NN EL KTABI

NN EL KTABI

DAYANIMA SENDKASI i Eitim Dizisi-1 2009

Bu kitapk HD zmir ubesi Sosyal ve Ekonomik Haklar alma Grubu (SEHAG) tarafndan ha zrlanmtr.

NN EL KTABI

indekiler
KNC BASKIYA NSZ .............................................................................................. SUNU ve GR .............................................................................................................. 7 1.BLM: TANIMLAR ............................................................................................ 17 Yasas nedir ve kimlere uygulanr? ...................................................................... 17 i, veren, veren Vekili .......................................................................................... 18 szlemesi nedir? ....................................................................................................... 19 szlemesinin yazl olmas art mdr? ............................................................... 22 szlemesinde nelere dikkat edilmelidir? ........................................................... 22 verenin yazl belge verme ykmll var mdr? ......................................... 23 Alt-iveren (Taeron, Mteahhit) ............................................................................... 23 yeri ................................................................................................................................... 27 2.BLM: SZLEMES TRLER ............................................................. 29 Belirsiz Sreli Szlemesi......................................................................................... 29 Belirli Sreli Szlemesi .......................................................................................... 31 Ksmi Sreli Szlemesi............................................................................................ 34 ar zerine alma ................................................................................................... 35 Geici likisi .............................................................................................................. 36 Takm Szlemesi ............................................................................................................ 37 Deneme Sresi .................................................................................................................. 37 3.BLM: ALIMA ............................................................................................... 39 CRET ............................................................................................................................... 39 cret nedir? ...................................................................................................................... 39 veren iinin cretini ne zaman ve nasl demek zorundadr? ....................... 39 creti zamannda denmeyen iinin haklar nelerdir? ....................................... 40 cret pusulas (bordro) nedir? ................................................................................... 41 Asgari cret nedir? ......................................................................................................... 42 iye asgari cretin altnda cret denebilir mi? ................................................. 42 inin, asgari cretin altnda cretle altrlmas halinde haklar nelerdir? ...... 43 Yarm cret nedir? Ne zaman ve nasl denir? ....................................................... 44 Avans nedir? .................................................................................................................... 44 Para-bana cret nedir? ............................................................................................. 44 Yzde usul cret nedir? ............................................................................................. 45 cret kesme cezas nedir? ............................................................................................. 45 veren iinin cretinden ileride verebilecei zararlara karlk kesinti yapabilir mi? .................................................................................................................... 46

NN EL KTABI

i hangi durumlarda cretini cret garanti fonundan alr? .............................. 46 GN ve ALIMA SRES ............................................................................... 46 Haftalk normal alma sresi ne kadardr? ............................................................ 46 Gnlk alma sresi en ok ne kadardr? ............................................................. 47 Haftalk alma sresi azaltlabilir mi? ................................................................... 48 i almad halde alma sresinden saylan durumlar nelerdir? ............ 48 Ara dinlenmesi nedir? ................................................................................................... 49 Hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri nedir? ................................................... 49 FAZLA ALIMA ve CRETLENDRLMES .................................................. 50 Fazla alma nedir? ....................................................................................................... 50 Fazla alma yapmak (mesaiye kalmak) zorunlu mudur? .................................... 52 Fazla alma creti nasl hesaplanr? ....................................................................... 53 Fazla srelerle alma nedir? ...................................................................................... 54 Fazla srelerle alma creti nasl hesaplanr? ..................................................... 55 Fazla alma karlnda serbest zaman nedir? .................................................... 55 Denkletirme esasna gre alma nedir? ............................................................... 56 i denkletirme esasna gre almak zorunda mdr? ..................................... 57 Telfi almas nedir ve hangi durumlarda telfi almas yaptrlabilir? .... 58 Telfi almas nasl ve hangi sre iinde uygulanr? ........................................ 59 Zorunlu nedenlerle fazla alma nedir? ................................................................... 59 Olaanst hallerde fazla alma nedir? ................................................................. 60 YILLIK CRETL ZN ............................................................................................... 60 Yllk cretli izin nedir? .............................................................................................. 60 Yllk izin creti nedir? ................................................................................................ 62 szlemesinin sona ermesi durumunda yllk izin creti nasl hesaplanr? .. 63 TATLLER ........................................................................................................................ 64 Ulusal, resmi, dini bayramlar ve genel tatil gnlerinde iinin creti nasl denir? .................................................................... 64 Hafta tatili nedir? ............................................................................................................ 65 DER KONULAR ....................................................................................................... 66 zrl, eski hkml ve terr maduru altrma zorunluluu nedir? ......... 66 yerinden maluliyet sebebiyle ayrlan iilerin bavurular halinde tekrar ie alnma zorunluluu var mdr? ........................... 66 szlemesi muvazzaf askerlik grevi nedeniyle kendiliinden sona erer mi? .. 67 4.BLM: SALII ve GVENL .............................................. 68 AIR ve TEHLKEL LER ..................................................................................... 68 GECE ALIMASI ve VARDYALI ALIMA ................................................. 69 OCUK ve GEN LER ....................................................................................... 70

NN EL KTABI

KADIN LER ............................................................................................................ 72 Gebelik halinde verilmesi gereken izinler ve st izni sreleri ne kadardr? ..... 73 SALII - GVENL KURULU ve YER HEKM ............................ 74 sal ve gvenlii kurulu nedir? ....................................................................... 74 yeri hekimi hangi iyerlerinde bulunur, grevleri nelerdir? .......................... 75 NN GRMEKTEN KAINMA HAKKI ................................................. 75 i nedeniyle sal ve gvenlii tehlikeye den iinin haklar nelerdir? .. 75 KAZALARI ................................................................................................................. 76 MESLEK HASTALIKLARI ....................................................................................... 78 5.BLM: SZLEMESNN SONA ERMES (FESH) ........................ 80 szlemesinin feshi nedir? ....................................................................................... 80 DERHAL FESH (HAKLI NEDENLE FESH) .................................................... 82 A) iye derhal fesih hakk veren nedenler nelerdir? .......................................... 82 1- iye derhal fesih hakk veren salk sebepleri nelerdir? ............................ 82 2- iye derhal fesih hakk veren ahlk ve iyiniyet kurallarna uymayan haller nelerdir? ........................................................ 83 3- iye derhal fesih hakk veren zorlayc sebepler nelerdir? ......................... 86 i derhal fesih hakkn kullanrken nelere dikkat etmelidir? .......................... 86 B) verene derhal fesih hakk veren nedenler nelerdir? ...................................... 88 1- verene derhal fesih hakk veren salk sebepleri nelerdir? ........................ 89 2- verene derhal fesih hakk veren ahlk ve iyiniyet kurallarna uymayan haller nelerdir? ........................................................ 90 3- verene derhal fesih hakk veren zorlayc sebepler nelerdir? ..................... 96 4- inin gzaltna alnmas veya tutuklanmas durumlarnda iverenin derhal fesih hakk nedir? ................................................. 96 verenin derhal fesih yoluna bavurmas durumunda ii nelere dikkat etmelidir? .................................................................. 97 C) szlemesi derhal fesihle sona eren iinin alacaklar nelerdir? ............. 98 SREL (BLDRML) FESH ve HBAR TAZMNATI ................................ 100 Sreli fesih nedir? ........................................................................................................ 100 Bildirim (ihbar) sreleri ne kadardr? ..................................................................... 100 hbar tazminat nedir? ................................................................................................. 101 hbar tazminat nasl hesaplanr? ............................................................................. 102 Sreli fesihte fesih bildirimi ne ekilde yaplr? ................................................. 105

NN EL KTABI

Belirsiz sreli i szlemesi sreli (bildirimli) fesihle sona eren iinin alacaklar nelerdir? ....................................................... 106 Yeni i arama izni nedir? ........................................................................................... 107 GVENCES ve E ADE .................................................................................. 108 gvencesi nedir? ...................................................................................................... 108 Fesih iin geerli nedenler nelerdir? ...................................................................... 110 gvencesi kapsamnda olan ii, hangi durumlarda ie iadesini isteyebilir? ........................................................... 112 i, ie iadesini nasl ve hangi sre iinde istemelidir? .................................. 113 i, ie iade davasn kazanrsa .......................................................................... 115 i, ie iade davasn kaybederse ...................................................................... 116 KTNYET TAZMNATI ...................................................................................... 117 ALIMA ARTLARINDA ESASLI DEKLK ....................................... 118 YERNN DEVR ..................................................................................................... 122 TOPLU IKARMA ........................................................................................... 126 Toplu ii karma nedir? .......................................................................................... 126 Toplu olarak iten karlan iilerin haklar nelerdir? .................................... 127 SZLK SGORTASI ................................................................................................ 128 sizlik sigortas nedir? ............................................................................................. 128 Kimler isizlik sigortasndan yararlanabilir? ..................................................... 128 sizlik sigortasndan yararlanmak iin nereye ve nasl bavurmak gerekir? .... 129 sizlik denei ne kadardr ve hangi srelerle denir? ................................... 130 sizlik denei hangi durumlarda kesilir? .......................................................... 130 sizlik denei bir kerelik bir hak mdr? ........................................................... 131 KISA ALIMA DENE .................................................................................... 132 CRETSZ ZN ............................................................................................................ 133 KIDEM TAZMNATI .................................................................................................. 136 Kdem tazminat nedir? ............................................................................................... 136 ten kendisi ayrlan ii kdem tazminat isteyebilir mi? ................................ 138 Belirli sreli i szlemesi ile alan iilerin kdem tazminat hakk var mdr? ............................................................................. 138 Mevsimlik ilerde alan iilerin kdem tazminat hakk var mdr? .......... 139 Kdem tazminat nasl hesaplanr? .......................................................................... 139 ET DAVRANMA LKES (AYRIMCILIK TAZMNATI) ........................... 142 SENDKAL GVENCE ve SENDKAL TAZMNAT ..................................... 143 BRANAME .................................................................................................................. 145

NN EL KTABI

SUNU ve GR
HD zmir ubesi Sosyal ve Ekonomik Haklar alma Grubu (SEHAG) yaklak bir yl nce almalarna balad. Kuruluunu, ii snfnn birlik ve mcadele gn olan 1 Mays'ta yaymlad bir bildiri ile duyurdu. almalarmz, yola karken belirlediimiz ilke dorultusunda 2005 yl boyunca srd. i snfnn burjuvaziye kar salt hayatta kalabilmek iin dahi aralksz srdrmek zorunda olduu mcadelede onun yannda saf tutmak, yani cretli-em ek ile sermaye arasndaki uzlama z snf kavgasnda tavrmz cretli-em ekten yana koymak tem e l ilke mi zdi. Bu dorultuda, bize ulaan iiler ve ii gruplarn yasal haklar konusunda bilgilendirdik, eitim almalar dzenledik. Yasal yollara bavurmalar gereken durumlarda, ikyet mercileri olan Blge alma Mdrl ve Sosyal Sigortalar Kurumuna ulamalarn kolaylatrmaya altk. Hukuksal zm aralarnn gnmzde iiler iin giderek eriilmez olmaya balamasndan yola karak, mahkemelere yapacaklar bavurularda cretsiz olarak bir hukukunun yardmndan yararlanmalarn salamak zere adli yardm hizmeti konusunda bilgilendirdik ve zmir Barosu'nun Adli Yardm Servisine ynlendirdik. i snfnn dnyann her yerinde asrlardr srmekte olan mcadelesinden karlacak en temel derslerden biri, yaamlarnn her anna yaylan kavgalarnda iilerin geici de olsa baarlar kazanmalarnn yegne yolunun birlikte hareket etmel erinde n getiidir. te bu dersin gerei olarak biz de, bavurucumuz olan iiler ve ii gruplarn ikollarnda faaliyet gsteren sendikalar konusunda bilgilendirdik; z-rgtleri olan bu sendikalara ynlendirdik. Snfsal birlik bilinciyle, bu birliin salanmas urunda mcadele veren snf rgtlerine (sendikalar, kooperatifler, dernekler ve ii birliklerine) ve nc iilere, yrttkleri rgtlenme almalarnda elimizden geldiince destek olmaya altk.

