NBLG 27

Ankara niversitesi Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl Blteni Kasm 2003 Say:27

Internette Bilgi Eriim ve Bilgi Eriim Kaynaklar*

Oya Grdal**

Bilgi Eriim Sreci Kaydedilmi bilgiye seici bir biimde bavurarak bir bilgi merkezinde ya da baka bir bilgi eriim sisteminde bulunan belgelere ve/veya belgelerin iindeki bilgiye eriimdir. Bilgi Eriim Sistemi Bilgiye seici biimde erimek zere biraraya gelen, bilgi ile ona gereksinim duyan birey arasndaki bilgi ak srecinin kesintisiz biimde oluumunu mmkn klan, aralarnda etkileim ve uyumluluk bulunan paralardan olumu btndr.

Internet ve Webin Temelleri

Internet, alarn adr. Web, Internet uygulama aralarndan biridir. Bugn Internet zerinde 300 milyondan fazla web sitesi bulunmaktadr. Yaklak 1 milyar=1000 milyon URLs Yaklak 10 terabyte=10.000 gigabyte metin hacmi

Tarama lkeleri
Tarama arac olarak kullanlan bilgi eriim sistemlerinin sunduu olanaklar birbirinden farkldr. Bilgi eriim sistemleri (BES) kendi veritabanlarna sahiptir. BES, kendi veritabanlarnn tarama yntemini ve/veya bilgi eriim modelini ierir. BES, tarama sonularn kendi veritabanlarndaki snflama yntemine gre verir. BES, tarama sonularnn ierik asndan sunumunu da belirledikleri biimde gerekletirir. Internet kanalyla hizmet sunan hibir BES, Internetteki tm web sitelerini belirleyemez.

Tarama Teknikleri
Tarama istekleri mmkn olduunca spesifik (zelletirilmi) halde sunulmaldr. rnein: Bilgi Eriim Sistemleri Bilgi Eriim deil + areti ya da and balac stei/soruyu rafine etmek (szmek) iin rnek: +Bilgi Eriim +Geribildirim - areti ya da not, and/but not stei rafine etmede, ierie alnmas istenmeyen terimler iin kullanlr rnek: Bilgi Eriim Bilgi Eriim Teknikleri

23 Mays 2003, Ankara niversitesi 100. Yl Salonunda gerekleen seminer notlar. Yrd. Do. Dr. Oya Grdal, Ankara niversitesi DTCF Bilgi ve Belge Ynetimi Blm retim yesidir ; e-posta: ogurdal@humanity.ankara.edu.tr
**

or balac Aranmas istenen ya da istenmeyen her anahtar kelimeyi, birbirinden bamsz olarak tek tek eer rnek: Bilgi Eriim Sistemleri OR Geribildirim Tamlama/Deyim (Phrase) stekte/sorunun tanmlanmasnda deyim/tamlama halinde tanmlama yaplmas isteniyorsa kullanlr; aranmas istenen terim iareti ierisinde belirtilir rnek: Bilgi Eriim Sistemleri Kombinasyonlar stein daha st dzeyde rafine edilmesi ve en uygun kaytlara eriilmesi isteniyorsa sz konusu tekniklerin hepsi kullanlarak soru tanmlanabilir rnek: +Bilgi Eriim Sistemleri+Teknikler +Kullanc Gereksinimleri (Geribildirim OR Feedback) Daha etkili taramalar yaplmak isteniyorsa, sistemin dayand veritabannn zelliklerine gre yazar, terim, yl, dil, materyal tr ve format, corafi snrlama vd. istekler birbiri ile kombine edilebilir.

