. Smjenom x=sint, dx=costdl, integral

d[I=-~-, du=dt, v=tgt; imamo [=Itgt+ 1

COS (

d,

Ccil

prayila

parcijalnoj

cos t

xarcsinx I Igldl=/lgt+ln)cosl)=------:=-+-.lnlx2 ,v'I-x1 2

Jmamo --.-

n -- I 5inxcos"-lx+_~" I.'"J'*
--~-----

"

Ovaj se rezul!a( moze dobi(i iz rezuhala za I. Smjcnom x=--z dobijamo

142.

11=

,/0+ k,

dv=dx,

dll=_~X~,_
v!xl+k'
-,-

[-=x.
I

r=xJx1+k-I
___._

X2 __

,/X'+k l

'~,"'dX=
=-cos"xsinx+-~

= \

+ k-/ + k Injx+Jx1 + kl,

odakk JC I=-(x ,/Xl

+"

/1-1

+ "In jx '1-)x 2 + "1)+ C

I.(x).

"

"

d) Za
II ""

II=! IIll<lilleJ

ZADACI
a

J"-~-::-=-J-;lITlg::.+C. 1
xl+a a

Izracunati ncodrctJene integra It'"

148.
Tada integral l. postaje

151.
odakle se dobiJil rekurcntna
[OIl1IUJ;;

J =

~ ~ [2'(;';'_~-i)(:1 + alF~J- + ~:: =~ I" 12 =~ ( .. _--'2 1

20]

154.

+I -'--2 dx f
X
X
~

.. X

156.

J
Xl

--:--<ix xJ-3x+2

157.

J~4~L~. x -x

lzracunati neodredene integrale:

II te rckurentne foullule slijedi da je npr

x +a

i--~,arc tg':,)+c
(j

158. 161.

159.

J
167.

,_X_3--;

+x + I

dx.

164.
x1 + x - 1 --i-------''r- dx.

"'--Sln--n'IXt05X

(n - 1)

dx sln"x

-~-----'

+ (II -- 1)

___ ,,dx _ _

srn,,-l x

165.

166.

. (x-,2)

168.

Odavdc JC

. lx+ I 169. [ X (Xl +Tji dx

(4x 2 -8x)dx

dx 170.,,---

(x4- _ 1)1

Na sll~an !Jacm dobijamo:

172.

+1

f- dx

cos'x

. {1I-1)cos'- l x '- --

SIIlX

n-.2f dx + - ----Il-!
cos~./x

RJESENJA
148. -In

I-'I+c x '
x+ 5

J ISO. -In IJ

13x-1- II +-In 12x- 31- 3 !_~I ,- c -In 33

10.3. INTEGRAClJA RACIONALNIH FUNKCIJA

151.

1. Aka je razlomak pod intcgralom ncpravi, prethodno treba izdvojiti cijcli dio.

IZ

oJega
):J_2.x.1_4

152. Data realna funkcija R(x) moze so: uapisatl

obliku

A }J C [) X(X_!)l .- x-I +(~I)i+ (x-l)i+-~'

1. Ako je razlomak pravi, onda se njegov nazivoik rastavi po mogucnosti na cinioce oblika (x-a)" i (Xl+pX+q)ll, pa se zatim razlomak razlaze oa zbir elcmentarnih razlomaka na slijedeCi nabn:
P(x) - ..._---_. __ . 2
'~--+--

odakle je x 3 _ 2xz-4= (A + D)x 3 + (- 2A + 8- 3D)x 1 +(11 ~ B+C +3D)x- D, gdje su A, B, C i [) konstante koje !reba adredili. Posljednja jednakost je Idenlll;ki ispunjena aka je A+ [)= 1, - 2A +B- 3D = - 2, A -- B+C+3D=O, - D,,,, - 4, adak!e se dobija 11= - 3, B=4. C= - 5, 0=4 Prema [orne, Imacemo
- 3 4 5 R (x)=~=-!-+ (x- 1)1 .'(~--1)'J

(x-a)"(x +px+Q)'

A, x-a

A, ...-+ (x-a)"

A" .. +---+

(i-a)"

+;,
I

odakleje
(\ '- 1)1

153.

3Inl~l
x+2

R(x)dx=ln -

1{X_ ..

"'1451 .--+C
1)-l
-~.--".-+~

x-I

2(X_!)1

_2_+C x+2

154. _, +-+In----+C

Ixl

155. 21n ..... _- ----I-c.

x x

IX-II I

246

247

156. "-In - 2

/X- '/ --~-+C ' x+2 3(x--I)

, I 157. -+-In /' - I / +c. -----x 2 x+ I

17t. _ .. _I___ ~lnlxl+ll+c

2(xl+ll
I

x1_1

158. OJjelje-njern ro1moma x~

poilf)omom Xl _ 'Iv "'0'-"'0' . ~ 'L (atu rilClOllalnu fll!lkuju R (x) 1 napisali lrk R() 1 4x +16x_8 . U 01) U X =X -I-x-l-4+---.. _,______ . Dobijcna praYlI filciemalna fllllkriJ'a mO~J: sex -4x napisali U obliku
4x
2

+ X4 - 8

173. ------I-arctg(x+ 1)+C

xl+2~+2

+ 16x-8

ABC

~ IX - 2i (x -I-

ii =:;- -I- x - 2 -I- x -I~2'

1

lOA. INTEGRACIJA IRACIONALNIH FUNKCIJA I DIFERENCLJALNOG BINOMA. OJLEROVE SMJENE

1. Neka je R racionalna funkcija od x, r,/x----; i gdje Sll p, q, r j s (p> 1, q> I) cijeli brojevi. Smjcnom X = In, gdjc jc n najmanji zajednicki sadriilac brojeva p i

odakle jc 4< -I- l~x - 8 = {A -I- B -I- C)x + (211 - 2C) x --- 4A, gdje su A, 13, C konslaoie kojc (reba odredllL PoslplnJa jednakost jt jdcnli~ki isrllnjena aka je

0-;,

A+B+C=4, 2B-2C=I6, -4A= -8,

odakle sc dobija A=2, 8",,5, C= -3. Prcma
(Orne,

imamo

q, neodredeni integral S R (x, fj;;, v;!)dx syodi

3

sc na integral racionalne

R (x)=x

+X+4+:+~ ___ .~._,

x x-x+2
MC

odakle Slljcdl JR (x)dx=.l, Xl

+_~Xl +4x +In I~(:~~I+ c

2 (x+2)J

funkcije, 2. Razmatracemo integrale oblika

~ 159. 4 Jo

1_:-111 -]-"2
x+

!gx+c.

Xl 2 2x+1 t60. --x+-----:::arc!g-_ _ +C 2 ,/3

J3

J"XI b,
cx+d
gdje su n 1 ,
11 1 ,

fZ::, ., l::DdX,
., 11.) syodi integral 1 na integral

I 2 2x161. 10 Ix I-21n x+ 11+-lo(x2 -x+ 1)+-..::o-arclg--=-"I +c. I

11,

prirodni brojevi, ad~bc+O. Smjena

}3

,/3

16L In-- -+-In(xl f x+l)+ --arctg

2x+ I

163.

vr;-::Jj 6 Ji xl] ,il-'-I J I 2x--1 Iny x+1 ---lll(x 2 -x+IH-~arc!g----t-C 6 J3 /3

x 1 1 165. -------.::::arc Ig-----+ C 3x 3}] jj"

_+(

ax+b --='", gdje cx+d

racionalne funkcije sa promjcnljivom (. (Integral poseban slucaj intcgrala

slucaj od J za r= 1, c=O, d= L Osim toga jc i slucaj 1

zrx;j=R (x.

J:.~,

if;)

JR (x,

~;;-, ~;-,

JR (x, ;;j;~-~'"+b) dx jc poscball JR (x, ~/~-;, ~)dx ,if;)dx, jet" je R (x, Zr;;,
svodi na integral oblika

3. Integral oblika

f
169. Data funkcija se mote napisati u obliku

dx

f---~:---

xJa~2+bx+:;-

se smJcnom

X=-

Jax2+bx+c'

4. Integrali oblika iR(x, J;T:~i)dx, iR(x, #+a'jdx, iR(x, Jx'-a')dx svode se na integraciju racionalnih funkcija smjenama: x = a sin t (ili

---""-+--+--]x+ 1 A
x

Bx+C
x 1 +1

Dx+E

x(x"+l)l

(x2+1'f'

x=acost), x=atgt (iii x=actgt),

x=~~ cost

(iii

x=-:.--).
smt
II

odakle je

3x+ 1=(A +B)x"+Cx1 +(2A+B+ D):r? +(C +E)x +A,

5. Integral diferencijalnog binoma* Sxm (a +bx")P dx maze se izrazlti

obliku u slijedcca tri slucaja:

konacnom

gdje su A, B, C, D j E konstan!c. Posljednja jednakosl jc identiCki isrunjcna ako jc A +B=O, C =0 2A+B+D"",O,C+E=3,A=I,odaklcjeA=1 , 8"",-1 ,C-O D- - 1-) D a kl e, . . -, , -. Imarna

1.) Kada je p cio broj, razlaganjem na sabirke; 2.) kada je - " - cio broj,
/I

m+1

x(x +IY

~-'~dX~f(~--':-.- x-3 ) . 2
~
x 1 +1

(x1+1'f
'"

dx= In

Jx1::f+ 2 (x1+i)+2"arc tgx+c.

Ixl

3x+1

m+ I smjcnom a+bx"=t S , gdje je s nazivnik razlomka p; 3.) kada je --+p cio

broj, smjenom Qx-"+b=t', gdje je s nazivnik razlomka p.

170.

~arc[gx ___ 1
8

X__

4(x -l)

~lnl~l+c
16
x+l

Ovaj rezllltat pripisujc sc rnskom matematilaru tebi~eVll p" L. (1821- 1894), cnira se bo tearema C.ebikva.

(). Ako je podiIltegralna funkcija oblika j(x)=R (x, .J;~2+bx+c), tada se

f R (x, "\./~~~bx+-~)dx svodi na integraciju racionalne funkcije, ako se koristi Ojlcrova J) srnjena promjenljivih:
I.) ako jc a> 0, treba izvrsiti smjenu "\/;;~~ bx ~ = t x
{Lx

205.

Ja; 2.) aka je c ?O,

tada treba izvrSiti sOljenu Jaxi+b-x+~-=X{J~; 3.) aka kvadratni tribolll 2 +bx+c ima realne i raz]iCite mde a i /3, lreba izvrsiti srnjenu 11 (x-" p)=(x-a)t'"

209.

J 4r=~" ,,/1 +x
213.

dx

212.

' i;"\ ,
V ~.

dx.

ZADAcr
Izracunati neodrcdene integrate: 215.

Xl

\,I(I-~-I- x3 )-:;.

dx

174.

f
,

x(1 +\,/x)

,,-~~~~7.-

dx.

175.

vix [-Jr,dx ,x "\/ X

179.

Primjenolll nekc oei OJ!crovih srnjena, IzracunaU integra!e:

177.

f,/2~'+

x-I

218.
I dx.
221.

IBO.

fji~~dX
x

18t.

184.

' j~"I-~:-1 185.

xdx

+2 dx

226.

186.

187.

f J;-t:ldx.
X

f"-.v .. I

188.

IUESENJA
l 174. .Aka se uvcdc smjena !;jX=l, ondaje X""I" i dx=61 dl Dall inlegflll p05l<lJC

189.

-;=----'- 2-----;;;:---:---
X"\.I

dx

1Ox

6;.;

+1

192.

194.

f(9 +
198.

dx

x'),""

195.

196.

JX'-4 f~-3 dx.

200 .

--

"~-dx"

Ji+-~

2+X2

199.

.r (x'+4)N+I"

dx

20t. " dx r.-:-<."

(I +V;:f

vlxdx

202.

JX- 1(I +X13)-3dx_ /

203.

xoVJ+X5

I) Leonhard Euler {1707 - 1783), svajearski malcmllllCar.

ISO. Smjena!+x=f1;rcZl1llat2v +x-In -_/~ +C I-"I+x

II+vGI

250

251

sin I
Posto je tgl ~ ;;;;-;""

JI-- sin"r

sin I

x
=

J---~l = ~/9~ Xl
1-9

I 5, Sada je I =-1ln: tg -----~:::.:.~:~.c::: 20 4,.,/9 - _,)

+C

2 183. Rurionalisall naZ!ynik; rezultal: -((x -+ afll-

J,

X.ll1J

+C

I9L Sm)-ena x =ctg I', imamo 1= f(ctil- etg t + 1)( - sin c) dr:= fcos I dc,

f-~~-~
SiU I

184.

SmJ cn3 11_;(

~=ll , x=~ " d'(=~]_H 1 (1+(1)"'

_4

1= - 4 f(tl ~t~-i7dl =
21
(I

Li'(~ 1 +4 f(tl :ITf =4 arcclgt-t-4 [2 (/t:--!-)+~ fl:

= 2arcclgl+----=2arcctg

+I

!2-x _ _
I +x
6

J=
193.

--+jl--xl +c

185. Smjena X+l=1 6 ; rezu]lal. ] 6 -(x+ 1)1/3 -- (x+ 1)~16+(X+ 2 5

J )----

3 2 (x+ I )lIf'+_(X -,-I tiJ_--(x+ I )311 -I- C 4 3 .

211
J

I-x 1_/1 -4/ 186. Smjcna __ =/1, X=-~, dx=---dl, I+x 11"/" (I+(J)1
h

-x=---_ lmamo 1+/"

J!L~_~r. r' ~~--.- dl = 4r4 0-1-(11'

'j:~1 ---+1
x+1
-~-I

J~-~ = -~ -1- C- = ~~>:- -I- C ~.-~ /1 I

x-I 187. Smjena--- = rl;rezullat x+1

-In~~-

2 JX--I
188. Smjena

x+i
I +X

I-x
I

1 ._""/ ;

x rczu!lal: ---=::;;;:.-+C.

jl_x1

189. Smjcna x

=['

dx =

-;I dt;

dobijamo

-~dt f -dt 1= f ~J~~-~~-= v/IO-6f+11

[ (1 I

194.

.m

_----:::= + C _

195. --===+C
5)5-x"

9j9+x 1
197.

196. - arc cos .. _, _. 4 X

2 ..)x l _4
2\1

~-----,

=-In --3+ I
X

~'I +c= '"II-3x.,. \'/lxO.>-~';+II"[. ]0-,,-+" .. 1

Xl

I 190. Smjena x=-; rezultal; _ -'__I" __ I vIS

191. SmJena x=3smt, 1=
dl

Ix+5._+ vl5 J7x

5x

+ 2x ~; -.5 .. ..

1+ C

199.

. f

. f

3costdl

(9sin1 t+ 16)3cost

d, ~ _ _ .. _ _ ..
I

COS11(25ttt+16)

d (Ig t)

25lg21+16=2'5 --)l=Warctg 4tg1 +G.

_ 25sin 1 t+ 16cos 2t-

d (Ig I)

(5)

200. lmamo

I+x+x,(x +'2')' +(J3)1 ""2'

=

smJcna

x+!.=~3 tgl; rcrulla!: ~.-:.:~-~_ +c. 2 2 3 jl +x~

Xl

Itf+ -

6 ... J~/; 201. Smjena x=1 6 ; rerultat: -Vx~.- 4)x + 18 Vx +--,":::- 21 arc tg" x +C

6;-

+Vx

)\2

102. SilijCjJa

3 X=t ;

imamo I""J

-I

(1+1)

11_ !

219. Ojierovu srnjcna

+:1:+ 1 '" -X-j-l d'!Jc

X"'--

21 +!

----+
2 (21 -I I)
203.

c=

~Jl1.iena 1 __ ,_ J . ' I 1 ,/J 2/ -f-l I I x -/ ,Ifllarno [",,-In I-I! +~ . -arclg---=- ___ lnI12+{+ II+c I=}/!+.~-;5 5 ,/3 10 -, v ,

c
220. OJien)va slTIJcnJ ,,/1 +x- '(1
"'.\1-

204.

i=,I~J(I_l-~
.'

x ) - dx, o'vdJc

,_'

JC - - 11

m-jl

_ =: r= 1-". SllljCJlJ I _

Xl '--'

I;

Ja),

I licljc

21+ I

+,

dx '"

r1

2 - - - dl saua JC (11 + 1)1 '

+1_ 1

., _= ...+c
IJI+

205. OvdjeJe
" Sada jc 1=

-+f!=IE'Z.$mjella_t-~-t-I=12,!j d_\o-~Idl.
2

221. OJicroYlI smjcna

2(1 + 5 2)1 daje x=-_

/1+1

uX"'{r-~

61 dl

Jl::,,/~~7dx= fXJ(X-4+ l)wtlx= f>;J I (-~IX~)dl=

12[1- II-I,

--: r~--+.:}-:~ dl "'~-: I + C' = __ .___._~~~- ~8:=_:_~~) _~+ C

9.
I u=,",_.',_

9r

9(x-2),,'h--lU

_\~

-~fx~rld{=-~f--'-'--dl=-~J'_~----'I2 2 ((1_1)' 4 I' I - I

m+ I 106. O\djeJc -"--+pEL, smJena

--lldr du=dr, dv=----_

({I_Ill'

- 2 (', - ',,, 2 I2B. Mugu sc kuristili sve lri Ojlercl\'t' smjcnc _\ - 4", (x
'v,x
l

I~+' I+ c)
1

1) (1 ill

-')x+4=x+1

iii
9

,_iXl

S_t-t-l=_\I+)"; !czultat

2x .--- 5
,-I

"
m+1 107. OvdjcJC--;-+PEL,smjell<ll

J "'--1"[<:

rtzullat

1=-

5~+4--lnl2x-'i+

\/yl

5_,_-1-4I+-C

xJo~{-lrJ;sadajcJ", X-J(l-X3)-li-ldX=-ifdl=

22<1.

208. Ovdjc Jt:

~';-=OEZ,
m+l

smjena I -I-x

=/4;

sada je 1

' =~ f ~-d/ =~arc

] {4_1
-..

I=~,!!"'~~;J

tgI

+~In I-'--'I~c
:3
1-1-1'

,g(JcJe

. arsh----.:::-=

21+ I

j- - - - - ' : - - -

,j:1

2'./1+1+1) = - In --- --- + J' ,I J x ..

((-l')'

'-i' -- --\,' ,\

-1-.\

+I

+ (.

{poku-

~atl OJierove smjelle ,/x 2 +x+1 ",,\(+1 IIi t+1}

209. Ovdjeje ..--+P=OEZ,.'mjCJI,i 1+/=x4/4:sadaje/=~ n 210.

m+!

ft!dl ' __ .
~-l

225.

------- 1 --Xl,l + 1),,'x1 +2 __ !n(x+"i x1 +Z I+C 2

226. In 'I

,,/!+x+~)+x "_.
,/I+x+xl+x+2

+(

21L 2{4+V:~)3!2+C

10.5. INTEGRACIJA TRIGONOMETRIJSKIH I DRUGIH TRANSCENDENTNIH FUNKClJA

I. Ncka jc R racionalna funkcJja ad sinx i cosx-. Srnjenorn
217, :"(1+z/,-j4IJ (4~/x-]J+C 7
1 ..

odakle je

2r
Stnx=

t __ II
COS.'(=--'-,

1+;2

dx=--, l+tI 1+12

2dl

254

~leodred~ni i~tegral R (sinx; cosx)dx svodi se na integral racionainc funkclJC. Ovo JC ufllverzalna smjena.
264. 2. Ako je podinlegralna funkcija racionaina po sin x i cos x, a
liZ

VS~'2.:'.dX. 5
sIn x

265.

to je: 267.

a) R (- sin,x, cosx!.= - ~ (sin x, COS x), tada smjena cosx = t svodi inlegraciju date na mtegraclJll raclonalne funkcijc po t; b) R (sin x,. --cos x!.= -- ~ (sin x, cosx), lada smjena sin x = t svodi inlcgraciju dale na mtegraC1JlI raclonalne funkcije po I;

" ;\/sm xeos' x

dx

268.

270.

" Sln

f~/~i~l.~- . fv;-;;;;~~~~;,-= .
2

cos] x dx

266.

f
~

~=~

dx

~/cos7xslnx

269.
272.

JSln 4x SIn 6x cix

c) R (- sin x, - cosx)= R (sin x, cos x), lada smjena tg x = dale na !fltcgraciju racionalne funkcijc po t.

svod! integraciju 273.

3 cos 4 dx.

271.

Jeos 4x cos 7x dx rSin 3xsin xdx

X\

sin-slI1 dx 3 2

JSin3XCOS IOxdx

274.

ZADACI

276. Jsm 5xcos 4XdX.

277.

JSin 31S x cos"x dx JS1l1 4 XCOS 2XdX

227.
230.

---dx. 1 +cosx

cosx

228.

Js~Xx

229.
279.

JSin 2 xcos4 XdX

280.

J
234.

dx
lzracunali neodrcdene inlcgrale:

5-=-3C05 X.
281.

233.

--~-dx.

2-Sinx

2+C05X

283.

236.
240.

284.
241.~--

285.

JShXCOSXUX
~
-.jIg x

286.

r x' J

sin x sin -. sin - dx

x
:

- - !2UX (x-I)

sm x . cos x

____ dx.

(3+COSX)2 245.

242.

sinx '';-1;;-;- dx

287.
291.

288.

dx

289.

243.

dx . 2 ' ~-_. _ _ Sill x-4sll1xcosx+5cos2x

292.

dx Ig;:-~2

246.

248.

-c-----dx.
SIflX+COSx

SIOX

294.

295.

ntgx --dx cos4 x

249.

251.

J
I

Sin 3 xdX --_

+C05 2 X

296. 297.

b) fSh3XdX;

c) fShX(ChX+S!JX)dX.

252.

254.

298.

255.

258.

J~~.:':dX
sin 2x
5 5

Sin 2x cos' 3x dx.

2<6. J

Jcosxcos 2.xcos_xdx. 3
260. 263.

257.

f
.

rYlhxdx.

299. J..../l - xi arc sin x dx.

sin4xcos1xdx.

300.

302.

259.

261. fSin x cos x dx.

J J

---~dx. 4

Sinxcos x

1+ sin x

303. 306.

f ~.
J
e'

(3 +x2fx3

(l+x')'

~dx.

304.

I+c'

sin2x-2sinx

dx _ _ ~_

(x +_1) dx . x(J+xe')

307.

f J

Igxdx
2

1 +tgx+tg x I

305.

-6-dx. x +1

x'+ I

- y 1I-x 2 dx.

r-

x'

,56

309.
31 I. Pnwjcfrtl da je:

3l6. Za koie

Ci. I

/3 je

317. U k6m slucaju JC

f fJ'T~::;'
nix

-r:-""'==;c,-:c= algcbarska funkcij<l?

.jxl+ax+f3

dx (n-: Q) elemcl1larna fUl1kclja?

.+(-It'
b) "lg

(Igx

x):
'
RJESENJA
, J'

' _ r

2n

- I xdx:::=-'---~-!g"on I
211- 2

1 X _____ , Ig Zn - 4 X+.

2n - 4
1

+(

-I)" ( -Ig'x+ Inlc05xl):

\2

117. "m'CII"j 19-"'"

2 --., 1= --,----dr= -lc---I-x+C ! +/1 "2

[I -I'

~P(X)+ a
gdjc je P n (xl poJinom Slcpcna n i o:iO;

.. +(-1)"

':X"

1'::"

(X)J,

228. Smjclla Ig:' = / dajc I"" f-=!.:. = Inlll + C = In 2 I

x 229. Smjcna Ig-''''I dajc 1= 2

"-I

20' .---"--/2_81 j

=In -,-- +C=,in I-J,

Ilg ~~-I + 1'-51

2

xC

C)

f~~~n;="- LC1~ I)d::k_i-Il~;

k=()

23<J. Sm!enalg---=_Idajcl= -- --+C

2
x

1.11.

2 - 192'

312. Provjcrili rekurenlne forrnuJc:

11+2
]

--'-x- (2ax-x ) "+------(/ In-I, za

11+2
X
!l~J

J'~

2n + I

133. Sllljenatg---=lday:/=2arclg ------Ig- +C 2 j - r 2

SrnjC:lla 19
X

('" X)

i(}<r<~!, -fl<.~<It)

b) / . - ' --+--~,--I"_l,za n-(;;-="2)~! (aZ-+x2)"1z" 1 (11_2)(/1

1,,= (~+X2r/2;

(n=2k
C) I"

I, kEN);
X 4 )-

dx

2: =1 (lxl < Il)

~

daje 1=4.,

r(T;_JT(l+ljdl [(\;-'0 - ~i-1-1 +~':!-:-:;) dl " " ,,' 2, 2' "

= "

,
Il.jJ 4,IJ I = In ------ -1---:--"" arc tg~:::: (2-1-1 J \,/J

+(

= In (2 -I- cos

_x) -I- -----

, Ig4,/3:2 . arc tg ---------=- + ( 3 ,J

(I -

nUX:=:> 411 In + 1 = (411 -, 1)1" +- X (1 -

."(4

r
te jc primijenil1
0<-1

3}3. Provjcri!i formulu fCl(X)+I(X))C"dX=("\/"(X)+COOSt, mtcgrale:

a)

fL::...:,inX_e-' dx;
I +-cosx

314. a) Odredili funkciju F(xl za koju je

F'(x)~ J~~~4,F(D~ln2:
korijcn drugog reda za I

b)

odredilif(x)akojel'(sll1'x)~cos2x
2J8. Smjcna sin x
I
~

237. Smjcna IgX=1 dajc 1= -ctgx--3----I-C

clg J x

315. Odredili kOllsl3nlc a i b, taka da funkcija f(x)= f(.'(l+aX+-b)e-XdX

Hila
X=

cos.t = { dilje (sin x

+ cos x )dx =dr

daJe.

cia jc limj(x)=O.

~ "4-"1' 4 2-1 l+c=~'lnl~'~-~~~'"~~I-I-C r~--=~llll~~: 4 $lllx-cosx-2

259

2Si)

r,'

239. SmjcDa

[={g~; rCluita[' i'nl--~-'~I+C

tg---I-2
2

, I Ig--- __

256.
I I

257.

I 2x--'iIf)2x--sin4x+--~inf'x ) I I ~- ( '
32 2 2 6 ,

+C

x 1Ig2'-t 2-m. Smjcn3 [g]"= I, rClullat -----=-arc 11\-,,----:::--'..---- -f- (' viiS . \/15

258.

2
I

19 x -1-

In

Ilpl-t- (
,

259.

<~~lrClg( ~_ Igx)-x+c
(OS

,,15

260. ;,arcl g (2I g x+I)+C

2x

261.

cos) 2x --t-------

C()$~

2x

----I-e
320

cos x

-- !

241. Sllljena} + cos x = I; rcZulla[- --In (3 -\- cos x) -:-- _______ -I- C J + cos x
242. Srnjcna IgX=I; lezulta(:

~(smx.-cOSX}---~I!lI,g(~+~)I+c
2 2yi2 2 8 2&1.
265. SmJenasinx=I;I=

243.

V;'i(I .. ll)dl=_I~i3 ___ rl!{l+(_ ~'sln~\ 5 !I 5

---

2 26<i.
244.
267. Smjcna 19x=l; ZJlgX+C
245.
_

1~ll_l_2flll-t- C

=-: ltt x -t- 2 \ltr." -I- C 5 ..

"

---,

,____ _

Smjtn" Igx=/ clajc

SllljCJ)lI IgX=1 daje

/=f-:i-~=---=3rC,g({-2)+( =arctgl'g\--2)+C I --41 +5

1=

269.

[=

f~ (cos 2x 2

cos IOx)dx

=~ sin 2x4

246.

d, I --=-In ~ _~.~11'1 __ I"~ J 6 J 1-

II,g,"

20

1 -sin IOx-t-C

Ig'x-

270.

"2 +C
J

247.

271. -sm3x-t--"sinJ!x+C

(,

22

3 5 172. 3sin- ---sin-x+C 6 5 fi

1 1 273. -cos 7:.:- --cos 13:.:

14 26

i-

I I 1 274. -.. ,-cos 3x + - cos x -+- -'-cos 5x + C

6 4 20

275. Smjcna tgx=1 (IIi zamijcnl(l

--cos~

276.

x-t---_- - - t C
7 9

2cos 7 x

cos 9 x

I 2 1 25fl. Smjcna sin x= I; rczuha(: - Sln l x"- -sinS x -+- -sin') x -I- C

357
251. Smjena cos x =1; rczuhal: cos x - 2 arc tg (cos x)./- C 251. Smjena
Sill X=I;

278.

279.

rezuhal:

-4 slrlx -t- 16 1n

I.

12sinx-II

2si;;-;-:;~ +C

'f
=~
=

In-cos
(I
+C05

2x)(1 -+ cos 2X)2 dx

=: fn

-t-C0S 2x - cos 2 2x _. cos J h)dx ""

+ cos 2x _. --2-- - ~--2--- cos 2x) dx ""

2x -cos 4x - cos 4x cos 2x) dx = jcos 4xcos 2x =

l+cos4x

l+cos4x

25 ' I 21g x .3. SmJcna tgx=/; rczullal--.arclg _ _ +C

254,

Ji 1 Smjena tgx=l; rezullal -~Jn 14'8'-31 -+C ~-_"

2,/3
16 41gx+l
J

16

fo
64

155.

SmJcna cos x = I; / = 8

Ism xcos x (4cos 3

J

X - 3 cos X)i dx '" 8 J([6C j 1_ 401" + 3)c7 __

91~) dl
280.
16

~cos 2x-t-~cos 6xl =~

2 2 16
64 192

J( +~C05l
I

X -

cos 4x

sin 2x

sin 4.\

-----+C
19~

sin 6x

16

64

sin 2x sin 4x sin 6.\ -----+---+C

260

lSJ, 1= r(SII1XCOS3XfdX=

n-~(Sm4X"-sln2x)fdx~!, fSln14{JX-- I Sjf]4.x5jn2xdx+-~ fS1rl'lxdx= JL2 . 4. 2 4

I

ISH. "nIICIi""]

I!~'

Ml1t: .

==- x- -sln2x~~sln4x+---SIll6;..---SI(lHx+C <1 S 32 24 64

SIf)
X

lR'J. \1l1jeP;1 'I

,
"

IU\dl;11

2,/11' \ d_1

,J,
df,~ x

-:----dx- elg" x-.----dx-= owlx. sin"x

de x -I- -~_ - - clgx'- x + C

cos' x

290.

rcP"
.' \111

.t

7x

283. J=

r , "l'cos (X') -cos (')] sinxdx",,-- I"COS--Slll--dx--'fcos--sln-dx= , x x x--x+J2 , 2 2 3 2 . 2 3 2 2 )

sinl x
-~-dx

+. Clg"_x dx '--~ - ___,M I

'- 11'\

, I

d.
,I,

r/
!
'"

CO.,] \
\ COo' X

, "'

~1Il

J,jClg
,
)
1\1)) \

((h

(Zildaldk 2KK), I - 1 il)

-t CI>, \

"n \ I f- (

--

h.

,Ife cos \

,,-.'1

. I

, I

" d.

, II
arcco,x
-

xl

_t 1

-Inl

", I

-,- sin-dx+- sin-dx-+-- sin--dx-- sin--dx= 4646464(,

,
=--C()S~

'f

x 'f5x
5x

'f"
22

'j-II'

d.

,I,
0.-

2n.

Ig _,

co

I,

dl, d<""c(ls' \,11. d\ ,I

co''! x
II _-

()

---cos
10

--cos--+~-c()S-

-Ix

I Ix

14

I-e
",'ililial

I +

\!

dl

"

dl.

'" _U r

2) (1" I

II

dx 284. Parcij<lina 1Il1qjlacija u = arc Sill x. dv = _;2' dll""

_\ >0, '--.lIIi"n(llfi \ In,\ -~I,

dl(ln

t j

lltix,

C, '''' II

I-In_\)d"

,i

.II

I (' '"' j''''''

+ C "" x'

I (

- a~_~~~_ ](1 ~l~}I=_-

ar:

SI_I~: _ilJl! ~-~ I~ c=- :~=:1Il:~ -~ In! ~~~f~ 1+ c

V=

d_1
211~.
,',llljCflOIl\

Ig

,x

=-1. !II ,- C()5 1 -'_ do! :p n,J

')1 +-1'

285, ParclJaJna in!egracija u=$I1.>:, dl'=cosxdx, cl!xdJ:=du, u""sinx; I=shxsinx- jchxsinxd.>:= =)ChX=I', sinxdx=du, dll=shxdx, -cosx)=shxslflx-I-chxcosx- JCOSXShXdX; irnarno

-- +C

2~h/_x+h )+(
197.
\rli)'

, h)

2fSh ~cos (dx=shxsinx+chxcos_\, lJ'I=~(Shxsin.x+chxCOSx)+c.

186, Srnjena x"- I = I VI.
~

,
IIOIli Iii x "" [ doh,jalfl(\ 1 =

J[l

(- 2
!g
f ("

-, I t=(x- !)Il, x= I + \11, x J = I + 3 \7't+ 3Vr + dx= --------::_; 12~!!

Vt,

29E.

I J 1 I [cwJI al : 1 = -- -"--._-- _ ~-"-'--- - ------ - ---"--' -I- C

6

II (x_1)1l
1 x
2

lO(x_I)IO

3(X-J)9

8(x-If

19'). S,nicIH1111 \ ",' sin ( dohljamo I

fC()\ll <.II

~f

(I Has 21) dl =

287. Smjtllil clgX=1

,~=l , 19x=--,

Ig

I~

sin 1 x

~-,--

dx = Z1 dl

'

ate

Sill ,I

rein )sin x +COSX - Jsin 2x)

"~."-

+ ~--;:::: arc sin)sin x ~2

cos x)

+C
',He

02
~
H

~fll c' 1- ,f"

arc Sllle'

II \ "-

',Ir"; Sill I"

\: 1C(l~ I

MoZe i smjena x- J =1 Vidi zadalak 164

ell
~II\ I (, '\ I

i\!csmr,'f i 11111

"I

,:'

.,

262
"

)01.

!'arnj~l!nom

Inlcgracljom I,

. dl"~d'( dnhlj;lInn
11}.

frh)<,'d_\
,
( +2arclg,,/x+C
I -I-'\' =1 d()\"Jd!110 / ""_. . .

J(C\k'(i<'=' ,.'+ (

,.' I (\ I I ( . !"('what ill c' t g 2 t (.

b)

, Iil+
2

,"

2)1 (t.
I}

') dt"'""l ( f-l-J\nl.j-_; +C I ')

,-, I

J 14.

;1)

.1

, I'

In "(Jx~

~~),.bl(iX)"'~-

"

303.

Srnj\'nom ! -I

<,'

= 12 dohijilr110

1=
I

F,-i ~I:'ii
1

]15. ParclJillna mlcgracljll u= Xl -I- ax -+- 0, dv "'(' 'dx dajcj(x)= - e -, (Xl -1- 1-, -I-(L\ i- b t a -I- 21 t11m j(x)"dl "';. C=(), lj_}(X)= - ~---; (Xl -I- 2x +IJX -+-h-+-u -I- 2); xl+2x-+-ox-+-h-+-11+2-=o(>;-1)1 =-11
=

C:

1 1 -- --)--In 12 (1--1 2

1 !I -~----+-J[] II -+- II 2(1-1-1) 2

- 4,

hoo]

x--

an::lg -

2 Ig XI I
\./]

+C

316. (0:, (ll= (0. pl, (pd\)

305.

lulll- In II -+- Ii =In ;e'~-I

I I+
xc'

f ",
C. (pokusall S!l1JCllll

10.6. ODREDENI INTEGRAL. NJUTN-LAJBNICOVA FORMULA. METOD ZAMJENE PROMJENLJIVE I PARCIJALNAINTEGRACIJA

1. Neka je funkcija

I-I I

1+ w' = I)

Podijelimo interval Uzmimo

C,iE (x,

y =f(x) dcrinisana i ogranicena na intervalu La, h] 0, b] na /1 dijelova tackarn3 (j = Xo <XI < -'2"': ..:: x" = b

I' Xi)

307.

i posmalrajrno

sumll

II(Ur\x"
i= I

gdjeje r\x,~x,-x,.,

308. Pan;ljalna inlcgracija: u = In J x, dl!= x .) ox; dobl);lll)o

I"" -,

Ako postoji
x -I-

lim
'T""
in--+ c<il

:L!([;j)6X j

af"o je konacan, za rna bkvu podjelu

RilllCillopom 11

,'><, . 11 ; = I
zvacemo ga ()drcdellim illlf'(jra/olllfimkcijeI(x)u

)~llll) X + ~fx~) In _x 2
2x"

x dx= -

~=.+~(.- 2x1 In .~2X1 2,

Ix
4Xl 4x1

Inlcrvala [a,

b],

310', I --""-,1'"+-, -]llIx-+-- x J(h --",x 2x 2

J(

'f

31n 1 x 31nx

";;),1

smis/II 11 granicama od a do h j oznaeava{:emo ga sa

C=

" ff(x)dx ZnaCi da je

,. . Kx , (411\3,-1-61I1X--'_]).'.( 'PO'!b<l!)\l!Ivnulll,O'-

;)
tJ

I(x) dx

~ m"~j:::o ,~,/(~,) l1x,

(n
--+

OJ)

3(}9.

SmJ~lla

I -I-x

-.:

11 rezuhal

310. SmJ~IIi1

\ t- I = I;

r~1.!llral

I - J~ In :::. -

1/2+

-1- ~

I:

-I- _11
-I-C

tom slucaju kaic se da je funkcija illtcgrabi/na na intervalu [ii, h1 Da bi funkcija bila integrabilna na [a, b], dovoljno je da je neprckidna il! cia ima konacan broj prekida prve vrste.
I) fklnh;nd Rll':lllann (IR26- IR(6), nje-mac_b malClllalitar

HI

2. Vaz!IIje o,whine odredel/uf/ IfJ{eqra/u.

111!(xldx,'-o
I, "

5_ /umicllll {!I'(Imil'lIljiue

/I

ot/rn/t'lIolll illlcqru/u
I

il I!(xldx~ --iJ(xldx;

Ako it: hmkclJa /(x) nq)l"l~kldlla na [a, hj, gdjc jl' [0, /J-J =(11 ([r1, ~p ncprekldlla Zlljl'dno sa SVOJlIll Izvodolll ttl' (t j na [a, (1J, gdic It' h (p nIl, prl cell1u je I[w (tlJ ncprckldna na [a, 1'1.1, lada Jt'

{/:=

x='v{l) (11 (al,

11 1!(Xldx~fi(xldx+fj(Xldx,
4Iako)'/(),
c_

,-

/,

("<c<i,);

I I Ixlel, ~ fi[~' (I)]~,

6. IJi/rella/lid intcyruciju

"

I'

Illd/

'f " x f1drnd unkcl)<l, onda,JC

.J I{Xldx=2f/(x)dx;

Ako Sli funkcije II (x)

I (I

(xl difcrcncijahilnc nil odsjcCku [a, hj, lalla jc

5) ako jc I(x) Ilcparna funkclja, onda jc

Sj

(x) dx ,= ()

"

lU(K)tJ (xjdx'=II(x)p(xj b

" l .fp(xju'(Xjdx

3. Procjl!lI({ imeqrala
1) Ako

je/(x)~F(x)
"

na

rl!,

hJ. lada,it'
1

/,II)'\CI

J,,'f(X)dx~JF(\)dx
gdje je
kniliom
fI1

/I1(h-uI_<,!!! ) I
'

\/ x ex"", (h-III,

liB. P01ll0CLI granicflc vrijcdnosli inlcgralnc sumc naci

"

vrljCdnosl fllnkci)c n'l [I

, I,

najmanja vrijednost fllnkcl~~!( ,[, , I' 0, , J , x} Bel a, hJ, a til naJV.cca , I,)J. Vd neJcdnakosl 1ll .~. .. . ledllakosCL k'- j -, " o z e 51: Zd11llJellili ckVIV,I_
d( JC

ai Jxdx:

h) Jr/dx.

c) Jx 2 dx;

"

til

1(\-) IlCprckrdll<lI},I/II, hi,

gil)E JC

"

"

" JxI iIx;

e) J5inxdx,

f) Jcosxdx
I

"

"
S~) dijelcCi

" f(~lib-u)~iJ!Yldx,
2)
UfO)

~E la, bl
. .

l19. 7<1 funkclju!(x)=x odredill gornju I donju in!cgralnu sumu (S" Intel val h J 11<1 II jednakih dljelova

rd,

p~I(S)~-!/('1 1-.
b~
(I

I )okal.al I ria
<'..

JC

[", hJ

"

(x

ZO\C

sc vct/lI}a prtjcdl/o.<;t }uflkci;e ./(x) 11<1

Ilin

.\=

11m Sn=---,{P-.(/),

1) Neb!.'ill fUllkcijcf(xj I (p() .. _ pri lome funkcij'\ <.j) ( ) x ?gl,dflICCIlC i iIllcgrahdnc na l!llcrvaiu , x ne nllJcnJd milk za XE (a, b). Tada jc
r

,-

(I,

11.11
Ie

I,

na OSnOyuloga daje
1

JJ(x)dx=~_(!/-.u2),

[f(x) gdjc jc
inf
"':<,-/,

~r (y)y ~ P J4' (xlilx,

I(
'

"

./(x)~p::::.::

sup

{ada posloji

c(I~c~b), [ako

'" __ ",,

xl_

'k','
1\ ()

jC,

]os,/(x) ncpn:bdna rw [a,

hI.

320. a) l.a funkciju}(x)=x odredlt! integra!ne sume!in i Sn ako sc segment [a, bJ (0<(1</;) padijcli lako da dione tacke Cine geomc[rijsku progresiju, !e c!okazali da jc
_, b

JaJc P=j{c).

lim

/?n=-: lill]

Sn=JJ(x)dx=-:-(bJ~aJ);

4. N jut}) I) - IAljhlIiL'O/)({ forlllula

n-

tt!

n' ' " ' '

J
TJ

Ako jc (unkclja }(x) neprcktdna na neodrcdenl1n!egral !f(x)dx=F( _

b

/0 hJ " " , ' , ,;' [~dd !}O~IOJi na torn IIl!Clvalli x)+( 1 Vel!1 sllJcdccllJcdnakosl:

h) iSIO, dljCieCI interval [ii, bJ na c) iSla, za funkcijuJ(x)=e

x ,

jcdnaklh (lijclova,

xE[a, b].

.
266

If(x) OX ~ F (I;) - F (al ~ [F (xl]:.

.

321. Za Dinhleoyu funkciju Jf'(x)=I, XEQ i .ff'(x)=O, ;(f/:Q pokazali cia nijc integrahi!na na [0, I]
322. PornocH odrcdcnog inlegrala oell'cditl_
a) lin.l.(-! +--!
n ."

++ .+/-):
!

211

h) lim
n
'XI

(-~+-,~-+ +~'-=-~); n ,,'

/1
1 1 '

c)

Inn" ( __,I
"_', /I'"

~', _+ __:~ __ +
I

!lP'1

+nPH", I ) ,-,

(p>OJ, dl lill) ("

11-".,

c) llln--- _/1+--+ 11_." II ,V n

J( /1

j' ;,

) /I 1 + 1/--1/I~ -+ I
_,11 __

,I'

"(\

,0

+ ,+ ,",),
_el)

ell

J
"

,/1

-sinxdx:

cJ

J+--j-

"If,

dx

sin 2x

fI

"i,1

(I

+ 19q'

--.-,

Ig2 X

dx

32X. Dok a'I,:! 1J da jc

323. Nt Ijes<Jvajllci inlCrralc, <lokazall <Ii! Je

1

a)
"i..J

il)

J arcslnxdx=O;
1/2

ci

Igxelx~O;
h)

". : . f

SJIlfllXSlnllxJx-

_{O, akOj,C mfll,, k'

R, it -0 Je

m=tl,

dl

)+x S cosxln-----dx=O;
I-x

e)

J x(2+cosxjcosI7xdx=O

' f

cos rnx cos nx <Ix

{O, ako jc
1(,

111

k'

1- n,
I
f ,

0 JC m:::c'

Gcomcrrijskl prOlumaCll1

Ie

fezlI/rale

324. Prllll]cnorn Njuln-LajhnlCovc [orrnlJic Izracoilaii slljcdecc Illiegralc:

c)

sin rnx cos nx dx =0,

al

f~"!+x
2

'

hi

fl'dX;
x'

, I

ako Sli m I tJ pmodnl hrojevi dx

cJ (ShXdX;

ell

"
325 izracun,lIi odrcdcnc inlcgralc:
u.

