T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

EL SANATLARI TEKNOLOJS

AFYON HALI DESENLER

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. AFYON HALISI .................................................................................................................. 3 1.1. zellikleri ..................................................................................................................... 4 1.2. Hallarnn lkemizdeki Yeri ve nemi ....................................................................... 5 1.3. Afyon Hallarnn Dnyadaki Yeri ve nemi ............................................................... 5 1.4. Afyon Hallarnn lke Ekonomisine Katklar ............................................................ 5 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 8 RENME FAALYET2 .................................................................................................... 9 2.1. Afyon halsnda Kullanlan Renkler ............................................................................. 9 UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 11 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 12 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 13 3. AFYON HALISININ DESEN ZELLKLER ................................................................ 13 3.1. Afyon Halsnda Kullanlan Desenler ......................................................................... 14 UYGULAMA FAALYETLER....................................................................................... 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 23 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 26 KAYNAKA ......................................................................................................................... 27

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 215ESB435 El Sanatlar Teknolojisi El Dokuma-Hal Desinatrl Afyon Hal Desenleri Uygun ortam ve ara gere hazrlnda tekniine uygun Afyon hal desenlerinin izimini yapabileceiniz renme materyalidir. 40/32+ SRE (+) NOT: Yeterlii kazandrmak iin ders saatinin gerektirdii kadar sre belirlenerek uygulanr. Halnn Kalitesini Hesaplama modln alm olmak Tekniine uygun Afyon hal desenlerinin izimini yapabilme ile ilgili yntem ve teknikleri renmek Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gere hazrlandnda tekniine uygun Afyon hal desenlerinin izimini yapabileceksiniz. Amalar 1. Teknie uygun olarak Afyon halsn tanyacaksnz. 2. Teknie uygun olarak Afyon halsnn renklerini belirleyebileceksiniz. 3. Teknie uygun olarak Afyon halsnn zelliklerine gre desen izebileceksiniz.

N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Atlye ortam

Donanm: Afyon hal fotoraflar, Afyon hal desenleri rnekleri, kareli kt, kurun kalem ve boya kalemleri Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Yeryznn eitli blgelerinde ilkel el dokumalarndan balanarak ok emek ve stn teknik isteyen dokumalarn yapld, mzelerde ve hatta gnmzde bu gelenei srdren yerleim merkezlerinde grlmektedir. Hal, bu dokuma ileri ve eserleri arasnda en st teknik ve yaratma yetenei isteyen bir sanat eseridir. Anadoluda halclk kkl gemiin ilmek ilmek dokunduu, atlan her dmde gnmze geleneklerin tand zgn bir el sanatdr. Trkiyedeki el dokumas hallarn ana maddesini oluturan yn, hayvancln gelimi olduu blgelerde bol miktarda elde edilir. Halnn zg ve atksnda kullanlan yn ipliklerin abuk solmamas iin doal kk boyalar ile ilem grmesi ve salaml, halnn mrnn uzamasn salamtr. Her santimetre karede atlan dm saysnn fazla olmas da halnn mrn uzatan baka bir noktadr. Yzlerce yldan beri aksatlmadan srdrlen bu gelenekler, Trkiyedeki el dokumas hallarn deerini daha da artrmtr. Afyonkarahisar, el sanatlar ynnden zengin bir birikime sahiptir. zellikle kk boya ile retilen kilim ve hallarda geleneksel el sanatlar birikimi, turizm asndan deer tamaktadr. Bu modl ile en eski el sanatlarmzdan biri olan halcln Afyonkarahisardaki nemini kavrayarak yreye ait motiflerin izimini yaparak gelecek nesillere aktarlmasn salayacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda Afyon halsnn tarihi zellikleri, lkemizdeki ve dnyadaki nemini reneceksiniz.

ARATIRMA
Afyonkarahisarda hallarn hangi ilelerde dokunduunu aratrnz. Afyonkarahisar hallarnn zelliklerini aratrnz.

