~'i,

.n'-'

-~
IHAL USULLERI

:2

1.DERSIN TARIFi.:

Imal Usulleri dersinde maddelerin bir takim usul ve tekniklerle hale .getirmek iin luzumlu bilgiler verilecektir.

mamul

Tabiatt e mevcut malzemeler ok zel hallerde dogrudan dogru", kullanilmaktadir.ok kere bir ok islemlerden geerek isteklere ceva;:>verecek hale sokuluro Meyvayi agatan koparij) yemek kabildir ama, evvela herkes bu imkana malik degildir;ayrica si~ bakimdan hi olmazsa yik~~masi ve hatta scyulu,) kesilmesi ica;:> eder.Bugn artik gida maddelerinde dahi Imal Usulleri ilminin tatbikati 'grlmektedir. Ihtiyalarin karsilanmasi iin tabi.tdeki maddelerin mamul hale getirilmesi- icap eder. Genelolarak bu durum bir takim islemler sonunla kabilolmaktadir. Bu islemlerin basinda istihsal gelir. li.isTIBSAL: Istihsal dogrudan dogruya tabiatdaki maddelerin ikari] masi i e il,gilidir. 1,lesela demir cevheri ,bakir cevberi ,aluminyum cevhsri i;i bi me . talsel cevhsrler maden ocaklarindan Istihra veya Istihsal eclilirler. Gene yukaridaki misallerde!ci gibi ok nadir hallerde dogrudan doi"';r\lya kullanilir. Bunlar Endstrinin ham maddesini te~kil etmek zere "Izabe" yolu ile saf madenler veya az katikli alasimlar ha1ino.e ktk veya blyklar seklinde piyasaya arz e~\lirler.Bazi malzemelerde,~l&8tiklerde oldugu gibi toz veya taneler halinde piyas~ya arz edilir.

12 I~1ALAT :

iialzemelerin yW(aridaki halleri ile kullanilmalari hemen hemen nDmbhi olmadigindan maksadaelverisli sekle, mukaven,cte (dayanima), estetik duruma getirilmeleri iin yeni islemlere tabi tutulurlar. nu i~lemlerin baslicalari d~kmitalassiz (plastik) sakil verme,talac,li sekil Verme ve kaynak gibi islemlerdir
. 121.Dkm ,

Dkmyolu ile sekil vermede fiziksel durum degismesinden istif~e edilir. Herhangi bir etki ile (isiveya su) madde veya malzeme kati durumdan sivi duruma sokulur ve arkasindan tekrar katilasmasi eaglanir.nazi hallerde bu degisineyi yarim yapmak suretiyle yani malzemeyi tam eri t\ sekil (s~vi haline ;neden lj getirmeden) ha= halinde iken ya;irnakta r,mmlcin olur.

122;'];'al11.siz Seltillandirme : Sicak ve soguk halde malzemeler kuvv",t e1;!cisi altinda kati dururiria ik8n istenilen sekle sokulabilirier.Bu esit sekillendirmede ya~ilan isleme

-4-5-

gre isim alir .. Dvr.~ef~re.siemefI1addciemeptel- ykme,boI"l ekme vs gibi .. Sekil 2 bu usulle;dcn haddeleme islemini se!lbtik olarak gstermektedir

GENEL

IMAL

USUL

LER

+'

."1

~Q
DKM Sekil 1 ~W~dim8 ha~iri2...."'Hnis
bir kalip

i.
USULLERI

BLtiM ILE SEKIL VERME

Sekil 2: Haddeleme isleminin sematik grns. sekIllendirme

~[~.fF

~T

Bu tarzda yapilanbtn sekil degistirmelertalassi.z. veya plastik s2kil degistirme adi altinda to~laniriar.
123 .Kaynak ,

Birlestirme yolu ile sekil ve~medir.Blgesel

istenilen sekil (sekil 3) elde edilmek iin gerekli

dkm yanmak suretiyle birlestirmeler yapilir.

--s
Sekil 3 :Ke.yncl:ile Seki 1 ,erme. Sekil 4, Talasli sekil vermeden tornalama i.slenli. l24.Talasli Seki 1 Verme , Nalze~elerdenm3ait olalar istenilen.sillcle veYa istenilen boyutlara getirilmek iin kuvvet etkisi altinda yontularak sekillendiri Ur.Bu usullerden en basiti egeleme ve sirasiyla tornalama,planyalama,frezeleme dclme,taslarna vs gibi islemlerdir.Bu esit sekillendirme ok. ke!'e bir bitirme islemidir. Dkm.plastik seidl vermo veya kn.vnak volii il:e seki Ilendirilen i S parc.lari ek ):ere son boyut lara getirmek: iin talas kaldirma yelu ile. islenirler. Mamul hale' gelmis makina ve is paralari genellikle ,yukarida sayilan bi:>.sliea sekillendim,e 'isullerinin b;.r kainin bir aradakullanilmasi
soniinda elde edi ]_lJeld edi::- (Hesela ivi i izabe~haddeieme-ekme-~i lema) Dir r.ihendi.sin g!'E:vi 'J'd. iqi zz.;naninda ve en UCUza. irm=tl, etmek olduguna g(;r(~,:rdT)acagi nlc:i.mii~. iiri. en elveTisiii usulleri 8cmr.;siv8 bun~arin
_>

en ekonomi}: sekilde

kullanilmasini

saglamasi 13.zimdir.

-1-

-6BILGISI
;:Ei

D O K 11 M

~~:l~nirkGn kntil~smada isi alimmiktadir. Olay prensip itibariv1,.: :iyni :>Lro_l.::l;i~crabcrmalzemelerin ari veya alasim olmaaina alasim fiziksel vey" kil1\Yas;;iy durumuna baglidir.
LS"

1.GIBI.S

Yapim usullerininbelki en eskilerinden biri olan dkm yolu ile sekillendirmede, malzemelerin 'fiziksel durumlarinin del';i';tirilmesinden, :ranikati durumundan sivi durumuna ve tekrar sivi durumundan kati durumuna gemek suretiyle faydalanilir. Bu arada yapimi dsnlen paranin dis ve i seklini verecek bir kap Yaya kalip bazirlanacak ve sivi bale sokulan malzeme bu kalip ierisine bosaltilarak tekrar katilastirilacaktir. Katilasan bu paranin adi geen bu kaiipda~ alinmasi veya ikaril~aei ile islem tamamlanacaktir. Malzemelerin hazirlanan kaliplarin seklini alabil~esi iin gerekli olan sivihalli Yeya eriyik hali iki yoldan saj!;lanabilir. a- Isi Etkilii Isi etkisinde btn metal ve alasimlari, cam Yeya bazi plastik .alze. .eler kolayca ergitilerek Bivi haline Bokulabilir. b- Kimyasal Etki Toz halindeki bazi malzemelere sivi katiklar atmak suretiyle eriyik haline getirmek ve toz paraciklarininbirbirine bal';lanmaeini 88l';lamak kabildir. rnej!;in aliveya imentoya su katmak Buretiyle kiliplare dkmek Te katilastirmak. Her ne olursa olsun dkm teknij!;inde a~a~idaki i~lemler buiJnacaktir. ABCDKaliplama i~lellhi Ergitme veya eritme i~lemi Dkm islemi Bitirme islemi

Cl.Ari, olClmniilClrin sivilnsma ve kCltilasmal'tl'i"dura.k noktalari"denen s~bitbir sicAklikta olmnktadir. Bu olay soguma ve isinma egrileri ilc "e'I 5 'de "iklarimistir. Bu durum sivilasma veya katilIJ.'}m~ ol:iybri bOlsInyi:, bi tineeye kadar sicakligin sabit kaldi;tim is"st"rmektcdir.

"-i

,,~
'"
""

Q'.'

~ ~
(1

.:;

-i::::l.'YJ00

BtUn bu i~lemler birbirine bal';li olacak ve bazi ana bilgilere dayanacaldir. Dkm yolu ile ~ekillendirme en ok metal ve metal alasiiiilarina uygulanmakta Ve fiziksel durum dej!;ismesien~ en ok isi etkisi ile g ergitmek suretiyle eaglanmaktadir. 2. DKlIK TEKHII:

it ,

Sekil 5, Saf ,lomir vo Alwniniyurrnin soguma (sicaklik-zaman) li.A1:qiml~,l, G8nelliklo

n.L1.slmL1.rda ari

o;'1'ileri.

durum degisr.iekte QJ1cakok (izel bir durum olan tcim'hekt ik r.ialzemelerin benzeri alana golmelttedir . illasimlard:'!. "ivilasma veya katilasma sa"i t "ir sicaklikta alanii ,0;81-

li

Dkm yolu ile sekil vermede uygulanan ergitma Ye katila~mB, kalibi 'doldurma ve kalipdan ikarma bir ok ana bilgilerin, fiziksel ve kiioyasal zelliklerin iyice bilinmesini bilhassa malzeme konusunun g~ nnde tutulmasiui icap ettirmektedir. 21" SIVILA.SMA - KATIJ.ASMA

moyi:' "ir sicaklik denir. Sekil olmaktadir. Bu araliga halde eFiten ira'!i). araheinda sivila9ri1' ikj kcitiliqm::i arali ~ do birbirini kati Qlam?J1inbelirli bir alasiriu.ndak:i katilasma, ola,yi gsterilmistir.

Malzeme bilgisinden bilindi~i gibi ioi etkisi altinda eivilasma-katilasma olaylari btn malzemelerde ayni dej!;ildir. Siyilasmada malzemeye t.k

i kofi4m
aral{gi _ _.~

Kati Grl,yik ,-apan bir

al:=;nmiri
s~gur~ Sokil6

k
i

,~ ~
I
l ,4" ~x
---Acirji(
_~

iJ

','''' d

i
i i 7{
2:;:J/'hu,il

i i

1\
i i
! Z2
_

egrisi.

-8-9-

11asimi tGskil eden aiasimlar tektikdenen bir d~ yapiyorlarsa, bu noldaya etki li noktada bulunan(b.:;Igedebulunan) .biralasimin sivi lasma veya katilasma olayi hem sivil",sma veyakatilasma araliginda hemde sabit sicaklikia olmakiadir. Sekil 1 'de byle bir durum~lmektedir.

U2

i
. .>( ]1i Ltrn;::;:~

Lt.1+ui

i i
-"J- ;{; )(

trn
e;llur

-=::-

f::i2. +

t1

Katilasma

ve Derisme. layinina olayi.

__ Za n?CY n
alasimin 2 ii--SOGU~lA OLilYI, sogu~ egrisi.

Dkii,"yolu de sek:illendirmede en nemli roN katilasm-ci olayi oynamalc:? tadiro BJ.balcir.idilllok kere. yalniz katilasma durumlari inoeleme konusu olac'lldiro Sivilasm-Katilasma olayinin tetkikindegi:iriildg gibi katilasma veya sinla.sma "Sogiima egrileri" veya "isinina egri leri "denen ogrile;:,2.n duruiilll ile tetkik edilir, yan:fis:i.n~ veya soguiiiazamanin bir fOJ.:'Bi,ycn,iu olarak gst~rili_~ ..
c

212. rnmINI TIcrm Isi etkisi altinda malzemeler genle~mekted.ir. Rakikatde isi enerjisi atomlar arasindak:l kuyvetleri kltmekte mlr.etle atomlar arasi mesafeler bymekte,buda malzemehacminin bylmesine seheo olmakt,vIir. Isi etkisi- altinda sivile~anmalz-emec~e atomlar arasi "",a.l3.rok zayiflamis old;igu.'ldanatomlar kolayca haraket etmekte ve dold'iI~l"klari ka'"',larinseklini almaktadir.nuhar ha~indeki bir malzemedc atomlar ~~si ba,gla",:, ta~a!!len ko~)mus oi)l.r~ Dckm tekrJ.ginc.e si\rilasma sonun_~a alana gel~n h3.cim byiim!:si katitasma.. esnasinda artaclan kalkarak sonuta bir hacim klmesi veya "Kendini ekme'; olarak ortaya ikmalct&hr. T!ti ba.-1-:Iu

ScgumHdalr.iz"man sresi dolayisiyla. soguma b;).zi.kati lasan .inal~emen:in durumllJ1E'., Gz81liklerine byk'bir etki yapabilir. J1unllnrnegi 'iekillj ele giisterilmistir. t sicakliginda alana gelen billur1a.rin .kim;Yasal elcrism98iy:, oldugu hl,lde , byyen bi lIiira< ilave edilent2sioak:li;i.nEgermalzElmelerbiisekilde (lah wbugu::i kimyas deri.smcsi xcIur. kalsa :ch tc\'::ie.kc tc_i,)Bl:a farkli bhll1i'lardaii tesek:k:l edecek idLHalbuki beU.:-li sicaklikta a.tomb_r'haraket. halinde bulunabilece(linden ok kere iiorCT!al a,rt larda )[ 'deki faz la 1\.-atomlari X2 'ye ,x' deki faz~ la IJ--a;oomlai'i"2 'e ge~rGk x ortala,ma d!3rismesincIeki billur yapisini mer..lana ZGtirir" Bu olaya"YayinlTIB.ii (di.ffusian) denir;
Is-tc bu
j"l.1.y-inma

kimaarn hazirlanan

k~ii~iarfevveia

sivi ile dCIGurulacagindan

katilasma

sonimd.a elele eiilecek is, ['arasinin boyutlarini , isteru len sinirla.rr,a saglamBk 'Jakiinirrd.an bu h~cim klmesini bi lmek ve ~r8kli -t cd"bir leri almak lazimdir. Iheir.isal kendini ekmeyi teshi t etmek zor oldu{;undan ve katii;)I,,,na tek:iUgi :iakimincIan kolaylik sagladigindan metal ve 0.1.1.si.mlarinda "izgisel Kendini Cekmell esa~i zerinden hLl.r~et c"Clilir .. Nalzomeleri" iSi genlesma k,.::itsa,jrlsi (l>() ve sicaklgi t ( C)~i lil1cl.igine g'~;re "izgisel Kendini ekme"k (:10) yzde olarak ~ k=>(.t (1,) ifade edilmektedir.

olayinin

tamolabilmesi

iin

<?gu.ma. h;i.zininbelirli

sinirlar

iinde kalmasi g~rekme!ctedir. Bu bakiciman dkmtekniginde sogunD. !ii.z:i..nin nemi bu :LIk,rne~_c ile anlasilmaktadir'.

Teknikte kullanilan :iaslica alasimlarin gerleri cetvel 1 'de g:sterilmistir.

"izgisel

Kendini ekme" ci.e-

~
-lo..

-ll:;C.:i.tiL:.;:i_1.p. b~lGccieKi kendini e.k:ne dolayisiyla sivi halcte JUluntiri ekir-

CrrrvTo;L !lalzcmclerde izgiserkendini

, (flJRJP Dc1cme alasimlari dtl Al Ni-ulasimlari 1,6 i! Kursun AsII'~K 1;0 1,1 1,0 Genel 1,5 Y-alasiiiii 1,35 Al-e,lasimlari 1,6 '1,5 i,25 1,0Dkme.elikLu2,0 i,75 1,35 1,25 0;5 1,'25 1,0' Cu-Sn Bronz2,0 ALASIM demir '1,; ('\1,) d ){alay Kursun

ekme k (%)

inko alasimlari Cu'-Zn Prin Sfero-"<intiiiii Siyahe 1,0-1,8 )

deki matal veya dasi.mn sev:yeoi dseceletir 1 (i' -8 evi yesi) katilasl1kC1 zam.:i.n ilerledike JU durumu ,akip ederek ;iara st seviyesinde seki1de~ .T~~ri8n :IKofll ~';l:oyi teski: edecektiri. . \ Bt1ra<lan;i\5riilyorki kahlas"" belirli "ir Y'~ntolcip etinekte ve soguma di" ;riizcyden ekirCege do!;rt; JnelinGlete ve ekirdeleteki "ivi,kendini ek~ c101o.Y:.Lf,I.:,-la 2:~u2.mCl.1ctn-:ir~ Bu: azalmayi :~nleniek ve siviyi "beslemek, veya ;,aranin bir kisimnda bti,lasmayi geciktirmek suretiyle- koflugun ;'.:l.r<]A.di,i~1a, (1.1inir.?si veya, JeliI'li bir blgede toplanmasina alismak i

'-

icap edooek-~i~.,. :atn -au h:.lsuslar dJkm t'e1oiiginin ana temelidir . c"';kisi (a ve b) ,Koflugun belirli bir b1gede S...t-...il j'da l;:ci.lip ;icklinin

to;o>::m'3-si <re ,d) ve basloyici durumlan (d), sematik olarak gijst er(c ilroistir'. , bu Burada bilh'''s~2 "elirE bi:'lrelerde-katilasmayi geciktiren ve suret le kendi.ni eYJOe dolayisiyla ei:.silen ekirdek sivisini beslemek imkanini s3Jlnynn 1IE:::zoterir3~k-Isi tic: -, malzemelerin kullani lmasini1y;:iygi.n bir b.ti'L.lsma Fi.:ir.ia1~ :'.in JUhaEsa farkli ;"esi Herdo kullaniIali 80gutuculn.ri hatirlrd;mak J"erinde oh:r . (i
Vi .. ~ /

, .~Lo(s
/'

,.1

K<1llp
,kr;i.fJ'

__-;-h

2121. Kend:'.ni el::menin belirtileri : Sivilian katiya geme sirasinda alana gelen kendini claiie dklim tekniginde sadece boyutlarin korunmasi y;jnnd.en degil, fakat dmciimparasinin saglamligi baleiinindan c'nemli bir rel oynar Bu bakindan kendini saglamligitzerinde ekme olayi veya dolayisiyla, dkm paralarinin duru1an en 0nebli konulardan ~iridir. Katilasma. olayci dolayisiyla kendini ekme dklen paranin btn kt1esine~gin Ve esit olarak alana gelseydi sorun sadece bir boyut korumadan ibarGt olac~l[di Halbuki 'durum Myle degildir.Bunu aiklama.1c iin sekil 9 i daki (a) parasinin katila~1Il1l. olayim ~zden geirmek faydali olacaktir. IIstaisel kah;) sivi metal veya metal alasimi ile deldurulunoa,katilasma kahbin i yzeyleri ile ,-temas eden paranin dis yiizcyinden a:iJc olan st yzeYinden basl~ak vebelirli bir, zaman ierisinde belirli bir kaiinlik katilasaoakt;i.r.ll-Mlge). Ikisiin henz sivi ha1dedir.

ii
).

i i iii .~

:i
il Illil

iiil..

bu/u/i

'"

J,

__ y'/

,
i

,/

///
ICL-)~
-,-o -I::jr,//" '~~. , (C) / "

//

/ --~-}~~;," /,/ --;----bof'~j/_tk:7";~~~f;i:;;~

/>1/
~,'id) /+3/

8,'// / / / /
Spkil 9 :Katilasina ve kendini ekme. 213. n;jldim SartiCtrl

",/>"///,/' / <" p /, / /;?;~~f}. //

ie)
~
_\

o~/

Bir is pa.rasinii~_ di3h."i1myolu ile J.--a;nmi ncta' sz konusu i fl.3.ro.sinin sekli ,1:0.1)0J.' ,!}c:.:t'-tlariJd~kr.i r.ial?i"emesinin kimyasal ve ri ziksel (}zelli kleri ct::kiir.:i sa=tl2.I'ini, meyda"1a getirir . Bu toplam ka!"ah--teristikler

-12-

-13-

Cl.sag.:idalci formld~~ ~Jti:.in

Foq

anli1.ffiUl.:i...

,s,:'sterir:
( Oc

214.
/0.a..'e.

D'5Ki~

KABILI~

Vs

. S. n (r O +'M~td)

Vs""

Is

parasinin

ortalaiiia.
eorrG

sO~1.lIDa

li1zi

(oC/dak .)

Hetal ve alasimlarinin bir' ka1ibi Iaisursuz olarak dJldttrmasi "Dr;km K1lbiliyeti" olarak gsterilir. T~olojik bir anlam tasiyan bu ifade diger imal llSul1erindede, sciz konusu oli:iaJctadir. rn%:5-1n; ka,nak kabiliyoti ,yufkag kabiliyeti gibi.
(koal/ cm2.id~k .)