"

f ,,/

4"~

cl

Jx ~
"

"

xJ
I

lh

329. Provjcrl rC7.ullatc:

01
<Ix
,,'

aI

d)

f ", f~l-.t-~~- :;-10 ; ,

,-,

.r
"

l +~o~;

elF 2

hi

,feos' XelX~~( ~ 1'51112 XciX}

"
x 2 s1nxtixo ;T{-2;
CO

v \:"+9

c)

f~;~j:X'+I";
,

c) 1'arclgxux=o;

d)

fl

f
(I

,
r)

326. Izracun,ui odredenc Inlegralc:

b)
(I

f~i:)
:no.
f)

farC!gXdx=:.-~!n2.
"
Izracunall odrcdcnc mlcgra!c:

o
327. Izracunali odredcne inlcgralc:

fi:" 1~:s~T f vlZos;--cos)xd'.~;

~12

al

fxV,:::j
,

,
dx;

hi

f
x

"_-dx:

)1;1

x+i

ci

f; :(~;;
0

ell

, j4

xdx

-4.-..:

a)

f
"

~i-1

sin (3x+l)dx;

b)

f ,

."
COS1XSlflXdx;
c)

_j2

eI

1';J\IX~~;

f)

f J~id;S~:'
x

gl

Jx \J/;2~~ 9dx

268

331. fZ)",!clIna!f odrcdcflc inlt'gl'ak"

"il

cos x dx
(J-SSI/lx-l-sln 1 x'

c)

fX- \/9-2

[Ii
]

x dx;

,
dl

"
1+
d_, ,
f)

336.

J/\'(sil It'kun.:nll1tl rOtlllll I\I I,it o( IiC( Iell I In cg ,

'-'11 f "
n

"

r Jx
"

sln(.2j/+l)xth:,

r c v'
"
]

dx

el

1-

" J l"

\,./(x--a)(h-x)dx(a<hj:
,'J

g)

,J(x 1 +3)2

r . ___ ._

r
dx

\lSltll;,:d\

+1

337. Odrcdill lokaillc cksilcmc rllnkuja

1 )e' til 1

"
332. l/J,\C',llfIUII odrcdl'llc Inll'grak
;1)

/ Ix I c-

j'1!

hi y(x)=

J
]

(I' 4 1) In I dt

"','
,I)

nl2

dx-

2 - cos x

hJ

dx
I

+, Sin x +cOsx

3.1H. Plo\-yr-lil ",,1

"

n~/\lI[<l[c .

"
:1)

ell

J!

dx
-COSPSIIlX'

l')

" x sin x --.,--j I -1- cos x dx ,

2
I

(Lx

- , I n :~

r
I,]

dx _x
2

IT

hi

-( -j

J 1+

I,

333. iZI'<lCtll)(lti odrl'cknc InlcgraJe:

.I,
f

dx

,-

:! ,1 rc
\ -1- ::'

SI

ill fl::(lnX+J)dX,

h)

I
c)

"/4 X (Sill X

1 )dx;

CJ

J
"

xdx
X

cos 1

"
ell
"

r(10-x)Sin'~~~dx;
)

'" J

'(2(OSX

dx;

_;-dx=arCSlllj' , \,./5--4x--'( -

I)

334, Inacllnall odredenc ]n"glaie

a)

flinxl
I,{,

dx;

hJ

,
c) JXln(X 2 + I )dx;

,
dJ
J(a rCSlnx)2 dX:

2x -- 2 dx = , (2
(]

+Jln(l+j2));

I SIIl4):cos2xdx=j'

in

(I -1- ;,:J)dx:

"
319. I'rovjcfltl rCluJtalc'
,,;2

eJ

f'HC,1f;.L~
,,/1 +x

"
dx;

"
g)

IJ

J
"

nil

e "cosxdx,

Ie
"

'"

"' ISill

xl dx.

;1)

Jsin4xcos2dd_x=O;

It)

' ,';tn J

J. cost> xdx= 512'

"

no

271

c)

'" f
n/1

;i7;-+;;S6~=4Tr;

<Ix

el)

"
IT --_._---.- = .-' G' cos 4 x + sin 4 x v2

'"

----- .. ~4 I-Ilconi '

dx

34:', KO_I' J'e Vl'Ci od s!ijcdccih inlcgrula:

c)

f "

dx

4
0",

J"s""<dX'" [xsm'\d\" "

346. ,t) Dokaz,lli da jc J1(x}dX

sin" x Sin 3x <Ix

15

r.! J I{I- x) dx
o

rczlIllat prot umaCi[ I

gconh~tfljskl

"
F(x)=

"
funkcija
funkclJc
b) Dokazati jcdnakosl

340. DokazLili

da 1

jc

(ul1kqia

" " JXil",nxldx~~ Ii,S"'X)"X, gd]c Jeilx) neprck,dna

/Ix)~----

Ix - 2)'

Zhog (;ega jc

fJ'X)dX/ F (3)- P (0),

c)
o

fLmkcija na odsjccku [0,

KOrlS1CCi

" Ttl
njJ

gomjc rczultatc, izracunat i intcgralc

2"

tj. zasto se nc moie pnlllijenill Njuln-Lajbnicova formula?

\og"(I+,,,/3tgx)dx

341. Dokazali nejcdnakosli:

a)

f
"
nlJ

sin!O xdx <

J
0

sin 1 x dx;

h)

Je 'dx <

J
e

~2 dx;

347. Ni.H:i na]'rnanju [(xl=

"

na,ivccli vnjednosl f\lnkcijc

C)

J
,

sinn.nlx>

J
"

nil

"

sin n + 1 dx(IIEN)

21+1 [I .. :,~ ___ .. ___ dl za X E. ' V11'IJ - T [--2{+2

342. Izraclinal i:

a)

JI(X)e1xzaIlx)~{x"OO(XO(I,

349. lspiulli i nacrli:lli grafik funkcijc:

3-x, I <x::;2;
a) I{x)= JteliXdl+xlel!X- ,2

"
b)

()

J/(X)dXzal(xl~ -

{X' O:::;x~a,
a---,a~x~l

I-x

I-a

(a<I).

"
c)

l(sl~ j(let)"'ln(I+l)d l
,

343. OdreJ!l1 srcdnju vrijednos[ funkcljc na datorn inlcrvaltJ:

a) /(X)~X3, XE[O, IJ;

b) I(x)~J-;, XE[O, IOOJ;

e1) I(x) ~ sin x sen (x+ <1'), x
E

350. lzraCt!T1ali inlegra!

l,,~
"I'

fx"c
"
on

-' ds

c) /(x)~sinx, XE[O, IT]; c) /(x)~sin' x, xc[O, 2ITJ;

[0, 2n];

f) I(x)::::2+2cosx+3slIlx, x~::rO, 21r] 351. Dokai'.all da

!C

344. Dokazi1tj nejednakosl:

0.5

aj 0,50(

<Ix IT JI-_;;-;;0(6,"0,523 (n;;'I);

b)

Ve

--~

J'
(,x

--"dx::;2e 1 .

I
"

J
"

r sen" x

-:1 [ SIO"
Il

2.X

dx,

pa

na osnovu

toga

naCi

Slnh.\

ds

"

272

352. L:rilctlnat I:
,il k;i
;JJ
d',1 II
+ ,

I ,IlL! ,'t Odl,dtlll Inlcgral h'lt

d
rh:

,1~s,n2.\ dx;

bl d

dh

J' slf1"~xd_\.
Jcos
f)
Jllll 0
, 'Ii
{2

11'1

\jl+

d
c)

dl

d I III I,

ill"

In
(II -

I J It
- _'>In

_'n

d,

i "HI

Ii \ -

i'.ill
"'"

, (' "
~dn

~n

s,n

lolD

I"

Sill

211

.:11

"I)

It ,)

Inn
h_i,,11

II

__

II

J(a rctg{)2dl
g) lillJ
".()

(f e"
Jim , -,,,
0

ell)'
,"
-,2jL , I ,J', - lu'"

hl

Jilil ()

-,~I

''''1+_;;;

""

,.'
,," 1 . \

II

~ Ir

,(I

"
fllllKc II.' 1111"

I"

II, II

'nl,-,~.uhdll;\ na I fl, 1 J

i.! )

dx , "\
,I

I'

h)

" ~I JSinXdXZaXE { 0, IT dx 4

~22_

;11 \UIII;l \,,-

" I

IHCI)I~I (OII1C Il' III!]

RJESENJA
1/1

31ft

al

Ii 11-'= \

it

neprckid!l~ na

ro,
1(,
11"

4]

J_uh

=, Illn

L ~,Ih"
II'

CH,'-'

bl \,

11'11

I '
.'

~'I

I)

(hu

IC

IlItcgralll;1

,UIII~'

11Inl.cllc

(,

"

,
_\1

"
J \ d \ ,Ilin

4
- =I!

Jim
"""

()

1-

.:-+

1(, nIH-) I)

I Cd '-0

n'i od'JCa \l

IP. ~ j.

1';1

jl'

11111 -\,"

J \ d \ "'- :: L,
I'll'

II

I II) '--' lilll

R:

c:11 1111
hi

I ( I"
I' '.,,""

?"

II" \

Inn
II""

.,,11 ,II"

til")

c'_

I<"\!' _-

Ian
. , II

{eO!"

('Ii"-+-

"

"1'-

I,
II'

(,) PI!,!' iolr,,) \q~JJH:nl

[a.
II -I,

hJ

na 'I JC',jnakdl d')cio'.a id2ka/li,! XI

=(1

II

<1

I, (1_=0. I. 2:,

, II)

("IIJllil)UCI

~,~ 11+

h -,

"
Ii"" I, 2,
d

ell .1'

, II), IlllilllH)

,:,
=

Lli~,)i\x,:=I ,= 1
tl'(h-u)

",

"---('
'

h'-fi)l/i __
fi+------I "/"

'1+
II

2a(li-a)'"

----- .-- :[
n~, ~,

,Ire

tj!, () ~

n-+-] (b-drn-+-I)(2n+ =(h-'<llru 1 +II(h_a) _ ---+

II]

. 17 -;I' II

tl lh ,

" I

llo

I . l'Il(l-' dl 1- !.

274

275

- ,ne ,Ill

arC~III(
Ii
I

f) aka uvtdclJ)() smjcllli ~ =aco~ll

dx=2(1J-alsmlcosldl. p,ljC

e)

j- ,
hi
1

in), -f
4

r
eI
I_S

/,,,2(1) _all
1111

f Sllllccoslldl=~(b JSIll12Idl=~(h
oil

",

__ a)1

325.

it

J 12,

:\1< Il 326. d) . +In ---,

"

c)
I

In -: .5 .1
K

I
il

d) Mcl!, 1.1'

In \

)[

"
(,

gl ,mjcna x =

19l daJc!

2'1
.jl!l

15

b) -In 2 5

,I

"
(,

d)lnC\!\/ Ill),

331.

alSmjcn(Jtg~=ldajel=2
bl 102;

J
P

n \_

arc tg (/

0)

Jly'2

~-;

2
,0

dl
Sill

e) $mJena x = n - t daje

I""

flO" \' dx

Jwsx=2:f)2

J=

(n-Il,iot
I +CO')2(

dt=n

--~~~dr-

sinl

I +cos1t

I, sada je

" 327. (1)-.

330. a) UvCtilillO snljl'nll _\ =/)-71 (0)';1:( II Ta fllllkuI" 1"'.... 1,",." .,

"

"

d)2h/2--JJ;

I
c) -In

J:

f)

I'"' 011 [0, valli fO,Inle/ \'Tada )I II

jt'
!Iii

Njen prVl Izvod '(' (1)= ]/1 je neprcbdnil funktlJil na Illlel J

Inl~I\',d

II

2)

333. a) Parcrjaina InlcgraclJ<I

I" "J'
7
-I-

,
r

IO_t 'j )

= 1/ I
Xl

dl) = -"

(h (]aJ!:
'1

4,

! = -- (In x

" 2

-1- I)

I',

-1-"dx=---(II1X+I)1 2. _ 2 ,
l< '"

I _Xl

I' =2In2+':', ;
I

,j

il) dati IIlteglal s,' mo)c nap'sall

\!

()hllkll I

(1\

, \ f I

r' ,

,h

h) parcljillna inlcgraclj<l

x, dv ~ (sin x - I ldx daJe

Ako !.e Ilvcdu ~Illjcoc ,/ - x

= Ii I

114""

v, Inlegral!

pOSfaj('
1;1

~r2u+lnlll-,-:::-JII -72fl'-arclgvJ~=I11-/-1
'1/1

IT+

1nJ ,

c) parcijalna integracija

1/ =x,

dl' =

c)

"- In 4:

tI) l'cjUI'CdllllllSBlJCflU

6'

1.:,,1(1<'1<'1) 1 .! f un k(1).1 P'(o II dId Illlcrl,11 '-I 2'"'' I

I' I
~

cos

,--~,~- daje I ~'x Igx ['14 X

J

tgx dx =

I =4(n-ln4l,

11:1

50 d 1-1)"-;
Illl

e) 4rr;

II1!crval

[I,

2J NJcn prvi Izvod _x' (I) ""

~, t~ jc neprekalllO! flln~rliil
f) In

nil Jilfel villu

r~, 1
j

Tada JI:

334.

iI)

Sa I (llnal':imo d;"!li

1Il1(~gral

Kako jC

7 +2)7 9 --_., ,

jln xl =

-lflx, -:(x;;:), Iflx. 1 <x:(e,

,
integral 1 postajc 1 = - Jlnxdx+

JlnXd_\,,,~(e

'I.

c)

:1 (10 4

",
I);

c) sa 1 oZllacimo dati integral Ako uvcdemo smjcnu

h)smj,:nasinx=o,/dajc/""

J---; = I, integral I
r----.
( III
imaccmo

[los!aJc

. (,_51+1 1

r.

lil"

=lnll--JIII",ln,l clKln.d)
1-2
(I

l'

1(,

1,1:)

.,

\-1rr

81;

Ako se stavi lI=arctgt i dv=

"il_t_1 1

_~.w. 1'()d.lliq-".llri.l fIII1KtIJ'\ Jl' I'!l:k.dll;\

drl --

1:1

\ -

2,

i().

1). 1M '><."!ll" 111"/(" prdll!jc'lJiI NIIIIIl-LaJhn'C(H"

fp, III ,,;',1 II ,I V,II '.

'111'.1111"

1 l-1 ilrCiII -2

d,

21n(1 +v'2);

1/1111

1,)1,',
) 1 inll
(
1\

5
335, h
II

iI"

2).

I
I

Inll (

I'

1,

."

'I!

I'

I' ,

Hll;J!110

- \: II

d, -~ - \ --- x]X!',"~_2] _ __ -_-- _ 1

\.11.

Ako ';e uvcdc smJena

X=~1111

d;ili Hllegral

pO~1aJc

P;ilnjtllom praviia ()

\!

1<." (' ',-

,1

S,l(i;!

It I

J('
1!

I'
~) ~

,I

d\

2/\
p,-lI"ujalllo) iJllegraciJI na Integral II"'" dobiJalllO fckllrClllrw formulu lJ"'
1 = ---------11"

.I,el>"
:142.

Ll(' I :11

2/1 + I

odaklt jc

'In. t "-

2n
-----

2n-J

!/]-4

"I

1'1 (t! d, - .f ,I d, , j ,,

\ iii \

"~I
.1

'n

,("

J, >((\
c,

II
I,

211+

211-1 21)--]
dt',~sin

336. Pfn1\jjcnilllu pl<lvllo 0 pllrclplnoJ Irltcgr<lclji Ako Si;Jvilll() u=x", i cos(lp+ I)x d" = fiX" - t dx j V = pl IJl1egrai J, pO'ilaJe 2p+ I

(2p+ I)xdx, dobiJc

\t

J
,l--D_

\d,

I [ " I

d,

"I"
,

/1 f

'/')

...
,

I'
,I

f f h 1<1 \ J

II

J \' ,"
11--

"~I'
4 '

.'
I

1'1 p --

1()1l .1

' ' , , I'' '

,

100 III,

Ion 20
I'

ISO

j'OIW\,O pr ;J,i JClIllnU pl'dvliu d,'

~.

CO\ (2{, + I ) t dx, dobl):!

.'it

pJ[Cip.in0J IfllegraciJI 11<1 dobijenl ililegl'<lJ_ Ak0 se stavi 1/sin (2p -t- J).x: elli = (11 - !) x" - 1 ux i l! = _____._"_, pa integr<ll 1" poslaje 2p + J

,,

"

LI)\I{

Ii

dJ f I I

"If] \ '.If) ( \

! ~)I-

[(Ill

C'- \ t-'!,i

'_(1\ Ijl J

f,=

" Il-X 'Sill(2P -t-i)X-[" _.- -, "--"' --.. ..

n

~_--

2pt!(

lp+l

2p+ I

"

,lit

III

~'Jl (l.r

j-

~o)

I' I
l

x" lSlIl("2J1+ I)XdX}

I'I-erna IOllle, rckurenlna rOf!nula giasl

("I P
--

.--,_ ... _} (2p-t- J)1 "-

11(11-

I)

I I 1 (' srn'tCOSI'1 + '1!/\d\I"'~,1 "..). dl 4 .

I" ] " r

I !slnX(ll~A"

I"

I +2-\l,

I'")

.Jl

JSlnx)dx""~
sin lxdx=

(2X+2SIllX-..

rx ,

-~. tada se- IZ rekurclll!le

9

In

JC()~.\)\),'

fonnulc za p= I

:J'(
-- rr- /- -. 12 27
JJ7. a) !lyud
344. a I

(,Ill! 2"n]1l

:l(l~lll

2\1\1111 )("~()I~- -(41l~3+3J=2

2,

dx

lJ

t
It

f
hi

(I) '" 2

(I: ) "" (x -- I ) l" e;

1

il

n Ul'l;l S~ za -'- co

Funkcija j {.\) UTl a u I OlcK I

,t

= I 10K aJni III inlill Ulli

Itv(ld

(x}=(x t 1)ln \

;iilllJI1;\

$C 7<1 x'" J hlllck'JJ y(x)

1!T1'l

II laCKI x =! lokal!1l nlHllllllllll

,[' ,', J

dx

y(I)",O

ng

279

" I

I ale I [: I

I i-I'

dl

aic II! I -'- I,

1\11

J,
I'

til'

,,':1

i2

III (I

+ "i I

(II

t
x,lt,)""I-?,I-I-," '''"-()

x"\ln).\

<

XSln

'1:, a

odal'(k

'.il !.\'iHC!g.\

In (X'I' \,/1

+;.:2

x1SII)1

<d\ ,-

J\

S;,daIL\/II-\larclgx d\

In(~I_v'I+\l)""\/I_t-,larclg).,dodavdt

'>Inl \

InL'I\,_'lfl:')=(),\t,/I_I\]~I,,,/lf\l-'-_1

346. a) SIH)Cna

X=(j-_ ('

b) smJcnaX=H

"
dx= dldajc

, .f xc,/ (il '""' XC'I'

fJ!{.'lnl)dl.-,-n J/hilltldl' JI/iC,,111 1dI Q
'ISIIHpl<>I'I,.\'

fXJ(SJnI1dX=--f(1l

Sllda jc J(x)=OXl'II' Funkcija )C ddini,ana 1.;\ ~vc ,(1'1) .(1 i";! ,.11 1m:, !ok,d!" IIlinlt:lLtnl II I,I(:-~I II l'rava \''''',\ t I i~ kos;! H~)ll\pl\lt<1 NCIl\:! I'fcvojnill \;Icak;\

Neill"
d

nuL!,

f \/

(sin x) d ( ==

1\

((sin x) do'

f -~/

("j n x) dx.

,I

od,l vdc 2

J\

(,in

_~) d \ ~c n Jf (,In \ ) d_,. Ie

hi/h)

c'(

2);
l'

C)f(\)-~(lt-,)II}rIJl'lt, ~-\+:
= y", dl'
= t'

):;0, !':IH:daln;t illiegr;W!ja

. d \ d'lle

c)

J'

J,
rr
n

", 0

X"l) +
t II {Il-

I'

re
Ill,
I)

'IIX"

I d_~

0-

1-111"

{I,

+ 11

I
+{IT

- I ) In

, I

,
J}(II

rr
! 11(/1

I'I

t (Il

2)1,

,1 ~
II

1+ { 1 . c

lit

o~:i!rl(gll'
f

11(/1

11111
1/1111

,
11(11

2)/0 -' .-

'" :> (;m: Ig

arctg(~

1))=

,m)ena x""

,
.1

'(' +---n)
4

rr'
4

1)(11

2)

1l(11'

I)

1-llln
I)

1)(/1

2I
/1(/1

II"
I)
II' - 1-11 1 ,-

,II (' _ I, l-t-\.lJlgX=oI+lg_ Igx'" 2 -cos_1 cosx J

II {I! I'

+n! (

,{~

I(X)"'"J- ___:~:::.2 __'d/+JJ-__ ~11

/2-21+2

- ,,,In(/l--21-lnl',+J,HClgU--II[',' /]-21+2
3n

Ii

II! !-7I(1I
,,1

I) t

+71 1 1 )-11 1

}(x)=IIl(x l -2x_I 2)+3arctg(x- 1)+ 4 ln2;

2x+ I I (x)"" x2'_2x+

)SI.

'r"

I Sill 'x (

~,~'n "IX",nXti,\'..

,.' "

I,, _ "-sin"

1\.d(!'-"Slfl_,dxi-=-

(x)=o 7.<1

X= -

2
J;

POSIt) ---rl[l, J3+1J, a f'(xJ> 0 Z<l 2

-

> -

2'

dak1c, runkCljil jc rasluca la X(-II,

\,/"1+

11.1(1 jc

cos X SIO"

x,

najvccil vriJcdnos! ,\-[ = IIJ] -I- II = In 2 -1

7'1',

.,

"" 5,49K, il 1l00jlll0lilia vri)cdnml

II

,"

l'"
I)

"
t (n- I)

JSIIl"

1XlOS'

\d\ ""Ill - I)

J"lIl'

I"

JSIf1"\d~=-(11 f ~lD"

,"

,"
/Ih. II

_,Ill" \

d\_-

"11

sm" ) xd_\

"

, r

Aku p(ls!()jf~. 1','.1 I"",,,

kOll;!C:lll 1(:, Intc"l':li kOllVt.:lglla, :t ako nc I'OSlOjl ill Y c

d,

!H:ogl-:lnrccn, dlvergll:1

Anal')gll() Ie

11\

l~

"

f ( \ ) d.\

JS1. :11 II

Ii) '.111 2 ,),

!
I') 1111\
L>

(1\"

_\)

d,
I.
I" ,
,\l'

Il1Irgl:til de I I1W.,anl PU( I I ,,'. 1.,)1"1

1lI',\I/oj'.>rucl1i ill/e.ljfilll

J.
):) 1111)

j" t/,lll

od

krilcriill kIIIlI J{,((!(,l1cijc je /)u/llmherIJP (J)'All1l11hl'l"l)*

Zd

"
~-

.'\ko jc !/(-l.'ll<F(x)
Ii) -1'
I) (J

i1-<,-;_"\~_;h

ako

" Jf (\-ldx

konvcrgl1a, kUflvcrglra I

hill

'Illl \

Analogn('

'( ?- u, tali,l

II

konvcrgl'flCIJC

353.

a)

Ii d,

I~

'.

I +" d\

d [' d_l"

I I ,: d,-

J
SI
~_S(,

F(y),I\ sllJedl kU!lVcrgclll'q<l

fJ "->/\ '" (J,

0Ii1 Zil \

-'"

,"
,

1.

/ I

.., V

/,\ 1),\(1

bl

d d,

Jsin '. d_1 -, sin ,_ ,

I

- e,), {) 0

)0 " ~ , I'

'I
q' (a, h)

15d.

r
,

.I,

1):'\.

\/ \

J
I,

cI_y
)5().
n,

d\

,157,

J:: '
,

10.7. NESVOJSTVENI INTEGRAL

1. Inll!wuli Ilf!oyr(/I!icenihjtlllkciju
Ako jc funkcija/(x) ncograniccfEl II lacki
i intcgrabilna na

.15N.

J,0
J
J
x:

d_\:

J:'it).

\ (1\

360.

d\

; -_I .\ 1

361. JXIOXdX

fll,

I)

1:,1
nil

svako lera, c) ina (s, hj"l:l svako s(dc, hJ, onda sc slijcdCL:! naCin'
b

" Jj(,\')dx dcfrnisc

362.

dx

(iI> 1)

363.

In \'

J\./.\'

d\

364.

Jarctgx

dx

c - '-

jjlx)dx~
divcrqira

lOll
,-() t

j f(x)", I

lOll
~ "0
t

j l(x)<I,
('

b lJ

365.
protlVIlOlll

Ako limcsi postojc

! kOll<lCfll SlI,

bl.cmo dit il/leymi k()/Juerqiru;

",
1\1) \

J /

d,

366.

d.\

II

+ _~-J)II.\

](,7.

J cos ,x:

dx

2. lllfeqruli sa hcSkof/ucnim
"

yrollicillnU
1.<1

Ako.ic runkcijaj (x) 1!llcgl'ahilll<1 na [0, I J

/(x)d.\'o;;;-; Inn S/(x)dx:
h
--+

svako IE:

[tf, + f'L fada .ic

3M!.

, 'J,

r ,"
\. ,\

3,
3(1).

arCSII)('"

<II

370,

Xl"

.~ dx

1+ X,,'X

(J

.171.

J
,

fly
372.

dx I'"
cI

(m>())

]7].

(,

hi

f
"
II
.

(' '''cosh\-dx(II:>O);

"I

x"c 'cix:

374.

f "
.,
",

eos. x d., -

375.

176.

377.

,
37H.
379.

"

2 + SJOX

Ix
\:

I I'

dx

d_\
I I I

x'!" .

' \111

ctgxdx.

.1

\' \/x
382.
1I,'i

IULSjNJA

354. f(\}--

jc ncog,alllcerw
--.,1'1'

/,<1

D. pa

jC

380.

383.

f f

eosx --. - dx.

L
j

rdx
\

~,

lUll

.0 .r

r"i \
356,

d \;

~c

Inn 2

x-2

381.

dx

"
384.

355,

I I)
f
11111

dx

.'(1+4x+5

385.

dx
:( (In

xJl'

(/1(
_157.

J.I

-, d \

.c,

11111 Xl

.n I

"1
,'J

(1_01

S(

I .1'; ' d. '

Inn In c

',f__,)

.1

386. ,

f "

Inri +<1
x

dx.

387.

'drCSll1i

\../1

+I

<.II
d

te rijcSlli JcdnaCinu

arcsin I
dl=2 \..'

"

r'
/'

1
0

(.,

+1

389. RijeS,(i Jecinacinu

fi~4
I,,~

" j ,"
dl
R

lim

390. Ispilati konvergcnciju integralil

f "

SID X

arc

tg.\

t +X2

d_x
Ills. dl' '--' \ d\: rendlal

I",

391. Dokazalidajcr{p+l)=

x"e 'dx=p!,gdjejcpprllodnihro)
362.
o

,.

392, lzraCUIl<-lli ncsvojslvcnc Integrate

"

d,
lUll
\

Cd (Ill xl
/'

In.\

.,.,

IlIll (In inl>

In In 111--

-+-

f_

111,\

.Ix

n
rallll;l!'

a) I,

f
"

I".

164. l':tl'cijalna inlq,raCII<l

i' -

;IICI~,\, .I"

dx
(~i + ;;i-)~i.~~~i?')

x 1 dx

\' .

1- In 2

(x
"

! 1I 1

;-ix)

!- h 2 )'
165.

(olO.o+I>,.O)

f~"

IlIll

"

."

Itlll

(,

3M.

,,

k :Ik,\ Ie

k'" \

I, 1(, i"

.,

Il'' , 'I
I
l II \ l'J )' I I ~ I

I,

I'

1'.1 d,ll,

'1I1~~I;d k,m\'l"!"IT,'

,"
b)<;1

.17k

)maill"

(\

II'

,J!\

21\Hl\

,h I

12+~1!l'\
,,(, I)'

<It

1)1

1/(,11;,

pa

tbll 1111q!t':d

d,\crb""

"
369. /a \_ ' I I"
-\(.'

01,

'Ii \

177_ I )"":1 )~II:I \7H.

_179. K"I\,C1fU1;1

IllO. !),liel!'.lra 3Ht. KOllvcrglra :lX2. K!HlVC!glra JiiJ.

'J! ~

2
lim (
I" ')0_11111

in 2

'i~ Ilin
~lrC,,1f\2'-'()

1, I~! I \\."\

. (\ I ?) ; I

-'\\./x,

a i)ci;)nk
I \

" I

Ii,

CC"

Ilin aiel!!!!, 1-21

""

11111

iliC Ig (., t 21

v'
(/. h I\k,) ~L
1/\ ,_~, ~II1ILI1:1 ,1\ ,., I, odlC(kn. 'lIlq!: all (il.

h)

i \)

Ii \ 1)("lajc

372. l-unkuj<I

Lx~ a)'''

.Ie IIcpr<:kidll<l

.'_<l ,10:,

~h

i ima prckid u tatki

I. 2'
IJ)

." <I

'111(1-1 J'j

RaJ)HOirlu'm,' ()dv(JJ~JlU tr, ,IUC;q,l

III"

I. l' ,II / I

.1
I),
I"W

dl

ell
11111 1 I'). d"""
I

I" la

IIlr:lliJiUlf()

I~_
(\

{I\
<I)'"

-lilll
('lI

li:,I'1
1)( \

-'-I

111

1,1 [1)

)';/1
hln

Ij

I ,~

eI,
~I\

) In (I 1 "j

Inl) I rli

2
,if,
, II

f-.llan;lg, h

)'ICllid iOlne, bl(T II

1111\

l(rI, IJI

I "." [

limt ."

I
I

(h

aim

(III

1)lh

uJ'" ,

JH7.

\<lIi(

ti!

illn

d\

Uakle

in{egr~1

dm;rgira
PfVOIll

I,

:: J
'I I

fa m> I, karl i u

,lul-<lJu

11:1,.1;'

(.\ -II)"'

dx
j
III -

liml,",l)_
1
"IlI.

(/1 - </)'"

JilH. l'dIUjallla, ,\cgraClJ;! arc ',)11' '" II, dl

--I

",
j

I'

dll_

eI,
. l' ~ ~,

I -I"

dilJc

No, blko jc III - I>

n,

konvcrgira za

II! <"

I, a JiVCfl"ll<I fa

(U nc 1'0,IOjl kun<\clI;! gr,llllcn:! nijedllo'l i HHcgral div~rgHil Daklc, i!1lq~lid II! ~ I

{),c; \ ,-

,,/I

.'

' I

ilrC

~III

t I

iii '" ~ './ 1 +1

373. Funkcija-

JC ncprdudIli! 7,1

I i una jln:kid U
I ,

[LICk! ,\

=- I

11ll;11lW

saua

,
",: d()\'IJ~ ~w~~lljt' jnil);,2Inc \
=

= 11111

(an: ,in xl

",lillliarcsin(1

1:)

;!rCSiIlOJ",h!llan;~in(1

I:)

.lilt}.

dilJC

374, Funkclja
kOIl\'C1

cos x

No. za \ >0

Ctl.'" ,\
i

1-,\

.X

--ar~lg2'--'ar~lg2""-

"

g:ra

2X7

Sad:!

j\'

I = lim

-,.

J '"
h\-l "

,il"j

'" lUll arc II! '.

, -0

c'

;uc

Ig 2 \/ /"

, .

Pmnjenom pravda 0 parrijalnoj integraciji, imacemo

), odaklc
JC

,
\i(,'

!,=n!; c)

IZI'!~lIl

srnjenu

xl=l:

arl:l['.2' ,

-4=4,odilkk)C 2

4- l.o;j;lvd(('-

4=4,lJ ", eX, \=lnX-'O,lJn!.

rt'Zllital-

~ n! f) za 11= J nnamo
)/dl=----

J
'," (II> I);

Ako sc- lIvedc _~mjcna x=lgt, dati Int,~gral postaj,'

39t1.

JI11:1"

da

JC

1'ln_~_i_lr~tg_:xlclilfC!g~\I;:; 2 1_1_I. I +x 1+ \"

Jl

j)ol:aDI,TIlI()

dit

JC

\,2

r'' n ,",.'.',." 2

l()Jlv(~!t!cnl.!1l
(2n - 3)!1 It

(2,
imaillo

2)! I

11

=- 11111 (arclg/J arctgO)=~

f[

Jll

Po

J)a1iHllhnrll'Olll

krlll:rljll

l.n~cl

dil

1 d;iil

Inlq~l;iI

2 I>

""

10.8. PRIMJENE ODREDENOG INTEGRALA

10.8.1. I'OVRSINA RAVNOG L1KA

SlllilfClgx

...

I +-

. ' .'" (Lx knnvl'fglrl!

,1

Neka jc funkcija y=/(x) ncnegativna i in!cgrabi!na na scgmcntu [a, bJ X=(I, x=b i y=O oznacava se po formuli
Povrsina P figure ogranicenc kriyorn y=/('() i pravama

I" pool r(2)=

fXi'-'d_\=,I~~,JXI'
,
- j'

'd\=lllllj--H'

'J)-t- J(' 'dxl'~ , "

-- 1- I
7

p,~ J/(X)dX
,.'
,)

c"llm{

le"-r '1)=lun{-I('
La

'-t Ii,' I t- Ilin

~_

I -- II

fvrdnJ1l JC tacna

/1= I

"
r If' -I- 1)=

Aka jc poYrs!Oa P ograniccna dvjr:ma knvirna Y=/l (xl I Y 12 (_\), gdje su (unkc!jr: /; i j~ intcgrahilnc, I dvjcma pravarna x = (1 I -( = h, gdje Ie (1 (x)02 (x) za a~x~b, tada je

2" Prctpos!<lvirno da je Ivrdnj<1 tacna /;1 f'? I, IJ

i)okaljmo da Je sada tvrdnja tacna i za I' ~ I'

f
(I

X l'(,

'd( =" 1,1

I'~ JU1(X)-f, (x)]dx

Aka jc kriva zadana jednacinama II parametarskorn ohliku x = (p (t), y= w (I), tada se povrsina krivolinijskog trapcza, ogranicenog lorn krivonl, dvjcma pravama x = (J i F= h i adsjeckorn osc Ox izrazava integralom
'1

"

=Iim

--_IP'_~,+ ,lim {p+ I)fe ~xPJ\",d)-j (p+ I).rt' e' _,,,

'xPdx=O-I-(I'-t I) p!=(I'+ 1)1

P=

I./t (t) (P' (I) ell, gdjc jc q) (c 1) =

0,

(p (t 1 ) = b, (a < b),

ZnilCI, !vnl!lFI V1!zi 7.<1 svc prirodnc ilrojcvc I'

392.

Aka je kriva data u polarnim koordinatama r:::::::j(qJ), onda JC povrsina krivolinijskag trougla DAB data obrasccrn

hl)=~(~_!)'ll=.' __ II 1/"",2(<1+/1)-,b)l;c)-.,1l_-,-;d)sa/"oZlliltilllOdi11iilltcgral II 2 II II 2I1h(lI-lhi' (//+1>'

I'

~~

J
"

U(<p)]' dq>, gdjc JC A (a,j(a)) , B

(~,/W))

lADACI
.193. IzraclJn2lti povrslIlu ravne figure ogranlccnc krivom:
illy)

40'-). I Odrcdi[1 povrsiou ogranlccntl kllVltll'

'( =

0, '( ""

I' .~-=

(),

il.

2x+J,y=x~J;

b)

=x

+ l, x ''''' 2,

X=

Ii y=O;

"
ell''''
.1

c) }' =xl+4x i y=x+'1;

Xl

d) yl=2px, y=O, X=(/, x=b ((/<h);

X=~\2'

c)

--0,u~

-i-,"-= r

v1

sin

,r=clgx,x'~"(),

d) y=L'

I, y=O,

X=X 1 ,

V=-x 2 - ~'( 2 2
p<lrabo1ama 4y=x 1, 1"2=(1.\

J
\-OSOIlI,

394.Izracunarj povrsnw figure

OIW:OCIlC

g)

x~11l

(I
II

395. Izra<:llnall povrslIlu figure omcdcnc hipcrbolom x ,.-= 5

3<)6. IZraC\lllilli povrsinu figure olllcdcnc krllznicorn

9Xl - 16y2 0;'"

144

praVlllll

409.

Parabolul

2px s(ictc krug x 2 +j.l-2rx=O

dvije l<lckc A

fJ_

Ourcdill

para1llClar p, [ilko da povr,~iml ograniccna paraholorn I lclivom

AB bulle

Xl +.1'2= 16 i parahoiolll

maksimalna
,I Ill. Napisall Jcdnacinu sjceicc parahoic y1=4x koja rrol2W kroz koordlnatni pocclak I od dille prallo.le ()d"ljl~C<I odsy:cak pO\'rslne 9
411. 1;,raclIn;\[i povrsinu flgun:

yl =h,
397. Izracunall povrsJJlu rlgure orncdcnc ciipS01ll x 2 +4l=4 I desnOlll granolll
Xl~.

hiperbo!c

2y1

2.

olllClknc'
I X--O:;OI11;

398.0dredl!! povrslIll! figure oJllcdcl!e r<llaboiom xl. -t- y'- = 4(12 I njenom !angen!oll1 tl tack! (2a, 0).

y2=4a(u.j- x),

krUZtllC01l1

:I) k11V()1l1

y-;;;;llxl--llc

>

h) kllVlnl IJtllj;II11<l J'=<lrCSI!1X. y=arCC05X I X-OSOlll,

c) knvlJl1 illllj<llna y=lnx
I

y=11I 2 x,

400. Iz tackc

s(~,

0) POVUCI langenle na hipcrbolu xl __

y2 = 1

I nab po\--'rsiou

d) krIVOllll',--cx1lnlxl) "(-050In;
c) lukolll krlvc )'=e ':-;in \ od lackc () (0, OJ do lacke ;!
(IT,

0)

odsjcckolll

ogranicctlu tim langentaJll:J i lukom hipcrbole izmcdu dodirnih lacaka 401. Odrwilli povrsinll figure ogramccne knvilJl 402. Odrcclill povrsinu e!ipsc yl
403. Naci povrSinu ogranieel1u lukorn krive x",,6- Y_ yl i
y-OSOHl.
2

(JA

\,l:\ +y'Y=(I

((1>0), x=O, y=o

412. i;l"dlUliall pov6;inu l'(h) figure olllcdcnc krivolll 1'=(X 1

pravorn x'=h(h>,,/J), a zatim naci

J) l' "

\-osom 1

lim P(h).
b-' + en

404. U presjecnim lackarna pravc x- y+ I =0 i paraholc y=x 4x+S povLlccnc Sll tangente na parabolu. Izracunaj povd';inu ograniccnll parabololll i langentailla.
405. Izracllnall povrSinu ograniccIlulinljallla x=y1-2y+2, x=O, y=O, 2x+y=9.

4/3. Izracunati povr~inu figure ornedene Iukom cikloidc x = (I (r - sin r), j.' = (J (I - cos t) od laCke 0 (0, 0) do tacke A (lan, 0) i odsjcckom Ok
414. Izracunati povrsinu flgurc ciJi jc rub:
<\) e!ipsa x=acosl, y=hsinl; b) astroida x=llcos) I, y",,-usin J r;

406. Izracllnali povrsinu figure omcc1cne lisoidom (4_'X)y2=X J I pravom x=2.

IIx+h 407. Odrediti koeficijente a, h, c, d, tako da IJiperbola y=-'~--'-"' prolazi kroz cx+d koordl1l31ni pocctak i ima za asimplotc pravc x=2 i Y= I. Zall111 izracunall pOVrSlTlU ogranieenu lukom Ie hipcrholc i pravc x+ y+ I =0.

c) kriva x=(lsinl, y=bsin21

415. Izracu"Jti povrsinu figure Ciji .ic rub:

a) !cmniskata rl ""'{J2COS 2{p;

b) kardoida

r=(l

(l-t-COSql);

c) kriva r=alsin24)1 416. Izracunati povrsinu fIgure omcdcnc kruznicom r = ,,Ii ~in 41 i kardoidofll r= I -I-cos <.fl
291

408. Izracllnati povrsinll ograrllccnu lukom krivih y"'..::(I_x1) In (l-x 2 ), y=O.

Nacrla!i sliku!

2{)0

RJE$ENJA

407. a =c= I, Ii =0, d= 2, 1'=4.Jl+ 2!n (J-

/2)

393.

=(,;

4(1). f

oi
1:)

125 6

2
d) P=:;(by(bj-ay(a)):

a)p=~j.:f ydx=I:

".

b) 1'=-- fllrctg(l+;)dX=~i_:(- f arCIS(l

<\

1',,_,,=~[:,;;;;--7+~arcsin:l')' . a.2 2
(l."

Ie SI:

za

X, ,-,-0 I

X)~'iI

dobi]<1 telvrtina

p()vr~inc elips~

=llIn

, .n

arcig(1 -1- 1_

_x.

)dx=llI=arcIS(1 +~),Jv=dxl'''~; x
, ..

,6
1'."='411, LJ povdina cJipsc JC 41'0_.=06rr,

394.

16

3951'=2

'f

f) l' =

I }}I

)00

r] vxl-16dx""4(l5.- 161n2)

396. Dale krjv~ sc sijekll U latkama (2, 2,/1)

1'=2

,/('-;dx+2

f~1 dX=~
J2
S\l \

(2. -

2,/_,)

l'OVr'i!lil rlglll'c i/llO\1

f'=

J":~\
"

(,/31411)

397.

rt----

..../2-ln3-2arcsm J

'"
409.

J''''

410. )' '-'-

4
,h) l' '"

,x

'"
399. TaCke prt".Jd.:a kflvd)
= :!. 2rJ I'

411. i1) /' =

412.2(I+Ij),,-,i J

,.
400. Tangen!l'IIl1<Jj11jcdnatme5x 4\,- '\",,01 5\

,,,
'l),t.l- O';]LIOdlllH"dC]""'\U!1(5,4)'1I(5,4) ,J 3, ,1.1

,.

,.

Sada jc 8
401. F'=

= In 3 --,\1\

yde
415.

402. /'=

f
"'

(Yl-Yl)dx""j)

f ,fi=~ld~=on:"l
.p

,
403. p=

ill

Povr~ma

I' figure iznosl 1'=4

fXd}'=~25
/,

1 416. Povdina l' r'gure llnOSI F' = -I

-ji

.ji
S\l

f
'il

.'
3 sin1l(ldq> -I-

1 2

404. Presjeene laeke

jil

A(4, 5), iJ(l, 2), a I'~--4

9/2

JI

."

10.8.2. ZAl'REMINA ROTACIONOG T1JELA

Neka jc y=/(x) neprckidna* funkcija na intervalu [a, b], Zaprcmina V lijeJa nasta!og obrtanjern figure ome..-1ene krivom y-:::::.f(x) i pravama x=a, x=b i y-:::::.O oka xosc izracunava se po farmu!i
V.~nJy'(x)dx
I lit '" 6n

405.

l''''''f {y2-2y'1

2ldy+

r~(9~Y)dl,=69?
'11l

'"
406. Povr.~lna I' lrH:t:cne ~gure data jc odredenim !nlegralolll

J; = 2 .'11111, gornjl

Inlc-gral

PO~ldJC

I' "" 64

f ~In'

."

'"

Zahljcv da JC: / ncpreki(lna 11107. se oslabill, nadomjcsllil sa !nte-grubilna

Ncka je x=q(y) ncprekidna funkclja Ila InlcrvaJu [c, dJ Zaprernin;l V lijcla nas!<..dog obnanjcrn figure orn(xicne knvorn x~"y{)'l i pravama y=c, I' d I x=O oko y-osc izraclinava se po fOll1lllii

b) knvorn y::=ol" I pravarn<.J X=O, x=2 i )'=0; c) paraho!olll Y= 2x -- Xl i X-050In.