1. AFYON HALISI
Afyonkarahisar sadece konumu itibariyle nemli bir merkez olmann yan sra, 1800l yllarda el sanatlaryla da n kazanm ve takdir grm bir ehirdir. El sanatlarndaki eitlilik dikkat ekicidir. Hal dokumaclnn 1899 ylnda Afyonkarahisarn nemli bir geim kayna olduu, yazar ve dnr Mehmet Ziya Efendi tarafndan belirtilmektedir: 16 bin kuru yardm toplanarak yaplan hal atlyesinde 120 kadar talebe, hner ve sanat kazanmaktadr. Ancak talebe gnden gne arttndan, ikinci bir atlyenin kurulmas nemli lde gereklidir. Hal retiminin artrlmas iin mevcut kapasitenin geniletilmesi yannda bir boyahane yapm da arttr. Bu sanatn gelimesiyle isiz kalan baz kadnlar geimlerini salayacaklardr.

Resim 1.1: Emirda-renky ipek hal

Seccade, yastk, heybe, torba, kuranlk gibi eyalar dokunmaktadr. Son yllarda kooperatifiler ve Smerbank aracl ile Isparta tipi hal dokumacl gelimitir. Halkn dokuduu hallarda kilim motifleri hkimdir. Ticari amal hallar ise halclarn verdikleri desenle ilenmektedir. Dazkr, Dinar, Sandkl, Emirda, uhut ve Bamak ilesi ve kylerinde, Taoluk kasabasnda halclk bir aile ekonomisi hline gelmi, gelir kayna olmutur. Emirdan ilesi renkyde ticar amala ipek hal da dokunmaktadr. Dazkr blgesinde zel sektre ait yapadan balayarak, hal dokunmas dhil tm evleri otantik ortam iinde gsteren hal sat reyonlar turistlerin byk ilgisini ekmektedir (Resim 1.1). Afyonkarahisar yresel kilimlerinde olduu gibi hallarnda da zg, atk ve motif ipinde kirmanda erilmi yn kullanlmtr. Doal boyalar ile boyanm ipler gnmze kadar solmadan parlaklklarn koruyarak gelmitir. Kimyasal boyalarn Anadoluya gelmesiyle birlikte Afyonkarahisar da baz el sanatlarnda doal boyamacl brakmtr. Oysa 1671 ylnda Evliya elebi Afyonkarahisar ziyaretinde ald notlar arasnda burada doal boyacln nl olduundan bahsetmitir. Emirda dokumalarnn malzemesi bundan 4050 yl kadar nce tamamen yn idi. Bugn ise daha ok yn ve pamuk kullanlmaktadr. Yn zg, pamuk atk ipi olarak deerlendirilir. Geimi nemli lde tarm ve hayvancla dayal olan yrede yn, herkesin kendi yetitirdii koyunlardan ya da pazardan satn alnmak suretiyle temin edilir.

1.1. zellikleri
Afyonkarahisarn Dazkr ilesindeki hallar kaba kalite hallar snfna girip genelde 35x40, 30x40 kalitelerindedir. Halnn ipleri el eirmesi (kirman) olduundan halnn kalitesi ipi eiren kiiye gre deiir. Dokuma zellii ynnden desenler gayet dzenlidir. Halnn ebatlarna ve ipin kalnlk incelik ayarna gre tek atk veya ift atk kullanlmaktadr. Halnn hav ykseklii 45 cmdir. Trkiyenin hibir blgesinde devam salanamayan kk boya ve el eirmesi dokunan hallar, 150200 yl nceki malzeme zelliklerini korumutur. ok zahmetli olduu hlde halk srf geleceklerini ve kaliteli hal imajn ykmamak iin ok byk zahmetlere katlanm, kk boya ve el eirmesini en iyi ekilde uygulamtr. Halk bu ipi hibir dkm veya yazl kaynaktan elde etmemitir. Bu ip tamam ile atalarndan, ninelerinden, dedelerinden, baba ve annelerinden nesilden nesile gelmitir. Hangi imalatya sorulsa: Anne ve babamdan rendim demektedir. Ayrca yrede byk bir yardmlama vardr. Herkes bildiklerini ortaya koymu ve en iyiyi, en gzeli bulma arayna girilmi ve bunda muvaffak olunmutur. Yrede dokunan hallarn ynleri, yine yrede beslenilen koyunlardan elde edilmektedir. Yn bildiimiz Akkoyun olarak adlandrdmz koyun cinsinden elde edilmekte, bylece yredeki koyun besleyenlerin de ynn deerlendirme imkn domaktadr. Yrenin mera durumu iyi olduundan koyunlardan elde edilen ynn kalitesi de hayli yksektir. zglk, atklk ve ilmelik ip, el ayar krk, kirman gibi ilkel aralarla fabrika ayarnda yaplmakta, iplerde kesinlikle gereinden fazla incelik veya kalnlk grlmemektedir. Yrede ok eski yllardan beri sregelmi 2,5 numara ilmelik ip gelenei bozulmamtr. Malzemenin kaliteli olmasna ramen halnn kalitesinin kaba kalite olduu

