Karadeniz Teknik niversitesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm Elektronik Lab.

OSLATRLER
1. n Bilgiler
1.1 Osilatr

Osilatrler DC g kaynandaki elektrik enerjisini AC elektrik enerjisine belirli bir frekansta harici sinyal uygulanmadan transfer edebilen devrelerdir. Bir devrede osilasyon salayabilmek iin devrede pozitif bir geribesleme olmas gerekmektedir. Pozitif Geri besleme ve osilasyon arasndaki iliki yledir: Geri besleme devresi Avf deeri; Avf = 1 / 1 + A Geri besleme devresinin 1 + A = 0 , (-A = 1) eklinde tasarlanmas durumunda Avf a yaklaacak ve devrede karaszla bal olarak osilasyon oluacaktr. Harici sinyal kayna olmamasna ramen (V = 0) , Vi grlt sebebiyle 0 olmamaktadr. Vi, amplifikatrde Vo = Av x Vi oluturmakta, sonu olarak geri besleme sonras Av = 1 olmaktadr. Av nin faz Vi faz ile ayn olmas durumunda, giri sinyali byyecektir ve osilasyon kendiliinden oluacaktr. Bu durumda, amplifikatrn ve network geri beslemesi toplam faz deiimi 0 veya 360 olacaktr. Vi deerinin bymesini salayan geri beslemeye pozitif geri besleme denilmektedir. Ksaca osilasyon oluturmak iin gereken artlar: Pozitif geri besleme devresi. Yeterli kazanca sahip amplifikatr A 1 artn salamaldr.

1.2

RC Faz-Deitirici Osilatr

Her bir RC blmnn 60 faz-deiimine sebep olmasndan dolay, -blml RC network 180 faz deiimi oluturur. Geri besleme a tarafndan oluturulan 180 faz fark, amplifikatr tarafndan oluturulan 180 faz fark ile beraber toplam 360 (-A) faz deiimi oluturacaktr. Yeterli kazancn salanmas durumunda, osilasyon retilecek ve devam salanacaktr. ekil 1 faz-geciktirmeli faz-deiim RC networkunu gstermektedir. Burada Vf ve Vo arasndaki faz deiiminin 1800 olduu frekansta osilasyon gerekleecektir. Bu frekans ise

fo =

6 bants ile bulunur. 2RC

ekil 1 RC faz deiim networku

RC networku zerindeki kuvvetlendirme katsaysise osilasyon frekans iin -1/29 kmaktadr. Bu nedenle devredeki kuvvetlendiricinin kazanc 29 olmal ve A=1 art salanmaldr.

ekil 2 RC Faz deiim osilatr

1.3

Wien-Kpr Osilatr

ekil 3de gsterilen devre diyagramnda, iki geri besleme network bulunmaktadr. R1C1 ve R2C2 pozitif geri besleme networku ile R2 ve R3 negatif geri besleme networklar. Negatif geri besleme devresi osilasyon frekansndan bamszdr, ancak negatif geri besleme miktar pozitif geri besleme miktarndan fazla olmamaldr ki A 1den k olmasn. k Devredeki pozitif geri besleme miktarnn negatif geri besleme miktarndan byk olmas durumunda devrede osilasyon oluacak ve osilasyon frekans;

fo =

1 2 R1C1R 2C 2

olacaktr.

R1=R2 ve C1=C2 olmasndan dolay fo = 1 2RC olacaktr.

R3 deeri ayarlanarak negatif geri besleme miktarnn deitirilmesi ile devrede osilasyon salanacaktr.

ekil 3 Wien-Kpr Osilatr

1.4

Hartley Osilatr

ekil 4de devre gsterilmitir. Geribesleme devresi L1 ve L2nin seri ve C nin bu elemanlara paralel balanmas ile elde edilir. Geri besleme network devresi toprak noktas L1 ve L2nin orta noktasnda bulunmaktadr ve Cc2 kapasitr (AC toprak) zerinden topraa balanmaktadr. Geri besleme gerilimi L1in iki terminalinden alnmaktadr. Amplifikatr tipik CE amplifikatr devresinden olumaktadr. Bu devrenin osilasyon frekans; fo = 1 2 LeqC

ifadesi ile hesaplanr. Burada Leq = L1 + L 2 + 2 M ve M : L2 aras kuplaj deerini gstermektedir.

ekil 4 Hartley Osilatr

1.5

Colpitts Osilatr

Devre ekil 5te gsterilmitir. Geri besleme networku LC osilasyon tank devresi ile beraber almaktadr, burada C1 ve C2 ortasndan topraa balanmtr. Osilasyon frekans fo = 1 2 LCeq ifades ile bulunur.