423. Naci zaprclIllllU tijela koje nastaje rotacijom dijcla povrsHle ogr<lni{;cnc krivoll1
a) r=2(!xe l~
I

njcnolll asrmplolorn oko asnnplulc,

III
Zapremlna tijcJa kojc nastaje rotacijom krivolinijskog trougla, ograniccnog krivim r =/(<p), 'p = C( i {[J = ~ oko polarne ose, data je obrascem

x (! +X 1 )2 y2=0 oko IljCIlC asirnplotc;

c) 1'=1)' +c', x,=O, y=e]j e oko y-osc

t,:o:: ~ 1[ "rJ sin (pd(p. J

J

,124. Iz"raclinall Dlprcminu lorusa, Ij. lijela naslalog ohnanjefll oko x-osc figure olTlC<..1cnc kruzrlicom x1-j-(y_. hf=r2(b~r). 425, Nab zaprcrninu lijcla kojc naslajc rOlaCljom jednog llika (svoda) cikloidc x a(I--sinl),Y=Il(S cosl)oko 1" x-ose; 2" y-ose; 3 pravex=mt. 426. Inacuna!1 zaprcminu lijcla naslalog obrtanjcm oko x-osc figure omedcne J astroldorn x=acos 3 t, y=as'ln t. 427. Odredrti zaprenlliltl ehpsolda ----,-- +2 + -} (1" h c
. . Xl

ZADACI
417. Izracunali zaprcminu loplc poluprccnlka r

418, Nacr zaprcrninu tijeli.l kojc naSl<ljc rOlaujoll1 dljc!a povrslnc olllcckne krrvim:

Z1

= I,

(11, b, c > 0)

a) y
h)
)J =

Xl,

x=o,
Xl

X=

I, y=() oko I' x-ose; 2" y-osc;

oko x-osc,

2.'(

I X-OSOfll

ci

-.:.1
(/2

/
+~~

1/

I oko If) x-osc; 2" y-usc;

<1 W. it) I"

v,"'"

rr

X4

(b .,

~ : )"

,
y)dy", -,

419. IzraCllna!i zapreminu lijc!a nastalog obrlanjelll oko x-osc figure omcdenc lukom sinusoidc y=s'lIlx od lackc 0(0, 0) do tackc A (It, 0) i odsjcckom OA. 420. Izracunali zaprcmillu lijela naslalog obrlanjcm oko x-osc figure omcdcnc x lancanicom Y=llch-! pravarna X= c, x=c, y=O. a 421. IZraCllnati zapreminu lljcl;l nilstalog ohrlanjetll oko x-os/.: figure omedcnc: a) krlvorn y=arcsinx j pravarna x:-:::: Ii y=O;
419. V=_rr 1 2
422. a) Flinkclja

rra.l

1('
u

410. V'" -sh

2.

+rw 1 (

b) krivom y

\C'

pravama x

I i J'

~~

0:

y=smx(o<x...:i)
I

Irna invcn:nu funkciju x(y)",-arcsmy(O,;;:y,;;:lj, Zaprcmma V

,0

c) luko!ll krive y=e-xsinx od tacke 0(0,0) do lackc A (rr, 0) i odsjcckorn

1 Iljda IznOSI v=n!(arcsinyfdy""rr!, 1 C05Idl=4(11: 1 -8); b) funkClja yoo,,' ima invcrznu runkcl.

It

OA.

422. Izra(:unali zaprcmillu lijcla naslalog obrtanjem oko y-ose figure omcdenc:
a} lukolTl sinuso'idc y=sinx od laCke 0(0,
x=Oly=l:

j\l x(y)",lrl), Zaprcnllna V lljda illlOSI V=4n('1._rrJ(lnyj1dy",,<1ne1_fr1e'dl=2rr(r+lj; c)

, 0

0) do lacke

A(~'

funkcijc

XI

(Y) "" I

+- /1
Xl,

y! Xl (y) "" I

\/j"=-:;,
I

su redorn invcrlllc funkClje funkcija y (x)= 2x - Xl,

!

1) i prav,lma

x): I

yCx)= lx ,-

x< I Tada jt V=

It

J (x; - x~)dy=4nJ
0) 0)

Ji - ydy= '--, 3
295

_.

8n

294

413. a) V=II

V(](=.

Ako je glatka kriva definisana na intervalu [ex, su r i (f) polarne koordinale, onda se duzina izracunava pO [ormuli

PJ jednaCinom r.=r(cr), gdje

5

te krive na torn mtervalu

415. I" V,= Ilfy1 dx,,", Ilf a~{I-cosl)Jdt=5allll:

--s~IJr'+r"dq>,

"

2" V,=2nJ-xyd-x=1n J if(l-sint)(l-coSI)ldl""'611 1n3;

"

ZADACI
428. IzraclInali duzinu luka:

J~ V=nj(na-x)ldx=~Il(jJ(9rrl.,
h
0

16)
,

426.

v= It JI

d-x=1t a 1 sin 6 t

(--

Jacos 1 I sin t)dl = -

31l l

J(sin l t)J cos' I sin Id/=

a) rarabole y~"'(x'~ I) ad tacke A I~ I, 0) do tacke E(I, 0); 2 b) krive /=x) od taiSke 0(0,0) do taeke A(4, 8); c) lancanice y=ch x 0<1 lath (0, I) do lackc (0, eh b) (b:> 0);

d) krivc y= In (I .- Xl) izmedu taiSaka Cije

c) krive y=lnx izmedu tacaka cije
S\J

Stl

1 apscise x = 0 i x =-;

apscise x",~,/3 i

x=,/8;

XE[ -a, a1,

sn

poluo~ama

bJ = - J i l l _ xl

b ---I

"

Cija

je

povdina

S(x)=

f) parabole y2=2px od koordinalnog pocelka do tacke

(i, fl)
1

(p>O)

429. izracllnal i obim figure koja je ornedena krivorn Y=_X2~

Inx

pravama

x=l, x=2 i y=O.

10.8,3. [)UZINA LUKA KRIVE

Aka je glatka kriva definisana na intervalu [a, bJ jednacinom y=/(x),\ onda se du1.ina s te krive na tom intervalu izracunava po fannuli

430. lzratunali dtlzinu luka krlve:

a) x 1 +l=,J;

b) x=acosJt, y=asin)t;

, s~ I Ji~+ y"
s~

c) Xco(l(c~sinl), y~a(l ~cost), IE[O,

2.];

d) y~x',

xc[o, xl

dx,

f) y=incosCl,
1(

XE[O, ~l
,r"

Analogno, ako je kriva zadana jednaCinom x = 9 (y), C:f;.y :f;.d, imamo

, 1'/1+-;:> dy.

g) y=lnsin(x

I), xc [ ,1+'- 1+- . J' J

,~-

2IT]

Ako je glatka kriva definisana na inlervalu [til l;,d parametarskim jcdnaCinama x=x(t}, y=y(t)H, ooda se duzina s te kriYe na 10m intcrvalu izraclinava po formuli

431. Izracunati duzinu hive linijc y = 'oj X

--

x 2 + are sin ..jx.

I),

432. IzraclInati duzinu luka krivc x = (I (cos t + t sin 1=0 do tacke t=n.

y=a (sin t- [COS /) od tacke

433. Jzracunati duzinu: a) kardioidc r= a (1 + cos 'P); b) luka Arhirnedove spiralc r=(lcr, koji odgovara segmentu [0, 2n];
Kriva y=/(x), X!".I), b]je glalku ako je ncprckldno difcrcncijabllna U (Il, b] Kriva x=x (I), Y"" yet), I :(0:, ~) je gla(ka ako su izvodi x (I) i J'(I) IE (0:,13) neprekidni I

_e -I- J,l >0

c) luka hipcrbolicne spiralc np= I, koji odgovara segrnentu

[~,

r]

10C

434. Pokazall dn je duzlna iuka x 2 +2/=2

SIIlUSOI(.Jc \'.= Sill X, XE

[0, 2TI Jjednaka opsegu elipsl'

I 'I) . . '-./}(I _+cOS'l'ld'l'

435. Na Clkloidl na(:i lackll koja dljeli 436. Naci d uzin u Iuka para hole 'H7. :1) Odrcditi duzinu krlv(; ..F''''
\' -=

/)(VI

svod u razmjerl 1:1

kojl odsijeca pra va )' = x1_

"2(1

"I I f
"
<

'r CO'7 ll<p=X{i,

r.

= 2x

+J

c) ,\ ,-In

.1

f
nl2

12

,,least dl, h) neka praYa x=l (>0) sijcc(; krivc

lJ

,1.14. 1,,.k;\!.llJt ',C da JC ,I, "-'Sl =4

." '-./) f
2"

em 1

d"

(J

eh- y=ach- respcktivno (j'

u

-,

-,

tackailla M f i Ml> a x-osu u A1. Pok<.IZ<lti

Y~"(JchX

4.15.

r;:\i f,- \

I I: dl "" -- 4{/c(ls,

"I
1 "

,
,111 COS

+411,
I

da je d(Af, M1ljednaka duzmi luka hive

od lacke 1'(0, a) do lade

' 4I1cos--1 ~4(j+4I1cOs

M,

2,

.,.llI=

2"

.aM.ll--

(4r{~~(_,:\.h.'_,") ,
f in

RJESENJA

4:16. \'

v'll

<dY=~(.\\.:I()j

.1

+,/10)
I
11

..,,/2

418. a) Luk

iii JC

I
glalka kriva definisafl<l fI,l scgmtll!u [-1, -I- I] jeonatillolll},=

,
y' (x) = '(, ladll dul.ina sluka /1 fJ Illlosi ,I = ]

(Xl_ 1) Kako

it;

4,\7.

;1)

~111).A.f)(I,achl).
{J "

,/1'-:1-:-;;' dx ", J2 + In (l -I- y/i);

J

!\ -1 I 1 p}) b) ,1=-"{I0JIO-l); e) s=shb, ti) ,1=ln.1-< e) s= J +--In:'; f) ovdjc je s= "J 27 "2 2 2 I) V

Ako sc slavi

f! 1 +-=1, ' . IrnaCCl110

--

r+

,
r(ll. II),
,\fM,
"",a~1i

j-

,I

sh "" d.~
[)

,'

I
0 \

I'

2.{

dx
',,'. X r
II

"
'-- Jdl-<.Ix"".f/sli
(l

I I'
ell
(1

dx

I=(/.~hII

II

f)'lklc,ll,fM,=IH 1T

<)

2x

- _. +

If

1 dl=,-(.,j2.+JfI(/2+1)) 2 (I-I I) )

1'''

10.8.4. KOMPLANACIJA OIlHTNIH I'OVRSI

419. s=3
43{). a) s=2r1l (mol.e se preci i na paramet,lrske jcdnati!lC kruznice x=rCOSI, y=rsinl); b) Iuk astroide deflUisan je na segmcntu [0,

iJ

AE

Povrsina I' povrsi nastale obrtanjclll oka x-ose luka glatke krivc v=/(x) od Laeke (u, l(d)) do Lucke (h, l(h)) izracunava se po fonnuli
I' = 2Jt y ,/1"+ -;,; dx.

datim jedna6nan1a

Kako je x'(O= -3I1cos]1 sinl,

y' (I) = 30 sinllcos I. tada dulina s astroide iznosi

,.

Povrsilla P povrsi nasta!c ohrtanjem oko y-ose luka glal kc krivc x = g (y) od lackc (q(c), c) do tackc (q(d), d) izracunava sc po formuli
2.,

=2/1

f sin:-"" 2

110

___

4a'cos- 1 = ~-4a (- I~ 1)=8(/; d) s=-JI +4.:.: 1 +-arsh2.x;

20 2 4

I>::~ 211Jx \,/ I

~---~-

+x/ dy.

f)s=lnctgg;g) ~=II1J

"

ZA])AC]

43B. IZVC5li ohrazac za povrsinu skrc [loluprccnika r.

431.

439. IzraCllnaLi povrsinu povrsi nilsLalc ohrtanjcfll ako x~osc; (\) lub kubne parahok y = x J od l<lcke (0, 0) do tacke (I, I J;
299

298

I
b) luka parabolc j,1=2px od koordlllalnog potclka do lackc c) gornjc polovinc clipsc 9x +2Sl=225;
tI) !uka sinusoidc y=sinx od koordinatnog pOCelka do laekc (n, 0);
c) luka krivc y=lgx od koordinatnog pOCelka do lacke
1

(~, p}
c)
P"",/5'-'J2+tn~~,_~

2(J2+ I)
,)5 + I
b) posto jt

(~,

l).

440. a) p=rr[fi+t n {l+,/2)j;

p"",_ IT
4

x~=~(y-~), povrsina P povrSi

2
y

imosi

440. Izracunati povrsinu povrSi naslalu rOlacijom luka kove: a) y=e-x, x ~O oko x-ose;
I I b) x=4'T~2!ny oko y osc izmcdLl laeaka cijc su ordinatc y= I I y=c;

(y2_2Iny)

(')
y

y+- dy=--(e, -9): IT

16

c) kako jt x' (t)= - r sin t, y' (1)=rcO$ I, povrsina P povdl imosi

1~

____

~"

c) kruznicc X=rC05(, y=b+rsinl, O<r<b oka x-ose; d) cikloidc x = a ( - sin r), y=a (I - cos I) oko x-osc, od koordinall1og pocctka do lacke (2an, 0), c) astroide x=acos J I, y=asin 3 ( oko x-osc;

P=2n;

S y(th./X 2 +y. 2 dt=211:

J (b+rsint)rdt=4b rn 1 :
),

d) P=2rr

f
"

'2

yJ3;;1+j,ldt=2rt

f 1l(l_eoSl)-2aSjn~dl=8aln: f Sin)~dl=
= 11:

f) kardioide r=a (I +costp) oko polarne osc;

g) lcmniskatc r1=a 2 cos2/.!) oko polarnc osc;

"
= 8a n
1

11)

elipSC

-+-= (Jl /,2

x2

I (a>h) oko ]" x-osc; 2"

y-O$(~;

(1 - cos

sm -i dt = \cos ~ u\ = 1611 l

I) krlYc Y= 4 -- '!--~- oko X-OSC za x ~O (Juk izmedu koorLiinalnih osa)

)f9;i
2

,"
e)

P=12a1 n:

JSin4rcosrdl=.I~;d-rr:
IlS'n2(jl
---::0=

441. Nacrlall krlvlI 9i=x(3

oko X-OsC. 442. Izracunali povrslIlu
povr~i

x? I nac) povrsinu koja naslaje ohrl<lnjcm pelijc koja naslaje rolacijonl krive:
b) y=arcsin'\/i~"::::~;Z+1(/2 oko x-osc:

g) kako jc r' (~) = _

I j'=

r Sin 4) ==.1 \.1 cOS 2qJ Sin ~).

,'~-'

lacia

povrsma P pOI hi

"

ImOSI

"/eos 2-+,
_14

a) x 1 +l=2yokox-osc;

P=411:

S y,jr+r'2dqJ=4a1n S Sil}(pd<r=2u
o

_"~_

_,'4

/~

It(2-v'2);

Y P

)"

=2n ( a1+-tn--- :
3
\-/

'

b' 1+,)

i)
RJESENJA

P=29,6,,_

439. a) Kllko jc y' "" )xl. wd<l povdma P pOvr~1 IZI)OSI

I' = 2rr

f -/1+9-.>:" d~
x
J

442. a)
=

P=PI+Pl"-~2n

II +9.>:" = [1) = ~ (10 ,/1"0 -~

(Yl/11'Y?+YJ,/J+y/)dx=

I);

j )~

-,

In

r>I~~~-=4r.:arCSiILl:r

",,4r.: (arcsin 1 arcsin

(~1=4nG-- ( _~))=4IfI;

11. KRIVINA KRIVIH U RA VNI

---

X=

slny,/( -x)=!(x), x=siny, x'=cos v, .

P=~(3rr~4)'
J

'

I I I KRIVINA I POLUPRECNIK KRIVINE. EVOLUTA I EVOLVENTA

1. Ncka je glatka kriva L definisanajcdnacinorn y=/(x) i neka u tacki Y~/(x) il1la izvod y"~f" (x). Krivina K krive L u tacki M (x,/(x izracunava se po formuli
y" K.=--== (I + y")JJ2'
X

funkcija

PolupreCllik R krivine L u tacki M je

Aka je kriva L zadana pararnclarskim jednaCinama x=x(l), y.=y(t) za tc:(a,~), pri cemu su x(t) i y(t) dva puta diferencijl1bilne funkcije, krivina se izracunilva po obrascu
K~--

X)Y- xJ' (5:1 + j,1 )3/2 .

Sli

Ako je, pak, kriva L zadana jednacinofll r=r(cp), gdje koordinate tacaka krive, tada je
K~------

(r, <.p) polarne

. Ir' + 2 (r')' ""I

=

(22 + (r')2 ?/2

.
U

2. Za clvije hive y=/(x) i y=g(x) kazemo da irnaju ako je

lacki Xo dodir ll-Og reda

f'"

(xo) ~ g'" (xo)' (k ~ 0, I,.

, /I) if'""" (xo )" g'H" (xo ) gdje je fOJ (xo) ~ / (xo)

i g(O)(xo)=g (xo)
3. Krug eiji centar lezi na normali povucenoj u tacki M (x,y) krive date jednaci-

nOI11 y=f(x) i poluprecnikom R zove so krug kriville. Krug krivine je, u stvari,
osku/aromi krug krive Gija je jednacina y=/(x) u tacki M (x, y). Prema tome, krug krivine ima za datom krivom dodir drugog iii viseg reda. Tacka C (Ii, v) se zove centar krivine krive date jednaCinom y=/(x) u tacki M. odnosno ccntar oskulatornog kruga. Dakle, krug krivine ima jednaCillu (x= v)' + (Y= v)' ~ R', 302 303

gdje je
y' (1 + y") u=x----,y" '

9. Na krivoj: a)
Xl __

21nx=4y;

Daei tacku u kojoj ana im3 maksirnalnu krivinu.

Aka je kriva data paramelarskim jednaCinama x = x (t), Y= Y (t), (ada je .i!(X 2+y2)
tl=X----.-.-,:-;-,
V=

xy-xy

Y+--.-.""-,-..
xy-xy

X (il+j!)2

10. Na krivoj y=eP:< (pfO) nad tacku M p U kojoj o~~ i.ma najvecu krivinu. Odrediti geornetrijsko mjesto taeaka M p kada se p mlJcnp .
11. Nati centar krivine krive
X={2,

y=2(3 u tacki A (1, -2). b) paraboJe y2=2px;

d) y' (2a-x)~x'.

4. Geometrijsko mjesto centaru (IJ, v) kruga krivine naziva se evoluta date krive. Sama kriva U odnosu oa Syoju evolutu zove se euo/vema.

12. Naci jednaCinu evolute krive: a) elipse x=acost, y=bsint; c) cikloide x~a (t- sin t), y~a (I-cos t);

ZADACI

13. Odrediti parabolu Cija je osa simetrije paralelna Oy osi i koja ima isti kmg
j

1. lzracunati krivinu

poiuprecnik krivne krive xy= 1 u tacki M (l, I).

" krivine sa kriyom y=sinx u tacki x=2'

RJESENJA
1. Funkcija y=~ ima II tacki
xy=l
\J

2. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krive u proizvoljnoj tacki

te krive:
1 d . (1) I ' '(I )=1. Krivina 1 IZVO e Y = IY
!

a) l=2px;

b) -+-~I' a2 b 2 '

x';?

c) ---~I' (12 b2 '

x';?

x d) y=alncos-'

a'

pnluprC'cl1lk krivine kflve

X""

3. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krivih: b) y=x' u tack; (I, I): a) y=x'-4x'-18x' u tacki (0,0); c) xy=a 2 U tacki (a, (1); d) X 3 +y3=6xyu tacki (3, 3). 4. Nab krug krivine krivih:
a) y=tgx u tacki

tacki M su K(1)=

~ i R(l)=,)2;
1

)' 2. a y

p _pl (2X)312 =y' y ,,~_ ' R=p l+-~- ' K ~ l p

(~, I}

b) y=e" u tack; (0, I).

all x d) R =--x' K =R""~cOS~;

5. NaCi ekstremne vrijcdnosti krivine krivih:

a)

cos-

y=aln(l~~}
y=bsint;

b) y=ach;;
d)
y~arctg(lnx).

"
1. K . R J. e) funkcija y= In sec x ima izvode y' = tgx i y" = ~;;;2;; lmamo = cos x I = ,-os X '
1( ,)-' ; g)K=-ch ..

c) x=acost,

6. Odrediti poluprecnik krivinc R krivih: a) cikloidex=a(c-sint),y=a(1--cosc); b) astroidex=acos3 t,y=asin 3 t; c) lemniskate ~=a2cos2<p; d) Arhimedove spirale r=a(p; e) Logaritamske spirale r = en",;

"
c-e-:< e'"+e-:<

"
I
,2

h) y,=_,_,y,,=-_,-=y,K=y;' R""y

=4

1 (e-'

+e

-X)z

f) kruine evolventne X = a (cos t + t sin (), y =a (sin t -

t cos t).
3. ,)

K~J6, R~36;

b)

K~5-jiO' R~J-;
d) K=-J-'

sliD

7. Na krivoj y=lnx odrediti tacku u kojoj krivina dostize maksimalnu vrijednost te sastaviti jednacinu kruga krivine u toj tacki. 8. Odrediti red dodira krivih y\
=

4J'i

th x - tg x i Y2 = -

~x
3

R=-,-'

lJ2

u tacki T (0,0).

2 5. a) - u tacki (0, 0); a

,
b) a
tl

12. MATRICE I LINEARNE FORME

tatki (0. a); c) /1 u tatkama (a, 0), a >b;
(a2+?yl~
d)~~_

I d}Km"=~ u tacki (1,0) 2,/2

6, a)

4(jSin~;

b) 3asintcost;

7_ A -;-, ,,-, ,(X,2v 21'+(J-I,'-+_

2 ,2 2

( ,/2 ~

v2)

-_

ii

l)' 27

2a Z+rl '
~, 4'

8. Krjye imuju dudir SeSlOg recla, jcr )e )'; (0) = 0, y~ (0) =0,
a[1

1. Ncka je l'l'k = {I, 2, ... , k} eN, kEN, [aela svako presiika\'anjc

(I) A :NmxN"-,C, (11. mcN), nazivamo (kompleks/10m) matricom j()]'mata m x 11.

, yil (0) =0, y;'1 (0) = 0,

y~1I (0)= -544+0, J'~'11 (0)=0

Matrica se obitoo zadaje kao pravougaona shema syojih vrijednosti

lac

9. ill Kll,ina date kme

1

u proizY'oljnoj

T'
'j

IZllOSI

4x K (x)=--~,
(Xl

1- 3x ,,/3' K' (x)=4~- _ _ anulira Sf Z1I x=~ L k ' ,,/} (x1 +1)' '. 3' 11 0JcproYJerilidafunkcijaK(x}irnaulaCkix=---.:...._ J
:liJb
I!IUIll

+ lY

11

njen

prvi

izvod

AU,j)=a;j(i=I,m;j=l,n),lj.

Prema tome, data kriva Hna najvecu knvinu u tacki 3 c) x=---ln2 4

tl

(JJ,
3

+ 3111~)- _
12 '

iii A

10. Krivi[l<l hive Y=/,"<

tacki x Je-

rtill k' elJa

II

K ( x}=-___ ~_ koja ima izvod K' { I r"~ (l + p1elP"fll' x =

iii krace: A"" (a')m, " iii A ~ Ilaull m ,"

Tacka na krivoj y-""e"x

kojoj ona ima najveCu krivinu illla koonlillate

Aka je m = 11, to je matrica A (kvadratna) malrica reda n.

2, Neka Sll A ~ (aU)m_" B ~ (Ii,)" " C~ (c')'" Iri maleice i ncka je k E C Tada sc s abzirom na definiciju matrice prirodoa uvode slijedece definicije:
(i) A=B:>((m, 1I)=(p, q), (l;j=bij; i= ,m;j="(nj;

l~ [11 2D~

Y'' '2"][,I'

,,/2

(PfO)_ Elimillac;ijom paramelra p iz gomjih jednaCina dobija se jednaCina

X=

In r geollletrijsKog mjesta tacah M p

11. 1= - 1, 3:=2r,
a1_b l

x'= 2, J'=6r 2 , i= 121, tj_ ~ =

a1 __
L'=

-2, _x-=2,

y=6, y= -12, u= -19, v=-'" 26.

3

(ii) A+B=C:>(m, Il)=(p, q)=(r, 5), (l;j+bjj=c jj ; i= 1,m;j= J,lI);

b1

(iii) kA~B=((m, n)=(p, q), ka'j~b'i i~T~;;;:j~ I,n); (iv) AE~C=(n~p , r=m , s~q-' -c-~ \' I) ~
k'" I
(l

II, a)

11

""-'--cosJ r, a

---._sin31,

pa je jedllatina .::volute astroida kubna parabola 27pvJ ",,8 (u _ 1')3;

Ik k),

b- i=Jm-J=i'q-) " ,

c) cikJulda u =

I1:Ll

+ a (T -

sin r);

V= -

2a --1-(J (i-con), gdje je t = t.- n;

J. Familija rnalrica iSlOg formata III X n !lad paljern C (iIi R) U odnosu 03 sabiranje mat rica (ii) i mnozenje mat rica skalarom (iii) Cini linearni vektorski prostor flad poljem C (iIi R):

13. Opsti oblik jedllacine paraboie jc y= ax' +bx + c.

Po~(O

krive imaju isti krug krivine u lacki x =~_

0= 11011",": suprotna matrica matrice A = 11";;llm,,, je mat rica

I!Oijlln,

-- A ~ 11- a;;II",,,

onda moraju imati jednake ordinate i zajednicku tangentu u toj tacki. Prema tome,
z pi.!;tojali jeJtlacine: arc --l-2brc+(:= 1, mr+b=O,
11=

mora~~
a"",

_,i.

Iz ovih jednacina, uzimajub

. 1(, 8-1(' dobiJa se b=-- 1 c = - - Prema iome, , 8

-:2'

4. Kvadratna matrica I (iIi In), gdje je 1= (gdje je O;j Krunekerur 5imbol (0;1= 1; 0;]=0, if) naziva se jedinicoom matricom (reda n). 5. Mnozenje mat rica, definisano sa 2. (iv), ima s!ijedece osobine: A (BC)~ (AB)C, A (E+ C)= AE+ AC:
(A+B)C~AC+BC.

j~dnacina para bole glasi

Y=

~ ::.+~x +~,::-1(J .
2, 8

306

J07

6. Neka je A kvadratna matrica. Tada se stepen matrice A definise rekurentno .4=1, A"~' =A"A, IIENo. Lako se dokazujc da vazi
A""An=A",+n, (Am)"=Amn, tn, flEN.

12. Matricu formata k x I

a "j , Q'lj, ai,i!
(lili)

(lilil

{) '2Ji

7. Nckajc Tada dcr.nik (i) I",nspono"on" malric" matrice A sa A' = n, m~(\;ii = ~tl; j = (ii) konjtlgovtlllQ matrica matrice A sa

A=llaullm.",

se

Jlxiill

Lm) xi) =tljj;

'" 1~il<i2<"'<!k",-,::m;
ij ;

A= Ilxiill"" n~(V'i= T:;;;; j = 1,-;;) xij=a

(iii) kon}ugo"anMronsponovano mol rica rnalricc A sa

j?2h""-----2' . "'j'<

<j'<n '/=
n'

naziramo subnwtricom mal rice A =

jj .

Ilaijli""

A*=A' =

Ilxull", m~(\fi= "1:;;)= G-;)xij=a

8. Za opcraciju transponovanja vrijedc osobine:

(A+B)'=A'+B, (kA)'=kA' (kEe); (A-B)'=B'A', (A")'=(A')" (nEN),

13. Kazemo da mat rica A ima rang r i pisemo rang A =r ako m:du kvadratnim submatricama mat rice A postaji bar jedna regularna submalnca red a r, a s\:c submatrice reda veceg od 1", ako posioje, su smgularne. Rang nllla mat rice Je nula. 14. Sistem linearnih jednacina

9. (i) Neka je A = adj A ~ IIAijll;,

gdje je Ali (i, j = matriee A.

Ilaiilln kvadratna rnatrica reda n, tada rnatriel!

[n) kofaktor
elementa
a'j'

L
j_l

o;.0J=b i ,

j=

1, m
.

nazivamo adjtmgo!lr1twm matricom

ima rjesenje (saglasan je) ako 1 samo ako JC:

all

0,"
=

1111

111n

vrijedi X A = AX,

(ij) Inverzna rnatrica rnatrice A (ako postoji)je takva matricaX=A- 1 za koju

b,

rang
am' am"

rang
a",)
I1m~

I
bml

Dokazuje se da matrica A ima inverznu matricu ako i sarno ako je det A fO (takva matrica nazi va sc reglJlarnom, u suprotnom se naziva .'lingu!ornom matricom). Tada je

(Kroneker- Kapelijeva* teorema). 15. Lineame forme

10. Za invertovanje mat rice vrijedi:

(kA)"=k~'A~', (AB)~'=B~'A~';

/;=
m

L
j"'l

{lijX j ,

i=l,m

(A")~' =(A~')", (AT'=(A-')" (liEN, kER),

nazivaju se finearno zavisllim aka

11. Matricu A =

lIaiAln nazivamo:
(viii) ortogonalnom~A'A=I;
(i>});

L Ikd 10 A L U>o,
;'"1 ,001

(i) skalarnom>A=kI (kEe); (ii) gornjotn trol1gQotlom<;;';>-(lij = 0

(iii) danjom trougaonom-<;;>aij = 0

(ix) unitarnom~A*A

a linearno su nezavisne aka

m

=[;

(i <i);

(iv) simetricnom~A=A'; (v) kososimetrjcnDm~A= -A'; (vi) H ermitskom*>;1 = A"; (vii) koso-Hermitskom-e;.A= -A*;

(x) normalnom~AA*=A*A;

L Ik,I=O=Lk,j,=O
i"'l i",1

(xi) inuo!utivnom~A2 =1; (xiii) idempotentnom~A2 =;1;

(xiii) nilpOlentnom=A P~ 11 0 11" (7.a neko pEN),

, )X "A 16. Neka je A kvadratna matrica reda n. Aka JC AX = . ' gdJ.e,JL "skalar '.~ ,\ ,'. a vektor :/=0, anda se skalar A. naziva SO[ls~v.ena (S1JoJs~v~r~a.llt karakttrlS!ICna) "d I vrlJc nos, a veklor X SO[15tl'cni (sl'oi~tl'nli ]I! karaktertstlcm) vektor matnce A .. '.
1 'j"', .

en.
308

Hennilc (1822 - 190J), francuski matematitar.

Skup svih sopstvenih vrijednasti mal rice A naziva se spektar te matnee,

Capelli V. (1850-1910), italijanski malematiear

17. Matrica A-AI jc karakteristib!a malri(d, funkcija iU---tdet(A Al)je karakteristicni polino m, a jednacina det (.4 -- AT) = 0 je karakterislicna jedllaCina matfice A. 18. Sopstvene vrijednosti matrice A su nule karaktcristicnog po!inoma mal rice A, Neb su A1 , . . , An sve sopstvene vrijednosli matrice A reda 11 (medu kojima, l1loguc-e, ima jcdnakih). Tada vrijedi:

4. Izracunati .4B
iI)

BA ako jc:

A~C
~
,I

-I

2). B~(O

.2

:)
' 1
J 3 3

hi A

,1 L " ( 2

2 3/ 2
2

~). B~ (-: 2
"
L

D
2
5

gdje je tfag matricc A : Ir A

I"
I"d

aii'

c)

.1~ (

19. Svaka rnalrica je nula svojc karakteristicne jednacine (Keli-I-IamiHonova*

tcorerna).

~}
cos2/

B~ (

-2) . 4
-1

5. Provjeriti da je:

I
ZADACI

+ A cc (

COS

2t

-Sin2t).

sin2t

(1- A).

gdje je:

.1-

0 ( tg'

.. t g ,)

o.

1. FOfl1lirati matricu A =
u) (jlj=i+j,

Ilaijllm, '" ako je:

b) (lij=i-j,
mxrz=3x3;

6. Za Paulieve maaicc

lllxn=3x4;
m=Il=3

A~(O
a)

1 O

I)

B~(O
II

koje se koriste

kvantnoj mchaniei, vrijedi:

CA~

2. Dilte su rnatrice
A~

A2 =B2 ,,,,,,C2 =1;

BC~-CB~i,1;

(3 .. I) 2 -2
2A- 3B, AB. BA , AB .. BA.

b)
c)

-AC=iB:

AB~

.. BA=iC.

[A,

DJ=[B, D:J=[C, DJ-,;dJ, gdjcjc: D=A2+B'+C 2 , Oje oulu mal rica i

[X. Y]~X 1 IX

lzracunati matl'ice:
A+B:

7, Odrediti sve mat rice kOIllU!alivne s matricama:

J. Provjeriti fewHatc:

a)(~
b)

/1

(-!
( 0 -~

" 5

D
,5 -2
2

G 1 ~)~G
0

1 -1

-)
0

a)

A~C

.. I

2); b) A~(I0

~ ~');
1 2

-1 ;

5)( 5 3)
10 -15
2 4

-3) -2
0)

; f)

A~

(ac d ,(a-d)bc10 b)

.. 4

6
2

~. ~O;

c)

G 3)("28 93)C ~)=G ~}

5 38

8. Neka su A i B kvadratne mat rice istog reda; dokazati cia je us!av ABfBA ekvivalentan sa:

-126

(A+B)''/'o,1'+2.1B+B 2 ;

b) (.1+B)(,1-B)'/'o.1'-B 2 .

0)

-I -I)CO
2 2
-2
.. 1
~

52 26

34

"'..168 (- 27 07) 46
- 140 3

101

50

-18 31 2

-1~

10) ~

0) C .
~ 2

9. Ookazati da aka (i samo ako) AB=BA, tada je:

a) (A+BJ'~A'+2AB+B';

Wdl:BJn Hamilton (l805

1865), irski ma(cmaticar i astronom.

b) (A+B)(.1-B)~.12

B';

c) (A+B)"=A"+(;,)I1"" Ii+

+(

/I f1~1

).4B""+B".

310
J 11

10. Odrcditi svc brojeve x, takvc da je rnatrica n-tog reda.

del (xA)=dct A,

gdje je A nesingularna

II. JzracLlnali/(A) ako .ie:

a)J(x)~x'-x-l, A~C
c)

_I

()

~}
2 3

cini grupu
b) f(x)~3x'

odnosu na operaciju mnozenja rnatrica

2x15, A

~O
J

I(X)~X3 -

7x'

+ 13x 5,

~G

-I -- 1/

-3)
d

-2 -4 -5

18,1. Odrediti inverznu matricu A-I matrice A ako je

D
al

-2 5
1 2

2 3)
b) ( a
J'

18,2, Odrediti invcrznu matricu iii na drugi naCin provjeriti rezultate:

12. a) Dokazati da svaka mat rica drugog red a A = (~

b)

1 _

zadovoljava jcdnaCinu '

(2I 2)-1 _( - 5 5 2
1 0 2 1 0

b) =----:-, - b\) ' (a<f - I '0' 1 (d . )C~ J. d -( a /

ad~b(
___

(a+d)x+ad-bc=O;
c)

b) polazeCi od Ie jednacine, odrcditi svc matrice drugog rcda koje imaju osobinu A2 =0;
c) dokazati da je AI;=O (kEN, k> 2) ako i samo ako je ,12=0_

_~)-I j~ _~
1.

\~
1

13. Nae! sve kvadrarne mat rice drugog rcda cijl je kvadra! jednak jedinicnoj rnatricl.
14, Dokazati cia je Ir AB=lr BA. Zatim, koristeci taj rezultat, dokazati da ne posloje rnatrice A i B za koje jc ispunjcna jednakost AB = 11,4 =J.

-~ ~)-I~(:
2
2

-4 ,- 5

- I

6
2

15, Izracunati (nEN):

a)

2)-1 I ('12 2
~--

G -7
-4
sma

bl (4

dl

(COS a -- Sina)" ; 0) ,
cosa

C
0

=U, C)G =~r

3

~); 0 C~

(1

-, I

-2

T
'
0

-1
--

-1 -1

1
-I

g)

(~

J h<

0,

16, Dokazati: (I)

0"

} G)
i)
I

I 0 o 2 1 3 4 -1 2 3

TC
-

: l

(i
-I

---I

-- 1

-1 -1
0

-1

) :
'

-3 31

- 23

2 -19 14

3
-2

.~.
3
j

A"~G :y~(~"

b1 a"-I+ a "-2C+ "+OC"-'I-C"-'),

C

1]-1
1

(2_"
1

~11-1

gdje je /lEN. Da Ii laj rezultat vrijedi bez ogranicenja za nEZ\N? 17. Pokazati da skup Paulijevih mat rica

p~ {( 10) (-i 0) ( I) (0 i -i) (_I 0) (i 0) i,' i'

0 l' 0 -1 0' 0' 0 -I' 0
3D

"
19. Neka su A i B kvadratne matrice istog reda Dokazati da je (A + B)A'I (A- B)~ (A -B)A - I (A + BI. neka je A nesingu!arna ma!ricJ.

20, Ako Sl! A i B kvadratnc ma!rice reda 11 ) AB +.It + 1 =. 0, dokazati da je mat rica A reguJarna j da je A 1 = - I - I3
21. Rijesili jednaCinu A.X =0, gdjc je A data, a X nepoznata matriea, obje drugog reda.

27. Dokaz::lli da skup S matrica

21. Ncka su A i B nesingularnc matriee Islog reda. Dokazati da su slijedece jednakosti ekvivalentne: AB=BA, AB-l =B- 1 A, A-I B=BA -I, A 1 B- 1=B--1 A-I, Da Ii (0 znaci i da matricnt jednaCine AX = B i YA 23. Hijesiti rnalricne jednacine:
a)

~ -~}XER
,dllC)Sll na ol1Cracij'u mnozeuJa rnatrica. Da II je grupa obrazujc grupu II C _ Abclo\'a?
2B,

= B imaju
-I

iSlo rjdicuje?

c)

'2 (2 :)x~G I ; d) X CI)~(I ~} I) ,; ,0

J/

e~)x~(~ J (~ ,-I -U (I ~) I
-- 6

b) X

3 -2

Dale~.~lIlilal~lce~) I K~~~ ~ ~ ~J
11"0010 1000
Dokazalt da jc H =K
-I,

0010 0 00
J-IT =K, H- 1 =Hl',

-3 2X, (: -5 ) I
-7 3 I

7 I
I

o
12 15

'-~ ; 9
II

29. Ako je
A=~1-'1) A=X+iY (i=,,/.~ I),

gdje

Sli

X, f realne mat rice, dokazatl da je X}, = rX, X 2 +

IJ

}"1

=I

-I -2

-) ('
X~

I I

2
-I

~)
J
2

30, Dokamti da jc za (11 A""z=Ar._j_A] .

No

1,

.. (' 0 gdJcJC A= 1 0 0 I
!l E

() I 0

24. Rijesiti mat ricne jcdnaCine:

}~

;1~2
0

"

n-I

,.
t)

Da Ii gornja jednakost vrijedi i za

3 L Dokazat i da je:

Z"'\N o?

- 5

4)" ~(6n+ I 1-611 ) . (IlEZ); 4n

-9n
.)

a) (A-2l)X~A+I: b) Y(A-21)~A+l.
gdje je

b)

A~(~ ~ V
,-Slnt

(~

::

~)" ~~ (a+2b)" (:
(J

I I

I~ +3I (a-b)" ( -I2

,-I
il

-I

2
,I

0
()

25. Dokazati da je

. , A(t)"~A(nt), nEZ, gdjejc A(t)~ (cos. t + sin t

26. Aka imaju smisla jednakosti
X~(A+B)(C+D), )~A(B+C)J),

2 sin . . cOst-Sill!

c) (

il
-I
3 ,-2

0 I -1

()

0 0

~..
_211

0 0

G)
-kJ

0 (keNo):

G)

-k 0

kakvog su farmata rnatricc A, B, C, D, X i Y?

d) (

-!

2)"~Cn+1

-211

2n),(nEZ)
315

314

32. Pokaza!i da
a)

Sll

matrier:

('5 30
~

26

~~

III

-20) -24 '

b)

idempOlenlne.

C
21 12

15 8

-2)
13

40. Dokazati da je: a) detenninanl3 or/ogonalne rnatrice jednaka , 1; . . .. b) determinant a unitame matrice po modulu Jednaka JedW!CL
41, Dokazati da svako od Iri 5vojslva

21 ;
un'ltarna ~ slijedi jz preostaia elva.

kvadratn e matriee: fraina, onogonalna.

33.1. Ako je A idempotentna, onda je:

B=2A--/ (iIi B=/-2A) invoiulivna matrica.

33,2. Ako je A involutivna, [ada je matrica B

="2 (A + 1) Idempolcntna

42. Dokazati: (. ) ',]'e ortogonalne (ullitarne) malrice je orlogonalna unllarna a) proizvod dv mal rica . , ' b) inve,:zna matrica ortogonalne (unitarne ) mal rice jc onogonaln a (uOltarnaj.

34, Ookaza! i da su rna! rice:

43. N ek a
~-

(CO~{J Sina}~
- sm a cosa
3

(~

2 2

-I

~}

n linearno nczavisni Ycklori. Doka7..ati da su vcktori y+z, SU x, Y zeC , . . z+x, x+y takoele linearno nez3V1Slll.
I

1 2

ortogonalnc
35. Ako je A unitarna malrica i

C
I I

-I I -I

-i)

WX* Dokazati da je B=B*"",B 1 44, Ncka jcXcC",X*X=, B = / "-~,

45. Ako je :4 * =A dokazatl da Je X* AX reLtlno za svako X
E ("

AB=BA, dokazati dajc AB*=B*A

36. a) Ako je K koso sime!ricna ma!rica, dokazati cia .ic mal rica

46. Neka je A s'lmetricna. I ,.S ~oso R = (A + Sr~! (A -~ S), Prov]er", da JC R"(A+S)R=A+S; R"(A-S)'R=k~S

sime!ricna

mat rica,

tako

da

je

A=(i+K)(I-Kj-! ortagonalna,
b) Ako je H hermilska ma1rica, dokazall da je mat rica U = (11 + il) (II - if) 37.1.
!

47, Ncka jc

A=iiau(k)ii.,"' noka jc po definic'j!

I
-

(i =

I) unilama,
t .. ""

Neka je A nesingu!arna matrica. Dokazali implikacije: a) (A je involutivna i ortogonalna)::o:>A je sirnetricna;

lim (

a/n

b) (A je ortogonalna i simetricna)::o:> A je involulivna;

48, Neka je

c) (A je simetrlcna i invo!utivna}=>A je ortogonalna;

tj. ako neka matrica posjeduje dva svojstva od slijcdeca tri: involutivna, ortogonalna i simetricna, ollda posjeduje i trecc.

M=(i

o
cosa sin a

37.2.
a)

Provjerili da ITIa!rice:

Ookazati da je 1+ M regularna mat rica i da vrijedi

~ (- ~ - ~
3 -2 -2

-2)
-2

b)

(:

-I -I -I

1 1

(/_ M)(/ +M)-!

-I

=tgd~

2~

posjedllju sva tri svojstva iz prethodnog zadatka.

49, Neka je M skup mal rica oblika

38. Proizvod dvije simelricne matrice je simelricna mal rica ako i sarno ako su
komutativne. Ookaza!!.

39. Proizvod dvije koso simetricne rna!rice A i B je koso simefricna mat rica ako samo ako je AB= -EA.

o
Ii

cO, (a, b, cER), 0

0 a

KOJI usiov rnoraju zaJovo!jav<lti (1, b, c da hi matriee iz M bile regularne? Za tako odredeno a, b, c dokazati ua skup M u odnosu na opcraciju mnozenja fIlatrica ima strukturu grupe. Oa Ii je grupa Abelova?

55.1.

