J.U.

Univerzitet u Tuzli Ekonomski fakultet

SEMINARSKI RAD IZ MEDJUNARODNE EKONOMIJE TEMA: GLOBALIZACIJA SVJETSKE PRIVREDE

Profesor: Dr.sc. Senija Nuhanovi, doc.

Student: Dino Mujki, I-279/02

Tuzla, mart 2010.

SADRAJ

Uvod ..............................................................................................................................3 1.Dio: Globalizacija i istorija ......................................................................................4 2.Dio: Globalizacija privrede .....................................................................................7 2.1. Pojava i oblici globalizacije .................................................................................7 2.2. Antiglobalizacija ...................................................................................................9 2.3. Karakteristike procesa globalizacije .................................................................10 2.4. Potrebe i zahtjevi potroaa kao glavni indikator globalizacije .....................11 2.5. etiri faze u regionalnoj ekonomskoj integraciji .............................................12 3.Dio: Dimenzije globalizacije ...................................................................................13 3.1. Uzroci globalizacije ..............................................................................................15 3.2. Posljedice globalizacije ........................................................................................16 3.3. Fenomen globalizacije (retrospektiva) ...............................................................17 Zakljuak .....................................................................................................................19 Literatura

UVOD

U ovom seminarskom radu pokuau da pribliim pojam odnosno fenomen globalizacije, s posebnim osvrtom na globalizaciju svjetske privrede. Postoje mnogobrojne definicije globalizacije, ali uopteno moemo rei da je globalizacija proces kojim se u dananjem svijetu postupno ukidaju ogranienja protoka roba, usluga, ljudi i ideja meu razliitim dravama i dijelovima svijeta, odnosno ideologija koja za cilj ima njegovo opravdanje. U ovom uvodu navest u jo nekoliko definicija globalizacije od strane poznatih ekonomista i sociologa: Globalizacija je sigurno najvie upotrijebljena izkoritena najree definirana, najvjerovatnije najnerazumnija, nejasna i politiki najefikasnija udarna rije zadnjih, ali i sljedeih godina. [Soc. Ulrich Beck 1997god.] "... intenziviranje drutvenih veza diljem svijeta, i to tako da veoma udaljena mjesta bivaju povezana u toj mjeri da dogaaji u jednom mjestu mogu biti uzrokom ili posljedicom dogaaja u nekom drugom, koje je stotinama kilometara udaljeno, i obrnuto ... [Anthony Giddens] "... je najvea ekonomska i drutvena promjena jo od industrijske revolucije ..." [Dirk Messner (Mesner) / Franz Nuscheler] "... porast meusobne ovisnosti i integracije razliitih ekonomskih sistema na cijeloj zemaljskoj kugli ..." [Meghnad Desai] "... proces porasta veza izmeu drutava i problema..." [Johannes Varwick] Jedno je sigurno da Globalizacija jo uvijek dominira javnim medijima i nije ba jasno ta se njome tano misli. U nastavku izlaganja pozabavit emo se problematikom globalizacije i pokuati koliko toliko iskristalisati ovaj pojam koji je naroito popularan u dananjem savremenom ivotu.

1.GLOBALIZACIJA I ISTORIJA

Globalizacija je do sada uglavnom predstavljena kao jedan po svemu nov fenomen i jedinstven proces u istoriji ovjeanstva. Odnos ovog procesa sa istorijom nije do kraja definisan i upravo je globalizacija veoma esto doivljena kao poetak jedne nove i drugaije faze u istoriji ovjeanstva. Trite bez granica, dominacija velikih korporacija, nadnacionalne zajednice drava i popularna kultura koja se iri vie nego ikada unifikovanim postindustrijskim svijetom, po logici stvari trebalo bi da iskljuuju ozbiljniju vezu sa starim i takodje bi valjalo da oznae granicu posle koje bi dosadanji tok istorije trebalo da korjenito bude izmjenjen i usmjeren u pravcu koji je u veoj mjeri predvidiv, vie nego ikada potinjen uticajima drutva i potrebama ovjeka. Globalizacija kakva je definisana i postala opte prihvaenom tokom 1990-ih moe imati samo nejasne pretjee, a nikako jasnu istorijsku dimenziju. U dananje vrijeme su tehnoloka revolucija i neslueni razvoj znanja dovele do toga da po prvi put tehniki napredak i razvoj trita modeliraju jednu zamisao koja ima itekakav ideoloki znaaj i uticaj. Globalizacija je utoliko znaajniji i zanimljiviji fenomen zato to se dogodila upravo u razdoblju koje mnogi nazivaju post ideolokim.

Slika 1.Globalizacija1 Ne postoji precizno niti opteprihvaeno razumijevanje pojma globalizacije. A.G. Hopkins kao najprihvatljiviju, i vjerovatno najneutralniju, definiciju navodi onu prema kojoj je globalizacija proces koji preuredjuje (transformie) privredne, politike, drutvene i kulturne odnose izmedju zemalja, regiona i itavih kontinenata, istovremeno ih irei, snaei i ubrzavajui.
1

Preuzeto sa: http://andrewjuderajanathan.wordpress.com/2009/05/03/when-and-how-did-globalisation-beginand-in-what-ways-has-it-changed/

