HZRT LNN ()

MALK TR
MKTUBUNUN RH

(mam linin () dvltilik

ayinlrin bax)

MLLF:
AYTULLAH MHMMD FAZL
LNKRAN
TRCM EDN:
L NUR

 .................. ()
..............................................: ...
.............................................................:
..............................................................:
5831.........................................................:
..............................................................:
8333...............................................................:

Kitabn ad:......Hzrt linin () Malik tr

mktubunun rhi

Mllif:..................Aytullah-zma Mhmmd Fazil

Lnkrani
Trcm edn:........................................................li Nur
Nr edn:........................................................Moce-elm
Tiraj:...........................................................................3000
ap nvbsi:........................................................Birinci
ap tarixi:..................................................................2007

964-25-31-04-6

Allahn ad il
mam linin () dvltilik ayinlrin bax adl
bu kitab slam inqilabnn vvllrind o hzrtin
Malik tr hdnamsi zrind keirdiyim izahl
drslrdir. vvllr d bu kitab tam v geni kild
dflrl nr olunmudur. Amma geni oxucu
ktlsinin yksk maran nzr alaraq, bu df
yeni redakt il nisbtn sadldirilrk ziz
mslman bac-qardalara tqdim olunur.
Kitabn yenidn redakt v tnzim olunmasn
zrin gtrn hrmtli alim cnab Hseyn Krimiy
z minntdarlm bildirirm. mid edirm ki, bu
addm hzrt mirl-mminin li leyhisslam v
mam Zaman cclllahu-tala frch-rifin
razlna sbb olsun, inallah!
Mhmmd Fazil Lnkrani
03.05.2004

Mndricat
N SZ .................................................................................. 4
DMN DLNDN MALKN VSF........................ 15
QFLTN ARADAN QALDIRILMASI......................... 20
ALLAHA BNDLK SAYSND AALIQ.............. 21
VALNN MSULYYTLR ........................................ 21
XRAC TOPLANMASI ..................................................... 22
DMNLRDN MDAF ....................................... 22
XALQIN SLAHI ................................................................. 23
HRLRN ABADLII ................................................ 23
CMYYTN SLAH V TRQQS N
ZNTRBY ZRURT ......................................... 24
SADT YOLU V BDBXTLK YOLU ................ 25
TQVANIN YNMLR ............................................... 26
BYK CHAD (CHAD-KBR) ............................. 26
ALLAH YOLUNA YARDIM SAYSND QEYB
KMKLR ........................................................................ 27
QLBL YARDIM.............................................................. 28
L L YARDIM ................................................................. 29
DL L YARDIM ............................................................... 30
ALLAHIN DYMZ VD ......................................... 30
ZN UNUTMAQ.......................................................... 31
SALEHLRN DNYA MKAFATI .............................. 32
YAXI ADSALEHLRN AXRT VSQS! ........... 33
BATN DQQT V NFS AALIQ ........................ 34
NFS STKLRNN TNZM .................................... 34
SLAM V DN AZLIQLAR ............................................ 35
FSAD V GNAH AMLLR ..................................... 37

XALQA QARI AMANSIZLIQ ALLAHLA SAVA

HKMNDDR ............................................................... 37
MSTBDLK (DKTATORLUQ) .................................. 38
MSTBDLY QARI.................................................... 39
DABAZLIQ V MNM-MNMLK ..................... 40
NSAF V DALT RAYT, ZLML
MBARZ.......................................................................... 40
ALLAHA QARI NSAFIN MFHUMU ........................ 41
XALQA QARI NSAF ....................................................... 43
VALNN (HAKMN) QOHUMLAR V YAXINLARA
MNASBTD VZFS ............................................. 44
ZLM V ONUN NTCS .......................................... 44
ZALIMLA KM HESAB KCK? .............................. 45
ZALIMIN LABD MLUBYYT .............................. 45
ZALIMIN TVBS ........................................................... 46
MZLUM NALSNN TSR...................................... 47
HAKMN QRARINDA N STN MEYAR
HAQQ-DALTN GZLNMSDR ........................ 48
XALQIN RAZILIINI BR BU QDR N
KMYN SBB NDR? ......................................... 49
KSRYYTN V AZLIIN XSUSYYTLR,
ONLARDAN HR BRNN HKUMTD ROLU.... 49
MUM TOPLUM V MSTZFLRN
XSUSYTLR ................................................................ 50
XBRLRN RDD OLUNMASI HKUMT
DAVAMLI EDR.................................................................. 53
SR SAXLAMAQ V EYB RTMK ............................. 55
FSAD V GNAH TZAHRLR L
MBARZ.......................................................................... 55

PROBLEMLRN HLL V XALQIN

TNLKLRN DQQT ........................................... 56
SLAMDA MSLHTMVRT ........................... 57
MAVRN XLAQ KEYFYYTLR ...................... 58
ZRUR V QEYR-MQBUL RTLR ..................... 58
GNAHKARLARIN DVLT LRNDN
UZAQLADIRILMASI ZRURT ................................. 59
ALLAHPRSTLRN DVLT APARATINA
QBULU V ONLARIN STNLKLR .................. 61
STN NSANLARIN SEM ........................................ 62
TVQ V TNBEHN ZRURLY V
MEYARLARI....................................................................... 63
XALQA ETMAD ............................................................... 64
R (QANUN) V QEYR-R (QEYR-QANUN)
SNNLR (QAYDA-QANUNLAR) ............................ 66
DVLT XADMLRNN BLASI V BLANIN
QARISINI ALMAQ YOLU............................................... 67
MANLILIQ, YOXSA MTXSSSLK? ....................... 68
CMYYTDK FRDLRN MTRK TALEY
V CTMA TBQLRN BALILII .................... 69
CTMA TBQLRN MHKMLY .................... 70
LYAQT SASINDA GC SEM V BLGS73
SLAM SRKRDLRNN XSUSYYTLR ...... 74
SLAM KOMANDANLARI QARISINDA RHBRN
VZFLR ....................................................................... 76
AL KOMANDANLIIN MHM XSUSYYTLR78
DALTN BRQRAR OLMASI, XALQLA
DOSTLUQ ............................................................................ 80
TVQN ZRURLY V ONUN ORDUNUN
RUHYYSN TSR .................................................... 81

AYRISEKLK BLASI .................................................... 82

SLAM CMYYTND QURAN V SNNNN
YER ....................................................................................... 84
MHAKMNN HMYYT V SLAMDA
QAZNN XSYYT ..................................................... 85
RHBRN LAYQL QAZ QARISINDA
VZFLR ....................................................................... 88
DVLT MMURLARININ SEMND LYAQT
MEYARI ............................................................................... 90
DVLT LRNN SEM MEYARLARI ............. 91
SLAMDA MMURLARA NZART V BU
STQAMTD RHBRN ROLU................................ 94
GZL NZART................................................................ 95
XANLRN CZALANDIRILMASI .............................. 96
MXF MMURLARIN HMFKRLY ...................... 96
KNLYN HMYYT V XRACIN LT
MNASI .............................................................................. 98
KNLYN NKAFINDA DVLT
SYLRNN ZRURLY ............................................. 99
VERGLRN YNGLLDRLMS ..................... 101
KNLR DQQTSZLYN NTCLR....... 103
DVLTN TNZZL AMLLR ........................... 104
MAVN SEM MEYARLARI ................................... 105
SLAM NZAMINDA SEM MEYARLARI ............... 106
BLGS V MSUL TYNATI......................... 108
TACRLR, SNTKARLAR, FHLLR ................ 108
TCAR MHDUDYYTLR ....................................... 110
MHTKRLK V NHSARILIQ ............................ 111
SLAM CMYYTND FHLLRN V
MSTZFLRN YER ................................................ 112

XALQ HAKMNN XSUSYYTLR ...................... 116

CRA LRND MSULLARIN QLB RMZ118
ALDANMAMAQ N N YAXI YOL
ZNTRBYDR...................................................... 119
CMYYT NAMAZINDA MMUMLARA (QTDA
EDNLR) TNLK YARATMAMAQ ................. 120
XALQLA OLMAIN SMRS V ONLARDAN
UZAQLIIN FSADLARI .............................................. 121
DZ YOLDA OLMAYAN QOHUMLAR V
TRAFLA GRN ZRURLY ............................. 123
QANUN QARISINDA BRABRLK ........................ 125
NFORMASYA V MSLLRN PRNSPAL
ZAHI .................................................................................. 126
DNC YANAI YAAMAQ ............................................. 127
SLHN NTCLR V DMN QARISINDA
AYIQLIIN ZRURT .................................................. 128
HD VFA ..................................................................... 129
DVLT ZLM V QAN AXITMAQLA
MHKMLN BLMZ ............................................. 131
QAN TKMYN NTCS V QSAS CZASININ
ZRURLY....................................................................... 132
XDPSNDLYN (ZN BYNMNN)
LACI ................................................................................. 133
VZYYT DZGN DYRLNDRMK
MVFFQYYTL QRAR RMZDR ................. 136
AXRT FKR AZIN NFS STKLRNN
QARISINI ALIR ............................................................... 137
BRT GTRMK, QURAN V SNN
SASINDA HRKT ................................................... 140

10

MSULLARA PROQRAMI VERMK RHBRN

VZFSDR .................................................................... 140
NAMAZ V ZKATIN BRPASI, XDMTLRL
YAXI RFTAR ................................................................. 141
HADT, YOLUN SONU ............................................ 142

11

N SZ
Kitabn sas mvzusuna kemk
mqddim byan etmy mcburuq:

bir

1. NHCL-BLA
Nhcl-bla 1000 il bundan nc hzrt li (),
onun ilahi v insanprvr mktbinin aiqlrindn biri
olan Seyid Rzi trfindn, hzrt linin () buyuruqlar
v yazlar sasnda toplanb trtib olunmu bir
mcmudir. Mrhum Seyid Rzidn nc btn bu
buyuruqlar v yazlar mxtlif kitab v risallrd
praknd kild ks olunmudu. Txminn hicri 400c ild Seyid Rzi ox praknd gvhrlri toplayb
kitab trtib etmidir. Bu dyrli v misilsiz kitabda
hzrt linin () xtb, hdis, mktub, vsiyytnam,
moiz, klam, dvlt frmanlar, Quran aylrinin
tfsiri, 100-lrl trbiyvi gstri v hyatverici
qanunlardan ibart uca v byk dnc srlri ks
olunmudur. Trtibi bu sr hzrtin misilsiz blat
v slubu prizmasndan baxd n z iind mhz
bu prinsip saslanm v kitab Nhcl-bla, yni
blat yolu adlandrmdr.
2. MALIK TRIN HDNAMSI
Nhcl-blanin digr mvzular kimi bdilik
tapm parlaq mvzulardan biri Malik trin
hdnamsidir. Bu hdnam hzrt linin () z vfal

12

kmkisi v byk shabsi Malik tr Nxiy tarixi

frmanndan ibartdir. Bu frman 14 sr vvldn bu
gndk slam tarixi v mdniyytind bdi v
insanprvr bir yaz kimi qorunmudur. mam li ()
uyun frman Malik tr Misir gndrilrkn
yazmd. Bu byk hid Misir mmlktind mvlas
linin () hkm v mrlrini icra etmli idi.
mam () bu mktubda Malik tr xitab edib
islami dalt hkumtinin qanunlarn, onun sas xtti
v rivsini byan ets d, slind bu mktub zaman
v mkandan asl olmayaraq btn insanlara
nvanlanmdr.
Malik trin hdnamsind hzrt linin ()
parlaq nzriyy v dnclri o qdr dqiq byan
olunmudur ki, bu mktubda Allah qarsnda bnd,
cmiyytd insan, slam hkmlrinin icrasnda msul,
hakim, slam qanunlarnn himaysind bir frd olaraq
btn insanlarn vziflrinin byan olduunu iddia
etmk mmkndr. Mktubda btn vziflr aydn v
dqiq kild byan olunmudur. Bu mktubda Malik
tr, slind insana v br tarixin nvanlanm
taprqlara doru-dzgn kild ml olunarsa, ninki
ictimai dalt v minamanlq, htta daha stn
nailiyytlr ld olunar. Bel ki, br cmiyytind
btn frdlrin elm v agahlq, dnc v imanla
islami trbiyy balamasna rait yaranar. nsanlar
irkin siftlrdn uzaqlamaqla Allah n mmin v
saleh bndlr olar, qurtulu v hqiqt yoluna z tutar.
13

3. HZRT LININ () NZRIND MALIK

TRIN XSIYYTI
Bu
byk
shabnin
hadt
xbri
mirlmminin () yetidikd hzrt qm-qss
iind buyurdu: Hqiqtn, mn Allahn rsulu n
nec idims, Malik mnim n el idi.
mamn bu drin mnal buyuruundan mlum
olur ki, li () girami peymbr mktbinin n byk,
n layiqli v n kamil agirdi olduu kimi Malik tr
hzrt li () mktbinin n byk, n layiqli v n
kamil agirdi olmudur. Girami peymbr kims
mirl-mminin () qdr yaxn olmamdr. mamn
bu tbiri Malik tri n dyrli kild vsf edir, onun
uca mqamda olduunu bildirir. Bel ki, artq kimsni
onunla bir mqama qaldrmaq olmur. nki hzrt li
d ikinci bir xs haqqnda uyun tbirlri
iltmmidir.
Hzrt li () digr bir mktubda Misir hlin
xitabn Malik tri bel tantdrr: Hmd olsun
Allaha. Mn sizin yannza el bir Allah bndsini
gndrdim ki, dhtli gnlrd yatmaz, qorxulu
mqamlarda dmn arxa evirmz, gnahkarlara
oddan da tnddr. O Haris Mzhcinin olu Malikdir.
N qdr ki haqdr, onu eidin v itat edin. O,
ktlmyn v zrbsi boa xmayan Allah
qlnclarndandr. Siz kmyi mr etdikd kn,

14

dayanma mr etdikd dayann. O mnim gstriim

olmadan hcum etmz, geriy kilmz.
Ey Misir hli! Mn sizi zmnki bilib onu
gndrdim. nki onu siz xeyirxah grdm v
dmnlriniz qar srtliyini byndim.1

DMN DLNDN MALKN VSF

Maviy Malikin hadt xbrini eitdiyi vaxt
drhal minbr qalxd ki, z kimilrin bu xo xbri
atdrsn! O bu xtbsind bel dedi: Ey camaat, bilin
ki, li () ibn bi-Talibin iki li vard. Bu gn onun hr
iki li ksilib v lsiz qalb. Onun bir li mmar Yasr
idi. mmar Siffeyn savanda ldrld. linin ()
digr li Malik tr idi. Bu gn onun lm xbrini
aldm. Sevinin, li lsiz qald!
Bli, Maviy nadanlq sbbindn Malik tri el
vsf edir ki, onun szlri Malikin mqam v xsiyytini
akarlayr. Maviynin Maliki linin () ikinci li
adlandrmasndan mlum olur ki, alaq dmnlr d

Nhcl-bla, mktub 38.

15

Malik trin linin () n yaxn v layiqli kmkisi

olduunu bilirdilr.
4. MISIR TORPAININ DYR V HMIYYTI
Misir mmlktinin siyasi vziyyti, dyr v
hmiyyti hm imamn mbark frmannn
mtnindn, hm d onun mqabil trfindn aydn olur.
gr Misir hmin dvrd slam dnyas n
hmiyytsiz olsayd, hzrt mirl-mminin () z
zmtli kmkisini, Maviynin tbiri il ikinci
lini hmin yer hakim gndrmzdi. gr Misir uca
dyr malik olmasayd, hzrt mir () bu lknin
idarsi n bel bir hdnam yazmazd. Btn bunlar
gstrir ki, Misir hmin vaxt slam hkumti n
byk hmiyyt v xsusi stnly malik imi.
El bu sasla da hzrt li () 25 il gznd tikan,
boaznda smk qalmlar kimi skut v
xanniinlikdn sonra slam mmlktini hifz etmk
n girami peymbrin xilaft krssn oturdu v
z qdim haqqna atd. Hzrt ilk addmda Qeys ibn
Sd ibn badni, etimad gstrdiyi bu xsi Misir
valiliyin tyin etdi. Qeys tezlikl Misir daxil oldu v
valiliyi hdsin gtrd. Amma ncdn Misird gz
olan, bu lkni l keirmk istyn Maviy fitnkarlq
n mnasib frst grd. Maviy hzrt linin ()
qdim dmni idi. O drhal Qeys mktub yazd v
tklif etdi ki, liy () arxa evirib ona beyt etsin.
Maviy bu mktubda btn hiylgrliyini i salmd.
16

O bir trfdn Qeysi tamaha salb ona byk vdlr

verdi, digr trfdn lini () Osmann qtlin
riklikd ittiham edib, qatil kimi xatrlatd. Amma bu
hiyllrdn he biri Qeysi adra bilmdi. Sadc, Qeys
Misir yenic daxil olduundan, vziyyt hl ki tam
nzart etmdiyindn, bu sayaq hiyllrl nec rftar
etmli olduunu bilmdiyindn mvlas linin ()
hakimiyytin zrr yetirmmk n Maviyy
drhal cavab vermdi. Nhayt, Maviyy bhan yeri
qoymamaq n ikibal bir cavab yazd.
Maviy ikinci mktubu yazb bu df Qeysi srt
kild hdldi. O, Qeysdn tlb edirdi ki,
Maviynin beytini qbul etsin. Qeys bu df
dzmyib Maviyy tnd bir cavab yazd v akar
kild ona mxalifliyini, liy () sdaqtini byan
etdi. Qeys yazrd: Sn v snin trafndaklar hamnz
batilsiniz, haqq yalnz li () v onun trafndaklardr.
Qeysin bu mktubunu alan Maviy planlarnn boa
xdn grb yeni bir hiyly l atd. O, Qeysin
adndan yalan bir mktub quradrb hmin mktubu
Qeysin vvlki ikibal mktubuna lav etdi. amda
elan etdi ki, linin Misirdki nmayndsi Qeys z
mvlasndan z dndrib v ona beyt edib.
Bu xbr hzrt li () v onun shablrin
atdqda narahatlq yarand, trafdaklar arasnda szshbt ba qaldrd. Hzrtin yaxnlar, xsusil
Abdullah ibn Cfr israr etdi ki, mirl-mminin () bu
fitnni dayandrsn v Qeysi drhal Misirdn geri
17

arsn. Amma hzrt bu tklif qar xb buyurdu:

Burada quru var. Mn Qeysi yax tanyram v
bilirm ki, onun nvanna deyilnlr hqiqt yox, bir
bhtandr. Bununla bel, hmin vaxt hzrt linin ()
trafnda yaranm vziyyt onun Qeys inamna
baxmayaraq valini Misirdn geri armasna sbb
oldu. Qeysin yerin Misir valiliyin Mhmmd ibn
bu-Bkr tyin olundu.
Amma Mhmmd ibn bu-Bkrin d valiliyi ox
kmdi. Maviy siyastbaz v hiylgr dostu mr As
fitn-fsad trtmk n Misir gndrdi. Vziyyt
praktiki
olaraq
Mhmmd
ibn
bu-Bkrin
nzartindn xd v arzulanmayan bir sava vziyyti
yarand.
Hzrt li () bel tin vziyytd mvcud
mkllr qalib glmk n vfal kmkisi Malik
tri Misir vali tyin edib, yola sald. Malik tr
trafl v dyrli hdnam tqdim olundu ki, onun
gstrilrindn faydalanmaqla Misird ilri qaydasna
salsn. Malik tr yolda ikn Mhmmd ibn buBkrin hadt xbri hzrt liy () atd. n
dhtlisi, Malik yol aras r hrind zhrl qtl
yetirilib hadt atd. Belc, Malik hdnamdki
gstrilri yerin yetir bilmdi.