SO. Dokaz3ti da .Ie

Pokaz<.1ti da se rang-lTlatriea ne mijcnja elementarnirn lransfoflllacijama matriec, gdjc su elemcntarne transformacijc:

1 Il1nozenje elemenata \Ts(e brojem razlicitirn od nulc;
Q

~(~ ~
_"

_"

2" zamjenom dvije vrste;

nekim brojem OSIll1 toga, rang A ~ rang A taka da sc n!ee 'vrSla u svuda zalllijeniti rjeeju kolona
gO!

nllpotentna lI1deksa 3

dodavanjcm elcmentima jedne vrste elemenata druge vrste pOmnozenih

v

Primjcdba: Kate sc da je A nilpolcntna indeksa k, aka je

Ak-ljO, Ak=O.

IIJlm IskaZlmct mon

51. Ako jc (;(x)=3 ..-2x+x2

B"'g(A)B~g(S-' AB)"

3),
I,

dokazatl da JC

."

55.2.

Odrediti rang matriee

Da Ii zadnja jednakost vrijcdi za svaku kvadratnu rnatrieu A i svaku regularnu matricu B istog reda? 52.1
Q

Ako je data kvadnltna ll1atrica

"{~!r

:,),
II,

56. Przhjeriti rezultatc: gdje su Al i 112 rcgularne (0 je

gdje su AI, A2 i U kvadratne matrice reda nula matrica), dokazati A- r A 1= 1 (

a) rang

c
l~
,1

4 8 18 7

10 18 40 17 0

1V~2;
J

b) rang

('i
(~
U

2 1

-I

0
-2 3

-J
1

0
-1

9
7

2"' Komleci taj rezultat odrcditi

5

2 I

.- 3

2
1

7).'

(0
c)

-1

-5

II

0
0

o
53. Ako je

A~C

U), UOkazatl.."Ie da 1

'"t
A~

1 U I J
J

Il 0 I

l
-7

U 0 0
~5;

4 5
4

d) rang

2 3
4

5
6

2 0 0 0 2 I U 0

I}l
.

Da Ii taj rezultat vrijedi za IlEZ\.No? KoristeCi taj rezu]tat, izracunati A"(IJEZ)

57. Ispitati ral1g matriee:

54. Neka je;

a)

(3
~
a
(1

I
4

X=(x 1 x 2 x 3 )', Y=Ch Y2 Y3)', 2=(2 Z1 ZJ)'

1

7 2

I 10 17 4

I}
-2)

b)A~G

-I

-I

10

a -- 6

za razoe vrijednosti a

A~-I

'2 4 -V' (-2_ 2 ~\ (

4

O.B~

- 3

2-3 4 2

Aka je X ]18

A Y, Z = B V, izraziti X pOmOL-li Z,

-u

58. Odrediti

i b za koje rnatrica
3

I
A~

3
6 b

( a

"" 4 -2

ima najmanjl rang Ispitati rang A za ostale vrijednosti a, b

319

59. Ispila[i linearnu zavisnos{ linearnih farmi:

66. Odabrati a, taka da sistem jednacina tina rjesenje, Ie rijeStti sistem jednacina 2xI -X2 +X3+)(4= 1, )(\+2x 2 -x 3 +4x4 =2, Xl + 7x2 -4X3 + 11x4~o;a. 67. Rijesiti iIi dokazati nesag!asnos{ sistema jednacma:

a)

=2x 1 +2X2+ 7X3-X4, Y2 = 3x\ - X2 +2X3 +3x4 , YJ=x j +x 1 +3x 3 +X 4 ;

YI

b)

=3.x 1 +2xl -5x]+4x], y:!. = 3x2 - Xl + 3X3 - 3X4, J'J=3Xl +5X2'-' 13x}""t- 11x 4;
YI

c) Yl=2x j -x 2 -3x3 - X4 ,

d) Yl=2xl+X1-X]+X4,

Y2 =X 1 + 2X2 + 2X3 - x 4 , YJ =x t +x1 +2X3 - 2x4 , Y4 =4x 1+2X1 +x] -4X4;

Y1=Xl

+2X2 +X3 --X 4 ,

Y3=Xj +x 2 +2x 3 +X4 .

a)

Xl

66. Odredi[j k, taka da su slije.dcCe iinearne forme linearno zavisne i odrediti linearnu zavisnost;
Yl

[U

+X2-3X3= -I, 2x, +X 1 -- 2x]= 1, Xl +X1+X3=3, x 2 + 2X2 - 3X3 = I ; 2Xl--'X1+3x]=0, 3Xl - 5X2 + 4x] =0, XI + 17x1 +-4x] = 0;

b) 2XJ+X1+X)=2,
Xl

x 1 +3x 2 + X 3 =5, +X1+5x3''''' -7, 2Xl + 3X2 -- 3x] o:.c:: 14;

3Xl-X2+2x3-7x4=0, 4xJ + X2 3X3 +6X4 =0, xl-2x1+4x3-7x4=O;
f)
Xl

= x, + 2X2 + x]- 3x 1 +2X5'

c) x,+3x 1+2x]=0,

d) 2x 1 +3x]-x]+5x4 =0,

Y2=2x 1 +x:z.+xJ +X4 - 3x 5, YJ = XI + x 2 + 2x] + 2X4 - 2x 5 , h = 2x! + 3x 2 -. 5x:.> ..- 17x4 + kX5
61. Pokazati da su vektori

e) 3xt+4x2~5x3+7x4=O,

x=(1 0 0), y=(O 1 0), z=(O 01),11=(1 1 I)

linearno zavisni. Takode dokazatl da su bilo koja tri od njih !incarno nczavisni.

2xI .._. 3X1 + 3x)~ 2X4 = 0, 4Xl + 11x2 - 13x3 + 16x4 = 0, 7Xl -- 2X1 +X3 +-3x4 =0:
g) Xl +2X1+3x)- .. x.j.=:-: I,

+X 1 +X 3 +X4 +x 5 =7, 3x 1 + 2X1 +x) +X4 ~ 3X5 = -- 2, X 2 + 2X3 + 2.\:4 + 6X5 = 23, 5x 1 +4X1 +3x4+3x4-Xs= 12:

62, lspi[a[i rang malrice;

b) 8Xl-+-6x1+5x)+-2x4=21,
3Xl

a{~
YI
=Xl

3 2 1 1

5
3

2 3 ' 1 a

~}

b{ ~)
4
~3

2 a

u zavisnosti od a.

3x, +2X1 +X)-X4= I, 2xI +3x1 +X 3 +X4 = I, 2x] +2x 1 +2x)--X4= 1,

+ 3x 1 +2X3 + 2x4 = 10,

4xI +2X1 +3X3+X4"'~8,

3x 1 + 5x 2 + x.l -1-.\:4 = 15,

'Ix] +4X1+5X3+2X4= 18; j) 24xl+14x1+30X3-!-40X4+41x5=28,

5xl+5x2+2x)=2;
i) 2Xl+3x2+X)+2x2=4, 4x l + 3x 1 -+ X3 + X 4 = 5,

63. Diskutovati sistcm

allx + ally+auz=b 1 , a21x +a21 y+a 23 z =b 2, a:.>,x+a33y+a)3z=b] i rezultatu dati geometrijsko tumaeenje. 64. Date su linearne forme:
PX4 + 2x s, Y2 =2x 1+x2 +X) +X4 - pX s,

5x,

+ lIx1 +.3X3 +2X4 = 2,

36x I +- 21x2 + 45x3 + 6 1-:1:4 +. 62xs = 43, 48x 1 + 28x 1 -+ 60x 3 + 82x 4 + 83x5 = 58,
60x]

2x] +5x1+x3+x4=1,

+ 35x2 -+ 75x3 +99x4 + I 02x5 = 69.

xl-7x1--X)+2x4=7;
68. lspitati saglasnost sistema! nab opsie rjeSenjc u zavisnosti od vrijerlnosti
parametra

+ 2X2 + x) -

a:
b) 3x j +2x 2+5x 3+4x4 =3, 2xj +3x1+6x]+8x4=5, _\ I - 6x 1 - 9x],- 20X4 11,
0-.0; -

Y3 =XI +x2 +2X3 +2X4 - 2x5 , Y4 =2x, +3X2- 5X3 - 17x4 +qxs Odrediti p i q, tako da forma Y4 budc linearna kombinacija preosta!ih formi. 65. Rijesi(i sis(em jednacina

a) 5x,"- 3x 2 + 2X3 +4X4 = 3,

4xI -2x1+3x3+7x4=1,

8xj-6x2-x3-5x4=9. 7x, ~ 3X1 +7X3 + 17x4 =a;

4x, +X2+4x3+ax4=2;
d) RXj+12xl+7x3+ax4=9,

x l -2x 1 +x:.>+X4 =1,

x,-2x1+X3-X4 = -1, x, - 2X2 + x] + 5X4 = 5.

c} ax l -4x2 +9x 3 +10x.j=11, 2X\-X2+ 3x3+ 4x4=5, 4x] - 2X1 +5x) +6x4 =7, 6x,-3x 1 +7x]+8x4=9;

6x, +9X2+5x:.>+6x4=7, 'ixl +6X2 + 3X3 +4X4 = 5, 2x I + 3x 2,., 2x] + 2X4 = 2.

320

J-.\-, ' nacina 6Y. K,-' oje uslove Ireba da Jspul1Javaju bl"Oj"C"l hI, !J h h 3, } IIS d"a slskm )e(l ' (1) Xl ~i' X;, ~ XJ ..I- 2X,t +- A5 = It), IJl L~'j +- _'-"1 + =_'-";) -1- X..; - -"=5 c:-.'c h2' (JJ 2Xl +'\2 + 2x f, =h 3 (4) Jx\ + 2-">':2+ 3.\:J +2X,t '-x~=h.~_,
_ I

h) '(\+2x2+:-X3=3,

c)

"':I-l - 2x ,+3x 3 "",3.

2-'2 , \,
--/:t

",J

= -- 2,
""J,

- 2'<1 +_x) ~'" ~ 2,

xl+2x). .\:;,=3,

'-1 >-:'-\2-'>:3

+2.\,,+ 12"3=1.

'(\+2x 2 +12-'=_,o:;',2

(5) _'---) x) +x,\ =h~ lma rjcSellje? Pnmtjeni(\ (JJU5(lV postllpak

70. Rljesili si~tl'Jll jcdnaZ~lna l)l'\mjcnom Gausovog posiupka:

,,) \,1'2x)+4x3'3x.~O. :h t -~-5x2+(jx3~-'--!X4=O. "iY 1 ,+-- 5x: 2 ~ 2x) + }Y4 = 0,

c>

I) .;..1:1 +3X7_+-'<;,+'2X4=4, 0
')

4x\-l-JX:.+X3+ X4=S,

5x\ xt

+ 1 b': l

-1- 3x J

lx; +8x 2 -r2AxJ-19x.t=O;

2xj -}

--l--x J

+X4

+ 2X4 = = I,
e-)

2.

75. Neka je :1

=C~

---7X2- X3

+ 2-'<4 "",7;
X j -X 3 +X 5 =0,
Xl

lzraCtlllatl B - \

L'l :h j -1- 5Xl -T" 2x) =0,

dl).;I- X.1=O,
Xl-- X.)=O,
-Xj+X.l-X5=
-'(2+X4

4x\

+ 7.-.:, -\- 5xJ =0,

=0,

)(4

-+ X6 =0,
_cr, "=0,

Xl +X 2 - 4X J

-1,

X\ - X2 +.\5 ._X 2 -- X:l

2.\:1 l--9x 2 +6x,=O

~X{l=-/

.\:, t--'\5

=0,

+ x" "'" 0, XA --).;4 + X;:, ,,,,0

77, l\1alnca

-X4- +x\,=O~

o
I

71. Odr<:cltti sops\wne yrijednos!1 I sopstvcne veklore rnalrice: 4 ! 1 3 S

0)

(~,
'.

5 l!

d)

~ il

(2

16

.. 10 .. 15 .. 15

72. Odred\\\ karakleristicni po!mom Illa"',ce

;zI<'tcunall

\:) -) c{~~ -) ~ -) U =~}

~

h)

2 3

.1 :

, 4

-6 8

7 :

o
-at

<\

e)

3 7
4

irna karaktcristicoi polinom JlP,)= i1o-f- a )-+ ,+d"_I',,,-l+),n. Dokazatil 78. Dvije rnalfice A i B islOg reLla nazivaju se s/ittle
tlHltricf'

.. 8

aka postoji nesmgubrn3

/1. <

KoristeCi karaklerislicni palinOll'.

lTlatrica C, tab'a da je B=CAC-

I .

Dokaz.n\] da shcne mal rice Hllaju jednake karakterislicne pol!llDme.

If
<"'

A -), A -2,

SA.
2

o
2

~ ;)

79. Nekajc karaktefisticni polinoHi m,nrica A g (x)= l1o (x-x,) IX'" x,) ... (x- x,) a) pokazali cia jt
b)
\J

p(x)=del (A--xl)

i lleka.ie

detq(A}=boP(.X1)f--'C"(1)

F (x,),

13. Metodoll1 climinacije rijesiti sislemc jedlla<::ina:

a)
XI

s\llcaju kad jc

+2X2+JX)+2x4+Xs=3, ,- 2x\ -+ )-;., + X,j. - 5X5:=' - 2, x\ + 2:0: 2 -X J +6x4 +5X5= 3, --"j +-2x2+12x~-5x4- !2xs=1:

lz,racunati Jet g 1..4).

(,

80. Odrcditi parame!re 0, h, c, !aka da Ola[ncc

90. Data.ie kvadratna ma!rin) reela

11

A~(=:~ ~ ~)'B~(~ :~)

24 18

--I

-17

budu sllene, Zatim odrediti sopstvene vektare mat rica A i B te rnatricu P, za

kojuje

AP~PA.

81. Dala jf; malrlc-na jednaCina AX =)cX., gdje 511:

A=(- ~
-I

2
6

-~

V'

Dokaza!l da je matnca A regularna ako je )., > 1 I

\l

10m slucaju odrcd111 njcnll

X nepoznati vektor ) /, ncpoZnal! skalar

mverznu matrlcu.

91. Nekaje A ~
odnk-1M~.

Ilaull" i 1>1> 0 takav da je

(Vi, j = I, n)

laul ~ M
VEe;]

Odrcditi za koje vrijednosti A data jcdnaCina ima netrivijalno rjescnjc po X) a zatim nab sva takva rjesenja.

Dokazati da apsol11tna vrijednost svakog element a mal rice Ak (1(;;::./\/) ni.ie

82. Neka je rang

y,.".::c

Ilaij\\m.n=min lin, H:.

i= ~.;

Dokazali cia su linearnc forme

92. Neb je A kvadratna matrica reda n Aka je adj A adjungovana mat rica rnalrica A, dokazati da JC:
a) adj(AB)=adjBadjA; b) adj(adjA),_(detA)"-2,4 (n>21

L (1,;:'j)
j = I

linearno nez<lvisne
reda
II

93. Neka)e A =
Ai

83. Neka

Sll

n mat rice
1

i neb je

iI,i=a,

AB-BA=1. Dokazali daje: (1) A n13_ BA"=nA n 84. Neka

(liEN), lj (2) /{A)B- B/(A)=n./' (A), gdje jefpolinom

gel)C je 1 (i=fJ). Za koje vrijcdnosti od rang A za fazne vrijcnn0sti (I

0ij=

11",Jlm

(l

je matrica A regllhrna? I~pit3[i

94. Odredill sve matriee komutativne sa lllalricolTl

95. Odrediti broj (/ tako da rang malriee

'I ( "7')' ,.
I

SII A, B, C simetricnc mat rice, takvc daje 4+B+C,,,,,1. Dokaza!i da 51.1 A, B, C idempotentne ako i sarno ako je AB = BC = CA =0.
fl,

3
a ( I

85. Ako su A i B matrice reda

dokazati daje tr(A13t=tr(BA)" (lIEN)_

4 10 I

I 4)
(J )

86. Odredi sve matricc X tipa 2 x 2 za koje vrijcdi Xl_ pX +qJ = 0

87. Odrediti matricu P, takvu da je

7 17 J 2 2 4 J bude SIO manji. (Ispitati rang za osta!e vrijednosli od

p(-IO -6) II
18

p- I dijagonalna rnatrica.

96. Odrediti x, tako da je

I
88. Znajuci da je AC=CB, gdje je
rang x

2 9

-I 1 -J
x

0
J

2 ~J_

I~

97. Odrediti sopstvene vrijcdnosti

89. Pod stohaslickom matricom podrazurnijevamo matricu S=

Ilsu!!u ciji Sli elementl

A=

(: -

i)

).'1'

A , 103 rnatrice 2

i provjeriti relaciju

nenegativni i za koju je

L sij = 1 (I = T~-~~)
i"'l

A 3 = (A,

+ )'2 + A3) A' + (A,)" + A,A3 + A3A,) A - A, )"A) = o.

Dokazati da je 1 karakterislicna vrijednost svake stohaslicke matricc,

98. Odredili karakteristicne vrijcdnosti rnatricc A =

lIa;j\\n ako je

Qjj=

1 (i, j = I, n)

99. Odrcdill A
N\~ka

ako je A

=~(I

1
II'

108. Doka:wti da jc za nr::Z

1 I

A'''~ 'J'"
(\ 0
109. In-aruna!l.
" I '1

JIll,'

0). ;I'""~(-]'" ", ,.,,")' gdjc jt' .4~ ("'I.) . -,1 '~," ,4 yll 1

WO.

jc A kvadratna mdtrica Dokazarl da jt'

(A')'~ (A

'1' (kEN)

Ako jc A !'egulamCi matric3. d8 !i ta jednakost vrijcdi za sve kE Z?

IOJ. Neb ie

al ( ,

d5

(0n
A~l
I""

0 I.,
I"~
(I

3
b)

. ie, . A]. ')-n=t~O

Odrediti clemente matriee A -!.

I)

C G

~ l

-I

-j
-2 - 1
3

akoJC
3 0 0
L

102. Ako mat rica A zadovo!java uslov f +A +A2+ ... +Ak=O (kEN), dokazati da.ic 1'1'1 =Ak.
1113, Odn::ditl karaklcristicni polinom

-) r i)(~ ~)( I)
- 2 = 2
\,

2 5

(l

),

mat rice 1'1= ((;

0
4

-~\ Ie na osnovu toga izraclinati A"(nEN).

~

I, 1 I,

4),

Ie

'k 2

1... +2).

' ).+ I
Il ~ 2),

1lJ4. Odrcditi matricu A ako jc

,dJ

A~
.

n
a--lb
2.

)". 2 2tc- 3
2 (I, -- I )
I

( 2 (/.- 1)

_-I~ ~.
- I).

111. Odie-dill buaktcmlicnc vrijednosll

al

105. Neb je S skup svih mat rica oblika

I (

(i+ib
-c+Jd

C+id)

e0". ,
,I

karaklerisln':nc vektorc

maiI"IU\'

I'

'J
b) (;

1 ):

. ' (a, b, c, dE R, i

el)

(-2
-I

2 0

Dokaza!! oa je struktura (S, rnnoicnja rnalriea.

+, .)

!ijeJo, gdje su

+,

operatori sabiranja

-3

~; e{! -:) -x
J
5 6 6
I

~)

c)

(0
l

o . (IER);

I')

106. Odrediti sopstvcne vrijednosti i sops!vene vektore matrice

0 1/2 1/4 2 0 1/2

112. Ako sc znaju karaktcr'lsticne Vfljednosti matriee A, odrediti karakterislicne vnjednosti: a) matrice A -I; b) matrice A2; c) matriee Am;

d) m3.trieel(A), gdjejel(x) polinorn.

107. Data jc rnatricna jednacina

ll3. Dokazati cia su sopstveni vcktori matrice A is!OHcmeno rnatnec /(A), gdje jc f:R -, R polmom

sopslvenl vcktorl

(i ~ ~x{ ~
326

114. Odrcditl karakteristicnc vrijcdnosti i sopstvene vektore matriee:

Odrediti fonnat mat rice X kao i sarnu matricu X.

a{~

--5
4 0

~: b)~
5 I

0 0 0 0

0 0 0 0

~
~

c)

r (

0 0 0 0

0 0 0
I)

-I

dl

(i

0 0

0
-I

-I

-~}
327

RJE$ENJA

J.

'I

e 45) "
J -5

56; 6 7

('
01

2.

G - :).
a)

4. 01 (

C J C~
-7'

-2) (- 5 -I} (-; " J

-6

2 4 3 6 9

J' ~),

,{ :)
c)

Prema tome, /1 1 = 0 ako i sarno ako JC

A=C

_~) gdjeje bc+a:l=O(= -rictAl

=

(=jAkoJe AI=O=A'=AlA' ',,",O(k>7l

-2

i4

bl

-7

-4

-;)

(=:, -D
0
(I

Uskw je dovoljan
(=) Ako je A<=O, (k> 2), lada jc del (A')

0,

Ij del A -=0, \e iz incn!ilctn (I j dotJIJe@)

01

(0 0
o
(I

/0

")

A" = (a + d) A. Odal!c, lnaslopnim mnnlenje:Tl sa .4, dobljcrno

A.l =(a +d)A1=(a+t!"f A

A4 = (a-HI)) A}= (a+d)l A

o~""

7,

Trazcna malrica (:

Ak = (a+ d)' -1 A1 = (a + d)l-) A.

'), -I

_~ro jc ekvi\'alcntno sa'

Prema posJjcdnjoj jcdna!wstj je a + d=O. Dak!c, prema b) (isti zadatak) shjedl A2 = 0 (posta je del A =

,'Ill + d= OJ Uslov je 1 pOi reban

a+2c=a-b, -a-'c=c-d, b+2d=2a--b, -b~d=2c~d,

Ij h=-2c,d=a+2c

13. A2 =1 =po~(Ojc Hi rjcsenja' 1, -"1, (" ,

-a

b), (1~-'rbc=I),
A""I!"iJII ... ",
B=!!b,;I!n.rn, I~da je prcrna
[)=I!dkj =

Daklc, lralena l1larrica je (d

c

a+2[,

.- 2c ), gdje su a i c prrm:voljni brojevi

14. izrHZl AB=C i DA=D imaju smisla aka (I sarno ako) JC dr['niciji 2 (ie) Ill[lol,cnja malrica

PrlmJedh~_ Primi.Jc!J1i da je rjc!';enje dohlJcno 1I obllku

c=llc'J= L a,.b.,ll",.""
Dakle, dohijemo:
!rC=

I b""i,ii"r

( ,:1
h)

-2c )=(a+C)!'-CA; I- 2c
01

G ")

L C,,= L I
,:)
i~l

{Jilb';J'

trD=
I

~ =(x~y)l+yA;

(I ,:
}l-JX-II

'"I

I
~,

dn ,,-

I 2:: h",-a,.
lw) ,_

gdjr: sc posijednj<1 jednaknSl dobljc promjenGn1 ,r.-j( ';irlcda smnlranJ1\

dl(;~;):
x

'I

-5y

3y ) .>:+9)-' ,

f)

(,

cy

b') X-l-(d~~a)y

(i I'" I _I)
'~1 '~l '~I'~

111:1 (J"nOVlI kOInllt:ll:lnvstl n1rl07cnjil

Dakle,doblllsmotrAB=trBA

Premalomeje triAB-BA)=O
t~, :n0gu(-;1

K ako .Ie tr J. = n, to je jedmlkosl AD - BA =1

al (A +1l)1_ (Al+2AB+WJ=BA _ AB(10); pr01zlaze date ekvivalencije

/3 IS. a) ( 21

-22;
na

14)

b)

(3M -61): (0I 0) ' I 305 - 62

c)

za n=2k,

("
; 8,

9. Formulc a) i b) dokazane su u zadatku 8

c) Lako dokazujcmo maU_matickom indukcijom Jasllo, prvo (reba dnkazari da jz kOl1l!J!arivI10Sli AB""DA slijedi A"B=BA" i AB"=B"A (VIl~N)
2kn
=-X'='CI$ _ _ ,

dl .
(

COS

-Sinna),
cos un

smml

'I

G:;) ~ G-2}
0)
a;
il

_, __ _

k=O,n-l; (del AjO).

g)

11. a) f(A)= (

-2
12. a)

~ (~ ~):
!

b)
(

- 'I - 13

- 2J

4
22

10
25

IS)

nan Co ," 'l):

hi ('; a;
o
~ <e

c) nilia mat rica

(
,,"
o

o
('emo

-9

DHcklno se provjerava idcmilel

(1)

16. Matematickom inc1II k " 'ClJom

promalrali U obliku
(*) tl"=

lako provJ'erava ako nfl'-/. 7..a detA=ac-1-0 formulu (I)

A --(a+d)A+dctA-J=0

b) Ako jc Al =O=dcl Al "" (de( Af =O=d~( A = 0, 12 gornjeg jdcntiteta slijedl: (a+d)' A =O=a+d=O.

("" ""-'")
b ' - .-a-c

a-1-c

,"

328

KakoJc A-- 1

1 =---('c -b),Iojc, prt'ma ,0

(1C

-h--C --

"

"~_"c) , a
c'
23.

Ie 1(:dllaCllle i;llaju i$IO fJcsrnje, pOSIO

it;

za k(),nUi;II'i\-IIC iJlill!l(:e A I D '<C{: doka,mno da Je

A -IB=11;1-1

d,
(~.j

("_'

,,_,_,_,)
b---~--,

A-"=
()

"

" (\(~

':)

bl

(-3 (;
I,

-4 , -5

0,

~) d(
r,

I -t-(J - 2el

2/,)
.

(-.

I) fOUlll.ia

(~}Je (acual

za

n~gdll\!le
(-"'il

Pc)(cIlLlje lIIillrice A kadje

c*a U $!ucaju Lid)c (=a, leoita!

dl
IH:Sdgla_'-,:;ll~

x dobiy: jz (H) kad se s(avi da

18.

!lhlZl detAc.o20*O KuLlktori su

"

(' ;"
j

8- b /J-J
h

-4-,)
2 -t-c-

,-

" "
[i~,

('

)}

0 0

:)
I.
nckil jt

~I = --9
,, =1 __ z

AI2~' -I~ All=I~)

2

; = 4:

'I
'I

AIJ=I~ -21 =7;

An=

24. PoSto su mati lee .-t

21, A +1 k,ll); H:1(1 die

if - 2! y:: Ilnillglii:l.

to ohJC Kdn:lcillc nnaJu ISIO

"

fje1;,>nje (\Ill, 7,adi)]ak 22) Doblje se

31 =
~

-4.

-I~ ~I= 3;
21_ -8
- 2,

"

x=

) =(A -I-fj(A - 21)" = (A - 2l)-1 (.1 +1)

'/2

1/2

')' , "
I

AJI

16;

A.\)=

I' iJ

7.

AJ}=I~

15.1<1 n=! fC,;1niJI<I Je Hkntltel A(I)I=..1(1 I) Neka f(l![lllil:1 Llbl:! za nekl) liE:\'. Ij A (I}" A (lit) Tada j~ na 0~no'u ddllliUj(' pC'''''''''''J'' lIIillfl(J
A(rril'~A(tJ"A(I)

Pa JC

-4 4

-8

;)- I
"

-,-" A (Ill) A (I) (lud llbl''/l<l preqw.'.t:H ka)

= (cos III + sin III
\ -Slflnl

2sinnr
COsn[-$lnnt

) (cos
,

t-l-Sifl i

2sin I cos I
-

--51fl1

sin I

", , -'" -:-'--liA'fii

A(Jtl

,
=-"-

(-9
7

'I) (_045
4 =

0,20

20

-- iii

0,J5

- 0,05 -0,20 0.15

0.20 -0,40

08 0)
B r ' B,
,11 1,1- 1

(--COS (II + 1)-1- Sill (Il -1- 1)1

\ -510(11-1- 1)1

h;n(II+ljl
cOS(II-I-I}r-~Ill(II'1

II,

) =,1((11-1-1)11

Prema lome. dokazaJlO Je m;ilcm;!!I,,;lolI1 :nJ

1'0$10 Je dc, A (r j = cosli -t-S1ll11
-SI[JI

19, Izr<lccJJl<ljulo obJ<C Sii'ane jedllakosil'

'* 0, to pOslojl
)

iL:JCiil

Ja JC fOlllHila laC-na za 71E:1.j

(..1 -I- B)A

-I

(A - B)=(/-I- DA 'l)(A - B)= A _ B+13(A

-J

A).~

BrIR=A

-. ;Slni

!h-IA-B)A-IIA-I-D)=il~' n,r'j(A+B)=A+B-B(A-1Al-BA-'B=A-BA lB,

tj L"",D

Sill I

cos [-j-SIIlI.
'I "'"

=A (-- 1 I),

tJ formula je tacllil za 2(). 17. AB -t- A + 1 =(l=A (8 +1)= - { =-det A dct iB

tJ_ dn A ,*0 iii A je reguiaW<l lllalrica

+- 1)= del (-I)=-det A det (8 +1)= (.,

(A
-J

I)".

Z"

'~I>/)EZJe

A (Il'"=[A (Ij-lj-"
d\l~lijam()

(-nfN),

MnozcC! datu jednakost slijcva sa A ~l,

A) B+A ~, +A -1 =0 iii A -J = - B-1.

=/1

(-IJ-~.

21. Aka je ..1=0, to je bilo koja malrica X rjeknje,

""A(-rl(-t))

(postn formula \Tuedl uN),

Ako .ie del A 0#0, to je (A -I A)X = 0, tj, X =0. Na kraju ako je det A =0, ali A *0, onda su vrs(e (III ko]olle lllalrj!.:c A proporciollaIIlC!_ Neka je odnos ekmcnata prve koio!le mall'ica A prcma eiernenlirna druge kolonc IX:~, tj. n"ka je

=..1 (II!),
1J formula je tacna I za cij(:ie !legallHle broje .. e 26. Prva jednakost !fila smisla ako su rnatl'lce A I B, tj C I D is!()g fOlHwla (sabiranJ!: dd2 (Ii))_ lbog rnnozl:nja, ako su A I E formata In x II, (reba cia Sll C i D formala 11)( P

A~(aa
,b
n~

Ila) . TadaJcX= (' .

f}h

0x
-CiX

-:.:y

0Y) za svako x, J'

K.ako Sll malnee A I B nU!1IgllLtuw, 10 postoje invcrzllc mat rice A -I i 13 ---I POllll1ozimo sad jedl1akoSl AB""-BA slijeva, pa ()ulllah zalim i zdesna, sa B-! DobijcJno (p!imjenom awcijll!ivnosti! !UJ'1=Jr I 8=l): Ir I (AB)Wl = Wi (BA)Wl=--WI A (BB"1)=(B -1 B)AB- I =(B- 1..1)1 =1 (AB-- l )<"-""8 lk=AB- 1.
Slicno se dDkazujll preosi:l!e d,ijc chi\ilkncije.

11 dl'tJge jednakosti, = A (E + C) D, 1hog sabluwj.l, B I C [reba da $\1 ising f(J('Indla, pa kako je B formata 711 X 11, a C fOi'lJlawllxp, 10Je m=/l; p",,/! Dakle, sve matrice Sli k'aJ,allic l ,.dog [ol!Tl\Ua

27. Lako se provjerava da je

(i) ('1x, YER)(x

+JER) AA (x), A (.1')=11 (J: + y),

=A{x)-Atv'i z)
0=

(ii) (lX, y, ?ERj(A(x)-A(y))(A(z)) =A(x+y) A(z}=A(x+r-l-z)

A (x){A (v). (A (z)):

kdn:u::nu AX = B, tj. )'A = B, Fomno21mo slijcva, tj, zdesHa (lcS[xktinlO) sa A - ! Dobije:mo:

(A'-'AjX=A-JB, tj. Y(AA ')=B.'1- J =--[X=A- 1 8 i Y1=BA
"1

(ill) iOERA(O)=i;

=X '" A -IB! r=,BA

(id (VXE R)( ,- X E R)A (x) A (- x)= A (0)= A (.- xl A (x);

(1.')

(,,;'x, y,-- R) A (x), A (y)= A (y}. A (x),,-, A (x + y),

330

331

I) prcma (:).- (i:) DperaCIJa 1l1nOZCnja malri:;;l n:l skup\J S JC inlel'nil, ds,JCij;itIV: ;1: ncutr;lln: elemen;)j {jl'dn~cina matrical I = A (O)E S; svaka mat rica Ima mvcrwu (dc! A (x)= I --!-..? >0) i vrijcdi komlltatlvnOSi mnoh:nja na S Dakle, (S, ) jc Abclova grupa
lB. Lako 5e provJcrava HK =1 i H r =K, odakle slijedJ If
1=

37.1.

a) (A1=I,A'A=l)=(A=A-1,A'=A-I)=(A=A'); c) (A'=A, A1=l)=(A'A=A1",,1), tj. A'A=1.

b) (A'A=I,A=A')={A]=l);

38. Po pre!poslavci A'=A, B'=B, leje (AB),=B'A (tcorcma 8),

J(

ti

(1) (AB)'=BA

I If

00-

/-I J

Dakle, H JC ortogonalna Da Ii JC i K or!ogonalna matrica? lzraCimali

fr

del H

.~--adjH

Ako su A i B komutativne, Ij. AB= BA, tada je prema (1 i (AB), ",-A8, IJ AB je "Imclrjhl~ matrica

Akoje A8 sim('.tricna, tj (A8)'=A8, sto zajedno s (l}daje AB""BA, Ij, kt'ill\lWi:,'W'sr .Ie I polrehan usloY.

29. Ako Je k=X +iY, onda je A ""X -iY Zbog A ""A - I je AA=~1-1A =1, tj (X + ir)(X _. ir)=I=-X 2 + Y" + i (YX -X y)=k..\:"l + y:1 ~d, n- -X}'=O sid 30. Za n=O jednakosl postaje idcnlilr,t Al=Al Za II = I : AJ = A~ + A -1 je tatoo posto JC karakteristi(:ni poiir10ln malncc
A :del(fJ~A)=!,3-A'-"--t-1 Mogucc JC da se fomwla provjcri direktno, bez r'Olivllnja nil karaktemticni polinoJ1)
Po(\emo Ii od prelposlavke da ronnu!a 0) vrijedi za neko n (?-l), tada je pnslije mlloll~nja isle sa A (slijcva jji zdcsn~, svejedno)
A~+I
>1=

39, Sadaje A'= -A, 8"=-8 po rrcl;,oslavci, Ie je

(I)
(ABr~BA.
j

(=) Sada iz prelpostavke AD = - BA

(l) slijed,

(AB)' = - AB, tj. AB je koso slmeHicna

(=) Iz (AB)'= --AB i (I) slijedi BA= -AR

40. a) IzA'A=I=deIA'detA=detl,{det.4)l=l,pOSloJcdeIA =dcI.j

Prcma lome, det.4
=

1.1.

A"'!

+ A3 _

A = A" 1 + (A 2 +A ..-1)- A

b) 1z A*A=I=detA*detA=det/; deIA*=deIA =del:1=d~tA,

,"

Ij_
detA-d~:t A = 1, i!i Idet AI.! = l.

A"')=A",I+A'-}

Daklc, formula (!)Je tacna la we IlEN o' pO prmnrll malcmailcke tndukcije PomnozmlO II fannul\) (1) sa A -. (pOSlojl A ~l, jer ,it' de! .440), roslij~ rr~llr('(1c~nja dobljcmo

41.

(:4"= A,

A'A=/)=A-;;:t=I=A';l=i; (.4'A=I, A'.4=I)=.4.'=A 1=~:j'=(A')'=(AT=A=A;

(A'A=I, A =A)"",(4'A =1,

A' =.4.')=..1'A =1
-I,

A -",] = A -" + A' - t, lj formula (1) je latna I 1.a nq;lI:\'Il(' cijele brojne
31. Prilvjefl!1 rczuital a)-d) I!ldl!kCljorn 711 I1ENo: za n~gall\'ne cijdt /1 POst!)PI!1 s1leno kao u pretho()nom zadatku

42. a) 12: X'X =I..,..X '=X* =X

dohijemo (AB)~ = (ABY =8'A' =B ; A

~to

=/A8)-

tj. (AB)" (A8)=1. Dakle, A i B su 1lnilarne malrice,

Jo~

implicira da je AB uni!'1fn3 Inarric-a

32. U a), b): c) vrijcdl A' = A

33. I. lz Al = A =(2A -

/)1 =

4Al - 4A

+I =

T, tj mal rica B= 2...1 -- I jt

1Il';n!lit:\,nJ

ako je A idcmpoi(',nl!lS

lakse se dokazuje: A'A =1 i B'B=I=(A11)' (AB)= B' (A'A) B= B'IB= B'B=1

(A~=A-!),

b) lz .4'A =1 (A "A '" I) 5!:j(,(j:, POSto postoj! A -I 1 A -1 (A" - t L da Je

33.2. SadaJe ( ..1+/)2=A 1 -124+1

-",2(..1+1).

(..1 1 =1)

.4'=.4- 1 ,

IJ (

)' I 1 2(A+I), =2'(A+1).

I!H'olu!lvnil

Ij
(AT1=(A'"I)-', ((.4~) t~"(A 1)-1). (A "1)' = (A -1)-1, (A "'I)~=(A -1) -1), (A~I)' A -1=(A- 11- 1 .4 '1, (A 'I)' A -( =.(A --1)-1.4 --I), (A
-Iy

lako daje lllatrica '2(.4+1) Idempillentna akoje A 34. Neposredno provjerili daje AA'=I iii A-1""A'.

A -1 =1, (lA

'-I)~

A -I =1)
Z--I'X,

35, Iz ...1* A =1 (lj. A je unilaroa, der. II (Ix)) slijtdl del A to i pOSlojl A -I = A ~ Sada iz A B = BA (kao II lad 22) slijedi: /r' (AB)A -I =A -1 ([jA)A~I, (r'A)BA~! =.4' lB(AA "1)

43, Pretpostavimo Sllprotno, da su veklori y+z, trojka skalara (a, b, c)4 (0,0,0) i vrijedi

X+ y !inC'amo z3l'isni, Ij. da posloj: ndriviplna

a (y+ z)--!- b (x--!- x)+c (x + 1') '" 0

Odatle shjedi

B4- I =A- 1 B, I).

iii

BA=A~B

(1) (+b1z+(b--!-c)x+(c+a)y=O,
te kako
$U

(BA*)*={A*B)*, AB=BA
]6, a) PrelpostavkaK'=-K.lzlazi:

veklori x, y, z irncanJO nezavisni, pOlrri:1no je da budc

=0

a+b

A' ~ [(I +K) (1.- K)-'], ~ [(1- K)

Ie je

'J' (1 +K)' ~ (1' -K')-' (I' +K')~ (I +K)-' (l-K),

(2)

b--!-c=O,

a+

c=O.

A'A =(/ +K)-l (I-K){l +K)(1-K)-l ={/ +Kf! (I +K)(1-K)(I-K)-I,

gdje smo kad zadnje jednakosti koristili osobinll komllialivnosli matric-a I+K i I-K. Dakle, A'A =1, Ij, A je ortogonalna matrica. b) Dokaz se izvodi s!icno kao kod I". Dobije sc U* = (H +if)-! (H - iI), (fI* = Ii), UU =(H + jf)
= (H +il)-! (H --!- U)(f-! - il)(ll- iff' I =1 U.d.
1

Delerminanla homogcnog sislema (2) je

D~li :1~I-HHiO'
Ie posloji sarno !riYijalno !jdenje (a, b, c)=(O, 0, 0) sistema (2) DaKle, rrelpOS!ilVkil da su vektorl x+y, y+z, Z+X linearno wvisni otpada. posto nilS dovodi do prollHjccnosl1

(11 - il)(If

+if) (f-! -

i1)"

44. Prerna (eorerni 8 (O"d!ill~ transpoflo\;wja) dobij<:mo neposl'eJllo (B~"

B=,(l"-2XX~).

B')
Polazeci od (I ), vidi se cia J~ (I) operacip rnihiz.cnjJ inlerna na M, POSlO JC
('" (a') -- ["2)

=1:- 2 (XX"')*,
=i.-2(X"')*.P, =1,-, 2XX, lj, B*""'B.

=,dd (ai -

bi) (01- 1}~)fO',

iii) lako se provJerava asociptlVIlOSI

La drugl dio tHdllje, da je B= 8- 1, dokazimo PrYo da je malrica A =XX. idempotentna:

A" = (XXO) (X.\:*)=X (X*XjX*=XX, tj I'll =.1 (posto je X*X = 1) Sa.dil Je B=/,- 2A (vidi zaJa(ak 33.1) invo]utivna, lj. 8 1 =1, iji 8=B- 1 s.cd 45. Za lllJ.\llCli 1-J prvug recla je B' =B, lj, B~=

(A\.-1JA)=A j (A1AJJ,,"-,;I(;, b, ~), ;;=Il'aJ +b'b 3 ,

jiil) matrica A (I, D, !lEAf (c=
OrJ Da bi fllillrica A ix:,
J

b=a'b)+ aliI':

c=c'c]:

TO,

lal =

I T ibi ={)) je jediniclli elefl\ent, tj A (1,0, I) =1;

r.

z) bila lflverzna mJuic;, matri,~t -1 \<1, h, d, treba da JC rrenH (Il i (111),

8' =8,

Kako je X matrica kolona u

eN,

dakle, fOl'maUl

,j

1"(, y, I)- A l(l, h, c) = A ii, 0, I),

1)>-.:1, tojeX~~~X' formala lXII, tejeX+OAX matrica formata (]XI1)x{lIxn)x(nxl)=Jxl Dakie,

X~ AX =

tJ;1.I

-I-bv-,-,
+,;1\-'=

I}
I

(X* AX)~ =X* A ~ (X)*

XEC"

In

=(x,y, (c(o"-h'lfO)

-6

=X*A.X, tj.X*AX je real no za svak!)

)\,'.lpOmCJHJ.:

,'): c

Na isti llilCin se moze dobzali da je YA Y* rcalno za wako YE- CIT'

1

t'z'" I
I

lz /(=(A+

,(W

(A - S), A'=A, S'= - S=-R'=(A - S)'(A+S),

=(A'- S')(A -I- ST

"',\.4-1-S)(A---S)-'

D,\kJc, illlam') Fe (A
-I

Prell\'-')IJ Iii) 1:11.

) ,I'; l'rupi\
j,A,txiUVl!

S) R = (A -+ S) (A -, S)- \ (A -I- 5) (A -I- S)-1 (A - S) =

!zllljeAI Al""A, A"la-<vakQ 4,A 1 c/lf,lako (\aJegrura {i'>f,

'-v----"
I
= (A -+-

50. Neposredno sc izraculluvil /0

A) ""

SI (A -:W \ (,.1.- S!.

I

()
()
()

0\
()), Ij A je nilpolen!na IIlatrica mJeksa 3
(]

'------v---'
s Ld
(A' =A, S' = -- S)

()

R' (A +S)R= A +S I:: dok;l[3nC jednakosli lnlU~i''--'ll,JVal!Jcm dobijen,o

R' fA -I- SIP), "" (A -+- Sr, iIi W(A-- S)R=(A-~ S)

51, Neposredno
\l\dukei)om,

13 'gIA)D-!lllJ 'AB1","O

L,\ko

5C

dobzuje,

npr

materna!ickolll

ti
<;

R' (A

-+ S), (Wi' = (A'

+- S'),

(1) (';'k",'\'<)1(8 \AB1'""B-IA1lJ

Id

za <vake dVl}C kvadralne rnalncc A I B. ako Je B regularna lIlal i,-,L Sad JC i, (l 1

47. Oblo je
Sill

Y)' ,
51. a)

L
\ ~O

adB lABJ'=B- 1 (

',= 1

a,A')B, tj, U(W 1 AB)=W 1 g(A1D,

cos lp

gdjeje,r' x,--'

U,.\I

bi!o kabv poliuoll1 sa kocfidjenlima a.ER (iii C), k=O,Il, liEN

Od>llJe (vidi zadatnk !5.d)) dobijcmo'

COSIIlp ( Silllllp )

-- sinnljl

cos "!Pi

gdje je B razbiJeno n:\ blukove kao i matrica A, Ij. B\, Ill' Xi Y su kvadratne mal rice reda Trella da jc

/I

!ilT\l1lp=alilll~"'.il
,-() tg lp
Prema tome, , I

>1B~[,

,0

"i'E" ,0
jcdna2inJ
(3) Al Y=O,

lim (
0.'"

alrl)" ~ (
1

c~s a
~Slna

,-d;1I

Sino), cos a

Dakk, dobjcmD ;;'S!CIll

l\id!\'CW!i

49, i'vlatrica A (a, b, e)E M je rcguJama ako je de! A (a, b, c}=c (a 1 _ bl) 10=c TO A
Prcrna lorne, treba daje Af={A(a, b, Neka su A.=A (Ok'
(J) A {aI, bl> cdA

la) of \b),

ell

icicfoOAialTjbiJ
b' =a1h 1 + alb l
;

il) A1Bl-+-UY=E".

b.,

Cl ),

k= l;3, biJo koje tri malriee iz ,\1. Lako se dokazuje;

c' =C C
1 1

(21 A,X+Ull, =O,

(4) A)J2 = E.