grlmektedir. Ahap tezghlarda dokuma yaplmakta olup; yeni metal tezgh uygulamas yaplmaktadr.

1.2. Hallarnn lkemizdeki Yeri ve nemi

Dazkr lesinde tm alanlarda olduu gibi kltrel alanda da hzl bir gelimenin iine girilmitir. lenin kalknmas iin kk el sanatlarna nem verilmi ve var olan tespit ve yaatmaya ynelik almalar balatlmtr. lede el sanatlar kadnlarn halclkla uramalar, erkeklerin ise Siirt battaniyelerini retmeleriyle ivme kazanmtr. zellikle halclk, dnemin yneticileri tarafndan bilerek balatlm ve devlet, halcla kredi destei vermitir. Eski Dazkr hallarnda kullanlan Grdes dm yeni Dazkr hallarnda da kullanlmaktadr. Eski hallarda olduu gibi bugnk hallarda her ilmek sras arasnda genellikle iki atk ipi bulunmaktadr. Eskiden Dazkr hallarnn kompozisyonunu daha ok geometrik motiflerin oluturduu grlmekte idi. Sonralar bu geometrik dzenlemenin iine geometrikletirilmi bitkisel motifler de girmeye balad. Yani zamanla eski desen anlaynda yozlamalar oldu. Bugn dokunan hallarn genel kompozisyonunu ise geometrik ekil ile stilize edilmi veya geometrik bir ekilde yaprak ve iek motifleri oluturur. Yrede hal dokuyan kiilerin genelde yetenekli olmas ve bu ie gnl vermeleri nedeniyle hallarda hata oran ok azdr. Halk Eitimi Merkezi Mdrl araclyla alan hal dokuma kurslar sayesinde halclk ve hal dokumacl daha bilinli yaplmakta ve dokuyucular eitimli olarak halcl yaatmaktadr. Buna bal olarak da dokunan hallar ok muhteem ve kaliteli hallardr. Bu yzden Dazkr hals piyasada aranan ve tketiciler tarafndan tutulan bir hal zellii kazanm durumdadr.

1.3. Afyon Hallarnn Dnyadaki Yeri ve nemi

Afyonun Dazkr lesinde her biri 2.5 ylda dokunan ipek hallar, 25 bin eurodan alc buluyor. Dazkrdaki hal atlyelerindeki tezghlarda, birbirinden deerli hallar dokuyanlar arasnda erkekler de bulunuyor. Dokumas aylar alan ve byk sabr gerektiren hallar, tamamlandnda ise yksek fiyatlara alc bulabiliyor. 2.5 ylda dokunabilen 5.5 metrekarelik bir halnn fiyat ise 25 bin euroya (yaklak 41 milyar 500 milyon lira) ulayor. lede faal olarak 5 hal atlyesi var. pek halnn iilii dier hallara gre 1015 kat daha fazla ve zor. Normal hallarda 1 santimetrede 50 dm, ipek halda ise 500 dm bulunmaktadr. pek halnn kalnl da 1 santimetreden azdr. Bu kadar emekle retilen bir halnn fiyat da elbette biraz pahal olmaktadr.

