Pa

s dakl slaggever er norama-v

van lauw B

Utr in ijskoud os

echt

ou ek d
Daklozen moeten aantonen dat ze binding hebben met een stad voordat ze terecht kunnen in de nachtopvang. Dat levert chaotische situaties op. Steden schuiven elkaar de daklozen als hete aardappelen toe. De zwervers zelf worden er moedeloos van. Panorama probeerde undercover een slaapplek te bemachtigen in het ijskoude Utrecht.
TeksT enzo van sTeenbergen, bram endedijk FoTos sander boer

Twee Brabanders zonder regiobinding: probeer dan als dakloze maar eens een dak boven je hoofd te vinden in Utrecht..

tipt om half elf s ochtends bellen we een speciaal telefoonnummer om een slaapplek te reserveren. Dat moet als dakloze, want ook hier geldt: vol is vol. Het wordt een bizar gesprek. Hallo, Sleep Inn Utrecht. Dag, met Bram spreek je. Dag Bram. En wie is Bram dan wel niet? Ben je allang dakloos? Nee, ben pas net dakloos geworden. Ik bel dit nummer ook voor het eerst. Aha. En waar komt Bram vandaan? Uit Eindhoven. Dan moet je naar Eindhoven. Maar ik heb geen geld, en ze zeiden dat ik dit nummer moest bellen. Tja. Pak de trein maar, Bram. Maar daar heb ik geen geld voor. Dan ga je maar zwartrijden. Of liften. Maar... Ja? Nou, Bram. Succes. Zo makkelijk laten we ons niet afbluffen. Dus staan we om half acht s avonds tussen zon vijftig andere daklozen op een donker hoekje van het busstation in Utrecht. We weten via via dat er een busje gaat dat daklozen naar een slaapplek brengt. Er staan veel Polen, een paar Afrikanen en een aantal mannen met slechts n zichtbare tand. Iedereen kent elkaar, wij horen er niet bij. Wat blijkt: alleen omdat het vriest, hebben we kans op een slaapplek. Dat heet

koudweerregeling. Iedere dakloze moet van de gemeente verplicht een slaapplek en een maaltijd krijgen, ongeacht waar hij vandaan komt. Normaal gesproken kan dat niet zomaar. Er is sinds vorig jaar een regel die zegt: een dakloze moet een binding hebben met de regio om daar in de opvang terecht te kunnen. Je moet er gewerkt hebben, of er moet familie wonen. Al snel hebben we aanspraak. Dakloze Michiel voorspelt dat we geen enkele kans maken op een plek in de opvang. Waarom? Michiel: Ze sturen je zo weg. Je komt uit Brabant en je hebt geen identiteitskaart. Die hebben ze nodig. Anders besta je helemaal niet voor ze. Gelukkig helpt een medewerker van de opvang: Komt wel goed, we maken een passie aan en jij kunt slapen. De medewerker staat wat te dollen met de daklozen. Hij lacht als twee mannen stiekem blikken bier de bus in willen smokkelen.

Binding met Paramaribo

Er zijn ook drie brede beveiligers. Ze gaan pal voor de ingang van de speciaal gereserveerde lijnbus staan. Iedereen moet gefouilleerd worden. De Poolse daklozen worden veruit het beste gecontroleerd, wij krijgen slechts een tikje op de schouder. Een stelletje net nog tongzoenend tegen de muur mag de bus niet in. Vrouwen zijn niet welkom. De vrouw: Waar moet ik dan heen? De

beveiliger: De Sleep Inn ofzo. De vrouw begint te schreeuwen: Je kent me niet! De Sleep Inn is vol! Ik wil mee! Het maakt weinig indruk, de beveiliger is de bus al in. We zitten vlak bij Michiel. Ook Michiel komt uit Brabant, ook hij moet weer weg als het niet meer vriest. Zijn vriend, de tandeloze Karel, zegt dat er niks deugt van de regiobinding. Ik ben geboren in Den Haag, en heb effe gewoond in Den Bosch. Daar heb ik ruzie gehad op mijn werk, dus daar kan ik niet meer naartoe, snap je? Ik naar Den Haag, moest ik daar weg. Toen weer terug naar Den Bosch. Daar kennen ze me, maar kan ik niet werken. Ik zeg je n ding, wie dit heeft bedacht, snapt er niks van. Die rijdt elke dag in zijn Saab naar Wassenaar, lekker warm, maar heeft er geen klote van begrepen. Een Surinamer vult aan: Ik heb alleen regiobinding met Paramaribo, Na de winter mag ik het dus weer zelf uitzoeken. Ben ik nergens meer welkom. Een week eerder spreken we in de daklozenopvang van de Iriszorg in Nijmegen met dakloze Kaya van Heel (27). Hij is onder het mom van regiobinding van de ene stad naar de andere gestuurd. Kaya wordt dakloos in de zomer van 2011 wanneer hij wordt opgelicht door zijn huisbaas. Als het uitgaat met zijn vriendin, betaalt Kaya de man 2800 euro om een eigen huis te huren, maar vervolgens verdwijnt de huisbaas met de noorderzon. Kaya heeft dan twee opties: naar zijn ouders of geld van hen lenen. Kaya redeneert anders: deze ellende heeft hij zelf veroorzaakt, dus moet hij er op eigen kracht uitkomen. Kaya maakt kennis met de daklozenopvang in Nederland en merkt: ik ben nergens welkom. Eerst klopt hij aan bij de gemeente Rotterdam. Daar vragen ze waar Kaya dakloos is geworden. Dat was in Culemborg, waar hij woonde met zijn vriendin, maar waar geen daklozenopvang is. Als Kaya dat zegt, is de ambtenaar duidelijk: hij moet naar Utrecht. Culemborg ligt vlak bij Utrecht, vandaar. Zonder geld? vraagt Kaya nog. Hij moet maar zwartrijden.