(a~, b 1 , cz)= A (a', b', c'), a' =alar\- bib,;

Iz (J) i (--1) jednacinc, pOSIO

pOSlOjl A1 1 (A 2 je po prdp05t~l\ci r<:gulallla), dobijarno -

1'=.-4 2 \ ()"'O (rwla lfI:w!Ca), B1=A;I,=A;'

334

lJS

Sad JC iz (2)

1)- rang A=2, za a""O,

HI~"A1IE"=AI-1

b)mngA=2,zaa=3,
=J,l<1nof3

x=
DJkle,

A1-1UBl,aiz(l)

(Yed))

=3,zaa",0

58.
I

(:;.) A

'-' (~!

o 5 h--3a 6--0
]

b) Ako sc l1latrica A reda 4x4 razbije na blokove bo II al, dobijcm\).

-3) (--5
! '

U"C

A,= ()

(' 2) _, (' '). 1.

I ' Al = 1

,
6,-11

0
b-311

odnosno prema (5)

-11
2

o o

20) -,
-2

2(0- 1)

"

2 )

"

,
B=(~ ~} tako ctajc fj'=O za
k;;'2

tJ. fflng A = 2-=B - 30 =0 Ao- I = ()<.">(a, &)=(1, J)

=3-=(a, b)f(l, J)
59. a) tvtalfl(:a skupa ljnearnih farmi (YJ' YI' J'21 je

53, Napraviti dekompoziciju A=I+13, gdjeje

T"da JC zh()g kOll1utativllosti matrica E i R (vidi z;J.datak 9.cj)

o
-4 -7

- 4

-- 7
J

:)\
_. ]

A"=U+BJ"=/+nB""(fI I ' nEN_Lakoseprovjcravadarczullalvrijediiz.1I1EZ

54, IzlllZl dellJ'fO, IJ post oj! B-!, te IZ Z "" B)' slijcdl Y =

'I 0)

n-- I - Z, tako da jc

X =A Y= A {B- 1 Z)={AB- 1 )Z,

'J

I) rang matrice skupa !ineamih fom1i (rang A = J) ,ectnClk,ic broju linearnih fOOlli, Ie su lineame forme Yj, Y2' Y~ lineamo nezlIvisne; b) rang sistema Oineamih fonni) je 2, te su dvije ImcMne f0n11e hnearno neZll.V1S!lt, a trebl je
njihova lin("urnfl kombinacija 2Yl c) Y'+Y2+Y'-Y4=O,rangA=3;
)I, -

Y3 =();

x~~ (=::

-8 8 -10

- 25

26

'8)

d) linearnc forme SlJ lincarno nezavisne, rang A = 3

Z

&1 J\-htncli linearnih formi giasl

55. 2. Nm)!ll eierncnl;uoih Iransformacija (kajc !Ie fll1jenjajlJ rang) dobljemo:

-2)

(elemclltima druge, Iftee, celvrte I pete vrste dodani su elemenll prve vrSle, pomno:h:nl sa - 2, - 2; - 6, - 7 respektivno)

A~C

-J

-3
2
2

-5

--- 17

-~ ~ ~

2) (' -, -,
0
]

-3 7

- 1

-11
-~

k-4

=:}
---4

:1

0 0
0 0

~:)
0
0 0
00;

-c
3YI+2Y1
61. Posto jc
--4
n

0
0

, , -35 _., -4
-8
-16

-i)-G
o ,

,
0
0

-4
0

-8
0

2)
5

J.: -- 10

(o

(druga vrs!a pomnoloa sa - I, z!llilll je treroj, eetvrtoj i peloj vrsti dodana druga vrsta, pomnOZena sa 3, 7, 10 respek!IYllo)

tj rang k.-d, za k= 10,

,"",4, za kf 10 Dakle, linearne fonne YI' Y2, h,}'4 su linearno neLilvisne za briO Za k= 10 JC

5Y3--Y4=0-

DlIkle, mng A 57. a)

2.

,
a-- 12 - 20 .- 4
6

'0 2

- 15 - 25

41

- 5

C J
~,

0 0

-4 2 0 0 0

-~) . o
o

"ngG
to su vckton x, y, Z, linearno nezavisna
1-1

0)

o ,
hnearno zaVlsnl (oelto je Il=X+ Y+1); iSlrJVremcDo 5lJ III vcktora x, J'. z

"

62. d ,I fdng A = 3,

11 ""

3,

b) fang

~1=_1,

QE'{2.

~6:,

"'4, r!4d.

-",'f,o~12.

--6\
e)

Poto Ji~ nlllg A=4 jednak broju nerozna(ih. to siSlelll ima sarno lrilija)llo rje5enje
(\1' ,\;. t J ,

63. Nell! JC
<11l

" I~, (':: J._=.L3_,~~ ' '4 " 17

.19 ,\ l_~, ~,(~ ,-'J' ~ 1"7

) .\4,'

gdje

SIJ XJ'

x. proizvoljni (."" fang A "'rang

rallg

C"
a),

1111

(in

(lu

0.0) =111; an 0"

rang

C'
Q

(Ill

ill)

J1

<in
11)2

,ill I

""
""

;,:)~" h,
4" m = I,
11=

B=2)

f)

(XI'

x z,

X,l_ .\4'

.t~j "--' (~ 16 +X3 +.\4 +5_\5'

2t j

2.1:4

~ 6x.\. x J x., Xl).

(ada jc m :;'~Il ~ 3 I r:l1.lEkujcnlO

siuCaj~vl

S. III

I' III =l! = 3, svc I rI rarni sc sijeku sarno u jednoJ UII;k!:

2" /11=2,11=3, ravni obrazuju pnl.lllatlcnll povrs'mu;

3, nemoguGe je;
S(J

1\ S\sttfJl plot\vrjc,;';!n;

5" m= I, n=2, raV\ll

palalelne;

]" 111=2, n=2, raV1;l1 proJazc krozjednu pravu;

64. It: \Jslova J'~=llYl +hYl+CY3 sliJcdl

6" m= 1,11 = I, ravJli se pokJapajll

j) {x,.

Xl,

-'.I'

X,>1""(

brojevi

a+20+(=2, 2(1+b+e=),
lI+h-t-2t",_,
~

68. al Za ilT'0 sis(e[ll nesag!asan, Zll (1,,,0

5,
1'\1' Xl,

Xl,

X,d=(_-:::_~~~-IJl'---:,~. ~-:::-~I~=-_~_I.~~
\ 2
{!

pa+h-l-2t= - 17, 2n-pb-l(=q

Iz jJJ'\e 111 jc iJl,iCin;; JUbljeiliU ii!, Ii, (J=U, 2. ~ 5), a potorn iz posljednje dv!jc p=], '1=10
Prcma (ome, )'4=3Y1 +2,h-,5j'J

!I,

l'J. gdje Sll

!

II, [' proizvo\jni

b} Ia

II

= 0 ne5agiasalL Z;!

of {}
9!J 5ii 16

65. La];o se jJfovJcrava daje fallg A=nlllg 1.1=1, gJ,ie je' A malnca sistema, 13 lIl<1[J,(:a ,-.'-:::1:" proSII-ena koiol101l1 sloboUJlill ciallO";t sistema
Doblje se

cj Saglasan za sve a

Za d=H'(x!,
7.a
J l'

Xl,

Xl, ~~)=(xl' 4+2,t] - 2'\4'

C; qden Je JC

x: = 2<:; ~

XJ'

>:~ =

(X2>

XJ pfOlZ'voljnol

i'-I' ~:. \-" _\4).".({),4~ 2~" ,1- 2-, . 3" 2>:4, _x,). gilJe JC \4 prvi,:IOI!IlO

66, Pr! ::,jt'rir;,,) jJo5llipak Ga(Js()vt l1ougaonc t:l1li:!l.1;:Ij~, sin ccmo kraee 7.llplsati provodcci eltl1lcnuulJ(; trans!orrndcije samo !lad wstallla matrier (i prosirene married sistcma. Prdirena ITlall'ica 5i5tem~ {kolona S],l!JOUlIij; cialllHd} ,),hoj<:Il<l Je IsprekEdanorn ,e!libJuom lin;jom:

d) Saglasan za $\e {/
Za
(1'-'=

B rjdenje

'is, t)

{.\'I'

_t"

X.I> .(4) =

(s, I, --

I.~- .I -- _if

'2)

Zii dr'P- (''7sl (x]. t"

~\, \~)=(s. 4:J~2s

_,

1.0)

I,"

C
:

- I
~

"

x,
I I
4

Xx

I 4 II

;}
,,/
- J
li~2

.\1+
'\2i
t)

\.j--lXl=hl~h\,

4x J -x 4 -x,=h 2 -211" +2.x, =h J 2li s ,

~ (:1
\0

- I

4
~~

-5 5

2) ('
_

-5
0
0

-7
0

0-5

-~)

[iimill;_'~1il '

sadll

xJ

pomocli jeJn<1cilw (I) IZ preo,laidl jtJiJacina

(2') -

(4')

(2 ')

Prcrna lome, Si\km y~ sagia;;;l1l ako je (/ = 5. Tada jc rang A =rang B, inaee je rang B = 3, rang A = 2, III (l =t- 5, Ostaje da rijdimo sistem
_>.:,--I-2Xl - K.l+4x4=2,
~ 5-'-l--l

4x,

~ 2X4 X4~

2.\s = -hi +h J -

ii"

{J')2X3~

xs=-ilr+h3-hs,

{4')6x.1

_h4~3x5=2hl+h.-h5

Jx) --7x... = - J
Xl

Iz druge jc:dn3.cinc je
I '~1""5{~--xJ-6x . .l

I =5 (J + JX3 _. 7.'4), te z3mjcllom u prvu jednaCinu Jobijcmo

(3'~) O=h l

+h.l-2h3+hs,

{4' j (J-dI 1 +Jh~ -- 2h4 ~ lis

Daklc, Gauso\' !rougaoni 67. ,1) SIS(elll je nesaglasan, rang A jrang B,

oj rang

SIS!Clll

je

r<lng 13=3, sistem ima Jediustveno fjdenje (x],

X2'

x 3 )= (2,2, - 2);

(5)

Xl ~x,+x.,=hs,

c) (Xi' Xl, X3)=(- !It/7, '-1/7,1)1;<1 svako I

d) Svakako je rang A = rang B posto je sistem hOfllOgcll, tako da kolona aula (sloboJllih c!anova) Be Illijcnja rang prosircne lila trice

(I)

"+x,+x,~h,-h,,

(2'
0"
(4

4x,l

~-

2XA _.

2xs'~

- hi +h z li j

O=/ir+/i l

2h3+h5'

338

339

1'[<':l11a lOme, $1$lern (I) fy':Scn)C) ako I samo aka

(5)
JC

1111<1

rjdenje (ak()

I SHmo

ako

SISlem

(5), (1'), (2"),

(r-),

[4" j

l111a

hi +h 1 - 211)-1-11; =0, Ii, +3h z - 2114 -h~ =0, IJ_ ako je

(hi' hI, Ii" 11 4 , hol=(hl,hI. ,2

~(h) +h1+1I,), ~(hl + 3h z-!i 5), II,), gdje SIJ 2 .

ill'

~),
(,

h2 I 115 proizvolJIH

hl'Ojt'd

IzlaZI

U 10m sillcajil IZ (5), {l ') i (2") dobijamo rjeS~vanjem unazad,

,.j"'!=16 ~
(>:4, XI

'(' -D
-8
4 0
192

- 24

14 16

su prniz\'oljfli hrojcvi)
X.l' "',.

Dalje je:
b) si:;lem jt prolivrjeeiln;

7fl. a) (XI'

-'-4)= (8x)~.

7x 4 . "- 6x) -I- 5x., , X" \4)

Xl'

.4 6 = (AJy = (2A ~ \(1)2 = 4.4" - 64..1 + 2561

","",

c) sarno lrivijalno rjdcnje (Xl>

XJ) "" (0, 0, 0);

d) Xl =

Xl =-'X3

=;(4 =X$ =X b

!;

A' ",-4 (2A - 16), 64A 1 -+- 256A = A' -- 8A

Ie je

'00 -,

M (A" +/) + 256 A,

e)

(XI' Xl' X.l, ;(4. Xs. ;(6}=(X.. -- x 5 , X .. - '\6, );4 .\4' x 5 ,

xd, gdje su

;(4'

x~, X6 proizvoljni brojevi

71. iI) Karakleristi(:na jednabna malriee A jt det ()J - A) = (A ,- 13) (A -I- 5) O. -+- 8), Ie $U \; a rakreristcne vrijednoS!j I.E 1 3, .- 5, J
~

n
64 512

8)

A"-8.4=

Karakteristicni veklnri se dobij1J iz homogcnog sistema jednaCina

-448 ( 512

640\ 704 - 704;

J.

(iJ-A)X=O
Za
)'1"" !3,,~XI=cI(J,I,J)'; 5=X)=cl(5,~13,5r;

A,=
),.1= -,

8 =X 3 =C 3 IS,S, ~ 13)" gdje ~u

fl' f l ,

c) pwizvcijni skalari

hi Sopslvcne vrlJCdnOSli su "1 = - !, 1.1 = 1, ' .1 = 2, a sopstveni vektori'

X,

~" G). x,~,,(l).

X,o"

(i)

B~

(-i
..

'\1

x;>
2 0

x,

x~

\;

.\1

\2

XJ

,
"
(l

12

5
x"

"

.. L?

(C""

"EC)

-}(i "
()

"

x,
-3

()

15

-II

n
4/
'Ci

x,

x,
7/4
-;-4

"
- 3/4
4

c) ;'1=-8,1'2=8')']'",8,

-c
I

5/4
4

()

<I

15

-- 3

gdjc jc c!imirHcij(l provedenil J naVJSC J nanik

"

ij-C "
\1

" 0 "

1 ::7. 4

"

-. 1/2 5/4
-I

"

'J . )

- 3:4

-8

-8

) "
Ii

U zadnjcm korakll di~linacije olimrni_~(,1llo nepollJatu ,Xl p(lmOCII lrete jednacrn(' (Odg()I'ill';) jO) IIt:C:J vrsla m';llnce e!lm'milCIJa), Iz pf('()s\aldl JeclnaCina d(\Olje:mo

e) AI =0,1.1 =9,A)=-9

D-

( O

\ \
0

\1

-I

2
-I

3
-1

o
Xl -

-,,~+2x\=I,

D
3x~ -X'i' X.

Jz posljednje malrice (-B) vldi se daje dati Sl,lcm ekvil'alrntan sistem

~1) =

71. Karakteristicni polinom mat rice Ii je dct (A PrctTIa lmnc, Odavde je

A) -

n + 16

-"1

Al-2A+16/=0

+3X4+ -,,~=1, -")- x4 -- -"5=0,

0=0.
odakle shjedt

(x!,
iIi

Xl' X). -'4,

x5 )=(1 +-"4 - 2x" ! -

-+-x"

X4,

:1:5)' gdje 5U

X4 ,

X5 PfOl?\'cljn: hrojevi

c) sistern je P[OII\Tjccan
74. Karaktcristicni pollDom je
-2

=----(-A -8:4+21)

I 128

P (/..)=dct (A - iJ)= 0.. - 2f p..+ 2) =O=AE{-2,2:

KarJkltnSIH:'1lI vtho! I SII ,jdLllji' ydnilCln,_-

IA - fJ)X

.oc

(J

7,1 ;\-~2 (lro;lllIk, kCJrljcn karaklcflSIICnOi! pU]'[iO'lla) dohlJCIllO

llLw

fCI~

':!7,/(I),-.,I"i. 1"1"

JeI9(AJ",.:J/('11 /i',1 /I'd"(\( ,- f(>:d=OJ

Za).'----'-2jcX'=c(J, -I, -I, -1),ucC

{jell,

ill
U: ~

0
I~
~l

I I

n
l:-{

)I" .p. '

t)

-- II - Ie

II

- I~

75.

l'~arakkrISII(lll
A' -" 29."1

PU:ilh,nl malrlCC A jc del ("U - .-1)= ;.2 - 6;1. -t- 7

blo Je ..1 2 =6 .. ! _ 7/, Ie Jt

- (I.

11[1)

, illll,

\1

1+.'1 17.1

42f,,.j4 = 132A _ 2031

lzlaZI

I=/'{I/' I sllyd' dell,) -U)~,kl(/J _)/1

B-",2A'-12/e-l-19A 1

29A+37J",A+2{
Tadajc 1=[J W
1

II

dcIIB-i-/I=(),tlcllfJ-/j"O,lki(lij-.lI)=O
{(!,h, (i"'t--!J, -

OdavdcfC'

(l--b-Jc=I,,~oU,2,,-

Nekajc W1=xA-j-'yl(x,YER)

=(A-I-2J)-(xA-I-yl), IJ
I

tj

0)

Daklc,

~-~18x-tY)A-(7x_2}')f,
Dilkie,
n-I=------A-f----.j 2-'

aodalJc

8x-l-y=O,7x-2F=_I,

Slodajt(x,y)=(

I 8 '. -2'"3'23)

. J

SOpSI\'rnl \cklOrl IT):IIIIC~ B S_I

1,

76.

Karaki~i iSliCllI [ \)]:!iUill

InatflCC A y.:

del I)) -. ,I) = 19 -

J }/-. -

f.1+ f. J , Ie JC A J = Al +_ I 3A _ 191

..1

"

,{, " -;)

"
IS;

A J c~

c;
C'
"8 - 74
(-.4

1
(,

,)-,,(,
-

D 't
()

/1

Il

()

II

0) (-102 II "j(')
35
=

35

19

~,:;/

'

li<l ]5

n
2

-I)
_~-1

211.1,

A
19

+,.1+ Uf)""

19

(,
\

- J

II

-4

:)
gdjc jc

78. Ak0,lcB=CAC- 1 ladaje del (B ,-)}) = del (CAe - I _.).1)= (lei [C (A -IJ) C - IJ = det C dCI (,1.- A/hle! C -I = (kl (A _ IJ), POSIt) je del C'del C-I =dCI/_"" I
79. a) dCI g(A)=d~l[ho(A-_\Il) (rl-_\))j

=/Jf;oel (A --XI!) =b;;P(xd

b) sad jc
j

del (.-1--.,.1)

PI =

P(.'{,)~I_d,

C =D
~
-}

.. J

P,- ( 1
.

I)

:D

Ij_ za matrictl P=P1P;1 Vl'ljecii Af'="D

[!

IX) = 2 x

5 \;

+ \ +2=

~ (\- .. '}) (\. - I) (~-i~).

flJ. Vrijednos(1 I, 7.'1 kojc jr:dJl;lc;n:1 AX=f.).' IIna nctrllijalull IJd~IlJc' po X SU qc_~cnja (kOliJcllll . kaf3.ktnISllCn~ jcdnaCllit
a karaktC'I'ISi enl pol nUI!l illdll
tn'

,--I giasi

det(A -

)J)=O,

Ij_ AC

14. 8 \
Z" '.-8X -c

,")",X_C,G)H,O)
342

(=:)

Ie e,. e,ee)

J4J

83. Fonnu!u (I) lako proyjeravall1o matem<llitkom inchkc:jorn: Zll n= I, (I) sc WOdl na AI1~BA=I, stole u prelp()';r~vci daw: iz pretpostavke ela jc (I) t~cno za odo liEN, posJlje rnn()2enJ~ jedn~kostl (!) sa A LJ!jc','a) dobijemo
AntIB~ABA"=I'lA",

Prema tome, 1razene matrice Sll obllka

Ij
87. TrebadajcPA=D 1',1)

A"'! B~ BA"'! =ABA"~ 8A'"' I +IlA"

=(AB-,f:jAjA"-I-nA" =}'A"+nA"
=(11+ I)A"j-j
Dakk, (I) JC \atno Podemo II od (l), lada je

(" 1')(10 18
5 { ,

-6)~("
11

,-0
(3) -(IO+/:t)s+181=O.
(4) -(ls+(II--n)I=()

(I) -- (!O)+IJ)x+ 18y=0,

(2) -6x+(ll-a)y-=(),

a. _1lB -- 8 (aIA')= !m.AI.-I)(a1E R, kEN)

=- ( L aiA') B -

11 (

L a.A")= L i;IJ,A'

-1

(<."'->(2 Ji

SiSlem hOTTlogf'nlh jednacrna (I) jcdnatinc

(2) (iii (3) - (4)) Irna nerll' :jalno fJeScnJ'o ako"u" 1 b

qe_~cnjc

84. Neka je
A+8+C=I, ,,1=A', B=B', C=C'

Tada treba dokalall

Ilo+d 6
I

18 I!

""O=dE{2 -1\
' I

AH=BC=CA=O~;;--Al=A, [Jl""B, C1""C

lz AI1=O-'*I3':1'=O- "",BA,,,"{).

SI1(':no se dokazuje CB=AC=O Sad je A~ .4 =.4 (1- A)=A (B+C)=.4B+ AC=O,

2

Za a = 2 $ISlem (\) - (2) se svodl na jedn<lbnu - 6x + 9y=0, tlJe JC jedno rjc!'>enje (x. y) "-~ (3, 21 Za b = - I se svodl rJl1 jrdnabnIJ __ 65 -t- III =0 tl)e jc jenno fF~{'nje (5, 1)= {2, I)

lj A=; Al (poiplJno an~lob'JlO se dobzuju ostaJe dVlje jednakosll; B = [jl. C = C")

(=) lz A +B+C=1
Analo!;,'1lo se dobije
(2)B,,1+!JC=O,

= A (A +B+C)=.4, tj
(3)8C+.4C-",0
-j-

(I) AfJ+ AC-""O

e2) (- 10
Prema lome,

18

0) (1 2)
1 2
,

I (

10

I ' tJ,

18

- 6') ~I(
1)/ ,

- I/,~

"l (",' "~I, Ij

(
(liC + AC)c~O, Ij

gdje .le(-2
88. Akoje AC-",CR
I

lz (I), (2) I (3) "", (AB

(4) AJ3+13A=O

ACl+ (lJ,!

+ BC) -

postoj, C-

ladaJe

=c-

.4C Odallc Izlaz.

lz (4) =.41-1= -. BA
(5) AB = - (AfJ)1

=,. A -(-11318=

A ([:lA)

n, 1)

B"=(C-1ACJ(C -lAC) =C-1A"C

(C-1AC)(C lAC)

Sad je
A})= -.4C=~, (AC)C (IZ (1) I C'=C),
=

- 5,

4)"
1+6"
-911

2
")

I) lo "
)

ABC (iz (Ill,

=A1JBC=AB{-AC) (IZ OJ),

=AD-(AB) (IZ (l))

-1)(1 ")(2 J
_I

I') (Yld, zaci,,:ak

IS.g))

_/

Dakle, (6) AB={AB)l Sabiranjem jednako51i (5) i (6) dob:jamo I1B=O. Analogno se ptMjtrilraju i elruge dvije jednakosll, BC = CA =0 85. Lako je provjcrili (vidl zadalak 14) daje

1-6n

4,,) (vidl

zadalak J!)

89. Razmotrimo karaklerisricni polinom slnhastickc ma1f1ce S =

IIsijllo,

det (.I,' ~ tJ)

Ako u {oj delerminan1i, prvoj kolont dodamo oswle kolone, lada je U lakn dobljenol m(l1flCi B

tr(BCA)=

LLI
,~I

a,jJjl.<k,=lr(ABc),

&,)

5'j-

f,= I~ 1-.

Tada vrijedi

i"'l

l~1

Ie, vodeci racilna daje (BA)"=BCA, (ABf=,,1BC, gdjeJc C=(AB)"'1 (nEN), se dobija !rai.eni rczuilal.

(l) del (S - /J)=dct B = (I ~ ;qdetB, gdje jc

j

il =

1I[;,jll~, za koju su clementi prve kolone

;U (iIi B).

[;il ""

!,

1, II, a ostale kolone su iste kao U Illatrice S -

Iz (1) se yidi da je f.= \ karakteristiCnD. vrijednost syakc Slnhamcke malrlee S.

&6.

Nekajex=(" d Tadaje (vidi zadatak b). ,

a+d=p ad~bc=q

12)

9<J,

X 2 _ (a +d~Y + ad- bc=O. Prema lOme, lreba da je

1 5a +ad=q+/Jc, d=p =l

-I
takodasua,drjcSenjakvadralnejcdll3cinc r-pz+q+bc=O

p-.-I){n+f.-I)

(:'

2-- 11-1

Zll proizwlljno odabrane b I c.

,J

91. Po prelposlavci IvrJllja HijcUl 1~1 L71 Neb Je

=

A'=H=lIb'JII,
1J,J\j
Odalle

11'+'

=C=ilf'Jlin

Tada IZ A'+J =A AI., Ij_ C=...1B shjed!

%.

(;1

.",

JC

Ic,J;~;

L ia,,) ill,,1
M za sve r,j""- LIl

Fuianc-; od j!0s1jtdnje nejeJnakV:iii I od IHJLlkli\'n~ prclposlavke da je Ib,J~f1i fa z;) ndo k ~ I). dobijaliio

I~C -I 4) ('
1 x
~

Il

-6

,0

8 x+9

-I ,:) ~ :
-3
4\ ('
~J

0
I 0
(I
eLI

I'ustu Jl p,' Ii' U i;.' tkd' aI l:til:! r;mg A = 4, t 1 \ - 6,

i i:l!i-I~<l

eli)"g; iI:ll[;a, !O Iako laUJu2lJJ~mu

1':

,= I

J.
gdje je A. EO R, Uk0 iubran da su lada je A =.4 I B= 8, La A=O)

lJ t\'ldnJil vnjtch 1 za k + I lako vfljedi za neko k) Time Je dokaz illdukcijom za\'lkll a I Neka jeK;]ko je

A = A --';. fl, E= 13 + ).J,

IlwtflCC,

,4 i B nesingllla: He

lll;l[i Id' (aku

98. !z det fA" UJ (n- \l{ - IS -, (vlill zacilliak 9.\) ,!, !"jdl:W JJ Sli klll,lk[r:li\iI2nc \ flje,j:hh[' l1l;]tflce --j :\=11_ /-_",1) fkOf!jen \ISe~lfLEkos[, Ii I)
=0

su A i B ncsingularne

99.
,I "
c (':" ;,,)

{AS1- 1 =

iJ -I ;1' 1, X

._j

I =---adjX (de!'\" *0). de!X

IJ adj

\!

II

a-I /

ildj(,.1i31

adjB adj,.1

del._IE"'" dc!B del

Ii

(,1

B)=adj

fJ

adJ A

Prlnlledba OpS!IJI rel.ull'l1 dokazan Je II blJIZI D K Fadejev,! S Somin,kr, S],'C'll1lk ~ad:IC po vlgej algebre. t>1()skva 1972. Sif 302 (Ita r:Lkum) 1ni). Fh n.dd se l<1ko dck:),-,;j~ li1<lt~nl<l!:ckoll1 md"kC:'Jc II (\In (Ville korislill osobir:c Op'cl:l-:t)C !raIISpCIlOnnjil, Viti! dd Rj Ako Ie dctAofo(), forllluia vl'ljedllil sve kl Z

Iz 1!<)~ljcJnje formule, !m::laskorn nu limes kad 1. ,() (vidi l.adatak 47), dobtje sc iorllluia kojil Je trebalo dobmli bJ Iz ,1adj,,1=detAI slljtdi detA-dt[(adjA)=(dcl/1r, lJ dct (adj/l)'O=(det ,4)"-1
ill dd(adjA)=(de!A),-1

WI.

Ako jh)llci\'l) pvdc!i!u oei

l~le

fOI'lIlUie, dobijc se adj

(dCl

At -1 ,-/=(del A)"
11>2;

r.

odakle

sllj~dl
A

n
(I

:idl{,\dj,~)=(det,4)-'-lX IJ

"
()

()

J,.

adj(adJA}=(dcIA:r-l-A,

A~'_II

=...1,
Lako se ran),: A ""
jJ;U"jt ~l\a
Ii,

/)=2
11:

93. PoMoj e i vl(jiz.adalak90) dd,.j=(a+l1~l)((j~l)"-j, malricaAjereg\llaillUzaa~{l,

daje

()

\2

U
l)

0
I)

art {I, I---n:.

I,
II"" 1-11,

;'1-

'~'!l~

""I,

11=1

Ul1. Ako dalu jdnakoSI pOInDollillO sa f - A. dnhj~l)lc.

94. Vldl lad:lIak 7,[):

r __ 'A~'l=O=l=A"l, (boN)
Iz posljednje jtdnukost: slijcdi (del A)H 1 = I (jO), Ie jt A rcgularna mat rica Pomnozil1lo Ii zadnJu

(2r
95.
A=

4y

(ni<l:jierni)j((!rwcrnu sa A-I, eJobije 5e

A-- 1 =A k (kENj iU_d.
l1J3. I7JazideIOJ-A)=1. J +26)O. Zaloje .4'=-26A

" ;

7 2

10 17 4

}C
3 0

Sad je
0
(J-12
~20
~4

I)

6 10

=;:)~

A'~ C:~
() j

12

- 17
~

5,

25

')
J

A 3 =-26A,

A" = _ 26A 2 ,

{~
346

"-

0 12 20 -4

!}C
0

0 I

0 -4

0) (' 0010)
1
(]!

o " o

,~_O._~!!.

(Ii ,

' I

AlI= (- 26)'-1 Al,

kEN

A2<-I=( __ 26)'--I,.1,

(]

010

OSlaje da 5C formula (1) provjcri malematickO[Jl llldukcijOIll 104. Kako je ("'idi :zadatak 92) det (adjA)=4(jO)=dct A= 2,

=rang 'I =2,

<1=0
ajO

=3,

A=--- adj(adjAJ. det A

\]

A= 3 2 1 2 2
( Il

V
347

lOS, Ncpnsrt'dno SC' pr(njl."ra'.a da je (a) (S, -j-) Ahc!oviJ grufla,

(b) dlst,lhUljvllost mnn;lenjel 11 ndnnlU nil sabiralljc lila SI (e) (S\,{O}, Jjc grupa
]A ,2=0)

iii

det(A"'-IJ)=

n P.i-A} =O=7I.=).i(k=G'l

~I

iU,d

106, )~I

2=C

-I, A =2 (=7I.' J

d) Stavirno g (x);;o/(x)- A (gdjr jc !. proi1.VOIj:Hl broj) I I'rH1'lijtnlmo IvnJnjl' u zadiltku n,a) Dobijemo

x, ~c,

('

\ 0

~) ",( ~). x,~,(;)' .i',. ',. ,'cel

- I \1

det ({iAI-AJ)~lrl'.')-)I({().,I- Ie)

1[11..1' 'I
=

Odavde slijedi da svakoj karakteristicnoj vrije'cinosli ~'" (k

karnk((~l'IStitna vrlje<inos! f(}.') rnall-ice/(A}

I-~i matriee A

(nlOg

reda) odgovara Tada Je

J()7, lz AX=B(dclA= ,-I +0) dobijemo

113. Neb je X brakterisliCnI vektor ma!flcc A kOJl odgovaril karak!nislitnoj \'njedn(1,;Li

IX=X,AX=U, A1 X=)..2X, .. , A'"X=A"'X . k ell te mnozenjem (flrcm a defmiciji bra k tcnstlcllog ve'tora, u zalj a_r k II 112,:" odgov:lmjubm kodicijentirna polll10ma / I S<lh:r3nJfT1l dohlJcmo
110

J."

Xd'n~C D
108, Lako se p[()rjc!ava rn~leITIatltkom mdukclJom

jcdnak(Jsti sa

~ (11A~X=/(A)X=/P,)X=o ~
1-0
.~O

il",'X,
_ ,_ "

lj, X je sopstveni vektor matricc /(A), kOjl odgr)\/ara birabzmtl-2n0J vfI;t.dnclsll

iJ, 1

109.

,
)

(3197- 1266), 7385,- 922

b)

190 126

189 127

-189) 126
,- 251;
10

114. a) AI =1,A 1 ,3=23i;sopstveniveklorizaf"=I: X; =c (1,2, I); za A= 2+31 :X 1=c(3- 31,5- 31,

za A-""2~3i'X;=c(3+3i, 5+3i, 4), gdjejr -I, cfO b) Aj ,1",,1,A.l,4=O;Sopstvcniveklorl

,252

252

110, Kako jc de! A =20.- I )3, del B =3 {A-- I p,

jc rang A = rangB= 3, la '.11;

rangA=ranglJ=l, la ).=!
Ill. a) f. , =1')'2=3,
c) f.]=-:I i;

za t.= J :X'I =c(O, 0, 0, I); za A=O

X;=c (O, I, 0, O)+c1{O, 0, J, 0), (r+O

j

I (C1>

c 2 10{O, 0))

.1'i=a(l, --I),Xi=iJ(l,I)",

h) :I.]=7,}'2,'",--2;

X'I=rl(\, ]),.1';=11(4, -5) X'I =(1(3, -1,2);

c) i\u = J, i~,4 =0; sopstvcni vekte!'!

X;=a(J+i),

X;=b(l,--il',

d) 1'1=0, !'2,J= -i.J14~

7-<lA=]'X;=c!(l,O, 1,0)+c2 (0, 0,0, I); za ),=0, X;

=('1

X 1 ,3 = b (3:L 2i v -14, 13, 21= 31 ,/14), gdje- y: i =,i - 1, a, b proizvolJni hrojevi

112. a) Lako
y-

(0, 1,0, 0)+C1 (0, 0, 1,0), gdJc Je

pro"jera\'a Jcdnakost

d) f,=2:X'=c l (L I, -I,O)+c1 (1,

LO,

I),

kll -1- JchH ) kd+lc,I"'O

pp.}=-del(r j -U)=o::(-"/.)"det A-I 'det

(n Je rcd mali'lea A, !rl),

I (A- -:-1),'. A

"o(---Aj'detA-

QI--\k

(I)

gdje Je P(x) brakteristicni polinorn invcrznc matriee A 1 (rnatrice A), Q(x) karakterisuClll polinom rnlltrice A. Iz dohijenc jednakosti se vldi da ako je A. braktcristicna vrijednost mat rice 1 A -1 (I' O"l)= 0, viSeS!(ukos!i I), lada je _ .. karakteristlcna vrijcdnost malricc A (islc viSewukosti).

A,

b) Neka su AJ , /'1, I' (- A}=det (A

Ie"

karakteristicilc vnjednosti matnce A Tada je: ,.

P (A)= det (A- fJ)= (AI - A) (;I'l-}.,)'" (/,.-1.);

+ IJ)= (AI + Aj(,,,! + A)

P'n + A)

Pomnoz.imo II ovc jednakosri j zamijenimo A-l sa f., dObijcmo'

del(..12-AJ)=(Af-A)()'~.-A) ... (;";

A),

tj. karaktcriSllcne vrijednosti matrice ..1 1 su kvadrati

Ai

sopstvcnih vrijednosti mal rice A_

c) Slil'no:;e doka-zuje da Sll karakterislienc vrijcdnosti rnalrice A"' jcdnaki lIl"lOrn slepclllJ karakteriSlit-nih vrijednosli malricc A, Ako pDdemo od kam!-;lcrislitnog polinoma matrice A de! (A - fJ)= (Aj -- ).) ().z - A)

i z_arnijenimo A redam sa An,

An~,

, Ad"-I, gdjc je G""cis- {tako da su

2n

(1,

,,1, ... ,

a"~1

kompleksni korijcll! jedinice, tj_ rjcknja jcdnatine :" = I: oJ, 11, tada je dct

'"

n (A-/.<:f/)= n n

(}.,l-A.d'),

lJ

det(A"'-' A'"I)=

n O..i-)..m)

13. ZADACI SA PISi\IENIH ISPlTA

L U t<lcki ,\i(l(x o Yo) kru2.nicc x 2 +}.: ,_,=,-,.2 naJ>'ls;:I!i jedn<lcillu tangentC'.
!

J!ll1i, 1980.

2. Ispltali 10k

n<tcrtati grafik funkcije .1'=

x2
x-I-I

3. Nae! prim1tiv!lu funkciju funkcije Ie,)=;;;

-----.-.----------).:3 _j __ '(2 (tX

x+!

EKONOMSKI FAKULTET U MOSTARU

lUlli, 1979. 1. Neka

5. Rijesill 11larricnu jednacinu (11 -- 2I)X = A + I, gdje jc

it

Z=---~---.

NaCi Rez, Im2.

cos-+islfl-J 3

It

JI

A""(~ ~ ~)
6, Odreditl
x-l-y-t-z
111.

10

i\

c' 2. Ispitall i naenati grafjk funkcije Y=---

tako da sistern 0, mx+4J- -1-:::=0,6x+(1II+2)y+2z=0 IIna Ilelri,ijalno rje.~enjc I na(:i

OklObdr, 1980

3. izracunati slijedcCe integrale"

b)

to rjescnjc

x cos x dx

L Neka su E, FiG proizvoljni skupov'l Dokazall

({UGh 1'.-11' x E)U(G x E)

4. Na{j jlv\lsillll ogranicenu krivim: y=2X_X1, X+ ),=0 5. SISltm napisati Ll malricnolll ob!iku i rijesiti ga:

2. N,H:i limese:
a) lim
-~;

\:+v+r:=],

x+2y-t-:~z=-2,

2x+3y-z,,-"::9,
Septembar, 1979.

\' x

In .\

b) lim - - - ,..,,---

19x - SIIl

3. )\;aci par,lhoiu pra\-'om y=x.

y=x1-l-bx--!-{ eip jC

t(lllgCtlla U laell

Al(!, I)

paralclna sa

2. Ispltati tok i nacrtati grafik funkcije 3. Izracu!1a!i intcgralc:

y(x+ 1)=x1+4.

4. Izracunati integrale: IX--II'dX a) -J--; _-;:-+3x+4

5. Naci d 3 z ako jc z=xcosY+ ysinx. 6. Neka je A

al

i , e-'cosxdx;

~ G :].X~[~ ~J Poka,""l daje

411
1

4. Ako je
x-I J

X ,.4X~[.-9 _'.:JiX-IA"X=[1+6n 7 --9n

x+

J-6n

Jzasvel1EN.
11l11i, 1981

flxl~

-2

x -J

~I izracunali

r(iI.fG}r( -j).f1- 1
1

1. Izratuna[l

. (\./3-+i')12 . (Kunstlll ." ~J'-' , -

Moavro\"u fonnuiu.)

2. Naci granicne vrijcdnos! i:

(m+4)z~

5. Ispitatl sistem jednaCina u zavisnosti od paramctra m:

x+2y-

Im+3Iz~8,

2x+3),-

12,

3x+(6m+5Iy-7z~20.

\./ '1+ x + ~2 _ "F,-.---; 2x ~-~i a) lim -- ---------- -'---Xl ~- 2x

sin 3x - sin x

b) lim

In (I +x)

350

lSI

3. Odrediti y' (x) ako jc xsiny+ y sin x = 0 4. a) Naei ugao izmedu krivih y=.,.//2 sinx, y=,,/2C05X; b) naCi prevojnu tacku funkcije (ako postojc) }'=.:0 - 8x 3 + 24x1 .

3. Izracunali:
a) fx'dx

x2

h) fin (x'+x)dx.

4. Izracunati povrsinu ogranieellu krivim Y=-:2 i Y= 17-x2 (u prvom kvadrantu).

16

5. Izracunati inlegrale:
0)

f-~~~"dX', (x-I)'(x-13)

5. UzirnajuCi
b)

obzir osobinu delcmlinanti, dokazati

xc .,' dx.

6. Naci dJz ako je z=sinxsiny. 7. Naei rang matrice

"

a ,,' b &' c c'

~(b-a)(c-,,)(c-b).

6. Provjeriti da matrica A =

(i :i i)
1. U razvoju binoma (il+~; "t- ,j'l"~ srednji Clan razvoja.
2. a) Nae! po definiciji izvod funkcije y=sin(2x+5);

[~

bJ 7..adovoljava jednacmu x,- (a+ d)x + ad- be =0. .

d
N(J('cmoar, 1982

oktobar,

1. Neka su A, B i C rna kakv! skupovi. Dokazati (A "B) "C~ A "(BUC).

i981. 2. a) NaCijednacinu tangente krive xl+1\.2l+yl=1, u tacki M(O, I); b) nab limese.:
~~-. ~

r koeficijent treecg clana jednak jc 28. Nab

IT

b) na paraboli y=~ naei tacku 4 jednaCinu te tangcnte,

x'

. ,/l+sinx-yl-sinx 11m "--~-~ x

lim l11xln(l+x).

II

kojoj tangenta ima nagib

:3"'

Napisati

3. Nab ekstremnu vrijednost funkcije y=>!e-->=.

4. Izracunati integrale: a)

4. Naci integrale:
a)

(~-j-2)'(x+ I);

x'dx

b)

i x'cosxdx.

'f
x

2x'-3x+7 dx (x-3)(x--4)

5. Nadi povrsinu omedenu krivim i=x, y=l, x=8.

6. Rijesiti jednacinu AXB = BA ako jc

5. Koristeci osobine determinanti, dokazati da vrijedi

A~C~

_;).

B~C~

-:)

a a a a b b abc abc
Juni, 1982.

a b c d

~a

(b- a)(c- b)(d- c).

1. Nab trinaesti cian razvoja razvoJa 105.

(9X- ~)" ako jc binomni koeficijent treeeg ciana

J

6. NaCi d 3 zak6je z=xeYsin(x+y),

2. a) Nab po definiciji izvod funkcije y=2x +5x -7x-4; b) naCi limese:

l

\, Rije!itijednaCinu 2"-81 ~O. 2. a) NaCi limese:

Juni, 1983.

lim arcsinxctgx.

lim(~-~); ."~ 3x'-4 3x+2

x .... o

hm

cosxsinx-tgx

x 8mx

.2

'

-;

'"

b) na krivoj y= (x - 1)/(2x+ I) nab laekt! u kojoj jc tangenta nonna!na na pravll

Y~~-8X-3

8 h) u t:lcki A (2, Yo) krivc Y=---l povucena je tangenta koja sijetc x osu u tacki B
x

NaCi ugao i71nedu AB i OB.

3, NaCi povrsinu lika ograniCenog krivim Y=f~x, y=x+l, x=S. 4< Nab c i d, tako da sistem

3. Rijditi integralc:
a)

Ic+ I)' x- Ic+ I )Y+c~O, Id- I )x+ 15- 2d)\,- c-4

o ima jcdinst veno

rjesenjc

---I dx:

b)

J, xix'

I)'dx

lx,

y)~(I,

I)

5. Odredl1i u i b, [ako oa matriec

4. Naci oER.., taka da povrsina !Igurc ogranicenc krivim x=a, .1"=2', )'=4' bude jcdnaka povrsini figure ograniccne krivim y=2''', y=O, x=O, X=(1. 5. POkal.3ti da funkeija z =
,
, [i Z
X"
A"'I,

I
A~,

01

-I)
3 4

i B=

(I>9 b 5)
(!

yylX

sin ~ zadovoljava jednaCinu

x

a 2

u
B1,

Dx

I1z ---+xy'-=

oy

vz
Novemhar. 1984

budu kOl1lutativne_ Za tako nadcno a i b naci

6. Naci opSfc rjeSellje jednaCine (l-x 2)y' -x)'''-"Oxy i ana partikularno rjescnje

kojc prolaz! tack am M (0,

1. IzracLll1ali integrate:
J)

~-).
Novembar, 1983.