NN EL KTABI

Elinizdeki kitap, yukarda zetlemeye altmz faaliyetin son halkasdr. stedik ki, Yasasnda dzenlenmi olan haklar, yasann hukuki dilinden daha ak bir dille ve derli toplu bir biimde, iilerin her an elleri altnda olsun. Olsun ki, bunlar bilsinler ve talep edebilsinler; alabilmenin yollarn arasnlar ve alsnlar. Bu kitap HD zmir ubesi Sosyal ve Ekonomik Haklar alma Grubu (SEHAG) katlmclarnn kolektif bir rndr. Grubumuz katlmclarndan Av. Seyhan Gngr Gbekin, Av. Alper Tunga Aslan ve Av. Erkan Gbekin tarafndan yayma hazrland. Hazrlanmas aamasnda Av. Aysun Solakolu, Av. mdat Ata ve Av. Bahattin zdemir deerli katklarda bulundu. Kitabn redaksiyonu Av. Nergiz Tuba Ata tarafndan yapld. Av. brahim Arzuk, Av. Mustafa Ufack ve Av. Cemal Erdem, grubumuzun tm almalarnda olduu gibi bu almamzda da tecrbeleri ile deerli gr ve eletirilerini esirgemeyerek bizlere g ve moral katt. Bu kitapta, be ana blm ierisinde, 4857 sayl Yasas'nda yer alan bireysel i hukuku dzenlemelerini ele aldk. Bu nedenle, sendikal rgtlenme, toplu i szlemelerinin batlanmas ve ii snfnn en gl tarihsel silah olan grev hakkna ilikin toplu i hukuku dzenlemeleri elinizdeki kitap ierisinde yer almamaktadr. Bu dzenlemelerin, arlkl olarak, 2821 sayl Sendikalar Kanunu ile 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu'nda (TSGLK) yer aldn belirtelim. Yine ayn nedenle sosyal gvenlik alanna ilikin dzenlemeler (sigortallk, emeklilik vb.) de bu kitabn kapsad alann dndadr. Bu konudaki temel yasal dzenleme ise 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu'dur. Kitabn kapsamn belirlerken bireysel i hukukunu tercih etmemizin nedeni kukusuz, dier alanlarn nemsizliinden deildir. Tersine bunlar, zellikle de toplu i hukukuna ilikin dzenlemeler iiler iin hayati nemdedir. almamz 4857 sayl Yasas ile snrlamamzn iki nedeni bulunmaktadr: Birincisi, dier alanlar olan toplu i hukuku ve sosyal gvenlik hukukuna ilikin yasalar tam da bu kitabn yayma hazrland gnlerde deitirilmek zereydi; dolaysyla imdi syleyeceimiz pek ok ey ksa sre sonra geerliini yitirecekti.

NN EL KTABI

kincisi ve asl nemlisi ise, 4857 sayl Yasas'nn yeni bir yasa olmas ve 2003 ylndan beri uygulanmakta olan bu yasadaki pek ok dzenlemenin hala pek az bilinmesidir. Hatrlanaca zere bu yasa, zellikle mecliste grld dnemde, 1475 sayl eski Yasasna gre iiler aleyhine pek ok dzenleme iermesi nedeniyle ii snf rgtlerinin tepkilerine konu olmutu. Bu tepkiler genellikle de yerindeydi; ancak yeterli olmad ve yasann meclisten gemesi engellenemedi. Yeni yasann iki yl akn bir zamandr sren uygulama dnemine baktmzda ise iverenlerin, ii snf rgtlerinin yasaya ynelik tepkilerini bile kendi lehlerine kullandna tank oluyoruz. Bugn birok iyerinde yeni yasann buna olanak tand iddia edilerek, en ar ve kural tanmaz alma biimleri uygulanyor. Yasal dzenlemelerin zellikle rgtsz iiler iin bilinmesi, ulalmas zor oluundan yararlanarak cretsiz izin, yasann olanak tand snrlar fazlasyla aan alma saatleri, alma koullarnn deitirilmesi ve esnekletirilmesi gibi uygulamalar giderek yaygnlayor. te bu yzden biz, yaanlan tm bu karmaa srerken, olumsuz taraflar konusunda iverenler de dhil olmak zere pek ok beylik laf edilen bu yasann iiler asndan gerekte ne anlama geldiini ayrntl olarak ele alalm istedik. nk yeni yasann eski yasaya kyasla olumsuz dzenlemeler ierdii doru olmakla beraber iverenlerin uygulamalar, yasann olumsuzluklarn katbekat ayor ve yasa, snfn byk ounluunca kullanlamayan pek ok hakk hl ierisinde barndryor. Ayrca az sayda olmakla birlikte ilerlik kazandrlabildii takdirde snf mcadelesi asndan elverili yeni baz aralar da ieriyor. te yandan kukusuz snf mcadelesi sadece yasalarn erevesinden baklarak anlalamaz ve bunlarla snrlanamaz: Kapitalist, alc kiilii iinde ignn mmkn olduu kadar uzatmaya ve elinden gelse bir ignnden iki ign kartmaya abalama hakkn kendisinde grmektedir. Buna karlk, satlm olan metan (emek-gcnn) zel nitelii, onu satn alann tketme isteine bir snr konulmasn gerektirmekte ve ii, ignnn belirli normal bir sreye indirilmesini isterken, satc olmaktan gelen

NN EL KTABI

hakkn kullanmaktadr. yleyse burada bir kartlk, her ikisi de deiim yasasnn damgasn tayan iki hak arasnda bir atma vardr. Eit haklar arasnda son sz kuvvet syler. Ve bunun iin de, kapitalist retim tarihinde, bir ignnn belirlenmesi, srp giden bir savamn, kolektif sermaye; yani kapitalist snf ile kolektif emek; yani ii snf arasndaki savamn bir sonucu olarak kendisini gsterir. Karl Marx, Kapital I. Cilt, Sol Yaynlar, 1993, Sayfa 249 ilerin, mcadele etmelerini (ve bu mcadelenin bir paras olarak hukuki yollara bavurmalarn) gerektirecek bir durum ortaya kmadan almay srdrmeleri imknszdr. Bir tarafn cretliemein; yani iilerin dier tarafn ise sermayenin; yani patronlar snfnn oluturduu bu sistemde bir tarafn kazanc daima dier tarafn kayb anlamna gelir. nk daha ok kr elde edebilmek iin daha ok satmak, bunun iin de daima daha ucuza retmek zorunda olan sermaye sahipleri, ya makine kullanmn artrarak ii saysn azaltmaya alrlar, ya da iileri daha uzun srelerle ve daha az cret karlnda almaya zorlarlar. Yani ya bir ksm ii isiz kalacaktr ya da alanlarn cretleri azaltlacaktr. Hatta bunlarn ikisi birden de gerekleebilir. cretlerin azaltlmas pek ok yolla salanabilir: crette bir art olmakszn daha fazla srelerle altrma, creti artmasna ramen iinin yaamas iin zorunlu olan geim aralarnn fiyatlarnn bundan daha fazla artmas, iilerin sigorta primlerinin denmemesi, cretsiz izin uygulanmas, yemek ve dinlenme zamanlarndan giderek artan sreler alnmas gibi yntemler sonu olarak cretin azaltlmas anlamna gelir. Ancak i burada bitmez, nk bu yntemlerin zorunlu sonular da iinin srtna ayrca yklenir: Ar alma, erken yalanma ve hastalklar; sigortasz alma, iinin kendisi ve ailesi iin en temel salk hizmetlerinden ve yallnda kk bir emekli maandan bile yoksun kalmay; gvenlik nlemlerinden yaplan tasarruflar, i kazalar ve meslek hastalklarn iinin bana bela eder. Yine Karl Marx, ngiltere'deki Yasalarndan bahsederken unlar syler:

10

NN EL KTABI

Parlamento 1802 ve 1833 arasnda be Yasas kard, ama bunlarn uygulanmas, gerekli memur giderleri vb. iin bir kuruluk denek koymamak kurnazln gsterdi. Bunlar kuru harfler olarak kaldlar. Karl Marx, Kapital I. Cilt, Sol Yaynlar, 1993, Sayfa 291 yleyse sermaye sahiplerinin bitmek tkenmek bilmez kr hrslarnn bir snr var mdr? Byle bir snr, birileri tarafndan izilmedii srece yoktur. te bu uygulamalara dur diyecek olan, bizzat bu uygulamalarn hedefinde olanlar; yani iilerdir. Bugne dek bu vahi smrye snrlar getirmek zere kabul edilmi tm yasal dzenlemeler de ii kuaklarnca verilmi mcadelelerin bir sonucudur. Aslnda iiler tarafndan die di bir mcadeleyle kabul ettirilmiler, deyim yerindeyse sklp alnmlardr. Ancak bu sistem dn olduu gibi bugn de ayn mekanizma zerinden ilemeye devam etmektedir. te bu yzden, mcadele edile rek salanm ksmi iyiletirmel erin yine mcadele yoluyla korunmalar gerekir. nk burjuvazi, bir yandan bunlar uygulanamaz hale getirmeye dier yandan da topyekn ortadan kaldrmaya alr. i snf tarafndan kendisine dayatlan bu dzenlemeleri uygulamamann yollarn srekli arar ve sk sk da bulur. Bu nedenledir ki, Yasasnda alma ya 15 olarak belirlenmiken, bugn lkemizde 15 yan altnda bir milyonu akn ocuk yasa d bir ekilde altrlmaktadr. Bir ignnn fazla alma da dhil olmak zere en fazla 11 saat srebilecei dzenlenmiken, milyonlarca ii gnde 14-16 saat civarnda altrlmaktadr. lkedeki iilerin yarsndan fazlas sigortasz altrlmakta, alnmayan gvenlik nlemleri nedeniyle her yl yzlerce ii lmekte, on binlercesi sakat kalmakta veya alma koullar nedeniyle ar hastalklara yakalanmaktadr. Demek ki; bir dzenl e m enin yasa metinlerinde yer almas da yetme m ektedir. ilerin bunun uygulanmasn da salamalar gerekir; aksi takdirde bunlar yasa metinlerindeki kuru harfler olarak kalrlar. te Trkiyeli iilerin altrlmalarna dair kurallar dzenleyen bizim yasa metnimizdeki, Yasasndaki kuru harflerden kan

11

NN EL KTABI

sonular bu kitapta ele alnmtr. Uygulanmalar byk lde, iilerin srarna, birlikte hareket etme g ve yeteneklerine, tek kelimeyle rgtllklerine bal olan bu yasal dzenlemeler dier burjuva yasalar gibi dikkatle yaklalmas gereken metinlerdir. nk bu toplumdaki her ey gibi hukuk da, zemininde yer alan toplumsal ilikilerin damgasn barnda tar. SEHAG'n yrtt bir eitim almasnda, almaya katlan bir ii ile kurduumuz diyalog merammz daha rahat anlatacaktr. Konuulan ii tekstil ikolundan gen bir iidir ve alt fabrikada sendikal rgtlenme almas nedeniyle iten karmalar yaanmaktadr. Elbette iveren, bu durumlarda genellikle olduu zere iten karmalar iin baka gerekeler bulmaktadr. Buna ynelik olarak ii: veren, alma srasnda kendisine hakaret edersem beni iten atabilir mi? Evet, iinin iverene hakaret etmesi yasaya gre iveren iin bir hakl fesih nedeni. Peki, o bana kfrederse benim bir hakkm yok mu? Fabrika mdr bunu sk sk yapyor zaten. Var. verenin iiye hakaret etmesi de yasaya gre ii iin hakl fesih nedenidir. i, bunun zerine bir sre dndkten sonra: Ya, ben o zaman isiz kalrm. Alacam kdem tazminat da iki ayda bitecek. Darda da i yok... Hadi kfr ettiimizde isiz kalyoruz, e kfr yiyince de ayn ey. Bu nasl hak imdi? ilerin yasal dzenlemelere niin dikkatle yaklamalar gerektii anlalm olmaldr. Hukuk, sorunlarna zm getirmeye alt taraflarn, eit ve iradeleri tam olarak zgr taraflar olduunu varsayar. zmleri de genellikle buna gre dzenlenmitir. Oysa buradaki taraflardan biri muhtemelen yle dnmektedir: Bu benim hakkmdr ama kullanmak istediimde bu adam beni iten atacak; ve bu taraf, bir ay bile isiz kalsa borlar denemeyecek, tencere kaynamayacak, soba yanmayacaktr. Dier tarafn hesab ise byk olaslkla: Bunu gnderir, yerine yenisini ie alrz, darda bunlardan daha ok var biimindedir ve cebi para doludur.