Tako shvaen proces globalizacije svakako je imao presedana u istoriji, a ak se u cjelini moe definisati kao proces u kome su male i esto izolovane civilizacije kroz globalizaciju teile da se proire, proimale se i nastojale da postanu univerzalne. Kao takvu drevnu (arhajsku ili proto) globalizaciju autori razumijevaju sve one brojne pokuaje politikog i privrednog objedinjavanja poznatog svijeta tokom proteklih 5.000 godina. Iako su se civilizacije Asira, drevne Kine, starog Egipta ili Helenska razvijale odvojeno, a njihove veze ostale esto rijetke ili nedovoljno uticajne ipak postoji jedinstven model njihovog razvoja i gotovo istovjetan cilj kojem su teile. Tako su Asirci vjerovali da je njihova drava sredite svijeta zbog ega su dananju Evropu nazvali Ereb(Zemlja sutona), dok su staru Kinu njeni itelji znali kao Sredinje kraljevstvo. Nastojei da oivotvore ideologije Vaseljenskog carstva i univerzalne religije drevni dravotvorci i osnivai ili reformatori religija uspostavili su principe koji u sutini nisu naputani sve do XVIII vijeka. Tako je Aleksandar Veliki nastojao da dosegne do ivice svijeta, dok su rimski vojniki carevi svoju dravu doivljavali kao planetu Zemlju, zbog ega je imperator Aurelijan i smatrao da je pobijedivi u gradjanskom ratu obnovio svijet. Mnogi teoretiari globalizacije slau se da je drevna globalizacija bila nepotpuna i da se sutinski radilo prije svega o neuspjenim pretjeama moderne globalizacije. Usvajanje tehnologije izrade bronzanog, a zatim i gvozdenog oruja uslovio je smjene civilizacije u Mesopotamiji i Heladi, kada su Semiti sruili Asir a Dorani potisli Ahajce. Zamjena pluga ralom u zemljama vizantijskog kruga i izum konjskog ama do koga je u Evropi dolo tokom XII vijeka, predstavljali su dio privredne globalizacije koja je uglavnom imala politike konsekvence. Putevi ilibara, soli ili svile predstavljali su stalne tokove koji su prevazilazili drave i carstva i svijet sa izuzetkom amerikog i australijskog kopna inili jedinstvenom Ekumenom. Zaini kao nova potreba Zapadne Evrope oporavljene poslije Velike kuge, Stogodinjeg rata, Rekonkviste, te provale Osmanlija, sve od reda tjekovina zlosretnog XIV vijeka, podstakli su nov talas globalizacije kojoj su uslove obezbijedili izum astrolaba i konstruisanje karavela, a put utrli Dijaz, Degama i Kolumbo. Ipak, princip potinjavanja svijeta i njegovi motivi ostali su nepromijenjeni o emu svjedoe sporazumi izmedju panije i Portugala koji su za ishod trebali da imaju geometrijsku podjelu politikih sfera na zemljinoj lopti. Uprkos tehnikim izumima i geografskim otkriima princip globalizacije ostao je sve do XX vijeka sutinski isti, samo to je od Renesanse dravni razlog postepeno u drugi plan potisnuo vjerski. Jedinstvo svijeta ipak, u to najranije vrijeme svjetske politike pojedinih prekomorskih imperija vie je obezbjedjivala tehnika nadmonost vojski nego li ekonomski interesi stanovnika oblasti razdvojenim okeanima. Iz perspektive kasnog XIX vijeka britanska elita je propast svoje Prve imperije (XVIXVIII vijek) uoila u Amerikom ratu za nezavisnost , da bi pouena time Drugu imperiju uspostavila kao formalni savez u kom su odnose s kolonijama odredjivale prije svega anglo-saksonske zajednice koje bi se u njima naselile, dok se samo Ujedinjeno Kraljevstvo esto i ne uvijek samo formalno distanciralo od svojih kolonija. Sukob sila u Prvom i Drugom svjetskom ratu doveo je do trijumfa vanevropskih sila i bipolarne ravnotee u razdoblju poslije 1945. godine. Ipak, iako su ameriki teoretiari smatrali kako Svijet od 50-ih godina XX vijeka poiva na pet velikih politikih i privrednih sila, ovaj je tek u postkolonijalnom periodu proao kroz znaajnu promjenu koja se moe poistovjetiti sa pojavom moderne globalizacije. U politikom smislu post-kolonijalna globalizacija znaila je jedan opti talas regionalizacije koju je mogue najbolje sagledati ako se uzme u obzir masovno osnivanje 5

novih drava na afrikom kontinentu i bliskom istoku tokom 50-ih i 60-ih godina, ali i novi uspon nacionalizma koji je doveo do osnivanja dvadesetak novih drava na Evroazijskom kopnu tokom 1990-ih. Fenomen politikog usitnjavanja bio je medjutim uporedan sa stvaranjem nadnacionalnih privrednih i vojnih saveza koji su sa razliitim politikim pretenzijama, uspjehom i dugotrajnou, medju kojima je svakako danas najuspjenija Evropska unija. Takav razvoj, iako naizgled neoekivan u sutini je posljedica velikog naunog i privrednog razvoja koji je dranje velikih vojski i odravanje imperijalnih administracija uinio u izvjesnoj mjeri isuvinim, ali svakako prevelikim optereenjem. Takvom trendu doprinjele su i saobraajna i informatika revolucija koje su omoguile uspostavljanje demokratija sa gradjanstvom od vie stotina miliona pripadnika. Naposlijetku, stabilnost mu je pruila i uspostava svjetskog trita roba i kapitala.

Slika 2. Sfere globalizacije Moderna globalizacija ostavila je iza sebe znaajna pitanja i nedoumice. I dok je u privrednom, komunikacionom, i kulturnom pogledu pravac kojim se svjetska civilizacija kree manje vie izvjestan, politika i drutvena dimenzija ovog fenomena znatno je drugaija. Mnogi teoretiari postavljaju pitanje da li je politika globalizacija samo fenomen Evroamerikog svijeta. U skladu sa tom tvrdnjom pitanje politikog objedinjavanja svijeta koje bi trebalo logiki da slijedi njegovoj privrednoj unifikaciji ne mora biti iskljuivo odraz uspona zapadnoevropske civilizacije. I dok politike elite islamskog svijeta i danas najvii ideal po pravilu vide u jedinstvu pravovjernih, a Kina izlazi iz jednog od ciklinih perioda navodne izolovanosti, ekonomski i vojno najsnaniji dio svijeta SAD i Evropska unija tee da nametnu formu globalizacije, koja pored ekonomskih i kulturnih sa sobom nosi i politike crte zapadne civilizacije.