1. lzracuuat i:
a) lim
I-'S

+2x _. 5 -----;'j--,--.; ,-/x-2

X4_X

,x' + I dx: I
--~

2. Za funkcije y""sinx, y=cosx odrediti jednacinu tangente i normalc u jednoj njillOvoj presjecnoj tacb te oorediti lIgao pod kojim se sijeku

3. Izracunali:
)'2 =

2. Izracundi PO\ rsinu ogranieenu krivim 3. Rijeslti sisLem (aER).

4x,

Xl

= 4y,

b) 4. NaCi d-'z aka jc z=x lD y.

Jsin In.\ d_t

x +Y+ 2~ (1, x+(1 +a) y+z ~ 2o, x + y+ (I

+a)z"~O~

4. Odredili ekstreme funkcije z =e"!Y (5 ..- 2x +y). 5. Nab rang matrice

5. Z'l proizvoljne bER odrediti rang A, gdje je Za sluc-aj rang A = 3 llaCi A I.

A~(l
]

-2
3
-I

4
3

-4
I

-7 -7

-4 -J -8

-3)

1. U razvoju binorna
JUlli, 1984~

(aZra._ .._ ~,=)n odrediti Clan razvoja koji ne saddi ~a5

JllI!i, 1985.
(1

ako jc

suma binomnih koeficijenata 2-og clana sa poeetka i 3..ceg clana s kraja 78. 2. a) Odredili dOHlen funkcije i njen izvad u svim lackama U kojima postaji ako jc:
)'~In(e'""-I);

1. Neka su A, B i C proizvoljlli skupovi. Dokazati

Ax
(BrlC)~(A

x B)n(A x C).

2. a) Naci granicnc vrijedllosti:

" n! lim "..-----~. ,,~oo (11+1)!--n!' . tg3x-3tgx IlIll - .."-~---.' " ..... 3 ( cos x+6

b) nact intervale monotonosli i ekstrcmne vrijednosti funkcije y = x (x - I f (x _. 2

r,

IT)'

3. a) Izracunatl A=

, . f

3X3

+_-.?+5X+i 2 3 dx, D=Jxln xdx; x +x

b) izracl1nati povrsinu figure ograniecne kr!vim y = 0,25.0, Y = 3x -- a,s,..?

354

355

4. 0) Za razne vrijedr10S!i oER rijesiti sistcm

ax+ y+z= 1, x+ay+z= I, x--J y+

JamlOr, 1986.
j

+ az= 1.
5. Data je matricna jednaCina A (X -.- B) -I = B -1 A
mat rice

1. Nab

Izl

I +cosa+isina i argz akoje Z=--~" .. , aER. I +COsa~lsma

Q

2. Za koje

i b je (l, 3) prevojna tacka funkcije

y = ax 3 + bx??

3. Izracunati integrale:
'-I) Koji uslov moraju zadovoJjavati rnatrice A i B da bi data jednaCina imaJa rjcsenje X = 2B?
+ e<.l

a)

b) rijesi!i datu jcdnaCinu ako Ai II tom siucaju moZe zakljuCiti

B ne zadovoljavaju uslov dobijen pod a). Sta se

0

l+x 1 dx; l+x

zadanim matricama A i B?

4. Data je mat rica

Noucmhar, 1985_
p~

t. Izracunatl

vrijednosl

"flii.)}, Ie dokazati

\,fl+i)3+JJ=i',,/3=\,/6 KX1+L

~3

0 1 3 002

2)
. Xl' z=2 ( 1 ~ x y) . 3~ 4

2. Odrcditi K, L, M, tako da fUl1kcija (x)=----+Mx zadovoljava uslovc: . x~l

o
f(2)~23J(O)~4,

Odredili x (E C), tako cIa je det (P - xl)=O. Zatim odredili )' (E C) takvc d(l. je det (p? ~ y1)=O. Dokaz.:1.ti da je, zapravo y= Xl.
5. Nat! ekstremne vrijednosti funkclje

I f(x)(x~ l)dx~37/6.

~I

3, Izracunati determinantu

2 __ x 2
D~

2 2

2
2

3
3

3 3 5
9--x1

a zatim rijesiti nejednacine:

a) D<3(x'~4);

4, Ispital! rang matrice

A~

(1/ 1 1

l~a

I-a
l~b

J-a

1
1

l~a)
:
l~b

,(a,bER).

5, Izracunati integrale:
a)

x'dx x4 +5x2 +4 '

~--'

b)

1/1

fx~x

3SIi

ARHITEKTONSKI FAKULTET U SARAJEVU

Jlmi, 1986.

Scptembar, 1986. god

1. Dati Sll vektori ~ = -I- 2"1:, = + tNad vekrtorima ~ I kOl1struisan je para!elogram Izracunati povrsinu P parale!ograflll{ i duzlnc uijagonala

T-;

b 7 J k.

paraJe\ogram<l
X'"- 2 2. ISI,itati funkciju Y=----- i nacrtati njen grafik. 2

CRUF'A ,1
L lspitilti funkciju Y=2-+arcctgx I nacrtali ojen grafik. NaCijeduaCinu tangcnte u
prevojnoj tacki.
Oktobar, 1986. god.
x

GRUPA A
L Dati Sll vektori ~;=2;-3~; a) Nab projekciju vektora a

1. Obill1 (lsnog prcsjeka llspravoog va!jka jednak je Ga. Odrediti maksimalnu

zapreminu takvog valjka. 3. a) lzracunati

i_}=;-I-;;, pri eemu je 1;/=2,lq!=3,

n3 Osll

odredenu vektarom b;

r.0_
-,

x4+ 1
Telx;

b} odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad

..
(x~

vektorima~; i ,;.

b) nab duzinu luka krive y=2!n(4-x2) koji !ezi iznad x~ose.

2. a) Isritati funkclJu .V=--~'--- i nacrlati njen grafik; 1

x

2)' +.\:+1

GRUFA

J]
-t
-Jo
-~

--+

i~ ~

L Dali su vektori a=2i+}+k; b=i ..j.

a) Odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad vektorirna a i b;
b) odrediti A tako da vcktor a+Ab bude okomit na vektor b.
--t --). -.

bl kutiju (oblika pravoug\og para\clopipcdaJ Ixz pokJ:)!xa 72cm 3 , a njene osnOvne iVlce MOJe II ra7JTljCri 1:2. Kolike Sli joj je povrsina najmanja mogllca?
3. a) Izracunati

InUI

u1p[.~rnlnll

IVlce

kutlJe aka

f--~:~"-~~~~?~JX; 4x + 12x lOx

3 2 -

2. Ispitati funkciju Y=-l-'" i nacrtati njen grafik.

x 2 -1

b) skiclrati keivLI y~lflslfl (x

IT

I) i naci duzinu luka ie krlve izmeuu tacaka

2IT

:0;

x+- 1

apscisama

X=

I -j-]

1 X=

1 +-] .

Naci jeunaCinc tangcnata u prevojnim tackama.

3. a) Izracunati

xt~.

~---,,--~-dx; x J _5):2 +4x

5x3 + 5x1 + 2

CRUPA B
~
"

1. a) Izracunati povrsinu para!elograma konstruisanog nad vektorima a + 3b [

b) izra(:uuati zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom Juka ogranieeuog krivom y=lnx, pravom x=e i pravom y=O oko x-osc.
Juli, 1986,

3(1 + b ako je

--+

_)-

lal ~ 1"1 ~ 1 i
su

-l-

-l-

1: (a, b) ~ 30

'---}

'---}

e ,

4~~--+~~')",",-l-')-+-)

1. Odrediti duzinu strana j ugao pri vrhu A trougla ABC ciji su vrhovi dati .} -t --t ---t--+ t ++ -+ +---tvektorima polozaja: r A = - j - 2) +4k, rB = - 4i -2}, rc=3i - 2) + k.
2. Ispitati funkciju Y='-T--- i nacrtati njen graflk. .\:.- 3
3. a) Izracunati

b) Pokazati da komp!a nami .

vektori

a=2i+5j+7k,

b=i+j

k,

c=i+2j+2k

2. a) Ispilati funkciju

x'

Y='--~~(x ~ 2)2

x'

i naertati njen grafik;

b) nab jednacinu tangente u tacki presjeka te krive i njene kose asimptote.

---------dx 3 1

2x' .. 1

x _5x +6x

'

3. a) Izracunali
Y=_X2 i

b) odrediti l.aprerninu tijda koje nastaje rotacijorn lika ogranieellog krivima

3X1+25X--S2 x 4 +8x3 +4Ix2 dx;

b) izracunati povrsinu lika ograniecllog krivima y=6-x-2x2 i y=x+2.

358

y2=x oko x-ase.

359

MASINSKI FAKULTET U MOSTARU

I. semeslar

Oktobar, 1978.

Juni, 1978.

2. RijeSiti matricllll jednaCinu A-X Bo. C, gdje jc

1. semestar \, Neka su A (I, I, I), B (,- 2, 4, J) i C (I, .- 5, - 6) vrhoyi tmugla ABC. Odrediti a) jedllaCinu visine jz vrha C; b) povrsiou trougla ABC; c) duzinu visine iz vrha C. ]" Rije!itijednaCinu

-I). C=(14 16).

-2 . 9 10 3. Data je kocka ABeD A 1B,C,D, ivice a=4. Tacka M je sredina gamje strane
osnove A1BtC,D" a tacka N.ie srcdina strane BeeIR,_ NaCi duzine vektora
~.~

AM
-t

i AN

ugao izmedu njih.

---t
~~

11-x-'I+lxl-3=O, XER.
+ B)X = C + B ako je:

--i>

4. Izracunati

->->77-)4'1'''1-

3. Rije:5iti matricnu jednatinu (A

7..apreminu para!elopipeda cije su ivice vcklori III """a+b+c, .--+'';--+., .. , . 11=a+b-c, p=a-b+c, ako vekton 11, b, (' ohrazuJu desOl tnJCdar I aka Je
--t --t ..."

A=(~

5 6
7
~t

zapremina paraJcJopipeda konstruisanog nad vektorima a, b, c jednaka

4"
Z=

5. Napisati jednaCinu ciJindricne povrsine koja pro!azi kroz krivu a generatrisa joj je paralelna vektoru ;
...,.

Xl

+ yI = 4x,

0,

= (1,

1, J).

4. Vektori a~(k, I, I), 1>=(1, k, I), c~(I, I, k) su Ivice paralelopipeda. Nael: a) zapreminu paraieJopipcda;
b) odredjti k za koje su vektori kompJanarni; za vcee takvo k ustanoviti linearnu ...,. za visnost vcktora Q, b i c
-~...,.

-+

2. semestar
1. Ispitati i nacrta!i grafik fUllkcijc y=x 3 /(3

x 2 ).
U

5. NaCi jednaCinu konusne povrsine sa vrhom u S (1, 1, J) i direktrisom

x-'+Y+(z+3)'=25, z=-1.
Odrediti krivu po kojoj taj konus sijeee ravan Oyz.

2. Funkcijl1 y=';; aproksimirati Tajlorovim polinomom treceg stepena tacke x= I i procijeniti gresku aproksimacije za x E [9/10, 11/10]'
3, Izracunati

okolini

f ~. .
x x2+x+1

2. semestar

1. Izracunati integral

2X2+3x--3
.2

(x-I)(x -2x+5)

dx.

4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivim

y=2x+l, y=x-1.
5. Odrediti zapreminu tijelu koje nastaje rotacijom knlga x 2 +(y_bt=a 2 oko x ose (b>a>O).

2. Izracunati nesvojstveni integral iii ustanoviti njegovu divergenciju

I

f,

dx

(2-x)~
'ol

3, Izracunati

J Jl=-;-; dx.

1. semestar
Jlllli, 1979.

I x2 4. Izracunati povrsinu lika ogranieenog krivim Y=--- y=- (nacrtati sliku) 1 +)".1' 2 . 5. Odrediti zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom oko x-ose dijeJa povrsine ograniecne krivim y=2"',4y.--3x-5=O.

3 1. Rijesiti nejednacinu ;(

1x-- I > 4. +.21

(..,/2 _. i J2)lO
(-03+i)20 .

2. NaCi Rez, Im z, ako je z

.:t Neka su
"t

-"-, -,

--;

4. Napi~;ati jednaCinu konusne povrsinc Cija je direktrisa

tn, Il i p jedinicni

vekiori, takvi da je

(x~~ 3)2+y2+Z2=4, x=4.

(;;t,

;;l=4S", 1: (~, ~)=l)0", 1: (~,

-;;;)= 120:>.
2

i vrh S {I,I, 1)_ Naci krivu po kojo]

st!/IIcs/al"
i1

t;JJ

konus sijece ravan Ox:

q. Pokaza!i dOl 5U pravt a) X=2-1- i, 2=2- y; b) x=5z+2, y=z-J 11limoilazne i odrcditi njihovo rastojanje
5. Vcktor

1. Odrediti konstante komponente u pravcll vektora lack!

sin? ~'( i h da grafik funkcijeJ(x)= a-bcosx- inla ekslremulll

;= -- 31+ 12) +6k

r;1z1oziti
-+
-~

na

;= ,-i-!--~q, 6=27 61+k,

2
5CIlli!star

~:=J-3k. Zutirn
-+-

(1T, =I) ,3 (
= X4 (I + x)

odrediti llg!ove sto ih vektor;

zatvara sa svakirn od vcktora a, b, c.

2. Aproksimirati funkciju y= xllnl x U okolini tacke x = 1 Taj!orovim pojinornoOl treccg stepena j procijeniti gre!iku za x EO [9/10, 11/10]
3. Ispittlti i nacrtati gralik funkcijc yl

4. Izracunati 1. Izracunati koeficijente A, B, C, D polinoma p(x)~X'+AX3+Bx'+Cx+D, tako da je P(O)~P'(O)~P'(I)~O, 1'(1)=1. Zatim nacrtati gralikc funkcija y= P (x), Y= P' (x).
2. U uspravni kruzni kt'mus poluprecnika R, vi sine 11. treba upisati cilindar najvcc:e jlovrsine_ Nab poluprecnik OSIlOVC cilindra 3. U kOjoj tncki paraboJe y~"xl-2x+5 je tangenta normalna na simetmlu prvog k vadranta. Napisati jednaCinu te tangente

r--7- dx
lx

arctglX

5. lzracunati povrsinu tijeJa kojc nastajc rotacijolTl krive y=e\~O

ako x ose

'U

Juni. 19RO

I.

semeSfar
til (:

L Za koje

n slijcdeci sistem jednaCina im3

x+my+z+
X+
In

netrivijaln(l rjeScnja?

4, Izra0unati'
a)

mX+l-'-t- z+t=O,
x+y-f-mz+t=O,

t=O,

J'-!--z+mt=O

In cos x ,------:--.-dx; sm" x

b)

f)x+~+J;
Septembar, 1979.

dx

Za yceu takvu vrijednost od

.-+ __ ,

odrediti rjesenje sistema

5. Izracunati duzitllJ Juka krive

2. Nekaje vektor; kOl11planaran sa vektorima; i

IT
-~

~;,

pri cemuje:

!/;j=2, !ql=4,

_,f

--;.

.+

y=2{,j~'=-i-,-arctg,j(-'~-I), XE[O, n].

I. semestar

1: (p, q)=l' wp=8, n-q=)6.

-t --;. . --;. -). .-+

Odrediti no (prcko vektora p

(j)

1::: (

IJ, p)

1. Nae! projekciju prave a:2x~3j'+4z-1 =0. x+5y-2z+3=0 na ravan a:3x--4y+z--8=0. Kolika je udaljenost te projekcije od nog pocetka?

3. Odredltl skalarcJ' 1 z tako da vektor ~;=(2, j', z) bu~e nonna/an na vektore ~ I. 4, 2), c={3, -3, -1). Zatim izracunati i ugao koji obrazuJu

b=(

-. ., -. vektori b+c i l1+b+c.

.. ,
-~

lal

koordinat~

4. Odrediti rastojanje pravih

2. Neka su

a) odrediti visinu paralelopipeda upravnu na ravan vektora a i b; b) kako glasi jedinicni vektor normalan na vektore a j b'!
4
~

;~(I, 3, -I), bo,'(3, 2, 0), ~=(2, -1,3) ivice paralelopipeda: -,

~

x-9 ),+3 a: ~."'"- = -- --4~~3

l'

x y+7 z-2 b -~.- = -~- = --"'

'-2 9 2

2 ,<;emestar 1. Na krivoj y=lnx nab tacku u kojoj k,rivina dostize maksilllum. Zatim f0n11irati jednacinu kruga krivine u tOJ tack!
363

3. Broj z=sina+i (l--cosa) napisali 11 trigonometrijskom obliku pa zatim nati broj 11=\/;. 362

2. Ispitati j nacrtati grafik funkcijc Y=X+2~-

2x x .. 1

1. semestar

JUfli, 1981.

3. Izracunati

f4"~dX. x -}
(/

1. Dokazati nejednakost

4. Izracunati povrslnu tijela kaje nastajc rotacijom hive y=ach:~., XE[O, aJ oko
x-OSt.

5. Nab zapreminu tijc1a koje nastajc rotacijom dijela povrsi ogranicene krivorn y=2exe- 2x i njenc asimptote oko asimptote. 6. Rijesiti jednacil111

2. Dati su vektori a = (2k, 1, 1 - k), b = (- 1, 3, g), C:.= (5, 1, 8). Odrediti k, taka da a zaklapa jednake uglove sa vektorima b i c. Za tako oadena k odrediti zapreminu paraJelopipeda konstruisanog nad vektor~a-t;' i visinu paraJelepipeda koja odgovara straoici koju Cine vcktori a i h.

b;

f._J] -,

arCSinx

+l

dr = 2 v x

r-

+ 1 arc sin x + 4 ",/l.

Septembar, 1980.

c-

3. Nekaje Tteijste trougJa ABC. Tadaje

AT+BT+CT=O. Dokazati!

. x- 8 y- 2 0 .. 'k . . . . d 'k A (8 2 0) 4. Na pravoJ ~"2--=~6"'" Z= , nae! tac U cIJe.le rastopllJC 0 tac"c "

1. semestar
1. Odrediti a E R, tako da sistem
4x+y~5, 3x+2y~5, 6x+2y~a'-2a;

jednako 10.
2. semestar

ima rjesenje, a zatim za vcCe takvo a rijditi sistem.

1. Odrediti lim cos 1n X 2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=

3,
x2+5x~4

2, Aka su lacke A (0, I, 2), B (2, 01, 1), C (3, I, 0) lri uzaslopna tjemena paralelograma ABeD, odrediti: presjek dijagonala paralelograma, te2:iste 1rougJa ABD, povrsinu trougla ABD.
--'} --">

--t-5x+4

------'>

--">

"-;'

---------t

Izracunati

3. Neka su CB=a, CA=b vektar! strana trougl<1 ABC. Odrediti vektor h=AA; visine trougla poYUcene iz vrha A trougla.

-~-.-----c.

dx

(sinx+cosx)2

4. Fom1irati jednacinu ravni koja sadrii pravu

- - = y+4=--

4. Jzracunati povrsinu ogranicenu krivom y=xe- x2,'z i njenom asimptotom.

x-3
2

z-2
-3

i paralelna je pravoj

--~-_=_ .. _.

x+3
4

y-2
7

z-1
2

1. semestar
1. Odrediti a E R, tako da sistem

Septembar, 1981.

2. semestar

1. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=---_. 2(x+I)'

x 2. Napisati Tajlorovu forrnulu treeeg reda funkcije y=-_.- u tacki x=2. x-I Odrediti rannak u kame je IR3 (x)1 < 10- 1

x3

x+ y+z=O, ax+4),+z=0, 6x+ (a+2)y+2z=0 ima rjdenje razlicito od trivijalnog. Zatim nati rjeSenje sistema.
2. Oat je paralelogram ABeD i tack a T u njegovoj ravni. Dokazati da je
------'l-

-----t

__

-----t

TA +TC ~TB+TD.
3, Dati su vektori a ~ (0, 2k, k), b = (2, 2, 1), c = ( - 1, - 2, - 1). Odredili veklor d iz uslova
-t

-+

-+

-t

3. Odrediti povrsinu odredenu x~osom i jednim svodom cikloide x=a(t-siot), y=a(l-cost), (a>O). Zatim naei tacku koja svod cikloide dijeli u razmjeri 1:3.

a x b = c x d, a x c = b x d.
-+
-+"7

-+

-+

-+

-+ -+

.. ~

-+

-+

1 4. Izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom krive Y=--2 oko njcnc
asimptote.
I+x

Dokazati da su vektori komplanarni.

(l-

d, b - c kolincarni, a da su vektori a x h, a xci d

-t

-+ -+

-+

-+

5. Izracunati

xe'dx ---, (1 +x)

x+l y z-l 4. Napisati jednaCinu projekcije prave - ' - = - = - - oa koordinatne ravni.

-1

")

SemCSfdF

Septembar, 1982.
1. Data je kriva .1'.2 = 2x[ lim (tg f),gJIY
r-~ ~,'4

st'mcs(ar
1. Neka jc /(2)=2 predstav"tt'1.
Z_J7 .
J

Ispi!ati i nacrtati graJik te hive, zatim izra(;unati zapreminu tijela koje nastaje rotacijom te krive oka njcne asimptote.
2. U dati polukrug upisati pravougaonik najveceg obima.

Izracunati

:~,/7~Gi),

Ie

rezultate

graficki

2. Rijesiti sistcmjedllacina: X+Y-f-7=I,2x+2y+27+21=2, Jx-t2J+4z-2[=2 3. Dati su vektori a"~{I, 1,

-+

3. Nab Tajlorov poiinom treceg stepena

x funkeije f(x)=-- u okolini x-I tackc .>:=2. Zatim naertali graflk funkcija y=/(x) j y=T3(X),

13 {x)

-.

-+

-~

-)

I), b=(,-2, -1,21, c=(I, -1,2l_ RazloZiti vektor c

-,

-)

-+

'-'i-

u pravcu-+vcktora a, b, a x b; izracunati ugao sto ga vektor c zaklapa sa ravni _., vcktora 11 i h 4. Tacke A (2, J, I), B (4, I, 2), C (6, J, 7), D (- 5, --- 4, 8) su !jemena tetraedra. Fonnirati jednaCine: prave kojoj pripada visina povueena iz Dna straniCll ABC tetraedra i prave koja prolazi korz A i tdisle trougla BCD. IzraCllnati ugao izmec1u lill pravih.

4. lzracunati
c

------;=:c dx.
-.../}

xc'

+e'

Juni, 1982
I. 5t'm('siar
COS ( SIl1

1. Izracunati

-- sin

x
Z4

cos x

x)" , nEN.
graflcki predstaviti.

2.

seIllC,,{l1r

2. RijeSiti jednJ.cinu

+ 8 8i \./3 = 0 j rjdenje

,
2. !spitali i nacnati grafik funkcijc y=xe -~}

3. Tac,ke A (-3,2, k), B (3, 3, 1), C (5, k, 2) su tri uzastopna tjemena paralclogra!lla ABCD. Odrediti cetvrto tjeme paralclograma; odrediti k iz uslova IADI = ,/14; za vecu, tako nadcnu vrijednost parametra k raz!oziti
vektor ~:tC u praycu vektora

3. izracunali integra!c:
a) !arClg: lb.::

-::iD j B~D.

4. Odrediti jcdnacinu prave koja siy:ce dvUe date prave

-~.---=-'-=Z,

x+3
2

v 5
3

.. _...-

x-IO
5

=-

y+7

""---2, a para!c!naJc praYOl

x
8

z.

4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivo!ll Y = -.:::::.----::=;:- , nJenolll asimptotorn i \,: 1- Xl pozitivnim dijelorn x-ose.

2. semestar

Juni, 1983.

1. Odreuili parametre a i b, tako da tacka

2 ( '5)
2,

bude prevojna tacka knve 1. Ollrediti kompleksne brojevc koji odgovaraju vrhovima pravilnog sestougla upisanog u kruznicu po!uprccllika r= 1, sa cenlrorn u koordinatnom pocetku, ako se jcdan vrh nalazi na realnoj pozitivnoj poluosi.

1.

semesiar

zadane jcdnacinom x1y+ax+by=O, Odrediti i os tale prevojne tacke krive, ako postoje. 2. Aproksirnirati runkciju /(x) = (2x 2 + 3x) e ~ x Tajlorovirn polinol1lom treeeg stcpena II okolini tacke x=O i procijeniti grcsku u intcrvalu Ixl~1/10. 3. Ispitati funkciju i naertati njen grafik: i=x(x-If.

2. Dokazati jednakost (1/11 EN) 0

1 . (I IJ)" -(0 'I')..

;k (k = D);

4. Izracunat i

f Xl

arc cos x dx.

3. Odrcditi koordinate tezista trollgla pri uslovima:

a) yrhovi trougla dati su vektorima polozaja
b) ,trougao je zadan sa dva vektora koji irnaju zajednicki pocelak i nisu

5. Naci duzinu !uka krive

I .J Y=ie 1 \ XE [ 0, I ..

kolinearni.

366

367

2. semestar

sijeku. Zalim odrediti njihov presjek 1 jednaCinu pravc koja pralazi kroz koordinatni poectak i normalna je na ravan koja sadrZi date prave.

1. Izracunati lim (l +sinx)l/x. x-o

x 1 _1 2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije .~'=-'~ ' x3

3. Izracunati:

2. semeswr
L Ispitali i naena!i grafik funkeije y=xz(1-1nx).

a)

2. NaCi

x ..... o

lim

(ctgX-~)_ x

"""2.-dx; x

are tgx

0)

---tk x

~t4

4. NaCi zaprerninu tijela koje nas[aje rotacijom oka x-nse dije!a povrsinc ogranieene krivim y=9x, y=3x.
Juni, 1984.

3. Izracunati povrsinu [ijela koje nastaje rotacijom petlje krive 9y1=X (x- 3)2 ako x-ase. 4. Izracuna!i _~_os3 x ... dx. 4sm 2 x-I

J. semestar
1. Rijesiti jednaCinu X4 + 2x3 - s.x2 - 6x ''''' 0 te izvrsili faktorizaciju polinoma p (x) = x" + 2x' -- 5x' --- 6x_
2. RijeSiti i prodiskutovati rjdcnje sistema jednacina

5. lzracunati

6. Rijesiti jednacinu

fv
/3

t arc 19 t dl
~

,,----=vl+x2arctgxpOx.

+t 2
Septembar, 1983.

I)(D (I) G
1 b-I 0 1

1 _

3. Odrediti onaj jedinicni vektor normalan na vektore

I. semestar

~ = (- 2, ~. 6, -- 1), = (I, 2, 0) koji sa vektorom ~ = (2, - 1,0) obrazuje ostar ugao. U smjeru LOg vek/ora -> odrediti vektor d, tako da je zapremina paralelopipeda konstruisanog nad -> -> -> vektorima n, b, d jednaka 18.

1. Akojex =_~_i'! korijenjednacine x 5 _x4 _2i'_x 2 +x+2=O,odrediti __ , 2 2 ostale korijene.

2. Rijeslti sistem jednacina

4. Na pravoj 2x-z= -2, 3x- Y= -3 naci tacku koja je jednako udaljena od lacaka A (2, -1,5), B (4, 3, 1)_ 2. semeslQr

~ 2~+ a~V G)=()'

1
~ ~

1. Aproksimirati funkciju
aER

y=--~Tajlorovim

okolini taeke

X=

0 j procijeniti gresku za
x

JI-x'

polinomom drugog stepena u

Ixl < 10- 3

dajeJ(x)=-------~-_

3. U trouglu ABC je =~, = Izraziti vektore tezisnica trougla ABC preko datih vektora b i c. Odrediti duzine tdisnica i ugao izmedu njlh ako je:

AB

AC b.

2, Dalaje funkcijaJ(x)= - , a<1- Pokazati

t"

-)

Ibl=2,

Icl=l,
x-2

-)

"""t-~

1: (b, c)="/3_

4. Odreditijednacinu prave koja prolazi kroz tacku A (2, -1,2) i normalnaje na

o Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=/(x) za a= _.1. Izracunati ve!icinu povrsine ogranieene grafikom Ie funkcije (za a= -1) i x-osom.

In t

xf (x)
I-a

x' -"

(l~a)2

y-2

z-2
.

pravu

-J-=-2-=-~J

3. Izracllnat!

, -f

x"+1 ~------dx_ 2 3

x -x +x-1

lCQ

4. NaCi zapreminu tijela koje nastaje rotacijorn oko x-ose dijela povrsine izmec1u krivih y=2", 4y-3x=5,

3. Izracunati int e grale

Septembar, 1985.
I. semeSfar

b) JxcosnXdX.
4. Izracunali povfsinu ogranicenu krivorn
yl

= x? (a l

:x?), a> O.

2. Dokazari daje 0+1/" rea/an broj za svako

3. Rijesiti sislern jednacina

flEN.

(a--l)x+ y-z~O,
x--I

(a+2)x+ay+z~2a+

I, (a+ l)x+ y+z~a+ I.

4. Napisati jednacillu ravni koja je normalna na ravaIl 2x+3y- z=4, a prolazi

kroz pravu

.--~~-~~ ...

y+l

z+2

2. s:rnl!star
1. Ispitati i naena!l grafik funkctje Y=--,.

2x-l

(x-l )-

2. Odrediti broj x ciji je x-ti korijen rnaksimalan. 3. Izracunati

4 X5 +X _S - -3" - - - dx.

x -4x

4, Izracunati povrsillll onu:denu krivim: Q=2a.J"3sin<p, Q=2acos<p, a>O.

1.

semestar

lamw,., 1986.
gdjeje

1. RijesillmatricIlujednaCinli (A+B1X)-IA-1=1,

A~( -

I 3) 13-"( 6
0' 36

2, RijesI(I jednaciuu

z' ~ i,

(ZE

CI.

3, Odrediti l . apreminu tetraedra kOI1struisanog nad vektorima Q = (~2, 3, 0), " ~, h=(-2, 0, 6), c=(O, 3, 8) i visinu koja odgovara stranici tetraedra odredcnoj " ~ vektorirna b i c. 4. U ravni x+ y+z=l nat! tacku M koja ima osobil1u da njen vektor polozaja CiIli jednake uglove s koordinatnim osrun/l, a potorn naci projekciju tacke M na ravan x+2y+3z=O. 2. semestar
1. Ispit3li i nacnati grafik funkcije
y=-~".-'."

.,

xl (I +x'),

2. Polinomf(x)=x'--2x 2 +3x+5 razviti po stepcnima binoma x-I.

370
371

MASINSKI FAKULTET U SARAJEVU

4. Odrcditi visinu uspravrtog kruznog cilindra najvete zapremine kO)1 mozemo upisati u sferu zadanog radijusa R.

dpril, 198.1.

5. Izracunat!

__ f

-----------,,--~dx.

1fl (2X-3+ v 4X 2

r~-----

_..

12X+l

x'

6. Naci povrsinu ogranicenll grafikom funkcije

J. a) U jednoj od presjccnih tacaka krivih Xl

+1- 8x =0 i 1=---, iZllzirnajuci

2-x
\l

x'

(0, 0), napisati jednacine tangenata ovih krivih j nab ugao izmedu njih odabranoj presjecnoj tacki;
b) u proizvo!jnoj tacki M krive

2x-1 y=.----.---., os om Ox x (x' x+l)

pravarna x=1

x~.=:o2

7. NaCi duzinu Juka krive x~",2acost+acos2f y"'~2asin[-asin2t, za O::s;tS;::!!'.

I +t x=7-'

Y=-t- povllcena je tangcnta koja

l+t

-- - J

8. Ako je z irnplicitno zadana funkcija ad x, y formulom

sijcee osu Ox

II

P. Nab srediste duii MP.

. .. F(x,)" z)=S!l1xY+S!l1yz+sll1zx-i,

IUlC! - , ~

..3z 3z

2. a) U uspravni kruzni konus dirnenzija R i H upisati novi konus ciji jc vrh u sredistu datog. Naei dimenzije upisanog konusa da mu zaprcmina bude najvcea. b) U uspravni kruzni konus dirnenzija R j H upisati kruzni valjak, tako da Olu osnova lei.i na osnovi konllsa. Naci dimenzije valjka ako mu je zaprcmioa najvcca.
I 2 . 3. a) Ako je x=sin-t, y=cos-t, cia Ii vnjedi 2 J d2 V dy 9 (l-x2)----T-9x--~+ 16y=O; dx dx
II

ax oy

10. Izracunali povrsinu P paralelograma konstrnisanog nad VeklOrllna ;; = (3, 2, 5).

b~(I,

6, 4)_
2,5), B (6, 6, 0), C (3, - 3,

11. Naei zapreminu V tetraedra ABeD ako je A (0, 6), D (2, -1,3)

b) funkciju f(x)=,f;" aprob;imiratj poiinornom 4-1og stepena

okolini tacke ]. Odrediti A, tako da vcktor a 0;";;;: (21" 1, 1ma b=(-l, 3, 0) i komplanarni?

Xo:=: 4, pa zatim nab priblizno

4. Nacrtati grafik funkcije:

'/,(1.

-,

lIIaj,

1983

~=(5,

-1,8). Da

n obrazujc jednake uglovc s vcktoriIi Sll za dobijeno A veklOri;, b i 7

1. Dat;

SlI

vektor; ~~(-I, J, 4), b~(2, 0, I), ;~(I, 1,2)_

4
~ ~ ~

april, 1983_

a) NaCi pr,,+b+,a;
b) pokazati da su vektori a, b, c linearno zavisni, pa zatim odrediri tu linearnu zavisnost.

2. Dokazati vektorski da sredine strana proizvoljnog eelverotlgla predstavljaju rjemena paralelograma.

3. Duzina manje osnoviee jednakokrakog trapeza iznosi 17em, a hak je !Oem. NaCi ugao na osnovici i duzinu veee osnovice tako da je povrsina trapeza
najveca. 4. Naertati grafik funkcije y=---~~-. x(Inx--I)

2. Tetraedar ABCD dat je svoj;m vrhovlma A (2, - I, I), B (3, 0, - I), C (0, 0, I), D (I, 2, 3)_ Nac! jednaCinu ravni ABC, a zatim napisati jednaCinu visine telraedra koja prolazi haz vrh D.
3. Data je funkcija x=sin4r, y=cos 4 t. a) Napisati jednacinu tangente
_ I

normale grafika funkcije u tacki r

=4;

IT

5. Izracunati

r:2

arctg(2x+l)dx.

b) provjeriti da Ii vrijedi df (sin4 t + cos4 t) = ~ 4 cos 4t.

d'

6. Nat! povrsinu ogranieenu krivim x 2+ 4x 2= 20, xY= 4.

7.

Nal~i

duziou luka krive

X=3(COSl-!-lntQ~)' y=3sint, ~S;t:,::;211 2, 2 -" - 3

~

8. Naci.
(Z
(IZ
I --,-

a)

i"X

3)'

aka ie

b} --

32

ax

C2 -- aka ic ('.I' .

):--(12--

(PCr~-- /;Z)o.:=.O

mai,1983.

jUlli.

1983

1. A) Nad vektorima
-,}

;=;

2~,

1;=2;-l-q, 1;1=2)2, 1;]1=3,

-f

-,

.-j.

1: (I', q)~45 kon

1. A) Dati su vcktori ;=(2, I, .1),

~ ~ ~

&=(1,

0, -1),7=(1, --1,2).
~ ~

struisan je paralclogram. Naci: a) vcktor x visine paralelograma oa a; b) povrsinu paralelograrna.

3.) Poblzati da vektori

~

0,
~

b) razloz-iti vektor

(J

x b u pravcu vektora a, b, c.
-+-1'~'

b, c nisu komplanarni: ....

Il) Date su tacke A (J, "-1,0), B (0, 2, I), C (2, l, "-I). Nab: a)
Pl!.A[)(

B) Neka su;,

i;,

~ nekornplanarni vektori:
-+-j.

-+-+'';'--}

i pr~

(AS +A(~):

b) jednaCinu ravni ABC.

Stavimo a=u, b=v-2u, c=w-l-211-3v. NaCi odnos

;'(bxZ) "

2. a) Napisati jednaCinu ravni koja prolazi kroz tacku (2, -3, 1), a paralelna je pravirna

i geometrijski ga protlllllaCili

:_.!~=y~~=~~;
3
"~4

(,

8x +z~ 3 2x y-2~O

=o};
5

2. a) NaCi

jednacinu
j

projekcije

prave

b) odrediti a, tako cia sc prave

--=-.---.=~-,
(l

x-8

y"-.4

z-6 X=2Z+1}
4 'v = 3z + 5

x-y-z-o } x- 5y+z-lO-O

na

ravan

. .... presJc k

sijeku i nat:i

x+2y+3z-2=O

odrcditi ugao izmedu te projckcije j ravni xO),;

b) Napisati jednacinu ravHi koja pralazi kraz tacku (1, 1, 2), a paralelna je

} 3. U bilo kojoj tacki krive A) . ; 2 y= {a- b)cos t + a sm tcos t B)

X=

x={a+b)sint~asilr1t

\+1 z+1 nrav!llM - -~;;;;-) -1---::;-

2X- Y +3=O}
X =2

I.
1

y~=(a+bsU1r

{b - a)cos t + b sin2 tcOS ) . . 3

bS111 r

t} povuccna je A) normala, a B) tangenta. Nat!

.

3. a) Da Ii [uokeija x=2a-sin t, y=2n-"2sin2t, (n:::;const) zadovoljava jcdnacinu

duzinu odsjdka izmedu osa.

4. a) Od svih trapeza cije su tri strane jednake a, najvecu povrsinu im3 onaj Gija je crtvrta strana 2a. Dokazati!;
b) u !Oplu radijusa r upisati valjak najvece povrsine omotaca.

(2a-

d' v Y)--T-~

dx

(elY')' _.
dx

b) oko polulopte radijusa R opisati llspravni kruzni konus najmanje zapreminc. NaCi visinu konusa i velicinu najmanje zapremine.
cosx 4. a) Nacrtati grafik funkcije Y=--- cos2x

5. a) lzracunati

Jydx ako je x ::..dn (t-- 3)+21,

1
J'~t'_41+S;
6. Izracunati povrsillu izrnedu krivih:

Nab veliCinu povrsmc ograniccnc lukolll ovoga grafika i x-osorn za

O;SX;26;

"

b) nacrtati graljk funkcije y

'7. lzracunati:
b)

NaCi vcli6iuu p0vfsine ograniccne ILlkom grafika i osorn Ox za 3;x;?:4.

f
~112

5. Izracunati: x1arecosxdx.

374

375

6. a) Nacj duiil1LJ luka hive x=acos J t, y=asin 3 t,

82X~2.J2;

3. Dataje kriva jednaCine;

x=a(l~cost),

y=a(I-,sint).
t

a) Eliminacijam

parametra

ustanoviti

koj\1

krivu

prcdstavljaju

dale

b) Nae! zaprCmil111 obrtnog tijela kOje nastaje rotacijom krive

y=t

~Jl

"ismx, O'::;;x'::;;-- aka ose Ox - -2 ..

X

1r

b) tangente ove hive povllcene u tacki t = to (0 < to

u tackarna

<~) sijece koorcii113tna 05a

7. a} Akoje z=e- {x 1 +2x+2y+2tg(x+y)), da Ii vazi

MiN. Nab ohim trougla OMN.

-r- --~+2---+z=2e--X?; l

(}1 Z

(}1 Z

oZ

4. Nae! najvecu vrijednost od xmy", gdje je x-+y=(! (x>O, y>O, m>O, 11>0)

ax or

ax
x

b) ako jc

Z=Xf(~), da Ii

vaii

X1~~=-_ y1 (j1z =o? 1

3x
oy2
juni, 198).

6. Nab zapreminu tijela dobijenog rolacijom luka krive

y=e-xJsinx (o~x~~) oka ose Ox.

j1</I, 1984.
l, Neka

1. Dat jc trollgao ABC, a) cos 1:

Ai1 =~, AC; = ':. Ako je 1;1 = 3, Ibj

1,

.j:

(~, b) = 60",

naci:
-~

DiD, BE), gdje je

2

D sredina strane Be, E sredina strane Ae;

b) pavrsinu troug!a kOl1struisanog nad vektorima

AD i BE.

su a, b i c radijus-veklori tataka A (2, - 1,2), B (0, J, 0) , C (1,0, _ I)

-.

-t

redom. a) Da !i uredena trojka (;, [;, ;) predstavlja desni rrijedar'.);

-t

2. U pollJejipsu, 9x

+ 16i = J 44 upisati jednakokraki trapez najveee povrsinc, taka da se veca osnova Lrapeza poklapa sa precnikom elipse. Odrediti velicinu Ie pavfsme j provjeriti da je najveca.
Y=~'~~)l'
x]+a
(a, PER). Odrediti a i

b) nacrtati vektore

--+

Q,

3 --+ --> b i 2(11+/));

tabe da je

. .. 3. Data Je fUl1kc!Ja

~, tako da je

[atka

c) nab skalarc a,

p i "I,

a~ + Pb + liZ =

2J + 47:.

( - 3, -

~7) ,taelDnarna

tacka fUl1kcije (uzeti manje

~).

Za dobijeno a i

11

2. Nab jednacinu ravni koja je normalna na ravan 14x+2y+ 7 =0, prolazi kral. koordinatni poeetak, a njen vektor normale obrazlljc ugao od 45 sa osom Oz.
3. Neka je y=/(u), u=arc sin 3x. Aka jef dvaput diferencijalna funkcija ad
Ii vrijedi jednakost
2 2

nacrlati grafik funkcije.

ll,

da

4, Naei f-I--arClg(]X.-2)dX. (x+ I)'

5. Nab velicinu povrsine ogranicenc krivim x =cos 2{- 2 sin t + 1, Y= 2 sin /- sin 2t i X-O$om za 0 ~ t ~27t. juti, 1984.
l, Dale

d y dy d y (I-9x')--9x-=9--' 2 2
dx dx du

Ixl <-3

I)

'

4. Obim jednakokrakog trougla iznosi 16. Nab strane ovag trougJa ako zapremina tijela dobijena rotacijom ovog trougla oko njegove osnove ima najvecl1 vrijednost. 5.Izracunati Jxcos 2 xsinxdx.

su lacke A (I, I, I), B (2, 3, 0), C (3, 5, - 2) i D (0, - I, I).

. "---t -._--)

a) Pokazatl da su vektori AB i CD paraJelni i naci odnos njihovih duzina;

,. ,. ., ;i (x' 6. N aCl povrslOu d I a ravl11. ogral11cenog gra fik om run k y=-'--.--..- ..7) osom lJe 1 clJe -~ ,"~.,

~3

b) naci

je?jni~?i

vektor

Zkoji je nonnalan na

vektore

Ail i Be,

a sa njima

Ox i pravama

x=./i, x=y"14. PrimijeJliti trigonometrijskll smjcnu.

x-I

obrazllJe tnJedar desne orijentacije. 2. Na~isati jednaCinu ravni koja proIazi kroz tacke (1,0, - I) i (2,1,3), a normalBaJe na ravan x+y-z+2=0.

'00
7. NaCi

-c-,-------c- dx. x(x'-x+l)

376

l ,_ ilz 8. Naci --0X

OZ . funkcije date IInplieitno 0)'

x2+3/~4z2+3x-2y+lOz~42=O u lacki (4, 2, I).