18

5. NHCL-BLADN ISTIFAD QAYDASI

i qidsind Quran, Nhcl-bla v msum
imamlarn digr srlri yegan dnc xtti, haqq
batildn semyin yegan yoludur.
Belc, tfkkr meydannda alimlr slam maarifi
il bal sz v yazlarn Quran, Nhcl-bla v
msumlarn digr srlri il saslandrsalar, dediklri
hqiqtdir. ks-tqdird onlarn fikirlri sassz saylr.
Buna gr d msumlar nql olunan hdislrin
dzlyn aydnladrmaq n buyurmular: Nql
olunmu hdislri Quranla tutudurun. Qurana
uyundursa, dzgndr, uyun deyils, saxtadr.
Quran v Nhcl-blay bu sayaq yanama iki
kild gerklck: Birinci halda zehni tmiz v
yersiz mhakimdn uzaq insan mqdds klmlrl
tan olacaq, ikinci halda Quran v Nhcl-blanin,
elc d msumlarn buyuruqlarnn grn
vvlcdn formalam dnclrl gedck. bhsiz
ki, ikinci halda biz Quran v Nhcl-bladn dzgn
ntic xara bilmycyik. vvlcdn formalam
dnclr Qurana qbul etdirilck, ilahi mnblrdn
sui-istifad olunacaq.
kinci yanama ninki smrsiz olur, htta insana
Quran v Nhcl-blay zidd yanamalar yrdilir.
Bel bir yanamada insan batil z tutur. Mgr biz
inanmrqm ki, Quran Allahn buyuruudur, Nhclbla
v
msumlarn
buyuruqlar
vhydn

19

qaynaqlanr?! Demk, biz vhyi z dnclrimiz

uyunladrmamal, dnclrimizi vhy yoluna
ynltmliyik. xsi mhakimlrimizin tsdiqi n
mqdds buyuruqlar arasnda sas axtarb dlillr
uydurmaq yol verilmzdir.
Demk, Quran v msumlarn buyuruqlarndan
istifad qaydas budur ki, insan vhy qaynana nzr
sahibi kimi yaxnlamasn. ksin, vhy mracit
olunarkn btn ncki bilgilr bir knara qoyulmal,
insan pak bir zehnl hqiqt raqlarn soraqlamaldr.
ndi hdnamnin nvbti shiflrini vrqlyk:

Bu frman Allah bndsi li mirl-mminin
peyman sasnda Haris olu Malik tr Misir hakim
seilrkn ona nvanlanr.
Bel grnr ki, hzrt li Allah bndsinin mri
sasnda tbirlri il slam maarifinin iki mhm v
sas nqtsin iar edir: qfltin aradan qaldrlmas v
Allaha bndlik saysind aalq.
QFLTN ARADAN QALDIRILMASI
Qdrt sahiblri n n byk bla (onlarn
ksrini fsada, gnaha, zlm-sitm, istismar v qtl
srklyn sbb) zlrindn v necliklrindn
qfltdir. gr istniln bir mqama ykslmi hakim

20

v qdrt sahibi z fiziki v mnvi qvvlrinin baqa

bir mnbdn qaynaqlandn bils, btn bu
imkanlarn ta edn varlq trfindn istniln bir anda
geri alna bilcyin inansa, kimsy zlm etmz, sava
v tyan fikrin dmz. Bu blaya diqqtsizlik
gstrib Allahn zmtini v z heliyini anlamayan
xsin aznl hr an gclnsidir. Zahiri mqam v
taxta oturmu li () da zn xitabn deyir: Agah ol
ki, nyin varsa Ondandr v Ona dorudur.
ALLAHA BNDLK SAYSND AALIQ
Hzrt linin () dzgn slam dnyagrnn
sasn tkil edn baxna sasn, mqam v ryast
gc, mnvi nfuz, bir szl, aalq (qart v
sitmkarlq yox, hqiqi aalq) Allaha bndlik
saysind mmkndr.
Hzrt li () bu mvzunu byan etmk n
mr szndn sonra Allahn bndsi tbirini qeyd
edir v bu byanla hqiqi aalq sbbini, yni bir olan
xaliqin varln n kir.
VALNN MSULYYTLR

Misir vilaytind Malikin vziflri bunlardr:
Xrac (vergi) toplamaq, dmnlrl cihad, hali
arasnda slh v min-amanlq yaratmaq, hrlrin
abadl.

21

Hzrt li () bu byanla Malik tr hval

olunan hakimiyytin rivsini drd msl sasnda
myynldirir: Xrac, mdafi, islah, abadlq.
XRAC TOPLANMASI
Xrac dedikd xsusi bir vergi nzrd tutulur.
Bildiyimiz kimi, Misir camaat slam knll kild
qbul etmmidi. Onlar mslmanlara mqavimt
gstr bilmdiklrindn tslim olub slam qbul
etmidilr.
Fiqhi terminalogiyada slam qoununun slhsazisiz, hrbi qlb il ld etdiyi torpaqlar raziyyu
mftuhtil-nva adlanr. Bel torpaqlar btn
mslmanlara mxsusdur v hamnn bu torpaqlarda
pay var. Bu sasla slam dvlti v slam hakimi uyun
torpaqlar mslmanlar arasnda bldrr. Pay
torpan mqabilind illik icar alnr. Bel bir icar
haqq fiqhi terinalogiyada xrac adlanr.
DMNLRDN MDAF
Cihad duvviha tbirindn aydn olur ki,
hzrt cihad dedikd mdafi savan nzrd
tutmudur. hli-beyt () rvaytlrin sasn (elc d
i fqihlri icmasna gr), ibtidai cihad, yni
mslmanlarn ilkin olaraq hcum kmsi yalnz
msum imamn hzuru il mmkndr. Qeyb
dvrnd ibtidai cihada icaz verilmir. Aydn olur ki,
msum imamn birbaa nzartindn xeyli uzaq

22

mntqy gndriln Malik qeyb dvrndki kimi

hrkt etmli, hrbi yrlrdn kinib, mdafi ilri
il mul olmal idi. Msum imamdan uzaqda olan
valinin ibtidai cihad icazsi yox idi.
XALQIN SLAHI
Deyilnlrdn aydn olur ki, valinin vzifsi tkc
xalqn iqtisadi v dnyvi ilri il mul olmaq deyil.
Xalqn
islah
v
trbiysi
d
valinin
sas
vziflrindndir.
Belc, msumlar diqqt yetirmlidirlr ki, onlarn
ii klri asfaltlamaq, haliy mit xidmtlri
gstrmkl baa atmr. slam cmiyytind hr bir
msul insanlarn mnvi durumuna diqqt yetirmli,
mnvi msllrin tnzimind aparc rol oynamaldr.
Onlar bu i ruhanilrin vzifsidir v biz aid deyil
deyib uyun insani v islami msuliyytdn qaa
bilmzlr.
HRLRN ABADLII
Valinin mhm vziflrindn biri hr v
kndlrin hdsind olan razilrin abadln tmin
etmkdir.
Tarix boyu slamn nvanna yazlm bhtan v
iftiralara baxmayaraq, slam xristian rahibliyindn frqli
olaraq slam cmiyytinin maddi v rifah problemlrin
yetrinc diqqt ayrm v ayrmaqdadr. slam Allah
yaddan xarmayacaq hdd, zlm-sitm v istismara

23

sbb olmayan qdr dnyvi nemtlrdn v maddi

lzztlrdn faydalanma qanuni sayr.
CMYYTN SLAH V TRQQS N
ZNTRBY ZRURT

(Hzrt li ()) Maliki ilahi tqvaya (Allahdan
qorxmaa) arr.
gr tqva mri vvlki cmllrl laqli nzrdn
keirils, aydn mfhum v yetrli mna ksb edr.
tn cmllrd hzrt li () xalqn islah v trqqisini
bir vali vzifsi kimi Malikin nzrin atdrr. Mlum
msldir ki, tqvas olmayan, nfs istklri v heyvani
hisslr soranca gedn bir vali tabeiliyind olan xalq
doru yola svq ed bilmz. nki hidayti (doru
yola aran) insann tblid ilk rabitsi z ildir.
gr bu insan azn nfs istklrini cilovlayb, al v
mnviyyata tabe ed bils, zn hidayt etmi
olacaq. Yalnz bu idn sonra o vcudundan xaricd,
tsirli olub, cmiyyti xeyir svq ed bilr. Amma z
il rabitd azn nfs istklrin tabe olan, z
trbiysind mvffqiyyt ld ed bilmyn insan
baqalarn doru yola svq ed bilmz. Tbii ki, hmi
yannda olan nfsl mbarizd mvffqiyyt qazana
bilmyn insan arabir rastlad frdlrl rabitd, hm
d cmiyyt sviyysind qalib gl bilmyck.

24

Msum
imamlarn
tqva
mvzusundak
byanatlarndan mlum olur ki, tqva insann zn
bax, nfs nzarti v hakimiyyti mnasndadr.
Tqva bir qrup rahattlb xanniinin zn ar etdiyi
kimi, mbariz meydann trk edib, slam cmiyyti v
mmtdn uzaqlamaq deyil.
SADT V BDBXTLK YOLU
slam dnyagrnd ilahi gstrilr itat
sadt, ilahi gstrilr itatsizlik bdbxtilikdir. Bu
islami meyar trafl kild aqlamazdan nc hzrt
mvlann buyuruqlarna nzr salaq:

(Hzrt li () hr eydn nc Malik aadak

ilri mr edir:) lahi tqva, Allaha itat yolunu semk,
Allahn z kitabnda mr etdiyi snn v vacibatlara
ml etmk!
nki kims bu mrlr itat etmmi sadt nail
olmayacaq, kims bu gstrilri trk etmmi
bdbxtliy uramayacaq.
Kitab dedikd tkc Quran nzrd tutulmur.
Nzrd tutulan hm Quran, hm d hli-beyt ()
rvaytlridir. slamda btn dini snn v qaydalar

25

kitabullah adlandrlr. Sbb budur ki, btn

vaciblr, haramlar, mkruhlar v msthblr Allah
yazsdr. Yni Allah insanlarn ml etmsi n tqdir
qlmi il btn bunlar yazya almdr. Bel ki, uyun
buyuruqlar ritd z ksini tapmdr.
Varlq almind Allah mrlrin itat etmdn he
bir n v mqam sahibi xobxtliy ata bilmz. Bu i
yalnz vaciblr ml, haramlarn trki il mmkndr.
ksin, vacib mrlr itatsizlik v etinaszlqla Allah
gstrilrindn xan, qoyulmu hdlri pozan frd
bdbxt olur.
Aydn olur ki, he bir elmi drc insan xobxtliy
atdra bilmz. Amma elm v bilik saysind Allaha
itat yolunu sen insan daha srtli hrkt edib, daha
uca mqama yksl bilck.
TQVANIN YNMLR
Tqvann iki ynm var: dini vaciblr ml v
haramlarn, bynilmyn ilrin trki.
Hzrt mvlann buyuruunda isari tatihi tbiri
tqvann birinci ynmn, n yksir nfshu indhvat tbiri tqvann ikinci ynmn byan edir.
BYK CHAD (CHAD-KBR)
Bzi rvaytlrd nfsl mbariz cihad
xatrlanr. Bu mvzuda Vsailu-i mllifi
Sadiqdn () nql edrk yazr: Girami
peymbrinin dmnl savaa gndrdiyi

26

kimi
imam
slam
dst

qlb il geri dnd. Onlar vtn qaytdqdan sonra

hamlqla hzrt Peymbrin (s) hzuruna gldilr.
Hzrt bu qalib dsty xitabn buyurdu: hsn kiik
cihad baa atdranlara! Amma byk cihad hl ki,
nddir. Bir xs sorudu: Ya rsulllah, byk cihad
hansdr? Hzrt buyurdu: Nfsl mbariz!2
Qurani-mcidd behit daxil olmaq n azn nfs
istklrini cilovlaman rt qoyulmas bu mbariznin
zmtini tsdiqlyn yetrli nmundir. Quran bu
bard buyurur: Rbbinin mqamndan qorxan, nfsini
azn istklrdn uzaq saxlayann yeri behitdir.3
Grdymz kimi, bu ayd behit daxil olmaq
n iki sas rt qoyulur: Allahn zmtindn qorxu
v azn istklrdn kinmk.
ALLAH YOLUNA YARDIM SAYSND QEYB
KMKLR
Bu gn slam cmiyytind baqa dvrlrdn daha
ox ilahi v qeybi yardmlardan danlr. Xsusil
haqqn
batil
leyhin
savanda
mcahidlr
baqalarndan daha ox bu qeybi yardmlar hiss
etmilr.
Quran v Nhcl-blad ilahi v qeybi
yardmlara atmaq n myyn rtlr byan olunur:

2
3

eyx Sduq, mali, sh.377.

Naziat sursi, ay 40.

27

(Qeybdn faydalanar) Sbhan Allaha li v dili il

yardm edn. nki Allah Ona yardm edib ziz tutana
yardm gstrmyi v ziz tutma hdsin
gtrmdr. Ona mr edr ki, z nfsini azn
istklrin trki il sndrsn, aznlq etdiyi vaxt
cilovunu ksin. Nfs daim pisliy arr. Yalnz
Allahn mrhmt nazil etdiyi nfs istisnadr.
Deyilnlrdn tam aydn olur ki, gr insan zn
tanmaq v zn tapmaq, insanlarn hidayti v
cmiyytin islah n htta kiik bir addm atarsa,
slind Allaha yardm soranca getmi olur. ndi baxaq
grk, Allaha nec v hans yollarla yardm ed bilrik?
Hzrt linin () Malik tr xitabna sasn, yolla
uyun mqsd ata bilrik: qlbl yardm, ll yardm,
dill yardm.
QLBL YARDIM
Qlb vasitsil Allaha yardm etmk n hr
eydn nc zntrbiy v nfsin paklna
almalyq. Bu istiqamtd hrkt edn insan zn
paklamaq n almaldr. nki Allaha qlb vasitsi
28

il yardm daxili safladrmaqdan, insann zn ilahi

rng vurmasndan, fitrt qayddan ibart insanlq
mrhlsin atmaqdan, almlrin Rbbi qarsnda
mtilik gstrib tslim olmaqdan frqli bir ey deyil.
Belc, zntrbiyd ilk addm qlb v ruhu
dzgn etiqada hazrlamaq, ilahi hkm v qanunlara
mhkm iman ld etmkdir. Baqa szl, z qlbi il
Allaha yardm fikrin dn insan almaldr ki,
qlbind kamil etiqad v xalis iman n zmin
hazrlasn. Bu yol el bir eq, iman, ixlasla adlanmaldr
ki, hr gn insann etiqad daha da kamillsin.
Nhayt, insann hr gn onun vvlki gnndn bir
addm nd olur, etiqad v iman daha da drinlir.
Belc, insan bir nqty atr ki, tutduu yolda nvbti
addmlar atmaq n gc tapr, mrhl-mrhl daha
yeni v daha tsirli addmlara mvffq olur.
L L YARDIM
Hzrt linin () dyrli buyuruunda Allaha l il
yardm mslsi byan olunarkn slind l yox, qdrt
nzrd tutulur. Bel bir tbehl Qurani-krimd d
rastlarq: Allahn li btn llrin fvqnddir, yni
Allahn qdrti btn qdrtlrin fvqnddir. He bir
qdrtd ilahi qdrtl qarlamaq imkan yoxdur. rfi
(el aras) danqlarda da ox vaxt l sz qdrt
mnasn bildirir. Msln, deyirlr ki, filanksin
lindn bir i glmir. Yni filanksin bir i grmy
qdrti yoxdur. Bzn deyirlr: Zmannin li
29

zalmdan mzlumun intiqamn ald. Hr iki cmld

l sz qdrt v gc mnasn bildirir.
Deyilnlr sasn, hzrt mvlann Malik tr
buyuruundak Allaha yardm ifadsinin hqiqi
mnas anlalr. Nzrd tutulur ki, Malik (hm d
xitab trfi olaraq biz) Allaha yardm yolunda var
qvvsi il almal, ilahi hkm v qanunlarn hyata
kemsi n btn gcndn istifad etmli, hamn
slamn mqdds hdflrin svq etmlidir.
DL L YARDIM
Bu gnk dnyamzda tbliatn aparc rolunu
kims inkar etmir. Tbli silah istniln bir silahdan
tsirli v gcldr. n mhm tbli vasitsi insann
dilidir. Bu tsirli v gcl vasit hans istiqamtd
faliyyt gstrmsindn asl olaraq z rolunu
myynldirir. gr insann, xsusi il byan qdrti
v tsirli nitqi olan frdin dili br dncsini
azdrmaa xidmt edirs, azdrc tbliat vasitsin
evrilir. Allah v Allah hkmlrinin tbliin xidmt
edn dil, daha dorusu, dildn bu yolda istifad edn
insan slind Allaha yardm etmi olur.
ALLAHIN DYMZ VD
gr insan z qlbi, li, dili v nhayt, btn gc
il Allaha yardma qalxsa, onun yegan mqsdi ilahi
qanunlarn v smavi hkmlrin icras olsa, bhsiz,
z d Allahn yardmndan faydalanacaq. nki Allah-

30

taala z smavi kitabnda Onun yoluna yardm edn

bndsin yardm vd edir.4 Hzrt li () d hmin
sasla uyun vdi xatrladr.
Bu ilahi vdi daha ox iki chtdn nzrdn
keirmk lazm glir:
vvla, vd edn Allahdr v Allahn vdi ksr
insanlarn vdi kimi sassz v pu deyil. Bu vd
dyimz bir vddir, Allah lazm bildiyi vaxt onu
gerkldirck.
kincisi, Allahn qdrti bitib-tknmzdir. Tbii ki,
Allah qeyri-mhdud qdrti il mhdud insana yardm
ets, kimsd bu yardma qar xmaq gc
olmayacaq.5
ZN UNUTMAQ
Bzi mmin, msuliyytli v qayke frdlr
canyananlq sbbindn dvlt msullarn tnqid edib
onlarn ml v rftarlarn diqqtl aradrsalar da,
zlri vzif krssn qalxb, i sahibi olan kimi bir
nv zlrini unudur, ml v rftarlarna nzart
etmirlr. Sanki onlarn vzif krssn oturmas il
btn problemlr hll olunur, btn mkllr aradan
qaldrlr.
Hzrt li () tkbbr v eqoistliy sbb olan bu
sayaq zn unutman qarsn almaq n Malikin
4
5

bax: Muhmmd sursi, ay 7.

bax: Ali-mran sursi, ay 160.

31

diqqtini bir o qdr d uzaq olmayan kemi ynldir.

Xatrladr ki, dnndk sn v snin kimilr
msullarn ml v rftarlarna nzart edir, onlara eyb
tuturdu. Bu gn is snin d ml v rftarlarn sual
altna alnacaq. Hzrt buyurur:

Ey Malik, bil ki, mn sni sndn nc hm daltli

v insafl, hm d zalm v sitmkar hakimlri olmu
hrlr gndrdim. bhsiz, bundan nc sn
hakimlrin iin diqqtli olduun kimi, xalq da snin
ilrin diqqtli olacaq. Sn baqalar haqqnda n
demisns, indi hmin szlr snin haqqnda deyilck.
Aydndr ki, msullar hzrt mvlann yalnz bu
sifariini diqqt mrkzind saxlasalar, xalq onlarla
hesab aparmam, zlri zlri il hesab aparsalar, bu
hesab-kitabda yalnz Allah nzr alsalar (nfs
uymasalar), btn bu nqsanlar aradan qalxar.
SALEHLRN DNYA MKAFATI
slam mktbind he bir ml mkafatsz qalmasa
da, xeyirxah v salehlr Qiyamtd savab v mkafat
verils d, onlar bu dnyada da Allah trfindn

32

mkafatlandrlrlar. Salehlrin dnya mkafat salam

v salavat, yax addr. Bu mkafat onlarn bir ne
gnlk hakimiyyt v hyatna aid deyil. Onlarn ad
bdi olaraq tarixin shiflrin qeyd olunur. Tarixin
gzgsnd sitmkarlar v zalm qvvlr salehlr v
allahprstlrl tam zidd chbhd ks olunur.
Salehlrin ad tarix boyu salam v salavatla yad edilir.
Digr cbh is bdi olaraq lnt v nifrin dardr.
Hzrt li () bu ilahi mkafatn byannda buyurur:

.

Frdlrin Allah trfindn xalqn dilin salnm
yaxlq v pisliklri sasnda salehlri gnahkarlardan
se bilrsn. Bli, snin n n sevimli ehtiyat saleh
ml ehtiyat olmaldr.
YAXI ADSALEHLRN AXRT VSQS!
mllrin bir-bir nzrdn keirilcyi, Quran
tbirinc, hr bir insann z n kiik mlinin mkafat
v czasn alaca Qiyamtd salehlrin xsusi imtiyaz
var. Bel ki, sbhan Allah onlarn xeyir zikrini v yax
adn salehliklrin ahid gtirr v xrdalqlara varmaz.
Bu yolla salehlrin azadl tmin olunar, onlar behit
nemtlrindn bhrlnr.

33

BATN DQQT V NFS AALIQ

slam hkumti pak v hr nv nfsani sartdn
azad valilr tlb etdiyindn hzrt li () slam
hkumtinin kamil nmunsini tkil edib, Malik tri
Misir vali gndrir v ona xitabn buyurur:

(Ey Malik) z qlb istklrinin aas ol.
Nfs zrind hakimiyyt n mhm saleh
mllrdn biridir. Bu nqt o qdr hmiyytlidir ki,
girami slam peymbri buyurur: gr danqda
hddi ab qlbinizi bo-bo ilr mul etmsydiniz,
mnim grdym grr, eitdiyimi eidrdiniz.6
NFS STKLRNN TNZM
slam dini cinsi azadl tarixin qurucu amili sayan
Freydin v hqiqt doru hrkti nfs istklrini
tamam bomaqda grn yalan rahiblrin ksin olaraq
inanr ki, insan vcudunda Allah trfindn mant
qoyulmu btn istklr r v fsad sbbi deyildir v
o hqiqt atmaa mane olmur. Bli, slam nzrinc,
insan nfsani meyllrindn qanuni yolla istifad edib,
btn maddi lzztlrdn slami qaydada bhrln
bilr. Tbii ki, ri sullara v qaydalara ml n

l-Mizan, 5-ci cild, sh.292.

34

nfsani meyllr arasnda tarazlq yaratmaq, qeyriqanuni meyllrin qarsn almaq bir rtdir.
Bir szl, slam nfs istklrinin tam boulmasn
yox, tnzimlnib tarazlanmasna arr. Buna gr d
slamn hm mtlq cinsi azadlqla, hm d rahiblikl
mbariz apardn grrk. Hzrt li () hqiqtin
byannda buyurur:

zn sn halal olmayandan uzaqladr. nki
xoladn v ya xolamadn eylrl rabitd zn
saxlamaq (dayanb dnmk) eynn insafdr.
SLAM V DN AZLIQLAR
nsan haqlar deyib yalandan ss-ky salanlar yer
zndki btn insanlarn eyni hquqa malik olduunu
iddia edirlr. mld is ninki insanlar arasnda
brabrlik prinsipini gzlmir, htta z lklrinin
azlqda qalan sakinlrini dyrlndirmirlr. gr tarixi
shiflsk, grcyik ki, hazrk srd Flstini ial
ednlr tkc evlr, kin sahlrin sahib durmam,
htta Flstin halisin zab-ziyyt iind yaama
haqq da vermmilr. Mzlum flstinlilr gnar
qsbkarlar trfindn qtl yetirilir, doma torpandan
xarlb didrgin salnr.

35

slamda is vziyyt tamam baqa crdr. slam

respublikasnda dini azlqlara mnasibt deyilnlri tam
tsdiqlyir. Bu azlqlar digr mslmanlar kimi hqiqi
azadlq v brabrlik nemtindn faydalanr. Mvla li
() buyurur:

:





!