12

NN EL KTABI

Bu kitapta karlaacanz pek ok ey asndan da durum bundan farkl deildir. rnein pek ok durumda iinin rzasndan, yani ancak ii onay verdii takdirde yaplabileceklerden sz edeceiz. Ama onay istenen ii, ivereni ile eit koullara sahip olduu varsaylan ii deil siz olacaksnz; yani borlar, tencereyi, sobay dnen gerek ii. Ancak her ne kadar bu kitab, aranzda geirdiimiz deneyimlerimize dayanarak hukukun eit ve zgr tarafn deil, etiyle kanyla gerek iiler olan sizleri esas alarak yazmaya altysak da gerek hayatta ortaya kacak her eyi nceden ngrmek imknszdr. Kald ki karlaabileceiniz her eyi ngrm olsaydk bile, pek ok sorununuzu yine yantsz brakmak durumunda kalacaktk. nk bir snf olarak iilerin sorunlar sadece bireysel i hukukunun salad haklarla zlebilecek sorunlar deildir. Bu boluklar doldurmak, ancak kendi aralarndaki dayanmay salayarak snf rgtlerinde bir araya gelmi ve sorunlarnn zm urunda bu kez iverenler iin deil, kendileri iin disiplinli bir mesai yapmaya karar vermi iilerin harcdr. Bu anlatlanlardan, iilerin, yasal hakkmzdr diye-bildiklerine bile dikkatle yaklamalar gerektii sonucu kar. Ancak bu durum, yrtlen snf kavgasnda elde edilen haklarn sonuna kadar kullanlmasn ve gelitirilmeleri yolunda bir abay engellememelidir. nk sk bir rgtllk oluturmasn bilmi olan iiler nasl ki kar taraf birtakm haklar kabul etmeye zorlam ve baarmlarsa, bugn var olan haklarnn byk bir ksmn kullanamayanlar da ayn disiplin ve rgtll salayabildikleri takdirde hem bunlar uygulatabilecek hem de gelitirebileceklerdir. Btn bunlar, iin, var olduklar halde ii snfnn byk blm iin ulalamaz durumda bulunan haklarnn uygulatlmasna ynelik boyutudur. Oysa iilerin mcadelesi, ayn zamanda bu haklarn ortadan kaldrlmas ynndeki abalar da gz nnde bulundurmaldr. lkemizin son yirmi be yl adeta ii snfna saldrlarn tarihidir. 12 Eyll darbesi daha ilk uygulamalaryla birlikte ii snfn hedef ald. Mahkemeleri Kanununun deitirilmesi ve iilerin har demeden i davas aabilmelerini salayan maddenin kaldrlmas bireysel hak araylarn dahi snrlamaya ynelikti. ilerin birlikte

13

NN EL KTABI

hareket etmelerine ise hi tahamml edilemezdi: i sendikalar kapatld. Grevler yasakland. Toplu i szlemeleri (TS) askya alnd. Sendikalar Kanunu ve TSGLK tmyle deitirildi. Bylece bir yandan sendikal rgtlenme nceki dnemle kyaslanamayacak lde zorlatrld; dier yandan da TS sreleri karmak bir prosedre balanarak greve klmas neredeyse olanakszlatrld. Tm bunlar ap grev sabahna ulaan ii sendikalar ise Bakanlar Kurulunun grev ertelemeleriyle karlat. 80li ve 90l yllar boyunca iktidarlar deiti, ancak ii snfna ynelik tavr hi deimedi. Bunun en somut rnei, ii sendikalarnca mezarda emeklilik yasas olarak adlandrlan dzenlemenin yasalamas srasnda yaand. Snfn sert tepkisini alan ve emeklilii snfn byk kesimi iin neredeyse olanakszlatran bu dzenleme, tm lke 17 Austos depreminin okunu yaar ve yaralarn sarmaya alrken meclisten geiriliyordu. Bu srete yaanan yegne olumlu gelime, ii sendikalarnn yllardr mcadelesini verdii isizlik sigortas ve i gvencesinin yasalamas oldu. Ancak bu haklarn kullanlmalar o derece zorlatrlm ve snfn o denli kk bir ksmnn yararlanabilecei ekilde dzenlenmilerdi ki deyim yerindeyse l dodular. Fiilen giderek yaygnlaan esnek alma biimlerinin 4857 sayl Yasas ile devlet tarafndan da tannmas bunlar izledi. SSK hastaneleri ileride zelletirilmek zere Salk Bakanlna devredildi. Bugnlerde ise iilerin kazanlm haklarna ynelen Sosyal Gvenlik Reformuna ilikin yasa tasars meclisin gndeminde. Kdem tazminatnn gvence altna alnmas olarak sunulan, ancak fiilen ortadan kaldrlmas anlamna gelecek kdem tazminat fonunun kurulmas uzun sredir gndemde tutuluyor. Saldr gndeminin bir dier parasn ise basnda giderek daha sk yer almaya balayan blgesel asgari cret tartmalar oluturuyor. Artk 350 Liralk asgari cret dahi iverenlerin bir kesimine fazla grnyor. Bu listeyi uzatmak mmkn ama gereksiz, durumun ciddiyetiyse baka sze gerek brakmayacak kadar aktr. Ancak ii snfnn

14

NN EL KTABI

tarihsel mcadele gelenei bu listeyi bir noktada kesmenin yolunu da ayn aklkla gsteriyor. zellikle tm bu saldrlarn bireysel zm araylarnn nn artk iyiden iyiye kapatt gz nne alnacak olursa, geriye sylenecek tek ey kalyor. i snfnn mcadelesine tarih boyunca k tutmu olan ar bugn de gncelliini korumaktadr: Proleterlerin zincirlerinden baka kaybedecek bir eyleri yok. Kaza nacaklar bir dnya var. BTN LKELERN LER BRLEN! HD zmir ubesi Sosyal ve Ekonomik Haklar alma Grubu (SEHAG)

15

NN EL KTABI

16

NN EL KTABI

TANIMLAR
Yasas i veren veren Vekili Szlemesi Alt-iveren (Taeron, Mteahhit) yeri YASASI NEDR ve KMLERE UYGULANIR? 4857 sayl Yasas, iiler ile iverenler arasnda kurulan i ilikilerini dzenleyen yasadr. Bu yasa, genel olarak btn iyerlerine, bu iyerlerinde alan iilere, bu iyerlerinin iverenleri ile iveren vekillerine uygulanr. Ancak yasann 4. maddesi ile baz iyerleri ve ilerde alan iiler yasa kapsam dnda braklmlardr. Bu maddeye gre; Deniz ve hava tama ilerinde alan iilere, 50 kiiden az ii altrlan tarm ve orman ilerinin yapld iyerlerinde veya iletmelerinde alan iilere bu yasa uygulanmaz. Ayrca, aile ekonomisi snrlar iinde kalan tarmla ilgili her eit yap ilerinde, Dardan baka biri katlmadan, sadece bir ailenin yeleri ile nc dereceye kadar (nc derece dhil) akrabalarnn evlerde yaptklar el sanatlar ilerinde, Ev hizmetlerinde, sal ve gvenlii hkmleri sakl kalmak zere raklar hakknda, Sporcular ve rehabilite edilenler hakknda, Esnaf ve Sanatkrlar Meslek Kurulular Kanununun 3. maddesindeki esnaf ve sanatkr tanmna uyan, iverenin kendisinin de bizzat almaya katld ve kazanc tacir veya sanayici nitelii kazandrmayacak kadar kk olan, en ok kiinin alt iyerlerinde bu yasa uygula nmaz.

17

NN EL KTABI

Ancak baz iiler, bu maddelere giren ilerde alsalar da Yasasndan yararlanabilirler: Deniz tama ilerinde alan iilerden, kylarda, liman ve iskelelerde, gemilerden karaya ve karadan gemilere yaplan ykleme ve boaltma ilerinde alan iiler yasa kapsamndadr. Hava tama ilerinde alan iilerden, yer tesislerinde alan iiler de yasa kapsamndadr. Bunlar dnda, tarm aletleri, makine ve paralarnn yapld atlye ve fabrikalarda grlen ilerde; tarm ilerinden saylmayan, denizlerde alan su rnleri reticileri ile ilgili ilerde; halkn faydalanmasna ak veya iyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahe ilerinde ve tarm iletmelerinde yaplan yap ilerinde alan iiler de yasa kapsamndadr. Deniz Yasas ve Basn Yasas adl iki i yasas daha bulunmaktadr ve gemiciler ile basn sektr alanlar ncelikle bu yasalara tabidir. Ancak yukarda saylan istisnalarn okluu gz nne alndnda, pek ok iinin i yasas kapsam ve korumas dnda kald ortadadr. Bugn tm sektrlere dalm olarak alan cretsiz aile iileri, raklar ve esnaflk snrlar ierisinde kalan kk iletmelerde, ev hizmetlerinde ve tarmda alan milyonlarca ii bu yasadaki haklardan yararlanamamaktadr. Ayrca yasa kapsamndaki iilerin byk bir ksmnn yasal haklarndan yararlanmas trl yntemlerle engellenmektedir. Biz bu kitapta, 4857 sayl Yasas kapsamndaki iilerin yasal haklarnn neler olduunu ele alacaz. KMLERE , VEREN ve VEREN VEKL DENR? (4857 sayl Yasas 2. madde) Bir i szlemesine (szleme yazl olabilecei gibi szl de olabilir) dayanarak alan kiiye ii denir. i altran kiiye iveren denir. veren gerek ya da tzel kii (irket, dernek, vakf vb.) olabilecei gibi tzel kiilii olmayan bir kurum ya da kurulu da (kat malikleri kurulu) olabilir. veren adna hareket eden ve iin, iyerinin veya iletmenin ynetiminde grev alan kimselere iveren vekili denir. veren vekilinin iilere kar bu sfatla

18

NN EL KTABI

yrtt tm sorumludur.

ilem

ve

davranlarndan,

dorudan

iveren

S ZLEMES (4857 sayl Yasas 8. madde) szlem esi nedir? szlem esi, bir tarafn (iinin) baml olarak i grmeyi, dier tarafn da (iverenin) cret demeyi stlenmesinden oluan szlemedir. Tm szlemeler gibi bu szleme de taraf olan kiilere, yani iilere ve iverenlere, baz haklar verdii gibi sorumluluklar da ykler. Bir tarafn borlar dier tarafn haklardr. Bu nedenle iverenlerin i szlemesinden kaynaklanan borlarnn neler olduunu bilmek, iiler asndan byk nem tar. verenin borlar genel olarak unlardr: 1- iye Malzem e ve Sala ma Borcu: veren, iiye iini yapabilmesi iin gerekli imkn ve artlar hazrlamak zorundadr. i, almak iin hazr bekledii halde, iini yapabilmesi iin gerekli olan eyler ve ortam iveren tarafndan salanmad iin alamyorsa ya da o an iin iyerinde yaplacak bir i yoksa bu, iinin almad, dolaysyla crete hak kazanmad anlamna gelmez. Yasasna gre, iinin iinde ve her an i grmeye hazr bir halde bulunmakla beraber altrlmakszn ve kacak ii bekleyerek bo geirdii sreler alma sresinden saylr. i bu durumda crete hak kazanr. 2- cret dem e Borcu: ilikisinde iverenin en temel borcudur. cret en ge ayda bir denir. ster iten karlm, ister kendisi iten ayrlm olsun szlemesi sona eren iinin o ana kadar ilemi cretlerinin tam olarak denmesi zorunludur. ten ayrlm ya da karlm olan ii, cret alaca denmemise, bu alacan yasal yollardan talep edebilir. ilerin, cret alacaklar iin, en ge 5 yl iinde yasal yollara bavurmalar gerekir. Be yllk sre geerse, alacak zamanamna urayacandan alnamayabilir.

19

NN EL KTABI

(cretle ilgili ayrntl bilgi iin kitabn deva mnda yer alan ALIMA blmne baknz.) 3- iyi Koruma Borcu: veren, altrd iilerin yaam hakkn ve saln korumak zorundadr. verenler, i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iilere gerekli eitimleri vermekle; iiler de, i sal ve gvenlii konusunda alnan bu nlemlere uymakla ykmldr. 4- Eit lem Yapma Borcu: veren ayn ite, eit verimle alan ayn nitelikteki iilere eit ilem yapmak zorundadr. alan iiler arasnda ancak uzmanlk, kdem, renim gibi sebeplerle farkl ilem yaplabilir. rnein; kdemi fazla olan iiye, kdemi az olandan daha fazla cret denebilir. Bunun dnda, iverenlerin altrdklar iiler arasnda dil, rk, cinsiy et, siyasal dnce, felsefi inan, din, mezh ep ve benz eri sebeplere dayal ayrm yapmalar yasaktr. alma devam ederken veya sona ermesinde iveren hakl olmayan sebeplerle byle bir ayrm yaparsa, ii drt aya kadar creti tutarnda bir tazminat ve yoksun brakld haklarn dava yoluyla talep edebilir. alma sresince eitlik ilkesine aykr davranlar kantlayacak delilleri toplamak dava aamasnda iinin yararna olacaktr. szlemesi iiye de baz borlar ykler. iler asndan kendi sorumluluklarnn snrlarn bilmek son derece nemlidir. nk alma srasnda iilerden, szlemelerine veya yasaya aykr olarak, yapmalar gerekeni aan iler de sk sk istenmekte, bu yolla alma koullar daha da arlatrlabilmektedir. inin i szlemesinden kaynaklanan en tem el borcu, iin yaplmasdr: in Yaplmas Borcu: i, kararlatrlan ileri, iyerinde ve iverenin talimatlarna uygun olarak yapmak zorundadr. inin ykmll, nceden kararlatrlm olan grev ve

20

NN EL KTABI

sorumluluundaki ileri yapmakla snrldr. iden grev ve sorumluluunda olmayan bir ii yapmas istenemez. rnein; bir tekstil fabrikasnda kesici olarak alan bir iiden t ya da dikim ii yapmas isteniyorsa bu, iinin grev ve sorumluluunda olmayan bir itir. Ancak yangn, kaza ve benzeri durumlarda iiden, belirlenmi ilerinin dnda, bu durumlarla ilgili birtakm ileri yapmas istenebilir. Rzas olmakszn hibir ii, anlat iten baka bir ite ya da iyerinde altrlamaz. Ancak iinin eitli ilerde almas ya da belirli bir ii farkl iyerlerinde yapmas peinen kararlatrlmsa, ii belirlenen iler ya da iyerlerinden herhangi birinde altrlabilir. Uygulamada, iverenler bu izni, ie almlarda imzalattklar i szlemeleri ile peinen almaya almaktadr. Bu nedenle iilerin her tr belgeyi olduu gibi i szlemelerini de dikkatle okumalar, mmknse belirtilen izni peinen ve kendi elleriyle vermekten kanmalar gerekir. i grevini yaparken, iverenin talimatlarna uymak zorundadr. veren kendine ait olan talimat verme yetkisini baka iilere de devredebilir. rnein; mdr, ustaba, ef gibi. i, bu kiilerin ile ilgili olarak verdii talimatlara da uymakla ykmldr. Ancak iverenin veya iveren vekillerinin talimat verme yetkisi sadece i ile snrldr. veren, rnein tekstilde alan bir makineciye, yasa ve szleme snrlar ierisinde kalmak kouluyla hangi vardiyada alaca, retim bandnn hangi noktasnda yer alp rnn hangi blmn dikecei konusunda talimatlar verebilir; ancak ile ilgisi bulunmayan kendi zel ilerini yapmasn isteyemez. inin, iin gerei olmayan keyfi ve kt niyetli talimatlara uyma ykmll bulunmaz. Tm bu konularda karlalacak sorunlarn, ii ile iveren arasnda ak bir anlamazla dnmesi ve iinin iten karlmas ya da ayrlmak zorunda kalmas ile sonulanmas sklkla grlr. Bu durumlarda ii asndan doacak ie iade, tazminat, alacak gibi haklar iin kitabn devamndaki ALIMA ve SZLEMESNN SONA ERMES blmlerine baknz.