1.4. Afyon Hallarnn lke Ekonomisine Katklar

Kilim ve halclkta Afyonkarahisar, geleneksel olarak zengin bir birikime sahiptir. l, kk boya ile retilen kilim ve hallarda olduka gelimi ve uzmanlamtr. Nitekim Afyonkarahisarda retilen bu tr el sanatlar rnlerine yerli ve yabanc turistlerin youn ilgisi vardr. Mevcut durumda yre ekonomisine dviz getirerek canllk katan bu sektr,

alternatif pazar aratrmalar ile beraber, rn tasarm ve deseninde oluturulacak eitlilikler ve yeniliklerle daha da geliebilecektir. Dazkr lesinde hal dokumacl belli yerlerde yerleik olarak dokuma tezghlar ve ev tezghlarnda yaplmakta, dokumaclk ile turizm ve ekonomisinde nemli yer tutmaktadr. le ierisinden geen karayolu a zerinde perakende sata ynelik hal-kilim sat maazalar bulunmaktadr.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar Yapacanz ilem iin atlye ortamn hazrlaynz. Afyon hallarndan yaplm rnekler, ekilmi fotoraflar ve motifleri hazrlaynz. Dier yrelerle olan benzerlikler zerinde arkadalarnzla tartnz. neriler Aydnlk bir ortam salaynz. Temiz ve dzgn bir atlye ortam hazrlaynz. Fotoraf ve resimlerin yresel zellikleri gstermesine zen gsteriniz. Farkl yrelere ait hal desenleri ile karlatrnz.

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular; doru ve yanl olarak hazrlanmtr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D, yanl ise Y yaznz.

1. ( ) Dazkr ilesindeki hallar kaba kalite hallar snfna girip genelde 35x50, 40x50
kalitelerindedir.

2. ( ) Halnn hav ykseklii 4-5 cmdir. 3. ( ) Afyonkarahisar yresel kilimlerinde olduu gibi hallarnda da zg, atk ve motif
ipinde kirmanda erilmi yn kullanlmtr.

4. ( ) Afyon hallarnda dokuma zellii ynnden desenler gayet dzenlidir. 5. ( ) Trkiyenin hibir blgesinde devam salanamayan kk boyal, el eirmesi ynle
dokunan hallar, 250300 yl nceki malzeme zelliklerini korumutur.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise dier faaliyete geiniz.

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgi ve kazandrlacak beceriler dorultusunda Afyon hallarnda kullanlan renkleri renip hazrlayacanz desenlerde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Afyon hallarnda kullanlan renkleri aratrnz. Kullanlan renklerin nasl elde edildiini aratrnz. Edinmi olduunuz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

2. AFYON HALISININ RENK ZELLKLER

2.1. Afyon halsnda Kullanlan Renkler
Dazkr halsnda krmz, beyaz, turuncu, lacivert ve camgbei renkleri kullanlmtr. Zeminde kiremit krmzs, beyaz, lacivert; bordrde ise yine kiremit krmzs, siyah, beyaz, ak yeil; sedeflerde ise ceviz yeili, beyaz, lacivert, ak mavi tonlar kullanlmtr (Resim 2.1). Kilim ksmnda ipliklerin rengi krmz, mavi, ceviz yeilidir. Halda bazen sedeflerin rengi ile zeminin rengi ayn tutulmutur.

Resim 2.1: Afyon hal rnei

Yrede kimyasal boya kullanlmayp sadece lacivert renk elde edilmek amacyla indigo denilen ithal boya maddesi kullanlmakta dier btn renkler doadaki bitki kk, bitki, yaprak ve ieklerden elde edilmektedir. Palamut kabuundan sar, tavanaktan

(Ladengiller familyasndan; Anadolu ve sahil blgelerinde yetien, k aylarnda yaprak dkmeyen, yeil bodur bir aldr. Yapraklar karlkl dizilmitir. iekleri byk, beyaz veya pembe renklidir.) sarnn tonlar, ceviz kabuundan kahverengi, bitki kknden kkal, efelek kknden sar, soan kabuundan ak krmz, aydan kirli beyaz, mee elmasndan koyu yeil, boyalk otundan turuncu ve kahverengi elde edilir (Resim 2.2).