Xalqa mehr-mhbbti, onlarla dostluu v
hquqlarna riayt olunmasn qlbind ar et. hali
n yediyini qnimt sayan yrtc heyvan kimi olma.
nki hali iki qismdir: ya snin din qardalarndr, ya
da yaranda hmnvlrin. Onlarda bdrmlr olur,
hanssa tinliklrl rastlarlar, bilrkdn v ya
bilmyrkdn pis ilr yol verirlr. Allahdan z
gnahlarna gr fv intizarnda olduun kimi onlara
da gzt et, bala. nki sn onlardan yuxarsan,
sndn yuxar sn vilayt vern v ondan yuxar

36

Allahdr. Odur sndn xalqa xidmt istyn v bu yolla

sni snaa kn.
Grdymz kimi, hzrt li () hakimiyyti
altnda olan insanlarn blgs il bal Malik tvsiy
verir, btn frdlr brabr yanaaraq bir gzl baxr,
milltin hquqlarn brabr kild, zrrc pozmadan
onlarn ixtiyarna verir.
FSAD V GNAH AMLLR
Hzrtin v trizu lhumul-ill cmlsi bizi
gnah v xta amillri il tan edir. nsan bzn
bilrkdn gnaha yol vers d, bzn myyn
sbblr onu gnaha srklyir. Misal olaraq zina
gnahn v onun yaylmasn nzrdn keirsk
grcyik ki, iman zifliyi zinaya bais olsa da, ail
rabitlrinin zifliyi, rl arvad arasndak diqqtsizlik
d uyun gnah douran sbblrdndir.
XALQA QARI AMANSIZLIQ ALLAHLA SAVA
HKMNDDR.
Hzrt linin () nzrind xalqla amansz rftar
etmk Allah bndlrin sitm qlmaq Allahla sava
kimidir. Qardak shbtlrimizd qeyd edcyik ki,
sitmkarlarn v zalmlarn sonu labd mlubiyyt v
squtdur. nki kimsd varlq alminin xaliqin qar
vurumaq qdrti yoxdur. He bir hakim Allahn fv v
mrhmtindn ehtiyacsz deyil. Hzrt buyurur:

37


.

Xalqla amansz davranb, Allahla sava mvqeyi
tutma. Snd onun zab qarsnda dayanmaq gc
yoxdur, onun bxii v mehribanlndan ehtiyacsz
deyilsn. (Xalqa mnasibtd) fv v bxi gr
peiman olma. Czalandrmaqdan lzzt alma, he vaxt
qzblnrkn tlsm (srt addm atma), olsun ki, x
yolu tapasan.
MSTBDLK (DKTATORLUQ)
Arxaynlqdan, znvurunluqdan, tkbbr v
lovalqdan qaynaqlanan diktatorluq xislti insan
zbanala, despotizm, qidsini trafdaklara zorla
qbul etdirmsin srklyir.
Bel bir xislt malik olan v mslmanlara
hakimiyyt krssn qalxm hakimin qbahti tkc
zor, yalan, hquqlar pozmaq yox, hm d onun
mqdds slam ayinlrini viran qoymas, mslmanlar
izztdn zillt qaytarmas, insanlar xobxtlikdn
bdbxtliy aparmasdr. Hzrt buyurur:

38


Dem ki, bu gn mn onlara hakimm, mnim iim
mr etmk, onlarn ii tabe olmaqdr. nki bel bir
yanama eynn fsadn qlb yol tapmas, dind ziflik
v nemtlrin ksilmsin yaxnlamaqdr.
MSTBDLY QARI
Qeyd
etdik
ki,
mstbidlik,
diktatorluq
znvurunluqdan,
mnm-mnmilikdn,
dabazlqdan qaynaqlanr. lav edk ki, btn
bunlarn kk chalt v nadanlqdr. z cismindn v
ruhundan xbrdar olan, Allahn mqdds zat
mqabilind z acizliyini anlayan, btn olanlarn
Onun trfindn biln insan tkbbr v tyandan l
kir, zbanalqlarna gr utanr. Hzrt li ()
Malikin diqqtini onun zn ynltmk, Allahn
zmti qarsnda hmiyytsiz mqamn xatrlatmaq
n buyurur:

!
gr mqam v qdrtin snin qlbind aznlq v
xlya yaratsa, sndn stn Allahn zmt v qdrtin

39

nzr sal. Onun stn qdrtini znl v ixtiyarnda

olmayanlarla mqayis et. Bel bir l, bhsiz, sni
yerind oturdar, tndlyn cilovlayar v aln bana
qaytarar.
DABAZLIQ V MNM-MNMLK
Qdrt v mqam mstliklri insan o qdr kor
edir ki, Allah trfindn yaradlm insan mhdud
qdrtini Allahn sonsuz qdrti il bir trziy qoyur.
mirl-mminin li () insan mhv aparan bu sayaq
mnm-mnmiliyin qarsn almaq n buyurur:

Byklk v iqtidarda zn Allaha oxatmaqdan
kin. (nki) Allah hr bir tkbbrl v asini
alaldr.
NSAF V DALT RAYT, ZLML
MBARZ
Allaha qar insafn n olmas v necliyi, xalqla
insaf mvzularn aydnladrmaq n nc hzrtin
buyuruunun davamn oxuyacaq, sonra uyun
mvzular nzrdn keircyik:

40

Allahla insafl rftar et. Xalqa, ailnin yaxn

zvlrin, yaxn qohumlara, rbt gstrdiyin riyyt
mnasibtd insaf gzl. Bel etmsn, sitm qlm
olacaqsan.
ALLAHA QARI NSAFIN MFHUMU
Adi hyatda ellri var ki, fiziki v ruhi salamla
malik olmalarna baxmayaraq bu byk nemtin dyri
haqqnda dnmrlr. Bli, insan n qdr ki
salamdr, salamln qdrini bilmir. Salam dilri
olan v gndlik qidasn he bir tinlik kmdn
dilri altnda zib udan insan ox vaxt di kimi nemt
haqqnda bir anlq olsun fikirlmir. Salam ayaqlarla
daim rahat hrkt edn, saatlarla bir yerd dayanan
insan salam ayaqlarn nec byk nemt olduunu
adtn dnmr. Amma el ki dilrdn birind
problem yaranr, hmin an sanki btn dnya zlmt
brnr. Dii aryan insan ninki rahat qidalana
bilmir, htta uyun arlar onu divara qsr. Bu ar
ksilndk insan he bir il rahat mul ola bilmir.
Dii aryan insann n qulaqlar yax eidir, n d
gzlri yax grr. slind onun beyni dzgn ilmir.
Yalnz bu arlardan, zab ziyytdn sonra insan
salam diin n qdr byk nemt olduunu anlayr.
Amma hmin arlaradk ixtiyarnda qoyulmu bu
misilsiz nemtlr haqqnda dn bilmirdi. Msln,
aya zilmi, yeriy bilmyn insan mcbur olub

41

yerind oturduqda anlamaa balayr ki, salam ayaqlar

nec byk nemt imi!
Mxtsr iarlrimizdn ntic xarb qalan
saysz-hesabsz nemtlr haqqnda znz dnn.
Bu gn ixtiyarnza verilmi hr bir nemti diqqt
mrkzind saxlayn. Tsvvr edin ki, bir gn hmin
nemt linizdn alnacaq v ya hmin nemt hanssa
nqsan glck. Dnn ki, hmin kiik nqsan sizin
n hyatda nec viranedici byk problemlr
yaradacaq. Bu tinlik hm cisminiz, hm d ruhunuza
z tsirini gstrck. Bu yolla sizin tbii hyat yolunuz
qrla bilr.
Mhz bu mqamda Allaha qar insafl olmaq
mslsi ortaya xr. Allaha qar insafn bir qismi
Onun nemtlrin qdrinc kr etmkdir. Bu i
n d sas yol ilahi gstrilr v hkmlr ml
edilmsidir. nsafdandrm ki, insan Allahn onun
ixtiyarna verdiyi saysz-hesabsz nemtlr mqabilind
nankorluq etsin v ilahi gstrilrdn boyun qarsn?!
Hans ki bu gstrilr olduqca saddir v insanlarn z
xobxtliyin xidmt edir. Ax Allahn biz n ehtiyac
var?! Bizim kimi zif mvcudlarn ilahi gstrilr ml
edib-etmmsinin Onun n hmiyyti yoxdur.
Maraqldr ki, biz insanlar bzn zmz kimi
bndlr tkkr etdiyimiz qdr, Allaha kr
etmirik. Msln, biz kiik bir ehsan etmi xs
tkkr edir v hmin ehsan mrmzn sonunadk
unutmama xlaqi vzif sayrq. stniln bir
42

mqamda hmin yaxln vzini xmaa alrq.

Bs nec olur ki, Allah trfindn ixtiyarmza verilmi
bir bu qdr nemt, btn hyatmz hat etmi ilahi
ltflr gr tkkr xlaqi vzif saymrq?
N n bizim xobxtlik v qurtuluumuz n
nzrd tutulmu ilahi qanunlara ml etmkl
tkkr zmz vzif saymrq? Qeyd etmliyik ki,
bu gstrilr hm olduqca saddir, hm d Allah n
he bir hmiyyt ksb etmir. Bizim ilahi gstrilr
ml edib-etmmyimizin Allah drgahnda frqi
yoxdur. Bu gstrilr mlin btn faydas z
tkamlmz v trqqimiz ynlmidir.
Uyun byanatdan bel bir ntic ld edirik ki,
Allahn bxi v ltflri mqabilind istniln bir
nankorluq, Onun gstrilrin qar istniln nv
itatsizlik bir nv Allaha qar insafszlqdr.
XALQA QARI NSAF
Xalqa qar insaf dedikd hr bir frdin hquqlarna
yetrinc riayt etmk nzrd tutulur. Hakim xalqla iki
baxmdan insafl rftar etmlidir: xsi v dvlti
msllrd, z il rabitd, qohumlar, dostlar v
yaxnlarla rabitd.
slam hkumtind mumi mal bldrlrkn
mslmanlar bir-birindn frqlndirmmk, hamya
eyni gzl baxmaq hakim n insaf saylr. xsi
mnasibtlrd hakim qonulua gr tabeliyind olan
nys mcbur ed bilmz. Msln, bir eyi alarkn v
43

ya satarkn mcburiyyt yol verilmir. Hakim z maln

baha satmaa, qar trfin maln ucuz almaa sy
gstrmmlidir. O, hr iki halda dalt v insaf
gzlmlidir.
VALNN (HAKMN) QOHUMLAR V YAXINLARA
MNASBTD VZFS
Yuxarda xalqa qar insaf mvzusunda iki hal
nzrdn keirildi. nc hal hakimin qohumlar v
yaxnlar il baldr. Hakim yol vermmlidir ki, onun
qohumlar hakimin himaysin snb xalqa qar
insafszlq etsin. Hr bir insanda z yaxnlarna, xsusi
il ail-vladna tbii ballq var. Bu ballq
sbbindn insann haqsz yer z yaxnlarnn trfini
saxlamas mmkndr. Hakim bel olmamaldr.
Yaxnlarnn baqalarna mnasibtd insafszlna
ahid olan hakim xalqn haqqn mdafi etmlidir.
ZLM V ONUN NTCS

Hzrt buyurur: Hr ks Allahn bndlrin sitm
qlsa, Allah z bndlri trfindn ona dmn ksilr.
Hr ks Allahla dmnilik ets, Allah onun mntiqini
alar, bel bir xs lndk v ya tvb qlb Allah
yoluna glndk sava mvqeyind qalar.

44

ZALIMLA KM HESAB KCK?

Hzrtin mn zlm ibadllahi kanllahu
xsmhu buyuruundan aydn olur ki, Allahn
bndlrin qar xan ks Allaha qar xmdr v
onunla Allah hesab kck. Yni Allah mzlum
bndsi trfindn zalma qzb gstrr, onun bana
zab ya yadrar. Nec ki, krpy zlm etmi xs
slind onun atas il zbz dayanm olur. Zlm
olunmu vladn atas bu zlm zn qar grr v
zalma qar ayaa qalxr. Bli, ata-vlad rabitsi bel bir
himay dourur.
Allahn rsulu buyurur: Allahn bndlri onun
ailsindndir.7 Btn insanlar Allah trfindn himay
olunurmu? Aydn msldir ki, zlm uradqda
mdafi olunub haqqn ala bilmynlr gr Allah
zalmlarn sorana glir.

Grn, vladn ataya ball gcldr, yoxsa

bndnin Allaha ball?!
ZALIMIN LABD MLUBYYT
Zalm xs Allaha qar xmdr v yalnz xalqa
mnasibtd zora v quldurlua gvnir. Allah btn
qdrtlrin fvqnddir.8 O zalmn simasn ifa
etmkl sbuta yetirir ki, onun hrkti mntiq v dlil
yox, quldurluq v zlm saslanr. Mlum msldir ki,
7
8

l-fiqh, sh.369.
bax: Fth sursi, ay 10.

45

Allah zalmn hrsindn niqab qaldrb onun sil

simasn tantdrdqdan sonra mzlumlar Allaha
gvnrk zalma qar xasdr. Bu savada mzlumlar
Allah trfindn himay olunduundan onlar qalibdir
v zalmlarn mlubiyyti labddr.
ZALIMIN TVBS
slam zlm qti kild mhkum edib, onu irkin
v gnah mllrdn saysa da, Allah z drhal zlm
cavab vers d, zalm n qaytmaa yol qoyulur.
nki Allah balayan v mehribandr, hr bir
gnahkar tvb etdiyi tqdird fv edir. Burada da
tvb ednlr n mqdds drgahda balanma
nzrd tutulmudur.
Bu sbbdn hzrt buyurur ki, zalm xs Allaha
qar qalxm, z eynn sava oca olmusa da, onun
n qayd yolu tam balanmamdr. nki Allah bu
xsl zlmn davam etdircyi halda dmndir. N
qdr ki o tvb edib geri dnmmidir, Allah onunla
savadadr. El ki zlm-sitmdn l kib tvb etdi,
Allah
onun
gnahlarn
balayr,
onunla
dmnilikdn danr.
lbtt ki, tvbnin d gnah mrtbsin uyun
qbul rtlri var. nsanlarn haqqn tapdam xs
tvb edib qrara gls ki, bundan sonra hmin ii
grmyck, bs etmz. Hmin xs qsb etdiyi haqlar
qaytarmal, Allah bndlrinin razln ld etmlidir.

46

Bndlrin razlndan sonra Allah hmin xsin

smimi tvbsini qbul edir.
MZLUM NALSNN TSR
slam dnyagrnd bzi gnahlar nemt v
izztin zillt v bdbxtiliy evrilmsi sbbi saylr.
Bzi gnahlar is zab v smavi blalar tezldirir.
Hzrt linin () nzrinc, Allah bndlrin
zlm-sitm bir trfdn ilahi nemtlri bdbxtliy
evirn, digr trfdn zab v blan tezldirn
sbbdir. Bu zab hm xrvi (axirt aid), hm d
dnyvi ola bilr. Demk, bu zabn hazrk
dnyamzda
gerklmsi
mmkndr.
Allah
bndlrin zlm zalm nemtlrdn mhrum edib,
onun varln mhv ed bilr. Btn bunlar mzlumun
nalsindn qaynaqlanr. Hzrt buyurur:

Allahn nemtlrini zillt evirmkd, Allah
qzbini tezldirmkd zlmdn tsirli amil yoxdur.
(Yni Allah bndlrin zlm nemtlrin ksilmsind
v ilahi zabn nazil olmasnda btn digr amillrdn
tsirlidir) nki Allah mzlumlarn dua v istklrini
yax eidir v daim sitmkarlar izlmkddir.

47

HAKMN QRARINDA N STN MEYAR HAQQDALTN GZLNMSDR.

slamda hakim slam meyarlar sasnda qrar
xarmaldr. Bu sasla hakimin istniln bir dvlti
qrar xarmasnda meyar haqq-daltin brqrar
olmas, mumi kild xalqn asayi v razlnn
gzlnilmsidir. Hzrt buyurur:

Haqda n mtdil v n orta, daltd n hatli,
xalqn razl yolunda n mnasib ilr sn sevimli
olmaldr. bhsiz, xalq ktlsinin qzbi xsusi
frdlrin razln tsirdn salr. Hans ki, xalqn
razl olduqda xsusi frdlrin qzbi trlck.
Haqq-dalti gzlmk o demk deyil ki, xyal
almind daltli bir cmiyyt tsvvr olunsun. Bel
bir tsvvr z d mli tdbirlrdn kindirir,
hakimi mtlqiliy v idializm srklyir. Bu
sbbdn d hzrt vstha fil-hqq buyurmaqla
hakimi hqiqti grmy, cmiyytd mvcud imkanlar
sasnda hrkt etmy arr. Hzrt buyurur ki,
haqqn mdafisind hqiqtn yaxn hdd gzlnilsin,
mtlq hqiqtin mmknszly bhansi il hakim
msuliyytdn qamasn.
48

XALQIN RAZILIINI BR BU QDR N

KMYN SBB NDR?
Hkm altnda olan cmiyyt iki zmry blnr:
ksriyyt v azlqlar. Cmiyytd ksriyyti adi
insanlar, baqa szl, mumi xalq ktlsi tkil edir. Bu
zmr rifah imkanlarndan qismn bhrlnir.
Cmiyytdki digr bir zmr ksr maddi imkanlardan
bhrlnn azlqdr. Onlar tutduqlar mqam sasnda
zlrini stn v xsusi sayrlar. Onlarn nzrinc,
onlar xalq ktllrindn hanssa imtiyazlar frqlndirir.
He bir hakim ksriyyt v azln tam razln ld
ed bilmz. nki ksriyytin xeyirin xarlan qrar
azl, azln xeyirin xarlan qrar ksriyyti naraz
salacaq. Mqayis etdikd mlum olur ki, ksriyytin
razln qazanmaq hkumt v hakim n daha
faydaldr. Azln narazl aparc rola malik deyil.
KSRYYTN V AZLIIN XSUSYYTLR,
ONLARDAN HR BRNN HKUMTD ROLU
Qeyd olundu ki, hiyl v frldaqsz hm
ksriyyti, hm d azl raz salmaq mmknszdr.
nki bir zmrnin raz salnmas o birinin
narazl il rtlnmidir.
Bs hzrt li () bu zmrlri nec xarakteriz
edir, onlarn hkumtd hans rola malik olduunu
bildirir? Hzrt buyurur:

49








Riyytdn olan bir frdin dolanq xrci vali
n xsusi zmrnin dolanq xrcindn ar deyil.
Onlar tinlik zaman xsusi zmrdn az kmk etmir.
dalt v insafn icrasnda xsusi zmrdn daha ox
narahtdr. ta v bxilr mnasibtd xsusi
zmrdn
az
kr
etmir.
Qadaalar
v
imkanszlqlarla rastladqda xsusi zmrdn daha tez
zr qbul edir. tinliklr zaman xsusi zmrdn daha
sabitqdmdir.
MUM TOPLUM V MSTZFLRN
XSUSYTLR

Yuxardak byanatlardan mumi toplu v

cmiyytdki
mstzflrin
(haqq
dnmynlrin) xsusiyytlri mlum olur:
1. Arl az, kmyi ox
Adi insanlarn v cmiyytdki mstzflrin ilkin
xsusiyyti daim orta hdd qida, geyim v sair
imkanlarla kifaytlnmsidir. Onlar qnat hlidir, az
xrclyir v dolanqlarn idar edirlr. Bu baxmdan
adi riyyt hkumt v vali n ar yk olmur. Hans

50

ki cmiyytin rifah iind yaayan xsusi zmrsi z

dbdblrin uyun ehtiyaclar il hakim n yk
olur. Onlar z israflqlarnn tmini n hkumti v
valini sxntya salr. Bla v sava vaxt mstzflrdn
daha ox v daha tez meydandan qarlar. Hans ki
mstzflr sava v tinlik zaman daha sbrli, daha
mqavimtli, daha qnatildirlr. Onlar z kmk v
yardmlarn sirgmirlr.

2. dalt v insafn qbulu

Xalq arasnda daltin mvcudluu ilahi, slami v
insani dyrlrdn biridir. Hr bir hakim Quran mri
sasnda dalt diqqt yetirir, cmiyytdki tbqlr
arasnda insaf gzlyir.
Mstzflr v mhrumlar fitrtlrinin v slamn
hkm il daltin icrasndan xohaldrlar. Rifah iind
yaayanlar is daltin icras raz salmr. Onlar bilirlr
ki, daltin icras v brabrliyin tmini il btn israf
v dbdbilik yollar balanasdr.

3. Nemtlr mqabilind tkkr

nsan z fitrtinin hkm il ehsan v nemt gr
tkkr zn vzif bilir. Mhrumlar fitrtlrini
dinlyrk kr edir, hakimin ehsan mqabilind
qdrdanlq edir, he bir yaxlq v nam unutmurlar.
Rifah iind yaayanlar n is byk intizar
mqabilind hakimin ehsanlar hmiyytsizdir v hr
hans tkkr z nlrin sdrmrlar.

4. zrn qbulu v isrardan uzaqlq

51

Hkumtd xalqn dolanq xrclrinin tmini

hakim v slam dvltinin vzifsidir. Tbii ki, bu vzif
frqli raitlrd frqli kild icra olunasdr. Byk
imkanlar v mnasib rait olduqda dvlt z vzifsini
daha srtl v daha yax yerin yetirck v xalq raz
salacaq. Bzn is myyn tinliklr v bhranlar
sbbindn hkumt z vzifsini layiqinc yerin
yetir
bilmir.
Bli,
dvltin
qarsna
proqnozladrlmam tinliklr xa bilr. Bel
mqamlarda zn xalqnk sayan dvlt xalq
vziyytdn xbrdar etmkl zr dilyir.
Bu sayaq tin raitlrd cmiyytin mhrum
tbqsi adtn dvltin zrn qbul edir v ox tkid
gstrmir. Rifah iind yaayanlar is dvltin zrn
qbul etmir, z tlblri zrind israr gstrirlr.