21

NN EL KTABI

szlem esinin ya zl olmas art mdr? Sadece belirli sreli i szlemelerinin yazl olarak yaplmas zorunludur. Dier i szlemelerinin yazl olmas zorunlu deildir. Szl olarak yaplan bir anlama ile alma koullar kararlatrlm olabilecei gibi, hibir ey konuulmadan ie balanm olsa bile yine de szleme yaplm kabul edilir. rne in; ii bir iyerine girip alyor ve iveren de cret dyorsa, karlkl kabulle i szlemesi kurulmu saylr. Yazl bir szleme olmasa da ii, bu i ilikisinden doan yasalarda tannm btn haklardan yararlanr; hak ve alacaklar ile ilgili olarak resmi mercilere bavurularda bulunabilir. szlem esinde nel ere dikkat edilmelidir? Yazl szleme yapld durumlarda iilerin ok dikkatli davranmalar gerekir. Yasadaki baz haklar szlemede ne yazarsa yazsn ortadan kaldrlamaz. rne in; szlemeye, iinin alt sre boyunca hibir sendikaya ye olmayaca eklinde bir madde konulamaz. Byle bir szleme maddesi, varsa bile geersizdir. Ancak pek ok hak, szlemelere konulan belli ifadeler nedeniyle ya ortadan kalkmakta ya da alnmalar glemektedir. Bu nedenle iilerin ie girilerde ya da alma devam ederken kendilerine imzalattrlmaya allan szlemeleri ok dikkatli okumalar gerekir. z ellikle szlem enin balang tarihine, fazla almaya, szlem enin sona ermesine, s zlem enin sresine v e alma koullarndaki deiikliklere ilikin maddeler e dikkat edilmelidir. i, szlem enin iveren tarafndan da imzalanm olan bir nshasn almal ve saklamaldr. bono
YARGITAY KARARI Davac bayan ii, gece vardiyalarnda 12'er saat altrlmtr. Bu alma eklini bilerek ie girmi olsa da, yasann ve ynetmeliin alma koullarn belirleyen anlan hkmleri karsnda i szlemesi ile iyeri uygulamalarnn balayclndan sz edilemez. alma koullarn belirleyen kaynaklar sralamasnda daha st sralarda yer alan yasa hkm ile ynetmelie deer verilmelidir. Yasa ve ynetmelikle belirlenmi olan alma koullarnn uygulanmamas, 4857 Sayl Kanunu'na gre iiye hakl fesih imkn vermektedir. Somut olayda davac ii i szlemesini hakl

22

NN EL KTABI

olarak feshettiinin kabul gerekir. Kdem tazminat isteinin kabul gerekirken yazl ekilde talebin reddi hatal olup bozmay gerektirmitir (Yrg. 9. HD., E. 2006/11382, K. 2006/18958, T. 27.06.2006)

verenin ya zl belge verme ykmll var mdr? Yazl bir szleme yaplmamsa; iveren iiye almaya balamasndan itibaren en ge iki ay iinde yazl bir belge vermek zorundadr. Bu belgede; Genel ve zel alma koullar, Gnlk ya da haftalk alma sresi, Temel cret ve varsa cret ekleri, cret deme dnemi, Sresi belirli ise szlemenin sresi, Szlemenin feshinde taraflarn uyacaklar kurallar gsterilir.

Bu belge ii ve iveren tarafndan imzalanmaldr. z ellikle, i e balang tarihinin belirtilm esine dikkat edilm elidir. Tarih belirtilm emi ya da gere e aykr tarih ya zlm ise ii belgeyi imzalarken ie giri tarihini aka yazmal ve ondan sonra imzalamaldr. Taraflar arasnda ortaya kacak uyumazlklarda iki tarafa da imzalanm olmas nedeniyle bu belge, nemli bir ispat arac olacaktr. Bu yzden, belg ede yer alan i e giri tarihi dndaki maddelerin de gerei yanstp yanstmad kontrol edilmeli ve gerek d ya da belirsi z ifadeler var ise bunlar dzeltilm edii srece belg e imzalamaktan kanlmaldr. KMLERE ALT-VEREN (TAERON, MTEAHHT) DENR? (4857 sayl Yasas 2. madde) Bir iverenden, iyerindeki yardmc ilerde veya iin gerei uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii kendi iilerini iyerinde sadece ald ilerde altran kiiye altiveren (taeron, mteahhit) denir. rnein; bir tekstil fabrikasnda, irket yetkilileri, baka bir iveren ile anlar ve iyerinin yemek ileri artk bu yemek irketi yetkilisinin grevlendirdii iiler tarafndan yrtlrse, iyerinde yemek

23

NN EL KTABI

ilerini yrten iveren alt-iveren, dier deyile taerondur. yerinde yemek iinde altrlan iiler de alt-iverenin iileridir. Asl iveren, alt-iverenin iilerine kar iyeri ile ilgili olarak kanundan ve szlemeden doan tm borlardan alt-iveren ile birlikte sorumludur. rne in; yemek irketinin iisi olarak alan ii, cretlerini taeron irket olan yemek irketinden alamyorsa, tekstil irketinden isteyebilir. Bu ii, tekstil irketinin yemek ilerini yaparken iten karlm veya i kazas geirmise tazminat ve dier alacaklarn, alt-iveren olan yemek irketinin yan sra asl iveren olan tekstil irketinden de alabilir. Ksacas; o iyeriyle ilgili tm hak ve alacaklarn asl iverenden de isteyebilir. Bu alacaklar iin asl iveren hakknda da yasal yollara bavurabilir. yerinde yrtlen asl i, teknolojik nedenlerle uzmanl k gerektiren iler hari, taerona devredilem e z. Asl i buna ramen taerona devredilmise taeronluk szlemesi yok saylr ve taeron iisi olarak gsterilen iiler asl iverenin iisi olarak kabul edilir. Asl iverenin iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak altrlmaya devam ettirilmesi veya iverenin daha nce iyerinde alm bir kimse ile alt iveren ilikisi kurmas yasaklanmtr. Bu durumlarda, kurulan asl iveren - alt iveren ilikisinin iilerin haklarn kstlama amal olduu ve muvazaal ileme dayand kabul edilir ve alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iisi saylarak ilem grr. Taeronun, iini asl iverenin iyerinde yrtmesi gerekir. Eer i baka bir iyerinde yrtlyorsa taeronluk ilikisinden bahsedilemez. Kendi iyerinde baka iveren iin retim (fason retim) yapan iveren taeron saylmaz. Son dnemde iverenler, iiler arasndaki birlii bozmak, onlarn birlikte hareket etmelerini engellemek amacyla, yardmc i ya da uzmanlk gerektiren i olsun olmasn, taeronluu giderek yaygnlatrmaktadr. Baz iyerlerinde ka iverenin olduunu tespit etmek bile olduka gtr. Ayn iyerinde, stelik de ayn ite alan iilerin bir blm asl iverenin, dierleri ise farkl farkl

24

NN EL KTABI

taeronlarn iisi gibi gsterilmekte, bu yolla pek ok haklar kstlanmaktadr. ilerin, ie balamalaryla birlikte hang i iverenin iisi olarak ie alndklarn tespit etmeleri gerekir. z ellikle sigorta primlerinin hangi ivere n tarafndan yatrldn dze nli olarak takip etmek ve kt z erinde yaplabilecek giri-klar za mannda fark etmek ne mlidir. Bylece bu haksz uygulamalara annda mdahale edilebilir veya ileride yaplacak bavurular iin gerekli nlemler nceden alnabilir. Uygulamada, alt-iverenlerin asl iyerlerinde grdkleri iler, ihaleler yoluyla kendilerine verilmekte, taeron iileri de ihalelerin sresiyle snrl olan ve genellikle bir yldan ksa sreli szlemelerle altrlmaktadr. Hastaneler, belediyeler gibi pek ok kamu kurumunda bile temizlik, yemek gibi ilerde bu yolla altrlan ok sayda ii bulunmaktadr. Belirtilen ekilde altrlan taeron iilerinin ayn yerdeki almalarnn asl iverenin iilerinden bile ok olduu durumlara ska rastlanmaktadr. rn ein; bir hastanenin belli bir servisinde temizlik iisi olarak 7 - 8 yldr kesintisiz almasna ve o serviste alan doktor, hemire gibi dier iilerden daha kdemli olmasna karn, alt sre boyunca her yl farkl bir alt-iverenin iisi olarak gsterilmi olan iinin durumu byledir. Bu durumdaki taeron iileri genellikle, kendilerinin irket iisi olduunu sylemekte, ihale sresiyle snrl belirli sreli szlemelerle altklar iin ou zaman kendileri bile kdem tazminat ve dier haklarnn olmadn dnmektedir. Sanayide ya da hizmet sektrnde, yasada izin verilen durumlar dnda alt-iverenliin kullanlmasnn amac; genellikle yeri olmad halde belirli sreli i szlemelerini uygulamak ve bu yolla iilerin haklarn kstlamaktr. (Belirli sreli i szlemeleri konusunda bilgi iin kitabn devamndaki SZLEMES TRLER blmne baknz.)
YARGITAY KARARI i diledii takdirde, kendisini dorudan doruya altran alt iverene, diledii takdirde asl iverene ya da her iki iverene kar talepte bulunma hakkna sahiptir (Yrg. 9.HD., E. 1997/21408, K. 1998/2275, T. 23.02.1998)

25

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI Taeron iilerinin asl iilerle ayn ii yaptklar, uzmanlk gerektiren ve asl i olan soutma sonu ve bant paketleme iinin taeron firmalara verildii, taeron irketlerin kurulu szlemesinde bu iin ngrlmedii, asl kurulu amalarnn temizlik ii olduu, taeron iilerinin sendikaya ye olmalar zerine i szlemelerinin feshedildii ve daval gerek iverenin i szlemeleri sona eren taeron iileri yerine ayn gn ve fazla sayda ii ald anlalmaktadr. Belirtilen bu maddi olgulara gre, daval asl ve gerek iverendir (Yrg. 9. HD., 31.01.2005 gn ve 2004/31850 E., 2005/2487 K.) YARGITAY KARARI 24.12.2004 tarihinden nce daval belediyenin asl ilerinden olan temizlik iini alt iverene vermesi 4857 sayl Kanunu'nun anlan hkm uyarnca mmkn olmadndan anlan tarihten nceki alt iverenlik ilikisinin geerli olmad ve bu ite altrlan iilerin daval belediye iileri olduunun kabul gerekir. 5272 ve 5393 sayl Belediye Kanunlarnn yrrle girmesi ile birlikte temizlik iinin alt iverene verilmesi mmkn hale gelmi ise de, alt iverence asl iveren iilerinin ie alnarak altrlmaya devam ettirilmeleri suretiyle haklarnn kstlanmas sz konusu olduundan 4857 sayl Kanununun 2. maddesinin 7. fkras gereince sonra kurulan asl iveren - alt iveren ilikisinin de muvazaal olduunun kabul gerekmektedir (Yrg. 9. HD., 19.06.2006 gn ve 2006/15067 E., 2006/17766 K.) YARGITAY KARARI Davac yaplan szlemelerde taeron iisi olarak gsterilmekte ise de taeron olarak gzken kii deitii halde davacnn uzun sre ie devam ettii, daval ile taeron ad verilen kii arasnda yaplan szlemelerde iinin ie alnmas, nitelikleri, iten kartlmas ve cretlerinin belirlenmesi konularnda tm yetkilerin daval kuruma ait olduu ve ile ilgili talimatlarn dorudan daval tarafndan verildii belirlenmesine gre davacnn gerekte davalnn iisi olduu, asgari cretle altrlabilmesi iin grnmde bir taeronun arac olarak gsterildii anlalmaktadr. Byle olunca davac, davalya ait iyerinde alt tm sre iin, iilik haklarn davaldan isteyebilir. Keza, bu iyerinde uygulanan toplu i szlemesine taraf ii sendikalarna ye olmak veya dayanma aidat demek suretiyle toplu i szlemesinden de yararlanmas gerekir (Yrg. 9.HD., E. 1995/3529, K. 1995/14032, T. 25.04.1995)