2. GLOBALIZACIJA PRIVREDE
Kako god da se zavri sadanji talas globalizacije on kako to obino biva u istoriji svakako nee da dobije svoj izraz samo u ve vidjenim istorijskim stereotipovima i poznatim rjeenjima ili ishodima. Tehnoloki napredak i informatika revolucija onemoguie svakako nastanak nekog modernog razdoblja mraka,koji bi mogao da nastane u trenutku u kom dodje do trajne krize Zapada. Ipak rizici koje donosi globalno zagrijevanje, mogua budua energetska kriza ili kloniranje kao rjeenje demografskih problema u otudjenom i birokratizovanom svijetu budunosti mogu ozbiljno da ugroze neke od tjekovina koje kao osnovne politike principe sa sobom nosi moderna globalizacija. Iako je poetkom XXI vijeka ak 2 milijarde stanovnika planete zemlje prieljkivalo ispravnu vodu za pie, injenica je da je 1997.god. po prvi put veina stanovnika planete ivjela u gradovima. Promjene koje su se dogodile XIX i XX vijeku su na neki nain zaokruene u vrijeme kada je u istorijskom smislu ve zapoeo XXI vijek. Ipak, neispravno bi bilo oekivati da je u politikom i istorijskom smislu mogua konana globalizacija. Budui nemogua u tehnolokom ili privrednom pogledu, ne bi trebalo oekivati da bi je u drugim sluajevima bilo mogue posmatrati kao konaan proces koji je mogue zavriti.

2.1. Pojava i oblici globalizacije

Globalizacija je proces privrednog, drutvenog, kulturnog i politikog djelovanja koji nadilazi granice nacionalnih drava, oituje se u prijenosu znanja i informacija, poveanom obimu svjetske razmjene dobara, kapitala, usluga i energije, u zatiti okolia itd. Ona je sve prisutnija pojava u savremenom svijetu koja posljednjih desetljea unosi brojne promjene u svjetskoj privredi. Najue je povezana s razvojem komunikacija koje omoguavaju povezivanje svijeta na razliite naine. Zahvaljujui povezivanju, donedavno nezamislivih razmjera, u svijetu je sve prisutniji trend stvaranja multinacionalnih kompanija. Njihov udjel u svjetskoj privredi biljei dinamian porast, a odraava se i na nacionalne granice pojedinih drava svijeta. Dok s jedne strane, procesima globalizacije svijet postaje "ovee dvorite" ili "globalno selo", istodobno je i sve izraenije jaanje regionalnih osjeaja. Globalizacija svjetske privrede ima za cilj stvaranje jedinstvenog privrednog sistema svjetskih razmjera koji bi funkcionirao prema trinim zakonitostima. U njemu bi organizacija proizvodnje roba i pruanja usluga prelazila granice nacionalnih drava. Iako ideja o izgradnji ovakvog sistema potjee iz daleke prolosti ostvariva je postala tek u nekoliko posljednjih desetljea. Geografska otkria u XV vijeku, potom razvoj merkantilizma u XVII i XVIII vijeku znatno su pojaali svjetsku trgovinu i meunarodnu razmjenu. S tim ciljem najrazvijenije evropske zemlje osnivale su trgovaka udruenja koja su irom svijeta imala svoje podrunice. Globalizacija svjetske privrede usko je povezana s drutvenim i ekonomskim razvojem, a arita meunarodne saradnje uvijek su bile najrazvijenije zemlje, tj. drave i preduzea koja imaju znanje, robu, kapital i informacije. 7

Slabije privredno razvijene zemlje, dakle one u kojima se veoma stanovnitva bavi primarnim djelatnostima, najmanje su okrenute meunarodnoj saradnji, budui da skromnu proizvodnju stanovnitvo uglavnom koristi za zadovoljavanje vlastitih potreba (ne razmjenjuju ak ni svoje tradicionalne proizvode). Uprkos tome, dio nerazvijenih zemalja se ukljuuje u svjetske privredne tokove, iako to za njih esto ima negativne posljedice. Budui da se orijentiu na uzgoj jedne ili manjeg broja izvoznih kultura, istodobno zapostavljaju proizvodnju hrane za vlastito stanovnitvo koje trpi glad. Razvijene industrijske zemlje na svjetskom tritu javljaju se kao izvoznice prehrambenih proizvoda, pa ak i nekih sirovina, ime smanjuju trgovaku konkurentnost nerazvijenih i utjeu na jo veu polarizaciju svijeta. Veu potrebu za razmjenom dobara imaju industrijalizovane drave svijeta jer su im nune sirovine. Budui da imaju masovnu industrijsku proizvodnju svoje proizvode nastoje ponuditi tritu irom svijeta. Koliku e dobit ostvariti pojedine zemlje ovisi o tome trguju li industrijskim proizvodima na niskom stupnju obrade (npr. razliitim metalima) ili finalnim proizvodima (npr. automobilima). Kao to je u prolosti ljudsko drutvo prelo iz agrarne u industrijsku civilizaciju, danas moemo govoriti o prijelazu iz industrijske u poslijeindustrijsku civilizaciju koja je praena razvojem informatike i primjenom atomske energije.