5. Blalar qarsnda sbir v dzm

Hr bir millt z ictimai hyatnda bir mrhl rifah
v min-amanlq, digr bir mrhl tinliklr irisind
yaayr. He bir millt v he bir hakim iddia ed bilmz
ki, he vaxt tinlik grmyck v daim rifah v
minamanlqda yaayacaq.
Cmiyytin mhrum tbqsi daim tinlik iind
yaadndan blalar sbr v dzml qarlayr. Amma
daim rifah v asayid olmu tbq tinlik qarsnda
dzmszlk gstrir. Btn bu deyilnlr dvlt v
hakimi mstzflr, mhrurmalara yaxnladran
xsusiyytlrdir. Bu nqtlri nzr alan hakim

52

mhrumlarn xeyiri, onlarn razlq v asayii n

addm atr. Hzrt buyurur:

Dinin arxas mslman toplumu, dmn n
ehtiyat qvv yalnz xalq ktlsidir. Bels, zn
xalqa tut, onlara yaxnla.
XBRLRN RDD OLUNMASI HKUMT
DAVAMLI EDR.
slamda xbrilik sifti n alaq v n irkin
siftlrdndir.
Bildiyimiz kimi, yalnz msumlar btn eyb v
nqsanlardan uzaqdr. Adi insanda az-ox nqsan
mahid olunur. Xbrilik sifti olan insan hm
insanlar arasndak, hm d xalqla dvlt arasndak
rabitlr
klg
salr.
irkin
mllrinin
mhakimsindn qorxmayan xbri insanda kiik bir
nqsan mahid etdikd bu nqtni drhal onun
dostuna atdrr. Bel bir xbr dostluun qrlmasna,
arada kin-kdurt yaranmasna, dostluun dmnliy
evrilmsin sbb olur. Xbri frd dvlt aparatna
yol tapdqda, dvlt iilri il yaxnlq etdikd z irkin
xbrlri il hakimd xalqa, xalqda hakim qar
bdbinlik yaradr. Nticd xalqn etimadn v xalqa
etimadn itirn hakim arsiz bir vziyyt dr.

53

Btn bunlar nzr alan hzrt li () etimad v

minlik fzas yaratmaq n Malik taprr ki,
xbrilri rdd etsin. Hzrt buyurur:

.








nsanlarda daha ox eyb axtaran riyyt sndn n
uzaqda
dayanmaldr.
Aydn
msldir
ki,
(msumlardan savay) hamnn eybi var. Eyblri rtmk
daha ox hakim layiq olan siftdir. Xbrsiz qaldn
eyblri z xarmaa alma. Snin vzifn yalnz
zd olan eyblri aradan qaldrmaqdr. Sndn gizlin
qalan ilr haqqnda Allah z hkm verck (Qiyamt
gn gnahkarlarn rtl qalm gnahlar mhakim
olunacaq.) Bli, bacardn qdr xalqn eyblrini rt.
Bel etsn, Allah da gizli qalmasn istdiyin eyblrini
rtr.
Xalqn qlbind olan kin dynn a, daxilind
tnhalq amillrini qr, sn aydn olmayan msldn
54

zn xbrsiz gstr, hr xbrinin szn

tsdiqlmy tlsm. Xbri nsihti v xeyirxah
libasnda gls d xaindir.
SR SAXLAMAQ V EYB RTMK
Sir saxlamaq v insanlarn eyblrini rtmk slamn
hyatverici v insanprvr sullarndan biri, hakimin
vziflrindndir. Hzrt li () bu slami prinsipi
byan edrkn eyblrin rtlmsini vali n zruri
sayr. Malik tabeiliyind olanlarn eyblrini rtmy
arlr. Hzrt li () Maliki eyb axtarmaqdan
kindirrk buyurur ki, z sirlrinin almasn
istmdiyin kimi xalqn da sirlrini ifa etm.
mam Sadiq () hzrt Peymbrin (s) dilindn
bel nql edir: Mminlrin nqsanlarn aradrma.
(Din) qardanda eyb axtaran ksd Allah eyb axtarar.
Allahn eyb axtard ks is htta evinin iind rsvay
olar.
FSAD V GNAH TZAHRLR L
MBARZ
Mxtlif
cmiyytlrd
fsad
v
gnahn
genilnmsi imperializmin n bariz tlalarndandr.
Materializm v kommunizm d xalq dindn ayrmaq
istmi, Allahszl yaymaq n sy gstrmidir.
Onlarn son mqsdi dini v insani dyrlri aradan
qaldrmaqdr. Dnya imperializmi d ifft v pakl
aradan qaldrmaqla fsad v gnah yaymaq, mstzf,

55

mhrum xalqlar mnviyyatdan ayrmaq zminddir.

Bli, dnya imperializmi insanlarn xsiyytini pua
xartma qarsna mqsd qoymudur. Onlar
insanlar o qdr biganldirirlr ki, he bir inanc yeri
qalmasn v briyyt zn zhrli fsad v gnah
girdabna atsn.
Dnya imperializmi z varln qorumaq n
mxtlif proqramlar czr. Amma btn planlarn
banda cmiyytlrd gnah v fsadn yaylmas
dayanr. Son 2-3 srd tcrbd sbuta yetmidir ki,
milltlrin biganlr qarsnda n mhkm sipri
onlarn ifft v pakldr. fft v pakln itirmi millt
azn nfs istklri v hvt mlub olub insani
xsiyytini itirir. Nticd dini v mnvi saslar
laxlayr v mhkm bir qala uulub tklr. Bundan
sonra imperializm n nfuz yolu alr.
slam bu sayaq fsadlarn qarsn almaq n
ciddi mbariz aparr. Akar kild gnaha yol
vernlr v gizli kild gnah yaymaqla mul olanlar
n srt kild czalandrlr. Hzrt li () Maliki
gnah tzahrlri il mbarizy, irkin ilrin
qarsnn alnmasna arr. Yalnz bu rtlr
dndikd slam cmiyyti squtdan yaxa qurtara bilir.
PROBLEMLRN HLL V XALQIN
TNLKLRN DQQT
Hzrt linin () tliq nin-nasi uqdt kulli hiqd
buyuruundan mlum olur ki, problemlrin hlli,
56

maddi v mnvi ehtiyaclarn tmini hkumtin

vziflrindndir.
Aydn msldir ki, insanlar z bri fitrtlrin
uyun olaraq, istklrin nail olmadqda hkumt
mmurlarn mqssir sayrlar. Onlar el dnrlr ki,
hkumt problemlri aradan qaldrmaq, onlarn
istklrini tmin etmk gcnddir. Tbii ki, hkumt
xalqn istklrini dy bilmdikd msullara qar kinkdurt ba qaldrr v bel bir mnasibt hkumtin
bnvrsini sstldirir.
Hakim xalqn istklrini yerin yetir bilmdikd
islami db v xlaqla xalqn qarsna xmal, onlar
mvcud imkanszlqlarla tan etmlidir. O problemlrin
hlli n xalqdan mslht istmli, bir szl, istniln
bir yolla onlarn razln qazanmaldr.
SLAMDA MSLHTMVRT
slam dinind istibdadn, frdiyytiliyin v
tkbbrn qarsn almaq n, hm d baqalarnn
al v dncsindn faydalanmaq mqsdi il
mavir v mvrt nzrd tutulmudur. Qarda
dayanan msl ciddildikc hmin msl trafnda
mavir d hssas v zrif olacaq. Mslht v mld
mvrt ml edilmsi iki baxmdan zruri grnr:
Hyatn mxtlif sahlrind siyasi, mdni, xlaqi,
iqtisadi problemlrin tenpi onlarn mahiyytc
qavranmasnda tinlik yaradr. Bel ki ox vaxt
mtxssislrl mslhtlmkdn baqa yol qalmr.
57

nsan fiziki v qli baxmdan n qdr stn olsa da

o bir insandr v bir dncy sahibdir. Mslhtln
insan is trafdaklarn da dncsindn bhrlnib
daha etibarl v daha qnatbx ntic ld edir.
slamn mavir prinsipin riayt etmyin
zruriliyini bildikdn sonra kiminl mslhtlmli
olduumuzu myynldirk. Grn rastladmz
hr xsl mslhtl bilrikmi?
MAVRN XLAQ KEYFYYTLR
Bu
gn
dnyann
mxtlif
nqtlrind
trafdaklarn
tcrbsindn
faydalanmaq
n
mavirlr keirilir. Amma bir nqty yetrinc
diqqt olunmur ki, mavirin xsusi xlaqi sciyylri
olmaldr.
Qeyri-islami mmlktlrd drin elm v biliyi,
tcrb v bacar olanlar yax mavir saylr. slam
mktbind is al v tcrbdn lav xlaqi meyarlar
da var.
Mavirin rtlri il trafl tan olmaq n slam
baxmndan myynldirk ki, mavir hans siftlr
sahib, hans siftlrdn uzaq olmaldr.
ZRUR V QEYR-MQBUL RTLR
Qsa kild qeyd ed bilrik ki, mavird
aadak keyfiyytlr olmaldr: slam, ql, helm,
nsiht, tqva, tcrb.

58

rtlrdn aydn olur ki, slam mslman, aqil,

xoxasiyyt, nsihti, tqval v tcrbli maviri
bynir v qeyri-mslman, gnahkar, nadan, paxl,
tamahkar, qaba, tqvasz, mnafiq, axmaq, qorxaq,
inadkar, tcrbsiz insanla mavirdn kindirir.
Hzrt buyurur:

Xsis insanla mslhtlm. nki o sni
ehsandan kindirr, yoxsulluqla qorxudar. Qorxaq
adamla mslhtlm. O snin ruhiyyni zifldirr.
Hris adamla mslhtlm. O sitmkarlqla snin
nzrind tamah bzyr. Xsislik, qorxaqlq,
tamahkarlq byk Allaha sui-zndn qaynaqlanan
sciyylrdir.
GNAHKARLARIN DVLT LRNDN
UZAQLADIRILMASI ZRURT
Nazirlr dvlt proqramlarnn tnzimlnmsind
n stn mqam sahiblridir. Onlar cmiyyti hm
trqqiy, hm d squta apara bilr. Hkumtin etibar
v zmti nazirlrin yaxl il bir baa laqddir.
Kemid zalm hakimlrin naziri olanlar daltli
hakimiyytd mqama layiq deyil. nki zlm onlarn

59

xarakterin hopmudur v daltli hakimiyytl he bir

uyunluqlar
yoxdur.
Digr
trfdn,
onlarn
zalmlndan xbrdar xalq nvbti df onlar vzifd
grdkd mvcud hakimiyytdn bdbin ola bilr. Bel
bir fikir yaranar ki, hazrk hkumt d vvlki zalm
hkumtin davamdr v nazirlr z mnafelri n
alasdr.
Aydn msldir ki, bel bir dnc il xalq ktlsi
yen d zlm-sitm altnda olduunu fikirlck. V
yeni dvlt etibar gstrilmyck. Bu yolla
hakimiyyt v xalq arasnda uurum yaranr, ox vaxt
zalm nazirlrin ucbatndan yeni dvlt squta urayr.
Hzrt buyurur:

Snin n n pis nazir o nazirdir ki, sndn nc
r hakimiyytd nazir olub. O vvlki hakimiyytin
gnahlarna rik v yardmdr. Bellri sn sirda
olmamaldr. nki onlar gnahkarlarn hmkar,
sitmkarlarn qardalardr. Snin ixtiyarnda n stn
insanlar var. Onlar dnc v ictimai nfuz

60

baxmndan tyi bulaqlardan skik deyil. Bundan

lav, onlar gnaha batmayb, sitmkarlarla hmkarlq
etmyib, gnahda onlara rik olmayb.
Hzrt li () z hakimi il vvlki rejim
mmurlarnn mnasibtini son incliyindk aradrb
Malik tvsiylr verir. Paklq sasnda seim
mtxssis atmazl problemi yarada bilr. Bununla
bel, Malikin diqqti inqilabi, nfuzlu qvvlr
ynldilir. Xatrladlr ki, uyun tfkkrl cmiyyti
safladrmaqdan kinmsin. nki salam qvvlr
asanlqla azn qvvlri vz edsidir.
ALLAHPRSTLRN DVLT APARATINA
QBULU V ONLARIN STNLKLR
Hzrt li () Maliki min edir ki, sabiq rejimin
gnahkar mmurlar idn azad olunduqdan sonra
saleh v mtxssis insanlar onlarn iini grsidir.
Mvla sznn ardnca allahprstlrin zalmlardan
stnlyn bel byan edir:

Onlarn (allahprstlrin) xrci snin n daha
yngldr. Onlarn hmkarl stn, sn mhbbtlri
artq, biganlrl yaxnlqlar azdr. El buna gr d
onlar zn yaxn et, nazir se.

61

STN NSANLARIN SEM

Qeyd olundu ki, sabiq rejimin qalqlarn
uzaqladrb, allahprst qvvlri i clb etmk slam
hakiminin vziflrindndir. Allahprst insanlar zalm
rejim mmurlarndan stn olsalar da, onlarn da
arasnda msuliyyt hissi eyni deyil. Hzrt li ()
allahprst qvvlrin d myyn meyarlarla,
tutumlarna uyun vziflr seilmsini zruri sayr.
El olmamaldr ki, lyaqtli insanlar knarda qalsn,
layiq olmayanlar vzif tutsun. Hzrt buyurur:

.





(Allahprstlr arasndan), meylin ists d,
istms d, hamdan tez haqq deyn, Allahn
bynmdiyi ilrd sn yardm gstrmyn frdlr
stnlk ver.

62

zn tqva v sdaqt hlin yaxnladr. Onlar

el trbiy et ki, sni hdsiz triflmsinlr, pis i
grmdiyin n xo szlr sylmsinlr. nki hddi
aan trif xudpsndlik gtirir v insan tkbbr
yaxnladrr.
Grn hzrtin bu gstrilrin ml olunsa
mmur seimind lyaqt yox, yaxnlq sas
gtrlrmi? Hakimiyytd yaltaqla, zn nmayi,
riyakar qaykeliy yer qalarm? Mnafiqlr, yalanlar,
frldaqlar vzif krssn qalxarm? Pak v
msuliyytli insanlar guniin olarm? lbtt ki yox!
Bel
bir
hkumtd
mhakim
v
dyrlndirmlrd mehvr hakimin yox, Allahn
razldr. Uyun nizamda ac da olsa haqqna danan
mmur mtbrdir. Uyun raitd yaltaq v riyakar
yox, sdaqtli v pak ii qabaa kilir. Bu sbbdn d
hakimin vzifsi pak v haq yola yaxn insanlar
aradrb z xarmaqdr.
TVQ V TNBEHN ZRURLY V
MEYARLARI
slam ayinlri dalt prinsipin saslanr. dalt hr
eyin z yerind qrar tutmasdr. Bu sasla dzgn v
slami mdiriyytd vvla sadiq ii il xain iiy eyni
gzl baxlmayacaq, xain tnbeh edilck, sadiq tviq
olunacaq. kincisi, frdlrin tviq meyar yalnz onlarn
ii v iin nticsidir.

63

gr bir mdiriyytd tviq olmasa, sadiqlrl

xainlr eyni gzl baxlsa, onlar eyni maa alsa, bir
mddt sonra iilr arasnda
el bir tsvvr
yaranacaq ki, yax ilyn lazmnca dyrlndirilmir.
Belc, istedadlarn iflic olmas il nizam squta
urayacaq. Yox gr tviqlr dalt yox, hanssa
mnasibtlr saslansa tabeilikd olanlar mdiriyyt
qar etinasz olacaq v smimiliyini itirck. Hzrt
buyurur:

Yax ml sahibi il pis ml sahibin eyni gzl
baxmamalsan. nki bel bir mnasibt xeyir ml
sahiblrini xeyir biganldirn, bd ml sahiblrini
pis i tviq edn n gcl amildir. Hr ks iin uyun
mkafat ver!
XALQA ETMAD
Zalm hkumtlrin sasn xalqa etimadszlq v
sui-znn tkil edir. Hakim xalq zndn aa tutur v
dvlt dmn sayr. Buna gr d dvltin ii-gc
xalq arasnda mlumat toplayb mxtlif bhanlrl
mxaliflri zmk olur. Bel bir hakim bir dst

64

mzlumu baqapazl etmkl z nqsanlarn

prdlyir, mvqqti hakimiyyti dvrnd xalqa
iztirab verir.
ksin, slam prinsiplri zrind qurulmu
dvltd xalqa etimad v xogmanlq hakim olur, vali
tabeiliyind olan xalqa dost v hmkar gz il baxr.
Bel bir hakim z dvltini xalqdan v xalq zndn
sayr. daltli mslman hakim dvltin mhkmliyini
xalq hrkatlarnda grr, daim xalq raz salmaa
alb, xalq arasndan casuslua sy gstrmir. Hzrt
buyurur:

Bil ki, riyytin vfadarl n valinin onlara
ehsan, dolanq xrclrini ynglldirmsi, vziflri
olmayan i mcbur etmmsi n tsirli amildir. Demk,
snin proqramn olmaldr v bu proqram sasnda
riyytin xogman olasan. Bu xogmanlq snin
iynindn ar yklr gtrr.

65

Sn xo mnasibtin n ox layiq olan xs snin

siyastini yax biln, snin pis mnasibtin n layiq
olan xs snin siyastini n pis biln xsdir.
Xalqa etimadn v xogmanln sassz olmamas
n hzrt li () yollar gstrir: Ehsan, dolanq
xrclrinin ynglldirilmsi, mcburi ilrin qarsnn
alnmas.
Nvbti fsillrd bu tdbirdn hr biri haqqnda
ayrca danacaq. Buna gr d tkrardan kinirik.
R (QANUN) V QEYR-R (QEYR-QANUN)
SNNLR (QAYDA-QANUNLAR)
slam xalq arasndak snn v adt nnlri iki
qism blr: ri snnlr v qeyri-ri snnlr.
slam saslarna v meyarlarna zidd olan snnlr
qeyri-ri snn adlanr. Hakim qeyri-ri snnlrl
mbariz aparmaldr. Hzrt Peymbrin (s)
risaltinin balancnda xalq arasnda btprstlik
rvac tapmd. Btprstlik slam prinsiplrin v
tvhid zidd olduundan hzrt Peymbr (s)
Qurann deyin yoxdur Allahdan baqa bir mbud v
qurtulun buyuruunu ar edib btprstlikl
mbarizy balad v bu yolda hadtdn d
kinmdi.
slam saslarna zidd olmayan snnlr ri
snnlr adlanr. slam hkumti bu sayaq snnlrl
mbariz aparmamal, ksin onlar qoruyub msbt
nnlri istiqamtlndirmlidir. Hzrt buyurur:
66







mmt byklrinin ml etdiyi, lft v birliy
sbb olan, milltin ilrini dz kn he bir
bynilmi snnnin qarsn alma! Kemi snnlr
zrr vuracaq yeni qaydalar qoyma. (Bu sayaq snnlr
qar xsan) onlarn banisi mkafatlandrlacaq,
snnni pozduun n sn gnah yazlacaq.
DVLT XADMLRNN BLASI V BLANIN
QARISINI ALMAQ YOLU
Dvlt xadimlri icra ilri il mul olduqlarndan
v vaxtlarnn oxunu mmlktin idar olunmasna srf
etdiklrindn myyn msllr onlarn diqqtindn
yaynacaq v bir ox hadislri dzgn dyrlndir
bilmycklr. Nticd balarn itirib mmlktin
problemlrin bigan qalacaqlar.
Bu bla o vaxt zirv hddin atr ki, dvlt
mmuru z ilri il tannb ictimai nfuz ld edir. Bu
vaxt onlar vziyyti dzgn qiymtlndirmmk blas
il yana ictimai ry ifrat ballq thlksi d
hdlyck. Belc, dvlt iisi hm mmlktd ba
vern hadislri dzgn qavramayacaq, hm d xsi,
ibadi msllrin etinasz qalacaq.

67

Bu blann qarsn almaq n elm v tcrb

sahiblri il mvrt zruridir. Hzrt buyurur:

(Din) alimlri il nsiyytd ox ol, hikmt
sahiblri v mtxssislrl d ox shbt et! O, snin
mmlktinin sahmana dmsi sbbidir v sndn
vvlkilr n d bel olmudur.
MANLILIQ, YOXSA MTXSSSLK?
Hzrt mvlann buyuruunu aradran nzr
sahiblri baqa bir nqt il d tan olur. Bu gn slam
cmiyytind bzilri ixtisasdan dm vurur v
mtxssisliyi seim meyar sayrlar. Bir baqalar is
seimd iman sas gtrr. Hzrt li () ksir
mdarstl-ulma cmlsi il Maliki slam alimlri v
din bilicilri il nsiyyt dvt edir. Amma
munafstl-hukma cmlsind ixtisas v tcrb
sahiblrindn istifad nzrd tutulmudur. Bel ki,
hzrt dvlt ilrin tyinatda din v ixtisas birlikd
meyar gtrmyi tvsiy edir.