Is ;,anasimn

e,l""i
yiTzden ikan

q "-' Birim

zamanda birim

iSi

( cm2~ miktari

Motal ve alasimlarinda sartlar ne kadar kolayoiursa, hedeie v"rma'e igin sc:'z konusu Kabiliyet o kadar 'iyi ve yksek olacaktir. 2141. D-:kmRelisi : i,letal \'0 alasimlarinin dkmkabiliyeti, sabit ve dcgisgen ,Fikirlsartlarina bagli olacaktir. Teknclojik bir anlam tasiyan bu zelli~i tayin etm,ek iin dkm helisi denen deneyler J~pilir. Bu deneyin yardimi ile ayni alasim igin d~~sgen dkm s"rtlarinin dkm kabiliyetine etkisi ortaya ikmaktadir. Bu deneyin yapilmaei iin kulla.iiilan donatim sekil'lG' da grlmektedir.

G = A,,"irhk (kg) ro = Ergime 1sisi (Kcal/kg)

Co=:

KLlti. cluru..Tidak:i
Dc51cilm

malzememn
(oC)

ortalama

"zgLil

isisi

(kcai/kg"

;:"C)

td=

slc~_'..kli;;l

S ~ SaJi'~

:nl'

S3..}'J

Para~ yz8yinden birim zamanda'iletilen tarafda aJ~i olmasi bu denklemi zayiflatmakla ki- sarUari bir araya to.,lamakti1dir. 21311. Sabit D0kmSartlari,

isi yani 'sogumanin her. beraber dkm isleminde-

-~-L_5,;;2B<'-'7-

Bir is ;,arasi tesbit edilirken, bunun sekli dolayieiylagevre yzen,' rnalz8mesi tayirl edilirken zgl agirligi ile agirligi,ergime i8i6.i ve -;z;;l isisi sabit <vkm sartlari olmaktadir. -Bu durum:ia soguma hizi, belirli bir malzemeden ve belirli bir parga igin;
S Vs= q ---i." td
(C/dak,)

Ifadesini

alrr.ak:-tadi!'.

21312. Degisgen DckmSartlari: Is malzemesiTIn C;'a:asinin) sekli ve malzemesi tesbit

edilmis-olsa

0.:= 40 mn, di b = ,12 rnm C =-50 {"n/Yi

bile knlibi iyice

cloldurraa.si~:;')aranin

kusursuz-elde edilmesi i'~n d-

d=

17?mP

km islemine ~agii f~ct!'ler .vardir. B~un basinda paranJ....tt:'--E?_q_~In?-so.rtlari __ ~~~c:~eki;ir. Yani birimevre yzeYinden birim zamanda ik~" ~~"i-' auBari dkilmriya[lildil<"l kalicnn duruiyuna " e:;iidine bagli olacMtir. rnegin ~~ veya m0talsel kalip k-ullanildgi ,kalibin ci dar kalinligi, sicak -veya soguk ol",as::. isi ilehinini etkileyecektir. Bu diiruiirla "q" clCgHi kah;' sai'c;lanna ~~agliolaoaktir. Ayni sekilde'deiklim sicakligi her ne kadar malzemenin ergi me sicakligina bagli isede , ergitme sart~ar:. rsiv::-.yi t.jsima sartlarrisivi miktari ,kalip durumu.dikke~te ?"iinara...l(~
td =

Sekil 10 : Dkmhelisi

kalibi.

t.;. ~ e

(oC)

Sek:indc tesbit edilir., Bur~dc te malzemenin ergime sicakligi, ~ ise yukar'ida ""hsj geen sar~lara bat,li , fakat dt;kinteknigi bakimindan tayin edilen ilavc sioakliktir. ini 'sekilde "T' ve"td" degistirilebilinen cl0kWnsart}ari cInrak crtaya ikar. Hemen sun~cla s0ylemek lazimelirki i kusursuz bir parga yapimi iin degistirii,,9:'.',inen dt;h,msartle.ri yeterli olmadigi takdirde, sabit.dGkm sart lar,.ni, icabi halinde pac'anin seklini ve hatta malzemeyi degistirmek suretiylo yeni degisgen sartlar Sa1;LiiJ'.ak abildir. k

Iinde helisel kanallar bulunan kanala malzeme belirli sartlar altinda yani dkm sicakligi ,.iiikmyksiili:ligi ,c!-::,'km hizinda clold'l.I'ulmakta ve sivi malzeme beli:cli kanal uzi:nlugundan sonra katilastigincian i lcrle-me durmnktadir. Iste bt:. helisin uZ1L'".lngu ,',kmkabiliyeti d iin bir ;31ek olmak~3dir. Helis uzunluguna kalibin ~"lzemesi (metalsel veya ~im) d,:ikiim sicakligi ve dkm hizi etki yapaoaktir. Sekil II 'de alurninyum alasimIarinda ya~ilan bir deney,g0i~lmektedir.

-14-

-15-

gerekli olan sartlari yerine getirmesi laziiirlir. Bu bakiiirlan model sadeoe paranindis !lekli olfM3'"1.p, daha ziyade diskalibin (kalibin) sekline aygun 01a,rak-dzen1eneo!'k yani ,sekil 12 'de.!Jrldg gibi "ima baslari" denen fazlaliklara !Jsterooek:tir

//.
Sekil lL.

.dJ.s'i-~k;1
.63/[')<2 'lU

i?.1j;

./
,,,,\

0U..a

bD'1

3- HAZ

R L li. M li.

Bir paranin dkmyolu ile imali iin bu paraiiin seklini veree k:ilibin hazirlanmasi , malzemesinin ergi tUmesi ve"hazirlanan kaliba dklerek sekillendirilmesi lazimdir. Btn bu n islemleri hazirlama, blm olarak toplamak iiiiimk:ndr.
3l-KALIP TmNIaI

ii

,ll

ti i

i;

i'
,.

il!

Pa:t'anin seklini veren ve sivi malzemeniniinde katilastigi. !\:abad.kmtekniginde "Kalip" adi verilir.Bu kalibin' hazirla.hiriasi dkleoek ;ia:t'anin malzemesine , sekline ve dkmtekniginiii gerekli 'sartlarina batlidir,bu sartlara g0rede dzenlenmesi gereklidir. Bu.'dzende paranin bi lhassa dkmdensonra kusursuz elde -eii lmesi..ve gerekli' sart lari yerine getirmesi iin belirli bilgilerin B~lanmasi icap eder. Bu arada hemensunu bi ldirmek lazimdir ki, paalariR .sekillendiri lmesi sadece dis g0rns i tibariyla yapilmayipiok kere igrnus- denazara alinarak dzenlenmekte dir . Paranin i ve dis sekillerEmin korunmasi ve dolayisiyla i sekillendirme iin dkm. isi islemlerdenimkan nisbetd inde sakinilmasi gereklidir. Bu bakimdan-kalip sadeoe paranin dis. seklini veren bir Icapdan ibaret olmayip, i seklinide veren bir vasita olacaktir. Bylece paranin dis seklini veren-kaba. "dis kahI''' veya sadece "kalip" adi verilir. J3unakarsilik parsa iindeki . bosluklarin saglanmasina yarayan dclgu parasina veya paralanina "i kalip" veya d0k:'mtekniginde "maa" adi verilmektedir. Sekil 12 'de bir b~lanti IJaras:Cinndkmndekalip ve maa durumugrlmektedir.
311MODEL

1- d'ri'

b9/mlZ Yi.l2a.y1

---P/m
i i i i
1l-.~ YUL~I (:3m'L Seldl 13 : lllmeyzeyi baglanti ~ekli. Modelblme yiizeyleridn arek:li o~ birbiri zerine ve ayni yerlere oturmasina itina edilir ve bunlar oturiiB Yzeyi pimleri ile saglanir. (sekil 13)
1_ ~

~.' i

'.

~~i

! ~Y.iJ;/r;ujrzlik.kr;

id

Kalibin hazirlanmasi, iin dklecek paranin iiceden seklini' f.lsteren bir ~enzerine ihtiya vardir. Du benzer veya esit paraya genelolarak "model" adl! verilir. Ancakbu.~enzer i'aranin kalipl~ tekniginde

i
,~

i
f.

i
t
L:

~
\

!
}

-17-16-

311l- Model 14alzemesi: Dklecek ;:iaranin modelini yapmak iin seilecek-malzeme ,- para qayi.;. Pa:ra say:i.si S1.= .:wlipJ.ama usuiline, ,paranin sekline *,1'<3 .seilir. 'Jyill: olan hallerde modelin dayanikli olmasi ,karisik sekilli paralarda kolay islenmesi gibLgriis noktalarimalzemeseiminde rol oynaya...
c2-l,ct:cr .

b. DGlme yzeyi Modelleri ,kali;:ilama isleminden sonra ikarilmasi ve !iu sQ:-ettc "i'n!an katilasaoagi boslugun meydana getirilmesi lazirrDir . ~(aliDia:-- rJ2.~iie:') aik kc'ili;i olarak rmzenle:1ir,:iuna karsilik ogunlukla kapai,. i.:ai, " iEr kJ.:.lanilire Bunu baglamak'iinde ka,li..p lar birden ok tci,,:'ile::'de-:~ i-:'i.:.~eri~':nir ve bunlarin bir~iri zel'ine gelmesi 8uTe'ciy lo t;r. f~~.i;-) !i2'.~ir Iten mis olur, (seki,l 12) Modelin Jr.aliplafiia i~leminden SU,'La koL':r0'" 91",m~c., '.'.'
ya;n~an isinbozUlmamasi iin

Genelliklo modeD or islenmasi kola;ir eliiia.si, ba.kimindan iiga malzemeden yapili!,< F.:ulla."1ilan aga esi tlerf ..iinde ucuz ve bololiiiasi ba.kimindan 2.m <:ig;:cci ba;ita gelir. am$oi iinde bUl1ll1anreine (ira1i aga) , dvla'J~'n.yla ortaio degisikliginde (nem,k:i1ruma) seklini iyi korur. Duna b.:rsilik yuii:u~ak ve, dayaniksizdi:r Az 'sayida loillanilacak vebyiikparalGIln modelleTi iin,loillanilir. Dundan b8.ska lkaaga,isfendiya:t,ariiut,ceviz,ihlamiir gibi agamalzenGleri se:'tlikleri,boyut korumalari vekola;irislenmeliri bakiminihn niccleHohndurutT1lL'1a/lre seilir. Az sayidaveya ok karisik sekilli modellerin yapiminda ali ,tas ve kil ka'n.fjllnJ. vej):abal iiiu.mu., model malzemesi olarak loillanitir. ok sayida ve bilhassa seri imilatda ve makina.,ilekaliplamada mEitalsel malzeme model malzemesi olarak loillanilir.

meleri meydana getiren

Kali;>lBJTla sleminin

dzlemler

riaralal'i1..m "brJImc

bl-Jrur.2si

i5'c:i...8kmekte:iil,<'Lul)~;j',..;.

yli~ejil'

r)l2.rK

i:i.:'.lr.i.e.1.x-iJj_I'1ar.,

kolay

yu;:ilma.si 1modelin

k2..1ibi 8ozr.-ia.J2:: yi~::J.ri ~nu.ba,g-::'idir .. !~(id.clcj.;;.i!,,- '::;'-'.

si iyi. dogru blme yzeylerinin seilmesine hususa ok' dikkat et mssi icap' eder.
~,

o. i~a baslari i D0klecek ,paranin i seklini veren i kaliba lim-:iatl ad.1 yeri ld<:i ni ::iilmekteyi'z. ok kere bu i kalibin dis ka,lip iinc 'ycrlc,;tiri lmesi iin fazladan otiirma basliklari yapilir. Iste inodeli bu Iic:sc'sudii~ii~erek dJ.s kalipda

pa~alari

ilave

edecektir.

bunlari

dzenleyecek

ya.ni',lrma be..sit! olaro.t..:: rldih'~:,.

3112- Modellerin
Ya,nlacale paranin si iinde yardimci kate alin~caktir.

Yapilmasi : d.is seklini tMiamen verecek ve i seklinin sagjaninaolacak modellerin yapimindA asagidakinoktalardik~
.

d. Yollw< , ikici ve besleyici i i,lodoinin yalniz knli;:>lamateknigini bilmesi yeterli degildir. [")nIIDie~ kullanilacak maizBmeninJl;:atilasma olaylarini ,akicilik gibi IG'tTa!';c'ri'-r:\ tiklerinib bilmesi veya bu bilginin konstrkti)r tarafindan or", iletil_ mesi icap eder. KaliDin dalinasini saglayan ilave tertibata yolluk donir. Yoiiu;;,,:.ndi'zonlenmesinde bilhassa dikkat edilecek husus '. Divinin ,u'::!iCl..s}_ 'sresi'noe katilas(na.
ffi:.'1.si

a.

oilima.mas 1.

akis

esnasinda.
en

kalibin altkismindan

bozulmamasi

iL-:.'rlt:'

l':;'

Boyi.i.t

])UJ:'UlllU:

uygun-yere yerles"ttri Imis olmasi lazimdir~ Dur2d.;i.fnVinJ.n

;:aranin mmkn oldugu kadar

\alir,i! .. (1n~1,~C;

-,

Kend.ini ekme dikkate alinarak nicdellerin ,boyu~lari dzenlenir. Bu arada moaeloiler ok kere, modelci etvelidenilen ve dklecek-roalzCJ:E:nin 9izgisel kendini ekme ,byklgne /!predzenlenmis l eh-,i!ailla:iur,' I\U.nUJi disirida ,dlarie paranin,db1d.iniien.sonr;i. isleme durumlari imal.at reaminde /!paterilan sartiara uygunpaylar verilncic =e'~i';';le bytlr.,

dzenlc;-iec(~.k

~c-

lip iine birden ar:mia.si 0nlcnece1dir. Kali" iindeki hava ve gazlarin' ikmasini kolaylaQ'ti:-an 1 :c"L,'''C:1 'loe dugi.i.nu gZ.;steren gene ilave dona-titna tlikiei" adi v{~ri.lcr .. ]:)i;.n:i.2.T ,/,111ll6~ aksine ;iaran~n en yksek blgelerine yerl8stiri:i~, Besleyici,parcarun saglam elde edilmes-i iin ki dir Bun.la1'-bilhassa~ daha !?Vtf'2l;i.11:i,s ko:r:nsii', b
BJ.nda para ekirdegindeki sivinin
ham;iiRi 1.12-T,],Lin

il"J'-v~dunntim'']sr.~J b.t:l ec pl.;:t

Kir dkr,a demir

Ba~i alasimlar~~~~irlrn~si gereken is~ernepaylari mm6-20 0:3-1,0 mm mm 2-3 3-8,nmh~'lama i~iti 830 mm13 2-3 mm '4-10 0,3-1,0 irdll 2-5 fUz~'Yeave i e~e rr;ie~e e~ai:n e ~mi;b b~~$fu: i's erne "ayi TOtnata~~p~~lama!fiez~lemed ~mi~b~ TalIama

1 "!.(e'-di1'.i korumf:3.khedetini
b,:51,'!:psi
uak

Yani besleyiciler paranin en ok ka-tilasan c.ak ve bu kisiinian daha sonra 1':'3tila!]acc>ktir.

cilar

i 1;;

if ..

T.,;;I!=-~;ci:J..

lJiih~:lt,_

:C(c7:'c

,Y(J~iulc'
vr::

',.il;:i-

besleyioi grevini yapabilirler . Bu

baJcin,dan

Y{JL~L~L\: Vf; -

da besleyici kabul ed.ilebilir:i. Ancak ke.rii:;;ik sel<:i Ili kalinligi paralarda ayric2. aik ve)-a kapali oc::difici~
ic8.:p !?der,

rQ-:~~dj CLd.(;;,~::'

,r ):u'l1~:.;i-:lT'::inJ. l

Bir ok hallerde

yollul: ve ikicilar

modellerde" "YTi ci'Tdlc.l' nbr,c.k

.,.18-

-19-

dzenlenmektedir. Bunlar .genel alarak sekil ll' de grlen konik paralardan yapilmakta ,boyutlari modeleveyadklecek paranin kalip sekline 0"" i i DU 'i
'i

L-'/- . >/>-

dayanimini azaltir. Eu nedenle ayni model ile ok sayida kalip yapmadi' elverisli olmaYabilir. Bunakarsii~ik daha"sert olanIsfendiyar,ceviz,arinut gibi a.galar daha pahali fakat boyiit k01"UlllaSi bakimindan daha elverisilidir. rpiamur agaci , zellikle. karisik sekilli modellerin ye.pimiudan g,'jrl:r', zira bu aga hsmyUmusak. hemdekisa _elyaflari yzndendaha dzgnyzve eyler sa,glamaki;adii:. Aga malzemebilhassa havanin rutubeti ile etkilenir. NemlihavalaNa dUYU kenciine ekerek 'si'ser, lcu...--u s~cak havala..-rd.a ve iindeki nemi disari vere- . rek b= .yeatlar. H8I'seyden e-Nel medelcililete kul1a.'1ilacclcolentahta m:"emenin enaz bir sene dinleridirilmi~ olmasi veya firinlandirilmis olmasi lazimdir. trnca ciis etkiler ali;inda husule gelen sekil degistirme alismalari tahtalarinveya agalarin lifleri boyunca meydanagelmekiedir. Bu alismalara engelolmak iin tahtalar birbirine lifleri ters geleceksekilde yapistirilu. Bu sekilde bO;Yllt boiulmalari kismen nlenmis olur. Modeleilikte bu durum:la.naydala.'1I1)8k f sUJ:'etiyle yapilacak modelbir tek i:iaradanyapilmsyip,selfi-l 12'de grldg-gibi birbirine tutkallaoia veya ivileme yoluyla tutturUlmus (blestirilmi.s). ')araiklardan islenrrek suretiyle yapilacaktir.

-/~,
~
/~///

.~>-h-,// .. /

.
1

fdl27

gre ayarlanmaktadir. Kahplama esnasinda uYg'JJ:l boyutlu yo11ukve ikicilar uygun yerlere yerlestirilmek suretiyle rrlodeltamam1aniius lmaktadir. o
r

H = Blmeyzeyindenkalip st yzeyine bagli yk"'; seldik. d Dkleoekparaiun byklgne ,"katilasma. ve kendini ekiile sartlarina gre. "baglanti api". D = Dkmagzi api.
=

'--.:::: \

" '-.
........

- _../.

',j

w-~ .. ....
Sekil II 31121 ..Tah Yolluk ve iklci modeli. taM o d elI ,e r

Sekil 13 :irlOdelin alismasini nlemek:iin ,ters ynl liflerden parali

modelin imali, Tahta modellerin bu s&dlde di~ etkilere da~ dayanikli hale .getirilmesi isilik artmasi dolayisiyla midelcilik isini pahalilastirir. Bu yzden isilik kalitesine gre modal , 1 , 2 -, ve 3. kalite seklinde degcrlendiri1 goe.1dir"

Modellerin yapiminda ,isle~esi kolayoldugundan enok tantamalzemeler kullanilir. Tahta cinsleri modelleri kullanma ve-i~leme sartlarinabagli olarak en ucuz amagacmdan bashyarak: ak:aaga , ihlamur , armut ,ceviz vs gibi aga esitleri~en ya~ilmaktadir. amagac~ iinde bulunan reine dolayisiyla dis ortam etkilerine daha dayaniklidir. Yani kurumasi dolayisiyla atlama-., sekil bozulmasi ya)i'maz.YumusQ/{ldugundan kolay isleni!' ,fakat bu yumiisak:hksrliininyekarsi o

Modeller buisleme korunmasindanbaska, dis etkilere karsi yzeyleri korun-makiin boyanirlar Bu boyarn'!sie~.indim d~di19ce..1c i paranin cinsini V8 maabaslarinin yerini gstermek iinde faydalminlu. rnegin; bt1L"-maabaslari model zerinde -"siyah" renge boyanaca1ctir. Bundanbaska "hrimn" renk dkmedemirden , mavi renk ikmeelikden dklecek paralari gsterecektir. Bu konuda renk standaril Y-dpilmasihuSllS-_ unda alismalar yapilmaktadir. Ayrica model zerindeki renk ve isaretler islenecek yiEieyleri,isleme patlarini gsterebilir. Alma~Standartla:,:,ind'in DIli[1511bu konulari ele almii;ii;u.