Slika 3. Globalizacija privrede2 Uvoenjem savremenih tehnologija u proizvodnju oslobaa se dio radne snage koja se iz sekundarnog usmjerava u tercijarni i kvartarni (usluni) sektor. Na taj nain jaa proces tercijarizacije, u posljednjih 20 godina posebno prisutan u najrazvijenijim zemljama kao to su SAD, Njemaka i Japan gdje je oko 70% zaposlenih u tercijarnim i kvartarnim djelatnostima. Postindustrijsko doba karakterie izravna povezanost znanosti i proizvodnje to rezultira novim tehnologijama, novim materijalima, novim izvorima
2

Opirnije vidjeti na : http://www.posao.hr/karijera/globalizacija

energije, te pojavom tzv. "istih" industrija koje proizvode bez otpadaka i tehnolokih parkova kao simbola novih industrijskih prostora. Promjene u organizaciji industrije oituju se kroz proces disperzije proizvodnih pogona u pristoru (policentrini raspored) kao i stvaranju manjih i samostalnih jedinica u pogledu odluivanja i djelovanja. Proces prestrukturiranja industrije i prelazak u postindustrijsko doba ima i nekih negativnih obiljeja kao to su: 1.Jo vee raslojavanje svijeta na privredno razvijene i nerazvijene zemlje, 2. Neravnomjeran razmjetaj i struktura svjetskog stanovnitva, 3. Rastua nezaposlenost, 4. Protekcionizam meu razvijenim zemljama, 5. Prezaduenost nerazvijenih zemalja, 6. Naruavanje ekoloke ravnotee na Zemlji itd. Za globalizaciju svjetske privrede, nacionalne drave svojim katkad zatvorenim granicama mogu biti velika zapreka. Granice koje su nastale u doba industrijske revolucije kako bi se strogom kontrolom zatitila domaa proizvodnja, nakon jaanja domaih firmi postale su konica daljeg razvoja. Predvia se da e se znaenje nacionalnih drava u oblikovanju svjetske privrede s globalizacijom gubiti vanost te da e istodobno slabiti i znaaj dravnih granica, to ne znai da e nacionalne drave nestati. Njihovo politiko odluivanje vano je u stvaranju meunarodnih finansijskih i trgovakih ustanova, a uz to imaju vanu ulogu u razvoju infrastrukture za potrebe nacionalnih privreda (ceste, eljeznice, aerodromi, luke itd.). Dinamika globalizacije predstavlja poseban problem jer nerazvijene zemlje, otvaranjem vlastitog trita, postaju plijen razvijenih budui da se njihova tehnoloki zaostala proizvodnja ne moe nositi s proizvodnjom razvijenih zemalja, uslijed ega jaaju pokreti protiv globalizacije.

2.2 Antiglobalizacija

Antiglobalizacija je naziv koji se esto koristi za razliite pokrete, ideologije, odnosno dravne politike koji se na ovaj ili onaj nain suprotstavljaju globalizaciji. Naziv su skovali mediji nakon velikih demostracija u Seatleu 1999, gdje se okupilo izuzetno aroliko drutvo prosvjednika: anarhista, sindikalista, komunista, kranskih organizacija, pacifista itd. Nije bilo povoljnog termina da ih se sve obuhvati. Oni su pak sami za sebe skovali termin alterglobalisti, tj. zastupnici "alternative globalizaciji" ili "alternativne globalizacije". Parola, pod kojom djeluju od poetka prvog desetljea, je Drugaiji svijet je mogu.

Antiglobalizacija, odnosno antiglobalizacijski pokret se, ispoetka prilino stidljivo, javio kao reakcija na globalizaciju koju su SAD i njemu bliske zapadne drave nakon hladnog rata agresivno promovirale kao rjeenje svih svjetskih problema. Glavni argumenti antiglobalista se sastoje u tome da e neograniena globalizacija dovesti do cementiranja nejednakosti u svijetu, siromane drave Treeg svijeta uiniti u potpunosti ovisnim o bogatim industrijskim dravama te zaustaviti njihov razvoj te ojaati multinacionalne korporacije kojima je profit vaniji od javnog interesa. U posljednje vrijeme se kao antiglobalistiki argument sve ee spominje intenziviranje etnikih, vjerskih i rasnih sukoba kao posljedica pojaanog protoka ljudi meu dravama. Antiglobalistiki pokret je prilino na zamahu dobio nakon izbora Georgea W. Busha za predsjednika SAD, odnosno napada 11. rujna i zapoinjanja rata protiv terorizma koji mnogi antiglobalisti vide kao pokuaj da se ciljevi globalizacije provedu oruanim putem. Antiglobalisti esto odbacuju naziv antiglobalizacija, preferirajui nazive koji sugeriraju globalizaciju na pravinijim osnovama. Oko 2002. za sebe same skovali su termin alterglobalisti. To podrazumijeva da opdgovor na globalizaciju nije povratak na izolacionizam, nego drugaija globalizacija, na temeljima pravde i solidarnosti, a ne apsolutizacije otvorenog trita i vlasti multinacionalnih kompanija i nekoliko drava. Alterglobalisti se od 2001. sastaju jednom godinje na Svjetskom socijalnom forumu.

2.3.

Karakteristike procesa globalizacije

Globalizaciju karakterie sve vea meuzavisnost nacionalnih ekonomija sa svjetskom privredom. Zemlje u svijetu su povezane u multidimenzionalnu mreu ekonomskih, socijalnih, i politikih veza. U mjeri u kojoj te veze postaju znaajnije i kompleksnije pojedine nacionalne ekonomije osjeaju sve vie pozitivne i negativne efekte optih kretanja u svjetskoj privredi. Sve drave su u poziciji da trae neki balans ekonomske samostalnosti i stepena ukljuenosti u meunarodnu ekonomiju. Ocjenjuje se da izloenost meunarodnoj konkurenciji ima za posljedicu poveanje produktivnosti rada u nacionalnoj ekonomiji. Kada se to desi u jednoj ili par grana koje su u veoj mjeri izloene procesima globalizacije to nosi sa sobom i odredjene opasnosti. Ta opasnost je stvaranje optih standarda produktivnosti kojih se u odreenom vremenskom periodu moraju pridravati i ostale grane u nacionalnoj ekonomiji. Zato je pogreno rei unaprijed da se globalizacija ne odnosi ne granu ili grane u kojima nae preduzee obavlja svoju poslovnu aktivnost. Omae u lanku "Stavljanje globalne logike na prvo mjesto" kae da je u savremenoj ekonomiji bez granica funkcionisanje "nevidljive ruke" Adama Smita dostiglo snagu o kakvoj on nije ni razmiljao. Nema sumnje da je trite glavni pokreta procesa globalizacije. Porast dohotka po glavi stanovnika u brojnim zemljama poveava uee potroaa sa diskrecionim dohotkom koji su nosioci tranje. Sistemom ugledanja dolazi do konvergencije stila ivota i ukusa potroaa u savremenom 10