68

CMYYTDK FRDLRN MTRK TALEY

V CTMA TBQLRN BALILII
Nhcl-bla baxmndan cmiyytin mxtlif
tbqlri bir tndn tkil olunmudur v mtrk
taley malikdir.
str-istmz onlarn mllri bir-birin tsir edir.
Cmiyytin ksriyyti pis olduqda azlqda qalan
salehlr d onlarn ac taleyindn pay dr.
Cmiyytin ksriyyti saleh olduqda is azlqda qalan
pislr d onlarn indan faydalanr. Bli, istniln bir
tbqnin taleyi digr tbqlrin taleyi il mtrkdir.
Bu sasla hzrt li () ictimai tbqlrl tanl,
hr tbqnin salamlna diqqti hakim n vzif
sayr. Hzrt Mvla Malik taprr ki, hr tbqni
dqiq tansn v onlarn salamlna diqqt yetirsin. O
buyurur:

)
69

(Ey Malik) bil ki, xalq dstlr blnmdr. He

bir dstnin ii o biri dstsiz dzlmir. He bir dst o
biri dstdn ehtiyacsz deyil. (Bu dstlr ibartdir:)
Allah qounu, mumi v xsusi yazarlar (katiblr),
daltli qazilr, kargzarlar v qulluqular, cizy v
xrac hli. slamn pnahna snan v ya mslman
olan tacir, sntkar v aa tbq n Allah pay
ayrm, onu Quran v peymbr snnsind
myynldirib mnasib yerind qrar vermidir. Bu,
bir hd olaraq bizd hifz olunur.
Hzrt linin () ictimai tbqlrin ball v
rabitlri haqqnda buyurduqlarna diqqtl baxaq.
Onlardan hr biri n Allah kitab v peymbr
snnsind xsusi yer ayrlmdr. Cmiyytin
inkiafnda hr bir tbqnin rolu tsvir olunur.
CTMA TBQLRN MHKMLY
Frdlrin cmiyytd mtrk taleyindn v
ictimai tbqlrin ballndan dandq. lav edk
ki, hzrt linin () nzrinc, cmiyytd bir tbqnin
mhkmliyi o biri tbqnin mhkmliyin baldr.
Baqa szl, he bir tbq digr tbqnin varlndan
ehtiyacsz deyil. z varln qorumaq istyn tbq
cmiyytdki digr tbqlrin mvcudluu n
almaldr. Kims dnmmlidir ki, onun varl
baqalarnn mhvindn asldr.

fsus, drdimizin sil dvas,

70

Prianlqlarn sil fas

Bir llrddir ki, gman edirlr
Xeyir tapacaqlar mhv olsaq gr.
Silahl qvvsi olmayan cmiyytd min-amanlq
yoxdur. min-amanlq olmasa ticart v kinilik
squta urayar. Ticart v kinilikdn fayda
gtrlmdikd silahl qvvlrin d bdcsi bo qalr.
Hakimlr v qazilr eidli ictimai faliyytlri daimi
olaraq tnzimlmlidir. gr dqiq nzart olmasa
cmiyyti fitn-fsad bryr.
Cmiyytin bir hisssi d yoxsul tbqdn
ibartdir. Qeyd etdik ki, frd yoxdursa cmiyyt d
yoxdur. Buna gr d hzrt li () cmiyytd hr
hans bir tbqni digr bir tbqnin varl il
rtlndirir. Hzrt inanr ki, bir tbq mhv olub gets
digr tbq d zrr grck. Hzrt buyurur:

.




.




71

.



.



Silahl qvvlr Allahn izni il riyytin qalas,
keikisidir. Onlar hakimlrin zinti, dinin izzti v
min-amanlq vasitsidir. Allahn qounu olmadan
xalqn asayiini tmin etmk mmknszdr.
Amma Allahn mri il xalqn malndan toplanan
bdc olmasa qoun mhkmlnmz. Bel ki, qoun
dmnl cihad n xrac vasitsi il gclndirilir. in
islah n ona istinad olunur v onun vasitsi il
ehtiyaclar aradan qaldrlr.
Bu iki dst hakim v dvlt mmurlarndan ibart
olan nc dst il nizamlanr. nc dst
mqavillri v mamillri mhkmlndirir, vergi
toplayr, xsusi v mumi ilr qeydiyyatnda onlara
etimad gstrilir.
Btn bu dstlr tacirlr v sntkarlarsz
mhkmln bilmir. nki digr tbqlrin etiyacn
72

mhz onlar z qvvlri il tmin edir. Baqalarnda bu

ii grmk gc yoxdur.
Cmiyytin baqa bir tbqsi mhtaclar v i
qabiliyyti olmayanlardr. Onlar baqalarnn yardm
v hmkarlndan bhrlnsidir.
LYAQT SASINDA GC SEM V BLGS
Qeyd etdik ki, bir tbqnin mhkmliyi o biri
tbq vasitsi il tmin olunur. Bel ki, cmiyyt v
ictimai faliyytlr bir-birin bu qdr baldrsa i
blgs v gc seimi slam hakiminin zruri v
mhm vziflrindndir.
bhsiz ki, i istiqamti myynlms
dolaqlq yaranar v myyn mqamlarda ortaya
ziddiyyt xar. Bel bir vziyytd hakim nc
qvvlrin yerini myynldirmli, ikincisi, lyaqt
sasnda i blgs aparmaldr. Nticd meyar
hanssa mnasibtlr yox, lyaqt olasdr. Dzgn i
blgs v gc seimi hakimin n mhm v n tin
msuliyytlrindndir. O yalnz ardcl tla v Allaha
balanmaqla bu tin vzifnin hdsindn gl bilr.
Hzrt buyurur:

73


Allah hzurunda btn bu dstlr n qurtulu
var. Onlardan hr birinin grdy i qdrind hakim
haqq
var.
Vali
(hakim)
Allah
trfindn
myynldirilmi vziflrini yalnz tla v Allahdan
yardm dilmkl yerin yetir bilr. Asan da olsa, tin
d olsa, zn, haqqn mdafisin, sbr v dzm
hazrlamaldr.
SLAM SRKRDLRNN XSUSYYTLR
Allah yolunda v slamn hyat verici qanunlarnn
mhkmlnmsi istiqamtind fdakarlq gstrib
canndan ken slam ordusu frdb frd slam xlaq il
zintlnmli, slamn nzrd tutduu sciyylri ld
etmlidirlr.
Baqa szl, insan yalnz imanl, pak, tqval,
fdakar, mcahid olduqda slam dys adna layiq
olur. At v hcum gstrilri silahl qvvy
komandanl hdsin gtrm xsdn asldr.
Bunun tyinind dqiq v inc rtlr dnmli, btn
xsusiyytlr nzr alnmaldr. slam qoununa
komandanlq mqam asanlqla ld olunan mqam
deyil.
slam qoununa komandan tyin olunmu insan
iman, tqva, cat, fdakarlq, iti dnc v rhbrlik
qdrti kimi sciyylr yiylnmkl yana byk
ruh, vqar, mtant, sbr v dzm, tutum, xlaqi
74

mtdillik, yerind hiddt v qzb, yerind

mlayimlik v mdara kimi sciyylr d
yiylnmlidir. Bel olsa, o slam qoununu z
dncsizliyi il mhv aparmaz, ixtiyarna verilmi
gcdn sui-istifad etmz, yersiz qtillr trtmz.
hdnamdn mlum olur ki, hzrt li () slam
qoununun komandan n bir sra sciyylr nzrd
tutur:
1. Allahn hkmlrin, peymbr, imam v
rhbrin mrlrin xeyirxahlq v qayke mnasibt,
rhbr itat v smimi yardm;
2. Qlbigenilik v ruhi aramlq;
3. Paklq, tqva;
4. Msbt kemi;
5. tinliklr qarsnda sbir v dzm;
6. Hlimlik, nfs aalq, qzb v sbiliyi biruz
vermmk;
7. fv ruhiyysi, peiman olmu xtakarlarn
balanmas;
8. Sava meydannda cat v ncllk;
9. Sxavt;
10. Qeyri-ilahi hr nyi kiik saymaq;
11. Drin al v dnc;
12. Cmiyytin mhrum tbqsin mrhmt,
aznlara qar srtlik.
Hzrt linin () ordu komandan n
xsusiyytlri sadalad klamna nzr salaq:

75

Ordu komandanlna el birini tyin et ki, o,
trafndaklar arasnda Allaha, peymbr v imamlara
hamdan xeyirxah, daha pak v daha all olsun. El
biri ki, gec qzblnsin, zri qbul etsin, ziflr
mehriban, aznlara srt olsun. El biri ki, tinliklr
ona diz kdrmsin.
Sonra rbablarla mrvvtli, krm sahiblri il isti
ol. xsiyytli insanlarla, saleh v msbt kemili
aillrl, catli v sxavtli frdlrl lft saxla. nki
onlar krm v xeyir ocaqlardr.
SLAM KOMANDANLARI QARISINDA RHBRN
VZFLR
Hzrt li msllri nzrdn keirrkn ona
mxtlif ynlrdn yanar. O, slam qounu v
komandan n vziflr v sciyylr tyin etdikdn

76

sonra qoun v komandan qarsnda rhbrin

vziflrin nzr salr.
Hzrt linin () bu bdi taprqlarnda
komandan v qoun qarsnda rhbrin vziflri
sadalanr, onlarn hmiyyti xlas kild byan
olunur:
1.Ata-ana vladla mehriban olduu kimi rhbr d
komandanlarla mehriban olmaldr;
2.Komandanlarn mvqeyini mhkmlndirmk;
rhbr komandann gcn artracaq he nyi ona
sirgmmlidir.
3.Komandanlara daimi diqqt; rhbr daim
komandanlarn ruhiyysindn, hyat durumundan
xbr tutmal, onlara ltf v mrhmt gstrmlidir. Bu
nqtni nzrdn qarmaq olmaz. nki z
rhbrindn ltf grn komandan ona qar xogman
olur v nticd smimiyytl xidmt edib, can-qlbdn
alr.
4.Rhbr komandana hanssa byk bir ltf etmkl
kifaytlnmmli, zahirn hmiyytsiz grnn
yaxlqlar sirgmmlidir. Bu zrif nqt qar trfin
diqqt v mhbbtini czb etmkd ox tsirlidir.
Komandanlar rhbrin byk ltflri kimi, kiik
ltflri d sevindirir. Rhbrin hr ii vaxtnda grmsi
ox mhmdr. Hzrt bu bard buyurur:

77




.





Hrbiilr el diqqt yetir ki, valideyn z
vladlarna el diqqt yetirir. Onlarn gclnmsi n
grdyn ii byk sayma. Onlarn hvaln yrnmk
n bhan olan he bir ltf kiik sayma. nki
onlar sn qar xeyirxahla v xogmanla vadar
edn hmin kiik ltflrdir.
Byk ilr xatir qounun kiik ehtiyaclarn
nzrdn qarma. nki bu kiik ltflrin xsusi yeri
var, ondan fayda gtrblr. Byk ilrin d z yeri
var v zlrini hmin ilrdn ehtiyacsz saymrlar.
AL KOMANDANLIIN MHM XSUSYYTLR
Qounda komandanlq n lyaqtli siftlr
malik insanlar olduu kimi, komandanlar arasnda da
xsusi imtiyazlara malik xslr var. Bu mhm
imtiyazlar bzi komandanlar rhbr daha da
yaxnladrr. Bel ki, bel komandanlarla rhbr
arasnda xsusi tmaslar v smimi rabitlr olur.
Bu sayaq xsusiyyt v imtiyazlara komandanlar
slind slam qoununun n seilmi v ali
komandanlar saylr. Baqa szl, vali v ya rhbr
78

mhm hrbi planlar onlarla mzakir edir. Bu

komandanlar n mxfi hrbi sirlrdn xbrdar edilir,
mxfi hrbi planlar onlarn nzrin atdrlr. Belc,
tam arxaynlqla sava v ordunun ixtiyar onlara verilir.
Hzrt
linin
()
nzrinc,
bu
sayaq
komandanlarn n mhm imtiyazlar aadaklardan
ibartdir.
1.Yaay sviyysi, maddi imkanlar, ev v ev
lvazimatlar
baxmndan
digr
dylrdn
frqlnmmk. Bu yolla hm dylr onu zn
hmdm bilir, hm d komandan dylrin hyat
problemlrini hiss edir.
2.Diqqt, canyananlq v proqram sasnda
qounun ehtiyaclar v atmazlqlar il mul olmaq.
Bel ki, dy savaa gedrkn z ail-vladnn
tminatndan arxayn olmaldr. Yalnz bu halda
dy he bir nigaranlq keirmdn yalnz dmnl
sava haqqnda dnr v ilahi mqsd izlyir.
3.Qoundaklarla rftarnda ayr sekiliy yol
vermsin. xtiyarnda olan bdcdn imkan hddind
qoun hlin balasn. Tbii ki, dy z ailsinin
tminatna gr narahat olmadqda diqqtini dy
meydanna ynldib dy bilir, yalnz ilahi hdfl
cihad edir.
Hzrt li () yuxardak nqtlri bel byan edir:

79






Snin n n stn komandan o ksdir ki,
dylrin brabr hdd kmk edir, z
imkanlarndan onlara daha ox l tutur. Bel ki, onlarn
v aillrinin ilri idar olunur v yegan mqsdlri
dmnl sava olur. Snin onlara mhbbtin
diqqtlrini
sn
ynldir,
onlar
sn
mehribanladrr.
DALTN BRQRAR OLMASI, XALQLA
DOSTLUQ
Peymbrlrin mqsdi br cmiyytind dalti
brqrar etmk olmudur. Hzrt li () da dvltin
mhkmliyini dalt v brabrliyin tminind grr.
O Maliki tviq edir ki, dalti brqrar etmkl xalqa
mehribanlq gstrib dostluunu izhar etsin. Belc,
dvlt v nizam daltin brpas v brabrliyi zn
ar ses v bu prinsiplri i sala bils, hmin dvlt
yaamaq lyaqti tapacaq. Mqsdi zlm v istismar
olan dvlt is qsa bir zamanda squta urayacaq.
Tbii ki, haqq dvltin hakimiyytind yaayan insanlar
bu hakimiyytin davamn arzulayacaq. ksin, zalm
dvltin hakimiyyti altnda yaayan insanlar daim

80

onun squtunu istyck, bu zlm bsatnn sonunu

gzlyck. Hzrt buyurur:

Hakimlrin gznn n byk nuru btn
mmlktd daltin brqrar, riyytin mhbbtinin
izhar olmasdr. bhsiz, xalqn dostluu yalnz
valilr mnasibtd pak qlblrl akarlanr. Onlarn
xeyirxahl o zaman faydal olacaq ki, z meyllri il
hakimin bana toplansnlar v hakimiyyt onlar n
yk olmasn, hakimiyyt mddtinin uzanmas riyyt
zaba evrilmsin. Bels, onlarn istklrin meydan
ver.
TVQN ZRURLY V ONUN ORDUNUN
RUHYYSN TSR
Dylrin n mhm ruhi v mnvi
ehtiyaclarndan biri onlarn vali v hakim trfindn
tviq olunmasdr. Bu zrif ruhi ehtiyaca diqqt yetirn
hakimlr z tviqlri il dylrin sava ruhiyysini
gclndirirlr. Onlara hvs vermkl ncdn
fdakarla hazrlayrlar. Digr bir trfdn, bu qbil
tviqlr tnbl v sst insanlarn zn glmsin

81

sbb olur, onlar da catli dylr tk meydana

atlrlar. Hzrt buyurur:

Daim (qounu) tviq et, onlarn grdy mhm

ilri sadala! nki catli insanlarn yax ilrini
xatrlatmaq qounu daha ox hrkt vadar edir. Bu
yolla, tnbllik ednlr i hvslndirilir. nallah
AYRISEKLK BLASI
Hzrt linin () nzrinc, tviq v qdrdanlq
dylrin ruhiyysini gclndirdiyi kimi tviqd
dalt prinsipini gzlmk d byk v tale ykl
hmiyyt dayr.
Layiqli ba bilmlidir ki, he bir bla daltsizlik
v ayrsekilik kimi xalq arasnda midsizlik v
soyuqluq yaratmr. Bu hal ictimai saslarn viran
qalmas il sonuclanr. Baqa szl, islami bir
cmiyytd fvqlad zhmtlr kib fdakarlq
gstrnlr
layiq
olduqlarndan
az
qiymtlndirilmmlidir. Bir o qdr d hmiyytli i
grmynlrin daha ox ltf v mhbbt layiq
grlmsi eyni nticni verir. Bel bir mnasibt akar
daltsizlik v slamdan uzaq bir i olmaqla yana

82

cmiyyt sarsdc zrb vurur, alqan insanlar

sstldirib guniin edir.
Buna gr d lyaqtli bir ba layiqli insanlar
qdrinc tviq etmkl yana, hddi aanlara ltf v
mrhmt gstrmmlidir. Bel bir mnasibt
ayrsekilik niansidir v daltdn uzaqdr.
Bu sasla hakim vziflidir ki, frdlri dqiq hesab
aparmaqla tviq etsin. Tviq v qdirdanlqda
insanlarn tla v lyaqti nzr alnmaldr. Bu id
ad-sann, byk-kiikliyin, mhurluq v adszln,
varllq v yoxsulluun he bir rolu olmamaldr. Hzrt
buyurur:

Hr ksin kdiyi zhmti onun z hesabna yaz.
Birinin tlalarn o birinin adna xma. nsann
xidmtinin dyrini olduundan aa endirm. Bir
xsin ad-san sbb olmasn ki, onun kiik ii byk
saylsn. Elc d, bir xsin ad-sanszlna gr onun
dyrli iini kiik sayma.

83

SLAM CMYYTND QURAN V SNNNN

YER
slam cmiyytind Quran v snnnin uca
mqam v geni yeri var. Bu mqam tkc Quran v
snnnin zahiri mqddsliyin saslanmr. Onlar uca
mqama qaldran ali mfhumlarnn mli ttbiqi, islami
msllrd Quran v snnnin aparcldr.
Baqa szl, Quran v snn vvla btn ictimaisiyasi, iqtisadi msllrin qayna saylr. kincisi,
ixtilaf v paralanma zaman Quran v snn haqqn
batildn seilm meyar olur. Hzrt buyurur:

( :


: )
:
Qarna msibt xdqda, bir i sn tin
gldikd Allah v Onun rsuluna mracit et! nki
Allah rhbrini sevn qvm buyurmudur:
Ey mminlr Allaha, Onun rsuluna v
znzdn olan mr sahiblrin itat edin. Aranzda
ixtilafa sbb olan mslni Allah v Onun rsulunun
ixtiyarna verin.

84

Allahn hdsin buraxmaq dedikd Allah kitabnn

mhkm aylrin ml etmk, rsulun ixtiyarna
buraxmaq dedikd peymbrin qti v yekdil qbul
olunan snnsin ml nzrd tutulur.
MHAKMNN HMYYT V SLAMDA
QAZNN XSYYT
Cmiyytd zlm-sitm v fsad olmadqda
hkumtin saslar mhkmlnir v titrk olmur. Zlmsitml v fsadn kk o zaman ksilir ki, dalt v haq
mhakim btn cmiyytd mhkmlnsin, istniln
bir tcavz aradan qaldrlsn. Bli, btn bu mqsdlr
nail olmaq n mhkm orqanlarnda saleh
mhakim hakim olsun.
Layiqli v saleh qazilri (hakimlri) olmayan
hkumtin mhkm orqanlar fsada srklnir.
Belc, hr yerd zor, tcavz v xilaf hakim olur.
Qanunun hkm aradan qalxr, hrc-mrclik cmiyytin
bnvrsini laxladr, fsad ba qaldrr.
Demk, qanunun ilmsi, salam mhkm
sisteminin faliyyti n hr eydn nc saleh qazilr
ehtiyac var. Bs saleh qazi n hans rtlr nzrd
tutulur? Hzrt linin () nzrinc, lyaqtli qazid
myyn rtlrin olmas zruridir. O cmldn:
1.Frdlrin n stn v n yaxs olsun;
2.Hvslli v geni qlbli olsun. Dzgn
mhakim n tlb olunan btn mlumatlar hr
trfdn ld etsin;
85

3.Alicnablqla z shvlrini qbul etsin v onlar

aradan qaldrsn;
4.Tez qzblnmsin, xsusi il ixtilafda olan
trflrin tzyiqlri zaman zn nzart etsin;
5.Gcl ruhu olsun, gc sahiblrindn qorxmasn;
6.Nfs izzti v ali himmt sahibi olsun, dnyaya
hrislik gstrmsin, varllar trfindn tamaha
salnmasn;
7.Hqiqti axtaranlardan olsun, shlnkarlq
gstrmsin, yetrinc mlumat toplamam mhakim
yrtmsin, sthi v ilkin dinlmlr sasnda hkm
xarmasn.
8.Dolaq, tin ilrl rastladqda ehtiyat v sbri
ldn vermsin, qti dlillr sasnda hqiqtin
myynldirilmsind diqqtli v mhkm olsun.
9.Mhakimd trflrl nikbin rftar etsin, szn
demk n hr iki trf frst versin.
10.Hiylgrlr aldanmasn, yaltaqlq v irin dil
mqabilind iradsini ldn vermsin.
11.Btn bu rtlr dndikdn sonra tam qtilik
gstrsin, hqiqti myynldirdikdn sonra kimsy
imkan vermsin ki, daltli hkm mane ola. Yni z
hkmn tam qti kild, he bir trfdarlqsz elan
etsin, hkm mane olacaq he nyi v he kimi nzr
almasn.
Sonra hzrt Malik v btn digr hakimlr
xbrdarlq edir ki, bu xsusiyytlr malik adamlar ox
azdr. Layiqli v saleh qazi hakim n byk
86

hdiyydir v onun qdrini bilmk lazmdr. Hzrt

buyurur:

Xalq arasnda mhakim n n stn adamn
se! Hmin adam qlbi geni olsun, mbahis trflri
onu qzb v srtliy vadar etmsin, shv yol verdikd
inad gstrmsin, shv etdiyini grdkd haqqa qayd
v etiraf ona tin glmsin, qlbind tamahkarla
yola vermsin, bir mslni anlamaq n czi
aradrma il kifaytlnmsin, n ox ehtiyat yolunu
tutan olsun, dillri myynldirmkd daha ox tla
gstrsin, mracitlrin oxluu onu yormasn, ilrin
almasnda hamdan dzml olsun, hqiqt mlum
olduqda qti hkm versin, hddi aan trif onu
aldatmasn, hddi aan xo szlr onu qar trf
meyllndirmsin. Bli, bel insanlar ox azdr.