Internet/Web Tarama Aralarnn Trleri

Directory Searches (Kategorik Dizin Taramalar) Search Engines (Tarama Motorlar) MetaSearches (Hem kelime tabanl; Metatag; ayn anda birden ok tarama motorunun kullanmn olanakl klan)

Kategorik Dizinler Web sitelerinin mantki biimde dzenlendii web siteleri; Hiyerarik yaklamda listelere ynlendirme yaparlar. rnekler: Yahoo! (http://www.yahoo.com/) Snap (http://www.snap.com/) LookSmart (http://www.looksmart.com/) Tarama Motorlar Dokmanlar kelime tabanl tarayan web siteleri. Tarama motorlar milyonlarca web sitelerindeki web sayfalarnn metnini taramaktadr. rnekler: Alta Vista (http://www.altavista.com/) HotBot (http://www.hotbot.com/) Infoseek (http://www.infoseek.com/) MetaSearches stenilen tarama sonularn elde etmek zere tarama motorlarn kombine edilmi halde sunan web siteleri rnek: DogPile (http://www.dogpile.com/)

Oddball Tarama Aralar

Sz edilen trlerin herhangi biri ierisine girmeyen baka tarama motorlar da bulunmaktadr. Kategorize etmek g olmakla birlikte ok kullanldr.

rnekler: The Mining Company (http://www.miningco.com/) Ask Jeeves (http://www.askjeeves.com/)

Internet/Web Temel Tarama Aralar

Katogorik Dizinler Yahoo! (http://www.yahoo.com/) Yahoo, kategorik dizin nitelikli tarama aracdr. 14 temel kategori altnda yzbinlerce web sistesi organize edilmitir. Yahoonun ayrca, yerel ve dnya apl Yahoo versiyonlarndan haritalar, hava durumu ve spor aktivitelerine kadar ek hizmetleri bulunmaktadr. AltaVista (http://www.altavista.com/) AltaVista, World Wide Webte dokmanlar bulmamza yardmc olur. Veritabannda bulunan tm web sayfalarnn listesini, anahtar kelimeler, tamlama ya da soru olarak belirlediimiz istekler uyarnca sunar. DogPile (http://www.dogpile.com/) DogPile, Soru/isteimize yant verecek tarama srecinin en st dzeyde yaanmasn salar. DogPile destekleyen 28 farkl tarama arac bulunmaktadr. Soruyu bir kez tanmlama yolu ile farkl aralarn veritabanlarndaki web sayfalarna eriim olanakl klnr. Tarama Motorlar HotBot (http://www.hotbot.com/) HotBot, 110 milyondan fazla web dokmannn tam metin (fulltext) taramasn sunar. GoTo.com (http://www.goto.com/) GoTo, kendi web sitelerinin taranmasn isteyen birey ya da kurululara webte kendi sayfalarna eriilmesini olanakl klar; ayrcalk tannmas isteniyorsa, deme karlnda, listenin banda da ilgili web sitesinin grnmesini salar. Ask Jeeves (http://www.askjeeves.com/) ngilizce tanmlanm sorularn yantn vermeye alr; ayrca dier tarama aralarnn da kk bir meta-searchdr. EuroSeek (http://www.euroseek.com/) Avrupadaki web sitelerinin taranmasn olanakl klar. Corafi alan ya da dokman dili snrlamalarna izin verir. Google! (http://www.google.com/) Google, webte 1 milyardan fazla hyperlinkleri matemetiksel analiz ve hesaplamaya dayal biimde sistematize eder; bu sayede mmkn olduunca istee uygun sonular getirir, istenmeyen srfleri yapmak zorunda kalmazsnz. Feeling luck kendimi ansl hissediyorum butonunu kullanarak da dokmanlarn iindeki en uygun olanna eriim olanakldr.

Dier Trdeki Internet/Web Tarama Aralar

The Mining Company (http://www.miningco.com/) Sistem, istee uygun guide yol.gstericilere sahiptir. Web sitelerini deerlendirme yazlar, makaleler ve tartma listelerine eriim olanakldr. Find-It.net (http://www.find-it.net/) Soruisteimizi ileterek sistemde bulunan bilgi eriim uzmanndan destek almamz ve ondan tarama sonularn istememiz olanakl; creti karlnda. Sonu Elektronik ortamda bilgi eriim sistemlerinin ve her sistemin sunduu bilgi eriim modelinin varlndan haberdar olmak gereklidir; bu ilke elektronik ortamda en st dzeyde bilgi eriim srecinin yaanmas iin kanlmazdr. Bu nedenle niversitemizin tm ktphanelerinde enformasyon okuryazarl eitiminin balatlmas nerilir. Enformasyon okuryazarl, enformasyonun bir gereksinim olduunun ayrdnda olmay, etkin biimde onun varln ve/veya yerini belirleyebilmeyi, ona eriimi, onu organize etmeyi ve kullanmadan