Resim 2.2: Tavanaktan otu

10

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar Yapacanz ilem iin atlye ortamn hazrlaynz. Afyon halsnda kullanlan renkleri inceleyebileceiniz rnekleri (ekilmi fotoraflar, daha nceden yaplm rnekler vb.) hazrlaynz. Boya kalemlerini hazrlaynz. neriler Aydnlk bir ortam salaynz. Temiz ve dzgn bir atlye ortam hazrlaynz.

nceleyeceiniz rneklerin yresel zellii yanstmasna zen gsteriniz.

Boyalar seerken yresel zellie uygun renkler semeye zen gsteriniz.

11

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular; doru ve yanl olarak hazrlanmtr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ( ) Dazkr halsnda (Resim 2.1) krmz, beyaz, turuncu, lacivert ve cam gbei rengi kullanlmtr. ( ) Afyon yresinde sadece kimyasal boya kullanlr. ( ) Afyon hallarnda lacivert renk elde etmek amacyla indigo denilen ithal boya maddesi kullanlr. ( ) Palamut kabuundan sar elde edilir. ( ) Soan kabuundan kahverengi ve tonlar elde edilir. ( ) Mee elmasndan koyu yeil elde edilir. ( ) Boyalk otundan ak krmz rengi elde edilir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise dier faaliyete geiniz.

12

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgi ve kazandrlacak beceriler dorultusunda aydnlk temiz ortam salandnda Afyon hallarnda kullanlan desenleri renerek tekniine uygun desen izimi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Afyon hallarnda kullanlan desenler konusunda internet ortam ve basl kaynaklardan kaynak taramas yapnz. Afyon yresinde kullanlan hal desenleri ile dier yrelerdeki desenler arasndaki farkllklar aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz.

3. AFYON HALISININ DESEN ZELLKLER

Yaplmas istenen halnn daha nceden dnlerek kalitesine uygun olarak izilmi, milimetrik kareli ktlarn renkli plan eklinde hazrlanm resimlerine desen denir. Kareli ktlar zerinde her kk kare, halda bir dmdr. 1 dm2 ye atlan dm says halnn kalitesini gsterir. eitli yrelerdeki gelenek, sosyal ve kltr farkllklar, hal sanatna desen ynnden eitlilik kazandrmtr.

Resim 3.1: Dazkr hals

DRe

13

Afyon hallarnda merdiven eklinde yaplan figrler ilahi duyguyu anlatmak amacyla Allaha doru yry simgelemektedir. Haly dokuyan kii kuu sevdii iin ku figrn, abdest ald ibriini, kulland tfeini, sevgiliye mektup yazd kalemini figr olarak kullanmtr. Ksacas hayatna giren ve kulland malzemeleri figr olarak halya ilmek ilmek ilemitir. Dazkr hals genelde ke gbekli hallardr; zerindeki motifler Trkiyenin hibir yresinin zelliklerini tamamaktadr. Fakat dier yrelerin etkisi altnda kalmtr. Mesela Dazkr halsnda kullanlan iki veya gbekli bir zemin tr Grdes ve Milasta kullanlmtr. nsan ktlklerden koruyan anlamna gelen Dazkr halsndaki el motifi Bergama (Kozak) ve Milas hallarnda grlmektedir.

3.1. Afyon Halsnda Kullanlan Desenler

Emirda dokumalarnda motifler, ezbere veya daha nceden dokunmu rneklere baklarak dokunur. Milimetrik ktlara izilmi motifler bilinmez ve kullanlmaz. Motifler, halk arasnda Sa ba, kurbaack, mindal, dikkulak, koboynuzu, kaynak, eli belinde olarak isimlendirilir. Dokuyucularn eitli benzetmelerle isimlendirdii motiflerden birounun; Seluk name, Hner name ve Divn- Lgat-it Trkte gsterilen Ouz Boylarnn damgalar olduu grlr (Resim 3.2).