87

RHBRN LAYQL QAZ QARISINDA

VZFLR
Qeyd etdik ki, hzrt linin () nzrinc, qazi n
zruri olan btn rtlr malik insanlar ox az taplr.
Rhbrlr v hakimlr bel insanlar tapb z xarmaq
n ciddi almaldr. Amma msl bundadr ki,
hakimin ii layiqli hakimi tapb trbiylndirmk v i
bana qoymaqla baa atmr. Saleh qazi tapldqdan
sonra rhbrin qarsnda iki mhm vzif dayanr.
Qazi il nec rftar etmk, onlar vzifd saxlamaq
onlar tapb z xarmaqdan da tin msllrdir.
vvla, hakim qazini maddi chtdn sxnt
keirmy qoymamaldr. Maddi ehtiyaclar dnmyn
qazi ya idn knarlaacaq, ya i soyuqluq gstrck,
ya da rvtxorlua dar olub haqq ayaq altna alacaq.
kincisi,
rhbr
qazinin
mvqeyini
mhkmlndirmli, ona z yannda xsusi mqam
vermlidir. Bel ki, hakimiyytd kims qazidn stn
olub ona tsir gstrmy, onu tamaha salmaa, onu
idn uzaqladrmaa, ona qar xbrilik etmy qadir
olmamaldr. Ham bilmlidir ki, qazi saleh v
daltlidir, rhbrin himaysi onu btn pisliklrdn
qoruyur.
Hzrt li () qazi qarsnda rhbrin vziflrini
sadaladqdan sonra haqq-dalt hkumti n qazinin
varln zruri sayaraq myyn xbrdarlqlar edir.
Hzrt daltin icrasnda, hrc-mrcliyin qarsnn

88

alnmasnda, Allah hkmlrinin i salnmasnda saleh

qazinin nec byk rola malik olduunu hakimin
nzrin atdrr. Hzrt uyun msl il bal kemii
yada salr, peymbrin vfatndan ox kemmi din
ad altnda n alaq mllr yol verildiyi, xsusi il
mhkm sistemind alaq mqsdlrin izlndiyini yada
salr. Hzrt buyurur:

.



Qazini sedikdn sonra ona nzart et, hkmlrini
aradr, onu mkafatlandrarkn sxavt sfrni a ki,
ehtiyaclar aradan qalxsn v xalqa mhtac olmasn.
Onun mqamn el ucalt ki, trafndaklar ona tamah
salmasn v qazi xbrilrin v qlbi qaralarn
bhtanlarndan amanda olsun.
Sn bu ilrd diqqtli ol dedim! nki bu din
kemid r adamlarn lind sir olmu, onlar azn
nfs istklrin ml etmi v dini dnya ld etmk
n vasity evirmidilr.

89

DVLT MMURLARININ SEMND LYAQT

MEYARI
Nmunvi slam cmiyytind dalt, brabrlik,
ayr sekilikdn uzaqlq, gnn tbirinc partiya
mnsubunun nzr alnmamas, xsi meyllr
saslanmamaq cmiyyt v hkumtin sas v mhm
prinsiplrindndir. Baqa szl, qeyri-islami cmiyytd
mqam v vziflrin blgsnd dstbazlq v xsusi
mnasibtlr n qdr ox rol oynayrsa, slam
cmiyytind bunun ksindir. nki slam dinind
xsi rabit v meyllr yox, lyaqt v qanun hakimdir.
slami dalt prinsipi tlb edir ki, mqam v vziflr
bldrlrkn frdlrin insani v slami imtiyazlar
sas gtrlsn. Hr bir insan z lyaqti,
mtxssisliyi v tqvas sasnda vzif tutmaldr.
Hzrt linin () nzrinc, rhbrliy o xs layiqdir ki,
z iind yalnz dalt v haqqn brpas bard
dnr. Frdlrin xsusiyyt v imtiyazlar nzr
alnmadan onlar snaa kilmdn kims dvlt
mmurluuna seilmir. Bu sasla hzrt li () Malik
v btn digr slam rhbrlrindn istyir ki, mmur
serkn yalnz slam meyarlar sas gtrlsn, xsi
meyllr, dstbazla, xsusi mnasibtlr istinad
edilmsin.

90

DVLT LRNN SEM MEYARLARI

Hzrt linin () dvlt iisi seimind nzrd
tutduu meyarlar xlas kild bel sadalana bilr:
1.Tcrbli v ibiln olsun, tinliklrl zldikd
zn itirmsin.
2.sil-ncabtli, pak, abr-hyal olsun, irkin
siftlr yol vermsin.
3.Kkl, saleh, tqval v pak aildn olsun, trbiy
ald mhit xyant v fsada alud olmasn.
4.Msbt kemi malik olsun, baqalarndan nc
slama qatlm olsun. Yni slam qdrt atmayan bir
vaxtda Allah ayinlrin tabe olsun. Bzilri slam
qdrt atdqdan sonra qorxudan v ya tamahdan
slama qatlr.
5.xsiyytli olsun, daim paklna diqqt yetirsin,
istniln bir xtadan qasn.
6.Mdiriyyt bacar, uzaq grnlik kimi siftlr
sahib olsun, mxtlif problemlrl zldikd tdbir
grmyi bacarsn.
7.Nfsi tox olsun, maddi nemtlr gz tikmsin.
Hzrt li () dvlt mmurlarnn xsusiyytlrini
sadalayarkn mmur seimind hakimin d vziflrini
qeyd edir:
1.Hakim ii gtrrkn diqqtli olsun, yalnz dqiq
snaqlardan sonra kims i taprsn.

91

2.Bu frdlrin seimind xsi ry saslanmasn,

baqalar il d mslhtlib onlarn fikirlrin hrmt
gstrsin.
3.ilr frst versin ki, onlar z istedad v
lyaqtlrini gstr bilsinlr.
4.Nzrd tutulan i uyun glmyn insan xsi
rabitlr v ya bir frdd olan xsusiyyt sasnda i
tyin etmk olmaz.
Sonra hzrt buyurur ki, gr hakim islami
meyarlar nzr almadan kims i taprarsa, onun bu
ii zlm-sitml mtrk kk malik olan ilrdndir.
Hzrt buyurur:

.









Sonra kargzarlarnn ilrin bax, onlara bxi
v rbt yolu il yox, snaa kdikdn sonra i tapr.
nki bu sul (snaa kmdn i taprmaq) bir nv
sitm v xyantdir. Onlar tcrb hli, hya-abr
sahiblri arasndan, lyaqtli v slamda ncl
aillrdn se! nki onlarn xlaq daha gzldir,

92

aillri daha pakdr, tamahlar daha azdr. in sonunu

grmkd daha bsirtlidirlr.
DVLT MMURLARININ MADD
EHTYACLARININ TMN
Bundan nc d mxtlif mvzularda aparlan
shbtlrd hazrk mvzuya toxunuldu. slam dini
byk insani mktb v ilahi ayin olaraq frdlrin rifah
v maddi ehtiyaclarnn tmini mslsin d yetrinc
diqqt gstrmi, bu istiqamtd tsirli tdbirlr
myynldirmidir.
Bir slam hakiminin dvlt iilri qarsnda
dad vziflrl bal hzrt linin () dqiq v inc
yanamalar var. Hzrt maddi mkllrin hllini,
dvlt iilrinin ehtiyaclarnn tminini mhm
mdiriyyt sullarndan biri, mmurlarn xyantinin
qarsn alan, onlar beytl-mala tcavzdn v
rvtxorluqdan kindirn mhm amil sayr. Hzrt
xbrdarlq edir ki, iilrin maddi ehtiyaclar tmin
olunarsa, htta xtakar frdlr d ourluq, xyant v
rvt n bhan tapmaz. Onlar xilafa yol verdikd
is hakim qarsnda zlrini mdafi etmy bhan
tapmayb, susacaqlar.
Amma
iilrin
maddi
ehtiyaclar
tmin
olunmadqda maddi sxnt onlar yolundan azdrr,
onlarn mantdarlq ruhiyysini squta uradr. Bel
bir halda hakimin d demy sz olmur. nki onlar
z ourluq v xyantlri n dlil gstrir, hakimi
93

qnayrlar ki, onlar ehtiyac iind saxlayb xalqn maln

ixtiyarlarnda qoyan hakimdir. Hzrt buyurur:

Sonra onlara yetrinc maa ver! Bu i onlarn
xsiyytini gclndirr, xalqn malna l uzatmaqdan
kindirr. Bundan lav, itatsizlik gstrslr v ya
mant xyant etslr bhanlri olmaz.
SLAMDA MMURLARA NZART V BU
STQAMTD RHBRN ROLU
Dvlt iilrin mnasibtd rhbrin vzifsi
tkc onlar seib ehtiyaclarn dmk deyil. Rhbr i
tyin etdikdn sonra ardcl kild mmurlarn ml
v rftarlarna nzart etmlidir.
Rhbrin nzartd saxlamal olduu sahlri
sadalayaq: Mmurlarn i sulu, onlarn xalqla rftar,
iin gedii v vzifnin icras il bal veriln
mlumatlarn dzgnly, xalqn mmurlardan
ikaytlrinin dzgnly v onlarla baqa sah. Bli,
btn
bunlar
rhbrin
mhm
v
aparc
vziflrindndir. gr rhbr z iilrinin ml v
rftarlarna nzart etms bzilri bundan sui-istifad
edib xalqa sitm qlacaq, xyant l atacaq, daltsizlik

94

v fsada yol verck. Belc, xalq mvcud

hakimiyytdn midini zck, cmiyytin nizam
pozulacaq. Bu vziyytin qarsn almaq n dvlt
iilrin daimi nzart zruridir. Dqiq nzart
mexanizminin qurulmas, iilr haqqnda dzgn
mlumatlarn
ld
olunmas
mvcud
nizam
mhkmlndirn vziflrdndir.
Tbii ki, nzart mexanizmind alan iilr
rhbrin n yaxn v n etibarl adamlar olmaldr.
Onlarn tqval, mmin, allahprst, mantdar v
sdaqtli olmas mhmdr. Rhbr yalnz bellrinin
verdiyi mlumatlardan arxayn ola bilr. Rhbr min
olmaldr ki, ona mlumat vernlrin mqsdi yalnz
Allaha, slama, slam nizamna xidmt etmkdir.
GZL NZART
Nzart mexanizmi il bal byan olunmu
msllrdn biri budur ki, slam dvlt nzartilrini
(thlksizlik xidmtini) dvltin gz adlandrr.
Dorudan da, dvlt mmurlarna nzart edn xs
dvltin v hakimin gzdr. Dzgn nzart
mexanizmi olmayan dvlt eyblri grmyn kor
kimidir. Buna gr d hzrt li () slam hakimin
gstri verir ki, bu gzlri (xfiyyni) mxfi kild
lknin mxtlif nqtlrin ynlt. Gizli nzart dvlt
mmurlarn sui-istifaddn v xyantdn kindirir,
onlar xalqla mehriban rftar edir, srndrmiliy yol
vermyib insanlarn problemini hll edir.
95

Hzrt li () bunu da nzr atdrr ki,

nzartilr hakim trfindn etimad qazanmaldr.
Onlarn verdiyi mlumat dlil olmal v bu mlumat
sasnda tdbir grlmlidir. gr nzartinin verdiyi
mlumat bh altna alnarsa v tdbir grlmzs
btn nzart mexanizmi etimadn itirr v azn
insanlar qorxu-hrksz cmiyytd fitn-fsada rvac
verr.
XANLRN CZALANDIRILMASI
Hzrt li () xainlrin czalandrlmas il bal
qeyd edir ki, hkumt iilrindn, htta hakim n
yaxn adamlardan biri fsad v xyant l atarsa v
mxfi nzartilr bel bir mlumat verrs, xyantin
sbutu n uyun mlumat kafidir v tcili tdbir
grlmlidir.
Sonra hzrt li () rhbrin xain frdlrl nec
rftar etmli olduunu aqlayr: Xaini czasna atdr!
Gnahna uyun ri czan skildib-artrmadan ona
ttbiq et! Xaini rsvay edib zillt sal! Onun alnna
xyant da vur, bdnamlq boyunduruunu bana
sal. Bel ki, xalq onu barmaqla gstrsin v onun aqibti
baqalar n ibrt olsun. Bel etsn, xalq arasnda
xyant v fsad n frst v imkan taplmaz.
MXF MMURLARIN HMFKRLY
Hzrt li () mxfi mmurlarn dqiq seimi,
onlarn ruhi v xlaqi salamlqlarnn nzr alnmas

96

il bal tvsiylrdn sonra hakimi dvt edir ki,

istniln bir ii bir ne yndn aradrsn. gr
mxtlif nqtlrdn eyni bir mlumat glrs hakimd
veriln mlumatlara kk qalmaz. Mxfi mmur n
qdr diqqtl seils d yalnz onun trfindn veriln
mlumat hcct (dlil) saylmr. gr bir msl il
bal mxtlif mxfi mmurlar mxtlif mlumat
verrs bu msl aradrlmaldr. z nvbsind yalan
mlumat vern mxfi mmur czalandrlr. Hzrt
buyurur:

.





Sonra doruu v vfal mxfi mmurlar
gndrmkl onlarn da iini nzart altna al! nki
ilrindki son aradrma onlar mantdarla v
xalqla mlayim rftara vadar edr.
Byk diqqtl z yaxnlarna nzart et! gr
onlardan biri xyant l atsa v mxfi mmurlar
97

yekdillikl bu xyanti tsdiqls

deyilnlrl
kifaytlnib
txir
salmadan
xyantkar
czalandrmalsan. Ona xyantin mnasib cza ver!
Sonra onu xar edib oturt, alnna xyant damas vur,
boynundan rsvaylq boyunduruu as!
KNLYN HMYYT V XRACIN LT
MNASI
lkin slam dvrnd snt mhdudiyytlr
sbbindn, dnyadak ticari laqlrin nizamszl,
rabitlrin zifliyi, ticart yollarnn pisliyi v
thlkliliyin gr cmiyytin iqtisadi saslarna tsir
gstr bilmirdi. Cmiyytin iqtisadiyyat yalnz kin
torpaqlar v kinilikdn gtrln mhsuldan asl idi.
Buna gr d vergi yalnz torpaqdan v kin
mhsullarndan alnrd. Bu sayaq vergi xrac adlanrd.
kinilik ona gr hmiyytlidir ki, hr halisinin
ksriyyti z ehtiyaclarn kin mhsullar il tmin
edir. gr kinilik rvnq taparsa hr hlinin d
ehtiyaclar dnr. ks-tqdird he bir hrli qida
mhsullarna olan ehtiyacn birbaa tmin etmy
qadir deyil. Buna gr d kinilik he bir vaxt
hmiyytini itirsi deyil v daim insanlarn ilkin
ehtiyaclarnn tminats olaraq qalacaq.
Digr bir trfdn, hr halisi z ehtiyaclarn
bilavasit dy bilmir. Ticari vasitlrl onlar heyvan
v bitki mnli mhsullar ld edir. kinilr d z
nvbsind geyim v mit yalarn mhsuldan
98

gtrdklri qazancla ld edirlr. Bel bir al-veri

cmiyytin iqtisadi iklnmsin sbb olur. Uyun
mbadillr is ilk nvbd kiniliy baldr. Bu
sbbdn d kiniliyin tnzzl tkc kinilr ziyan
vurmur. Bel bir tnzzl btn faliyytlr tsir
gstrib cmiyyti iqtisadi bhrana, sonda is mhv
aparr. Hzrt buyurur:

Xrac mslsini el qaydaya sal ki, xrac
dynlrin vziyyti dzlsin. Xrac is qaydaya ds,
cmiyytin mxtlif tbqlri asayi v rahatlq iind
yaayar. Xrac dynlr asayid olmasa cmiyytin
digr tbqlrinin d rahatl pozulur. nki xalq
vergidn yeynlrdn v vergi dynlrdn ibartdir.
KNLYN NKAFINDA DVLT
SYLRNN ZRURLY
gr dvlt vergi v xrac intizarndadrsa, bundan
tr zmin hazrlamaldr. Torpaqlarn mhafizsi, su
il tminat, suvarma sistemlri, quyularn qazlmas,
krplr tikilmsi, bndlrin kilmsi, kinilik
mntqlri arasnda yollar salnmas, zhmtke

99

kndlilr yardm, bir szl, kiniliy rvnq vermk

dvltin qarsnda duran vziflrdndir.
Yalnz bu ilrdn sonra hkumt xalqdan vergi
gzly bilr. kiniliyin rvnq tapmad bir lkd
istniln bir vergi xalq n ar ykdr. nki onlar
yetrinc qazanb z ehtiyaclarn tmin ed bilmirlr.
z ehtiyacn dy bilmyn kndlilr vergi ttbiq
olunmas xalq naraz salr, lkd sabitliyi pozur.
Nhayt, hkumt n squt thlksi yaranr. Bu
sbbdn d hzrt li () vergi toplanmas n xalqa
qazanc raiti yaradlmasn tvsiy edib buyurur ki,
hakim vergi dmk fikrin dmzdn nc mmlkti
abadladrmaq bard dnmlidir. Hzrt buyurur:

Sn vergi toplanmasna diqqt ayrrsan. Amma
mmlktin abadlna daha ox diqqt yetirmlisn.
nki torpaqlar abadlamam xrac toplamaq
mmkn olmur. Abadladrmaq n zhmt kmyib
xalqdan xrac tlb edn ks hrlri viran qoymu,
Allah bndlrini hlak etmi olur. Bel bir hkumt
qsa bir mddt yaaya bilr.

100

VERGLRN YNGLLDRLMS
kinilr
btn
digr
tbqlrdn
daha
zhmtke, daha alqandrlar. Onlarn hyat tbii
amillrdn asldr. Tbit almin kiik bir diqqtsizlik
byk zrrlrl nticlnir. Bu sbbdn d kini il
boyu btn gn vaxtn kin sahsin srf etmy
mcburdur. Amma ba v tbqlrin nmayndlri
hyatlarn istdiklri kimi tnzimlyir, istdiklri
formada i qururlar.
gr i bir bu qdr zcdrs, onun qazanc da
mnasib olmaldr. Yax qazanan v qazancnn baqa
ciblr axmadn grn kini iindn mhkm
yapr. kini torpa znnk bilmli, min
olmaldr ki, kims onun ruzisini lindn ala bilmz.
Btn bu msllrl yana kininin torpaq v
torpan mhsuldarl bard fikirlri nzr
alnmaldr.
gr kini tyin olunmu vergini qazancna
uyun saymrsa, hadislr v mhsuldarlqdan
ikaytlnirs, nticd tyin olunmu vergini dmk
imkannda olmadn bildirirs, hkumt msullar
onun tinliklrini drk etmli, vergini ya azaltmal, ya
da tamamil dayandrmaldr. Vergilrin azaldlmas
dvltin z xeyrindir. Vergi az olduqda kini hvsl
alr. Nticd mntq abadlar v cmiyyt xeyir
grr.

101

Bu iin digr bir nticsi kinilrin qlbind

mvcud hkumt mhbbt yaradan arxaynlq v
razlq hissidir. Bel ki, dvlt tinliy ddkd
kinilr ona yardm edir, bhran vaxt onun
himaysin qalxr. Hzrt li () buyurur:

gr
xalq
xracn
arlndan,
suyun
ksilmsindn, quraqlqdan, sel v quraqlq nticsind
toxumun rmsindn ikaytlns, sn onlarn
vergisini o qdr azalt ki, ilrini sahmana sala
bilsinlr.

102

Vergini ynglldirmk sn ar glmsin. nki

bu ynglldirm hrlrin abadl, mmlktinin
rifah klind sn qaydasdr. Bundan lav, onlarda
zn qar razlq yaradarsan, onlara mnasibtd
dalti gzldiyindn zn d xohal olarsan. (Btn
bunlar sbb olar ki) gcl vaxtlarnda sn kmk
edcklrin bel balayarsan. nki sn onlarn rifahna
sbb olmusan, onlar z daltin yrtmisn, onlarla
mlayim rftar etmisn.
ox olsun ki, mxtlif cryanlarla bal ba vermi
hadislrin hllini onlara taprsan, qlbn qbul
edrlr. nki mmlkti istdiyin qdr abadladrmaq
mmkndr.
KNLR DQQTSZLYN NTCLR
Hzrt linin () tn buyuruqlarndan anlalr ki,
kinilr ar vergi ttbiq olunduqda, digr bir
trfdn, kiniliyin inkiaf n dvlt trfindn
addm atlmadqda kini qrara glir ki, o z n
ilmir, zc zhmtlrindn qnatbx vz
gtrmr, zhmtindn baqalar bhrlnir. Bu sayaq
qnatlr kinilri yalana, frldaqla, qaaqla,
ourlua v digr azn addmlara svq edir. Nticd
kini z ehtiyaclarn torpaqda ilmkl tmin etmk
vzin cinayt l atr v ya insanlarn lind olana gz
tikir.
Bel bir vziyytin nticlrindn biri d fal ii
qvvlrin, gnclrin hr z tutmasdr. Bellri
103

hrd adtn ba qatmaqla mul olur. Tbii sonluq

isiz gnclrin gnah v fsada alud olmasndan,
dvlt v hkumtin tnzzlndn ibartdir.
DVLTN TNZZL AMLLR
Hzrt linin () nzrinc, dvltin squta
uramasnn amili var: Dvlt mmurlarnda srvt
toplamaq ruhiyysi, hakimiyytin uzun srmycyi il
bal bdbinlik, hadislrdn ntic xarlmamas.
gr dvlt xadimlri hakimiyytin mhkmliyin
min olmasalar, onun mvqqti olduunu dnslr,
var-dvlt toplamaqla mul olsalar, qarya xan
hadislrdn ibrt gtrmslr, slind dvlt v
hkumtin squtu n zmin hazrlamlar. Bel bir
dvlt yaayas v hkm versi deyil, istr-istmz bir
gn varl il vidalaasdr. Hzrt buyurur:

Torpa xaraba qoyan onun zrind ilynlrin
yoxsulluudur. Dvlt mmurlar var-dvlt toplamaq
fikrind olduqda, hadislrdn ibrt gtrmdikd
torpaq hlinin (kinilrin) vziyyti pislir.