svijetu. Sve je vei broj globalnih proizvoda koji se prodaju irom svijeta sa veoma malo ili nimalo modifikacija ukusima i zahtjevima potroaa u svakoj zemlji ponaosob. Turizam i putovanja kao i sistem informisanja i komuniciranja doprinose stvaranju globalnog potroaa odnosno ujednaavanja ukusa i zahtjeva. Sve je vei broj proizvoda koji imaju svjetsku marku i koji se distribuiraju preko globalnih kanala distribucije uz podrku svjetske promocije. Globalizacija proizvoda i grane utie na snienje trokova istraivanja i razvoja, inenjeringa, dizajna, proizvodnih trokova od investicija do proizvodnje i marketinga, posebno distribucije i promocije. Pritisak da se stvaraju globalni proizvodi se poveava sa poveanjem zahtjeva za kapitalim investicijama potrebnim za uvodjenje novih proizvoda u proizvodni program. Globalna ekonomija dobija na znaaju kada trita pojedinih zemalja nisu dovoljno velika da omogue stvaranje preduzea optimalnih veliina. Veliina preduzea omoguava da se obezbijedi trino uee na veem broju nacionalnih trita kombinujui vei stepen standardizacije proizvoda sa koncentracijom odredjenih aktivnosti u lancu vrijednosti. Podsticaji za globalizaciju preduzea ne dolaze samo od ekonomije veliine ve i od ekonomije irine odnosno od irenja aktivnosti - ide se na vie linija proizvoda i vie poslova. Visoki trokovi razvoja proizvoda relativno prema veliini nacionalnog trita su stimulans za globalizaciju preduzea i grane. U brojnim sluajevima je bolje ii samo na par globalnih proizvoda nego na mnotvo proizvoda namjenjenih uskom nacionalnom tritu. Tehnologija je jedan od glavnih podsticaja globalizacije. Nije teko uoiti da se svijet kree ka konkurenciji u globalnim tehnologijama. Tehnologija je "proizvod" koji po stvaranju dosta brzo postaje pribavljiv svuda. Nema ozbiljnih barijera za korienje novih tehnologija u dobrom broju zemalja. Poveanje meunarodne trgovine, inostranih direktnih investicija (IDI) i smanjenje barijera za kretanje roba i usluga kao i faktora proizvodnje preko nacionalnih granica otvara prostor za globalnu konkurenciju. Produktivnost i stopa rasta produktivnosti su efektivno mjerilo konkurentnosti. Zato sve vlade pojedinih drava treba da stimuliraju one grane i preduzea koja mogu da ostvare visoku produktivnost i steknu konkurentnu prednost na globalnom tritu. U zatvorenim lokalnim granama nema opasnosti od novih konkurenata. U granama koje su zahvaene procesom globalizacije ili su globalne uvijek postoji mogunost pojave novog konkurenta. Od znaaja za postojea preduzea u grani je da paljivo prouavaju ne samo uslove konkurencije ve i tekou ili lakou ulaska u granu i izlaska preduzea iz grane.

2.4. Potrebe i zahtjevi potroaa kao glavni indikator globalizacije

11

Konvergencija potreba i zahteva potroaa je glavni indikator globalizacije. Globalni potroai su grupa potroaa sa homogenim potrebama i koristima koje se trae u atributima proizvoda u nizu zemalja ili trita. Nema uspjene strategije bez identifikovanja globalnih trinih segmenata. Globalni segmenti su relativno homogene grupe potroaa sa slinim potrebama, interesovanjima i preferencijama prisutnim u vie zemalja, iako nisu glavni segmenti na mnogo trita. To pretpostavlja pribavljanje informacija na osnovu kojih se snaga tih segmenata moe ustanoviti i procijeniti sposobnost preduzea da na njima relativno uspjeno konkurie. Osnovno obiljeje globalnih segmenata je da potroai koji ih sainjavaju trae povoljnu kupovinu proizvoda i usluga u svjetskim razmjerama, odnosno najbolji proizvod po prihvatljivoj cijeni izmeu velikog broja ponuda. Rano otkrivanje i prisutnost na globalnim trinim segmentima je pretpostavka za stvaranje konkurentne prednosti u globalnoj privredi. Nije mogue u kratkom roku pokriti sve globalne trine segmente adekvatno.

Slika 4. Globalizacija-karikatura

2.5.

etiri faze u regionalnoj ekonomskoj integraciji

Integracije pojedinih zemalja su znaajan podsticaj procesu globalizacije. Pravi se razlika izmedju etiri faze u regionalnoj ekonomskoj integraciji. Prva faza je stvaranje zona slobodne trgovine ime se eliminiu carine i kvote kao i dozvole medju zemljama lanicama. Druga via faza je stvaranje carinske unije ime se ne samo eliminiu carine i kvote ve se stvara zajedniki sistem carina i kvota. Trea faza je zajedniko trite sto znai eliminisanje restrikcija na kretanje proizvoda i faktora proizvodnje izmeu zemalja lanica. 12

etvrta, za sada najvia faza integracije je stvaranje ekonomske unije koja znai harmonizaciju i unifikaciju ekonomskih politika i strategija. To je za sada uinila samo evropska ekonomska unija.

3. DIMENZIJE GLOBALIZACIJE
Pri pravljenju razlike izmeu pet dimenzija globalizacije (kao to je prikazano na dijagramu) vano je napomenuti da se te dimenzije ne mogu sasvim striktno odvojiti jedna od druge. Tako se, na primjer, globalni problem zatite okoline ne moe posmatrati odvojeno od dimenzije "ekonomija" niti odvojeno od dimenzije "politika". Ova povezanost ne samo izmeu aktera, ve i izmeu oblasti predstavlja jednu od posebnosti globalizacije.