'i

'il

j
-20-21-

3U22-S.era.'mi)<:

,Modeiieri a-Doldurma agzi ve sileistirma b-b lme yiizeyi c-iskence d-rr:ia

e-pim

e~c2" sa,yicli kaJ.ip hazirla,nao~ve~okkarisik sekilli paritalamn modeli . . i.in s,~rariicmalz"'me olar~ al:iita.s,kil veorgii.riik;ma.lzemeler kulla.i1,ilir. . . .
,
"

,-

:'-,,"<",-.,

;",'

":,

,,'

'"

"

'--,"

. ,':

"':'

Aliciim :ii8dnerii1.;imaliiid.e .. li-iiv8lamodelin. kalibiyap:i,li.r ve bu. kahbin iine si:.landiri.lmisali dk'lleii.'ek~~~lastirilir. Bu,inodeJ.iiihazirlanmasin-. de. kendioi .ekmeib kered,2.ki:atei 8.lilicic2kt:Lr'.Ayrica modelindayani.iIn.ni D art irf!iak iiiiii ne t-E>llerVeya, t eiJriij es yer ie~tii;m~ mmk:iind.r. kJ:en eli niodel,kalipdan. 9ik~ildLic-lan sonra,'temialenir,bo~r.' Tas ,r.odelleTd.3d0a3'T aySI gibi haraketedilir. zel inc.,-bir tas :tozu kal'lsimi 3ula.i::dirile:ra..k: ali" gibi dklr'. Bu, modellerin, tas, nalzemesi alidan daha s ",ri t il',o 3lJ23 - ]vieta

Sandik:

pim deligi

s e

el

e,~

Mak:in3 ya.pimim1.o.!ci elismeler g , aym. pa.ran~ binlerce sayidayapiliu kaliplam:i tek:.o.i;;inde y8Ili ilanlemelere srklemis ve modellerin daha. stn da,ya=mh olmasini, gerekGirmistir. Bu suretle tahtij. yerinedaha da;va.nimh olan metal vea1asirnlarimodel mii.lzemesi olarak:Joillanilmisti.r. Bu is iin dkme demi:r:den,printen vs dJdii:iyolu. ile model yapihr. (cii-:3n) ,bmnzdan ' (Cu-Sn) ,alminyumdan Sandik aik Sekil 13: Bir maa sandiginin kapali ve aik vaziyetleri

)
(

--\

312 -MA

SMIDIai

313 - KALIP

MilLZB1.iEsI

Dkleoek: pac:-miin i seJ.clini--rereoek maanin ya,pilmasini. saglayaeak Va8ibaya "maa Bandi_gi!' denir. Maa,sa.ooik:larin1n i boslugu maaninseklini
Ire::-eGctdii'

Bir malzemenin kullanma yerine gre bazi zelliklere malik olinasi beklenir. Kalip malz~mesinde beklenen baslica zellikler sunlardir a. Kolay sekil alma Ve seklini koruma : Bir mazemene kadar ufak tanelerden tesekkl ederse, o-kadar kolay istenilen sekli alacaktir. rnegin kum, her hangi bir paranin zerine kap- \ landigi zaman , altinda kalan paranin seklini alacak veya, kuma herlvnD- bi,r_\ para daldirildib zaman etrafindaki hi:mparanin dis seklini saraoakhr. Sekli korumaya gelince, bu '-fak tanelerin birbirine bagli olmasi gorck _ meldedir. b. Dayanim zelligi : , yapdib digiir zorlania-

G"-nel olarak tahtadaoi yapilan maa sandiklarinda da, modellerin ya,piminda ',.ed,l ].:oic;.nm<isi bakirrinda,n, '!yni sart ,lar, mW,out oiacaktir. Bunun d, sinda dai ,T,uusi ;i-ii};:.geHmek iir. dkm ,:e-:ra 1:8;las kaldirma yolu ile metalse'lmalzemelerd.e,r!legin alumiio.yiuirlan maasandik;I.aryapili.r. 'Maa sendiklarinin'

lecektir ..

J',"C'J,inirrda asagidaki

noktalarin

saglanmasina

dikkat

edi_

a, "Byanin yapiIdcagi
agislci.rJ.;.)

malzemeyi doldurmak, iin doldu.rma agizi

veya

b. ifu,min da,yan,iriuni. saglamek iin,gerekli sikistirmayi saglayacak baski agizlari} , . o. Ha~nl=s maay:ibozmada,n ikarmakiin biine. yiizeyleri bulu.nacaktn. (Sekil 13) " , MaalardE:ki blme yze;yleri, ,tipki medellerdeki blriieyiizeylerine,benzer. Anoak ,bmil2.rda , rr.aariin ya,Pimnda maa rnalzemesin.?-n sikistirilmasi' esna.-H sinda yzeY'lerin, i bhbirinden &}'"'i1riiariiz.si iinyUzeyler birbirine riiandal1ar voya, iskencelerile baglanir_ '

K;:i.libin iine doldurulan malzemenin basincim lara dayanmasi lazimdir. o. Gazgeirgenligi :

Kalibin iindeki havanin metalidoldurma esnasinda-bosaliiiasi , a~~ica katilasma sirasinda yayinan gazlerin giderilmesi ii:i kalibin giizE;nekli olmasi icap etmeld edir.

-22-

-23-

d. Isiya dayanimlilik': Kalip malzemi;.sininergime sicakligi, iine doldurulan malzemenind1.-m sicakli~in~an yksek olmalidir. e. 14aliyet ;;caniUcuzluk Yapimgiderine ilave olarak bu r.ialzemeninucuz olmasi ;vani yer yznde bol bulunmasi lazimdir. 3131-Ku var z Kumu:

j
1. 2. 3.
% % %

5-8 Kil ,bulunan zayif kum 8-20 Kilbulunana Orta yagli kum, 2& 'den ok kil bulunana da ;Yaglikumol",,"ek~sterilir.

Dogalki.innin kalipla;iiada, kiillaniimasi iin belirli Bir nem (H20) ihtiva etmesi lazimdir. Bu nemmiktarikil ,miktari artika ogalacakhr. Bu bakimdan zayif dogal kurrdanyapi1mis kaliplara kurutma islemi ;rapilmadandkmyapildigi halde,yagli ve or:ta yagli dogal k-.inidii.n yapilmis kcliplarim dkmdeci ve vel lairu-tulmasi icap. eder. 31332- Sentetik Kum: Dkm teknigi ilerledike, .a"iaote bulunabilecek dogal kumlara bagli kumlara bagli kalmamak istenilen zellikleri 'tam olarak saglamak gayesiyle kalip ve IDiiiiUzelligine haiz karisim saf kuvarz,kil ve diger yardimci elamanlarin belirli oranlarda karistirilmasi ile elde edilir. Bu sekilde hazirlanius kiima"sentetik kalip kiimn"adi verilir. 3134-Kul1anma akimindanKalip Kumlarinin Tasnifi , B Kalip kumlari kullanma esnasinda yapilacak karisim ve kullanma .yeri bakimiRdan da bir tasnife tabi tutulabilir.Baslangita dkmhanede i kurnelde edilisi k itibariyle iki esittir. 1. Eski kum 2. Yeni kum (veya taze kum) Bunlard3.Il eskil edilecek harman ile "Kullanmakunii.i" t meydanagetirilir.Kullarimakuirninu bilesim bakimindanj da a) ~lodelkitinu b) Doldurmakumuolarak iki kisimda topliyabiliriz. 31341- Model Kumu, ~ Astar kuiiiiidiyede adlandirilan 'bu kumreskive yeni kiimlarin karis-tirilinasi ve bu karisima bazi katiklar ilavesi ileelde edilir. Genel olarakj % 20..50 Yeni kum % 05-13 Kffir tozu fo 05-12 Su % 70-25 Eskik:umun'bilesimi seklindedir. Kmrtozu olarak genellikle kokkinr tozu kiillaiulir.Kalip iindeki grevi ergiyik metal ile temasi neticesi yanarak meydanaikardigi 'isi ile kalibi ~ isitmasi ve dolayisiyla katilasmayi istedigimiz ynde ertelemesidir.Bu d~ \ dkm kabiliyetinide arttirir.Ayrica husule getirdigi gazli'\r vasitasiyla par-a ile kalip arasinda bir nevi ince bir perde meydanagetirmek ~etiyle.ergiyik ile kumarasindaki kimyasal tesirlere engelolarak dkmeparanin y zeyinin temizikrnasim saglar. Kaiiirn olaylari iyi gereklestirebilmesi iin gazi 90k ve kl az ol=si, bu yanmaesnasinda kok haline gel~emesi iinde gayet ince toz halinde bulunmasi lazimdir. Kalip yapilirken ekonomiksebebIerden dolayi ,yalniz modele degen kisimlara ince taneli ve iyice hazirlaninis bu kuiirlan5-10 cmkalinliginda konarak geri kalan kisim doldurma kumuile doltihiiihilur.

Kalip tekniginin gerektirdigi birok sartlari yerine getirmektedir. KimyasaI forml Si02 'olan bu malzememn ergi me noktasi 17700 oldugu:>idan bir ok dJ:'km kaliplarinin hazirlanmasinda yeterlidir. Tabiatde degisik tane byklgndeyavarlak veya keskin kenarli olarak bulunmaktadir. 3132 - Kil : Saf kuvarzkiun taneleri birbirine yarisinaz. Islatilsa bile kuruyunoa dagilir. Bu '-'akimdankumktlesinin seklini korumasini temin etmek iin bir bagliyiciya ihtiya vardir. Bu yapistirici etki kumakil katmak suretiyle saglanir. Yaklasik f?rmul (AI203,2Si02inH20)olan yanmainiskil su ile karistirilJ,nca yapistirici etkisi yapar. Kurn taneleri zerine v"ya arasina serpilen ki i ,suyun etkisiile kabarir ve kumtanelerini birbirine baglar. Bu baglama zelligi yilltsek isida kavrulma' neticesin,ie kaybolur. Bagliyici zelligini kaybed.enkuma"Yanmis~"denir. 3113- K n 1

Kumu:

Ufak taneli ergime isis yksek.ve ierisinde bagli.irici elaman kil blihnan k:uvarz kumukarisinuna "kalip kunii.i" .enir Kalip k:uiiiunulde edilis sekd e line gre ikiye ayirmak kabildir. a. Dcgal kalip kiimu, b. Sentetik kalip kumu, 3133l-Dogal ~,lip kiimu: Tabiatte kurn, kil ve dige::-yabanci elamanlarin kari:;nmi olarak 'bulunur. Yaklasik bu sekli ile kiillanilan kuma"dogal kalip kiuiiu"denir. yabanoi e1amanlar olarak kire Ve metal eksitleri,bu arada "bilhassa demi'r oksi'U bal)ta gelmektedir. Dogal kumuniinde bulunan kire ve metal oksidi(delI'i" eksidi) zararhdir. Kire yksek sicaklikta ayrisir, serbest kalan karbodk asit ,di~',klen paranin kabarcikli olmasina seb'eb olur. llernir oksidi k2.1::.i:i kumununergime noktasim. dsrognd.en,kumunkmeparaya yapismasina so.., d beb olabilir. Kire ve demir aksit miktarinin t6plamimn kitinmiktarina c,ere belirli bir orani a"mamasi lazimdir. Bu oran iyi bir kalip kamunda i) 'f, dan fazla elmamalidir. Ayrica demir oksidi kumunrenginide.degistirir.Deitir oksit esitlerine gre kumkirmizimtirak, esmer veya yesilimtrak :,'mile alir. Dognl Jr-2.lipkumlari iindeki oransalolarak bagliyici kil miktarina gDre sinifa ii:;,ri::ilir.

-24-

-25313 2. DOldurma Kuimi:, . Kalibin model kumu dismdaki dOlgu kismini "Doldurma kuiiiti."teskil eder.Bu kum kabataneli ve basite hazirla.ninis ve genellikle- tamamini eski yani dkiirlen SOJll'abozulan kaliplardan elde edilmis,isil dayanimi dsiik:,pastiklik zelligi zayif iliakat gaz geirgenligi daha iyi olan kum teskil eder. 31343.Kahp Kurnunun Qi!riel A1a.mi ,

:Bu bakimdan kalip

i.Isi

kumuna nazaran daha yillcsk, buliinmlid.ir.

c.a:iJa!U..tlU.

2.Gaz geirme kabiliyeti

-Kalip kumu dkmhanedo genelolarak asagidaki sira dahilinde bir evrim haraketi yapQ:!'. a) Kaliplama safhasi.: Kullanma kumu; % 2 O ad el kuiiiti. % 80 Doldurma kuirni Kaliplama sonunda takriben %10 kadar bir miktar siyirma k>.iimi olarak eski kuma gider, \. b) Dkm safhasi: temizlerneye gider. Dkm sonunda kalip k:umunun % 5-7 'si para ile birlikte Bu kuma zayiat gz ile biikilmasi gerekir. ' c) Bosaltma safhasi : . Bosalan kaliptan ikan kuiiiti.nyaklasik olarak % 10..15 'i model kuiiiti.hazirlanmasina geri kalani ise doldurma .kumunagider. d) Hazir lama safhasi : Model Ve doldurma kumlari ayri ayri su 'sekillerde hazirlanirlar. Doldurma kumu1 lo Siyirmadan gelen kum 2. Bosaltmadan gelenkum . 3. % 4 su ilavesi II .Noclel kumu Doldurma. kuiiiti. (% 58 ) ( % 29 ) 2. Taze (yeni)-kum 3. Kmr tozu ( % ol- ) 4. Su ( % 09 ) 5. Gerekiyorsa kil
LT

Bunlardanbaka. , 3'aS dayarim ve katila.sr.nsinda..T) sonra >,a:r-aiini:en kolaylaJ;;.~ gerektigi gibi gerek metalin pisirmeden snrcici daro.nimindan ykSek o lriias\ p.aralanip ikmasi~ve gerekEe pisirilmeden sonra depclanma Eltresince bi.!. zellikleri ksy~etmemesi- aranan sartlardir. Naa ,kumlari ,kuvarz taneleri ve bagliyicilardan meye.2..11a g'lmistir ..I(o.lip lC:"ffl.!.C:'t?rirda oldugu gibi,tabii maa k"imlarida mevc1:it degildir. Sgas icti:;~:'yli~ ITi~l2. kuvarz kumu kullanili.r VB bunlara bagliyicilG.r iia~.Te edilir .. BM:;' :ri8.1::"t?!'Q8 yagli kurn (kil %30) ve "alLle ::iu maksat iin lcillami.labilir.

malzemesi sen:tetik olarak hazirlanir.

Yani 'ok zayif kalip

kurJ'i,y:;..t~-:; da. te::::-.i:;:;

31361. iL1A ~JMUBACLIYIeILARI lCi.lVB.rZ ta.rielerini birbirine baglamak SD:.:'cti yletk'irTJ.2 ,::::'.2 F1a.abagliy-icilari edilen mekanik ve erezyon da~D.m saglamsi yaninelci dkm 8onu:-icla lJ11 \:1~-::;le;iiL

kolayca

dagilmasini

kciaylastir~i katikl~~dir~

.Ba.gliyicila!'

organi1<:ve inorganik

olmek z~re iki

40()...;L50 Uc

bagliyicilar

yanini olduklari.ndan

i.

kaybederler. Buna karsiILk inorganik sek sicakliklarda dahi dayanimlarini biliyetleri de azd.ir. 3136110 Organik
a .Yaglar: Yaglar !ci.i.ridma

18!)12.riabj ir"Orgi~nik l zellikler"'ir-J. ::iaj';liyicilar -yanici oli;naiiklarincian YK~ybetmezler, buna karsilik ~~!ilmn ka _
gtLY'Upt;;

civ2.rinda bagliyici

Bagliyicilar

i.

esnasinda. oksitleserek sertlesirler

Kurutma (pisirme) esnasinda ise

... B>.i 8ure.t-te

gideri

;-n,:1S;<3-,Y3i:S-U};:: b

bir

d2.;ya.rnm

verirle::-

. Ii5~;i~rrr~en gC,llr2: iSi;; y....1.;:sekica.klii"i!1 s

Sl!j....tn

tl::-d::li tesiri
!.;:i .....

ile

yanarak baglama zelligini kaybederleio. I'!e.a imalinde 0,5 -2, () ~nr.i lik saf
kuvarz kullanilir. }si
VQ

ya/:f-in

( tvui.
( %100 )

oksiilestirilmesi
riha bagli kat.ilabilir

ii!: bcl hava gereklidi:!'.

Kurutrr.a slGclcli,S1"J.

rr..?~3...'lln

boyutla-

o1ar2k 150-200 Ge arasindadir.-Klli~a-l/~~-1!200 sinirlar" arasinda .. Yagin 0ra..risal mikt3.rl arttika maanin gaz girme kabiliyeti dJi_

ser.
3135-Kalip Baligi : I"-oe kuvarz taneleri ile kil karisimindan balik meydana gelir.Bu karisim-iinde istenmemesine ragmen kire ve metal oksitleridebulunabilir. Bu bilesim su ilede karistirilmalc suretiyle hamur haline getirilir ve sablon ile kaliplamada kullanilir . Balik anelc lcurutul'duktan sonra dayanim kazanir. Ayrioa bu kalip-malzemesinin gaz geirgenliginisaglamak. iin, iine saman kirigi,destere talasi,dana kili sigir gUoresi vs gibi katiklar ilave edilir. :Bu organik maddeler kalip. kurutu-liirken yanark hao:imlarindan kaybederler bu sekilde gzeneklilili: saglanmisoliir Bu usul bilhassa yksek sieakhk dayanimi bakimindan kaiin cidarli elik dkm kaliplarda,sablonla kalip v.e ma<\-malinde uygulanir. i
3136- I~A KUMU

Yn.gli maale.,r

pisirilmerien nce dlis.. bir lc

dayani!Tl4

sa}ptirler~ Bu c.8.ya,."1i,
katilman e(U ni. ile

viskoziteleri si suretiyle zararlidirlar.

yiiksek yagikullar~L~si ve~~ killi k>~m, destere-talasi artirilabilir. Alkali karakterdeki ya!;lar sabunlasmasi

!f,aa imalinde kullanilan yaglari su sekilde siniflandirabiliriz. I-Nebati yaglar: Keten,kenevir,paiiiWc,hashas ve bezir yagl"ri. II-Bayvarii yaglar: :Balina ,yagi III-"lineral yaglar : Petrol damitma yaglari. b. U li lar : ~ Un sicak su ile hamur haline o gelerek k>imtanelerini birbirlerineo-~ baglar iu \ ~.i1ma sioakliklari 175-190 C,yanma sicakliklari ibe 260-320 C dir. Hacimsa karistirma orani 1/10-1/50 ii.rasuic!a degisir. J3agliyici olarak un kullanilan maalarin dis kisimlarisert i kisuu ise yumusak (elastik) tir, Hamur havada abuk ayristigindan maa, imalinden hemen sonra kuruiulmali_dir. D,:i"~liyici olarak im ok kullanilan unlar t'<"'.ay,avdar unlari ve nisaatadan elde edilen dekstrin dir.
<

I!a.a kumunc1ankullanma-sartlari baklenir.Genellikle maalarin

bakimindan kalip kwmindan farkli zellikle"' her biryani sivi metal ile oevrili olacaktir.

-Zl-

-26-

~,/

i n e I-e r : Reinelerden en ok tribantin istihsalinde artik rn olarak ikanKolofonyum kullanilir. Ine toz, haline getirilerek kum av~ edilen ba katik,kurutma e3nasinda el'giyerek kumtanelerini kaplar ve-soguyiincil; atilasarak taneleri girk birine baglar. % 5-7 reine ihtiva edE!n maaninpisirme eica1digi 140-175 C yanmasiCakligi 320-370 Oc dir. Bu katik ilave sI ile imal edilenmaalai'in li.. .., "arlan nem alma.maaive a;yrismam"sinedeni ile depolanmastnig'U.v",rd1.r
c. R e

Sekil 14 'de basma , makaslama, egmave olarak gsterilmi~ir.

'~-f;. ,_k ",=i,i~,

c_

'~~' T~~S:
_:"'~""'-:-J.:':-":-

f~C1et

,P

<?;,,-~:n
L>+','
~
..

e as: Pancar melasi seker istihsalinin, st melasi. mandirala.rda st seke,ri istihsalinin yari rnleridir. KurutiIiasicakligi ve miJddlti elasin _katmc.l1isbc~b8 m gre degisir ve deneyselolarak bui:mur.rnegin %5 r.iela.sile J2000 da risirilmis bir maa.iiin yarimasiakligi 320-360 Oc dir. Ayrica melas suyu maave kalip zerine serpilirse,maa veya kalip zerinde daha sert bir yzeyelde edilir. Bunlarin disinda organik maabagliyicisi olarak selloz -istihsalbin ye,-. rn olan sl t eriyigi ve peynir mayasida bu maksat iinkuTlanilir,
d. M
313612_

G"',-""~~-' i..-J---4 p Crp_ -.J

'l'~ ..--:----i

~L

c= '-0J 4,1:;3
j;

\
'. _\

Inorganik

lf~a

Bagliyioilari:

~+~~~,~ M d.i
S!3ki 14? Ba.sma,i!iakaslama, 1 egmave ekmemayeneleri.