104

MAVN SEM MEYARLARI

slamn sas v ali mqsdlrindn biri mmt
arasnda, slam cmiyytind haqq-daltin brpas,
tarazln gzlnilmsidir.
gr hakim mavin seimind daltli olmaq ists,
n xlaql, ilahi siftlr malik insana stnlk verr.
Tbii ki, ilahi xlaq qulanda sra etmi insanda
aadak siftlr d olasdr: Elm v dnc,
mantdarlq, gc, mtxssislik, hesab-kitabllq,
diqqt v yaradclq, kamil db v tutum, yaxlarla
dostluq, sitmkarlardan uzaqlq, tvazkarlq.
Bir szl, btn insani fziltlr v kamilliklr
nzrd tutulmaldr. Bunlardan bzilrin imamn
buyuruqlarnda iar olunmudur:

105

Sonra mavinlrin diqqt yetir, ilrini onlarn n

lyaqtlisin tapr. Snin siyast v sirlrinin qeyd
olunduunu mhrman mktublar onlarn xlaq
baxmndan n salehin etibar et. O el bir ks olsun ki,
sonralar tutduun mvqe onu xudpsndliy svq
etmsin, he vaxt xalqn gz qabanda sn qar
xmasn. Hakimlrin mktubunu sn atdrmaqda v
snin mslhtin sasnda onlar cavablandrmaqda
qflt uramasn. hd-peymanlarn tnzim qaydasn
bilsin, snin ziyanna olan mqavillrin qarsn
almaqda aciz olmasn, hm d z dyr v mvqeyini
yax drk etsin. nki z dyrini bilmyn insan
baqalarn dyrlndir bilmz v naar qalb onlardan
kinr.
SLAM NZAMINDA SEM MEYARLARI
Qeyd etdik ki, hzrt linin () nzrinc mavin
seimind n stn meyar insann ilahi rngd
olmasdr. Hzrt li () mavinin seim meyarn
byan etdikdn sonra diqqti digr bir nqty ynldib
znmxsus dahiyan bir baxla insan vcudundak
gizli sciyylrdn qaynaqlanan bir sirr zrindn
prdni qaldrr.
Hammz bilirik ki, vzif bana ken xsin
trafnda xeyli adam toplanr. Bu nv dostlarn ksri
zahirn gzl xlaq sahibi olur. Bli, onlar bzn zahid
libasnda yaxnlab ibadtdn dm vurur, bzn az
dolusu catdn danb sfndiyar v Rstmin
106

qhrmanln msxry qoyur. Onlar bzn zn

Hatmtk sxavtli sayr, bzn srin dahisi kimi
tsvvr edir. slind is bu qbil szlr diqqti clb
edib vzify atmaq n czlm planlardandr.
Bu sbbdn hzrt li () Malik tvsiy edir ki,
yalnz xsi tanl seim meyar gtrmsin, baqa
nqtlr d nzr salsn. Hzrt buyurur:

Mavin seimind srf z nikbinliyin v etibarna
saslanmamalsan. nki bzilri yaltaqlq v
xidmtkarlqla zn hakimlr tdbirli v mtxssis
tantdrmaq istyir. Hans ki bu grntlrin arxasnda
dzlk, mantdarlq, canyananlqdan sr-lamt
yoxdur. Onlar zndn qabaqklarla hmkarlqlar
sasnda qiymtlndir, xalq arasnda doruu v pak
kimi tannanlarn se. Bu i snin Allaha v z imanna
itatinin dlili olacaq.

107

 BLGS V MSUL TYNATI

nc qeyd etdik ki, slam hakimi n i blgs
zruri, qvv seimi mhm v sas msldir.
mam hdnamnin bu hisssind i blgsn yada
salaraq Malik taprr ki, hr i n xsusi msul
tyin etsin. Hzrt buyurur ki, iin zmti ona nzart
edn msula stn glmmli, idki dolaqlqlar onu
heyrt salmamaldr. nki btn bu nqsanlar sonda
valinin hesabna yazlacaq. Hzrt buyurur:

Hr bir iin n msul se. El bir msul ki, iin
bykly onu arsiz etmsin, iin oxluu v
eidliliyi onu heyrt salmasn. gr mavinlrind
olan eybi grmsn xalq nqsan snin hesabna
yazacaq.
TACRLR, SNTKARLAR, FHLLR
Salam hyat vasitsi olan, insann ehtiyaclarn
tmin edn, xalqn mumi vziyytini sahmana salan,
insanlarn zn haqqn yolunu aan bir ticart slamda
tsdiq v tviq olunur. Amma ticart v sntkarlq
hyat mqsdin evrildikd, kbarlq v dbdb n

108

vasit olduqda slam trfindn mzmmt olunur v

bdbxtlik sbbi saylr.
Hzrt li () z byanatnn bu hisssind o qbil
tacir v sntkarlar nzrd tutur ki, ticart v snti
hyat mqsdi yox, ehtiyaclarn tminat vasitsi sayr.
Onlar ticart v snti insan hyatna ilahilik vern
vasit kimi tanyrlar. slamda bu sayaq ticart tviq
olunur. Hzrt li () buyurur:

:













ndi is tacirlr v snaye sahiblri haqqndak
vsiyytimi qbul et v sn d onlar yaxla ar!
str hrd mskunlaanlar olsun, istr mhsullar
dvriyd olanlar, istrs d fiziki gcndn istifad
ednlr. Btn bunlar fayda qayna, hyat rvnqinin
sasdr. Onlar xalqn ehtiyaclarn dmk n uzaq
hrlrdn, dniz, shra, hamar v dalq razilrdn,
xalqn ged bilmdiyi v getmy crti atmad
nqtlrdn ld edib gtirir. Demk onlar dostluq v
mhbbt layiqdir v onlardan thlk gzlnilmir.
109

str hzurunda olsun, istr digr hrlrd, onlardan

hal-hval tut, ilrini hll et.
TCAR MHDUDYYTLR
slam ticarti azad bilib tacirlri tviq ets d,
ticart n hkm v qaydalar nzrd tutmudur. Tacir
ticartdn nc ticart qaydalarn yrnmlidir ki, onun
ii cmiyytd fsad yaratmasn, z d harama dar
olmasn.
Byk
fqihlr
msum
imamlarn
ticart
haqqndak buyuruqlarna istinad edrk al-veril
mul olanlar n qaydalar nzrd tutmular:
Al-verid satc alc il srt olmasn;
Mtrilr arasnda qiymt frqi qoyulmasn;
stniln bir nv anddan, htta doru anddan
phriz olunsun;
Malda olan nqsan mtriy bildirilsin;
Alc peiman olduqda satc imkan hddind mal
geri gtrsn;
Satc mal hddn artq trif etmkdn kinsin;
skik satlmasn;
Mhtkirliy yol verilmsin;
Zor gstrilmsin v s.
Uyun mvzu il bal hzrt li () Malik tr
buyurur:

110



( )

:



Btn bunlarla yana, bil ki, onlarn oxu alverid ox srtlik edir, xsislik gstrir, daha ox
qazanmaq n mhtkirliy l atr, al-verid zor
gstrir. Bu ilr xalq n zrr, hakimlr n lkdir.
Buna gr d mhtkirliyin qarsn al! nki
hzrt Peymbr (s) buna yol vermmidir. Al-veri
sad kild, daltl yerin yetirilmlidir. Qiymtlr
he bir trf (satc v alcya) sxnt gtirmmlidir.
Snin xbrdarlndan sonra yenidn mhtkirliy l
atanlar czalandr. Amma czalandrarkn hddi
ama!
MHTKRLK V NHSARILIQ
Hzrtin buyuruqlarndan anlalr ki, islami
ticartd hm mhtkirlik, hm d inhisarlq
haramdr.
Hammza mlumdur ki, bu gn srmay sahiblri
xalq iki yolla sxntya salr:
111

alrlar ki, xalqn ehtiyac duyduu mhsullar

anbara yb sata xarmasnlar. Onlarn mqsdi
mhsul bahaladqdan sonra onu qara bazarda
satmaqdr. Bu ml mhtkirlik saylr. slam
mhtkirliyi haram bilir, mhtkir tqib olunur,
czalandrlr.
Bzn is srvt sahiblri bir araya glib hanssa
mal inhisara alr. Bel ki, bu razlqda itirak etmynlr
nzrd tutulmu mal yalnz inhisarlarn li il sata
bilir. nhisarlq slam prinsiplri il bir araya smr.
Hzrt li () hr iki iin irkinliyini aqlayaraq
Malik buyurur ki, mallara qiymt qoysun, tacirlri tam
azad buraxmasn. Taprlr ki, mhtkirlri v
inhisarlar czalandrmaqla onlarn sui-istifadsinin
qars alnsn.
SLAM CMYYTND FHLLRN V
MSTZFLRN YER
stniln bir cmiyytd mxtlif sbblrdn ily
bilmynlr var. gr bel insanlara l tutulmasa
onlarn gnclri gnaha srklnr, ziflri aclqdan
lr.
Bel bir vziyytin davam thlkli v alaldcdr.
Dvlt bu sayaq arsiz tbqy l tutmal, onlarn
gnclrini i clb etmli, ddklri vziyytdn
xarmaldr.
Bugnki mtrqqi dnya uyun missiyan z
zrin gtrrk ar verir ki, qanunlar tnzimlmkl
112

fhllrin haqlarn tmin etmi, biarlri flaktdn

qurtarmdr. Bizim nzrimizc, bugnki dnyada
fhllr v arsizlr z tzyiqlri il nys nail
olmularsa da, uyun iddialar ar sviyysindn
yuxar qalxmamdr. nki hazrda da fhllr v
arsizlr inkiaf etmi lklrd (msln Amerikada,
Rusiyada, ngiltrd, Almaniyada, Fransada) olduqca
tin vziyytddirlr v imperializm qar mbariz
mvqeyind
dayanmlar.
Onlar
ddklri
vziyytdn qurtulu n yardm gzlyirlr.
ksin, hzrt imamn 1300 il ncy aid uyun
frmannda uyun iddialar ar mrhlsindn ml
mrhlsin qaldrlm, Malik konkret gstrilr
verilmidir:

113









.







Cmiyytin arsizlrdn, yoxsullardan, ldn
dmlrdn, lillrdn ibart olan aa tbqsin
mnasibtd (onlarn arasnda ifftli, abr-hyal
insanlar var) Allah nzrd saxla, Allahn z
haqqndan onlar n nzrd tutduunu ixtiyarlarna
ver, beytl-maldan v qnimt torpaqlardan hr hrd
onlar n pay ayr. nki n uzaqda olan mslmann
da n yaxnda olan mslman kimi pay var.
Hr bir mslman harada olur olsun paya malikdir
v sn hamnn haqqn dmy msulsan. Mbada
firavanlq sn onlarn vziyytini unutdursun. nki
sn byk ilr gr kiik ilri nzrdn qarsan

114

zrl saylmazsan. Fikrin onlardan yaynmasn,

onlardan z evirm!
Sninl gr imkan olmayan v xalqn gznd
fqir olanlarn iin bax. Bu zmrnin tinliklrinin
hlli n Allahdan qorxan tvaz hlindn se ki,
onlarn tinliklrini sn atdrsn. Sonra onlarla el
rftar et ki, Qiyamt gn zrn olsun. nki bu zmr
baqalarna nisbtn dalt v insafa daha ox
ehtiyacldr. Xalqn haqqn yerin yetirmkd Allah
yannda zrn olmaldr.
Yetimlr nvazi gstr, arsiz qocalar yaddan
xarma! Hakimlrin bu vzifsi tin v yorucudur.
Amma Allah bu ii axirt istyn, Allah yolunda sbr
gstrn, Allahn vdlrin inananlar n asan edr.
Qeyd etdik ki, bugnki dnyada fhllr tzyiq v
sxntlara dzrk myyn imtiyazlar qazanmlar.
saat azaldlm, mk haqq qaldrlm, ixrac olunan
n mavint tyin edilmi, ictimai sorta banklar
yaradlmdr. Bilmliyik ki, vvla bu nticlr
fhllrin uzun-uzad sylri nticsind ld
olunmudur. He bir parlament fhllr ssini
qaldrmam onlarn xeyrin qanun xarmam, ksin,
fhllr mqavimt gstrilmidir. kincisi, mvcud
qanunlarda bir ox zruri mqamlar ks olunmamdr.
ncs, uyun qanunlarda i qabiliyyti olmayan
qocalara, yetimlr, himaysizlr v uaqlara diqqt
verilmmidir. Hans ki, hzrt linin () hdnamsind
yoxsullarn he bir tlbi olmadan onlar yada
115

salnmdr. kicisi, hdnamd btn ehtiyacllar

nzrd tutulmudur. ncs, dvlt zn bu
qanunlarn icrasna msul saym, ehtiyacllarn
myynldirilmsi n msullar semidir.
XALQ HAKMNN XSUSYYTLR
Xalq hakimi xalq zndn, zn xalqdan bilir.
Buna gr d z il xalq arasnda sd qoymur, xalqla
birlikd, yana yaamaq istyir.
Bu xsusiyyt hakimi xalqa sevdirir, fsad v
xyant
mqsdind
olan
qvvlr
xalq
bdbinldirmk, hakim v xalq arasnda ziddiyyt
yaratmaq imkan vermir. Bu sbbdn hzrt li ()
Maliki xalqla daimi rabity arr. Malikdn el bir
rait yaratmasn istyir ki, cmiyytin btn tbqlri
he bir tinliksiz, qorxu-hrksz z problemlrini
valiy atdra bilsin. gr xalqa zlm olmusa zalm
rsvay edilsin, xain mlinin czasna atdrlsn.
Hzrt buyurur:

" : ( )
"

116



!
Gnn bir hisssini ehtiyacllara hsr et! Onlarla
xsn gr, mumi mclislrd itirak et, sni
yaratm Allahn razl n tvazkar ol! Bu
mclislrd mhafizilr v yaxnlarna de ki, xalqa
mane olmasnlar, istyn sninl rahat dana bilsin.
nki peymbrdn dflrl bel eitmim: Haqq
qorxu-hrksz dey bilmyn mmt he vaxt
paklanmayacaq.
al ki, onlarn tnd rftarna agahlqla dz
bilsn. Hvslsizliyi
v xdpsndliyi zndn
uzaqladr ki, Allah rhmt qaplarn zn asn,
itatinin savabn sn ruzi buyursun. Balamadn
aq qlbl bala. Myyn sbbdn qadaa qoymaq
istdikd mehribanlq v zrxahlqla qadaa qoy!
Grn, hkumt geni dalt prinsiplrindn yalnz
bu prisip ml ets, frsttlblr, xainlr v fsadlar
bir i grb, xalq v hkumti doru yoldan azdra
bilrmi?! Yalnz bu prinsip riayt olunsa xalq v
hkumt fsaddan qorunar, msullar xalqn ziddin
qrarlar xarmaz, xalq arsiz vziyytd yol lmz!

117

CRA LRND MSULLARIN QLB RMZ

vvlki shbtlrd i blgs v qvv
seimindn dandq. lav edk ki, icra ilrind
msumlarn mvffqiyyt rmzi iki sas nqtd
myynlir:
1.Aydndr ki, dvlt msullar btn vziflri z
zrin gtr bilmz v onlarn ox iini mavinlr
yerin yetirir. lbtt ki, bzi ilr onlar bilavasit
mdaxil etmlidir. Msulun hm z iini lyaqtl
grmsi, hm d mavinlrin iindn xbrdar olmas
n
o
nmli
ilri
qeyri-zruri
ilrdn
frqlndirmlidir. Msul nmli ilri z yerin
yetirmli, qeyri-zruri ilri mavinlr taprmaldr.
2.Vziflr aydnladqda v birinci drcli ilr
myynldikdn sonra hr i n mnasib vaxt
tyin etmk zruridir. Yni bu gnn ii sabaha,
sabahn ii o biri gn saxlanlmamaldr. Hzrt
buyurur:

:




lrin arasnda ellri var ki, onlar hkmn zn
yerin yetirmlisn. Katiblik hdsindn glmdikd
mavinlrin iin zn nzart etmlisn. Bu ilrdn
biri d mavinlr aciz qalan halda xalqn ehtiyaclarnn
118

tmini il mul olmaqdr. Hr gn hmin gnn iini

gr. nki i tyin olunduu gn baldr.
ALDANMAMAQ N N YAXI YOL
ZNTRBYDR.
Paklanma v zntrbiy slamn trbiy
sullarndandr. Paklanmada mqsd budur ki, insan
zn kamillik v kramt mane olan pis siftlrdn
uzaqladrsn, bu yolla msbt siftlrin qbulunu
hazrlq grsn. Nticd daha yax insan olmaq v
Allaha yaxnlamaq n zmin ld olunur.
slamda pak ilahi niyytl hyata ken btn xeyir
ilr ibadt saylr. gr dvlt mmurlar Allahn
razlna xatir i grslr onlarn btn ilri ibadt
yazlacaq. Ola bilr ki, iini ibadt sayan msul i
aldanb vacib ibadtlri yaddan xarsn. Hzrt li ()
bel bir haln qarsn almaq n Malik buyurur ki,
n yax vaxtlarn ibadt srf et, insann varlq
qaynana ykslii olan namaz kamil v yri-skiksiz,
btn qvvnl ilrin srlvh se. Hzrt buyurur:

.

:

119





Pak v xalis niyytl, xalqn xeyrin grdyn
btn ilr Allah n olsa da n yax vaxt ibadt
(nfsin paklanmas) n qrar ver.
Yalnz Allah n olan vacib ibadtlr xsusi
vaxtda yerin yetirilmlidir. Gn uzunu cismini v
cann ona tapr, Allaha yaxnlq vasitsi olan
vziflri cismin ziyyt olsa bel, qdrinc yerin
yetir.
CMYYT NAMAZINDA MMUMLARA (QTDA
EDNLR) TNLK YARATMAMAQ
slamda frdi ibadt n incliklr nzrd tutulsa
da, cmiyyt namaznda mmumlarn haln nzr
almaq ciddi taprlr. slam dini insanlarn bir yer
toplanmasn ox hmiyytli saydndan bel bir
nqty xsusi diqqt ayrr. Mqdds slam ritind
cm v cmiyyt namazlarnda itirak n qat-qat
artq savab nzrd tutulur. Mqsd budur ki,
mslmanlar daim toplum klind shnd olsun,
paralanmadan amanda qalsn. Hzrt buyurur:

( .

120

 " :)

(Ey Malik) Cmiyytl namaza dayandn vaxt
namaz o qdr uzatma ki, insanlar yorulsun, n d sn
tlsmkl namaz zay etm. Namaz qlanlar arasnda
xstlr v tlsnlr ola bilr. Hzrt Peymbr (s)
mni Ymn gndrdiyi vaxt ondan sorudum ki,
onlarla nec namaz qlm? Hzrt buyurdu: El dn
ki, onlarn n zifi il namaz qlrsan v mminlrl
mehriban ol.
XALQLA OLMAIN SMRS V ONLARDAN
UZAQLIIN FSADLARI
Xalqla yaxn hakimin xsusiyytlri haqqnda
danarkn qeyd olundu ki, bel bir hakim hmi
xalqladr v z il xalq arasnda sd qoymur.
Hzrt li () frmann bu hisssind xalqdan
ayrln fsadlarn qeyd etmkl yana xalqla olman
smrlrindn danr. Hzrt buyurur:

121




:



!


Mbada xlvt kilsn v riyytdn uzaqln
uzun sr! nki hakimin xalqdan knarl bir nv
sxnt, ilrdn xbrsizlikdir. Bundan lav, prdd
qalmaq riyyti ba vernlrdn xbrsiz qoyur. Bu
sbbdn onlarn nzrind byk kiik, kiik is byk
grnr. Onlar yaxn pis, pisi yax sayr, haq batil
qarr. Vali (hakim) bir insandr v xalqn gizli
saxlad ilri yrn bilmz. Bel bir xsusi nianlar
da yoxdur ki, onlarla dorunu yalandan sesin.
Sn istniln halda iki nfrdn birisn: Ya haq
yolda balayansan-bels, n n baladn vacib
haqq, grdyn yax ii gizldsn? Ya da xsis bir
frdsn, xalq tezlikl sndn midini zr v bir daha
sn az amaz. slind xalqn bir ox istklrini
hyata keirmyin xrci yoxdur. Onlar ya dar
olduqlar sitmdn ikaytlnir, ya da myyn bir
mamil v ya id sndn dalt gzlyirlr.
122

Hzrt mvlann buyuruqlarnn bu hisssind

aadak nqtlr xsusi diqqt ayrlr:

1. Mlumat ld etmk n n yax yol

Mlumat ld etmk n iki yol tsvvr olunur:
Birinci yol budur ki, hakim mxfi v akar qvvlr,
mxtlif kanallar vasitsi il lkd ba vern
hadislrdn xbr tutur. kinci yol budur ki, hakim
arabir bilavasit xalqla grr, xalqn zndn
myyn hadislr haqqnda mlumat ld edir. Hzrt
linin () nzrinc, n yax yol xalqla bilavasit
rabitdir. nki xalq hakiml grd hqiqtlri
aqlayr, gizli ilrin zrindn prdni qaldrr. Hakim
bu yolla mlumat ld edib mxtlif kanallarla daxil
olmu mlumatlar dyrlndir bilr.