Resim 3.2: Emirda hals

Dazkr hallar motif zelliklerini doadan almaktadr. Dazkr halsnn deseni ilk nceleri model kd olmadndan hayali olarak halya aktarlm ve bu nesilden nesile srp gelmitir. Yrede yaayan insanlar bu hallara kendileri isimler koymulardr: kazaya, arkl, kalemli, kulu, cepli, sranl, cngll vb. Genelde bir ana bordr kk sedef evresini evrelemektedir. Yrede ana bordre tfekli su veya byk su; sedeflere ise menderes veya kk su denilmektedir (Resim 3.3).

14

Resim 3.3: Dazkr hals

Dazkrda halnn motiflerinde byk bir sadelik grlmektedir. Bitki ve hayvan motifleri halya yanstlmtr. Yrede motif olarak kesinlikle bir aray iine girilmemi, gemite kullanlan motifler geerliliini srdrmtr. Bylelikle bu hallar nadide hallar arasna girmitir. Ana bordrde ise tfek ve tfek namlusuna benzer motifler olduundan ana bordre Tfek namlusu da denmektedir. Yrede zemin sedefi genellikle deimekle beraber, bordrdeki motifler ayn kalmtr. Yrede en ok tutulan hallardan birisi de kalemli hal adyla anlan hal eididir. Zeminde mihraplar ierisinde yedi veya sekizerlik dzineler hlinde kalem eklinde motifler bulunduundan kalemli hal adn almtr. Gruplam kalem ekilleri byk bir mihrabn ierisindeki bordr ve sedeflerde rapor motifler kullanlm, motifler zeminde byk deiiklikler gstermitir. Bir de yrede kulu hal bulunmaktadr. Zeminin her tarafnda bordr olmakszn rapor hlinde ku motifleri hkimdir. Ku motifleri tamamyla ideal hlinde olup kesinlikle baka bir slup kullanlmamtr. Kalemli halda ise zaman zaman geometrik desenlere rastlanmtr. arkl hal dediimiz hal tipinde ise halnn tam ortasnda arka benzer bir motifin bulunduu grlmektedir. Bu arkn ierisinde ise ha eklindeki kancal motiflere rastlanr. ark motifinin kontrn iek motifleri sslemektedir. Bu tip hal motifi madalyonlu haly da andrmaktadr. arkl halnn en byk zelliklerinden birisi de halnn drt kesinde bulunan ibrik motifleridir. brik motifi sadece bu hallarda kullanlmtr. Zemindeki motifler fazla kark olmayp gayet net ve sadedir. Hal zeminini baklava dilimi eklinde mihrap evrelemektedir. Bu mihrabn kenarlar merdiven eklinde olup halclkta su yolu motifi olarak bilinmektedir. Bordrde; genelde iek motifleri hkim olup tekrar eden desenler kullanlmtr. Sadece iekler zerinde renk deiiklii yaplarak gze daha ho grnmesi salanm, ayn motif renk deitirilerek deiik bir motif gibi gsterilmitir. Halda az da olsa kilim motifleri zaman zaman gze arpmaktadr.

15

Ku Motifi

Trk hallarnda grlen ku motifleri eitli anlamlar ihtiva eder. Bayku ve kara karga gibi kular kt ans anlamna geldii gibi kumru, gvercin ve blbller de iyi ans simgelemeleri iin kullanlr. Ku; mutluluk, keyif ve sevginin semboldr. G ve kuvveti simgeler. O, Anadolu'da kurulmu eitli yerleimlerin, imparatorluk semboldr. Kular ayrca ilahi mesajclara ve uzun bir yaama iaret eder. Ejderha ile dvm Anka kuu, bahar haber verir ( ekil 3.1).

ekil 3.1: Ku motifi

Gz Motifi

Baz insanlarn ktle, zarara, anszla ve hatta lme bile sebep olan gl baklar olduuna inanlr. Gz motifleri, insan gznn kem baklara kar en iyi koruyucu olduu inancndan dolay ortaya karlmtr (ekil 3.2).

ekil 3.2: Gz motifi

16

Su Yolu Motifi

Su yolu, suyun insan hayatndaki nemini vurgular (ekil 3.3).

ekil 3.3: Su yolu motifi

ngll Motif

Resim 3.4: ngll motif

Yaprak Motifi

Doum ve lm ifade eder. Den yaprak lm, filizlenen yaprak da doumu, sonsuzluu ifade eder (ekil 3.4).

ekil 3.4: Yaprak motifi

17

iek Motifi

ekil 3.5: iek motifi

Eli Belinde

Eli belinde anneliin, diiliin ve verimliliin semboldr (Resim 3.5).