'

borganik maa bagliyicilari olarak ates kili ,bentollit, silis tozu ,ve de!iir aksit kullanilir. Bunlarin katilmasi ile maalarin yas,kiirutmadan senraki ve isiya dayaiiir.ilara yiikselir,priizsz yzey temini kolayies:!.r. Fakat ok ince gutldillderi iin maakumuiindeki yag miktarinin a,;tirilmasini i;erekti~irler,ayrica bir diger malisurlu yanida dekmdensonra d~lme kabiliyetlerinin diiskigG.dlir.Bu sebebden de paranin maalara yakin kiHmla~indasiciiJ.: atla.mal-l'asebebiyet verirler_
3lj7KALll' ve ~!Ap KiJMLARININ ~iuAYENi;: DEJIl":YLW

Gaz Geirgenligi: (cm3/cmj dak) Gaz geirgenligi deneyiibirim hacim1a~birim zamanda birim hacim oinsinden kaabilen hava esas alinmak suretiyle yapilir. Bunudatayin edebilmek ion sekil 15 lde sematik olarak gsterilen cihazdan faydalariilir.
31372-

Kalip ve maa kumlarinin sahip olduklariesitli zelliklerin mertebesi te~oi+ edilmele iin, hazirlanan standart rneklerle bazi deneylere tabi tutulu~. l3u f deneyler sonucunda kumundkmteknigi ynnaen uygunsuz taraflari is12,1-'~ ',1rneksuretiyle hatasiz dkmyapilabilmesine alisilir. Bunlar,mekanik deneyler,gaz geirgenligi ,tane sekli ve bUyklg,kil Vi; :iei:: miktarlari,akese dayanikliligi, kalip sertligi gibi deneylerdir~ BUdeneylemen basma makaslamadayanimlari ile gaz geirgenligi deneyi-icin 5O:ic50 mm ~ 'lik standart numunekullanilir. Gerek bu nuimineve' gerdi:se ekmeve egrneden8.rlcri~de mUmiiian numuneler,zel ka'liplarina' ",ahip sil:::i.stir:re ~nasir.da(salirnerd~~) sik'~tirmak suretiyle hazirlanirlar. Mekanik Muayeneler- ( gr/cm2 ,) Mekanik deneylerden basma,ekme,egrr.e 9 makaslainadeneyleri su cenderesi esas!. V !Lagre alisan niversal dene;}'makinasi ile yapilir. Genellikle basma.re nia, (-..aslama deneyleri yas olarak adi kalip kumlarina,egme ve clanedeneyleri ise 3ehtetik kumlara (maa mmlarina) tatb~k edilir.Bu deneylerde kuvvet tat,iik crlii22121iullG.'1(ninparalandi!1:i andaki baeiii ciegeri n:iversal mekanik muayenacihazinin manometrasindei,okuniii:ik suretiyle numune parasinin dayanim dege~i tesbit edilmis olur.
31371-

--,

Sekil

lS:

Gaz geirgenligi lme oihazinin alisma prensibi.

Belirli bir baSinca karlar sikistirilmis

hava staddart tpdeki nur.iunepara-

sindan geiI'ilirken bu paranin gs-terilig-i direnJ,gaz geirl','enligi degerinin bulunmasini saglar.stand"t "eirgenlik; 2000 cm lk hav2..'linstandart deney numunesinden10 gr/cr.i basi!1 altinda geebilmesi ge~eken zamaiidir. Asagidaki cetv~lde l-:alip ka!'!lir:.riril71 1Ytoma,rnakaslam::i. dayanimlari ile g,-a,z geirgenlik degerlerine gre siniflandirilislari isrlmektedir.

-28-29-

IUJ'o1 RALI1'E3I

2~~r}~tfe cm .dak)

~lama.

~~);

~~sma

f'~m;
1200 den

',lZ74- K i 1 ]ili ki; ari: Dogal kurrnm iindeki kiL miktari1kurriun belirli b;:"rnilctarir.in,bil' ka defa "bir karistirioida yikanmasi 8nre-tiyle tesbit edilir. Bu sc~di aT,"l-p' miktari' ,G - G , Gcamiir ~oiil = y:i.ka.nrni(t (%) olarak .bulQ.'1uro dogal Genelolarak
%

8-15

amur ilt,tj va .eden imrrida% 7 kadar rem vardir.

tesbit e0ilmesi. kumun kurutulmas~ 8uTetiyle olur.

31373- Tane Sekli ve Tane Byklg Kalip :icUmunu iiie;yrlanag;,tiren kuira.rz taneleri, hacimsalolarak yt..'Varlak kenarlari ymrarla.niiiis1kseli prizrnatik yzeyleri iseidz atlakli ve pUrzlii , oia:iiilir. Kumun !i"rek tane sekli ire g.,rekae tane byklg,kalibin 'daya.!l.j.ini.na gazgeirgenligine1pastikligine. ve db1cm yzeyinin temizligine etki eder ,Bil':' liassa a.tlak ta.neler in:: gireoegi dkmisleminden sonra paralan3.Caklarinda.n arzu edilmezler. Tane yzey- ve sekillerinin muayenesi steromik:roskop altinda' 40.,.60 k"re bytUlmek suretiyle yapilir. KUrn tanelerin:ln byklg ise "Elek analizi" adi verilen elekten !i"irme is:: lemi Ueteshi t edilir. Alman DIN normlarina gre karIltulmus ve kilsiz kUrn, 8 adet elekten meydana gelmis bir el8k dizisinden geirilmek suretiyle siniflandirir. Elele araliklari sii sekilde tesbit edilmistir.(sekil 16) Elek sira No Elek No Tane byklg 2

31375-N e ro Bunun tesbieti kadar isitilir.

Mi ki; ari, iin mikta=dakiyaS G l' - G Nemmiktari.;.-~~ Gnemli Seki 1

17 t:'az
i --=: '~_-a}-"-

Kurnda n~m mikiarinin

belirli

l::urnbir k>.lrutrr2 j2.~:_-'an::."J~. io') 0 !',. .100

(% )

olarak t esbi t edilir. k.e.l~n

de ki grafikt e kalip kur.r"-"da) '1eOlr.i:J.".-ta"lc .. geirgenligine

't~ibasma
8"i __

dayanim:...ile

i'
1 i

'6
~ r.c:

~- --:- -------,
ii -

i- ~ - ,~ i 1 -'

U --':

--~, ,_o

~_ j

'~,77

J
4.

5
6 '7 8

~ 10 20 30 60 .100 200

l;-l~ den bu
0/6...;1,0 ipmarasindaki taneler 013-0,6"" " 0;2-0,3 0,1-0,2 0, O()-O, 1 " " II. 0,05 mmden kk bi!-yiiklkteki .Ayrica A:i'1'.S(American fi.indry;nenT's seeiety) normlari'ise O,053ila 3,36 mm arasindaki kumia!i:-~1i. elektel'l. geirmek suretiyle siii:ifda tojlilamistir. ' yUkaridaki siniflandirmaya ~re kalip kumunu bir -tasnife tabi tutmak gerekirse '10 '80 ri D,3 mmden byk ve 1; 2,0 'si 0,2-0,3 mmarasi olan kumlara "Iri taneli"" % 45'i 0,1..,.Q;0;2 arasinda olankumlara "Orta ';anele", % 40 'dan fa,zlaEli 0,1 mm den kk t~~eli olursabyle bir'kalip da "Inoe taneli" kum denir.

\.')

;"~Vi~. . -r
O
-i

P"
1.

~'

-s:-l-.-,
.. ,

e{;kile:yisi

g3~'ilrnclcic;,:iil
~"'

(
7
G

--J-;- _--

--"

-~ ,-I

t:
\...1

.,c""s/')-;;;u-=- ..- __

~oo c:-

.1

:;
~

N{Liii

j ..
'5
L<>i1

Qf

S---:;; ,vr)

::'~f
seg-er pL'a-

Sekil 17,Kalip

etkisi.

kumunda1d nem miktarim,

i;2Z

geirgenligi

ve b'1srna daye,nir.iiDil

-:r----' -----------

31376- Atese Dayaniklilik: Atese dayaniklilik

deneyi

Y'J.

I'J\l.lcayese

ile ;,rani bir firina".

H='1
i
T

mitleri '"yardimiyla veya.hut sicakligi ayar edilebilinen bir elektrik Lirininda kln!'lncla t3.Vian~ kontrol edilmek: su~etiyle ~rap:'..lir<) Kumlarin topklanma slGakl::i __
masi netioesinde agirliklarindan kaybettikler~ mikter aiede ~ayiac olarak
g3rf;:1-en

~
4

II

"

Sekil 16 : Elek analizi

f.:.::~li i;i

tesbit edilir. J)1..iilec6k malzeme cinsine gre kumlarin si1Iiip c lfi13.si topaklanma sicamliklari ~~lasik olarak su degerleraeiir. Demir olmiyan metal ve alasimlari iin CJ50-1000o C Kir d.kmedemir iin 1250 Cc elik dkm iin 1350 Oc

1"'=

31377- Kalip sertligi Kalip'kumumin sertligi Rocbl'ell deneyine benzer bir se.lde ya;:iilir. sertlilc ciliazinin alt kisminda bllhina'1 yayla beslenmis bj lJ''R, kialibin g'i",tei'e-. cegi clirence~a,gb olarak batacag::,ndan,aiek olar?Jc sertlik c~h3zimn g"c;te:!'ge-. sinden sertlik degeri akimUr.

"

""<

-30-

-31-

3138-

KALIP KlJMUiillN

HAZIRLANIMSI

Kalip kumLUlu hazirla.rriak'tan ama kuma ihtiva etmesi gereken elamanlari uygun oranlarda katmakihepsini birden karistirarak mteakibende ~setmektir. Bu sekilde y-apilan bir hazirlama sonuounda boZl<kikan dkme paralarin ora!isal m:Uctari dser ve dolayisiyla malzeme ve isiloilden kayib azalir. Kalip kumunuh hazirlanmas~ 0~andart usullerle yapilir. I-, Yeni kum, a) K",,"J.-tmairinin da kurutulur. f b) Kumdegirrreninde (ezicide) gtlp

S,,;cil 1'3 'de yukaridaki islemlerin sematik bir resImle ifade edilisi gi~riilmekt,)elir. Kummodel kumu olarak kullanilaoaksa karisim, savurma l1\aldna''lndan ik _ tif:t;in s0nra, doldurma kumu olarak kullanilacaksajsadece eski kum'birik'tir'"'' c.ilcsundan kaliplama makinasina sm'kedilmek suretiyle kullanilir, , Kumhazirlama donatiininda kullanilan elamanlarin herbirinin gijrevleri b,""lica 3"'.)"lec8 nrilanabi linir. A) KuI"Jtmafirini -:

ti:rili;.

elenerek

esit

-tane byk1gne ge-

'

c) Karistirma iIIII-

makinasinda nemlendirilip

diger kisimlarla

kaT'istirilir.

Kmr : a) g;itme makinasinda

Yeni kum ocaktan iktigi zaman nemlidir. Bunun.eski kumla ka~istirilabiIm8Eli iin kurutulmasi icap eder.Kurutma, sicakligi agenellikle 100 C Li apiaz ,yalniz ok yagli kumlar iin yapilan k--urutmada 400 C 'a kadar ikilabilir. Isitilmasi_ kmrle,yagJ:a veya gaz la olabilen kurutma firinlari dkmlianelerde,dik voyahut yatik olarak tanzim edilir. B) Ezici :
Taze kumu.istenen tane by.ligne getirmek iin ezmek yani

gtl erek ,kari s-tirma makinasinda diger kisma katilir. ufa hnir.

Beski kum : a) Ezioi yufkalardan geirilmek suretiyle topaklammis taneler b) Nikncitisli ayiricida dlekiir paraoiklarindan temizlenir, c) Sarsma eleklerinden gei~ilmek suretiyle elenir.' d) Ayni karistirioidadiger kisimlarla karistirilir.,

-taneleri

ufa.lairi.i3 .... lc

~r till" ~
~:n
'"m

(;Brckir. Bunun iinde koler adi verilen 650-1250 mmapinda,200-350 inin';eni ~ligindeki iki yiifka ile kaban silindirinden meydana gelmis makinada birn ezmeye terkedilir. Kumunmstenen tane byklgnegelip gelmedigi kolere bagli olarak alis'an bir.elekle konntrol edilmek su~etiyle,iri tanelerin tekrar kolere g'jnderilmesi saglanmis olur. C) Elekler: Dkmhanelerde sarsinali veya dnel -elekler kullani lir. S2-I'Smalielekler duz Iem- ~ sel eleklerdir.Hareketlerini grank mekanizmasindan,karrdaii veya basinli )nvCl. ',_\ ile tahrik suretiyle alirlar.Poligon elek adi verilen dnel elekler '_;"neclikIe altigen prizma veYa kesik pramit seklindedir. Dl Bilyali degirmen: Gerek kalip kuriiunuriineeltilme-;;i gereksekalip kumuna katilan tas kmrn gtlmesij iinde elik ubUklar vebilyalar bulunan tambur seklinde tanzim ~lilmis d~girmenlerde yapilir. E) Yufkali ezmemakinasi: Dkrrden ikmis kurnlaki ,topaklari ezmek iin ezme makinalari kullani lir.Du- makina birbirine karsi dnen,bir-tanesi gerektiginde aikligi '('enisletmcsi iin yayli tanzim edilmis iki yufkadan ibarettir.

tm"

41:"

,"n,

~m

~'ic1

"i,~
1
<::\----, ,--_n w

F) Magnetik ayirici:

L~~J'~~+ :=~
--

Eski kurudabulunan siramis demir,kalip ivisi-gibi demir paraliri ayiran elamandir.Dnel bir tambur ve iine yerlestirilmis Silbit bir yarim silindir r:iaenetten ibarettir.Demirin magnetik zelliginden faydalanara.1c tambul' zerine Gevkedilen kum ktlesinden demir paraciklarim ayirir. Blekli ol;irak dzenlenmis sekildeolanlari vardir.
C) K~istirma ve nemlendirme makinasi:

Yeni ,eski kum ve kmr tozun'-l11karistirip, diran makinadir.

bu karisima gerekli nemli lib k,'1,'an-

\l

Sekiin: 18 :Kuiii haz:ri~s~s~~se:ti~ a i b ic yeni ,icmr,eski Icwn, epolari id-karistirici; d e-kuriitiiia firinr;f-ele.\C; g-kolerjh-savurucu;k-rnagnetik ayirioijl-ezme yufkalari;n-i8karain-ba~t.

g6~?Ak~

H) Savurrna ve gevsetme makinalari: Islatilan kurnla homojen bir nemlendirme ve karisim-saglanabilmesi iinikum bir savrulrr.a islernne tabi tutularak gevsetilir.Bu ama iin kullanilan makim.

-33-32":'

c-]ereceler

yatay bir eksen etra:finda birbirine a.ksidogrultuda pet seklinde iki pimli levhadan ibarettir.

40Q.-{)OO

devirle dnen se- .

Byk: kmlianelerde d isilik ma~a.:fimn azaltilmasi. amaci ile bir kisim veya btn kUmhazirlama makinalarinin bir araya getirilmesinden dogmustam okamatik kumbazirlar.ia.tesisatlarida mevcut:t;ur.
4-KALIPLAMA TEKNIGI

kUID ktlesininin dagilmamasi Kaliplama isleminde sikistirilmis kaliplarin dkmhane iinde yer degistirmeleri esnasinda bozulmamasini saglaiin.k ve bu arada isleme sreklilik kazandirmak amaciyla kuJ.lanilan diger bir kaliplama yardimci elamanida de-' recelerdir.

Kahplama,kalip k:unn.inun sikist;i.rilinas:tna gre elle veya makinayla ol~ zere iki sek.i.lde yapilabilir . " . Kaliplama isleminde kuiniinsikistiri.lma.si,bozulan yerlerin-tamiri,yolk ve ikicilarin kalip boslugu.ile birlestirmeyerlerinin.ailmasi ,bat ak tanzimi vs gibi islemlerde bazi el takimlari kiiilila.iiuli.r.Diinlarisu sekilde sayabiliriz.(seki1l9)
m
\.!. ~W'i ,
.

Kaliplama isleminin. el veya makina ile yapilmasi derecelerin sekil ve yapim malzeme trlerini degistirmektedir: Bunlar basit olarak,elle kaliplama isleminde ahsap ve menteseli olarak aiiabilir bir sekilde olabilecegi gibi, seri makina ile kaliplarnada dkm yolu ile veya kaynak birlestirme yoluyla imal edilmis metalsel esasli olabilirler. Bir ka.libin hazirlanr:i'lsindabirden fazla derece gerekmekte ve bunlar birbirlerine, bl:iie yzeyleriliQYwiC~' bir kaik1, meyda x, gelmeyecek sekilde, kama,kanca,8aplama ve civata gibi sklebilir birlestirme elamanlari ile baglaninalari gerebuektedir. Sekil 19.B'de bazi derece rnekleri verilmistir.

\ ,'..~,. .fi:~.c;;:;vc? _. __

i 1

".--~t-

1j
~

a ,b
.
~':i ... t '-'iL;?

.
"-'--"---"-

P
'

cI'.#CZ
...

1'-1.'
--

\1' I!~-==--I.. ' .. ' ..'. . . - ~ .. ~'~~ :c~,;' ...

,.

~~ -Y/ .
-.~.?";::. .....

,.'

.'

--cl'
.

~J

Seki1 19: Kalip imlinde kullani lan takimlar a) Kalip imalinde kullanilan kaba takimlar
L.Kum kii:r egi
2 .lek: E

3.Baskil= (Sekil 19-a) a-Metalsel baskilar (sivri baski,dz b"aski) b-Agatan baskilar (sivri baski)" c-Havali baskilar (pnematik ekiler; 500-600 darbe!dB.kika) 4Sislei:- (Sekil19-b) . 5.Siyirma cetveli,aga.tokmak vs~ b) Tamir takimlari L.Dzlemetakimlari,riia.lii.lar (Sekil 19-0) 2.Lansetler,kasiklar,ispatulalar (Sekil,19-d,e) 3.Dzlemedgr;ieleri (Sekil 19-f) 4.Su fualari
5.KrQk ve toz kesesi

Sekil 19.B:

esitli lanilan

derece' tipleri levhalar.

ve kUrutma

isleminde

kul-

a.Yan yz profilli saplama baglantili tek derece b.ift kanca ile baglantili makina ile kaliplaniada kullanilan bir derece takimi c.Makina ile kaliplamada kullanilan kama baglantili derece takimi. d.zel imalat iin hazirlanmis derece takimi(rnegin ,ara pervazli vagon tekerlek kaliplamasi iin derece tam.mi.) e.Derece ve maalarin kUrUtulmasinda kullanilan levhalar.

-34-

-'r

',J
Ola.!:< :naal2..i'" r~er:iirC,:i;:: :~"'3'Pii:::i::,i-_ ynGne ge:::-~"h2..f':'l
~1:"1'

41- El, ile Maa Imali , !l[aa irnalinde,eentetik ku:iii,k:uIlaninakumu,kalip baligi ve bazeride matalsel malzemele- kullanilir, KUJlIdan aalar ole ke""" kui:-utulduktan sonra.nad.irende yas olarak kullanilll". m Kunitma esitli sicakliklarda (maa bagliyicilari kis!lG,nda babsedildi)yapila_ bilir.Kurt1iirna si,oakligi yzeysel kuru.tma ile pisirme durumlarina gre deg:j.sir. Elile maa. imali su sekillerde yapi,lir. a)Maa sandigi ile (Maa sandigi iiMIine "akiniz) b )Sablon ile maa ima.li, kelane sablonla maa imali: Boyut bakimindan byk;adet olarakta az sayida maa imali gerektiginde ekine sablonla yapilmasi en. ekomigidir. Sekil 2Q...a 'da bir dirsek maasi sekil 20_b 'dede dogrusal sekilli bir maanin ekine sablonla imali grlmektedir.
i

4i~t-?,~2!Gals8:i. j'.6.J:~yai.?-=:
.::ld.s~ ci?:e.::f'azl-<:;. +1:'. Bi;. eii;
;;ia.C:l5.:,ir.:.

ve

sekil

oJar:'!1.-i:a

basii

dCillimd.en

8CJr:.ra i1..""F..Tilma

~l(o:ltl:i,k

ii2rilmss-i [E'.:'c1d.r... ~'~:i2. l1alze~T,~si olar3.k:~~ dme CiE::.:-'.:l? 78 elik r.1eialso:::l :uae..l::..ri:1 ~ckrr:den~tem'en sonra ikarilni.alari iaz.:~lT'lzi:r'e. dkme paralarda sertlestne me,yti.ane.. ge"cirir" r::.l:na imlince k:i.~.:' 412Du.

k)~lc:,r . .:~~2.:-'.