2. Firq v dstlri tanman yax yolu

Yalnz gtr-qoy v toplanm mlumatlar sasnda
ictimai msllrdn xbr tutub haqq batildn semk
mmknszdr. nki insanlar mxtlif sbblrdn
z i fikirlrini mxbirlr aqlamrlar. Amma hakiml
bilavasit grdkd ona etimad gstrdiklrindn
hqiqtlri olduu kimi atdrrlar.
DZ YOLDA OLMAYAN QOHUMLAR V TRAFLA
GRN ZRURLY
slam nizamnn mqsdi ilahi hkmlrin hyata
keirilmsidir. Hakim insan haqlarnn keikisi saylr.
Bu islami prinsip hm hakimin, hm d hakimin
yaxn
dairsinin
v
qohumlarnn
vziflrini
123

myynldirir.
Hakimin
vzifsi
budur
ki,
hakimiyyti ov saymasn, var-dvlt siri olmasn.
Onun yegan mqsdi ilahi hkmlrin hyata
keirilmsi olmaldr. Hakimin qohumlar da hakimdn
sui-istifad etmmli, onun ad il zlm-sitm l
atmamaldr. Amma qohumlar bel hrkt etdikd
hakim ictimai daltin v insan haqlarnn mdafisin
qalxb qohumlarn yanl hrktinin qarsn almal,
sui-istifadlrin kkn ksmlidir. daltsizliyin,
frdiyytiliyin, qartiliyin qarsn almaq hakimin
vziflrindndir. Hzrt buyurur:

Hakimin zbanalq, itatsizlik, li uzunluq, alverid insafszlq yolunu tutmu yaxnlar v
qohumlar var. Mzmmt olunmu bu hrktlri
douran sbblri aradan qaldrmaqla onlar yerind
oturt!

124

trafndaklar v qohumlarndan kimsy torpaq

taprma v he vchl torpaa sahib olub qonulara
ziyan yetirmsin icaz verm. Bel olmasn ki, onlarn
kin xzinsi kndlilri sxntya salsn. Bel olsa,
faydasn onlar gtrck, hqart v mzmmti dnya
v axirtd snin olacaq.
Hazrk cmllrd hzrt myyn sui-istifad
amillri zrind dayanr, aydnladrr ki, qohumlar v
yaxnlar mxtlif adlarla baqalarnn maln nec qart
edir. Onlar mlklrin yaxn arsizlrin mlklrin
sahib durur, mtrk grlsi ilri boyunlarndan
atrlar.
QANUN QARISINDA BRABRLK
slam qanunlarnda mhm v hyati sullardan
biri btn frdlrin qanun qarsnda brabrliyidir.
Mqdds slam riti eyni bir gnaha gr ham n
eyni cza nzrd tutur, btn insanlar ictimai
mvqeyindn, xsiyytindn, mvcud dostluq v
qohumluq rabitlrindn asl olmayaraq eyni cr
czalandrlr. He bir msl o brabrliy mane ola
bilmz. Hzrt li () buyurur:

125

str yaxn olsun, istr uzaq, hmi haqq-dalti

gzl, bu yolda dzml ol. Haqqa gr qohumlarn v
yaxnlarn ziyan grs, bu mlini Allahn hesabna yaz.
Hmi haqqn aqibtini dn, nki haqqn sonu
sitayi sbb olur.
NFORMASYA V MSLLRN PRNSPAL
ZAHI
slam msumlar v xalqn qarlql etimadn
hkumtin hyati stunlarndan biri kimi qbul edir v
bildirir ki, bel bir etimad olmadan ictimai hyat davam
ed bilmz. Hakim xalqa etimadl olduu kimi, xalqn
da hakim etimadl olmas zruridir. Xalq n bir
msl qaranlq qaldqda, vzif dyiikliklri ba
verdikd hakim xalq bu msllrdn xbrdar etmli,
mslmanlarn zehind yaranm bhlri mntiqi
kild aradan qaldrmaldr. Hzrt buyurur:

gr xalq sndn bdgman olsa z zr v dlilini
onlara akar bildir, sui-znnin qarsn al. nki bu yol
snin zn n riyazt (nfsin trbiysi), riyyt n
ltfdr. Bel bir zrxahlq onlar haqq-dalt

126

yrtmyin v haqqa tabeiliy vadar etmyin n

vasitdir.
Bu cmllrdn msllrin mntiqi izahnn hyati
nticlri aydnlar:
1.Xalq qarsnda msllrin izahn z n
zruri sayan hakim slind xalqn stnlyn qbul
etmidir. Bu bax, xalqla bu sayaq rftar valinin z
nfsin hakimliyin sbb olacaq. Nfs bu sayaq
hakimlik bir nv riyaztdir v hakim bu yolla znn
v baqalarnn nfs istklri il mbariz apara bilr.
2.Msllrin kkl izah sbb olur ki, xalq
hqiqtl tan olsun, daltli rftar z n zruri
saysn v daltin icrasndan naraz qalmasn.
DNC YANAI YAAMAQ
lahi slam ayinlri hr eydn nc slh, sazi v
dinc yana yaaya dvt edir. Slh n ali hdflrdn
biri kimi tantdrlr.
Hakim xarici v daxili siyasi dinc-yana yaay
prinsipi sasnda tnzimlyir, hmi, hr yerd slh v
min-amanla alr.
Dmn trfindn slh v min-amanlq tklif
olunduqda slam hakimi msbt cavab verib sava
dayandrmaa vziflidir.
slamn bu siyasti il tan olduqdan sonra
myynldirk ki, slam btn hallarda qeyd-rtsiz
slh qbul etmlidir, yoxsa hanssa rtlr var? Btn
i fqihlrinin icma ryi budur ki, slhn qbulunda
127

sas rt saziin slam v mslmanlarn xeyrin

olmasdr. gr slh slamn v mslmanlarn zrrin
olarsa, bel bir slhl razlamaq olmaz. Bu sbbdn
hzrt li () buyurur:

Dmnin tklif etdiyi v Allahn razlna olan
slh rdd etm. nki slh qounun, snin v
mmlktin asayiin sbb olar. Amma slh v
sazidn sonra ayq ol. Olsun ki, slh tklifind mqsd
yuxuya vermkdir. Yax olar ki, ehtiyat ldn
vermyib, bu sazid nikbinliy sas axtarasan.
SLHN NTCLR V DMN QARISINDA
AYIQLIIN ZRURT
Hzrt mvlann byanatna diqqt yetirdikd
slhn sas faydalar da aydnlar:
Dinc-yana yaay brpa olunduqda qoun v
silahl qvvlr rifah v asayidn faydalanr.
slam hakimi d ruhi aramlqdan bhrlnir, bu
aramlq saysind mmlkti nizama sala bilir.
Hr eydn mhm, cmiyytin amal olan minamanlq brpa olunur.

128

Hzrt mvla bu faydalarn byannn ardnca

dmn qarsnda ayq olma taprr. nki dmn
dmndir, daim meydan znnk etmk istyir.
Dmn nfs drmk n d slh tklif ed bilr.
Buna gr d hakim ehtiyatl olmal, dmn
nikbinlikl yox, bhlrl yanamaldr.
HD VFA
hd vfa v hdliklr ml slam baxmndan n
ali insani fziltlrdndir. Qurani-krim v msum
imamlarn srlri hd vfan iman rtlrindn biri
sayr. hd vfaszlq dinsizlik v imanszlq kimi qbul
olunur. hd vfa dedikd tkc mslmanlarn birbirlri il vfal olmas nzrd tutulmur. Mslmanlar
vziflidirlr ki, biganlr v kafirlr qarsnda da bu
prinsip ml etsinlr. Hzrt buyurur:

129

.


















gr dmnl peyman balasan v ya ona aman
versn, hdin vfa ql, hdin uyun mant rtini
yerin yetir. zn dmn verdiyin mqabilind sipr
et. nki btn xalqn frqli yanad he bir ilahi
vacibatda hd vfada olduu kimi yekdillik yoxdur.
Mriklr d slamdan nc z aralarnda hd vfan
zruri sayrd. nki vfaszlq v xyantin acsn
dadmdlar.
Mbada hdin vfa qlmayasan. He vaxt hdini
pozma, dmnini aldatma. nki yalnz bdbxt v

130

nadan insan Allahn ad il balad hd-peyman

tapdayar.
Allah snin hd-peymann salamatlq v asayiin
n sbb qrar vermidir. Onun saysind insanlar
hyatn davam etdirir. Bu yolda yalana, hiyl v fsada
yer yoxdur.
El bir mqavil imzalama ki, onda yaynma v
bhany yol olsun. Mqavil tnzimlndikdn sonra
ikibal danma, Allahn hdi gzlnilsi tinlik sni
mqavilni haqsz pozmaa vadar etmsin. Alna
mid etdiyin mkl qarsnda dzm v nsibin
olacaq xo aqibt gnah boynuna dck hiyldn
stndr. (Bu hiyly gr) Allah trfindn el tqib
olunarsan ki, dnya v axirtd snin n zr olmaz.
DVLT ZLM V QAN AXITMAQLA
MHKMLN BLMZ!
slam rq v qrbdn frqli olaraq zlm v qan
axtmaq vasitsi il hkumtin mhkmlnmsini qbul
etmir. Qan tklmsi hkumtin stunlarn laxladr,
hakimiyyt dyiikliyin sbb olur.
slamn bu bax insan kramtin etiqaddan
qaynaqlanr. nsan hr frdi o qdr kramtli sayr ki,
frdin ldrlmsini toplumun ldrlmsi, frd hyat
verilmsini topluma hyat verilmsi kimi qbul edir.
Hzrt buyurur:

131

Nahaq qan tkmkdn kin. nki Allahn
qzbini qan tkmk qdr oyadan ikinci i yoxdur. Qan
tkmk nemti ldn xarr, mr qsaldr. Allah
Qiyamt gn ilkin olaraq qtli aradrar. Bel ki,
hkumtini haram qan tkmkl mhkmlndirm.
nki haram qan axdlmas hkumti zifldn
ilrdndir. Bu i htta hkumti mhv edib, bir baqas
il vz edr.
QAN TKMYN NTCS V QSAS CZASININ
ZRURLY
Hzrt buyurur:

Bilrkdn qtl gr Allah drgahnda v mnim
yanmda zr v bhan yoxdur. nki onun czas
qtldir. Amma xtaya yol versn, qamn, qlncn v ya
132

lin istmdn ignc vermkd hddi asa, bu halda

qrur sn qalib glmsin, qtl yetnin qan bahasn
onun vrssin dmkdn boyun qarma.
Hzrt mvlann bu byanndan iki nqt
aydnlar:
1.Hzrt linin () nzrinc haqsz tkln qann
n byk sri dvltin squta uramasdr. Zalm
Phlvi rejiminin tarixi uyun baxn n stn
dlillrindndir. Mslman mmt ahid oldu ki, irkin
Phlvi xandan nahaq qanlar hesabna tarixin
zibilqabsna nec atld. Bu rejimdn irkin addan baqa
bir ey qalmad.
2.nsanlarn dinc yana yaay qisas hkmnn
icras saysind gerklir.
Bu sbbdn hzrt li () Malik xatrladr ki,
bilrkdn qtl gr qisas alnacaq v bu id (htta
Malik n) he bir gzt yoxdur. Bilmyrkdn ba
vermi qtllrd d mqssir diy (qan bahas) dyib
qtl yetirilnin sahibindn razlq almaa vziflidir.
XDPSNDLYN (ZN BYNMNN)
LACI
Msumlar v hakimlrl laqd ictimai hmiyyt
ks edn mhm xlaqi msllrdn biri xdpsndlik,
xdbinlik, mnm-mnmlikdir.
Tkbbrn n tsirli lac odur ki, insan Allahla
rabitsini mhkmlndirsin, Allah qarsnda he n
olduunu anlasn, hr an mhtac olduu halda zn
133

kmyin axmaqlq olduunu drk etsin. Mgr Allah

buyurmaybm ki, kibr v byklk mn mxsus
libasdr?!9 Tkbbrl insan zn Allaha oxatmrm?
Mgr bu i mxfi irk deyilmi?

Bli, mhz bu nqtlr hzrt lini () vadar

edir ki, Maliki tkbbrn ac nticsi il qorxutsun.
Hzrt buyurur:

( :
Xdpsndlikdn,
xoun
gln
bir
ey
arxaynlqdan, xalqn sitayi v trifindn hzr ql.
nki bu hallarda eytan frst tapr, xeyir ml
sahiblrinin iini mhv edir.
Mbada, riyyt etdiyin ehsana gr onlara minnt
qoyasan. Onlar n grdyn ii hddindn artq z
vurub byk gstrsn. Mbada, riyyt verdiyin vdi
9

Mustdrkul-vsail, 12-ci cild, sh.31.

134

pozasan. nki minnt ehsan pua xarr, qiymtdn

salr. Hddindn artq n kmk hqiqt nurunu
aradan gtrr. Vdxilaflq Allahn v xalqn qzbini
artrr. Allah-taala buyurur: Siz sz verib ml
etmynd ox qzblnirm.
Hazrk cmllrd hzrt li () tkbbrn
irkinliyini byan etdikdn sonra diqqti mhm
nqty ynldir:

1. Hakimin xalqa minnt qoymaa haqq yoxdur.

slam tlimlrind minnt qoymaq prinsipc
mhkum edilmidir. str insann insana minnt
qoymas, istr dvltin xalqa minnt qoymas! vvla,
infaq v sdq yoxsullar sxntl vziyytdn xarmaq
ndr. gr infaq v bxi gr minnt qoyularsa,
ninki sas mqsd dnmz, ksin mhtaclarn
ruhuna daha ar zrb vurular. kincisi, dvltin
grdy ilr onun vzifsidir. Vzifnin icrasna gr
minnt qoyulmamaldr. ncs, infaq v bxiin
ilahi rngi olmaldr. Minnt iin ilahi olmadn
gstrir. Drdncs, Allah-taala bir bu qdr nemt
ta etdiyi halda insanlara minnt qoymur. Ehsan edn
xs minnt qoyarsa, demk, verdiyi eyi znnk
sayr. Hans ki, btn varlq alminin hqiqi sahibi
Allahdr.

2. slam hakiminin vdxilaflnn nticsi

slamda
vdxilaflq
dinsizlik,
imanszlq
hkmnddir. ksin, hd vfa iman niansi, slam

135

hkmlrin ballq gstricisidir. gr hakim xalqa

verdiyi vdi pozursa, hm Allahn qzbin glir, hm
d onun vdxilafl dvlt zrb vurur. Yax olar ki,
msullar min olduqda vd versinlr v bo vdlrdn
kinsinlr.

3. iirtm (mbali) slam hakimin layiq sift

deyil.
Hqiqt v hqiqtdn qaynaqlanan hr ey xsusi
bir nuraniyyt ksb edir. Msln, yalan danan insan
daxiln zab kir, qlbind bir qaranlq duyur. Hans
ki, doruu insan nuraniyytdn bhrlnir. Demk,
hqiqti danmaq nifrt oyatmr, ksin, nuraniyyt
mahid edn insanlar daha da czb olunur. Grlm
ilri iirdrk xalqa tqdim etmk slam dvltin
layiq deyil. nki xalq hqiqti grr, mbalini hiss
edir. Bel vziyytd msullar xain, slam saslarna
etiqadsz qbul olunur.
VZYYT DZGN DYRLNDRMK
MVFFQYYTL QRAR RMZDR.
Msullarn qlb rmzi onlarn qrarlarnda
xlaslir. Yerind xarlm qrar mvffqiyyt,
yersiz qrar uursuzlua aparr.
Bu hesabla msul xs vvla konkret mqsd
izlmlidir. kincisi, mnasib rait yarandqda qrara
lazmnca ml olunmaldr. lbtt, layiqli qrar
lazmnca yerin yetirildikd mvffqiyyt ld edilir.

136

AXRT FKR AZIN NFS STKLRNN

QARISINI ALIR.
Bilirik ki, axirt dnyas dnya tlalarnn nticy
atd, xislt v rftarlarn z xd dnyadr.
gr hakimiyyt krssnd oturmu hakim (hr
bir insan) bils ki, nfs istklrinin svq etdiyi istniln
bir bdrm onu squta uradacaq, axirtd zabziyytl nticlnck, z nfsini cilovlamaa alar,
Quran v slam yolundan xmaz. Hzrt buyurur:

137







Mbada, hamya brabr pay dsi bir eydn
zn n ox gtrsn. Xalqa mlum olan id zn
nadanla vurma. O ey sndn alnb baqasna verilr,
tezlikl prd qalxar v sn mzlumlarn xeyirin
mhkum olunarsan.
Qzb v srtliyinin, liuzunluq v diliuzunluunun
qarsn al. Pis sz v hdyandan kinin, qzbin
soyuyanadk, zn l alanadk, gzn haqq
grndk sakit dayan. zn gldikd Rbbin doru
qaydacan yada sal, nigaranln artsn.
Yuxardak
cmllri
qrupladrdqda
bzi
msllr diqqti clb edir:
1. EY-IRT
Ey-irt thlksi adi insanlardan daha ox
hakimlri hdlyir. Byk imkanlara malik hakimi
tqvadan baqa he bir qvv ey-irtdn kindir
bilmz. Demk, hakim tqvaya baqalarndan daha ox
ehtiyacldr.

138

2. MUMI BDCNIN DZGN

BLDRLMSI ZRURTI
Btn xalqa mxsus olan mlak onlar arasnda
brabr blnmlidir. Hakim mumi mlak zn v
ya xsusi bir qrupa aid ed bilmz. Hakim bu id
ayrsekiliy yol vers, zlm uramdr v bir gn
mzlumlarn hkm vercyi mhakimd zlmd
ittiham olunacaq, zlmnn czasna atacaq.

3. CTIMAI RY EHTIRAM ZRURTI

ctimai
fikir
hrmt
hakimin
xsusi
vziflrindndir. gr xalq narahat edn xilaf ilr,
yintilr, xlaqi v idari fsadlar etinaszlqla qarlansa,
hakim zn nadanla vursa, onu bd bir aqibt
gzlyir.
4. QZBDN PHRIZ V XLAQI PRINSIPLR
RIAYT OLUNMASI ZRURTI
Xalq hakim ehtiyac duyub drdin ar
gzldiyindn onun qzb v etinaszlna dz bilmir.
Kiik bir yersiz hrkt arl drdl nticlnir. Msul
xslr z srt rftarlar il xalq incitmmli, onlar
zlrindn qarmamaldrlar.
139

BRT GTRMK, QURAN V SNN

SASINDA HRKT
Quran v snnnin cmiyytd yeri haqqnda
danarkn qeyd olundu ki, Quran v snn btn
ictimai, siyasi, iqtisadi msllrin mnbsi saylr.
Hakim bu iki mnb sasnda hrkt etmlidir. Quran
v snnnin hkmndn xmaq qbuledilmzdir.
Hakimin Quran v snny biganliyi onun
knarladrlmas il nticlnck.
Hzrt li () Malik hrkt meyarlarn
tantdrarkn tarixdn ibrt gtrmyi hakim n
zruri sayr. Hzrt buyurur:

:

( )

daltli hkumtlri, fziltli snnlri, Quranimciddki zrurtlri, kitablarda peymbrdn nql
olunmu sullar yadda saxlamal, bizim ml
etdiklrimiz v ahid olduqlarna tabe olmalsan.
MSULLARA PROQRAMI VERMK RHBRN
VZFSDR.
Hkumt msullar n i proqram hazrlamaq,
onlarn vziflrini rh etmk rhbrin vzifsidir.
Rhbr
bu
vzifsin
ml
etms,
hcct

140

tamamlanmam, xbrdarlqlar baa atdrlmam

qalr. Bu vzify ml etdikd msullar n zr yeri
qalmr. Hzrt buyurur:

al, bu frmanda snin n tnzimldiklrim
tabe olasan, gstrilrim ml edsn. (Ey Malik) Mn
bu frman vasitsi il sninl hd-peymanm
mhkmlndirdim, hccti tamamladm. Bel ki, gr
nfsin aznlq ets, hvs ardnca getsn, bhann
olmayacaq. lbtt ki, yalnz Allah insan pisliklrdn
hifz edir, ona yaxlq tvfiqi verir.
NAMAZ V ZKATIN BRPASI, XDMTLRL
YAXI RFTAR
Hzrt buyurur:

": ( )
"

Hzrt Peymbr (s) daim mn buyurard ki,
namaz v zkatnza, qulamlarnzla yax rftara ox
diqqtli olun.

141

HADT, YOLUN SONU

Mmin insan n xsusi ilahi nemtlrdn bir
Allah yolunda, Allah hkmlrinin brqrar olmas
namin hadtdir. hadt qovumaq yolun sonu,
insan yksliinin zirvsi saylr. Buna gr d hzrt
li () z v Malik n hadt dilyrk z valisini
duann tsirlri il tan edir.
Shbtimizin sonunda hzrtin duasn birlikd
oxuyaq:

Mn byk Allahdan dilyirm ki, sonsuz rhmti
v zmtli qdrti il mni v sni raz olduuna vadar
etsin. Bizim yersiz v akar zrmz z v xalq
qarsnda qbul etsin. Bndlr arasnda yax adla,
hrlr v diyarlarda xo nvanla, btn nemtlrl,
byk izztl, sadt v hadt sorayla mrmz
baa atdrsn. Biz Ondanq v Ona doru qaydacaq.
Salam olsun Allahn rsuluna v onun pak-pakiz
ailsin. Amin ya Rbbl-almin.

142