Dijagram 1. Dimenzije globalizacije3 Razliite dimenzije prave presjeke razliitih veliina sa "globalizacijom". Veoma je bitno da se utvrdi ta sve spada u globalizaciju i da ekonomski procesi nisu jedini iako ekonomska globalizacija predstavlja uzrok u globalizaciju ili da ba sve nije u tolikoj mjeri odreeno globalizacijom.

Ekonomska dimenzija:

Dijagram preuzet sa : http://www.dadalos.org/globalisierung_hr/

13

Primjere za razliite dimenzije globalizacije moemo bez potekoa pronai u svakodnevnoj tampi, s tim da ekonomska dimenzija uglavnom stoji u prvom planu (ogroman porast trgovine, direktno investiranje, globalizacija finansijskog trita, trensnacionalna, integrisana proizvodnja, transnacionalna preduzea, konkurencija za sjedite preduzea u dravama i regijama, kraj nacionalnih ekonomija). asto se naglaava da se ovi procesi pogreno oznaavaju kao globalizacija, jer se u biti radi o ekonomskoj povezanosti Sjeverne amerike, Evrope i jugoistone Azije, odnosno Japana - dakle, sve je ogranieno na tzv. trijade. S tim u vezi se u diskusiju o globalizaciji uvodi i pojam tzv. "trijadizacije". Dimenzija okolia: Globalni problemi kao to su zagrijavanje zemljine atmosfere, ozonske rupe, unitavanje tropskih uma najslikovitije predstavljaju globalizaciju, jer se ovdje bez sumnje radi o globalnim problemima, koji se moraju rjeavati globalno. Uprkos tome, ak i u oblasti zatite okolia postoje regionalni i lokalni problemi - zagadjenje rijeka. Drutvena dimenzija: Svijet postaje "globalno selo", nova vrsta komunikacije (Chat, email) omoguavaju stvaranje "drutva" na velikim udaljenostima. Ovakva druenja stoje rame uz rame sa tradicionalnim druenjem unutar porodice ili sa susjedima, ali ona ne predstavljaju zamjenu za ovu tradicionalnu vrstu druenja. Kulturna dimenzija: Produkcije iz Holivuda se mogu vidjeti irom svijeta, prisutna je "amarikanizacija" kulture, ali zbog toga ne nestaju lokalne i regionalne kulture. Upravo suprotno: osvjeivanje ovih lokalnih i regionalnih kultura i njihovo prezentiranje ubraja se u pratee pojeve globalizacije. Politika dimenzija: Politika se mora boriti sa velikim problemima. Globalizacija i natjecanje za pridobijanje sjedita vodeih firmi ograniavaju prostor za djelovanje nacionalnih politika, jer se mnogi problemi sada mogu rjeavati samo na internacionalnom nivou, tj. globalno. Moraju se pronai nove politike forme i arene. Evropske integracije se obiljeavaju kao jedan od najuspjenijih odgovora na izazove koje sa sobom donosi globalizacija. Politika koja je i dalje organizovana teritorijalno u okviru nacionalnih drava povlai se pred porastom internacionalno, tj. globalno organizirane ekonomije. Slom socijalistikih sistema i prelazak na kapitalizam se u velikoj mjeri desio upravo zbog toga. Ali globalizacija nije kriva za sve ono to joj se stavlja na teret. Veoma esto politiari ovaj pojam koriste kao krivca za sve ili kao oruje u svakoj situaciji.

14

3.1. Uzroci globalizacije

U zavisnosti od toga kakvo se razumijevanje globalizacije zastupa, pominju se razliiti uzroci nastanka globalizacije. Na sljedeoj slici su imenovani najee spominjani uzroci globalizacije, no to svakako nisu svi uzroci.

Dijagram 2. Neki od uzroka globalizacije4 Tehnoloki noviteti, a posebno napredak u oblasti razmjene informacijaima i u oblasti komunikacija, bez sumnje igrale i igraju jednu od najznaajnihih uloga u nastanku i razvoju globalizacije. Internet sa vie aspekata predstavlja oznaku globalizacije. Globaliziranje finansijskog trita, prebacivanje ogromnih suma novca sa jedne strane globusa na drugu koje se odvija u djeliima jedne sekunde, organizacija transnacionalne proizvodnje i jo mnogo toga bili bi nemogui bez ove tehnologije. Enormni porast trgovine kao bitan element ekonomske globalizacije ima za posljedicu rapidno smanjenje trokova transporta i ubrzanje transporta. Ovo posebno vai za usluni sektor: proizvodi kao to su software i baze podataka alju u rekordnom vremenu mjerenom sekundama se s jednog na drugi kraj svijeta. Kraj Hladnog rata se esto imenuje kao jedan od uzroka globalizacije. Tokom trajanja konflikta Istok-Zapad svijet je bio podijeljen, to je znailo manje saradnje izmedju drava, ali padom ove granice - padom tzv. eline zavjese 1989./90. kontakt i saradnja meu dravama su se intenzivirali. Bive drave "istonog bloka" otvorile su se i izale na svjetsko trite. Sve vie drava se odluuje za demokratiju i trinu ekonomiju, to onda predstavlja vodee principe njihovog daljeg razvoja. Jednu od veoma vanih uloga - prije svega za razvoj svijesti - odigrali su globalni problemi. To mogu posvjedoiti i tzv. "prodavnice jednistvenog svijeta" koje su nastale u visokorazvijanim industrijskim dravama. Globalni problemi zahtijevaju globalnu politiku i globalnu svijest.