Ons kleumende duo Bram & Enzo probeert in aanmerking te komen voor de koudweerregeling, een slaapplek en maaltijd van de gemeente.

Kaya meldt zich bij de opvang in Utrecht en mag daar overnachten. Wel begint er een onderzoek naar hem. Het resultaat volgt twee dagen later, als er een brief voor Kaya ligt. Hij moet naar Nijmegen, want zijn vroegere woonplaats Culemborg ligt in de provincie Gelderland. Maar als Kaya daar aankomt, zegt de gemeente dat er geen plek is. Dan wordt Kaya woedend. Hij roept: Dan maak je maar plek, ik kan ook iemand koud maken hier op straat. Dan heb ik in ieder geval een dak boven mijn hoofd. Hij mag een nacht blijven, maar de dag erop wordt Kaya verteld dat hij naar Arnhem moet. Dat is dichter bij Culemborg. Kaya ontploft weer. Zal ik dan maar een bank overvallen om hier te mogen blijven? Dat dreigement helpt. Kaya mag in Nijmegen blijven en zit daar nog steeds. Hij is gefrustreerd over het beleid: Je moet niet te lang dakloos zijn. Als je in dit
Dakloze Kaya

wereldje zit, dan begint het langzaam jouw wereld te worden, en kom je er niet meer uit. Al dat geschuif met daklozen, daardoor hebben de meesten iets van pfff, zoek het maar uit. Ze zeggen: al die ambtenaartjes, die regeltjes. Ik vind het wel best zo. Ik drink mijn biertje, en het zal allemaal wel. Volgens Kaya leidt regiobinding alleen maar tot problemen: Ik werd er bijna agressief van. Het zou goed zijn als de mensen die dit verzinnen eens zelf een dagje dakloos worden. Ze schuiven je heen en weer totdat je er gek van wordt.

Al snel breekt er een vechtpartij uit tussen drie Polen. De bewakers laten het maar een beetje begaan. De Pool met grote pupillen wint. De hele weg kijkt hij dreigend rond. Iedereen wendt snel de blik af. Plotseling stopt de bus. Ergens tussen een snelweg en een weiland, staat een plastic gebouwtje. Het is een noodopvang. Henk loopt naast ons. Henk is dakloos, maar ook zelfbenoemd

DooDgevroren Daklozen
De horrorwinter die over Nederland trok, heeft aan twee daklozen het leven gekost. Gemeenten laten alle zwervers weliswaar binnen slapen als het vriest, maar niet iedereen maakt daar gebruik van. In Wageningen sliep twee weken geleden een zwerver een nacht in een schuurtje. Het was daar zo koud dat hij nooit meer wakker werd. Een andere dakloze werd een paar dagen daarna gevonden in de bosjes bij de afslag Zwolle-Centrum op de snelweg. De Zwollenaar stond ingeschreven bij de opvang, maar vroor s nachts in de buitenlucht dood.

Alcohol & zweet

Terug in de daklozenbus. Het is druk vanavond. De atmosfeer is een mengelmoes van alcohol-, sigaretten-, wiet- en zweetlucht. Omdat alle zitplekken vergeven zijn, staat er achterin een legertje Polen. Als de bus wegrijdt, begint het groepje als n man in gebrekkig Engels te schreeuwen. Ho, ho, ho! Wait! Een andere Pool rent achter de bus aan. Hij mag naar binnen. Zijn pupillen zijn door de drugs zo groot als strandballen. De sfeer verandert. Onze nieuwe medereiziger stormt gelijk naar zijn landgenoten. Hij kijkt dreigend rond.