I,

juni, 1985. , , _._ '_. eZI fla stra,lllCI A [) paraJelograma ABC'D I k d " t ~------l' , a 0 a Je a) AD~4IE b -'~ '-, , , ' ~ . ,/, ) AD = SAt, onda SpOjIllCa EB sijece diJagonalu AC u tackl 1-, tako da je: ') ---, - - I a) ~jc = 5A[:~" o AC=6AF Dokazati!
Ako lacka E I"
,'- l de u ravOl a I prave (p) definisanih jednacinama'

9. Funkciju /(x)=,,/x-2 aproksirnirati Tejlorovnll po!inomom slepena 2 u

okolini

.\'0

= 3i procijeniti greSku u intervalu

l-~\ 7-],
2 2

2. Kroz p''''sj 'cnu (, ;k

-( ) ,

a) I,N) X+y+z-.l=O, '-A

(1)){X+2Y~Z=4
x=y

il) nacrtati grafik fllnkcije y=ln (1 . +x- 2x 2 ). . Nab povrsinu ograniccnu grarikom funkcije, osom Ox i apscis3ma nuJ-tacaka.

jl1li, 1985.
L Ncka su fl' r) i r-J ra~~ijus:.vekt.ori ~acaka A, B ie, redom. Akoje IAcj=ICBi, tada su vektori 2r3 ~ r 1-- f 1 i r 2 - r J uzajarnno normalni, Dokazati!
L
-+t-.
~+~

b) (et) x+y+z-,3=0,

(){X-f-P x-

v+2~O

z=3

povuCi pravu koja lc.zi u ravr;i (a),' a

nODn~lna je

na pravu (p)

3. Naplsati jednaCinu tangente i Ilorrnale grafika funk' , 1--elJe. 1 n) y=(x,+ . .,/x +I)n (n-konstanta); b) y=2arcsinx+(arcsillx?
II

Ravan je odredena trima nekoJinearnim tackama

A(l, 2, ] ,BIO, 2, I), Cia, 6,-1)

Naci koordinate orlogonalne projckcije kiJordinatnog pocelka na datu ravan

. I)

tacki Cijaje apscisa: a) xo=O;

b) xO =2"

,/3

Da Ii data funkcija zadovoljava diferencijalnu J'cdnacinu'

a) (1 +x l ).,_.Y -j--x~nly=O?' 1

d'

'
b)' 11_ ,)dly

dx

"

-d'2 -

. dy

3. U proizvoljnoj tacki krive x=asint(3+cos 2 t), y=acost(sin 2 1-2), (a= = const > () povu(cna je norm ala. Nab duzinu odsjecka no!'male izmedu koordinatnih osa. 4. Smjcnom x = tg t nab

-d-- 2 =O?

4. Nacrtati gra fik fllnkcijc:

a)y=_~.
2--'C05X'

b)

y~-_,_

sm x

f ___~__.~x
o

----=. (2- x 2 ),/1 +x2

2+cosx

na intervalu njenog osnovnog periotia.

5. Nab zapreminu tijeJa dobijenog rotacijom luka krive

5. Naci

Ix dy aka je:
I b) x~'c. ),ooarclg(2t_3),

I a) X~;, y~arcsin(2t+J);

(OS;X$~)' okoose Ox - -2
Juli, 1985, L Odrediti broj k, tako da vektori: A) ; ~ (2, Ie, - I), b~ (5,4, - 6), ; ~

6. A) NaCi zapIcminu tijela dobijeoog rotacijom luka krive

F=(!xcOSX

oko ose

OX(/OSA::-:;~). ,_.- 4
3) = 16x, Xl+ y2=25. Crtei!

I-

I, 2, k+ I);

B) Naci ll1aoju od povrsina ogranicenih krivim 7. NaCi dui'mu luka krive 378

y~ln(l- x')(O;;;X;;;~}

H) ;;~II, Ie, -4). L(k, I, I, 0), Z~(5, 0, 4)

budu komplanarni, pa za jcdnu od dobijenih vrijednosti k razloziti vektor b u

rravcu vektora a i c.
379

, ,

'.

2. Data' k 'tjemella trougl. M(3 ' I , 2) N(I " 0 -1)'1 prO , 0, I) . N" su .. d d' ", dj)lsatl Je naClflll mvnJ 'oja sa rZl prayu: A) MN; B) NP, a nornlalna je na ravan trougla
". I I + 3 cos l I 3. AI Da!J. runkclJa x """'-.-, Y=---. -3 ---~ zadovoljava jednaCinu
Sin l 5111 [ .
(Xl

ELEKTROTEHNICKI FAKULTET U SARAJEVU UVOD U MATEMATIKU*

funi, 1984. GRUPA A

~ l)y~' +xy~-9y=O?

B)Ako je y=/(II), u=arcsin./l-=-.~:-:Z (O<x<I), da Ii vrijcdi jcdnakos! (J Xl)y:'_xy~=y~'?

4. Naei d!!nenZ!je uspravllog kruznog koollsa koji; A) pn .daloj povrsini P=36rr,' B) prl' ctatlllTI va Iumenu r 11l1a: a) najvccll u . zaprcmmu; b) najmanju povrsinu omotaca,

1. Dokazati da je prebrojiv skup tacaka koje lele u IOPI! cjelobrojne koordinate.

2. Ispitati linearnll zavisnost vektora

Xl

+ l + Zl ~ 8,

a Imaj\!

5. Naei:
A)

f:Jfr:I!03x +2l
Xl
1

;= (11+ 2J,

b:=2Cli-3J+4-::,

7,,,,1

+ k.

-,

dx'

'

3. Izvesti razne oblike jednaCine prave.

6. Naci duzinu Juka krive:

A)

x=r +r,

y=~tl_l (O~t~I);
ll~:' "".l

GR[JPA B

1. Kaordinatlli sislemi.

7. Aka je els difcrcncijalluka krive x=cos 3 { v=sin 3 [ (0 .... [.-~) ' '" '" , 2 8. Naei ;"i?:_ akoje
uXdy

JY

-- ( S

2. Odrediti j graficki predS(avlt! presjek skupova

A={(x, yllx 2 +y'-4x;;IO}, B={lx, y)12x'-y';;IOj.

z=x2r(J')+-~II(X_4_21'1 . x y2 '

'J.

3. Ispitati regularnost matrice

9. Nacn<l(i grafik funkcije y=(x+J)e1/h--1)

10. Primjenom difcrencijala nati arclg 1,1. 11. Nacrtati funkclju y=j3x- 2 12

(~_ :8 ~)
311 Septembar, 1984.

1- 2 JxJ.

1. Na koliko se razlicitih nacina mogu rnrerla!i slova iz rijeci MATRICA, bez obzira na smisao nastale rijeCi.

I~I 2 I~bl --t --; 11: ----> -~ ---->-+ a a =, =, ';:(a,b l =;;"a6. la-2bl'+13ax2bl.

2. Normalni oblik jednacine ravni .

--t-+-+....,-+_~-)_+

3. Ispisati Jinearnu zavisnost izmedu vektora

--} 7

a=i +2) +3k, h=2i - j - k,

Oktobar, 1984.

-t

--jo

c=i+j+k.

1. Kolika se razlicitih kvadratnih matrica maze formirati ad elemenata kvaciratlle mat rice formata 2 x 2.

2. ]ednacina ravni kraz tri tacke.

3. Ispitati rang matrice

8 .- ]

4 6)
a 4

}80

.. Program uvoda U Illalemaliku obull'r":l(a poglavlje l. 2, 5,4,9 I 12 ove Zbirke Ie kOmDI[1H(onkli.

Januar, 1985.
Jut/i,

1985.

1. Odrediti jednacinu ravni koja pralazi kroz tacke A (8,6, J), B j C, gdje je tatka B presjec:na tacka ravni x + y- 4z = 2, 2x - z= 3, 4x + y + 2z= - l, dak je tatka C presjek prave x-I =2y+3=3z i ravn! x+ y+z=2. 2. Izracunali povrsinu pravilnog tclraedra eija su dva vrha u tackarna A 0,4,8) i B (2, J, 5). Odrediti gcomctrijsko mjesto tacaka ostala dva vrha tetraedra_

GRUPA A

1. Formu!isati i dokazati Kroncker-Kapelijev stav.

2. Naci jednaeinu ravni koja proJazi kroz probodistc prave

a okomitaje na pravu x=y=2z.

X=

y=2z i ravni z=4,

3. RijeSiti je.dnacinu

Z5

+ I024~.:o.O. Nacrtati rjd;enja!

Februar, 1985 GR.UPA A

L Ci!indricni koordinatni sistern

2, Odrediti zapreminu tetraedra tiji 2), D(12, 13, -I)

SLl

vrhovi A(1, 3, 0), 8(2, 6, -1), C(8, -I,

L Izvesti segrnentni oblik jednacine ravni.

1, RijeSiti matricnu jednaCinu:

3. Ko!iko ima kombinacija 1I Igfl Iota (lzvlaci se 7 od 39 brojeva) u kojoj ne uces(vuju brajevi 2 i 17

~2 o ,o

46) (7 8 1')(/1
SIX-I
2

GRUPA B
3. Rijesiti jednacinu 1. Sfemi koordinatni sislem 2. OdredHi vektor ~=(-2, Nacrtati rjcscnja!
C2> C3),

z}---=o. 27

i-J

tako da je okomit na vektorc ;=(1,5,8),

Seplcmb(11",

i;~(2,
broj.

3, 6),
II

1985

3. Koliko ima kombinacija

igri Jato u kojaj nije zastupljen nijedan jednocifreni

1. Dati su skupovi

Ac-" {(x, y)12x' +4x +3;"- 121'+8

GIWPA A
1. Datisuskupo,i X~{(X,Y)IX2_;"<I), Y~{(x,Y)12x+I>;"),

<OJ,

B~ {(x, y)lx' + 2x~ 1- yj

Maj, 1985,

Odrcditi grancki i analiticki A nB i B\A. 2. Ko!iko se razlicitih rijeci od po pet slova moze formirati od slova sadrzanih u rijcci PARADA 3. Odrediu projekciju P rackc T(2, I, 1) na ravan x+y+3z+5=O.

Odredili graftcki A~Xn Y, B~ Y\X,

z-8 2. Odrediti rastojanje tacke 1'(2,3,4) ad prave x=y=---, 9

Ft'DnUJr, 1986

GIWPA B
L Dokazati da eleruentamc transformacije ne rnijenjaju rang rnatrice.
-~-t~-l-

GRUPA A

L Tfi vektora .su !lIlearno zavisna aka i samo ako su komplanarna Dokazati f
L Zakojezjearg(z+I)~4,lz+I1~4,
IT

2. Odrcditi vektor r =xi

-+ yj +3k

-Jo-+7-?

koji je okomi! na vektore

a = j +-j + k,

3, Odrediti AnB, gdjeje A~{(x, yllx'-2;"+y<IOj,

382

B~{(x, y)lx-3y<4:
JRJ

GRUPA JJ

3. Dat je niz (~"):"'l' gdje je ~,,=a"n!/nn{a>O). Odrediti granicnu vrijednost nim

1. Dokazati da elementarna transformacija ne mijcnja rang matrice

2. Odredili x I y iz (x+iy)="(1 +i)16.

(b");:'"" gdje je b"~~"+rI~"

4. Provjeriti da Ii funkcija J (x) = (e 5x + 2) e - x zadovoljava jednaCinll jm (x) .. 13/, (x)-12J(x)~0.

3. Odredi" D~C\,B ako je B~ {(x, YJlx'-4y'~0), C~ {(x, y)ix' +6y'-2y< 10).

Teorija:
JUl1i, 1986.

Scplembar, 1984.

GRUPA A

1. a) Definisati pojrnove neprekidnc i ravnomjerno neprekidne funkcijej:E--+R, gdje je EcR.

1. Odrediti rastojanje probodista prave x= ~2y=4z i ravn! x-2y+z-2=O od ravn! x+y+z=4.

b) Aka je funkcijaJneprekldna na segmentu [a, bJ, Lada je i ogranieena na

tom segmentu. Dokazati! 2. a) Definisati pojam illverzne funkcijc jedne realne promjcnljive.

2. Nab AnBakoje A~{(x, y)iX2.. 2y;;;4),

3. Razni oblici jednacine raYn!.

B~{(x, y)i x '+2y'<7).

b) Dokazati da svaka strogo monOLOna i neprekidna funkcija monotonu (u istom smisiu) i neprekidnu inverznu runkciju.

lflla

strogo

GRU PA B

c) Formulisati i dokazati teoremu

izvodu inverzne funkcije.

1. Odrediti pravll koja prolazi kroz tacku TO, 2, - 1) i okomita je na pravu koja prolazi kroz taeke A (2, -2,4), B(I, I, I)
2. Ispitati linearnu zayisnost yektora a=(a, 2, 3), b=(I, a, 4), c=(l, 2, 5)

..

3. a) Definisati pojam duzine luka hive jinije. b) Navesti i dokazati teoremu

0

rabmanju duZine luka hive Imije.

3. Razo! oblici jednaCinc pravc.

c) Izracllnati duzinu lllka krive linije Q=-iSsm koordinate.

;

8 . ,'P

5'

gdjc

Sll Q

i.p

polarne

MATEMATIKA I'
I,

4. Izracunati integral
Jmwar, 1984.

J "\/(x-~)(b-x),

(n, bER).

Dataje familija funkcijaF(x)~(Il-x)(4-3x')aER.

a) Iz date farnilije izdvojiti onu funkciju koja prolaz! kroz tackll

Dcccmhar, 1984.
1. Date
Sll

M(a-~,o).aJ'o;
b) !spitati i nacrtati grafik runkcije pod a}.

funkcije: sin

'P (x)

~ arc tg e", 0/ (x) ~ In ~; x+ 1 , x Eli; (-,"'."

(x

sin

~- 1)
xEN.

A(X)~--"-"--,

xSlll--1

. I

2, Data je funkcijaJ(x, t)~(1

+x'r' In (I +xt).

,
fdJ(X, t) -d-~--dx;
t

d d J( ) b) lzracunatl. funkclJu I (l)= . .. a ) Od re d It I IZVO dt x, (;

C} da Ii fllnkcija I (t) ima primitivnu funkciju?
... Program materna/ike I obuhvala pog!avlja 5, 6, 7, 8, 10, II ove Zbirke.

a) Nac! definiciona podrll~ja fllnkcija 'tl i skup tacaka gomilanja njihovih definicionih podrucja j skicirati njihove grafike. b) NaCi granienu vrijcdllost funkcije ;I. (x), xEN u tacki gomilanja njenog definicionog podrucja koja mu oe pripada. c) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije
y~'P(X)-o/(X).

*,

c) NaCi vezu izmedu parametara a i b, tako da funkcija

dokazali daje

. U, (x)]' n Ij< (x) ~ J2-J~""-"~ ima ekstrem urn u tacki x = -- . 4 a 2-bl, (x)
d) !spitati tok i naerlati graflk funkcije
A(x)~x-l; (2x).

e) Na6i primilivnu funkciju funkei]e Jl (x)~ U, (x), U; (x))'r l

i odrediti skup E(cR) tacaka za koje ova formula vrijedi.

3. Formulacija i dokaz Njutn-Lajbnicove fonnulc.

f) Nab veJicinu poV[sine ogranicene krivom v(X)=[2+/l (x)]"" 1 X"~osom i pra vim x = 0, X"" 1(

Februar, 1985.
L Dale su rcaine funkcije jednc realne promjenljive
(ucR).

g) Dokazati jednakost

I [I; (xW'"dx~ I

_.

n-J(n_l\(t g X)2ktl

k"O

)'-'-+const k 121.:.+1

Maj, 1985.
Teoflja:
l. Ncka je I(x) ogranieena funkclja na [a, bJ a) Navesti definiciju pojma integrabilnosti funkcije na (11, bJ u Rimanovom smislu. b) Navesti tcorem 0 potrebnim i do\"Oljnim llslovima integrabiinosli funkcije f(x) na [a, b].
c) Ookazati da je funkcija (I1(x)=Sf(l)dt neprekidna
II

a) NaCi tacke gomilanja skupa At infA, supA, gdje je

A~{J;(x)IXEN}.

b) Ispitati ponasanje flHlkcije/4(x)

L! okolini (realnih) tacaka gorniiallja njenog definicionog podrucja koje mu ne pripadaju.

c) Pokazati da funkcija 'P(x)=Ji. [h(x)] ima na definicionom podrucju prvi i drugi izYod i da su oni koristantnog znaka. d) lspitati tok i nacrtati grafik funkcije I{t (x) =/1

proizvoijnoj tacki

U3 (x)j.

e) Izractll1ati povrsinu koju obrazuje luk hive !l>(x)=~; (a+b/2 (x)) (aER, bER+), koji leii ispod x-osc sa X-OSOITI. f) UZ1ll1ajuCi da je a=b
najveea.
1 ,

x e (a, b). 2. a) Definisati pojam granicne vrijednosti za realnu funkciju jedne realne

promjenljive.
h) Dokazati da iz lim/(x)~ A
r-a

odrediti b, tako da dobijena povrsina pod e) bude

('I' co) slijedi lim /f(x)1 ~ 14

X~a

2. Defll11sati funkciju <1>{x) kao fllnkciju goruje granice odredenog integrala. Zatim formulisati i dokazati teoremll 0 neprekidnosti te funkcije.

c) Dokazati da iz
..

lim/(x)~A

('I' co) slijedi lim

1

(((x)-~t)~o.

3, Date su funkclJeJ(x)=x

Maj, 1985. 1. Date su element arne funkcije II (x)=sinx,/z (x)=(x-af"l (aER). a) Skicirati grafik funkcije 1/11; (4x)1 ill, (x)l.
" ., .. b) N aCI graIllt.;IlU VflJC d nost f un k ' <p () cp () = ~rlX)J"') "ClJ':: x x --

4 x +1 -x, Ip(X)=--. x+1

a) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije f b) Odrediti konstante a i b, tako da vrijedi jednakost lim (qJ x) - ax - b )=.0. 4. lzracunati integral I =

rlo')

~ ..----:--. I Sill X

1-" sin x

dx.

u (realnoj) tacki gomilanja lljenog definicionog podrucja koje mu pripada, a zatim llacrtati dobijenu granicnu vrijednost posmatrajuci je kao fUllkciju nezavisno promjenljjyc Ci..
386

Seprcmbar, 1985.

1. Date su realne funkcije jedne rcaine prornjenljive I, (x) ~ arc 19x,/, (x)~ (x+ I )/x, J~ (x)~ In x.
387

a) Nacrtati grafike funkcija:

(V, (x)p-', V, (x)l, ([3 (xW'

n

0) Ispltati tok i nacrtati grafik funkclje 'I'(x)=j, ((,(x)). c) Izracunati povrsinu ograniecilu lukom hive ql (x) i koordinatnim osama.

c) Izracunati povrsinu y' =x' ((, (x))'.

luka

ogranieenog

krivom

cija

je

jednaCina

2. Krive C 1
II

j C1

dale su, respektivno, sa

d) lspilati ponasanje funkcije *(x)=J;(x)tg2x

tacki x=l.

I r:-2. Naci primitivou funkciju funkcije f(x)=--..,J l-tix1 (a+O), x

na odgovarajueem skupu taeaka. 3. Dataje familija krivih <fl(x)=aer +(4a)-le-.>:.--b (a>O, b> 1). Dokazati da x-osa sijeee svakll krivu date familije krivih u dvjerna tackama i odrediti duzinu luka krive izmedu tib presjecnih talaka.

I I sh I x=;/-2Iny, (1 ;';Y;';e), '1'=, -I-dl, (O;';Q;';a)

o (gdjc Sll; Q - poteg, a <p poJarni ugao). Dokazati da je omjer duiina lukova datih krivih

SI/S2

=e" (~+ 1 )/[2 (e

2Q

1).

3. Niz (a/T):"o definisan je formulama ao = 0,

{lj

= 1,

aN + I

= 7" an -1 +:j' an

(n EN).

a) Naei opsti clan niza (uputa: koristiti metod matema.ticke indukcije)

b) Tspitati konvergenciju nila (a,.). c) Skicirati grafik funkcije y=J(x), gdje jeJ(n)=a .

Teorija: I. a) Definisati pojam izvoda funkcijeJ:R-R.

Seplembar, 1985.
Teorija:
Okrohm, 1985.

b) Ako funkcija f ima izvod u tacki x=a i ako jc f(x)':F0' [ada funkcija Xf--t[f(X)J-l ima izvod u tacki x=a. Dokazati!

1. Formulisati i dokazati Lagranzeovu teoremll.

2. Navesti j dokazati Njlltn-Lajbnicovu formulu. 3. Izracunati integral 1 =-.::.

c) Formulisati i dokazati Rolovu (eoremll. 2. Navesti i dokazati tcoremu posljedicc.

0

srednjoj vrijednosti odredenog intcgrala i njene

. .. I 3. Ispili:uJ ponasanje funkcIJc f{x)=--~ 11x

x3-2x+2

- - - . - . -..- - -

(x'- 2x+ I )(x' + I)

dx

1 +e

okolini (rcalne) tacke gornilanja

4. Izracunati dUlinu luka astroide x=acos 3 t, y=asin 3 t.

njenog definicionog podrucja koje mu ne pripada.

Septcmbar, 1986.
4. Izracunati integral

Oklabar, 1985.
1. Daie su rcalne funkcije realne prornjen]jive

1. Kriva Kl data je jednacinom xl - ax -/-- a =0, a ~ 1, a kriva K] simetricna je sa krivom KI U odnosu na simetralu prvog i treeeg kvadranta. lcdnabnu hive Kl napisati U obliku y=/(x). a) Ispitati tok i nacrtati grafik krive K2 za sve a f; I.

b) Odrediti jednacine langente i narmale krive K, u tacki Mo (0,/(0)).

2. Izracnnali vrijednost lzraza
~Il

I,

(x)

~v.;:(l-x) J, (x)= (21 sin ~- casD dl,/, (0)=0.

o

.4=

f(

- - -1+

lSinl

least )

l+cos r l+sm

~ dl+lim(,lx-l)
.>:-to

,,<Ix

InFt ;:-dl.
yt

Ifx

a) lspiratJ panasanje funkclje rp

(x)=-~ {[!r (1- x)]')

dx

2. Navesti i dokazati Njutn-Lajbnicovu formulu.

3.
Prirnjenorn Kosijevog opsteg kriterijurna konvergencije nizova dokazati da niz (x n ), gdje x lI =-2-+7+

u okolini tacke gomilanja njcnog definicionog podrucja koje mu ne pripadaju.

b) lspitati ncprekidnost izvodaA (x).

sinl

sin2

.+-F konvergira.

sinn

GRADEVINSKI FAKULTET U SARAJEVLJ

LlNEARNA ALGEBRA'

Juni, 1986.

April, 1986.
L RijcsitijednaCinu (z2+z+1)3+1;;o;;O.
2. Nab geolllctrijsko mjesto tacaka koje zadovoljavaju jednaCinu
IZ2+q~2121~O.
--+
-~

1. Pokazati da Sll tjemena kvadrata laeke A (0, 2, -4); /3 (2, 5,2); C (3, --4,2) NaCi eel vrto tjeme. Kakvll krivu dobijamo aka konusou POVfS bja je direktrisa kruznica sa --.-----t cClltrom 1I B, poluprecnika 7, okomita na AB, a vrh u A, prcsjecel1lo 5a ravni
y.-::cO?

2. Odrediti parametar

(J,

tako cia

raVll1

-x+y+z='QX :(-- y-l-z=ay

1(

1: (m, n)~J'
Izracunati

x --I- y--- Z = QZ prolaze kroz jednu pravu. 3, RijeSiti matricnu jednacinu X 2 =diag {rl, 4, Jednacina
Z5 _.- 2Z4

ial2 - 3a' h.
-, --jo

-7

, d

}.

4. Pokazati cia je Ak=O, k>2 cio braj ako i samo aka je A2=O, gdje je A kvadratna rnatrica reda 2. 5. Napisati jednacinu prave koja sijece prave
----.-"':--"-=---~-

+ 2Z1 -

4=

a illla

jedan korijcn ciji je argument

n 4

Naci taj

kornpleksan broj.

5. Dati geometrijsku interpl'etaciju ncjednacine

x+S y-3 z+1 . x-3 y+l z+2 1 ~,,--= .....- = - 2 ~4 3 ~2 3 4 i paralelna jc ravnima 3x + 12y 3;;,~ 5 i 3x- 4y +9z + 7 =0.
Maj, 1986.

12z1 < II +?I

(analiticki i geometrijski).

ANALIZA 1"

1. a) Data je matrica A

~ (~ :

Fannirati matricll B = A

~ kI

.In/i, 1986

L Pnmjenom Maklol'cno'le fonnll!e na funkciju cosx, izracunati pribliznu vrijed.

rijditijednaCinu uctB=O.
b) Fonnirati matriee M=A~k), N~""A ..-klI, P=A~-k3I, gdje su kl' kl' k3iz a).

nost integrala

j
o

cosx

-.~

dx sa granicorn grdke 0,001.

Da Ii matriene jednaCine MX
.----.-Jo

0;-.-;:;

A i A Y =N imaju rjesenje i zasto?

------.-.--,. ----------"
--~

1. Nab opste rjdenjc diferencljalne jednaCine

.
I' +-~t ~~---y=2(x+l)

2. Trougao ABC odreacn je vektorima polozaja OA, DB,

~C.

Odrediti vcktor

"

OM (M proizyoljna [atka simetra1e strane AB trougla ABC).

3. Dokazati identitet x' -1

4x - 2" 2x+I'

8 2x+1

_-x

= (x ~

I) (x' 2x cas 72 0 + I)(X" ~ 2xcos 144 0 + I).

ako je jedan partlkularni integra! homogenc jednacine oblika c"'X 1 NaCi opste rjesenje jednacine.
0

4. Naci pravlI koja prolazi hoz tacku M (- 5, 2, -1) i sijece pod pravim uglom x 1 y z+2 pra'lU ~--=-"=--.

2 Oclrediti integralnu krivu koja dodiruje 3. Rijesiti sistcm jcdnacina

X~OSti

u koordinatnom pocetku.

~2

5. Napisati jednacinu geometrijskog mjesta tacaka na tangentama povueeoim oa povrs Z=- (Xl 2

+ y2) iz laeke

A (-1,2, - 3).

i=4y-2z-3x y=z+x z=6x- 6y+5z.

Program anali?): I ovuhvata pogla.'lja 5, 6, 7, 8, 10, ! love Zbirkc Ie funkcijc vik promjenljivih, 'Iscslruke in!eglule i abicnt Jifer~ncijalne jdn;lcine

* Program 390

lineame algebrc obuhvala poglavJja 1,2,3,4,9 i 12 ove Zbifke.

391

4. Pokazati daje9rr(;

II(X
D

+),2--6X-6 Y -+-21)da::S;S77r,
Xl _

GRADEVINSKI FAKULTET U MOSTARU

4x +9),2 _ 54y -+- 76 = O.
Septembar, 1986.
Juni, J980

gdje je D oblast ogranicena krivom Cija je jednaCina

1. Iz oktanta lorte xl-+- .1'1 +.:? :S;c L, koordinatnim ravnima i ravni

X

;"0, Y~O, z;,.o izrezano je tijclo ogranic.eno

)'

;-+b'=l

(a~c, b(;c)_ Naci Idiste tog tijela aka

I lspilati tok i nacnati grafik funkcije -V=

sc zna da je gusI}na u svakoj cacki jednaka aplikali Ie tacke. 2. Aka sa In (f)=

I-lilt -,-df.
t

k"'O

k+ I 3k-t-2 ---,-arccos- n-- olnacimo integraJnc sume funkcije;; gdje

fJ

2. Odrediti kompleksan braj a akoje arg(a-l)=O, 10-- 1\=1,

zatim rije~iti jednacinu Z4 -+- 3 = a. Rjesenja zapis(lri u algebarskom obliku j predstaviti graficki. 3. Izracunati X izjednaCinc A x B=C,

JC Xl-,-l-Xk=-, lzracunall 1,m In(f)

I. n

11-",

3. Rijesiti diferencija!nu jednaCinu (y" - y')cosy= y'2 siny.

4. Prccizno lspitati funkciju
2x y = arc Sin -----''x2 + I

gdjejeA~G ~). B~G

(I)

;). c~(-: J
In'

4. Pokazati da postoji ravan koja sadrzi pravce

2-2x=-)'=2z~l, lx+y+z~21-+-12x+Jy+4z-7!=0 i nae! jednacinu Ie ravDJ.

.
i sklLlfali njen dijagram_

b) Nab povrsinu oblasti ograniccnu krivom (I) i x~osom. S. Izracunati integrale

A

Okrobar, 1986.
1. Odrcditi asimptote krive linijc y=3-x+

~ J;0=\ c1x,
In.1

B= JX(lnX/dX

'{-;-+-1

W~2)~.

6. Tzracunati povrsinu dijela ravni izmeou krivih

. 2. Odrediti koordinate tezista segmenta sfeTe Xl + I -I- Z2 = R2, 0 <a ~z ~ R, ako je gustina u svakoj tacki proporcionalna rastojanju te tacke od osnove segmenta.

Teorija:

3. Partikularna rjeSenja diferencijalne jednacine

d 2 x dx ----+x-+-COS(=O dt 2 dr d y dy _3..-+-=0 koja zadovoJjavaju uslove dt dl

xl,o,,~O, xL~2~1,
IT
3

1. Definisati konacnu kidnost funkcijc.

beskonacnu granicnu vrijednosl niza i funkcijc Ie neprc-

2. Matcmatickom indukcijom dokazati ('V'x E R) ('V'n E Z) (cos X.-f" j sin x)n=cos fiX -+ i sin /lX.
3. Forrnulacija i dokaz Kosijevc teoreme.
4. !zraclluati integraie fe=cos bx dx,

yl,00=2, Yl,oo=O, j,j,oo~ - J.,

sferam

fe= sin bx dx_

Seplcmbar, 1980.

odreduju neku povrs. Naei zaprcminu tijela kojc je omedeno 10m povrsi I Xl+ l+r=4.

4. RijeSiti diferencijalnujednacinu

(2xy+x'y+~)dX+(X'+y')dY~O.

1. Odrediti lacku M na luku AB krive x=acos 3 t, y=asin 3 !, tako da jt:' ILlk cetvrtina cijelog luka AB, gdje je A (a, 0) B (0, a), a> 0_ lzracunati zapreminu lijcla koje nas{aje rotacijom te krjve oko y-osc.

AX-I,

392

2. Dokazati da je

(~ -9\n=(1+611 --, 5) 4/1

~--- 6n

~91l),nEZ.

3. Rijditi Hlutricnu jednacinu AlX =1, gdje je

3. Primjcnom Kroneker-Kape!ijeve leoreme ispitati saglasnos! sistema jcdnacina 2x- y+37 7t= 15, 6x-- 3y+z-4l=7, 4x--2y+ 14z- 31t=6 i ako je sistem sag!asall, odrediti rjeSenje.

I jCdllllC1l3 matnea

~~ ~

4. Izracunali povrslIlu ograniCellu krivom y=e-~l (x+x 3 ) i Iljenom (lSJnlptotom

(nacrtati sliku)
e" -- e,g,

4. Izracllnali integral f(x)=J(l-l-rr 111 !n(l+r)dt.

o
5. Ncb
JC

l\-\)='---------, x '[;00 Ddinlsall [(0), taka da jc funkClja ncprckldna u

\-{gx

Zatim ispitali i naenall graOk funkcije y=/(x).

5. Za funkciju y=x+sin 1x:

lack! x
Tcorija:

I () Ispitati prirodu stacionarnih tacaka i odrediti sve prevojne tacke;

2 izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom dijela povrSine omedenog lukom krive, x-osom i ordinatama u dvije uzastopne prevojne tacke najb!ize koordinatnorn po6etku u prvom kvadrantu. 6. Date su taeke A (-9,6,2), B (2, 6, - 9), 0 (0,0,0). I' OdredHi tacku C, taka da je
~>

L Ddinicija i grafici funkcije th2x i njene inverzne funkcije. Korisleci ..definiciju i2voda i teorcm 0 izvodu inverzoe fllUkcijc, odrcclitl Izvodc 11h funkclJa.

2. Rolova i Logranzova teorenla. Dakazati jedou.

-----7

loci =1011
1[
--~

.. __ -----J-

-~_;

~-t

-+

3. Dcfmicija nesvojstvenog integra!a. lzracunatl SxPdx (p<O)

o

'r

(~C,

0,1)= 'r (DC, OB)=, i trijedar (OA, DB, OC) dcsIle orijelltacije;

2" JZraClinatl ugan sto ga zaklapa prava VA sa ravni ABC i zapreminu tClraeJra VABe.

4. Korjenovanje komplcksnd1 brojeva_ Izracunati ,-,'i-!

jmHlaf,

1981.

Teorija:
1. DeOnicija integra!ne sume i odredenog integrala. Navest! osobine odredenog integral a i dokazati jednu osobilltJ.

-1. Precizno ispJtali i nacrtati graJik funkciie y = ~- x 2 . 3

x'

1 2. Dokazali nejcdnakost 2,,/ _t ~ 3 - - za x> O.

2.. Definisati rang matrice, F i D* Kroncker-Kapelijevu teoremu.

3. F i D Vietova pravila. Napisati realni polinom ciji su korijeni Xt ,2 =

3. RijeSiri matricnu jednaCinu AX

1= 2X + A, gdje je A =\~

(0

0'

, )~:)

1.

4. Definisati izvod, lijevi i desni izvod i di fercIlcijal f unkcije

X3

= 1 -- i

J3.

4. Izracuuati povrsinu i zapremillu tijela SIO nastajc rotacijom jednog svocla krive y=2cos(2x+3) oko x-ose.
5. Nad vektorima a= Be = Si + 2j, b= CA = 2i ~ 4j konstruisan je (rougao ABC. Odrediti vektor vi sine i odrediti ugao sto ga visina zak!apa sa slranicom AC.
---t --.--} -->-->---t

_._--t

-->-

Oktobar, 1980.
L Disku!ovati i rijditi sistem jednacina za razne vrijednosti a E R.
Xl

ho

+ Xl + X::; +2X4 =0,

Xl +2X2

+ 3xJ~' x 4 = 0,

Teorija:

2Xl +3X2

+axJ+X4=0.

1. F i D teorernu

nizu koji konvergira ka e.

0

2. Ispitati i nacrtati graOk funkcije y=f(x)=Jte!IXdt+.i!ellx-xl.

o
F
j

2. Formulisati teoremu
ail

smjeni promjenljive u odredenolll integralu. fzracunati

D nadalje mati: fomlllJisati i dukazati

i #-x'dx (a>O) .
395

394

3. Dcfinicija granicne vrijednosli, lijeve i desne granJcne vrijednosli funkcije. Izracunati lim In x Inln x
,,~J

+0

3. Nacrtati grafik funkcije y=2a - 1 , O<a< L Odredifi izvod Ie funkcije prcma definiciji izvoda. Zatim odrediti inverznu funkciju, njen grafik i lzvod (prema teoremi 0 izvodu inverzne funkcije).

3r

Pos(oji Ii i lijevi limes Ie funkcije u tacki

X=

I.

4. Dokazati da 1 +

4. Definisatj vektorski proizvod veklora i izvesti formulu za koordinatni oblik tog proizvoda.
April, ]981.

J2 Q.
jllni, 19KI

1. Izracunati svaku od povrsina sto je ogranicavaju krive / = J + Xl),), 4x 1 + l = 4.

2. Odrediti obJast dcfinisanosti funkcije f (x) =S (t 4

1. Luk krive

x!

+(y+ ~0.)'
, r

=rl, y>O, rotira oko x-ost. Izracunati

pOVrS!Jlll

t2 ) -

I/I

dr

zapreminu tako naslalog tijela.

n te rijeili jednaCinuf(x)=-.
3

2. Odrediti tacku B koja je simetricna lacki A (-1,0, - J) U odnostl na ravan 2x+y-z+7=O, Napisa!i jednaCinu sfere sa ccntrom u tacki 13 kOja dOIICt;
datu ravan.

3. Date su prave
p: 3yy- 3z- iI-- ~O, iJ :lx+5y+4z,,-31+lx+2y+2z- II~O Odrcdi!i parametar a, lako da sc prave p i q sijeku. Zalim odredirt presy,;r3nu lacku i ravan koja ih sadrii.
4. Data jc ma!rica

12x+

z- II +Ix+

21

3. Rijesi!i jednacin\1 i' +2 = D, gdje je dl a 1 1

D= a

(12,a=-,)+i
(l

a'
0

A~(~X__
\ ,.il
IzraCllnati:

4x
4x

)
,1_ _

4. Dala je kriva y=arctg(lnx). 1 Nab ugao pod kojim ta lcriva sijece ,O<x< I

.X-osU.

Izracunali

2 \..1 I "-x

lim )', lim y, lim y', lim y'. 3 Skicirati grafik te funkcije
5. Odrediti
<1,

I" ckslremum runkcijef(x}=dcIA;

2 malricu B, ako je AB= (:

~ ~).
1 1

tako da ravoi 2x+ y+

Z=QX,

x+2y+z=I1Y,

x+y+2z=az

prolaze kroz jednu pravu. Napisati vektorsku jednacinu Ie prave i odrediti

tacko na pravoj koja je najbliza tacki (I, - I. 11.

5. 1 Pokazati da svc tangenle krive

sijeku ordinatnu osu u tacki 2 koja je podjednako ueialjena oei koordinalnog poCelka i od dodirne tacke. 2 Izracunali povrsinu i zapreminu tijela koje nastaje rotacijom grafika te krive oko xose.

y=~JX_4X2

Teorlja:

1. Mjesoviti proizvod vektora i njegove osobil2.e._~F.~i D Icoremtl 0 zapremlOl para!elopipcda konstruisanog nlld vektorima n, b, c.

Teorija:

2. Formulisati Tajlorov teorem. Izvesti Maklorenovu kom u Lagraniovom obJiku.

3. Integracija iracionalnih funkcija.

romll!lu za sinx sa ostat-

1. Definiclje integralne Sume i odredenog integrala, F i D Njuln-Lajbnicovu formulu.

2. Izves!i razne oblike jednacine prave. F i D uslov da dvije prave Ide ravni.
lJ

jednoj

4. Iskaz3ti Kc1i~Hamiltonovu teoremu i zapisati lu teorernu za maniel! drugog reda.

390

Septemhar,1981_
L Odrcdifi jednacUlu r(1Vll! koja prolazi hOl pravu 2x-- y+ 3z= 1, 8x-- 1'+2z"'" -2 i okomita je 11a ravan 2x-4y+z+5=0. Zatim oati tacku koja je simetricna koordmatnom pocetku U odnosu na dobijenu ravao.

4. Odrediti vektor visin~ lIa iz vrha A lrougJa ABC aka jc:

------, --j. .---;. -. -,

BC=Iil+21l,

CA=2m-n,

11111=)11)",,3,

-----c>

--j-

r::.

1:.: (Ill, 11)=-2

--. -,

rt

5. Odrediti obl;lst definisanosll i we asirnptote runkcije )' = (x -+- I)

2. Izntcullati: sill X A=Jim ---~_()

-~

--,,---_v-I

2x

)"<'

B = lim ( - - - -- - 2
X~O
X

"I

1)
/

tg

Tcol'lJa.

3. Primjenom Kroneker-Kapelijeve teoreme ispitati rjesivost te odrediti rjeScnje sistema (a E R)

1. Definisati grimicnu vrijednost funkcije

dokazatl da je :!!,}~ ~-=.

-..

Sin X

2x j

xJ.+3x)-7x4 =15,

6xj--3xl+X)~4x4""'7,

4xj-2xz+14x)-3Ix4=a.

2. F I D teorcm 0 izvodu mverzne funkcije. Koristeti tll tcoremu, odrediti izvod inverzne funkcije funkcije f (x) = th x.

X4

3. Integracija racionalne funkcije: teorern

elementarnih raz!omaka

razlaganju i integracija svakog od

4. Ispitali i oacrtati grafik funkcije y = J - x .- 1

5. 1 Izracunati vecll ad povrsina stoje omeduju hive x 2 +1-=2, x+l=O;

4. F i [) teorern 0 saglasnosti siSlema od (/1 +! )-ne linearne algebarske jednacine sa n nepoznatih

JOtltWr,

2" iZraClllJari povrsinu i zapreminu tije!a sto nastaje rotacijom te povrsine oko x-ose

1982

Teorija:
1. lzvesti rawe oblikejcdnacine prave, Zapisali jednacine ravni: para !cIne osi Ox, para!elne koordina(noj ravni Oyz, koja proJazi kroz osu Oz,

1. Skicira!i gralJke runkcija x 2 +y1-4x=0, l=~x+2. Zatim izracunali povrsine omcdcne tilll krivim, kao i zapreminu lijela koje nas!aje rotacijom Ie povrsmt'
OkCl

x-ose
10'

2. Izracunall

sin2x Ox.

2. Definicija izvoda i diferencijala. Aka je !(X)=(x-i)Sinx, prema definiciji odreditiI (x) i dJ(x) u X=-. Zatim izracunatiJ' (x) i d1f(x) 3
IT U

3. lspitati tok i nacrtati grafik funkcije y= (x

4. RijcSili matricnll jednacinu

2)3In(x-2).

x=O.

3. Deflnicija primi!ivne funkcije i neodredenog integrala. Navesti osobine ncodredcnog integrala i dokazati bar dvije osobine.
4. F! D leoeem
0

C)xC~
5. Rijeiti jednaciuu
.

J=G
_../1

izvodu s!ozene runkcije. Odrediti - ' (arc Ig In sin Xl).

dx

-~=:-=-""-. 1,-/[1_l 12

dt

)(

Oktaba,., 1981.
1. Nacrtati ravnu llgufu omec1enu knvim y3 '=xJ., y= -.\/~? te izracunati povrsinu i obim raYne figure.

Temija:

Ie

1. Defmisali funkcije!(x)=cth2x i,njenu 'II1verznu fllnkciju, Ie nacrla!i r~jihove grafike. Odrcditi izvodc tih funkclja prema definiclJI Izvoda I Icoreoll a Izvodu
inverzne funkcije-.

2. Ispitati i naertati graflk fUIlkcije V=xl(l~lnx).

2. Prava a povucena je hoz tacke A (;j), B

01)' Izvcsti

razne oblike je-dnatinc

3. Rijditi jednaCinli
398

Z3

= (-

I _ i)lo.

prave a, Zalim odrcditi rastojanje tacke C{rJ) od prave o. 399

3. F

I D leorcmu za racunanje zapreminc rOlacionog lijda. Posebno !uacuna!1 zaprcmlnu lorusa.

2. Dalje poJinom g(x)=2+x-x2, Ie malriet

4. Dennie'ja ,"tegralne sume, Darbuove sume , oclredenog ",tegrala nejednakostj koje povczuju Ie pojmove.

F, D

A~C ~). B~(: ~). Izracunali B-' i}(A)lr'-g(B-'AB)

3. a) Ispitati
j

nacnali grafik funkcije y=/(x)= -~~2-=-1'f

~

April, J9S2.

b) Izracunat, A ~

j , I(x)cix

,
S f(xld.x,
da

c) Dati gcometrijsku interpretaciju rezultata pod a). Ako jc B= lije B+A=D i zasto? 2. Dokazali dvostruku nejednakosl x-2~<ln (I +x)<x,

x'

za

4. Nekaje
5. Date
Sll

z=3-2i-~-----::;-:.

8+i

Izracunatia={z-2)10/25, Ie fljesitljccfnaCinllz-'-t-(l=O

3 .+. LJ

3. Izracunati povrsinu i zapremmu lijela koje naslaje rolaeijom dijcla povrslnc

ogranieenc krivim

pra ve
fx+5y+4z-IO~O,

1a- x y=~~ ,j~-(a>O), y=O, oko x-ose

rx

f2x+Jy-z-4~O, p'

4. Neka

511 A (I, - 3, - 2), 13 (8, 0, - 4), C (4, 8, - 3) tri llzastopna vrha paralelograma. Odrediti preostali vrh D i povrsinu paraleJograma. Zatim odrediti ugao izmedu dijagonala paralclograma j jednaCinu ravni u kojoj lcZi praralelogram

+ y - Jz -- a + 2 - 0; Odrediti Q E R, tako da se prave p i q sijeku. Zailln odredlli presjccl1u (acku pravih p, q i jcdnaCinu raVI11 a u kojoj Ide abe pra ve

. lx

q: lx+2y+2z-5~O

Teorija:

1. a) Definisali funkciju xf------+sinx. ~,~t.im nacrlat; grafik funkcije/(xl"",2slnx+ I

Teorija' J. Fonnulisati Tajlorovu teoremu sa oSlatkom u Lagranzovo1T\ obliku. Napisa!i TajJorov polinom za funkcijuJ(x)=ln (l ~x) U okolini taeke x=O. Prema definiciii izvodCl odredHl Izvodf (xl b) Odrediti jedm; restrikciju funkcije f koja im~ inverznu funkclju, le.odredill njenu inverznu funkciju. Koristeci tcorem 0 Izvodu mverzne funkClJe, odrediti njen izvod.

2. Definisati rang matriee. Zapisati sistem od n jednaCina sa m nepoznarih, matricu i prosirenu malrjclI sistema. F i D Kroneker-Kapdijevu teoremu.