26

NN EL KTABI

YER NEDR? (4857 sayl Yasas 2. madde) verenin, mal ve hizmet retilmesini salamak iin ara - gereleri ve iileri bir araya getirdii yere iy eri denir. Yasasnda iyeri yalnzca iin yapld yerle snrlanmam ve daha geni tutulmutur. Nerelerin iyerinden saylacan bilmek iiler asndan son derece nemlidir. nk baz haklarn kullanlabilmesi iin gerekli olan ii says ve iverenle iinin szlemeden doan sorumluluklarnn snrlar gibi pek ok konu buna gre belirlenir. yerinin eklentileri iyerinden saylr. rne in; dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene, bakm, mesleki eitim ve spor iin ayrlm blmler ve avlu gibi eklentiler de iyeridir. Yasasna gre iin yerine getirilmesi iin kullanlan i aralar da iyerinden saylr. rnein; belediyede otobs ofr olarak alan ii ya da vin, forklift gibi bir i makinesinde alan ii iin, kulland ara da iyeridir. yerine bal yerler, eklentiler ve aralar bir btn olarak iyeri olarak deerlendirilir. Bunlarn tmnde ii ile iveren arasndaki i ilikisi srer. yerinde retilen mal veya hizmet ile nitelik bakmndan ball bulunan ve ayn ynetim altnda rgtlenen yerler de iyerinden saylr. rnein; bir kargo irketinin birden ok ubesi, tek merkezden ynetilmekte ise; bu ubelerin her biri ayn kargo irketine bal yerler olarak iyerinden saylr. Ayn iverene bal olan ve farkl yerlerde de olsa ayn iin yapld birimler iyerinden saylacaktr. Hatta bu birimlerde tam olarak ayn iin yaplmas da art deildir. Yaplan asl ile ilgili farkl blmler iin de durum ayndr. rnein; bir tekstil irketinin retim yapt yer ili'de, rettii mallar depolad yer Bayrakl'da, irketin idari binas ise Alsancak'ta bulunabilir. Bu birimlerin tm, ayn irkete bal ve asl i olan tekstil ile ilgili olmalar nedeniyle bal yerler olarak iyerinden saylrlar. iler hangi haklardan yararlanabileceklerini bilmek iin iyerinin hangi birimleri kapsadn ve ka kiinin altrldn da bilmelidirler. rnein; i gvencesi hkmleri sadece, en az otuz ii altrlan iyerlerinde uygulanr. Otuzdan az iinin altrld

27

NN EL KTABI

bir iyerindeki iiler i gvencesinden yararlanamazlar. Yukardaki rnekteki kargo irketinin be ubesi olduunu ve her ubesinde onar ii, dolaysyla irketin tamamnda elli ii altn varsayalm. Bu iyerleri bir btn olarak deerlendirilecei ve ayn iyerinden saylaca iin her bir ii i gvencesi kapsamnda olacaktr. Tek tek her bir ubede otuzdan az ii alyor olmas, bu iilerin i gvencesinden yararlanamayaca anlamna gelmez. nk o iyerinde alan ii says, tm birimlerde alan iilerin toplamna gre belirlenir.

28

NN EL KTABI

SZLEMES TRLER
Belirsiz Sreli Szlem esi Belirli Sreli S zlem esi Ksmi Sreli Szlem esi ar zerine alma Geici likisi Takm Szlemesi Dene m e Sresi Bir i szlemesi, belirli bir sre ile snrl olarak yaplabilecei gibi hibir sre belirlenmemi de olabilir. inin, hangi haklardan yararlanacan tespit edebilmesi iin ncelikle hangi tr szleme ile altrldn bilmesi gerekir. Belirsiz sreli i szlemesi, iilerin byk bir ounluunu kapsayan allm biimdir. alma, ne zaman bitecei taraflar arasnda kararlatrlmakszn balar ve srer. Ancak dier tr olan belirli sreli szleme, zellikle yeni Yasasnda yer alan kolaylatrc dzenlemelerden sonra giderek yaygnlamaya balamtr ve bu durum ok nemli baz haklarn kullanlmasnn nnde byk bir engel oluturmaktadr. Tm szleme trleri aslnda bu iki trden birine dhildir. rnein; ksmi sreli (part-time) alan bir iinin i szlemesi yine ya belirli ya da belirsiz srelidir. ar zerine, deneme sreli olarak ya da takm szlemesi ile de alsa, geici i ilikisine de tabi olsa iinin i szlemesi ncelikle ya belirli ya da belirsiz srelidir. BELRSZ SREL S ZLEMES (4857 sayl Yasas 11. ve 12. madde) inin ne kadar sreyle alaca, yapt iin ne zaman bitecei aka yazl olarak kararlatrlmamsa ve yaplan iin belli bir sresi yoksa o szleme belirsiz sreli bir i szlemesidir. Yani bir ii ie balarken szlemesinin bitecei tarih belli deilse bu szleme belirsiz srelidir.

29

NN EL KTABI

Belirsiz sreli i szlemesi yazl ya da yazl olmayan ekilde yaplabilir. Szleme yazl yaplmsa bir rneinin iiye verilmesi zorunludur. Szlemenin bir rneinin iverenden mutlaka talep edilmesi gerekir. Yazl olmayan szlemeler ise kendiliinden belirsiz sreli kabul edilir. rne in; ii, bir iyerinde almaya balar ve iveren de iiye bu i karlnda cret derse bu durumda, yazl bir szleme bulunmasa da, sresi belirsiz bir szleme oluur. iler asndan avantajl olan szleme tr belirsiz sreli szlemedir. nk belirsiz sreli i szlemesi ile alan iiler yasadaki haklarn neredeyse tmnden yararlanr. Dier ana szleme tr olan belirli sreli szleme ile alma durumunda ise bu haklarn bir ksm uygulanmaz. rne in; ie iade hakk, i gvencesi tazminat, ihbar tazminat gibi baz haklar sadece belirsiz sreli szleme ile alan iiler iindir. Gnmzde iverenler bir ksm haklara el koymak amacyla belirsiz sreli szleme ile alan iileri bu kapsamdan karmaya ve dier szlemelerle alr duruma getirmeye almaktadr. Belirsiz sreli szleme ile alan iilerin alma devam ettii srada, tm iilerin ise ie girilerde kendilerine imzalatlmaya allacak yeni szlemeleri zellikle bu adan incelemeleri gerekir. Szlemede, karl bo braklm bile olsa, belirli sreli i szlem esi, muayy en sreli i akdi, s zleme nin biti tarihi, szleme nin sresi gibi ifadeler bulunuyorsa bu szlem e belirli sreli olarak hazrlanmtr ve imzalamaktan kanma k g erekir.
YARGITAY KARARI " alma hayatnda, asl olan belirsiz sreli hizmet szlemeleridir. Olayda, iverenin yasann belirsiz sreli hizmet szlemelerine tand haklardan kanmak iin yapt szleme, grnte belirli sreli szleme olup yaplan iin zellii ve nitelii itibaryla belirsiz sreli bir szlemedir. Byle olunca, davacnn ihbar tazminatna ve koullar varsa kdem tazminatna hak kazandnn kabul gerekir (Yrg. 9. HD., 10.04.1995 T., 1995/11476 E., 1995/12308 K.)

30

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI " Belirli sreli hizmet szlemesinin, sresinin bitiminden nce feshedilmesi halinde de ii ihbar tazminat denmesine hak kazanmaz. hbar tazminat belirsiz sreli hizmet szlemeleri iin ngrlm bir haktr (Yrg. 9. HD., 21.04.1994 T., 1994/1006 E., 1994/6241 K.) YARGITAY KARARI Dosya ieriine gre her ne kadar taraflar arasnda drt yllk belirli sreli i szlemesi dzenlenmi ise de, davallara ait sreklilik arz eden ite, imalat iisi olarak alan davac ii ile belirli sreli i szlemesi yaplmasn gerektirir objektif hakl bir neden bulunmamaktadr. Dairemiz 1475 sayl Kanunu'nun yrrlkte olduu dnemde de belirli sreli i szlemesinin yaplmas iin objektif hakl nedenlerin bulunmas gerektiini aram ve bu konudaki uygulamasn istikrarl bir ekilde srdrmtr. Bu nedenle szlemenin balangtan itibaren belirsiz sreli olduunun kabul gerekir (Yrg. 9. HD., 21.04.2005 T., 2005/12959 E., 2005/14908 K.) YARGITAY KARARI Mevsimlik ya da dnemsel almada iin belirli sreli olduundan szedilemez Somut uyumazlkta yaplan i srekli bir itir. Srekli yaplan bir iin yln belirli bir zaman diliminde yaplmamas, o ii belirli sreli hale getirmez. (Yrg. 9.HD., 10.01.2005 T., 2004/21961 E., 2005/110 K.) YARGITAY KARARI Dosya ieriine gre davac ile belirli sreli i szlemesi imzalanm, szlemede iten yada iinin vasfndan kaynaklanan bir objektif ve esasl nedenden bahsedilmemitir. Davacnn alt iyerindeki kaynak blm srekli bir itir. Somut bu maddi olgulara gre, davac ile belirli sreli i szlemesi yaplmasn gerektiren objektif neden bulunmad anlalmaktadr. Mahkemenin taraflar arasndaki i szlemesinin belirli sreli olduu ve davacnn i gvencesi hkmlerinden yararlanamayaca gerekesi yerinde grlmemitir. Daval iyerinde belirsiz sreli i szlemesi ile alan davacnn, i szlemesinin feshinde, geerli bir neden belirtilmediinden, feshin geersizliine ve davacnn ie iadesine karar vermek gerekir (Yrg. 9. HD., 12.03.2007 T., 2006/20114 E., 2007/6285 K.)

BELRL SREL S ZLEMES (4857 sayl Yasas 11. ve 12. madde) e balarken szlemenin sona erecei tarih yazl olarak kararlatrlmsa yani allacak olan sre belli ise bu szleme

31

NN EL KTABI

belirli sreli i szlemesidir. Bu tr szlemeler, sresi belirli olan ilerde ve belirli bir olgunun ortaya kmas, belli bir iin tamamlanmas gibi sebeplerle yaplabilir. rne in; bir otelin inaatnda alan iinin i szlemesinin 01.01.2004 tarihinde balayp, otel inaatnn bitim tarihi olan 01.01.2006 tarihinde ya da 24 ay sonra bitecei kararlatrlmsa bu szleme belirli srelidir. Srenin bitmesiyle birlikte i szlemesi de kendiliinden sona erer. Belirli sreli i szlemesiyle alan iiler i gvencesi kapsam dndadr. Ayrca bu iiler, i akdi nasl sona ermi olursa olsun ihbar tazminatna da hak kazanamazlar. Bu nedenlerle belirli sreli szlemeler daha ok, ii aleyhinedir. Belirli sreli i szlemesi ile alan iiler, szleme sresi bitmeden nce iveren tarafndan hakl bir neden olmakszn iten karlrlarsa kalan sreye ait cretlerini iverenden isteyebilirler. rn ein; bir yllk i szlemesi ile alan ii, szlemenin sekizinci aynda iveren tarafndan iten karlm ve karlmasn hakl klacak bir neden de yoksa kalan drt aylk sreye ait cretinin kendisine denmesini isteyebilir. Yaplan i, nitelii gerei belirsiz sreli ise bu tr ilerde belirli sreli i szlemesi yaplamaz. rne in; srekli olarak giyim eyas, metal eya ya da plastik rnleri reten bir iyerinde alan ii ile geerli bir sebep olmadan belirli sreli i szlemesi yaplamaz. Yukarda da belirttiimiz gibi, ii belirsiz sreli i szlemesiyle alrken, kendisinden bir takm haklardan yoksun brakmak amacyla belirli sreli i szlemesi imzalamas istenirse bu szlemeyi imzalamaktan kanmaldr. rne in; be yldr ayn iyerinde belirsiz sreli i szlemesiyle alan iiye, yeniden bir yllk i szlemesi imzalatlmak isteniyorsa ii bu szlemeyi imzalamama hakkna sahiptir. Hibir geerli sebep olmad halde iiyle belirli sreli szleme imzalanmsa bu szleme batan itibaren belirsiz sreli saylr. Belirli sreli i szlemesinin yazl olarak yaplmas gerektiini belirtmitik. Yazl olarak belirli sreli olduu ispatlanamayan szlemeler de belirsiz sreli i szlemesi olarak kabul edilir.