NR8 PANORAMA 45

Jullie haDDen kunnen bliJven

De reactie van woordvoerder Natalja Talitsch van de gemeente Utrecht op de bevindingen van het Panorama-team in die stad. Waarom moesten we van de telefoniste weg uit Utrecht? De dag dat jullie als dakloze in Utrecht waren, gold de koudweerregeling. Sociaal kwetsbaren mogen dan naar binnen. Wel is het zo dat er wordt geschetst wat jullie perspectief is. Jullie zeiden uit Brabant te komen en dan moet je daar uiteindelijk weer naartoe. Eenmaal in opvang werd ons geadviseerd in de extreme kou naar een station te lopen. Doordat jullie uit Brabant komen, kan de opvang alleen gelden tijdens de koudweerregeling. Daarna moet toch echt een oproep worden gedaan op de opvang waar de dakloze vandaan komt. Ik heb begrepen dat er voor jullie zelfs gebeld is met de opvang in Brabant om te vragen of er nog plek was. Er is jullie toen geadviseerd daarheen te gaan met de trein, en de route daarheen is verteld. Toen jullie aangaven geen geld te hebben, is gezegd dat daar niks aan gedaan kon worden. Als jullie hadden willen blijven, waren jullie opgevangen. Veel daklozen morren over de regiobinding, die regel zou in de praktijk niet werken. Als er echt redenen zijn waarom men beter niet terug kan keren naar de plek van herkomst, dan kan dit gemeld worden. Een speciale groep experts buigt zich er dan over om na te gaan wat het belang van diegene het beste dient. Soms krijgt men dan alsnog toegang.

Gereserveerd voor daklozen: met een speciale bus (wel Polen, geen vrouwen) gaat het naar de opvang.

beveiliger. Hij runt de hele boel zelf. Ik heb een slaapzaal voor mij en mijn vrienden gemaakt. Op de deur heb ik snurkkamer geschreven, maar dat is niet zo. Het is ons hok. Alleen maar Nederlanders. Als daar mensen komen die ik niet moet, dan sla ik ze er hoogstpersoonlijk uit. In het plastic huisje krijgen de zwervers soep en brood. De Afrikanen kijken voetbal op televisie, de Polen zijn te versuft van de alcohol om luidruchtig te zijn, en de meeste Nederlanders gaan vroeg slapen. Iemand steekt een joint op. Michiel: Ik heb het helemaal gehad. Als ik nu niet ga slapen, gaat het mis. Boven in het huisje is een grote zaal met bijna vijftig groene veldbedden. Daar liggen alle Polen. Voor de deur van de kleine snurkkamer staat al een halfuur de dakloze beveiliger Henk wijdbeens op wacht. Hij ziet erop toe dat niemand die hij niet moet zijn domein binnenwandelt. Henk heeft al heel veel meegemaakt. Dat vechtpartijtje in de bus? Dat was nog niks. Er gebeuren hier veel ergere dingen. Massale vechtpartijen, vooral die Polen onderling. Maar niet bang zijn hoor. Michiel steekt zijn hoofd boven de dekens: Die jochies hebben er schrik van, die maggen bij ons. Doen we toch niet slecht: op onze eerste dag als dakloze een uitnodiging voor de exclusieve snurkkamer.

Panoramas eigen landloper Enzo.

Gewoon de weg volgen

Maar zover is het nog niet. Eerst moeten we in gesprek met Werner, de medewerker die vanavond de leiding heeft. Werner vraagt waar we vandaan komen. Als we Brabant zeggen, knikt hij met een ernstig gezicht. Dit is ons introductiegesprek. Jullie mogen hier blijven, maar
Onze sociaal kwetsbare Bram.

als het niet koud meer is, dan mogen hier alleen mensen zijn die uit Utrecht komen. Over een paar dagen is het hier afgelopen voor jullie. O, dus we moeten weg? Ja, je kunt hier uiteindelijk niet blijven. Je komt hier niet vandaan. Wat raadt u ons aan? Ik zou je adviseren te bellen met de opvang in Brabant. Je moet dan vragen of er plek is, en zo ja, dan kun je beter daarheen gaan. Het station is een halfuur lopen, gewoon deze weg volgen. Werner loopt naar boven en belt zelf. Brabant heeft plek en dus lopen we even later de deur uit. De andere daklozen willen ons tegenhouden. Ze vinden het te koud voor ons om nog de straat op te gaan. Nog altijd weten ze niet dat we journalisten zijn. Toch lopen we weg, want voor de tweede keer vandaag is ons aangeraden terug te gaan naar Brabant. Met de trein, desnoods zwart. Het is tien uur s avonds. Min 10 graden. We lopen snel door. Naar huis. De namen van Michiel, Karel en Henk zijn om privacyredenen gefingeerd.