~'2: 1;iJ.~-

Ii3.alai:'..!1

Y8:-1,9st:i_ri2.m8si

:
cyna""-:i::.r.~Eisi

ii:a.r~lnri.~ dc,kii.rr. .c:sn;l..sincla

ir.a~2nin t8s-~i-ti

ve seki.:t!'~"
iin, edilir,,?a\a-t

iI:'~h2'.f!3.za
J.

Gir! :"..i5.c.8.~dir_. l
-t aJ.::v~:re

huSUSl111~~.-a."1':;. ni.":~.a daY2E1;i',i::'111 p...riiri,lnnsi

ma :~"

i :n.e

ler

~3.~JT::" c;_~

iirde

map... :'2.slari

t3.::13i;i;

2'-<:[100':)~O~: }::8i'c
i,-2.11 J-./~ /~:,"j

0zel

ma.'ades-t8k.le:r;ne

iu:~Un ha!2il olur,)

c=:=Y' ~C:::::/:- -=-~,j

[::tL

.. /./.

,6 ~

:--=__ - ,1/ .

> .:,~;./ "

"'0?")<'~'"~ ':-,~ s-:::~2~')r-rl'

'

Cbl
maa imali~

Ld
Sekil 22 :
~~alarin yerlestiril~~si

Li

iskdcz..t tL ....
i ;~

Lr:~~2;~/
.. " .. /

f!

....~,

-T~~1

S~~l 2O-a,b , ekme,sablonla

2-<;:eirirmesablonla maa imali, Dnel sekille<i!deki byk maalarinda en ekonomik elde edilis sekli evirme sablonla elde eimektir.Maa demiri olarak zeri delikli gaz borusu kull2.Jlilir.Bu boru maa imah sirasinda sablon mil,dkm esnasindada reyen

V0 ccs-';ek18:'L"!'!8ri"

:au desteklerin

dkiileiel: mal~emeierin cinslerir:.e gre sei::':7'.clcri ;~,:,o~pLiJ' JoKi!' c1ckr:a c.e;;,ir ve elikle!'de " ~~~em:l' (lizcri kc.].2,yL:. ~'=-x~~,:...L ~,,;2 "Henr olmi;,--a.'1 me'taiierin dkiiniTI'='"e . Cu1Brol1z~ Zn,/d. ,.ro dikkat ed.ilecek husus cidarla iyi kn;rnc:.in::i.si ,L2.-~ k::p dC1.W1caya ~~revl.erine deiram edebilmeie:ric:.ir. Bu n-"3Ce::;'lE" ::i~.~!1h:.~'i'l (-,';:;':';,:13 .
dh.'iim sica1clig'ind2.TI

Desteklerde

r~~~1r6 .~ PLSeki 1 2 evirme sab lonla maa.imali . gazlarin disari ikinasini saglar. 'Borunun zerene iiiaaya elastiklik vermesi ve gaz geirgenligini alOti.rmasi iin aga tala~iridanv a samandan yapil-' y rnis balat ,onun zerine-de balik sivanmak sY.retiyle 'maa\imalj. tamamlanir. Seki 1 2l 'dG bu ama i'in kullanilan bir~a tomas!: ile imal grlmektedir.

~~'

-.,'--=.,=,

k8::ic'.:'C.a. destel::::

noldalarin.in 42KJeLIPL.'\I-!fi

biraz yksek olmasi

greki

r ,

:rr:lile :cal::..p:ar.:a' isler:.i .Ticde:;" ile derEC8 i~ndc y~pilatilir .. 421-

lerecle

veri::.

yt2rde,mcdel

~=_,"'k:i:~_ ..

::"J:!.i:r:~~'o f

Derece ile Kaliplama:

silC!.s-tirrea

Kaliplarir...
den, :.iazerida

b2.sinciridan,eoi'Tilmesind,e

ve tasinrr.a:i!.!lda
cia."'1 \.('

C-;2[~:IJ.:':l.fi1:---5:' l
('.C:,br~, rrrt:"i-:(:

iin derece 2fli verile

ereveler

1:,..illai;.ilir, Bunlar o}: k'~~rc}:ir

metal1er:ien,ag-d,-

dY..mG eliktE>n;satar..,hafif

i .,

lGroe ~c.pilo."ilir" Bir kalipiE"~nia islem iir! Ed Vr:'",!,J daha fazla <:lerege s-ei'1'2klu::"i-::.'.- ~_~;,~~"J"->l-" a.erccd.e kali:nn 811' kis!"ll bululli"!tiiS olu.r~ :Lie:!.~ec'31ej' 1.1irl,-j l'inc ::j_]~'-:"i.:.~:r:: :::'~"i vasitas::,-la baglaiiirhr,(Sek:il 23)
1,,,:'-1'

i f ,}.-,,~_:~ 1-

~~,:::!: -

~
f

i i i
i i i
Ii

-36-37-

i
i
Ii
Ii

Iierecele:r' ayrica kLllll kiilesinin dsmemesiiin pervazl.i ve.a.re. oidarl.i ola.rakta taD2im edili~le~~unlarin disinda menteseli'olarak(aga dereceler) ailabi'li~ bi~ sekilde yapilmis dereceler de vardir. 4211- Kaliplameda islem sirasi: Derece iinde elle kaliplanac.1>k bir inaki= elanianin ka.liplanma.si..ndaki islein asagida gsterilmistir.

i
I[

'i

ropco basi

par a
der<zccz

model

l.P:iins:iz par"-1!lodcl ta.h:i;asi zerine !colIllr. (Sekil 24-'0) 2.Nodeitozlanir. 3:Nodei kumii'3-5 cm.kalinhkta konarak sikistiril.:.n. 4 Jioldurma. 1.unu tabaka tabaka konara!:: sikistirili!'. 5.st yzey siyirma detveli ilesiyirilir. bir sekilde sislenir.(SeJrJ.I 24-c) 6. 20-50 mmai;a.i1e 'Ve sis modele degmeyec<k 7.Derece 180 eVrilir. B.Bim J~eye mala ile dzlenir,ik"_ derece yapismamasi iin kmr tozu scrpilir. 9.iviodelinpimli hsrni oturtul=. (Se..ldl 24-d) lO.Model tozlanarak' ikioi ve yolluk ta<:ozlari ,verlestiriUr. 11.3-5 cm moael' ~~ konularaksi~stirilir. 12.Doldurma kumu doldurularak sikistirilu-. 13.Siyirma cetveli ile fazla kum siyirilir. 14.20-50 mmara ile sislenir.( Sekil 24-e) 15.ikici ve' yolluk takozIari ilisari alinir. 16.st derece kaldirihp 180 ev-ri.lip kum Tdtagina kon;ur. 17.ikarma pimIeri i le model paralari disari alim.r 18.Yolluk memeleri ve ourfluk yapilir. 19Ge:::-ekiyorsa tamirat isleri yapilir. 20.Tozlama(yas kalip),boyama(kuru kalip) ve kurutma isleri yapilir. ve gerekiY0rsa n.g:i.lasti:rilarak dkiime ha2L.Dereoelei' tekrar birlestirilerek zir vaziyete getirilir . (Sekil 24-f)

',j

J~--~ i/1=-~~i
@
rJ)

4212~ Yardimci modei tahta veya kisimlari, i Model blme yzeyi o:fmiya.tlveya dz olmiJ'aiJ sJ.kistirilla yiizeylerindc uvi;ulani r k:urp sikisti.rilmis ve zeri dzlenmis bir dC:~'(:ce Y'ar-dimcikisim;ierisinde yer olaiJilir" Model r:de yardimci 1cismc v:iru1arak gmlr,;, Sonra alt kunm ~/'-:LLJ].larak yardimoi ki,simla birlikte evrilirfyardimci kisim k:c-ddirili1' ve st kisun yapilir. (sekil 25)
i

Sekil 24: a-Bos bir deregenin grns, b,o,d,e.f-Bir

kaliplama

is parasindaki

eafbalarimn

sema.tik grns..

.1213-Yolluk;ikici ve Doldurma Kafalari, Yolluklar, ergimis metalin kalibe. uygun bir zaiiia.iidadoiriiisim.,bunun yaninda CUQ'uf e oksitlerin v kalip bosluguL~a SaldI 25, Modelin yardiinc.i b.Biiia ohlTgl tmemesini saglamasi gerekmektedir. tulmasi .. ~ c.uruf ve oksitler;n girmeme, iin yolluk agizlarina batak: tabJ.r edilen kisim ailir.Batak potad~n dklen metalin etrafa siraa~sini,kaliba muntazam bir akimla girmesini ,curufun zgii.l agirlik fa.:rkindan yzeyde toplanmasini saglarGEu sartlari 8agliJ~bilmesi iin batagin btn dikme esn22inda dolu tutulmasi gerekmek--tedir" Ayrica yollugun kalipla birlestigi ~simlardctda bazi kostr~~if tedbirlerlede Gll1'ufun kalip bosluguna glrmemesine'alisilir.BunU!i disinda byk kaliplarda tikali YOlluk,kalibin zerind~i batak aacak kisim yoksa veya basin artirilmak istenirse yolluk sai-idiklari~a tanzim e:iildigi gibi CUI'liftutuc'i szgeIerde kullanilir. '

',j

-38-

-392122- sert Yataklar i Sert yataklarinalt tabakalari sertiyzey yumusaktir. Bu esit yataklarda byk ve agi.rparalarin kali.planma.si Yapili.r. Bu yataklarda ukur 400-50.0 mm derinliginde kazilir,dip kismina 50-10.0.nunIc.alinliginda bir tabakil kok kirii!;i ve ga.zlarin disari. tahliyesi iinde borular yerlestirilir.

.,
o.'

._~----'-'-.

..
_

'."
,'

>'.'

.t, to. :~.<.:..~':vvi~ ... ~

I,." .' '

' -"".

TIl, . i.' "//. ./ i ..

.. '. . '.'

:,h'd.f>',.. ,' .. .. , '

, CU"'! '.
i .

c/1

. ["./' ,r;,/ucu

",1

;(='0.' .....c._::..: _

!.~ ._ .

I,'

. _.

-:

" nJ-WI.i" :'~-<:~",",

>6"" '.

'4,"'.1,,'1' :""
__ i .;.' _,'

,~~,~Z i _ ~, ..

':L ,."~m""'''":'''' T

',j
-

Seki

i 261Guruf szme tedbirleri,

~TLJ]. .['~rp~'/~f
yel/Lik $co.~i che, i

'/C .....
...

~"=Jl./i
" '/ .' . ,/, /~.C:LI

---.' .' - '//,/,: -.- ,<::

<u2:J"-", .. , /"

::')~"',,:'~\-t(.';('''':{\. .... '.L >; _. ~ ~. :; ~~,r.,:~.()-<-i '.J" '.t.) .. '-';--:);~.:' !,, __ ;<;:.,,} -~-:;{.,~:c..".J.,":"";0"-,,? i... Sekil 28lYerde' kaliplainad.,{ kapali bir sert yatak.

~
"J"

-! ,,'

T ",""'"'''' ...
d?/durr)')~
k::;k:

lc'p"f/

l:ornunJ 1.5/D CJnj

Y"o< iN",)

-r

batalc, tika hYOlluk,szgeli

yolluk.

422- Yerde Kai~plama': Kalip yapiiia.dakii1ianilan en basitusuldr. Dc;kmliane zemini bu is iin kulJiuii.lir ll\i.nii,u;dola,yi. bu dkme yer dkiimii ve bU amala liasirla:iia.n zeminede dli _ km yata;,'>i adi verilir. Yer yatagi. kk dkine paralar iin hazirlanan yiimii._ sak yataklar, ve byk dkine paralar iin hazirlanan sert .yiitaklar olnia.k zere ilci ~ekilde tanzim edilirler. 4221- Yumusakyataklar: Bu yataklarin st kismi sert alti yumusakhr. Dkmlianezemininde 200. ininderinliginde drtgen seklinde ukui.-.ailir.Drt ksesiii.e Joiorlan yi.giniar yapilir. zerine ild. 'pervaz paralel otur-tulu:r Ve nc perva ile kunninylizeyi siyri.laralc dzleriir,zerine model kumu elenir.PBrV'azlarin zerine 8-10 niiii ali.nliginda .i.-' k talar aitilir,zerine tekrar kum eler~r ve pervazladzlenir,italar kaldi.rilir~ Model bastirilmak suretiyle kumda isekli iitarti.lir.

Yer kaliplari istei> Bert ister yumusak olsun,zerlerinin a,ik ve kapali-olma durumlar:i.na gre ai.k veya kapali yer ka1iplari diye adlandirilirlar. Aik Yer kaliplari eiiaz .bir yzeyi dzlemsel ve bu yzeyin dkorlen-temiz ik_-" //../ ... /'7" .. '/'/ ,/ . ',->~7 .;' masi gereIcmryen durumlarda, ucuz oima.'<.,/ ,/,/ / .'>;\.--~. __<__ ,':__ '~~\" v\ '__ ~, ai. amaci.yla; kapali yer dkmise, . '~'\ /X"" .X, '. -'2;_ ::":"',L~J-.....6L..:.:.:.. ~'< '. dzlemselolmiyan karisik sekini paralarin kaliplaninaai.nda kullanil~r Sekil 29 :Ai.k bir yer kalibi.
LO( . -,E ..

'i

T !
d
,~

----- --...

_~~ ./" -F,zr..-Oii

.::-~--,-. '-.,--.- ...

--

..

"

423- Model Levhasi Ile Kalip Imali : Model levhalari ile kalip i ma.linde, model dogrudan dogruya model tahtasi veya sikistirma tahtaaina ba.glidir.Hodel levhasinda derecenin iyi oturmsi' ve ayar bozulmadanikarilmasi iin pimler tanzim edilmistir. Bu levhalara bazen yollu!< ve ikicilarin mode.lleride baglani.r. Blm yzeyleri simetrik olan "",deller iin bir tek iiiodel levhasi kullanmak kafi gelir. (Sekil 30) Sekil 31 'de iae blmeyzeyil\e gre farkli. iki paraya ayrilan bir In9delin tek ve iki levba ile imal edilebilme imkani grlmektedir. Bu sekilde tek tarafli,ift tarafli. ve Sekil SEliBlmyzeyi simetrik bir evrimli levhalar ortaya ikar. Modelin tek levhada tanzimi.

$ ,ii'
i~

~ '
f

! ''',
". ::=~"Gi:.Va. >"

1._

'".tiolor

.~

f~~Af1i7~~~! I"
.S~_L~~
f "- .. ' ,,' /' ,,/ ,,'/ ,/' /

__L.
."{

W
Sekil 31

~rT'
,:t) 21.z\!ha

1\11 \JJ

f;\ ~,
\~ \iJ
i ,

~\i~~'

I-r.vho

Sekil 21: Bir yuimii;ial: yatagin

hii.?ulaniiia..si..

j'kvhu

:~:~n~e~gii~rrm~a:a~MiJ~i~araya

ayrilan

modcilin tek ve ift

-.40-

-414231- Dkme Model Levhalar : Model levhasi dkmnde malzeme olarak; ali,demir,kalay , inliiofalminyum, AI-Zn,bronz alasimlari kullanil~r. , Alidan mddel levhasi imalinde evvela normal bir kaliplama yapilir. "Dereoeler ayrildiktan sonra derece zerine yerlestirilen bi~,ereve iine ali veya imento bUlamaci dklr. Bulamacm hazirlanmasi su sekildedir'. 100 gr su 140-150 gr adi ali vgya 200-250 gr zel kalipalisi Metalsel model levhalari ise dogrUdan dogruya sivi metalin dklmesi ile elde edilir.ift tarafli model levhalarilUn dkmnde ise bi,i islem;kalibin dkm erevesi ilederece arasinda tanzim ediilimesi suretiyle yapilir. t~s{~lEc~fi:i;i;gi1iii~i Tek tarafli ve yksek modellerin imal~nde kazima usul' tatbik edilerek ince oidarli,yekpare model ve model levhasi elde 'edilir. Bu esitmodel levhasi elde edilmesinde kaliba baslangita ali' 'dklr, sonraki islemde st derecenin fonksiyonunu ykl enec ek olan bu aliyzeyinden 5-10 mm, kazininak sratiyle dogacak bosj:uga sivi metal dklerek model levhasi 'imali gerceklestirilmis olur. Sekil 32 'de bu islemin safhalari grlmektedir.

1-'

~'/"""\, ""'\.'\,, I'," \

"

.-

'.

,..

','
model levhasi.

<, Sekil 34 , Baglantili

4233- Pim Delikli Model Levhalari : Muhtelif modellerin baglanabilmesi iin zerlerine birok delikler ailmis model levhalaridir.Dklecek para sayilarinin az olmasi durumlarinda bunlari,n ~ kullanilmasi ekonomiletir. Aga veya metalden yapilmis modelen zerinde lavha . zerindeki deliklerin mesafesi kadar aikliklarda pimler vardir. Bu suretle model po.ralari levhaya kolaylikla takilip ikartilabilir"

-/,/

4234-Evirtimli l10dd Levhaleri : Bir model levhasi zerine modelin yarilari 3imetrik olarak baglanirea evi,rtimli model levhalari elde edilir. Evi.rmli model levhalarl,nin imalinde Sekil 35 'de grldg gibibir ift evirtim derecesi kullanilir.

[~)g)~l/
Sekil 35

/~/1 ~$)

i Bir

eVirtim derecesinin

aik ve kapali du:rumlari.

4235- Klise Modal Levhalari : Dkmhanelerde ok kere degisik sayida kk paralardan dkmek gerekebilir. Beyle hallerde klise levhalar kullanilir. Bu durumdabiI- toplama erevesi i iinde madeiler tipki matbaalarda oldugu gibi, kliseler halinde birbirlerinin yanina yerlestirilerek tesbit edilirler.Levha zerindeki bu modeller siparis degistike istenildigi gibi degistirilebilirler. Klise model levhalarinin imali iin kk bir evirttm erevesine, bir dr" lev-, hasina,bir kapak derecesine ve bir ka tanade sl,!urlaridirma cetveline ihtiya vardir. 4236- akmeVe Si.yirma Levhalari : Konik1igi a::veya hi olmiyun modellerin kumdan ikarilmasi zorduroBu gibi diiri.'m umlarda modelin kurndan gevs~ilmeei gerekir ki-boyut hassasiyeti istenen paralarda buna msaade edilmez. rnegin bir disli arkin kurndan ikarilmasi byk bir el melikesi ister. Byle durumlarda ekme veya siyirma levhaSi kullaruiiak suretiyle bu is kolayla']tirilir. Disli modelin dis prcfine gre banrlanan ekme plaka sayesinde modelin kurndan ikarilmasinda ,kaIip bozulmasi nlenmi,s olunur, (sekil 36)

Sekil 33, Kazima usul ile model levhasi imali, 4232- Baglantili Model Levhalari Blm yzeyi veya tabani dz olan modeller modal levbasina bunlara baglantili model levhalarl, adi verilir.

pimlerle

baglanirea

_\

-43-

-42-

i
Kk ve orta byJklki;eki pao.'alarda
Derece ka1dirilro;.i;:- sU2'e-:;lyl ;;Jodel ~0\1-hesi kalipJ}illi ik.iriliT~.

~.
// 1/, 1/"

~t2.kma i/::Cr--"---:-'J
":!:C1r

//////1

/.J '///, /\

,L\/ /i 1/ '\~//\ ' /'J z: ,. /(

V, ',/ / '. ,/~, ' /,/ /, (i/~
' ~C<Zkma.

../--",::,'1 (//". v-cL>""

~'~<.,:~ .J,r. ,.~

~
--..