Resim 3.5: Eli belinde motifi

a Ba

Sa ba motifi, evlenmeye olan istei temsil eder. Eer bir kadn sandan bir tutam dokumasnda kullanrsa, bu onun lmszle olan arzusunu dille getirir (ekil 3.6).

ekil 3.6: Sa ba motifi

18

Ko Boynuzu

Ko boynuzu Trk hallarnda retkenlik, kahramanlk, g ve erkeksilie alamettir. Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan kiinin mutlu olduunun ve bunu aka belirttiinin ifadesidir (ekil 3.7 ).

ekil 3.7: Ko boynuzu motifi

brik

ekil 3.8: brik motifi

19

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET

Aadaki uygulamalar yapnz. lem Basamaklar Yapacanz ilem iin aydnlk temiz bir ortam hazrlaynz. Afyon yresinde kullanlan desen rneklerini hazrlaynz. neriler Aydnlk bir ortam salaynz. Temiz ve dzgn bir atlye ortam hazrlaynz. Desen ve renk zelliklerinin tam olarak belirlenmesi iin fotoraf kalitesinin iyi olmasna nem veriniz.

Kareli kt, kurun kalem ve boya kalemlerini hazrlaynz (ekil 3.9).

ekil 3.9: Kareli kt

Hazrlayacanz desende hangi motifleri kullanacanz belirleyiniz.

Bordr ve gbekte kullanlan yresel desenleri kullanmaya zen gsteriniz.

Kareli kt zerinde desenin bordr ve gbek ksmn belirleyiniz (ekil 3.10).

ekil 3.10: Bordr ve gbek ksmnn izilerek belirlenmesi

Gbek ve bordrlerin geniliini iaretleyerek motiflerin hatal yerlemesini engelleyiniz.

20

 Afyon hal desenlerinin kullanldklar yerlere dikkat ederek motiflerin izimlerini kareli kda yapnz (ekil 3.11).
ekil 3.11: Kareli kda desen izimi

Kurun kalem yardm ile iaretleyerek belirlediiniz ksma sacak ebatlarda izim yapnz.

Afyon halsnda kullanlan renklere dikkat ederek izdiiniz deseni boya ile renklendiriniz (ekil 3.12).

ekil 3.12: Renklendirilmi desen

Kee ulu kalem ya da kuru boya kalemi yardm ile renklendiriniz.

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Yaplmas istenen halnn, nceden dnlerek kalitesine uygun olarak izilmi, milimetrik kareli ktlarn renkli plan eklinde hazrlanm resimlerine denir. Bu tanm aadakilerden hangisine aittir? A) Hal B) izim C) Desen D) Resim Aadakilerden hangisi halnn kalitesini gsterir? A) Desen B) zg ipleri C) Atk ipleri D) 1 dm2 ye atlan dm says

2.

Aadaki sorular; doru ve yanl olarak hazrlanmtr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D, yanl ise Y yaznz.

3. 4.

( ) Kareli ktlar zerindeki her kk kare, halda bir dmdr. ( ) Afyon hallarnda merdiven eklinde yaplan figrlerin ilahi duyguyu anlatmak amacyla Allaha doru yry simgeledii ifade edilmitir. ( ) Dazkr hals genellikle ke gbekli hallardr. ( ) Afyon hallarnda sa ba motifi hi kullanlmamtr. ( ) Dazkr hallar motif zelliklerini doadan almaktadr.

5. 6. 7.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Tamam doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

22

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Lacivert renk elde etmek iin aadakilerden hangisi kullanlr? A) Palamut B) ndigo C) Tavanaktan D) Mee elmas Koyu yeil renk elde etmek iin aadakilerden hangisi kullanlr? A) Palamut B) ndigo C) Boyalk otu D) Mee elmas

2.