Dijagram je koriten sa sljedeeg sajta : http://www.dadalos.org/globalisierung_hr/

15

Meunarodne organizacije poput Greenpeace ili Amnesty International, koje se bave problematikom kao to su zatita okolia i ljudska prava su tzv. Global Players. Obrisi jednog jedinstvenog svjetskog drutva ve su sasvim jasni. Kritiari globalizacije, kao to je mrea ATTAC, ukazuju na to da se vie ne radi o prisilnom procesu, ve da je globalizacija posljedica politike deregulisanja pod vodstvom SAD-a nakon Drugog svjetskog rata.

3.2.

Posljedice globalizacije

Globalizacija se tie svih nas. Jedan od ciljeva ovog rada je i pojanjavanje ovog aspekta i naglaavanje znaaja ove tematike. Pri tome glavnu ulogu igra trezvena procjena ansi i rizika, koja se distancira od kritika i pohvala. I posljedice globalizacije u pokuati predstaviti sljedeim dijagramom:

Dijagram 3. Neke od posljedica globalizacije Dijagram, svakako, ne obuhvata sve pojmove koji se dovode u vezu sa posljedicama globalizacije. Ovaj bi se odlomak mogao zapoeti izvodima iz aktuelnih novinskih lanaka ili tesktova koji se svakodnevno mogu nai na internetu. Iz teksta kojeg je osamdesetih godina objavio Daniel Bell esto je citirana reenica da su nacionalne drave premalene za velike i prevelike za male probleme. Globalni problemi kao to je efekat staklene bate ne mogu se rijeiti u okviru nacionalnih drava isto kao ni lokalni problemi poput kolstva. Posljedica toga je erozija nacionalne drave. Ne moe se rei da nacionalne drave nestaju ili da postaju suvine, kako sugeriu mnogi komentari, ve je u pitanju upravo erozija. Nivoi na kojima se rjeavaju problemi (unutar nacionalne drave - lokalni nivo, ili van nacionalne drave - medjunarodni nivo) doprinose ovoj eroziji. Nekadanje veoma vrste teritorijalne granice, granice dravne moi ili granice meu narodima koji ive u dvije razliite drave postaju propusne. Iza sintagme erozija nacionalne drave skriva se i veoma napredan projekat Evropske unije. U Evropskoj uniji su drave prenijele svoje nadlenosti na supranacionalne organizacije, pa su ak napravile i monetarnu uniju. 16

Ovi fenomeni nisu novi. Jo u sedamdesetim godinama se govorilo o "meusobnoj zavisnosti", ali su se procesi ubrzali i kavlitativno i kvantitativno dostigli novu dimenziju. Ovo je novina koju je sa sobom donijela globalizacija. Sve se to u jednakoj mjeri tie aspekata koji su pomenuti u dijagramu 3. Unitavanje okolia postojalo je kao i nepravedna raspodjela i prije globalizacije, ali je globalizacija zaotrila ove probleme. Ovo su injenice na koje ukazuje pokret kritiara globalizacije koji u posljednje vrijeme sve vie dobiva na znaaju. Sa druge strane globalizacija stvara i preduslove da se za globalne probleme na globalnom nivou pronadje odgovarajue rjeenje. Poveavanje konkurentne sposobnosti na globalnoj berzovnoj poziciji socijalnih usluga, a time i sniavanje doprinosa na plae procijenjuje se sa ekonomskog nivoa kao puka potreba, dok sindikati istovremeno upozoravaju da podstie proces stvaranja "drutvenog otpada". injenica je da radnici u Indiji zarauju manje nego u Evropi i da e to u nekoj doglednoj budunosti i ostati tako. Meutim to preduzeima daje dovoljno prostora da prijete preseljenjem svojih fabrika u zemlje "jeftine radne snage". Ipak, ni ova na prvi pogled sasvim jasnu osnovu podataka o jeftinoj radnoj snazi, veliku ulogu pri tome igraju i drugi faktori, kao to su prisutnost i blizina trita na koje e se plasirati robe ili nivo obrazovanja radnika i uposlenika. Globalizacija ne znai samo da se sve moe sugdje bez problema proizvoditi. Globalizacija se moe instrumentalizirati kao argument protiv prijetnji o preseljenju proizvodnje u zemlje "jeftine radne snage".

3.3.

Fenomen globalizacije (retrospektiva)

Globalizacija je proces intenzivne saradnje i povezanosti svijeta politiki, tehnoloki i ekonomski, otpoeo sa industrijskom revolucijom i formiranjem jedinstvenog svjetskog trita, a intenziviran krajem XX i poetkom XXI vijeka. Sama rije potie od engleske rijei The Globe, to znai zemljina kugla. Procesom globalizacije rukovode SAD, kao najjaa zemlja svijeta, poslije pada Varavskog pakta i ukidanja socijalizma u Istonoj, Centralnoj i Junoj Evropi. Globalizacija je mjeavina politike, ekonomije, kulture, demografije, tehnologije, ekologije i vojne sile. Ekonomska globalizacija svodi se na internacionalizaciju proizvodnje, irenje tehnologije, investicija i kapitala i liberalizaciju trgovine na ukupnoj zemljinoj kugli. Globalizacija poslovanja (biznisa) znai rasprostiranje poslovnih aktivnosti na ukupnu zemaljsku kuglu, tj. na sve zemlje svijeta od najveih do najmanjih. Tome posebno doprinosi liberalizacija trita na svjetskom nivou, borba nerazvijenih zemalja za privlaenje stranih direktnih investicija, te savremeni menadment i marketing.