32

NN EL KTABI

Belirli sreli birden fazla i szlemesinin birbirini izleyerek yaplmasna zincirlem e i szlemesi denir. verenler iilerin ihbar ve kdem tazminat gibi haklarn dememek iin genellikle birbirini izleyen belirli sreli szlemeler yapma yoluna gitmektedir. Oysa yasaya gre, esasl neden olmadka st ste birden fazla (zincirlem e) belirli sreli i s zlem e si yapla maz. Birbirini izleyen birden fazla belirli sreli szleme yaplmsa ve bunu hakl klan bir neden yoksa szleme belirsiz sreli saylr. rn ein; uzun yllar ayn iyerinde birbirini izleyen birden fazla belirli sreli i szlemesiyle alm temizlik iisinin szlemesi belirsiz sreli saylacaktr. zellikle taeron irketlerde belirli sreli szleme uygulamalar yaygn olarak kullanlmaktadr. Taeron iletmeler, her yl iilerle yeniden belirli sreli szleme yapmakta ya da iilerin eski szlemelerini devam ettirmektedir. Bu durumda szleme, belirsiz sreli i szlemesine dnm saylr ve iiler, i akdinin feshi durumunda koullar olumusa ihbar ve kdem tazminatna hak kazanrlar.
YARGITAY KARARI Belirli sreli hizmet akitlerinde ihbar tazminat ve akdin sresi sonunda kendiliinden son bulmas halinde kdem tazminat istenemez (Yrg. 9. HD., E. 2000/18588, K. 2001/3147, T. 22.02.2001) YARGITAY KARARI Belirli sreli szlemelerle almakta iken, iverence szlemesinin yenilenmeyecei bildirilen iinin szlemesi, iveren tarafndan feshedilmi saylr. Bu durumda iinin kdem tazminat hakk doar (YHGK., E. 1994/9-768, K. 1994/869, T. 21/02/1994) YARGITAY KARARI Birbirini izleyen belirli sreli hizmet akitleriyle almak, iinin bandan itibaren belirsiz sreli hizmet aktiyle altnn kabuln gerektirir. Objektif olarak hakl bir neden olmadka iinin zincirleme szlemelerle altrlmas belirsiz sreli hizmet akitlerine tannan emredicikoruyucu hkmlerden kanma yolu olacak ve akit serbestisinin ktye kullanmn oluturacaktr (Yrg .9.HD., E. 93/12848, K. 93/2920, T. 16.9.1993) YARGITAY KARARI Davac ii, 1998 - 2005 yllar arasnda birer yllk belirli sreli i szlemeleri ile Yardmc Doent kadrosuyla grev yapmtr. Her yl iin

33

NN EL KTABI

birer yllk i szlemeleri yaplmtr. Son olarak 30.08.2005 tarihinde sresi sona erecek olan i szlemesinin yenilenmeyecei bildirilmek suretiyle, davacnn i szlemesi iverence sona erdirilmitir. Davac ii ile birbiri ardna ve birden fazla sayda i szlemesi yaplmasn gerektiren esasl bir neden bulunmamaktadr. Bu itibarla davacnn belirsiz sreli i szlemesi ile altnn kabul gerekir. Mahkemece aksine dnceyle davann reddi hatal olmutur... (Yrg. 9. HD., 02.05.2006 T., 2006/10643 E., 2006/12286 K.)

KISM SREL S ZLEMES (4857 sayl Yasas 13. madde) Yasasna gre alma sresi haftada en ok krk be (45) saattir. alma sresinin, normal haftalk alma sresinin nemli lde altnda, ynetmelie gre te ikisinden daha az bir sre olarak belirlendii durumlar ksmi sreli almadr. Bunun dndaki almalara ise tam sreli alma denir. rne in; haftalk alma sresi 45 saat olan iyerinde alma sresinin haftada 30 saatin altnda belirlendii alma, ksmi sreli almadr. Ksmi sreli alan iiye, hakl saylabilecek sebepler dnda, tam sreli alan iilerden farkl ilem uygulanamaz. rne in; bildirim srelerinin, yllk izinlerin ksmi sreli alan iilere de tam olarak kullandrlmas, iverenin ulam iin salad servisten ie balama ve biti saatleri uygun olduu takdirde ksmi sreli alan iilerin de yararlandrlmas gerekmektedir. verenin ksmi sreli alan iiye tam sreli alan iiden farkl ilem yapmas, eit davranma ilkesine aykrlk oluturur ve bu durumdaki iiler, hem verilmeyen alacaklarn hem de drt aya kadar cretleri tutarnda bir tazminat talep edebilirler. Ksmi sreli alan iinin, creti ile blnebilen hak ve alacaklar ise tam sreli alanlarla orantl olarak denir. rne in; haftada krk be saat allan bir iyerinde, tam sreli alan iilerin haftalk creti 120.-YTL ise haftada bu iilerin yars kadar alan ksmi sreli iinin haftalk creti de en az 60.-YTL olmaldr. Ayn durum cretten baka prim, yakacak yardm, ikramiye vb. blnebilen dier alacaklar iin de geerlidir. rne in; tam sreli olarak alan iilere iverence ylda 300.-YTL yakacak yardm

34

NN EL KTABI

olarak deniyorsa ksmi sreli alan iiye de yllk yakacak yardm olarak en az 150.-YTL denmelidir.
YARGITAY KARARI belirsiz sreli i szlemesiyle alan iinin i szlemesinin iverence feshinde iiye ihbar neli tannmas veya ihbar tazminatnn denmesi gerekir. Bu noktada iinin tam ya da ksmi sreli i szlemesiyle almasnn sonuca etkisi yoktur (Yrg. 9. HD., 2003/2828 E., 2003/16324 K.)

ARI ZERNE ALIMA (4857 sayl Yasas 14. madde) Ksmi sreli i szlemesinin bir trdr. Bu szleme yazl yaplmak zorundadr. Bu szleme ile iinin arldnda, belirlenen ii yerine getirmesi kararlatrlr. ar zerine alma szlemesinde iinin haftalk, aylk ya da yllk bir zaman dilimi iinde ne kadar alaca aka kararlatrlmamsa; haftalk alma sresi yirmi saat olarak belirlenmi saylr. verenin iiyi almaya balamasndan ne kadar bir sre nce araca da szleme ile belirlenebilir. Bu sre belirlenmemise iveren iiye arsn, almaya balamasndan en az drt gn nce yapmak zorundadr. Bu szlemede gnlk alma sresi de kararlatrlabilir. Bu sre kararlatrlmamsa iveren iiyi her arda gnde en az drt saat st ste altrmak zorundadr. i belirlenen alma sresi iinde altrlsn veya altrlmasn crete hak kazanr.
YARGITAY KARARI Temizlik ii srekli yaplmas gereken bir i olup, davacnn ar usul ile iyerinde altrlmas, bu iin srekli yaplmas gerektiini ortadan kaldrmaz. ar usul alma, ksmi sreli bir i szlemesi olup, iin ksmi sreli olmas, belirli sreli i szlemesi niteliini kazandrmaz. Somut olayda bir ylda, on bir ay alan davacnn, 234 gn alt da gz nne alndnda yaplan temizlik ii, sreye bal bir i olmadna gre ar usul i szlemesinin imzalanmasn gerektiren objektif esasl bir neden de bulunmamaktadr. Bu nedenlerle taraflar arasndaki i szlemesinin, belirsiz sreli i szlemesi olduu kabul edilerek, buna gre karar verilmelidir (Yrg. 9 HD., 22.05.2006 T., 2006/5115 E., 2006/14969 K.)

35

NN EL KTABI

GEC LKS (4857 sayl Yasas 7. madde) verenin, iiyi, holding bnyesi iinde olan ya da ayn irketler topluluuna bal bulunan baka bir iyerine veya yapmakta olduu ie benzer ilerde altrmak artyla bir baka iverenin iyerine geici olarak gndermesi durumunda ii ile geici iveren arasnda kurulan ilikiye geici i ilikisi denir. Ancak bunun iin devir srasnda iinin yazl rzasnn alnmas arttr. rne in; bir holding ya da irketler grubu, Gaziemir'deki fabrikasnda alan iiyi yine kendisine bal Karabalar'daki fabrikasna gnderebilir. Ayrca tm iverenler, iyerlerinde altrdklar iileri geici olarak, kendileri ile hibir ilgisi bulunmasa bile, iinin nceden yapmakta olduu ie benzer bir ite altrlmas artyla, bir baka iverenin iyerinde almak zere gnderebilirler. Ancak tekrar hatrlatmak gerekir ki, ii yazl olarak kabul etmedii takdirde gnderildii iyerine gitmek zorunda deildir. Geici i ilikisi alt ay geeme z ve yazl olarak yaplr. Gerektiinde, en fazla iki defa daha yenilenebilir. Yani, geici i ilikisi en fazla bir buuk yl srebilir. Bir buuk yl getii halde, ii gnderildii yerde altrlmaya devam ediyorsa, bu devir artk geici i ilikisi olmaktan kar. szlemesi tamamen geici iverene devredilmi olur. Geici i ilikisinde iinin cretlerinden, gnderen iveren sorumludur. Ayrca geici iveren de kendisinde alt srece iinin cretlerinden ve sigorta primlerinden gnderen iverenle birlikte sorumludur. Geici iveren, iiye salk ve gvenlik risklerine kar gerekli eitimi vermek zorundadr. Geici iverenin, devrald iileri iyerindeki bir grev veya lokav t uygulamas srasnda altrmas yasaktr. Ancak, yasa gereince grev ve lokavt srasnda da baz ilerin yaplmas ve baz iilerin almas gerekir. Devralnan iiler de, sadece bu kapsama girdikleri durumlarda altrlabilirler. Ayrca iverenler, iyerlerinde grev veya lokavt uygulamas varken iilerini geici i ilikisi erevesinde baka bir iyerine gnderemezler. Daha nce

36

NN EL KTABI

gnderilmi iiler var ise bunlarn da grev veya uygulamasnn balamasyla birlikte geri arlmas gerekir.

lokavt

Toplu ii karan iverenlerin geici i ilikisi yoluyla ii altrmalar snrlandrlmtr. Toplu ii karmaya gidilen iyerlerinde, karma tarihinden itibaren alt ay boyunca, iten karlan iiler yerine geici ii alnamaz. TAKIM SZLEMES (4857 sayl Yasas 16. madde) Birden ok iinin meydana getirdii bir takm temsilen bu iilerden birinin, takm klavuzu sfatyla iverenle yapt szlemeye takm szlem esi denir. Takm szlemesinin yazl yaplmas gerekir. Bu szlemede her iinin kimlii ve alaca cret ayr ayr gsterilir. simleri yazl iilerin ie balamalaryla birlikte, ie balayan ii ile iveren arasnda takm szlemesinde belirlenen artlarla bir i szlemesi yaplm saylr. Takm klavuzu, almasn taahht ettii iinin hibir mazereti olmakszn ie balamamas halinde, iverene kar sorumludur. veren veya vekili, ie balamalaryla i szlemesi kurulan iilerin cretlerini ayr ayr demek zorundadr. Takm klavuzu iin, takma katlan iilerin cretlerinden ie araclk veya benzeri bir nedenle kesinti yaplamaz. DENEME SRES (4857 sayl Yasas 15. madde) Bu blmde anlatlan btn szleme trlerinde, taraflar szlemeye belirli bir deneme sresi koyabilirler. Bu sreye, iinin ivereni ve iyerindeki alma koullarn; iverenin ise iiyi tanmas / denemesi amacyla yasada yer verilmitir. veren tarafndan daha nce deneme sresine tbi tutulmu bir ii tekrar ie alndnda, bir kez daha deneme sresi uygulanamaz. Ancak, yeni girilen i veya iyeri eskisinden farkl ise tekrar deneme sresi ngrlebilir.

37

NN EL KTABI

Deneme sresi en ok iki ay olabilir. Ancak toplu i szlemesiyle drt aya kadar uzatlabilir. Bir i szlemesinde deneme sresi kararlatrlmsa bu sre iinde hem iveren hem de ii, szlemeyi bildirimsiz ve tazminatsz feshetme hakkna sahiptir. Ancak bunun dnda deneme sresi iinde iverenin tm ykmllkleri devam eder. rnein; uygulamada iverenlerin deneme sresi boyunca iilerin sigorta girilerini yapmadklar, sigorta primlerini yatrmadklar grlmektedir. Oysaki deneme sresinin balangcndan itibaren iinin sigorta giriinin yaplmas ve sigorta primlerinin yatrlmas zorunludur. Deneme sresi sonras ii almaya devam etmise yllk izin, ihbar, kdem tazminat ve dier haklar ynnden deneme sresinin balad tarihten; yani ilk ie giri tarihinden itibaren hesaplama yaplr.