... ./ /<dm. '/evha'!"';1

]u usulle alisan irzkLr.a.l'q.:-::a.io.i:,.in. ttsii1. kalip niaktlla.a"i o.87'j,r.(i'i',}d 1 38

42412- Indirr-ie'Usltlii K:i.lip lI'.akLoalaci: A1ak modellerin yar~ yass!. })~2,,1a;t-.:t.n

mod-i:,ii ~3i:k2st.l!'iiF..iJ::l k.:!.llp derer)DGj txle:i

kd"'!'}

Sekil ~6 ; ekrceveya si~rma

4237- E'demli Dereceler:

levhasi yardimi ile mo~elin kalipdan U:Erilmasi

a.sagi inclirilrnclc ct:.:roiJiyle :C2.1.~.pi,-~,!i-:;1_. kar:llir.Bunlara ind~r",e US':!l.'-' ;,:~Lp rr;,Oktnalari de:niI' .Di.ci.ln sii:i~;-J. :'..:':'~7.lJi:~ .. E<t'TJ.del le-.rbaainiii KilTfi], b2.Z"Gi:.:.'1 lmcs). :filJl..t

Eklenli ~odel' levhalari kaliptan bir daire ya~ egriIliginde ikarilirlar. BUnl= i in zel eklernU derecele!' kullanili:,o nu usul bilhassa kabartirali 37) modelleri,n ka1ipla:ima,si!lada kul1a-ii1ir.(Sekil / \//,./. /'
K,~,"',f]'"

seidi

LLJ39 ,Indirma usul kalip ,

kaldirilrrasi ile
byk

yCipiid.}"g'1nd2~1

l~f~';'lCG

(ag;i:i')l=lidi~., c

~ /):2

makinaSM'
,

"pv/

42413- e.'mie Ubul Kali" ~~,,-ki"oJ:;.,:::., ~ rJksalc~ve ci.i~:: aidari:. pCl.2',-i,lr_~tl~ r;:5.d~l~

leri iin
ma le<rlia.3i

e1.u113

usul
ilc

~r2.I"-d::.mi

usulnde oldu.~u g'ioi Elenuzakle.si;iril::!.ic r1odeli:_ y\lksek~ :'~i ,?e1cneyUkse.1cliginin yiLr.scl:ligi eacta!'

'.:.~.-gull1:--~l?iB:i p qcl: . der'8so l<:aldir;-iia ~::cIJdiri1er;:ik: mocle1-

fazla tu-culmutu.r. Ku:" si]C'~sti:::i1d'.\ct2..!l Sekil 37 i Bir eklernH dereceden levhanin ikarilmaSi.

44- J'1AJCINA I LE

yu,k.c"1.!'i:;;-a.. ILiLIF I i.iALI

SOltr?, 8:ane le-.,rh2.sJ. kD,lipJ_2 kallr:ar '.T2Yi:.... model

bi":likte:E:',:r:"::,:a 3.92."-

ISiligin artmasi seri ima~tin yerlesmesi,pazarlamada rekaBetin artwasi karsisinda eli1e ka1iplama:nin yerine makina ile kaliplaira almistir. nu seldlde , kaliplama isi a;yni zamanda isilerin subjeldifisinden alinare2<: makina hasS8Biy<3i;ine terkedilmis olii\ak:tadir. Mamafih te'< p;:iralarin,zel'byk dkr.ieparalarin imalinde ePan el- ile kalipia:maya bas 'VU:rU1mak:tadir.ii.3k:i.naile ka,liplamada isilik masrafi azaliiia1.-ta,buna iiiUkabililk tesj s masraflari art~.aktadi!'. B11 e~it kali;il2..= isle::-ilodo kinanilaii ninl::inalar kaliplama makinalah di."El 2-dlandiriliril.aro :Bunlari yapt:lklari isa gre ikiye ay:i.:ri;.ak iiiiim.'tiiiidr. 8, ,Dis kalip ma.1dnalari veya kisaca kalip makinalari,. b, I kalip veya maamaldnalari, Kalip makinalari ayrioa esitli kaliplama islemlerini y~rine getirdiklerine grede gurupta toplar.rlar. r. Modelin kaliptan li<arilMsi.i ;;r ,K'-'"= ,'il-:i.s-<:;i:-!.1masi bazeI'-c.eayni ;yamandadoldurulmE:si, rrr.zel kalip makinalari (boru,disli S~~k kalibi gibi), 4'24J.--;}(;d.elin Kabpt:'.n :i\"..arilmasi , !.Iodolin kaliP'!;".."iJ.k~.ril"'.asina gre kaliplaim makinalari. 4guruba a.yI'.Llirla:'. !lunl", ~.aldi::''''.aiindiri;ic, e..1cne e c:<rirme v usulu kalip 'l\aJcbalaridor.

gi;ra inieroBylece e..'cme levhClSO, kaliSD,o.j8J.. olu:rd bin ken3:rlarJ .. in bozulma.siri-a n Sekil 40 ,cl::meu5uliika1:i.pl3JlIa makinasi

(Sekil 40)

42414- evirme Usul-Kalip Makinasi Bu usulde yksek ve ikintih (gbekli) pa:ralarin modeli nor=l olnrak 31lo.stJ.rildiktan sonra model levhasi ,,-e dereoe birlikte evri Ur. 1'1liiealdbe;iue model kalip-Gan eld.lmek "w-diyle ikarilir. (Sekill/l) evirme levhar.inin ik::. ta;:'::i.fiB.a 2ou81iL birar yarisi baglanm3.k suretiyl.e iki ceo virmede bir alt va 8t .i"-p,,lrr.:'-] lur,

-+-\=-0ti-)3
~-"

/9;kW1 -, "//'/;/ /',):~::;L

J-

1=-0 ve inodeli ikai'~l=

O-'-------j c.cg,.ult,lS'uo

-44-

-4':-

Ayrica evirme uau.lu. katlarna usul olarakta. tanzim edilebilinir. (Sekil 4i_b ) Burada. derecenin tesbit edildigi tabla. kendi-eksenietra.:findadegilde baglandigi miL etrafinda 180 dnd~~ek su:retiyl~ ikarilma islemiyapilir. evirme lnakina.1a.rv byk kaliplarin imalinde e1v~is1i. degildh,nk agir va kiUia.nilma.lari g olur.

Sikisma yiika.r'i dogini azalir, fakat bu durum dkm teknigi hWo.iin.Maniyidir. Zira sislemeye luzWnkalmadan derecenin 8't yzeyinin gaz geirgenli.!!i daha yksek" olur.Ya.lniz derecenin dndrlmesi esnasinda yzeydeki kiimlarin dldllmemesi iin istanpa ile bastirilmasi g<inede gereklidir. G-a.rpma zeyi y d-sarsfua ma.aaa~ o-Model levhasi b-Model derece 8rgiileme a-Derece

t;----..::- .

,-, i.~~ - ... '.

'.

i';t '

Sekil 41~b>Cevirme usulu.' kalip' diakin')"i. '

~;~=~~~~

4242- Iimun' Si1ci.st:t:rilmasi Kuiiiu.n sikistirilinaEiiiin biI"ok usu.ller gelistirilmistir; Btinlarr a)B.;ismaesasina if5re, b)Sarsma esasina gre, o)Sa1lU'rma esasina gre kuiiiu.n, silistlr-' ilinaaid'lr.

..

,~

Sekil 44 .&rsma. usuIu ile sikistirma. etrafa ~arar verir.Bunun iin

4242'1- Basma.lJsui aiKum bir.mekanizina veya basinli hava ile hareket ettirilen bir stanpa ile derece iinde sikistiri1ir.(Sekil 42) b.Kum mcdel levbasinin yukari' dogru kaldirilmasi il!' sikistirilir. (Se.'d.142b)

~~lt1~i1~~~sma usulu il~ ~mun a:is~anpa di:rilma~iyiainmes~vieib,modelin kalsiklst rma.

Hel' iki usuldede'kum bas.ma yulu ile sio'stirilmaktaill.r.Bu arada kurinin"ios~i~ilmagininhidr~statik kan1h~lara tabi lmadigi unutulmamalidir. Bu balr.irn- ' dan basin,yiin.i sikisma basma yzeyinden uzaklastika bafifler. ,\yi'ica kal::.bin sikis.maai farlcli yksekl1..1<l",roedegisik bir durum arz OO13I'. nu durumun ortadan kaldirilmasi i~in moae~in sekline giire prefillanmis istanpalar ~lla=1ir. (Sekil 43) ( Fa1<atba arede baska tri.malisurlar ortaya ikardigindan,bi:i.ama usul 350 mmaen daha az ykseklikteki dereceler ve yassi modeller iin kulla.nilmasi. tavsil' ed~lir. Istanpa pres basinci ,demir d~e 4,0 ; elik dkmndeiae 5 kp/cm civarinda 'al=r.

/,.

Sekil 45 ai'Pina.siz alisan sarsma-iiiakinalarids vardir. Bunlarda baslangita hava veI'ildiginde sikistirma masasi yukari yayla atlatali rs ise asagi ine:r,hava ta.Rliye edilince masa asagi dserkeii-rsde ~ etkisi ile yukari ikar ve "yapisan birlesme" diyl' adlandir~lan arpma meydana gelirki buda zemini fazla ea.rsiiiaz. 42423- Savurina Usul i Kuiiiun eikistirilinasi hem ataleti heiii:ie knetik enerjisinden istifade edilmek BUretiyle yapilir. Bunlara "Slinger" makinalarida derler Makinaya bagli bir kum __ ~ . _ .;)
;,'t:,

ci .

'r~', h" ... niaklaB~ndaki darbeO-Bondurine C. :,.: " " '" ,,~arpma " , ....~ ill"..endrlmeei. 'i o. .... .... I ' ~ .8a.rsina 8-baslangi
i
1"" ~'~''--

',j

~'l g 43 stuiiiui.si.istanpa ile'lOi;Modeu'n sekline gi:ire DahilcilverJ.lmis

42422~a.rsma Usul : Model levhasi zeirine oturtl.\lan derece kurn doldurulduktan soma bir sarsma mekanizmasi ya:rdimr ile sikisti~~ihr. Bu isleiii:ie sikisma;sarsarna scnunda haraket eden kUmlarin ataletleri ile a.1tinda bulumi.nlari bastirmasi sonucunda. mey-: dana gelir.

sitasiyla,savurina kafasinin ekseni dng!-ii.lusundan srekli olarak kuru t beslenir.(Sekil 'leri,tli gtrcU vadepoeuiidan bir 46) Savurma-kanadi: yumruk byillclgndijbiriktirdigi cu kuiii1ari derecenin ierisine eavurur. Savurma kafasi yat a;y harak et li bi t et.. lemIi kolun uounda bulundugundan, derecenin zerinde gezdiri lebilir. Sa.viirmamakinalari iiiodeli kalipian ikarma tertib,,:ti sabi li r. ils birlikte ali-

S~'-'l 46 i;:i<\Y..i:i'inae kum sikistirma S il ""-'ma.iC1nasi .

..,46-

r'

-47-

S243- zel Knlip Makinalari : Bu tnak:inala.r sadece o zel imalatin kahpiaI-inin yapilmasinda kullanilan inskina.laiuir 42431- Boru. Kalip..Makinalari : Dsey boru kaliPlama iin kullaniln.Borii derece ve dpdelleri,karosiH tarzinda dnen bir levha veyaJiut sira halinde olarak bir sabanligin kenarina,ma.nson kisimlari asa.g:i.Yagelecek sekilde tanzim edilir . 42432_ Disli ark: Kalip Makinalari: Disli. ark ",aiellerinin ",,adanyapilmasi; isilik iiiasrafliirinin yksekligi, deformasyon:Lardan:i;ieklinin bozulmasi ,tamirindek:l glkler,kaliplama zorluklari nedenleri ile rnahBurludur. Bilhassa b;yillc az. sayida dahi imal edilecek disve li arklar :iin ~~l 47 'de !!rjilen makina elverislidir.

[7ffUl---~
1-;
'~

rPJ<:

... -~

--~l.I~v:ij i
.----..... ....!.

.--/"

-:-<1

(~~i i.c:=~
CI/;

~:;~::;i//
=k Kaliplarnasi.

Sekil 47 ' Disli

olur.Karisik sekilli ve ok sayida imal edilecek maalariR, bilhassa esas maa birka kisimian meydana gelmis ise,makina yapilmasi ok avantaj lar se.glaT. Bu rnakinalr:ir'da dold\.1.l"ma,s'rme,preS8,S3.rSma ve fleme prensipleriGr:::. ~re alistiklarindan bu adlarla anilirlar.
42441- Doldurma Makinalari : KJ:ve orta aptaki silindiril<: maalar,makina paralari dkmnde civata yerleri,gbek ki8imlari,elf'en ve yatak yuvalari vb gibi yerlerin bos ika rilmalarinda oka kull~lirlar. Sekil 48 'd" "-"yina makinasi gibi alisan bir doldurma makinasi grlmektedir. 'Burada kovan api imI edilecek maa apina gijro ayarlanir.Kovandan /Iv/ii ikan maalar kum yatagi veya bir daleali sa zerine alinarak: istemen boyda keSilirle;. malafa seklinde alosan (6) ~ ~ubugu vasitasiylada GdZ deli-

Sekil 46 : DiSli ark kalip makinasi Bu iiialci.naili Mr disli arkin yalniz ember kisminin kahBi yapilir.~bek ve kol kisimlarinin forimi ise, ya mode)'yardimi ile veyahut maalar.yerlestirmek suretiyle kazandi.rilir. Burad,~takip edilen' islem sirasi su sekildedir. I. Evvela st derece incideli sablonlanir. 2.st dereoe-kaliplanir. ( 3.Alt kisim sablonlanir. ~ 4.Alt derece zerinde disli kii ip makinasi ile dislei- yapilir. 5.Gbek ve kollar maalarla tanzim edilir.

gi ldurma maki'nalari \ Do birakilmis oluii! ok kere ~ _i iki -"ykiiLlrte; 10-60- ve 60-150 mmapinda maalar i in imal edilir.

~0

Sekil 47:Disli

kaliplamasi.

4244- Maa Makinalari , I kisimlara sekilveren iiizialarin kaliplamasida makinalarla yapila'?bilir. Bu suret~e maalarinda ab_ buk ve si hhat li yapilmasi 1J1iimkn

42442- Srme Makinalari Kkboydaki silindirik ve prizmatik Ulilaluin imalinde kullaniliTo da islem sirasi su sekildedir. i.iaa kumu doldurulur. 2.sikistirilir" 3.Yze~ s~yrilir. 4.Maa sisleI'ir. SiPistonla itilmek suretiyle disari ikarilir.

Durda-

11

\
ii :111

,i

-48Ii

-49--

_\

DU esi t makinalarda maa kovani degistirilebildigi gibi boylarida ayarla.nabilir,Sekil 49 'da bir s.rmemaa makinasinin alisma prensibi grlmektedir. 42448- Pres Makinaiari : Kk maal,,:",iin maa levhab.ri kul- la:nilarak presiie basmak suretiyle. imal olunu:dar. Knttel ile byk maalari.!!. da-yapilmasi mmkn de bu takdirde ise maani)l-maa sandigindan kaldirma. U~ l ile ikanlmasi icap eder. 42444- Sa:r'smaMakinalari : Kalip makinalarinail. grlen her.sarsina makinaai ile maa imal etmek iiiirik:ili:idr. zel mao.sarsma makinalari iseiyksek maa sandiklarim baglamaya-yariYan bir baglama tertibati ve ma.anin sanelileta gevsemesini temin eden bir sar- sici (vibratr) ile techiz ediliiiistir.

" kov""f>.1

_~ar)
IJ:):JQno!o

kolu.

432- Demirden srekliKaliplar : Demirden yapilius kaliplarinin isi iletme kabiyetlerinin yili;:sc>'-: ol",ac,i se;,etiyle dicniiinsogilmasi hizli olur, Bu "akiinian bilhassa dis kE,.,J ,;e:'c D)iins:., i,,~.p eden paralarini dkiimiinde ok elve:-is1idih Demir kahp'..:':m" mrnun ucei{ ll'nk iin Jr,.alibi yaklaSik ol",..rak200 Oc sicalclikta i;trrW: gei-ekiNi'.'" D'Hill sa:..>lamak iinde srekli kaliplar , alE17noidasi 2COoC 'd= yWrs,,': y2g i:e soyi. tulurlar. Bu esit d1::iiiiid.e idkme .para ka.l_ipt= s,,-ncl<: olarak ilrz.C'il:"',n';;sak,bec\ h'.;;l'. veya kuma gmmeksuretiyle yavas olarak sogutularak istenilsn yan, "lde c~U_c". Demirden srekli i::aliplarda da boya!!',ave tozlama islemi yapihnk "iretiyle,
dkme paran2n k~l~ba yapismamasi ve kalip mrnn uzatilmag~ 8oklai~~~ ~lu~o~

Srekli kalipla::.' para sayisi ok oldugu durumla::cda ku.ilE._~,.i"":~J.ari:";:\n'5ei1ei likle kalip ~akina8i seklinde tanzim edilirler.

Sekil 49

llit- srme oiaa makinasini sematik olai'ak alisma prensibi.

44-

BOYMlil. VE KURUTMA

Kaliplarin gerek sivi metalle temas eden kisimlarimn atese da!a'~l.kl't\Jni-aT'i._~::; tirmak ve gGrekse dlane paranin ~zcyinin temiz ikmasinin i;c::iri.:~
-P-L~."E:"'::

yas kalip ise zel ilozlat',ki.:.ru kalip ise bo~r3. denen -zel bu::'8..'-:-j(tlc..:,la OJd=-il'~b lar", Toz olarakjodun kmr,grafii veya kuvarz tozu,ben-'conit ve 'k0Lc ko~-i~L1Ji.

42445- Ufleme Makinalai-i : Maa lifleme makinalari iki prensibe gre alisirlar. a. Kk mayalarin imalinde daha elverisli olan,inaa kuriro.nun basinli hava ile karisik bir- vaziyette maa sandigina f1anmesi esasu,;' gre, b. Istenilen byklkte maa imaline imkan verEMibasinli havanin bir kum sutu,... nUnu maa eandigina flemeei esasina gre maa ioiali. nu ikinci usulde maa sandigi t~va basinoina maruz degildir.

tozu; bOJ'a olara.lcta-bu tozlarin su ile,karisimi rnek ola:rak gsoc.:>i1ebilir, Yagli kumdan ve baliktan yapilmis kalipla:rin ve maalarin , d"y".. 'llai111~n artiri.lmasi ,ve f,kjzenekUliginin saglanmasi iin WT'u.tulmaJ.ar:. g8:,cld2> l{aa1.i~~'-'" yaklasik olarak 200 oC, balik kaliplar ise 350 G ve nadiTc~de 6CC G dar sica.1<:liklarda kurutulurla:r. Kurutmavasi.talari olarakii2i k'l:'T"~l kot;o-i .. ket ,gaz ,sicak su ve elektrik enerjisi o',an,seyyar sobalar,kL'.NtrP"" od'~;ilrj. ,1cirutin" tnelleri ,kurutma dolaplari vd. ll:iitlanilir.

'a':~-

43-

SRJ1XL.t

KALIPL1\.R

trer dkmdenSonra yenileniniyen kaliplara srekli kaliplar 3d.i verilir.Jlmi1=da; a.Seramik sracli kaliplar, b.Demir sreidi kaliplar olarak iki sinifda toplanabilir.

veya koki.l kaliplar

441- Tasinabilir Sobalar Yer k"liplari tasinamaz olduklarindan, kokla isitilan ve icabnd" 'iLi,:" nan seyyar sobalara birlestirilmek :niretiyle kurutu1urlar.(SElicil 50) 442- Kurutma Odalari 5-10 m u=lulfunch, -' -, 3

'3 c, , ..,...

431- Seramik Srekli Kaliplar : :Bunlara seraiii:Lk: okil veya yapma kalip da denilir.Bir k seramik y::ipmii. kalibin hazirlBnmaBin~ kalip malzemesi olarak ; % 40-50 Ku"">.:rz tozu (kum) % 30-40 Samll:t tuil"la (ekes tuglasi) % 10-20 il.te';le dayanikli kil % 5 Kmii:rozo t % 5 J)ogranmis sigir kili kiillrmi1ir. Bu kalip 600 Oc 'da lcu.i-utulur.Mtaakiben kaliP petrol ve grai'ik karisimi sivi ile boyanir.Dkme paralarin kendini ekmesi netioesinde dogan gerilmelarden bozulmazlarsa takriben 80-100 dkm dQ.yai.urW.

nisliginde ve en a;: 2
evreleri

in YLJ:.::sEf-

liginde olan 't,~1o3a~d.:-'),L.: :;:.Isi \ kayiplarimn azal-:::"l:.'221 ic:irr

if't
3.Taif'_

d,-u,\i,)7

lf

sui'etiyle rnaa bil'

t

~o:ru..c::-j;'::S~UT' ~

OI'U li,.ek: :Z"'.lir \'8 ...,

,;i"

kt:.iL-:;r'_:i<:.o':'liJ:-~

'Kok ile isitiicnL:~'Cla "erekir. Sekil 5~1~i~oba

443-

uiz'ci:!:

baslYJ.e. 4 ..... }'~b k~:;,z sc.r/~.:."'2L.' ~

(Scb ~ Si)

ile kalibin

Fakat gene de en ok kullainIan kaliplardi,..

dkme demi:!-veya elik ten imal edilmis srekli

Kurutma Tnelleri : Kurutulacak kalip ve maalar haraket li bil' i8ka:::,a zer3cn karsi haraket ettirilirler.Bu tneller ktle halinde im"Jat hanelerde tanzim edilirler.

y",ri"-.,, ,\i'1:i:"")

'"/~:";j',.~,,

...