17

Menadment transnacionalnog preduzea na svet gleda kao na jedinstveno trite u borbi za vei profit.Trka za profitom esto svijetu nanosi teke ekoloke katastrofe. Opte karakteristike: Globalizacija je unijela ogromne promjene u politici, bezbjednosti, geopolitici, proizvodnji, tehnologiji i finansijama. Velike sile diktiraju poloaj malih zemalja i smanjuju njihov nacionalni suverenitet, a medju sobom sve vie ispoljavaju rivalstvo. Ujednauju se civilizacijske vrijednosti i ukusi potroaa. Jaaju medjunarodni standardi (istoa, zdravlje, bezbjednost, ekologija, zdrava hrana i sl.). Sutinska joj je karakteristika tranzicija i liberalizacija proizvodnje, trita, tehnologije i kapitala u globalnoj svjetskoj privredi. U globalizaciji neki standardni proizvodi osvajaju cio svijet: McDonalds, CocaCola, Levis, mobilni telefoni, kompjuteri, softver Microsoft, kreditne kartice i sl. Jaaju usluge i postaju dio rastuih trendova internacionalnog poslovanja i znaaja u ukupnoj strukturi svake ekonomije. Globalizacija povezuje zemlje, kulture i narode, emu posebno doprinosi savremeni saobraaj, informatika i komunikacije (npr.sistem interneta i satelita). Unificiraju se propisi da bi se standardizirali uslovi i stvorio prostor za irenje proizvodnje, investicija i trgovine.

Prednosti : Mane: Produbljivanje raspona u razvoju. Svijetom jo uvijek vlada tzv. Trilaterala: SAD EU Japan. Upravljanje svijetom od strane ueg kruga zemalja i slabljenje meunarodnih institucija. Nametanje politike vojnom silom i pokuaj ruenja nacionalnih kultura i tradicije ( Avganistan, Irak, S.Koreja i sl.). Pokuaj ruenja mnogih drava ( ak i Rusije ) pod izgovorom demokratije Nama ne treba demokratija koja rui nau dravu (Solenjicin). esta upotreba sankcija u meunarodnoj trgovini, kao pokuaj razvijenih zemalja da trajno ouvaju svoj monopol (sluaj bojkota kompanija iz Rusije, Kine i nerazvijenih zemalja da kupuju kompanije u razvijenim zemljama, esto i nepravedno uvoenje sankcija u trgovini). Karakteriu je stalni ratovi, ekoloke i zdravstvene katastrofe i klimatske promene koje prijete opstanku civilizacije. Zbog ovih slabosti postoji jak pokret antiglobalizma u svijetu. Ubrzan razvoj svijeta, ije su granice beskonane. Poveanje saradnje u svim oblicima oplemenjuje svijet. Koegzistencija raznih zemalja i kultura na jedinstvenom svjetskom tritu. Ne treba se plaiti globalizacije, nego je razvijati i samo je initi pravednijom. Mora se uspostaviti multipolarni svijet, sa odluivanjem svih zemalja, umjesto jedne. Tada e tek prednosti globalizacije doi do izraaja.

18

ZAKLJUAK

Kao zakljuak, kakav stav treba zauzeti prema globalizaciji, posljedicama i problemima koje ona donosi, bitno je istai sljedee injenice: Prvo, ne treba je suvie generalno napadati, jer je globalizacija realnost svjetske privrede, proces koji je nemogue zaustaviti. Kritikujmo u njoj ono, to je nedostojno potenog odnosa prema ovjeku i izbacimo iz nje probleme koji se tiu povlastica u poslovanju koje imaju i zloupotrebljavaju multinacionalne kompanije, probleme korupcije i podmiivanja, ugroavanja nacionalnog identiteta i suvereniteta, potovanja nacionalnog zakonodavstva, itd. Drugo, globalizacija se mora vriti u skladu sa nacionalnom regulativnom politikom i u kontekstu nacionalnog zakonodavstva, kao i u skladu sa dobrovoljno usvojenim standardima, ukoliko oni postoje. Takoe, neophodno je usaglasiti nacionalno zakonodavstvo sa svjetskim zakonima, kako bi ista pravila poslovanja postojala za sve uesnike na tritu, odnosno neophodno je primjeniti normativno-politiku strategiju. Tree, zbog globalnog irenja poslovanja na trita nerazvijenih zemalja, javlja se problem iskoriavanja jeftine radne snage i nepotivanja prava zaposlenih. Sutina je da se kompanijama nametnu obavezna zakonska naela i kodeksi ponaanja na tritima domicilnih zemalja, da razviju poslovnu kulturu koja e cijeniti zaposlene, vratiti uticaj sindikata i uspostaviti jednak tretman za svakog radnika, a sve sa ciljem da se kroz poten odnos prema zaposlenima stvori zdrava poslovna klima u kojoj ni rezultat na tritu nee izostati to nalae primjenu strategije konkurencije. etvrto, globalizaciju treba shvatiti kao potpuno vjetaku tvorevinu, neophodno je razumjeti da ona moe i treba da se promjeni i preusmjeri ka pravom cilju. Jedan od naina da se to postigne jeste primjena drutveno-etikih strategija, odnosno normativno-politike i strategije konkurencije. Kompanije sve ee treba da u glavne tokove svog poslovanja ugrauju drutvenu odgovornost. Umjesto da jednostavno bude dodatak postojeem programu, drutvena odgovornost e za mnoge uesnike u trinim zbivanjima postati znaajna upravljaka funkcija budunosti i kljuni faktor opstanka na tritu.

19

LITERATURA

U izradi ovog seminarskog rada koritena je sljedea literatura (kako iz knjiga tako i iz sadraja skinutih sa navedenih sajtova) : Proces globalizacije svetske privrede , Momilo Milisavljevi, Ekonomski fakultet, Beograd. Globalizacija-proces ili projekt, Vladimir Vuleti, NSPM, Beograd, 2003. Medjunarodna ekonomija(skripta) : Medjunarodna podela rada,svetsko trite i globalizacija svetske privrede, Dr. Ana Sekulovi,docent Globalizacija: pojam, nastanak i trendovi razvoja, Jelena Lonar, PMF Zagreb Medjunarodna ekonomija, Mate i Ante Babi, Mate d.o.o., Zagreb, 2000. www.wikipedia.org www.sadrvan.com www.bos.rs www.rsp.hr www.dadalos.org www.preduzetnik.com

20