Aadaki sorular; doru ve yanl olarak hazrlanmtr. Verilen ifadeye gre parantez iine doru ise D, yanl ise Y yaznz. 3. ( ) Dazkr halsnda zemin genelde kiremit krmzsdr. 4. ( ) Dazkr halsnn gbek ksmnda kkal denilen yeil, sar, krmz renkleri hkimdir. 5. ( ) Ceviz kabuundan krmz renk elde edilir. 6. ( ) Kareli ktlar zerinde her kk kare, halda bir dmdr. 7. ( ) Dazkr hallarnn gazelli, arkl, kalemli ve bakl gibi modelleri vardr. 8. ( ) Dazkr hallarnda bitki ve geometrik motifler halya yanstlmtr. 9. ( ) Halkn dokuduu hallarda halclarn verdii motifler hkimdir. 10. ( ) Merdiven eklinde yaplan figrler Allaha doru yry gibi ilahi bir duyguyu anlatmaktadr.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtarnzla karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

23

UYGULAMALI TEST
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki uygulamay yaparak deerlendiriniz. Afyon hal desenlerini inceleyerek rne uygun olann seip, milimetrik ya da kareli kda yrenin zelliklerini de dikkate alarak izip renklendiriniz. Kullanlacak ara gereler: Desenler Yaplm rnekler Hal fotoraflar Kareli ya da milimetrik kt Kurun kalem ve boya kalemleri

Aadaki ilemleri tamamladnzda Afyon hal desenleme ilemi yapacaksnz. lem Basamaklar Yapacanz ilem iin atlye ortamn hazrlaynz. Afyon hallarndan yaplm rnekler, ekilmi fotoraflar ve motifleri hazrlaynz. Afyon halsnda kullanlan renkleri inceleyebileceiniz rnekleri (ekilmi fotoraflar, daha nceden yaplm rnekler vb.) hazrlaynz. Boya kalemlerini hazrlaynz. Afyon yresinde kullanlan desen rneklerini hazrlaynz. Setiiniz desenin yresel renk zelliklerini dikkate alarak izimini yapnz. neriler Aydnlk bir ortam salaynz. Temiz ve dzgn bir atlye ortam hazrlaynz. Fotoraf ve resimlerin yresel zellikleri gstermesine zen gsteriniz.

nceleyeceiniz rneklerin yresel zellii yanstmasna zen gsteriniz. Boyalar seerken yresel zellie uygun renkler semeye zen gsteriniz. Desen ve renk zelliklerinin tam olarak belirlenmesi iin fotoraf kalitesinin iyi olmasna nem veriniz. izimde her karenin bir ilmei ifade ettiini dikkate alnz.

24

KONTROL LSTES
renme faaliyetlerinde yapm basamaklarna gre deerlendiriniz. olduunuz uygulamalar aadaki ilem

Deerlendirme ltleri 1. Yapacanz ilem iin atlye ortamn hazrladnz m? 2. Afyon hal fotoraflar ve modellerini hazrladnz m? 3. Yresel zellikleri dikkate alarak boya kalemlerini hazrladnz m? 4. Afyon yresi desen rneklerini hazrladnz m? 5. Yrenin zelliine gre desen seimi yapp, izdiniz mi? 6. Yrenin zelliklerini dikkate alarak renklendirme yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Bu, Afyon Hal Desenlerini izme modlnde kazandnz davranlarda iaretlediiniz Evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin modl tekrar ediniz. Tamam Evet ise bir sonraki modle geiniz.

25

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 Y D D D Y

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D Y D D Y D Y

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 C D D D D Y D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B D D Y Y D D Y Y D

26

KAYNAKA KAYNAKA
KKKURT Nihal, Sempozyum Notlar, 2004. http://www.afyonkulturturizm.gov.tr http://www.dazkiri.gov.tr http://www.haber.aku.edu.tr http://www.sdu.edu.tr/myo/dazkiri

27