38

NN EL KTABI

ALIMA
cret gn Fazla alma Yllk cretli zin Tatiller Di er Konular CRET (4857 sayl Yasas 32. madde ve devam) cret nedir? cret, alma karlnda iveren tarafndan iiye para ile denen tutardr. allan zamana gre aylk, haftalk, gnlk, saatlik olarak hesaplanabilir. Bundan baka, yaplan ie gre para-bana veya i tutar zerinden yzdelik olarak da denebilir. plak crete, eer iyerinde veriliyor ise, prim, ikramiye, yeme - ime, giyim, yakacak gibi eitli demelerin de eklenmesi ile oluan crete giydirilmi cret denir. Sigorta primi, vergi gibi yasal kesintilerin dhil olduu toplam tutara brt cret denir. Bu kesintiler yapldktan sonra iiye denen miktar ise net creti oluturur. veren iinin cretini ne za man ve nasl dem ek zorundadr? (4857 sayl Yasas 32. madde) cret en ge ayda bir denir. Taraflar aralarnda anlaarak, deme sresini, i szlemesi veya toplu i szlemesiyle bir haftaya kadar indirebilirler. szlemesi herhangi bir nedenle sona ererse; rnein, ayn ortasnda ii iten karlr veya karsa o ana kadar ilemi

39

NN EL KTABI

cretinin, ayrca kanundan ve szlemeden doan para ile llebilen tm hak ve alacaklarnn tam olarak denmesi zorunludur. cret, Trk parasyla (YTL) iyerinde veya iinin banka hesabna yatrlarak denir. Yabanc para cinsinden denmesi de kararlatrlm olabilir; bu durumda deme gnndeki rayice gre YTL ile denir. Senetle, ekle, kuponla, retilen mallardan verilmesi yoluyla veya baka herhangi bir ekilde cret demesi yaplamaz. creti zamannda denm ey en iinin haklar nel erdir? (4857 sayl Yasas 34. madde) creti deme gnnden itibaren 20 gn iinde zorlayc bir neden (yani deprem, yangn, sel felaketi, iyerinin srekli kapatlmas gibi bir neden) dnda denmeyen ii, almaktan kanabilir. Buradaki yirmi gn, i gn olarak hesap edilmez. yerinde allmayan tatil gnleri de hesaba katlr. rne in; cretlerin her ayn 5'inde dendii bir iyerinde ii, ayn 26'sndan, yani 21. gnden balayarak creti denmemeye devam edildii srece i brakma hakkn kullanabilir. Bu hakk kullanan iilerin son derece dikkatli davranmalar ve iverene szlemeyi feshetme hakkn verecek davranlardan kanmalar gerekir. rne in; i braktklar sreler iinde de iyerine gelerek mesai saatleri boyunca almakszn iyerinde bulunmalar yerinde olacaktr. Bunun dnda, i brakma hakkn kullanan iilerin, kendilerine yneltilebilecek gerek d iddialara kar i brakma sresince hep bir arada ve birbirlerinin tanklnda olmalar son derece nemlidir. Yasayla iiye yalnzca almaktan kanma hakk tannmtr. Dier iilerin almasna engel olunmamaldr. cretleri denmeyen iiler i brakmalar, almaktan kanmalar halinde iten karlamaz. brakan iilerin yerine yeni ii alnamaz ve bu iler bakalarna yaptrlamaz. cretleri denmeyen iiler, i brakmann yan sra denmeyen cretleriyle ilgili olarak iverene kar icra takibi de balatabilir. Ayrca, Yasasna gre ii, iveren tarafndan... creti kanun hkmleri veya szleme artlarna uygun olarak hesap edilmez veya denmezse szlemeyi

40

NN EL KTABI

hakl olarak feshedebilir. i, bu durumda ilemi cretlerini, kdem tazminatn ve dier alacaklarn iverenden isteyebilir.
YARGITAY KARARI Davac, cretinin deme gnnden itibaren 20 gn iinde denmemesi sebebiyle i grme borcunu yerine getirmekten 60 gn sreyle kandn almad bu srenin cretinin davaldan tahsiline karar verilmesini talep etmitir. inin cretinin deme gnnden itibaren 20 gn iinde mcbir bir neden dnda denmemesi halinde ii i grme borcunun yerine getirmekten kanabilir. Bu sre iinde cret demesi uygulamas yaplaca yasa tasarsnda dzenlendii halde Trkiye Byk Millet Meclisi'ndeki grmeler srasnda bu dzenleme yasa metninden karlm ve bu suretle Yasama organ bota geen bu srede cret istenemeyeceine dair iradesini ak olarak ortaya koymutur. 34. maddenin bu dzenlemesine gre iinin i grme borcunu yerine getirmekten kand bu srenin cretini iverenden talep etmesi mmkn deildir. Zira, iinin almamas kendi iradesi ile olumutur. Aklanan bu nedenlerle davann reddi gerekirken yazl ekilde kabul hataldr (Yrg. 9. HD., E. 2004/13259, K. 2005/3782, T. 10.2.2005)

cret pusulas (bordro) nedir? (4857 sayl Yasas 37. madde) verenin iiye yapt demelerde, cret hesabn gsterir imzal veya iyerinin zel iaretini tayan bir belge verme zorunluluu vardr. Bu pusulada (bordroda) demenin gn ile ilikin olduu dnem ve fazla alma, hafta tatili, bayram, genel tatil cretleri gibi asl crete yaplan her eit eklemeler tutarnn ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka, icra kesintisi gibi her eit kesintilerin ayr ayr gsterilmesi gerekir. ilerin cret pusulalarn dikkatlice incelemeleri, haklarn kaybetmemeleri asndan zorunludur. cretleri olmas gerekenden az ya da ok gsterilmi ya da gere e aykr bilgiler bulunma kta ise iilerin bordrolar im zala makta n kanmalar gerekm ektedir. rn ein; fazla mesai yapt halde fazla alma creti hi gsterilmeyen veya eksik gsterilen, bu creti de kendisine denmeyen ii fazla mesai alaca hakkm sakl kalma k kaydyla yazmad srece bordroyu imzalamamaldr. i, yine

41

NN EL KTABI

rnein, asgari cretin zerinde bir cret ald halde cret pusulasnda asgari cret alyormu gibi gsterilmise cret pusulasn imzalamamaldr. ay et imza lamak zorunda braklrsa, almas gerek en gerek cret miktarn ve cretinin eksi k gsterildiini bordro zerine aka yazm al ve anca k ondan sonra imzala maldr. Bunu da yapamazsa, ald gerek creti, aaca davada yazl delillerle (rnein; banka kaytlar, deme makbuzlar ) sonradan ispatlamas mmkndr. Ancak yazl delillerin olmad durumlarda, bordro da imzalanmsa gerek creti sonradan ispatlamak mmkn olmayabilir. Bu durumlarda tank ifadeleri, genellikle, yazl delil saylan geree aykr dzenlenmi ve iinin de imzasn tayan bordrolar karsnda yetersiz kalabilmektedir.
YARGITAY KARARI Sekiz yllk kdemi olan iinin asgari cret seviyesinden cret ald kabul edilemez. davac iinin creti konusundaki uyumazln mahkemece, ilgili meslek kurulularndan emsal cret bilgileri istenerek zmlenmesi gerekir (Yrg. 9. HD., E. 2005/34662, K. 2005/37319, T. 28.11.2005) YARGITAY KARARI Taraflar arasnda davacnn ald cret ihtilafldr. Bordrolarda iveren tarafndan bankaya yazlan yazlar arasnda eliki bulunduu gibi tank beyanlar da uyumlu deildir. cret bordrolarnda vasfl ve vasfsz iilerin asgari cretle gsterilmesi de alma yaamnn doal akna uygun olmamaktadr. Bu nedenle davacnn alacaklarnn savunmaya deer verilerek asgari cretten hesaplanmas yerinde grlmemitir. Mahkemece davacnn yapt grev, kdemi ve alma yollar aklanarak meslek kurulularndan alabilecei cret sorulmal, alnacak cevap dier delillerle birlikte deerlendirilerek sonuca gidilmelidir. Yazl ekilde karar verilmesi hatal olup bozmay gerektirmitir (Yrg. 9. HD., 21.12.2006 T., 2006/14786 E., 2006/33623 K.)

Asgari cret nedir? iye asgari cretin altnda cret denebilir mi? (4857 sayl Yasas 39. madde) inin gda, konut, giyim, salk, ulam ve kltr gibi zorunlu ihtiyalarnn gnn fiyatlar zerinden hesaplanmas yoluyla Asgari cret Tespit Komisyonu tarafndan belirlenen ve ilan edilen crete

42

NN EL KTABI

asgari cret denir. Asgari cret, bu Komisyon tarafndan, 16 yandan kkler ve 16 yandan bykler iin olmak zere ayr ayr belirlenir. Belirlenen asgari cret, iilere tm lke apnda, ikolu ve bakaca bir ayrm yaplmakszn uygulanmak zorundadr. Yasas kapsamnda olsun olmasn tam sreli olara k alan iiler, asgari cretten daha dk cretl e altrlamaz. szlemesinde ksmi sreli alacaklar kararlatrlm olan iiler ise altklar zamana denk den ksmn cretini alr. rnein; tm iilerin 8 saatlik ign ile haftada be gn ve asgari cretle alt bir iyerinde haftada yalnzca iki gn almakta olan iiye, en az asgari cretin alt iki gne denk gelen miktar kadar deme yaplmaldr. Ya da haftada 5 gn ve gnde yalnzca 4 saat alan iiye dier iilerin aldnn, dolaysyla asgari cretin en az yars kadar cret denmelidir. Ancak ksmi sreli allacana ilikin bir yazl szlemenin bulunmamas halinde, iveren en az asgari cret tutarnda cret demek zorundadr. Para-ba almalarda ise iiye i verilmedii ya da verilen i tutarnn asgari cretin altnda kald durumlarda (iin toplam tutarnn asgari cretin altnda kalmasna baklmakszn), iverenin iiye en az asgari cret tutarnda cret demesi gerekir. inin, asgari cretin altnda cretle altrlmas halinde haklar nel erdir? Asgari cretten dk bir cretle altrlan ii, hak kazand halde denmeyen ksm iverenden isteyebilir. veren bu fark demek zorundadr. demedii takdirde, ii yasal yollara bavurabilir. rn ein; konuyla ilgili olarak Blge alma Mdrl'ne ikyette bulunabilir, dava aabilir veya iveren hakknda bu alaca ile ilgili icra takibi balatabilir. Ayrca ii, asgari cretin altnda bir cretle altrlmas durumunda i szlemesini hakl nedene dayanarak feshedebilir. Bu durumda ii, i szlemesini feshederek, eksik denen cretlerini, kdem tazminatn ve varsa dier iilik alacaklarn (rnein; fazla mesai creti, yllk izin creti gibi) iverenden isteyebilir.

43

NN EL KTABI

Bunlarn dnda iinin, yukarda creti zamannda den meyen iinin haklar nelerdir? balkl blmde anlatlan i brakma hakkn kullanmas da mmkndr. Yarm cret nedir? Ne zaman ve nasl denir? (4857 sayl Yasas 40. madde) yerinde iiyi bir haftadan fazla sre ile almaktan alkoyan bir durumun olumas halinde (rnein; deprem, sel felketi, makinelerde arza kmas, fabrikann revizyona girmesi, genel bir hammadde sknts gibi) alamayan veya altrlamayan iiye, bu bekleme sresi iinde bir haftaya kadar her gn iin yar m cret denir. in durmas bir haftadan fazla srerse ii veya iveren, i szlemesini feshedebilir. Szlemeyi ii de iveren de feshetse iinin tazminat haklar doar.
YARGITAY KARARI Yollarn kardan kapanmas nedeniyle geici olarak faaliyetini durduran iverenin, bir haftalk bekleme sresinde her gn iin yarm cret demesi yasaldr (Yrg. 9. HD., E. 5643, K. 8677, T. 29.9.1987)

Avans nedir? Borlar Yasasnda dzenlenmitir. inin zorunluluk nedeniyle ihtiya duyduu durumlarda (rnein; hastalk, bor demesi, icra takibi gibi acilen paraya ihtiya duyulan durumlarda) hak etmi olduu cretinden istedii miktarn kendisine denmesidir. Uygulamada avans bu koullar aranmadan da nceden kararlatrld takdirde belli zamanlarda denebilmektedir. Yasada belirtilen, iyerinde byle bir uygulama olmasa da iinin zor durumda olmas halinde iverenden, cretinin almas ile hak etmi olduu ksm kadar avans isteyebileceidir. Para-bana cret nedir? Para-bana cret iinin rettii mal birimine gre hesaplanan crettir. rne in; ayakkabclkta, retilen ift bana denen cret para-bana crettir. Bu cret asgari cretin altnda olamaz. Yaplan iin aylk toplam bedeli asgari cretin altnda kalsa bile, iiye creti asgari crete tamamlanarak denmek zorundadr.
44

NN EL KTABI

Bu iilerin sigorta primleri de aylk gerek kazanlar zerinden yatrlmak zorundadr. iye hi i verilmemesi durumunda verilecek cret de asgari cretin altnda olamaz. Ayrca ii, eksik i verilmesi ya da hi verilmemesi durumlarnda i szlemesini hakl nedenle feshedebilir, tazminat ve dier alacaklarn isteyebilir. Yzde usul cret nedir? (4857 sayl Yasas 51. madde) Otel, lokanta, elence yerleri ve benzeri yerler ile iki verilen ve hemen orada yenilip iilmesi iin eitli yiyecek satan yerlerde, iveren tarafndan servis karl veya baka isimlerle hesap pusulalarna eklenerek alnan paralarla, kendi istei ile mteri tarafndan iverene fazladan braklan ya da iverenin kontrol ile toplanan paralarn iilere denmesi sistemine yzde usul cret denir. Bu cret sisteminde de iinin ald cret asgari cretin altnda kalrsa eksik kalan ksm iveren tarafndan karlanmak zorundadr. veren toplanan yzdelerin eksiksiz olarak iilere datldn belgelemekle ykmldr. Ayrca iveren, her hesap pusulasnn toplamn gsteren bir belgeyi iilerin kendi aralarndan seecekleri bir temsilciye vermek zorundadr. cret kesm e cezas nedir? (4857 sayl Yasas 38. madde) verenin, toplu szleme veya i szlemelerinde gsterilen sebeplerle snrl olarak, belirlenen durumlarda iiye verebilecei cezadr. iye, toplu s zlem e veya i szlem esinde gsterilen sebepler dnda cret kesme ceza s verilem e z. cretinden ceza olarak yaplacak kesintilerin iinin kendisine, derhal ve sebepleri ile beraber bildirilmesi gerekir. i cretinden yaplacak kesintinin miktar, bir ayda iki gndelikten, para bana veya i miktarna gre verilen cretlerde ise iki gnlk kazancndan fazla olamaz. Yasada, kesilen bu paralarn iverence, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl hesabna bankaya