2. a) Definisati lijevi i desni trijedar :ektora I ~ek(O~skl proizv~d veklora. Naves!1 osobine vektorskog proizvoda I dokazall bar Jednu osobmu.
b) Izracunati

3. F i D teoremu 0 racunanju povrsine tijela nastalog rotacijom funkcije .f: [a, bJ-R ([(x);'; 0) oko x-ose.
4. Definicija lijevog i desl10g limesa i neprekidnosti funkcije, Odrediti a i 1(0),
lako da jc fUllkcija/(x)=-li"-~ neprekidna u tacki x=o. 2e- J:+ 1
JUIJi, 1982
e-']/J:+ a '

[(i-j)

J-2k)] x (k-2h
je~hcos5xdx.

. [' 3. Definis3ti nesvojslveni integral. Z allm " .>; lzra\;una I

4. F i D teoremu 0 racunanju duzine luka grafika funkClje/:[a, bJ-l-R.

Seprembar, 1982
1. NapravojpCijajejednaCina: p:2x~z+2=0,
3x~y+3=O.
L

1. a) Prccizno nacrtati gntfikc funkcija y=x1, y=x1Inx.

b) Izracunati velicinu povrsil1c
S{O

je zatvaraju te krive.

c) Izracunati zapremil1u koja nastaje rOlacijom dijela te povrsine iznad x-ose, oko xose. 400

odrediti tacku ( koja je jcdnako udaljena od taoaka A (2, - I, 5)}' B (4,3, Ii Zatim odrediti tacku DE p, tako da Je zapremma tetraed~a ABeD Jednaka jedinici, i visinu istog tetraedra povucenu iz vrha D oa stran~ ABC tetraedra.

, /,
2. Akoje x'''' -----H-:,---.-k-Bfij(.."t-polinoma
1 . ,j

3. D,Ha je flIafrIca

2 , Izvrsl!i realnu faktorizaciju polinoma. 2alim izracunati Jdx/P {x}

I

A(X)~( ~'__ :
-/1_x2 0

3. Ispit:11i

nacrtati grafik funkcije y=e 11 (4l-3.<-X

I POv[SII1U

).

4. Izracunall ohim
5. IzracuI1il t i :
2 ~/)

ravne figure omcuene krivirn

;:3=X 2 ,

y=\./2-x,

Neka je f(x)=detA (x) lzraclinatr zapreminu tijela koje nasfaje kad kriva y"",/(x) fo/ira aka x-ose.

Zatim u:raCunali zaprernUlu (ijela koje naslaje rotacijo!1l Ie povrsine ako y-ose

RijeSiti jednacinu ZA (xo)=B, gdje jc

dx
5+4c05X'

B = arc sin x dx
4. Jspitati i nacnati graflk funkcije f(x)=

, J "

/(x,)~!llax/(x),B~ (

.1

1-I I).
I 1 I

.. 1

'/ I

+ Xl -;2(7

dl

Tcorija: 5. Neka je f(x)=

1. a) DokaZ31i Paskalove formuJe
(,l1n,
SlOX

----"_I
t'

Odrediti sve tacke prek'ida funkcije. U kojoj je

kENO)(IJ)~(,,-k ),( k-l )+(")=("+1). " " ~ k k

D Njutnovu binomIlu forrnulu 2/)5
-I.

tacki prekida llloguCc definisati I(x) tako da funkcija pos/ane neprckidna u {oj lacb? Zatim odrcditi izvad (aka postoji) funkcija u roj tacki. Teorija

b) F

C) Izracunati (x--

2.

a)

Nacrta!l graflk funkcije I (x)= 3e 1 "

Prema definieiji izvoda izracunali f' (x).

0

1. Integracije lrigonometrijskih funkcija 2. Karisleei teorernu

0

h) Odredlli inverznlJ funkcijuI- 1 (x), naena!! njen grafik te koristeCi teorem izvodu inverznc funkcije izracunali njen !zvod.

izvodu odredenog integrala po gornjoj granici izracunati

/(x) i provjeriti dtrckt

3. a) Definicija inverzne j odjungovane rnatriee. b) Aka je det A to, dokazati da je A-I =adj A/det A.
4. a) Defiuiciju inlegralne stune j odredenog integrala. Uslov integrab!lnos(i I"unkcijej;[a, b]_R u terminoJogiji "e-o". b) F
j

f'

(II) gdje je /(x)= ' ? arctg ,,i, de Zatim odrediti \2/

0

no taj rezultat. 3. Date su tacke Mk (;d, k = Odrediti jednaCinu prave (a) povuCeue kroz taCke I'v!1 i M2 i jednaCinu favni (0:) kroz tacke M I , M2 i M J Zatim izracunati raslojanje tacke MJ od pravc (a) i povrsinu trougla M 1 M 2 M J . 4. a) Definisati granicnu vrijednost i beskonacnu granicnu vrijednost funkcije u konacnoj i bcskonacnoj tacki, neprekidnost i diferencija/ II-log reda fuokcije.
b) Odrediti oblasl

1:1.

D [eo rem 0 srcdnjoj vrijednosti integra/a.

Okrobar, 1982.
1. Dat je sistem jcdnaCina

definisanosti, asirnptote i znak prvog iz.voda funkcije

toga skicirati grafik funkcije.

3x-2y+5z+41=2, 6x+ay+4z+31=3, 9x-6y+3z+2t=b, gdje su a j b paramelri. Odredili .we vrijednosli a i b za k~je je sistem saglasan.
U siucaju kad jc jedna jeduaCina sistema posljedica druge dvije, rijesiti sistem. 2. Izracunati duzinu luka knve y""'ys.:--=-7i+arcsin.j;. Zatim izracunati povrsiM ntl ravne figure S10 je zatvara ta kriva i prave x=O, Y=~.

Y=ln(e+~) ina osnovu

. , Pose bno !zn1.cuna(!. d' y za x

I = -.
e
Jamwr, 1983.

1. a) lspitati i nanla!i grafik krive (y- 3+x1 f=8-4x 2 b) Odrediti veliCinu povrsine rayne figure ograllic--ellc
10111

knvom.

402

403

2. Tacka M na prvolll svodu clkloldc x=-~(1(t

y (/(1 +cost) tJ lacki M sljec-c OSLI x tJ tacki S. Odrecliti tacku M lako daje povrsina trollgla MPSekstrcmna Kolika jc (a povr~ina i kakve je prirode !acka ekstrcmuma?
SID!),

projekluje sc II lacku P na osi x. Nonnala ciklode povuccna

3. Izracunati karakleristicnc vnjednosli 4 7 -I 4. Izracunati

karakteris!icne vck!ore ma!nce

3. Znajuci da jt zblr d\'a korijena jcdnaCinc / (x) = L,(J ~ x 2 ~ 7x + j" =

()

jednak I, odrediti parameliH I,. Za!im ooredil! korljene jednacine I nacnall grnfik funkcije y=/(x) 4. Nekaje A=X+iY, gdje suX, Y kvadratne malriee i~'"\,,'-!. Akoje A-1:::,/J,
dokaza[i da je X y= YX, X2+ yi =1.
eX - J

B= lim [,/(a+x)(b-l- ,)

5. Dokazati jednakosl (\in E.N)

L -3" :~
k
~

3 211+ J
4
4 3"

5. Skicirati grafik funkcijc F=f(x)=ln---:----.

e"+ I

Zallm

odr~diti

dui.inuluka

te krive izme(l11 tacaka

A (0,/(0)), II (b,/(b)), b>o

Teoflja:

1. Dcfinisali lokalni ekstre01um (maksimum iIi minimum). F i D kritcrijum

Zd

Teorija: 1. a) Nacrtati grafik fllnkcije/(x)=21hx-1 te odredlll njcn izvod po ddinicljl

izvoda

ekstremum ako funkcija ima izvode dovoljno ve!ikog reda Prlmjer', Ispitati prirodu [ackc x=O za funkciju !(x)=ch x+cos,\
2. Zapisa!1 sistem od II linearnih jednacina sa 11 nepoznallil, ddcrn1llwntu Sistema i detenninantu nepozn:He X k (J..=f,II riD Kramero\'u tCOfelllU

b) Odrediti inverznll fllnkciju elate funkcijc i nacrtali grafik Ie funkcije. Zalilll. prema teorerni 0 izvodu inverzne funkcije, odrediti izvod te funkcije.

3, Defmisati skalarni proizvod i navesli osoblne Dokazali jednll od OSOhll13 4. Integrali tipa

2. Dcfinisati kosu asimplOIU. F i D krilerijum za kosu

asirnplOte funkcijeJ(x}=x

asimplOlU.

Odreditl

5VC

Fl. ~2;:t 1

fR (x, Vcx+d dx "/~x -~~:)

Izracunati

3. Rjesavanjc binomnejcclnacine F i D. Primjcr: z3+8i=0.

./J.mi,1983 L Ispi!ali! nacrtati graflk fLlnkcije

y=x~/(x+

4. Integracija trigonometrijskih funkcija.

If
-<-OSOI1l

Izracllnati povrsinu ravnc figure SIO je [a funkclja za[\ara sa

April, 1983
1. U tacki A (x,x 2 ) parabole y=Xl povllcena je normaJa na parabolu y=x 2 Odredili vc!iCinu povrsine P=f(x) sto je la normala isijcca na paraboli. NaCi lacku A za kOjll ta pov!"sina dostize ekstrcmnu vrijednost i ispitati prirodu

2. Odrediti po!uprecnik osDove i visinll uspravne kupe koja Ima ckstrernnu zapreminu ako JC pavrsina omotaca kupe kOnS!3ntna {spltal; prirodu ekstremuma.
3. Na prvom svodu cikloide x=a
(t~

sin I), y=a (1

~

cos t)

((J > 0),

ekstrernurna i velicinu ekslrcmne povrsine. 2. a) Ispitati i nacrtati krivlI C ;(Y_X)2=X 3. Kriva C i prava x= 1 grade krivolinijski trougao. IzraCllnat!: b) povrsinu tog trougla; c) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom tog trougla ako x-ose.

odrediti tacku M (x, y), tako da je luk GM

=5 GA, gdje Je 0 (0,01.

I~.

A (2i1a. 0)

4, DatesutackeA(I,I,ll,B(I,2,3),C(-I,,1,2) a) Odrediti tac-ku D koja Idi na pravoj x+)'+z=O,

x--2y+}:=O.

tako da je zapremina tetraedra ABeD jednaka I. h) Naci podnozje visine povucene iz D na straml ABC lc!raedra

5. IzrIlcunati:
b)

b) Odrediti oblast definisanosti, granicne vrijednosti u tacki prekida l x krajevima oblasti definisanosli i nacnall grafik funkcije y=.arctge /

na

../i,~ !
Teorija;

dx
--r-~--==:

c) Odrcditi Izvod funkcijefl nacrtati grafik funkcije y=I(x)

X\.iXl+2x-1

2. DefiIli~alj konveksnost i prevojnu tacku grafika funkcije. Naves!i kriterijume za konveksnost i prevojnu tacku i dokazati jcdan od kriterijuma,

3. F i D Moavrovu formulu. Zatim izraziti sin7 x kao l!flearnu kombinaciju sinusa i kosin usa viscslrukih uglova Ie izracunati
raVll1

1. Izvesti jednaciuu

i prave.

Jsin

dx.

b) Odrediti presjek ravoi i pravc. Diskusija. 2. a) Deflnisali granicIlU vrijednost funkcije u konacnoj i bcskonacnoj tacki.

4. <1) Defmlsati subdeterminantu i kofaktor determinanle n-tog reda.

b) Zapisati razvaj dderrninante !Hog reda po k-toj koloni

b) F i D teo rem noj tacki).

granicnoj vrijednosti zbira funkcije (u konacnoj i beskonac-

c) lzracunati
0

I
h=1

(likAjk

(gdjeje i=Gl,j=l,n)

3.

a)

F i D teoremu

smjeni pro01jenljive

odrec1enom integralu.

b) Izvesti formulu za racunanje povrsine kruZnog odsjecka.

Okrobar, 1983
L Date Sll funkcije y=e~I{l~2x),
y=4e~x~3eh.

4. Fonnullsati Rolo'Vu, Lagranzovu i Kosijcvu teorcmu i dokazati jednu od njih.

1~ Ispltati i nacrtali grarlk till funkcija;

Septembar, 1983.
1. Ispitati i nacrtati krivll zacianll jednacinom x + y3 +6x2=0.
3

i7.faCun3ti veliCinu povf1fme P (a) koja jc omcc1ena graflcima tih funkcija i pravom X""'Cl (>0), ispitati da Ii postoji lilIl Pta)
a~(

2. Dokazau da jt

" J[(x) clx =Jf (a .. x) dx aka je funkcijaj : [0, al~ R integrabilna

o
0

2. Odrediti sve rE Q, takve da jc /(x, r)= f "./l+~ dx e!crnentarna funkcija

Izn1cunalif(x,

na [O,a]. Zalim izracuuati

',J3 log2(1+\,/3tgx)dx.
o
Z5 -

~).
~:
koji zadovoljava jednaCinc (l) ; x;: =

3. Neka postoji vektor

1=0, izraCllnati determinantu

3. Ako kompleksan broj z zadovoljava uslov z -. z 0

h,

cxr=d

1~

,2

-1 z+ 1 x+(a+1)y+z=0,

r
"

Dokaza!i da je ~;~f+b~ ;",,0. dati geometrijsko znacenjc svake od jednaCina (l).

4. Odrediti aER, tako da {rj ravul (a+l)x+y+z=O,

4. Ispitati konvcrgcnciju nizova 17 12+23+ .. +n(I1+J)

X_=I1-/{,!7 (/1-1)/,

Yn=-'-~~~~~--~~-

x+y+(a+l)z=O proJaze krozjednu pravu. Za koje a se sve tri ravlli poklapaju'l 5. Zuajub daje P(2-iJ.])=O, gdjeje P(x)=x'
primitivne fuukcije polinoma P (x).

nJ

4x3 +Sx2 _4x+7, odrediti sve

5. Data je kriva x=asint(2--sin1r), y=acoslsin 2 t, a>O. Odredili jednaCine tangel~t{.' i llotllWie Ie krive poyucene u tacki M(x(a), y(u)), aE[O, 211:). Zalirn pokazati da je uuzina odsjecka norma!c izmcdu koordinatnih osa konstanlna

Teorija:

Tcorija:

1. a) Definisati Jijevu i desnu graIlicnu vrijednosl funkcije i granicnu vrijednos{ u

beskonacnosti.

1. a) Dcfullsati neprekidnos{ funkcijc. b) Odrediti ob!ast dcfinisanosti i nacrtali grafik funkcijc y=r1/1.,1
407

406

c) Oa II se data fllnkcija moze lako definlsa!i da neprekidna? d) NaCi izvod dale funkcije.

lackl prckJda buck

C ' t' 2. a) Dc!lnlSCllp oJ'am krlvine krive u ravni' odrediti kri,\'inll krive y=/{x). ,'~, "~ " b) Odre d It I tac u \1 k()J'oJ' kr',v,'na kr'v"" -' II dosllze ekSlremum I I:-.pllall 'k , " ,,= prirodu tog eks!remum3.

2. a) Ookazali (VxER)(VnEZ(cisx)"=cisl/x.
b) lzraziti cos 7x kao funkciju ad sinx, cosx.

3. a) Definisati integralnu

SUIllU

i odredeni integral

b) F i D Njutn-Lajbnicovu fomlulu_

,) F j D LopitaJovll teoremu za slucaj koJicnika beskonacno mallh " 3. a ) Odrediti nblas! definlsanosti I cIlU YrIJC d os't_ U lackl x =] " desnu granl " ,.n ,_" b funkcije I(x) = In X In In x. Postojl Ii lijeva granlcna vrljcdn,,)SI flln!,.l.-lJc j II tackix=l? 4. Za
,{e

. 1 c) Da Ii vrijcdi iJ(x)dx=F(2)-F(O), gdJe Je {Ix)=---, o . (x - I)' zasto?

4. Deflnisati monotooosl i lokaloe ekslremume. Zatim navesli i dokazati knfcfIjum za monotonost ako funkcija ima prvi izvod.

run k 'C1JU
f(xldx

,((,,)=cos J 2x odreditl diferencija!

Tl

II

tacki

te :zracunatl

I
~/2

April, 1984
}(jill/Or,

1984

1. Ispitati i nacrta!i grafik funkcije

Y=f(x)""x2~"il

--x,

J. Odrediti polinoill P (x) sa naJ'stanjim koefiCljentom jcdnakim jedinici, koji iSPlll1java Lls]ove: djeJjiv je sa x+ 1, a podijcljen sa x i x- 2 daje ostatak 1 i 3
respeklivno. Ispilali i nacrtati grallk funkcije Y=P(x). Zatim odredjti povrsine SID je ta kriva zaklapa sa x-Osom. 2. Odredili aER za koje sistem jcdnacina

vcll(~inll

Ako je rnaxf(x) lokalni maksimum

te

maxf(x) funckije, izracunati !~~l~, (I-~_~,;~'/l'

Izracunati povfsinu ravne figure Slo je ta funkclja zak!apa sa kosom

2, Ncka

jcflx)~

+2x+5-",/;2_2x+5. lzracunati J;'-" lim f(x)

x-'
:0

2Xl-X2+X3--2x4=1, x l -2x1 +2x3 -x4 =a, ima rje,~elljc i odredjti to rjeSenje.

4x +x
j

-2

Xj

-4x4-=3
3. Izracuoati veJicinu ravne figure ogranicene krlvllll

3. Ispitati j nacrtati grafik funkcije y=(2'~x)e-llx. Odredi!i jednacinu tangente koja proJazi kroz koordinatni poee!ak_ 4. Izracunati integralc
,r2

2 ly-I)2 +x=O,

(y-I)'

+<+ 1=0
x~osc.

Ncka ta ravna figura rotira oko tijda. 4. Izracunati integrale:

lzracunatl zaprcminu tako naslalog

A=

2'+cos~dx,

2-sinx

B=

xlnx II+x2)idx

5. Izracunati veJiCinu manje povrsine SIO je zatvaraju krive 5 J+ l=O, y X Xl + yl =6. Zatim izracunati obim te povrsme i zapreminu tijela koje nastaje rotacijom Ie povrsine oko x-ose.

. ..-'-. 2' 1 "-I), b~13 " -I 4),~:~14,""+,"'l- I). Odredlti zakoJe -3, 5 DatlsLlvektoIlQ-("L k d r y . IDve sa ve kt OI!!TI a b I C . Za ta 0 . na ~---tI -' eno ( R) vektor a Latvara Jcdnake ug ",
t E .. to a veklor zatvara sa ravol odredenom ycklOnma b I c. ugad?s g., Zatlrn odre It! zaprcmm 11 , J'ednu stram! i visinu lelracora konstruisanog nad tim vektorima.

Teorija:

odr~d!tl

1. a) Oorediti rastojanje-, tacke MD(r D od prave (0) povueene- hoz tacku P(rd )
paraielno vektorl! a.
b) Zahtjev pod a) realizirati pose bUD za Mil, _. I, I), P (I, _ 2,0), -, ~ (2, I, I) a

ry

Teorija:

1. Definisati monotonost i konveksnost funkcije.

Formulisati kriterijume za monotonos! i konv(;ksnos\ i dokazati je-dan od njih

408

2. Zapisati sislem od n liuearnih jcdnacina sa m nepoznatjh, matrlCl1 j proslrcnu

Sepcembar, 1984

IIla[fJCU log sis/cIlIa Ie formulisati Kroneker-Kape!ijevu icorcmu.

3. NacrtalJ grafik funkcije Y=SHlX+COS't, [e po definic.iji izvoda odrcdili izvod funkcije.

te

1. lzracunat: i!ltegraJe
A=

4. DefUlJSatJ ci/indriCIJu povrsinu i izvesli njcnu jednacinu. Juni,1984,

1. Odrcdltl kornp!eksne brojeve
x

Jsinlnxdx,
I

'"

za kojc je

(~~~~_)2 12-1

13ngente fla \

. ""' I'lc"karnakrivc v:"_4x_v+'J=Oipravc v_x_l=Opcwucenesu L) pres.Jccl1nn < _. , _.' ". r: t) krivu Odrcdlll novrslllu I OblOl taka nasI ale la\nC llgure
I'

rcalan broj.
3. {spltatl
I t-'

<',ecizno nacrtali grafik funkcijc y=f():)""

1. Luk hive y=-'"--- izrncJu !acke maksirnuma i bliz.e prcvojne !acke rotira oko x2+ 1 x-osc. Odrcdi{j zaprcrninll tako nas!alog lijela

j -~:,t'-,
A

'"ln x - 21nl x

(Lc
lil

Izracuml.!! velicinu povrsine izmec1u Ie krive i njcne x> I.

40 Rijditi i prodisku!O\lati rjdenjc jednacine

hOI

Ilontalne aSlmp!otc

3. Ispilali i naerta!l graflk funkcijc Y={3 .. _x)e'/(1-,r J.

4. U tacki x=O odredili jednacinu langcntc i norrnalc hive eY+xy= 1. !spilaii kOi1vcksoOSI km'c u tacki x=O 5. a) Napisati jednacinu prave p koja prolazi kraz lacke presjeka ravni sa pravama:
"'>-

;(f +j+ k)=2

Ci T :XD=(D
< ,

b: r =2i +j +3k +v (i - j - 2k). Zatim odrediti tacku A koja je od svih tacaka prave p najbliza koordinatnom pocetku,

-t

'"

-~

-t?

----->

. I . kad s,sten' inn bcskonacno rnnog.o rjeScnja odrediti ono rjeSenje za I" tk 1) S HeaJU < koje tatka M (x,y,z) ima ekstre!Jll1u udalJcnost ad kuorc.lI1atnog, poce a lspitati prirodu tog ckstremullla.

5.
Tcorija: L a) Dokazati:
(Vn,

rENo)

,,) " (\r + (r+l ) = ("+1) r+!

, " l.f eltpsu ~~,,+~,~= 1 upisan je pravougaonik, taka da su ., f "), 'k' Odred!ti ona) pravougaofl!k koj! 0$31113 pra vougaon! a, ' ispitati pr'lrodu tog ekstremul11a
L

1l1U
'Inn

I straniee parale ne

ekstrernan obim

fonnirati

Paskalov
Tcorija:
1. a)

trougao do 7 reda,

b) F j D billo1J1flU formulu c) Izraziti sin 7 x kao linearnu kombinaciju sinusa. i kosinusa vise.'Hfukih uglova tc iUllcunati Ssin"! x dx.

F i D teoremu 0 broju e b) Bez primjene Lopitalova pravila izracunati

:i~:~ (cos xf'P

2. a) Dcfluisati skalarni i vektarskl proizvod vektora.

b) Neka je a= (I, 2, 3). b = (0, I, - 2), c = (- I, I, 0)

Izr3cunati zapremiuu tetracdra konstruisanog !lad vektorima orijentacije trijedar (;,
~
(1,

-)

-4

-4

"

h, c. Koje je

2. a) F i D Lagranzo v leOfern 0 srednjoj vrijcdnosti I L ' t e ne ',', bl Na [0, b, gCJcJe (J-X, b=x-t-h , odredlli ~=l;(x, I) IZ agranzove eor r I J za funkciju f(x)= ,/~. Zalirn odrediti ~i~~~,
3. F i D teorem
0

b, ~)?

diferenciranju integrala po gornjoj granici IzraCllnati (V (0) ako etg1dr

3. a) Deflnisati konveksnost i prevojnu tacku.

lnco,~

b) F i D krilerijum za prevojnu tacku.

Odred,ti oblast der.nisanosti i
SYC

jc\'f'(X)=
In{!

+"o,x)

asimptote funkcije

y=x J2x-l.

4. a) Definisati operaciju mnozenja matrica, navcsti osobinc operacije i dokazat'!

x+1

bar jcdnu osobinu

410

411

b) Definisati rang matrice Ie odrediti

JIi!1i,

1985

rang

(~

1 0
2
3

1)
Oktoha,., 1984_

t 1 a na s feri Odrediti sve ravni koje su norrnalne na simctra 1II d rugog 0 k -tan, , 1. _~ + / + r _ 4x + 6y- 22 _ 2 = 0 isijecaju kruinicu povrsille 4n: Odrediti meou..

sobllo rastojanje tih ravlli.

2. Rijditi po nepoznatoj matrici X rnatri6nu jeJnacinu

(A-J)X(A+I)d-A', 1 ?
gdjeje
(00)

1. InaCUnJli Inlegralc
A~

,
c=

A~(~ 2-7).
1 1 2
."

'

dx ----.

1+

Icosxl'

J(~~a'~:~;-=';l ,
.

3.

a) Izraziti sin 6 x kao linearnu kornbinaciju vj.~estrukih uglovCl od x te izracunati

2. Dale su ravni: a:x+2y-z-).::::O;

fJ:x-j'+2z-2=0

A=

J
.- ,,/1

sin 6 xdx.

a) Odrediti lacke na OS] ()z koje su jednako udaJjene od ravoi a I /l b) Izracunali povrsinu trougla MAE gdjeje M rjdenje zadatka pod a) za z>O, A i B Sl! podnozja normala povucenih iz M na ravni c( i p respcktivno.
J. Odredirj rang mat rice

b) Izracunati

B~

J--~u
-In

o arc sin el :<.

---dx

J2

A~ (~

1
II

-I
ItJ

.- 6

~), 1,

4. a) Ispitati i nacrtatl grafik funkclJc Y=_-x-''-

QER

..

In!xl+ 1

b) Luk

Ie

krive, pozitivna poluosa Ox i prava

(l,

X={l

( I)
\a>';

ogranlcav3Jll

_.

a) Za ana a za koje rang A ima najmanju vrijcdnost, odrediti rje.senje jcdnacinc AX =0, gdje je 0, nula vekroJ". 5.

ravoi povrsine P. Odredill

tako da.ie P=4

i;rl~~:;~~ti povrSi~ll

'."

. ravnu firuru omcdenu krivim x=O, y=arcsinx, Y=inccos x te figure i zaprernine VI> Tl2 ujela koje I1:::lsraje rotacijorn tc

4. Ispitali i nacrtati graflk funkclje

5. Izracunali obirn i povrSinu ravoe figure omedenc krivim yl ,,",x 3 ,
y2+x~2=O

figure oko x~ose i y~ose, respektivno.

Teorija:

1. a) F
Teorija:

D teoremu

smjeni promjenUive
~_

odredenom integralu.

".Jill

b) Izracnnati
1. F j D tcorem
0

egzistenciji inverznc matriee.

-,

f ,

vx2-al dx

(a>fi)

2. F i D teorem 0 smjeni promjenljive u neodredenom integraJu.

3. Definisati diferencijal i diferencijal n-tog reda. Za funkciju ((x) ~e -'cos' (3x + I) odredi!i d'J(x) u tacki x ~ O.
4. Definisati nesvojstvcni integral te izracunati: o j dx A- - (a>O), B~ xlnxdx. ~ x2~al

2. a) Fommlisati princip indukcije. .. d k f (A A .A.)-J=A;l b) Koristeci princip ind U k 'C1JC, 0 a~a I. I 2" su AI> A l , .,., All regularne matnce lstOg reda.

3. F i D Kosijevu teoreI)1u.
4. Obrazloziti u tenninologiji ,,-5" tvrdnje:
lim 9
n .. ro

(x)~

- Xl.

lml h(x)=O'J,

lim bn =

... 00.

412

Septembar, 1985.
1. a) Odrediti a>O, (aka da kriva y=ax 1 iS1J'eca na krugu x'+J"-11 k .' d u OVe CIJC 5U ,"uzmc t_l razmJen _J. 2. Za taka odredeno a odrediti odnos izrnedu povIslHa kOJe la knva JSljeca na krugu.
v' , -

]"

a) Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=x 2 ln 1 x.

b) Izracunati povrsinu ogranicenc figure sto je ta kriva zatvafa sa X-Osorn. c) Aproksimirati funkciju Tajiorovim polinomorn trcecg stepena i procijenitl

b) IzraCuIlatj obim manje povrsinc

2. a) Ispl!ati da Ji jc PUllllorn
IF;-)

gresku aproksimaciie za x E ['~,.,

.
3. Data je kriva y=e- 1 -", xf:;O, =x-!-l, _., 1 ~x<O,

10 10.

~-J

P {X)=nx";-] --- (l -t-'l1p)x n + il,-I.)(x"-l

+ x"' + .. +x)p
-

djelJ! v sa x 2 -- (p + 1) x

+P

b) Rijesili jednacinu Jl 2 (x)=()

a) Rijesili jednaCinu F (x)=~"

=0, x< 1. Izracunati povrsinu raYne figure sto je ta kriva zatvara sa x-osom, zaprermntl povrsinu lijela koje oastaje rotacijam tc hive aka x-osc

12
4. Dati Sl! vcktori taka da je
~ ~ ~ ~

b) Izracul1a! i lim F(x)

4. Odrediti konstante Q j b, taka Ja funkcija/(x)=sin l x/(a~bcosx) ima ekstremum u tacki (ITj3, 1/4). Za tako nadcno a i b ispitati i naenali graflk funkcije

~;=(O,
~
-t

2t, fl, 6=(2, 2, 1),

1

~=(_I

' .." 2, ~ 1). Odrediti vcktor ;:, 5. Izracunati

axb=cxr

axc=bxr.
~:,t

5. izracunati integra Ie : A

= S sin x sin 3x dx,

Teorija:
1. a)

B_ fare tgx ,--~-.dx (I +x')' ' o

Teonja:
1. a) Definisati funkciju, billarnu opcraciju, grupu i polje bEQ] polje u odnosu na operacije b) Provjeriti da l! je skup S= {il-l-b \. /i sabiranje i mnozenje brojeva.

la,

b)

tacke x = 1

Fornl~l~sati Tajlorovu teorernu sa ostatkom O~rcJltl Tajlorov polinom n-tog stepena i

u Lagranzovom obliku_ ostatak za f(x)=e= u k I' ,

1. a) Definisati sloienu funkciju_ F i 0 teoremc

izvodu slozene funkcije

'

0 JIll

b) Bez koristenja izvoda naertati gra fik elementarne funkeije )' = arc tg ( I + Zatim odrediti izvod i diferencijal te funkcije u taCki x 3. a) Definisati konusnu povrsinu i odrediti njenu jednacinu
b) Isto za konus sa vrhom u 0 (0, 0, 0) sa direktrisorn x 2 --t
x+y+z~R,
y2

~)

2. Odredj(i vcktorski, simct~'icni i parametarski oblik jednaCine prave kroz lack A (I, I, I), B (- 2, 3, 2) 1 lzracunatl rastojanje tacke T( ... _ 1, ~ 1, 5) ad te prave~ p 3"K isa li sistcm ~d n linearnih algebarskih jednacillJ sa p nepoznatih. F i D Zc<1 fone kcr-KapelIJcvu tcoremu.

= -

+r = 2R

2,

(R>O).

4. a) F j D tcoreme a duZinl tuka kriveI:[a, b]---+R. b) Definisati krivillll i !zvesti formulu za krivinu hive y=I(x:).

OklObar, 1986,
1. Odrr-diti (-entar i poillprecnik kruznicc

.lamlar, 1986
1, a) Ispitati i nacrtati grarik krive x 3 _3x 2 +x/+y2=O
Odrediti posebuo
}'+

x' + y' + z' - 8x - 14y+ 2z + 30~ 0, PovuCi ravan nonnalnu oa datoj ravni koja na dat . ~ ., ,., k" . poluprecnika. OJ s en ISlJcca rUZlllCU Istog
414

3x+ y- z- 9 ~O,

(y;;:;O) (0) i y' __ (0) b) lzracunati zapreminu tijela koje nastaje ro!acijom oko x-ose zatvoreoe figure ogranicene y-osom, datom krivom i krivom Xl -I- yl - 2x - 3 = O.
415

2.

2)

Dokazati da
J'l=X 1 +Xl

511

linearne /.Orme < 3. Ispitati da Ii su konvcrgcntnl Iii divergentni nizovi

b)' Od ' j' . J ! III IncarOll zavlsnos! ret HI a lako da' . _ . ca I' ' .. ~. . sJ.s!e m jcdnacilla /' 7

-2xJ -2x +x . 4 5, }2 = 2x J - X + X + 2 . YJ=x1+4xl-7X -8 "2 .] --"'.:4+X'), 3 X 4 +2x5 , y =2x +2 . __ linearno zavisne 1 odrccfr" I" 4 J _ Xl )(3+3x4+X5
. JC( oaClOa
[! -

a" =

Z!;1 (zr;+! -- Z/;;~~l ),

.) gasan, pa rljes!!] laJ SISleln .

SU

j'

I =",. Y2=a, Y3"",6,

J'4

=I

bude

3. Neb

1 1_.1 1_ 1 IiVd::.] ... "' . ' ' . Dokazalidajcz=~~~_v. CISlo llllagmaran.

u,
VEe

!akvi da Jc.
l-llV

_.

4. izracunati nesvojstveni integra!

1J

f' JL-~-~dX.
I-x
- I

4. Dokazali daje

0 411 + 1 _

d" I" je jlvo sa 30 za svako a,

E A'.

5. Jzracllnali iOlcgralc

5. Neka je aER. Diskutovall i rijesitJ sislem jednacina

x+y-az=a,

x+oy-z=J,

ax~)'-z:;o:a

za raznc vrijednosti parametra a.

Teorija:

Ttorija:
1. a) Dcfinisati funkciju X'-"C05X. Nacrtati grafik funkcije y~'::3cosx-l Prema definiciji izvoda odred!li izvod Ie funkcije. b) Odrediti invcrznu funkciju jednc rcst:-ikcije date funkcije I kOflSICCI Icorem 0 inodu inverzne funkcijc, odrediti njen izvod
2. a) Definisati granicnu vrijednos( i neprekidnosl funkcije
I

1. Navesli De Morganovc forlllul~ , forrnu1i.l za skupovc j ' 1 f t : Zd slldovc I skupovc I dokaz::)tl .I'cdnll ,",I
Je( rlU ormulu za SlJdo\'e
de

2. DC,finisali

lerminologiji ,,-0'"
'v

a) granicnu vrijednos/ i beskona" . beskonacnoj tacki; cnu glanlcnu vrijednosl funkcije u konacnoj
b) neprekidnost funkcije.

b) Data jc funkcija f (x)

= ""--.--~~----,:-, (] E R Odredill svc Ii c R za

a+l~c
!"

a+2e-1.,

k~Jj(:'

fUDke!-

3. F

0 (eorcme 0 brojll e.

ja ima prekid prvc, druge vrste iIi otklonjiv prekid c) U slucaju kao funkcija ima prekid drugc vrste, nacnall njen grafik, 3. a) Dcfinisati integralnu
SUJnU

4. Definisa!i Operaclj"e sab' ',' ", '. , 1ranJ3 I mnozenJ3 mal' Z opCraClja I dokazati po jednu osol - ' , . nca. ,aWn navesti osobine !ib )JflLJ za sablranje i mno2cnje matrica.

i odreoeni integral.

b) Navesti II terminologiji yom smislu.

"E~

8" uslov da je funkcija 1l11cgrabilna u Rimano~.

I,

NekajeJ(x)~4
-

f J+;;r;
sin t dt
~Il

Fcbrllar, 1986.

4. a) fzvesti rame oblike jednacine prave i odreditl rastojanje tacke A (ro) ad prave. b) Zahtjev iz a) rijesiti za pravll koja prolazi bo? tacke T{~ 1, I, 0), S(~2, 0, I)iA(-1,5,2).
S. a) Dcfinisati konveksnost funkcije F i D teoremu 0 dovoljnirn uslo\ ima za konveksnost ako funkclja im8 drug! izvod.

Ispitati i nacrtalj grafik f

un elJe

Y~flx)

2. Dar je poJinom P .
"W' _

I" Dokazati da 'e p '" ~ x 20 J 2N (x) dJe!JJvo sa P (x). 1 RIJes!t! JednaCinu P4 (x)==O,
416

In(x)=(x+a+b)2n~J

lnl!

- a

n~

'j

b2n t

'

LlTERATURA

lkrllHll, G. N., ZborniA tadal po kurSIi m.aUmalil(Jkogo analiN. Moskra, 1962. Hlafluh, D., Vila ma/emarika I i II diD, TdmiUa knjiga Zagreb. 196), 1965. i 1969. Borwn, A., Duko;'ic N. i o5!aJi (pod rtdakcijom Deyide V.). Rijdtni zaMel il vu,. mal(malik,. 5 kratkim repetitodjem definicijt i leorema, IV. Ill, Sl::olska lnjiga Zagrcb, 1975. Bratkovic, M., Maunwlika I, IV. 1, III III, Svjctlost Sarajevo. 1986 Cuberbilcr, 0, N ... Zadati I upralrknia po olUllilicesloj f}wmelrii, Moskva, 1962 Cvijenovic, M., Comic I., i aSIa!;, Zbirl4! rdoli}, raja/aka it mal .. malik .. I, Na!Jcna Knjiga Ikograd, 1964 D;!f1ko, P L. Popov A. G. i Kok..-nikovlI. T" ViJaja malorwlikn I' upra!runiah i radala/', iV.!.
InD. DClniciovit, B. P., Zbornlk zadat I uprafn .. nii po rna!(matict'sMntU analill<, Mo~kva, 1962. Dcvidc, Y., Rijde:ni tadacl II vUe malt'matlk;( $ kratkim r(~tironj(m dt'finidja i Irorrma, sv. I i II, Skolsb knjiga Zagreb, 1972. i 1973 , Zad<!c/ II upsrrohnt algt'bre, Nauen! I:njiga Ikograd. 1963. Djubjuk, P. E., Kruci:.ovic G. 1. i ostnli, Zbonllk zadac po btrsl rUtj ma/tmarlkl, Mod:va, 196) Flillcngolc, G. M., KurJ dijutneJaiMllo I Jnlt'uraJr.ogo IJeiJ/tnija, T. I i 2, Mo~\:.ya, 1966. Klelni}:, D. V., Zbornik zadac po arwlitiltskoj Qtomtlrli, Mosha. 1963 Kosmajac, M. i Lekovjt K., LJnl!arna a/{llbra j analiriCka (Jl!om({rija - titrnl!l1/i {(orijt 5a zbirkom ll.da(ab, Univcrl.i!e!ska rijec Titograd, 1975. Kudrjavcev. L. D., Kutasov A. D. j osta!i, Sbornik ladaC po rnoltmatict'skom'l analiw I i II, Moskva. 1984. i 1986 Kllli5ic, M., Zbirka rijdalil! ladataka il mattmalikt I - neod~dcni inlegral, Sv)<:tlost Saraj~vo, 1978. Kur~pa, D., Teorija $kupotla, Skolsl.:a \:;ojtga Zagreb, 195\. Kurepa, S., Maumatitka aMlira 'Yo I i If, TehDith kDjiga Zagnb, 1981. i 1984. LjaSko, L 1., Boajrcuk A. K. i osla!!: MatematQlsHi onali! I dio, Kiev, 1983. Marjaaol(ic, 1vI., Matenwritka otUJ!iza I, Nautna hljiga Beograd, 1983. Mdl<lik)\'ic, D., Janie R. R.: Elementi TtJatematit~ ana/ire I, NauCrl3. bjiga I, 1978. f.,lilrinovic, D. S.., Zbirka .zadataka it maumacike, Znanje Beograd, 1954. *$~ ,Zbornik TtJiltematflkih problemaIi II, Nautna hjiga, 1958. j 1960. , Matematlka II ooliku ltu:codilu lbiru raJaraka sa rjeJenjima, I i II, GradeYlnska knj!ga Beograd, 1972. Matriu i dtrermlnal!ll!, fuwi Zbornik zadnraka i probltnta, Nautna knjiga Beograd, 1972. Mi(rinovic. D. $ ... (~fadn.ik P. S. Vasic): AMlitilu nl!jednakosli, Gndevinsra \::njiga Beograd, 1970. l',jininovic, D. S., Mihai\ovic D. i Vasil' P. M . f.j~arna o/gtbra, {XIlil'1Omi i anafilitka {leomt'trija, Gradevinsl.:a knjiga Beograd, 1983. Milrinovic, D. S., Kcl':kit I. D., Algebra, zbirka probkma, Nauena rnjiga Ikograd, 1969. lvlitri:wvic, D. S. i Dokovic, D. L., Poiinomi j i7'"j/rice, IzdavaCl:o-infoonari',ni ccn!ar s(udcnala lkograd, 1975. Nuil', N., Zbirka zadataka iz ma(emarike I, MaJinski fakultet Beograd, 198}, Proskurjakov, 1. V., Zbornik zaJat po lill~jnoj a/gebrt, Moskva, 19&.1. Ukamlic, 1\-1., i }.filicic, P., Zbirka radaraka It vi1( maUfruHik.e: /, Naucna l::njiga lkograd, 1976. Vasil', P. M., Janie;' R. R. i oSlal;, Mattmarilki prirJJcnik In wJ..mic(nj<' sri'dl!jdkolaca i prij~mfll jrpi/( na laku/wima, Gradevinska knjiga lkograd, 1983.
Mo~kva.

9. iO II "

IJ

14
15.
16

17. 18. 19. 20. 21. 11. 23.

2~.

25.

7.6.

n
28. 7:-(

30 J1 32 D.

419

Akbra 1: pn!eul i modol;, !inrp,rna algchr8 Algebra Ii: op~lc algc:barsl:e stru\o:tu[c, lcorija polja, glgehuslc .i-cdllat.inc

dr MiloJ Tomif:

Malcrnarih-Ji[c~ncijalne

jcdnaEmc, inlegrali, fl)nkc~ic kompkhnc pro-

m.knljivc Marernalil:;a-Jctcrminl['J!C, SiSlcmi linturnih jdn1.1cinR, elcmrn i v:klonl:r algcbre j IinaJilitl:c geomeHijc

1'1r MuJlilmd 8ratkouie: mr MuJumd Brllnouie:

dr Miloj Tomie;
dr V Peri':, dr M. Tomie:
p"ri~,

Malcmaril:a-<!ifcrro("ijaini ratun (unI:6j( }ednc r(omj<:nlji\,'~

Malcmatii:a-inrcgralni ratun fllnlcijc jcdnc promjnljivc, funl::rijc dvijc

promjcnljive Difcrcncijalnc jedllliCine Zbirh rijdcnih zadalaka iz malcmRril:c II, I'csh I: cldr.rencijalnt jednatine Zbirl:a rijdcnih liIdatala iz malcl1llltiLe!l, svcsb II: Difcfcncijalna geomctrija, viks/nll:i, linij\ki i [X>vriin~ki infq;rnli, ,'d:torsl:a atlllJiz.a Zbirl:a rijcknih zadalai:a iz malcma\jke

dr V

J. H

Tomi;

P. Karacli::
th V. p"ri(-, de At ramie,
P. KaraCie;

n,

sv~ka

Iff;

Funlcije l.:ompJcbnc promjcn!jivc, rcciovi, Lar!1UOV~. (rum(cm:o.ciji! Zbirb rijc.knih zacata\.:;!. iz Jll~tcl1latjLc f: ocodf'tdcni integra! Difercncijailli ra~un runlcija dvijc i vik rromjcnljivih -torija tconjc i mctodit\.:c zbirlc 7.:JdalaL! sa rjdcnjima Odredcni i viksfrul.:i integrali zbirlc :t.adatab sa Ijdcnjima
\l

M. Ku/ilie;
mr I-l. Fad:ic, mr V. [)rayr!tVIC:
IIIr

obllku l<:pCli-

V. Dragi/:cn'C', mr If. Faktic;

,\{r

u obJilu rcpdi!orija tcorije

i mcwdickc

R. J:i:>.l:orit., Z. Stupilr:

1-1 Fa(kic,

Zbirka ladatal:a iz matcrnalike sa rjclcnjima, t~p(Jtatrl8. i n>7.!lJUHima (malematiCLa log:ila i ~Lupovi, algc:ban:l~ .!ruktuIT brojtVil: idnil,'inc i oejcdnatinc, p,')linomi, <irirmc!itb 'I gt"omcrrij,1:i niz)

t. Ljub(wi!, A, BoJnjak'
A. 8oJnjd,

Zbirla rijdcnih udataJ.:a i1 malcm;II!\.:C za e:l:ooomis(c, I dio Zbiri:a rijeknih udalal:a iz mal ems tile za ekonomirli:, II dio

C. Ljubodc:

420