~
-50-

-51-

444- rc-i.iru.trna olaplari. , D !Cu'lkrT.aallU'= ku:rutulmasi.nda,sadan imal edilmis kurutma dolaplari. kullanilir Bunlarcin ocaklarinda kokjher hangi bir sivi yakit yakildi.gi. gibi ell3ktirikdirenci iJ.e isitanln:ada tan~imedilmis-tir. yiiiai.rida sayilan bu kurutiiui. vasi talarinin di.sinda sadece maalarin iciir'uti.tlmasinda (pi sirilmesindc) i mlliini.lan sivi. veyakat:L yak'":!:!: ,eyahutb elektrik enerjisi ile isit:=:::~~~~ lan firinlar OldUgu gibi 1 f'lodE4'"'l1 bir usulolan maalarin s:i.ki.stir-ma. ve pisirilmesinin bir arada yapil~ digi dielelarIk esasina gre b:y'UtL--""'--)- - - - /' "-ma yapan, pisirieiler de ,vardir. Bu \" -I) - - - i- _LJ \ / sonunci.tsunun perenaibi; elektro statik alanda hizli bir dalgala'li/,anin,molekler 'lde iletkEinol~yan malzemeleri isitabilmesidir. Faka.t bu usul ile yapilan maa ima,.:!'in linde zel maa.bagliyicilari gereklidir.

,--------,
i

b.zel Dereceli Yigim Dkm, ])u esit dktim dede de:-eceler st ste konul',her bi:c" dcr!!'8oemn stnden

-.l

ki lde bcsluklar

dkmeye msaw.o birakil/ilJ.stir edecd: ~e\ ~ -

--=~~,O

sekil

53,Basamakliyegma dkm.

m1===L
'~

45-

DKM T1i.RZLJIRI

Sekil 54,zel dereceli

Se.k:il 52 'Kurutma odasi

,Dkmesna'linda; kaliin doldurulusuna,durus sekline, ve tanzim edi lisine gre dkme l.1.iliiJli1i.~sinif1an-ni, dnmak miiiIdindiir.

D
~,
c., .

453- Msterek Yolluklu DJtij,rn , Dk:ecek para kaliplari ok kec'e Ici.lip ",.n., kinalsrinde. ve birinin alt derecesi, bi r al1;da.kinin Si; dereeeoi olm."ak ,t...71zim ('_Li:J..IQi,.')1:: fakat tel,: bir ms-tel"e...1c;}'ullu.k-ve:dlmc ~,U:rTtiyle tanzim edilirler. nu esit ~~liplarda alt derecenin daha fazla meia:icsie:tik bn.sincainaruz kalacep gz nnde tU1;ulrr.e..si gcrc-kir. Yigw~d6km-us~l uYsulanmi~suretiylo dereceden,kunrlan,isilil0;en,yerden ve yolluk zayiatindan tasarruf sael3Jll/lalc. uretiyle tl]cs me paranin maliyeti dsrlffis olur,

454- DkmU-lcu.rla.ri, Kalip gvenibakimindan derecesizkalinlar, dsey ve balik kaliplar dkmuh.l.l.rl:irih"yerlestiriyere!< kumla beslenirlG2.Dkiim tLkui~ 1arir:iin yan oidar lari, kali)) i;irioc f? k:i ~iin beton veya de~ir sadan y"ipilir. yigina dkmmasi 455- VCL DKM USTJLL'ThI 4551- Sav:urmaDk" (Santrifiij dkm) simdiye kadar bahsi geen dkiim-isle::ilec'iride ereimis metal veya ,,-laasim yer ekiminin e'ekisi altinda kalibi doldur~~a ve kalipta hibir bosluk birakmaina1ctadir. Kaliba ereimis metalin veya alalSirnin alcitilmasi esnasinda 'siviyn. dnel bir li3.:'Ck8-t Verilei:ek.

'i,

'i

451- Kalibin Durusuna Gre : Yatay Dk:ini Genel ola:rak, ~nisligi yksekliginden fazla' alim paralar yat~ olarak dklr. rneginikasnak , volan,disli vs. Bu esit dkmde kahp,dkiimha.ne zeminine yatayliii: vaziyette otiirtulmak: suretiyie dkm yapilir. b. Dsey :Dkm, apilarinin siki olmasi gereken ve isleneoek yzeyleri yata;;r Y dkmde alta getirilemiyen kaliplarin bOYllU'i kisa ise bIr ku,!!yzeYine dik oturtuiarQk,uzun ise bir dkm ukuruna yerles{irilmek suretiyle dsey dkm yapiJ.:i.r. rneginjboru, si lindir ,yuf1ca VS. ' c.Eik Dkm,Yatay dkmle iyi netioe alinainiyan,dsey dkmle dklmesi ye,c'ol sa.ri;lara bagli ola.rak gereklestirilemiyen kaliplar egik bh sekilde dlclit>ler.Kalip dkmh3.11e zeminiMe egik dzlembaline getirilmis ku.~ yatagina yer-, lestirilir. Bu sekilde gaz kabarciklari ve pisliklerin kalibin stfuide tcplanmas~ ,iiiaa gazlarinin kol~a kamalarinin temini ,sagiaiiiIiis- olur.

*.

~
Sekil 54ll$jiii~l~sa~ii

Dnel hareket sebebiyle eri;i~is ,"ete.l ve:Jc. alasim yerekimi ilisimia merkezka ku',,"ct iE deetkisi altinda bulundu~d~'1 O~ldrcn hileskesi dogrultusunda bir harEke' yapar" Er;i1.mis metale dnel hareket ,:ra kalisin dn-dL~lmesi guretiylc,yahut T~libin d~sinrla zel bir donatimla yapilir. Ri 'up_amdan ~aV' ..urma dlc" (SUrlibaay:>:'iln" ~\ 1\V "-sit ain z Savurina: Ergimis metal dnen kalibin iin,) rlJ:;:i:" Bii vaziyette sekil 55 de 0r'.'lil;.;v. ",ibi dsey savu.rrnaveya yatay Ba'mc'rr''l ki.i~ d
tarzlari meydana -3'elmis OlU:;:';
~:'i_~v.:itr:i"';';Ci~

ya,pila.."1

dkme lisaVUI'm8. Dkmlldl)nir"

452<:E:alipisxin TEL'1zim Sekline Gre ~ a. Basa.m.:ikli yigina Dkm iYolluk agizlari dkme msaede edecek sekilde celar merdiven ta;zinda'yigil:Lr.En stdeki derece destk1enir.

dere,sekil 55 i D(iklim"Ukurlarinda p,o km o

B-Vasitali S~viir~a, ergimis metal sabit kalibiJ. 'bir tibati ile doldurulur"

-52-

r~

C...; arisik Savurma. K Bu.tarzda da.1lanceki ild. ta.:J:"<; birlesi;irilmistir.Yani hem vasitasiz ve hem yasitali olarak dkmyapilir. Savurma dkm soniinda mazemelerin ya:;i,,-si oiki vedayanin! zellikleri ;y'iksa1colu:r.Dnel harciret. _sayesind:~ si,,~ iindeki gazlar se:!'bes-te ayrisir . Sav'uriiia dkm ile boru.,haJ.lr-a,bur ,yatale,se2;man vs gibi paralar imal edilir.
SaVurma dkm esnasinda sivi

Kali~in sogutulmasi nedeni ile , dklen paranin dis cidari-sert olur. Bu sertligin ortadan kaldirilmasi iin borular 81)()--9oo oC tavlanii". Du usulle dalemeboru-nun disinda,brcnz,liakir ve printB~ ii bos paralarda imal edilebilir. b-CainmenUsul: Bu usujc bilhassa dkme eligin savrulma.sinda el verislidir. Pa51a hizli soguma neticesinde R91a . \\ soguma katmsrleri ve-kabarciklarinin alana mesine engelolmak' iin kalip 150-190 oC' a ka.dar isitilir. Kalip ~>lzemesi olarak% 18-22 Cr 'lu elik Jail1aui1ir.Bu usulde dis ,yzetler serllesmediginden dakmden sonra tavla.maya lul'lttln zuiiiyoktur. seldl 59 :g~~e~iiilifi~ ile c-Moor Ueul: Du usulde dkmien sonra tavlama isleminin ort~ dan kaldirmak iin kalip Jaimla astarlanir.Fa,kat bu astarinher dakm:l.encionra yenilenmesi gerekir, Dklen borularda De LavaUduauindeld.ne nazaran daha siki bir yapi elde edilir. 4552-llosaltrna Dkm: Ii bos ve belirli sekli olmiyan,sirf agirlik bakimindan hafifletilmek ist enen -paralara tatbik edilir. Seramikien-heykeller,metalden figrl paralar,bstler,aya~.abi kaliplari ba usul ile dklr. Bu usulde kaliba dkiilen malzeme tamamen kati;t.a lasmadan, zerinden ailan delikten i !cisinrlald. daha katilasmamis bu kisim ':ios kalmismetal disari olur. akitilir.nylece

ve

katil~san

maizemeIiin i di renl eri ,yer ekimi ,lc.o.lipla metal veya alasim arasindaki di ,_'e:ive merkez ka kuvvetle!"i bir arada etki t;i!tktedir. Merke ke kuvvetin diger bGn l2.iv-v'tle:rle de.nge halindebulunmasi icep <sde2', BU. bakindan devir sa;iisi nemlidir, LL)! liuciis dsneysel olarak tesbit edilmis vea"e.gidaki dmik:lemkui:'1ilmiisi;ur.
K o'

n=~

Sekil 56 t~fi~~;~..;~~ma

n ~ Devir sayisi r '" I api ile. d:i.s ~api ai-asindalci oran . (rd/r.=l,l-l,2 arasi iin geerlidir) K ~ Deneylerle her alasim iin t.esbit edio Im liir katsayi.
Mi1LZEMlSLERE
MA1.ZELOD:':

Sekil 60:B0l'aMimr lakm ~eb ~r:i.bi . Iffi.s a)'<ll a

Pb' li vatale Bronz Aluminivum Sn'li yatak Al Dlemedemir Celik

DmmLimI 2000--2200 1700;"1900 . 3400--3500 dsey 2600-3500 140-1800 yatay TlillZI DKM yats.y Jr ~~~~'&38 ft~~~
GRTil K _

ii

~ ~

pdsic;r/ma. D9"1
:<o/.y:i.yonlc1(rl savu.rrna.

Seldl

58:~gr&ar~'h usul ile

45551l...:SavurmaDkmilsBo:t'll IllI3.li: a-De Lavaud Usul;;:: Sevurma dkm-~aja luzum gstermediginden boru imaline ok elverislidir . Du usulds.sogutulan kalip iine girc~ oluk sabU,kalip' is-e dener olarak tan"iQ GdiImi.: tir. Kalip isiya dayanikli molirten ?eligi~ den,ii atese dayanikii astarla a3ta~lanmis seklini degistirmemesi iin I'w-a:- elig-iii- '---) deneisi uzama katsayisi ok ki: 91ik) yapilmistir.

4553- Pskrtme Dkm(Enjeksiyon dakm) Dkmsicakligi iooooc 'dan asagi olan malzemelere pskrtms dkm usul tatbik edilebilir. Bu usulde metal,zel makinalarin yardimi ile metalsel kaliplara basin altinda dakir.

- Du ~su: s~yeSi!ide ""' optik,olu aletleri

Seld.l 61

:~~~ug~1iipskrtme

()

:lekirotelmik endstrisi~d:, ,yazi makinalarinclili kk paralar gibi,otomo9il sanayiinde karbratar vs gibi karisik paralar gayet hassas olarale imal edilebilirler.Doyut toleranslari:: 0,030,00') irnl arasinda .bulunabilir. Bu esit dkmde dkm,lO-BO atm.-basin altind8 da yapilir. Bu usulde dklen paralar hemen hemen hi islenmeden ku11ani labilir. Hatta paraj zerindeki en kk teferruat mesela mrka,nu",.a.-a,j.nce vida agizlart ve delikler dkmden

)'1SI1>

(;i.).)tl.:

\ i',
Oj) ""-

~54~ -5~
i.k:ariLi.r.nu yzden bu dkm usulne"Bitmis Dkm"adida verilir. msleiirtme dkm makinalari ild tarzda tanzim edilmislerdir. Kalay, kursiinve .inkoalasiniii3.I'l gibi alek sicaklikta ergiyen alasimlar iinipistonlu. pii.sk:llrl: "me-d~k.rn iiia1d.nala.ri,alumimyum ve bakir alasimlari! gibi yksek sioaklikta ergi_ Yen_ala.simli3.I'i9iiiba.Bin~i havali piiBktirtinedkm ma.kir.al= kuUani:hr '!yrica ayni paranin pek ok sayida dipUmesi halindeimesela matbaa harfleri .kii.iiinde zel ve otamatik pskiirtme dkmmakinalari da kullanilir.
46AGIRLASTIRMA :

a.Ara aidarli potalar. (sekil 64, a) b,TJ..k:ali pO'~al"i' sa"::lindede~tanzim

edilirlsr.

(Se1cLI 64-b)

d-

Yatay dk'imde sivi metalin st blme yzeylerine-yaptigi basinci veya dsey dkrndeyan oidar1ara yaptigi basinoi karsilamak'iin alinan tedbirlerdir. Kk kaliplarda kaldiran kuvVet hesap edilmezist dereoe fazlaca agirlastirili;! veya dereceler birbirine gergi Ve kainalarla veya oivatalarl" tesbit edilir, JJ\iykkaliplarda kaldirma kuvveti hesap eiitilme suretiyleibu kuvvetin 25-50' si kadar daha fazla bir karsi agirlikla dereceler takviyeedilir. 2. F, f = Kalibin st yzeyi (elm ) Go ~
<is

Sekil &i-al
48=

/'-"'a

TJ..k:ali.pota.

DKM SIClL'ZLIG

i ,
sicakligina
dkm

Dl-dir.:i e8na8~1'.dC:.k:i_ 8::vi me-:;alin

sicakligi
Yani

alasim veya metalin ergi me sicakli.ginin td = ie +Ai (OC)

stndedir. 'tir.

denir.

JJu sicakli1<;,

',j

h '" Yolluk yksekligi. (eliri ) 3 ~Dkmmalzemesimn zgl agirligi (k,,!dllJ) id =Sikistirilmis kulllUnzgl agi.2'ligi(kg!dm Fk~ Derecenin yzeyi (dm) olduguna gre ilave edi lmesi ;;erekecek agi.rlik:
'6

Sekil 62:Kalibin

agirlasti.ri.lmasi.. F.m,\) (kg) buliin1ll'

Ga" (l.25-i,SO)(f.h.~+
47DictlM POTALlIRI :

Genel olar~.i: dkiim sica.kligi ergime sicakliginin 100-150 Oc stndedir.Bunun tayin edi lmesind e; dkme paranin yz eyinin byklg, agir li gi , S ekli i ci da.r k,~tli111ig-i~ kul1allilac32:: :;][Li.csat,kalibin kum veya metal olusu,mCl';alin pot'::-ki.::!. ]:.:illS zamani gibi faktrle" rcl oyna.r. Bu sioaklik gei'ckenden dsk olursa metalin akiciligi azalaa.gindan b'lzi kisim l"'rJ. doldul'l"az,kalip dolmadanda katilasarek:kendini ekme ve gerilmelcI'jr;erckGnden yksek oli:ia. halinde bosluklar,siCek: atl:;klar,lmlip tahrlbCttigibi 5'GnG istenmiyen di;.o."cimlr "'~eyiiana gelir. Du.mahsurlari ortadan kaldirmak iin d.km sioakliginin dikkatlice s"ilmesi gerekiroDkiim sicaklib. daldU'ina den;,yiile veya -terr;ioele...1ct.::i..'ike optik v pJ_:,,"'ome-trelerle lHir'''' 48l-Bkm Isi ,

Dkhcek meiilin. ergitme firi..nind~

dkmiin

hazi.rlaiiiniskali.ba

iasi.nmasi.iia

=-.~,''''~ _'~ :~

Dkme haLil!' kw2.:r' a.,Kalipislertine lai~.D.81.? ve dkme islemi

esnasind.aki isleri

su sekilde

slraIi~ig~-'-

cr;~

+~[

"klli~ok

1=frt.""""_."'"

~:Poia ha,zirl::..g-2.~'Potao.in ii ~ia astarlanil~tkurutulur,uk kere cU5kiio:den hemen cice ",etali 3ogu.t1'lillJ1asi. iin isitilir. c.Pota daki siv::'llJ.n yzeyindeki ouruf 'Jir geIberi ile temizlenir. d. Yolluk 0cteCJ. doillict dolu J.;u-tulv.r. e.re;ren gazlarin ikici ve hava kanallarindan i.kirken kalibi 'bozmannsi iin ?aslangita i.kJ.cilar )r4pali tutulur.Bu suretle gaz ve havaninkalip gi5zene~~ lerinden ,.kmasi zorianinis olur.Kalip dolmadan bunlar tekrar ailmak suretiz le kalan C;'iizlc.l'indiD.ri ikrr..asi saglanir .. 482- Sogu.tmi:",

v-Jl-

Sekil 63: El atalli vevin potalari a.El potalariiTek kisi tasir,25-S0 le,; metal tasi.yabilir.(sckiI63-a) b. ataiii potalariIki ki si tarafi.ndan ta.sinabileoek sekilde veyaarabali alarak tanzim edilen,50-150 kg meial alabilen potalardi.r. (sekil 63-b) c. Viu patalari :Bunlar vin tarafindan tasi.nacak gibi imal edilr.iis l50kS' dtUi; fazla mGtal tasiyan pota,larclir.Dkinenin saglaJllJl3.si.iin potanin egilmesi isI! mi :,ir Sonsuz vida mclainizinasi ile kolaylastirilini.stir. (Sa1cil 63-c) Potalap ay-rica dkm esnasinda curuf ve pisliklerln kali.ba girmeme3ibaki.m::.ndan

DDga:i;i

m:.-ik: -iin

kai.bin

sO~'U.ma b2zinin ~asiJ.~tedbirler

her alinir.

terefcla ayni

olrna.si

gereklidir .. Du

dururrni

sagla

a,Farkli cida:rl"-.':'da kalin kisimlar ailarak ,8o~uinasi hizlandirilir. b .Esi t cldur li )r..:.::iimlarkal~pta birakilir. Sogu.mapara bykli;rfuie dakika i.:ie "Ji:;--!c? haf-ta l3r.Jilirli

CD

re

o.Plak mUiiucici. p(;r:arin kaliplari Orta hsimlari.ndan ailir. d?!el h:'>.J.(;1-:':2 ~JeJ..::..:..-ii k:!.simlarr bordan gesen su le 8ogutulurlar. 1 Yuka.~ida :J[~~V.:i~~U:i,r b:~~j~,bi.: sle!111er,kendini ekmeyi par::min her yaninGa donge-li bi~ s8~-ilc.:.:: i iS,vd2!1.:'.i ge-ti,:rmclcve i' 'geri lmeleri nrl.numwna indirmek iin yapil mel:-~ arli::.',.