Burada Ceq = C1*C2 / (C1 + C2) dir. RFC (radyo frekans boucu) g kayna devresinde kolektre seri balanarak osilasyon esnasnda retilen sinyalin DC g kaynana (AC topraa) gidip kaybolmasnn engellenmesinde kullanlr. Devrede kullanlan amplifikatr tipik CE amplifikatrdr.

ekil 5 Colpitts Osilatr

1.6

Kristalli Osilatr

Kristalli osilatrlerde kristalin yksek Q faktr ve piezoelektrik etkisinden faydalanlr ve sabit frekansl osilasyon sinyali elde edilir. Kristale gerilim uygulanmas durumunda, kristalde mekanik bir stres olumakta ve titreim meydana gelmektedir. Bu titreim genileme ve almaya sebep olmaktadr. Kristaldeki titreim etkisiyle oluan alma ve genileme sebebiyle yzeyde AC gerilimi olumaktadr. AC gerilim frekans da kristaldeki vibrasyon frekansna bal olmaktadr. Kristal osilasyonunun i srtnmeler sebebiyle enerji gerektirmesi sebebiyle bu osilasyon bir sre sonra zayflayacak ve sonunda duracaktr. Bununla beraber enerjinin srekli salanmas halinde kristal osilasyonu muhafaza edilebilir. Kristalin elektrik sembol, edeer devresi ve karakteristik erisi aadaki gibidir.

ekil 6 Kristalin a) elektriksel sembol, b) edeer devresi ve c) karakteristik erisi (f1:seri rezonans, f2: paralel rezonans)

ekil 6da gsterilen edeer devre ve karakteristik erisinde grld gibi quartz kristali osilatrlerde seri ve paralel rezonans durumlarnda kullanl olmaktadr.

2. Deneyin Yapl
2.1 RC Faz-Deitirici Osilatr

ekil 7 RC Faz Deitirici Osilatr

a) ekil 11-25e bakarak ksa-devre klipini yerletiriniz ve 23008-blok a ksa-devre klip ayarlar diyagramn kullannz. b) Osiloskop kullanarak k terminali dalga formunu lnz, daha sonra VR2 yi (VR10K) ayarlayarak k terminalinin sinzoidal k vermesini salayn ve kayt alnz c) Osiloskop kullanarak srasyla Vb, Vc ve Vd dalga formlarn ln. Fazlarn gstererek kayt aln. d) Deney sonularn Tablo 1 e ileyerek her bir gerilim deeri iin faz ilikisini kyaslaynz.

Tablo 1

2.2

Wien-Kpr Osilatr a) ekil 8i ve 23008-blok b ksa-devre klip ayarlar diyagramn kullanarak ksa-devre klipini yerletiriniz.

ekil 8 Wien-Kpr Osilatr

b) Osiloskop kullanarak k terminali dalga formunu lnz, daha sonra k terminalinin sinzoidal k vermesini salayacak ekilde VR2 (VR10K) y ayarlaynz. c) Osiloskop kullanarak srasyla TP1, TP2 ve TP3 dalga formlarn ln. Fazlarn gstererek kayt aln. d) Deney sonularn Tablo 2ye kayt ederek her bir gerilim arasndaki faz ilikisini kyaslaynz.

Tablo 2

2.3

Hartley Osilatr a) ekil 9 ve diyagram 23008-blok cden faydalanarak ksa-devre klipini yerletiriniz (lk olarak C17 balanacak).

d kk

ekil 9 Hartley Osilatr

b) G kaynan balayarak gerilimi 3V18V arasnda ayarlaynz. (lk olarak 18V ayarlanmaldr.) c) Osiloskop kullanarak srasyla TP1 ve TP2 deerlerini lnz daha sonra VR2 (10K) ayarlayarak osilatrden sinzoidal k elde edilmesini salaynz. d) C17yi devreden kaldrarak C18 i devreye aln. e) Basamak (c)yi tekrarlaynz. f) G kayna gerilimini yavaa azaltn ve g kayna gerilim deerini osilatrn duraca deerlerde gzleyiniz. g) Deney sonular Tablo 3e kayt edin.

Tablo 3

10

2.4

Colpitts Osilatr a) ekil 10 ve diyagram 23009-blok a.1.den faydalanarak ksa-devre klipini yerletiriniz.

ekil 10 Colpitts Osilatr b) Osiloskop kullanarak k terminali dalga formunu lnz c) Deney Sonular: Vout (p-p) f = =

f deeri teorik deerine yakn mdr : ?

11

2.5

Kristalli Osilatr a) ekil 11 ve diyagram 23009-blok aden faydalanarak ksa-devre klipini yerletiriniz.

ekil 11 Kristalli Osilatr b) Osiloskop kullanarak k terminali dalga formunu lnz c) Deney Sonular: Vout (p-p) f = =

12