nce alnan enformasyonu deerlendirmeyi gerektirmektedir. Yaamboyu renme srecinde enformasyon okuryazar olan birey, enformasyon kaynaklarnn da daha etkin kullancsdr; bireysel ve i yaamna daha iyi hazrlanm yurttatr; alma yaamnda ve gnlk yaamda enformasyonu kendi yararna nasl kullanacan bilir. Enformasyon okuryazar birey, zetle, bir enformasyon toplumunda yaamboyu renmenin ne olduunu ya da yaamboyu nasl reneceini bilen bireydir. Internet/webte uygun bilgi kaytlarna eriim, bilgi eriim teknikleri bilinmiyorsa, gtr. Internette saatlerce ve zgrce dolaabilirsiniz ama aradnz bulmann garantisi yoktur. Internet ok nemli bir bilgi eriim kanaldr ancak unutulmamal ki bilimsel bilgi, hala nemli lde, geleneksel yntemlerle retilen bilimsel dergi, kitap vd. basl bilgi kaynaklarnda bulunmaktadr. Yine unutulmamaldr ki, bazen bir bilgi sorusunun yantn almak, (herhangi bir kavramn ierii ya da bir baka dildeki karl gibi) basl kaynaklar aracl ile ok daha ksa srelidir. Internetweb zerinde bulunan bilgi kaytlar, bilgi eriim sistemlerinin indeksleme politikalarndaki deiiklikler, sunucularndan (server) kaynaklanan sorunlar nedeniyle gnlk olarak bile deiebilmekte ve eriilememektedir. Bu dorultuda, tarama motorlarnda bilgi kayb deerlendirmelerinin yapld pekok aratrma bulunmaktadr. Bu durum gzard edilmemelidir. Elektronik ortamda bilgi eriim srecinin daha etkili ve zevkli biimde yaamak istiyorsak, sz edilen bilgi eriim tekniklerini kullanmann yansra aada listelenen yine webte sunulan eitli hizmetlerden yararlanmamz olanakldr.

Internet/Web Taramalar in Yararlanlabilecek Web Kaynaklarndan Bazlar

Switchboard (http://www.switchboard.com/) BigFoot (http://www.bigfoot.com/) Alta Vista (http://www.altavista.com/) Business or university web sites Quotations (http://www.columbia.edu/acis/bartleby/bartlett/) Conversions (http://www.sciencemadesimple/~science/conversion.html) Reverse Phone Directory (http://www.reversephonedirectory.com/) MedLine via PubMed (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/PubMed/) Find-A-Grave (http://www.find-a-grave.com/) Kelley Blue Book (http://www.kbb.com/) DejaNews (http://www.dejanews.com/) Filez (http://www.filez.com/) Searching the Web Tutorial (http://www.angelfire.com/in/virtuallibrarian/) Search Engine Watch (http://www.searchenginewatch.com/) Search Assistance Features (http://www.searchenginewatch.com/facts/assistance.html) Power Search Tips (http://www.searchenginewatch.com/facts/powersearch.html) Boolean Searching Tips (http://www.searchenginewatch.com/facts/boolean.html)

Ankara niversitesi adna sahibi: Genel Yayn Ynetmeni: Bask: YAYIN KURULU:

Prof. Dr. Nusret ARAS Do. Dr. Doan ATILGAN Ankara niversitesi Basmevi Selim KARAAA kagac@science.ankara.edu.tr Hsniye ELK hcelik@ankara.edu.tr Jlide ELK jcelik@ankara.edu.tr