-56.-57~ - TEMI Z LEt1E

I S LEMLERI
Dun" mukabil dl9n.e elik daha siinek oldugundan,entik daYi'inlimndar. fe.dakiirlik y;\.pilarak srekli dayanimi artiracak sekil verrnege gidilir.Sekil vermede ZClrttrli zorlamalarin ynleri d",gistirile':iilir . b"1 i~ ki1

D0kmepci.ralarin yzey du:rwnlari,gere.k: dknrlen iktigi gibi ve gerekse islendil<; tom sonra lcullanilacal~ paralarin islemeesnasindaki kolayliklar bakimindan tem: iz olmas:i. Gereklidir. Temizleme islemleri ,hazirlama ve bitirme seklindedir. 3.IIazirla-mia;yolluk,ik:iei ve besliyeeiler,ite kaLin maalar ve maa iskel"tle_ h ka::io. temizleme ile paraclan uzaklastirilir. j..:Jitirmodc iso son yzey dururmua ulasilir ve i temizlik yapilir.nu islemlerGsnasi:cda ~)ilhclssa yzeydeki kum kaougu paradan uzaklastirilir. Temiz.leme is_ lemleri kUrU ve Y3S olabilir. I-l(uru Tel1'izleme , Kmu temizleme 'oasit olarak el ile veya 'm maksatlarla yapilmis makinalarla ya_ piiir.Kuru temizleme iin kullanil8n vasitalar sunlardir, yoliuk ve ikiclar iiniekiler,destereler,oksijenle kesme donatimlari,m~alar iinjbe.sinli hava ekileri ,para zerinde gerale yolluk,ikici artigi ve gereksedlelimden koJimis apaklar iintaslama makinalari jkum ve apaklarin dklr1.iig" iskarali temizleme masalari,paralarin biroirine srtmesi esasina temizlem~ ni~ sa~landi~i temizleme tamburlari dir. Bunlarin disinda para yzeyinin b~sin~ li hava i le 10irnveya k-ilk metalsel bilyalar pskiirtmek suretiyle yiizeyin temizlendigi }::um pskrtme makina veya odalari ~JU ama iin kullanilmaktadir

r
'/

t.:./, //d Vi//, :;\/

~ i!': / .. .... '... ,

/.J~. / -L~' ~/'1'

r/%~// C
' '. ; ~ ..i i ! 1 i.

Q,i

~iI'.~;/.' [?7.J-l P~'/l/

i ,"

1>1 ~- ..
F-:--

CL.!!

---

Kesitten f,J,J'U. 'alanma: Egine da;ya.iuini/ F. ..i...

""-

F = 100 '// 100

F =200O 5. .. 7;:;

8a:s/nc:i.

.~r~

~
Sekil 65 : Sekil dayanimi ve gerilmelirin yn degi$tirmesi.

II-Yo.s

rremizleme

. ~

Bilhassa karisik sekilli paralarin maalari kurU alarak ve basinli hava takimlilriyla te,~zlenGmez.nyrica gerek kuru temizlemede maa iskeletlerinin bozulmasi ve gerekse :ilis:ro se.rtlarimn gayri sihhi olmasi yas temi.zleineyle daha ~nis. bir sahada alismayi "erektirmistir. Yas terrizlemede su ve asi tle olma zere iki sekilde yapilabilir. a;]Jasinli SU demeti ile temizleme: paranin 50-100At basin altindaki su 5-8 mmapindaki agizlik vasitasiyia iine sevk edilir.]Ju SU demeti maaya para para keserek disari atar.Tesisat te mizleme odasi ,su ukuru ve tulumoadan ibarettir. b.Asitle temizleme: Kaba temizlemeden sonra yzeyinde kum kalrrnmasi gereken dkme parsalara(rnegin) otOtnatik makinalarda islenecek paralara) deka.paj yapilir.Bu i!s iih okkere slririk ~sitkullanilir.Thi.nun iin; 1 Hacim 66 De' H2S04+ 2 Hacim H20 hazirlanabilir. 25-30 Oc en Uygun sicaklakiir.

Kati durumdada meydana gelen keridini ekmelereiii sogutma levhalari ile engelolmak ka:Oildir.
8-. ERGITilli ASITALARX V

bds l1lcCL~lar,e8nek macrrlar vf'

Gend olarak ergi tme Wi.sitalari firihlardir. tutmak mmkndr. 1. Kuyu firinlari (kupolocaklari) 2. Alevli firinlar 3. Pota firinlari 4. Elektrikfirinlari a-Pota firinlari :i-"'lrk firinlari c-Endksiyon firinlari d-Elektrcn bombardirnan firinlari Bl-KUJ'U Firinlari (Kupalacaklari)

Bunlari

su sekilde

bir tasnife

t,,,,i

7- DKME PIlRALr\RUl KONSTRKSIYOWJ DtUr, paral?~in sekillendirilmesinde zorlama kuvvetlerinin akasina uygun sekil vermek lazirriclir.Fara zerinde entik tesiri yapacak yerlerden. sakinina.k:ve tedbir almak ;,ereklidir.Fara seklinin dayanimi ile ilgisi bilhassa "Thum" tarafiE; dan nrastirilms ve "sekil dayanimi" kavrami ortaya kcnmustur. Dundan evVel temas edildigi gibi ani kes i t degismeleri,delikler,yieydeki pr~ ler gerilme yigilinalarina sebeb oldugundan imkan nisbetinde bunlarin etkisini .. azaltmnk iazirrdir.Mesela yzeylerin talas kaldir~a yclu ile islenmesigerilmel~ rin daha dzgn dagilmasini sagliye,ca;inda.'1 p~~a dayanimini arttirir . sek:Ll dayimimi ile malzeme.zelliklC'ri arasinda ITInasehetler vardi Her malzeme cimne uygun konstrksiyon sekillerinin tesbiti icap eder. Db1cme emirden hir d para i 18 dkrrie eihikten bir para arasinda sekillendirmede farkli esaslar hul:';. nur, Mese1a dkme demirde entik mayanimi uygun sekil 'verme ile ykseltilebilir.

GenC'lilkle dkme demirin ergitilmesinde kullanilan bu :firinlar,ii atose dayani!: li. mn-lzomelerle astarlanmis disi sadan imal edilmis bir silindirden Piarettir. Bu firin iindeki ergi tme, tipki yiikse.k:firinlarda oldugu gibi tabak-i. t'lbak-i. ki:::.. man yaPilmis ham madda ve metallurjik kckyerlestirilrnek suretiyle saglanir.hyrie" kokun kl,kkiirt,astar malzemesinin asinma rnleri v havamn aksi 1i)'"lo eururun tesekkl iin,vezinler-arasina bir miktar kire tasida ilave edilir. (kokun 1.25-40 'i kadar) Yanma iin luzumlu hava,hava gmlegi denilen em:08r8 ,re! lestirilmis memelerleverilir. Dkmedemir ergitme ocaklarinda kllanilan kupcl ocak ocaklarinin genelolarak i aplari 0,5-1,0 m ,ykSeklikleride 2,5-6,0 m dir. ]Jyk tonajli isler dken dkmhanelerde,ergiyen demirin ok miktarda ~irikmesi istenirsB oC~3in n kisminda oir biriktirme haznesi ta.'1zim edilir. Kupol firinlarinin takatleri saatte ergimis metal veya alasim olarak (ton/saat) t~rif edilir.TIu verim hava miktari ve kok ile ilgili clmakla beraber yaklasik olarak takat (ton/saat) N = 7 Fi (m2) verilebilir. F = Kupol' acaei i kesit alani Rava niiktari ']eher kg kok i in Hav~ basinci 20-50 cm su sutunu mertebesindedir. 8m olarak hesaplanir. Isi menbai olarak kullanilan kok,metallu:rjik yan; s.iki

-58-

-59-

",-apili ;re sert kok olmalidir.Ayrioa imkat).nisbetinde kiikiird ve yanma sonu biraktigi Icl az olmasi gerekmektedil't' ' Dkmedemirin er~me isisi 250-300 kcai/kg Kokun al -t isi degeri 8000 kcaijkg o'idugu hesaba kat rI mak suretiYle, ayTica kokun yanma sonunda 1> 10 kl birakacagi (La dsnlere]q 100 kg dokme demir iin teorik kok miktari ; . 275.100 = 8000.0,9 4 kg bulunur. Halbuki pratikte iyi idare edilEn firinlarda bile,sarjin en az % lA 'u kadar kak icuii.anilm31ctadir. Kupol ocaklarinda iElnin olduka byk bir kismi. baca gazlari ile ziyan, olmakt~ . dir.Bu kaybolan iS1.dan rekparatrler vasitasiyla tekrar yararlanmak suretiylesioak havali kupol firinlari meydana getirilmistir . Bu suretle kok sarfiyati sogukhavalilara pazaran % 15-30 kadar azalti1dgi 'gibi ,gerektiginde jarja ilave edilecek elik burdasi yzdeside % 70-80 'e ~dar ikartiJ.abilir. Veyal:nitta dkm sicakligiRda Yk/e-me. icap ediliyorsa 100-150 o C daha yukarilara ig).i kilabilinir, 37- ~levli Firinlar: a.Tava Fi:hnlar,: ~lC'!li firinlar kupol ocaklarindan 8rgitme ;;.eri ve ocak birbirlerinden .

111/ /~',','/~'/~~~t
'Sekil 67 :67 Alevli i'irinlz:'; 83- Pota Firinlari a--Tavali .fii:-;i.n b-Tam'mrlu fi'!'in Demir ergi tmede pota fi,rinlari ,nadiren az miktardaki er,p.tmalerde vej-a deney erGitmelerinde mullanilabilir.nilesim,yekacak temas etmediginden is'oemliGi [;1 bi ayarlana'bilirsede,sarfiyati yksektir.(rnegin kok sarfiyati ci,90) .]lu e]i t ~'irinlar bugn az miktarda deir' olmiyan metallerin dkmlinde,ve ar"li.'c]i alismalarda kullmi.ilmalctadir. 84-Elektrik Firinlari :

El6ktrik enerjisinin isiya dnstrlmesi esasso.na J5retanzim edilmis firinla.:: dir.nu fi.:rinlarda ergi til en .metale yabanci mr'.de karisrindigi '(i. bi sicaklik 3500 oc 'a k..'1.dar kseltilebilir.Fakat y bunun yanin elektrik firinlarinin tesis farkli olarak ayri olarak
ve islctilme masraflari daha nce saydigimiz OG~clard~ ek dah~ pahal~diT

Buna ragmen sahip olduklari

diger avant;:cjlar sebebiyle bLsn ,\"et 'CCni bir ki.c;: S

'IJ\

~~~;t=im edilmistir.nu firinin 'duvarlaridaatese dayanikli tuglalarla rlins ve demir kusaklarla evrilmistir.ffirgi -tmenin yapildigi kisma tava adi verilir.Yanma kismindaki is1ca.ralarin yzeyi tava Yuze;irine gre ta.nzi,m edilmektedir.rnegin dkme .olma.si , g-erekmektedir. demirde' , Fiskara=l 3 F 'j , . 1 i . tava Jc ' .. t ro lk" .. ~_ev 1 f irin lard a isitma,tas muru,pe ve mrtozu ile lmaktadir. Tas k,mr sarfiyati sar Sekil 66: Kupol ocagi jin % 20-35 'i kadar dir Ergi tme sresi isletm; isletme sartlanna tabi olarale 4-12 saat arasinda. degisir. nu f).rinlari.n kupol firinla:-inc. nazarnn isletme dezavantajlari yaninda,kupol fii'ininda elde edilmesi mmkn, lmiyan (rnegin 10 3 den az karbonlu cU5ki:i)bileo simIerde dkm elde edilmeaide avnntajh tarafidir.
SO

ile dupleks u8ulune grede tanzim itilirler . lanilma sahasina sahiptirler. 'Elektrik firinlari alconomik 'ynden kuyu f)_:rinla~i _' Bu firinlarda elektrik diren firinlari, ark firinlari, <>ndEksiyunfiriil11l.c::, ola:,e,10 alisma prensiplerine gre adlandirilirlar. 841- Elektrik Diren Firinlari Elektrik diren firinlari pota veya tavali seY~lde tanzim edilirler. Diren telleri ile isi,ti1ari bu firinlarda~800 Oc 'dan dsk sicakliklarda. erp,'iyei:irietallerinergitilmesi yapilir. Pota firinlari az miktardaki er,.~(malerde '::ul1eeTtilir. Pota ergi tilecek metalin cinsine .-;re 1;'1'",fi t veya demirdendir.Taval1 firinlar i8n SOO-kg '" 'dan fa2.;la metal <:ilir. Sek ol. 68 'ele di:'e~1::

d ...

ci

-telleriyle firinin tavanindan lsi'tmali

Vd

b.Tamburlu Firinlar : nu firin y:atay bir eksen etrafinda dne",.Yatay Ularin birindenyakit (pulvarize kok,petrol) I';irer,digerinden yanma gazi disari ikar,Ya.nma gazlari rekpC\i'atrlere sevk edilmek suretiyle yaniitayi sagliyan hava 350-400 Oc 'a kadar isitilarak f:i.rina mlenir. Ergi tm8'llen baslnngic'i.nda firin ':lelirli zarw.:naralikln-~ rinda mteakib8n srekli larak dnCi:riilr.Sarj direk olarak alev radyosyonll. ve ton kapasiteye kailnr. iendirekt 01=3..,--1;13. ocak "stal'i tara.findan isi-ti1ir.15 kabilen bu ocaklat-da, 1600 Oc 'a kadar ykselineeilindiginden isenellikle kupol ocagi ilc birlikte dupleks uSt1lnde~temper dkmnde 'le demir olmiyan mGtal al~ sirnlarin dkmnde kullani1i.r.Alasimlama tekni,gi ba.lcimindan da ':iilesim limitini da.:r-sinirla.r arasinca tutabilirler,

n 'x.'X 242- Ark Firinlari : Sekil 65: i iaYilh direl1 f:i.rini a-Inlltm'[ e:i;!C8'laerMQ-'-as1;~ Kir dkmedemir ve bilhassa e 1" e1'r;1.t J.. '1ffi3iK ~:i;amb{hmgam~ia:'~" agiz ari J sinde ;:iugn enok kull:mila."'l fir:'-nla.:r ~'k Vti. endksiyon oca1:laridir.Ark firinlari cle1ctr-od durumlarina. ~re v::sital~ ve v?sitn.siz olma\( zere iki sekilde tanzim edilmektedir.

/k:~~~~i' . ~~>-x:x., *
tLLLZ.::...~
LI u"",

tambur seklinde makaTalar stn"e di1~\ilen bir tavali firin J5rlmekt~lir,

.J
-60-62-

'i .." U li, &1-21-Vasitah Ark Firinlari : Vasi -tah ark firinlarinda banyo arkin radyasyonu ile if.linir.l3ii f'.ri.nlaroa.' el ... ektrod a~ tertibatia.ri.na luzuin yanor.Du firinlar vasi.tasizlar. "a"'a~""-11'UCl:.Z Ve ba.sittirler. Fakat anoak 3 "tendan kk taka'c19rie elverili oH;,lclariJ:,ic.r. olduka dar bir nli.sili,e;i sa1iasi.L.a sahiptirle~, (s~d.l 69)
8432- Vasi.:';a.siz F'-ri:ila.rJ. l3ii firinlar'<la i.si, eie;~~i'(;d ile
j,i"k

Patalari asi ive bazik karakterli malzemelerle a.starlana~ilir ..Alisirnlarrk"l

tekTl':'.-

gi ~ak:inund.an ok uygundurlar.Ekonomiklilik ynndon gerek kapal ve :STeksc ~i.i-k ocaklari ili dubleks usul alisiroya. elverislidirler. nu oci1da.rda. pVttini ci'iP- te:-iil~cek sicakliga kar:i'<3.r ulasila1 linir .. Meiali sivi fazdan kati faza ~iriTkonki ,i

er?~ .

.tilecek.meta.l'

arf).Si~d.2..rney:i'o::i.Iia..gelen

ark ile 'sa{;;lan:..r.L.;::'ffi 9~-\;.m.3.zJ.ua di~<:J kat etliiele,c:rgi me "'21ia2:'~i:L :cali.t"", t bi:tedil"::o kan ile izole etT.(>kgere1:mek

t.jr~'"
'!
!-",;::;::umw

"C,.]

la oldugi.indan,devailili alismalarch Duta dibinde snri metalin ;1025-30'u bir sonraki sarj iin birakilmalidir.Bu tip ocaklar

__ ';'C'fS'I. '_' .'

.',

hanelerinde ok 's'enis kullanma 'o., bilhassa biilk paralar birdok~m e lik sahasi,,, dakiim' ':iulmiistur. 844- Elektron-Bombardiman FirinlaTi : Son zamanlarda gelistirilen yeni mrzen"2 esitleri ii.n gDrd1;;funz ocaklar v"ya er6i "tme donatimlari 'yeterli olmani.-31ctadi!' .. Bu yetersizlik bir yandan a:tmosferj.k e'c-

~~m,'"".~='o=~"e'

Yalitkan devici

e'ren d:i.s astar

QE.!J':"

utta.'1.,i ustB.:";hazik fi!':.IiiE.:..i.~a ID?:'1n!: zit,asitli fi.ri.nle+da la~:~~~ tQglala~ larinda..'>i riU;;;st".250,,300 E.",e).-'",':d801
sonra bu "astarlarLn yenilcnmezi

gGre~
SI.j

mek-tedir'.Kullaililan' k.i~i:,'''IC'''j''n, .crz"3f~.-~ elenrodlar isinaoagi.ndan fi.rin~. ~~is yerlerinde S9gutulurlar.B~1~a d sk: taketlerde 3 eloo",od,60 Gon.an byk tak.,,,,tlerde ise 4-5 elc'd;rod kiii lanilir.-'4:k firi.nlarind:i trw.afo:;,r.'''--tr gieriie~gj~meRrelc~ivO'~o~'-

Iicr-liJ.ki1er, bir yandande..

isikaynagi olarak

isi kaynaklari
elekironlarin

1;J::ikim-

muindan dogriiaktadir. !lu yzden yeni b

~ombaT~

diman eneerjisinden faydalanilm3.kti'::i ve va.kum ortaminda alisan EiektJ1)on~~3011i...)aT-

diman firinlari
Hntg"en

kullanilmajetndir.

ajIarina gre SeilI'l2dgco'cki", rn8gin 1;....~2~onlu..'<bir a::k f2.::i."J..:nl:i~da s'o/et ergitmo (e],il:) 3..f-',a,,-Me ~'E~' ',SlpilacakGa 120-200 ::Vll/to-:i,.2--3 'J8.,,"de yapilaoaksa bu [iu."''-l~jaZjo)-ico ;;'Ji1/""::; transformotr go gG:,eklidi2~" &1-3-Endks::'yan Ji'i::-inl"rJ.: Bunlarda pota firinlaridi?Transfo:rmatr prensi~ine gra~iisirlar.Pri-

t"bnden rcti 1en ele.ktronl,OiT -

~fil_l0 :Endlesiyon Firinlari ~rrg~~iPieR~hR~eeiz.

Sekil 69 :Ark firinlari a-Vasitali ark firini b-Vasitasiz ark firini.

mer sar.<;i ergi -til0oek mctl!.li:i lil'ird", gu potanin etrafini S~r[~nbo~iniE:ei<:o~

der
S3.1"g:i.

Sekil 71 ~b

A bH~
~
-,--

jt\==

V':'ks,d::.

dan isi tasiyioilar v.ak:um altinda bulU:Yl',n kati malzemeye arpnrak bunlari er ,citinc!:: teolir. Metal'-Sera.inik arli' verile!> ve }'..1(,,~k isiya' dayamimli malzemelerin r~tir111~Tinde ve ergi.tilmesinde kullaniliiiaktndir. _\
i)

semasi.

ise

r~l"Giiccek

oa1:-e.liii

keE:

disidir.nobini teskil ede:i 'bak,-o', ob ~ seklinc.edir ve iin1e~2 8,0gi1-t1:r.::,;yi s:ig'liyacak arik su devredi Ur.Bu firi.nlar pota ko"strksiyonuno. r;"'ej r/heU' ve nvesiz,f'rekans sinirlanina 6rede yksek ve alak freke.i-,sJ.i olarak.a.<llari"-,--r.::: '-irla!'. Genellikle kallanilan her esitmalzemeyi e"'~ iebi lGn ,,'iv.'s o'pic'L' .. Yksek frekansli olanlarin (20 000 H'ertz) tesis masraflari ykss!coldug.:.;,d,:uii 50 Hertz 'lik sehir ceryani ile alisan dsiik frelcal'lGlila;"'<la ~cni~ ni7' kull<'."::Je sahnsi bulmustur.Randimanin yksale olmasi iin sarj .n siki olir.3.si 1!lz~;:_1i:!'.:nu nedenle talas vs Ji isleme artigi malzemeler nU oca.&a;imleni:iemesi,tn'!si:re edilir.Genellikle kullanilan firi.nlar k~pasitele~i ~O0-3000 k~ ar~8i~Qadi~. arasindaki vasitali ark 0cclc1arii:in ,yeriiu al"1J.~la?dii< Bu aCaklar -~U sinirlar

.ii