45

NN EL KTABI

yatrlaca ve Bakanlka iilerin eitimi ve sosyal hizmetleri iin kullanlaca belirtilmitir. veren iinin cretinden ileride verebilecei zararlara karlk kesinti yapabilir mi? Yasasnda iinin cretinden ileride doabilecek zararlar karlnda kesinti yaplmasna ilikin bir dzenleme bulunmamaktadr. Bu nedenle iveren, iinin cretinde n ileride doabilecek zararlara karlk nceden, peine n kesinti yapama z. Bu gerekeyle teminat senedi vb. alamaz. i hangi durumlarda cretini cret garanti fonundan alr? (4857 sayl Yasas 33. madde) veren konkordato ilan etmi, hakknda bor demeden aciz vesikas alnm veya iflas etmise iiler, son aylk cretlerini sizlik Sigortas Fonu kapsamndaki cret Garanti Fonu'ndan alabilirler. Bunun iin iinin son aydr cretini alamadn gsterir belge ve ayrca u belgeden birisiyle Trkiye Kurumu'na bavurmas gerekir; aciz vesikas veya iflas ilan veya konkordato ilan belgesi. GN / ALIMA SRES alma sresi, iinin altrld ite geirdii sredir. Ara dinlenmeleri alma sresinden saylmaz. Kanununa likin alma Sreleri Ynetmeliine gre iveren, iilerin alma srelerini uygun aralarla belgelemek zorundadr. rn ein; gnlk ie giri ve klarda kart baslmas, saat belirtilerek defter imzalanmas gibi yntemler bunun iin kullanlmaktadr. Haftalk normal alma sresi ne kadardr? (4857 sayl Yasas 63. madde) alma sresi haftada en ok krk be (45) saattir.

46

NN EL KTABI

Taraflarca aksi kararlatrlmamsa haftalk krk be saatlik bu alma sresi, iyerlerinde haftann allan gnlerine eit ekilde blnerek uygulanr. rne in; iyerinde haftann be gn allyorsa, krk be saatlik haftalk alma sresi bee blnerek gnlk alma sresi dokuz saat olarak belirlenir. Haftann bir gnnde iyerinde ksmen allyorsa; rnei n cumartesi gn be saatlik bir alma yaplyorsa bu sre haftalk krk be saatlik alma sresinden dldkten sonra kalan sre dier gnlere eit olarak datlr. Cumartesi gn be saat allan iyerinde, kalan krk saat dier be gne datlarak, gnlk alma sresi sekiz saat olarak belirlenir. Yeni Yasas ile haftalk alma sresi ve bunun haftann allan gnlerine eit olarak blnmesi konularnda baz yeni ve esnek dzenlemeler getirilmitir. Uygulanmalar durumunda iiler asndan, ar alma ve bunun karlnda ise pek ok durumda fazla alma creti dahi alamama anlamlarna gelen bu dzenlemeler iin bu blmde Fazla alma ve cretlendirilmesi balnda yer alan Denkletirme esasna gre alma, Telfi almas ve Fazla alma karlnda serbest zaman konularna baknz. Gnlk alma sresi en ok ne kadardr? (4857 sayl Yasas 63. madde) Gnlk alma sresi, fazla almalar da dhil olmak zere, en o k on bir (11) saat olabilir. i hangi alma trne gre alrsa alsn bu sreden fazla altrlamaz. Ancak tekrar hatrlatmak gerekir ki; kural, haftalk alma sresinin haftann allan gnlerine eit olarak blnmesidir. Yasa baz durumlarda da iinin, salk kurallar bakmndan gnde yedi buuk saatten fazla altrlamayacan dzenlemitir. rne in; maden eritme veya dkm vb. ilerde alan iiler gnde yedi buuk saatten fazla altrlamaz. Bunun dnda gece almalar ile kadn ve ocuk iilerin altrlmas konularnda alma saatleri asndan baz snrlamalar getirilmitir. (Konuyla ilgili ayrntl bilgi iin kitabn devamndaki i Sal ve Gvenlii bl mne baknz.) Bu hkmlere aykr hareket eden iverene, ikyet ya da tespit

47

NN EL KTABI

edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Haftalk alma sresi a zaltlabilir mi? Yasasnda dzenlenen haftalk normal alma sresi olan krk be saat, ii ile iveren arasnda yaplacak szlemelerle azaltlabilir. Yasada belirtilen bu sre en st snrdr. i ve iverenin anlamasyla rnein, haftalk alma sresi otuz be saate indirilebilir. i almad halde alma sresinden saylan durumlar nel erdir? (4857 sayl Yasas 66. madde) Aada belirtilen srelerde iiler almam olsalar da crete hak kazanrlar. i iyerinde her zaman alr halde bulunmayabilir. rn ein; tezghtar olarak alan bir ii iyerine mteri gelmedii zaman bo bekleyebilir. alt makine arzalanan ii bunun tamiri sresince beklemek zorunda kalacaktr. Ancak iinin her an i grmeye hazr bir halde altrlmakszn bekletilmesi i sresinden saylr. Emzikli kadn iilerin bebeklerini emzirmeleri iin belirlenen sreler de i sresinden saylr. rne in; kadn ii, iyerinde mesai saatleri iinde, her biri yarm saatten defa olmak zere toplam bir buuk saat st izni kullanyorsa, bu sreler allm gibi i sresinden saylr. Ayrca madenlerde, taocaklarnda ve her trl yeralt veya su altnda allan ilerde iilerin asl alma yerlerine girmeleri ile kmalar srasnda geen sreler, ilerin, bir baka iyerinde altrlmak zere gnderilmeleri halinde yolda geen sreler, inin iveren tarafndan iyeri dnda bir yere gnderilmesi veya iverenin evinde ya da brosunda bekletilmesi halinde geen sreler, Demiryollar, karayollar ve kprlerin yaplmas, bakm ve onarm gibi iler iin bu iyerlerine iilerin hep birlikte

48

NN EL KTABI

gtrlp getirilmeleri srasnda geen sreler i sresinden saylr. Ancak bunlar dnda iilerin srf sosyal yardm amacyla iverence iyerine gtrlp getirilmeleri halinde (servisler) yolda geen sreler i sresinden saylmaz. Ara dinlen m esi nedir? (4857 sayl Yasas 68. madde) Gnlk alma sresinin ortalama bir zamannda, o yerin gelenekleri ve iin gereine gre ayarlanmak zere, iilerin dinlenmeleri iin verilen sreye ara dinlen m esi denir. rnein; yemek ve ay molalar. Ara dinlenmesi, drt saat veya daha ksa sreli ilerde on be dakika; drt saatten fazla ve yedi buuk saate kadar (yedi buuk saat dhil) sreli ilerde yarm saat; yedi buuk saatten fazla sreli ilerde bir saattir. Ara dinlenmesi bu snrlarn altnda belirlenemez. Ancak bireysel szleme veya toplu i szlemesiyle bu srelerden daha uzun ara dinlenmesi kararlatrlabilir. i ara dinlenmesini tamamen serbest geirmelidir. Bu sreyi iyeri dnda veya iinde geirebilir. i ara dinlenmesini iyerinde geirmi ve bu srede almaya devam etmise, ara dinlenmesi verilmemi saylr. Ara dinlenmesini yasaya uygun olarak kullandrmayan iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Ara dinlen m esi alma sresinden saylma z. Bu sre iin iiye cret denm e z. Ancak bu sre allarak geirilmise iinin cretinin denmesi gerekir. Hazrlama, tamamlama ve temizl e m e ileri ne dir? (4857 sayl Yasas 70. madde) Baz iyerlerinde, asl iin dzenli, salkl ve gvenli bir ekilde yrmesi iin yaplan ilerdir. rne in; frnlarn temizlenmesi, i makinelerinin temizliinin ve bakmnn yaplmas gibi iler bu ilerdendir. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri, grevleri yalnzca bu ileri yapmak olan iilere veya grev tanmlarnda bu iler de bulunan iilere yaptrlabilir.

49

NN EL KTABI

Asl iinin yannda hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerini de yapan iiler, bu ilerde gnlk en ok iki saat daha altrlabilir. Hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri de dhil olmak zere, gnlk alma sresi on bir saati aamaz. Bu ileri asl iin ncesinde veya sonrasnda ek olarak yapan iiler bu ilerde nbetlee olarak altrlabilirler. Ancak, bu ileri sadece yetimi iilerin yapmas gereken zel durumlar varsa ayn iilere de yaptrlabilir. Hazrlama, tamamlama, temizleme ilerini, asl iin ncesinde veya sonrasnda ek olarak yapan iilere, bu ilerde geirdikleri her bir saat iin cretleri yzde elli fazlasyla denmelidir. FAZLA ALIMA ve CRETLENDRLMES Fazla alma nedir? (4857 sayl Yasas 41. madde) Yasasnda belirtilen haftalk krk be saatlik alma sresini aan almalara fazla alma denir. Ancak denkletirme esasnn uyguland durumlarda iinin haftalk almas krk be saati asa da bu almalar fazla alma saylmayabilmektedir. Bu konu ile ilgili ayrntl bilgi iin aada yer alan Denkletirme esasna gre alma nedir? balkl blme baknz. Ayrca Yargtayn yeni Yasas dneminde gelitirdii itihatlara gre, gnde on bir saatlik azami alma sresinin ald durumlarda on bir saati aan almalar, haftalk alma sresinin 45 saati ap amadna baklmakszn fazla alma saylacaktr. iye gnde en fazla (3) saat fazla alma yaptrlabilir. Fazla almalarn toplam bir ylda iki yz yetmi (270) saatten fazla ola maz. ilerini bu sreleri aacak ekilde altran iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Gece almalar yedi buuk saati geemeyeceinden gece almalarnda fazla alma yaptrla ma z. Ayrca baz ilerde alan iilere ve hangi ite alrlarsa alsnlar baz iilere fazla alma yaptrlamaz:

50

NN EL KTABI

Salk kurallar bakmndan gnde ancak yedi buuk saat veya daha az allmas gereken ilerde alan iilere (bu iler bir ynetmelikle dzenlenmitir. rne in; kurun, arsenik, civa, inko, karpit ve asitle ilgili baz iler; cam, demir-elik ve imento sanayiindeki baz iler; baz kaynak ileri; grltnn belli bir dzeyin zerinde olduu iler vb.), Yer ve su altnda allan ilerde alan iilere, 18 yan doldurmam iilere, szlemesi veya toplu i szlemesi ile nceden veya sonradan fazla almay kabul etmi olsalar bile salklarnn elvermedii iyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Bakanl hekiminin, bunlarn bulunmad yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen iilere, Gebe, yeni doum yapm ve ocuk emziren iilere ve Ksmi sreli i szlemesi ile altrlan iilere fazla alma yaptrlamaz.

YARGITAY KARARI Fazla alma creti, geni anlamda cret iinde deerlendirilmelidir. Byle olunca fazla alma cretinin denmemesi de 4857 sayl Kanunu uyarnca iiye hakl fesih imkn vermektedir. Davacnn anlan fesih yazsndaki aklamalar fazla almay da iermektedir. Buna gre davacnn i szlemesini hakl olarak feshettii sonucuna varlmaldr. Kdem tazminat isteinin kabul gerekir (Yrg. 9. HD., 27.03.2007 T., 2007/511 E., 2007/8588 K.) YARGITAY KARARI Dosyadaki cret bordrolarnda davacnn imzas bulunmakla beraber fazla mesai stunlarnn bo olduu fazla mesai tahakkuku yaplmad grlmektedir. Dinlenen davac tanklar, davacnn fazla mesai yaptn dorulamlar ve bu tank beyanlarna gre fazla mesai creti hesaplanmtr. Bu durumda davacnn fazla mesai yapt kabul edilerek bilirkii raporu bir deerlendirmeye tabi tutulup sonucuna gre karar verilmesi gerekirken yazl gereke ile reddine karar verilmesi hatal olup bozmay gerektirmitir... (Yrg. 9. HD., 29.11.2006 T., 2006/11724 E., 2006/31396 K.)

51

NN EL KTABI

Fazla alma yapmak (mesaiye kalmak) zorunlu mudur? (4857 sayl Yasas 41. madde) verenin, fazla alma iin iinin onayn almas gerekir. Yani fazla alma yaplmas, karlkl anlamaya baldr. Ancak iinin onaynn ne ekilde alnaca konusu tartmal bir konudur. Uygulamada iverenler i szlemelerine bir szleme art olarak ii, fazla mesai yapmay peinen kabul eder tarznda maddeler koymakta ve bu onay nceden almaya almaktadr. Bunun dnda, iilerden, yl veya ay balanglarnda o yl veya o ay iin fazla alma yapmay kabul ettiklerine ilikin olarak imza almak ya da fazla alma yaplacan bir gn nceden ya da ayn gn duyurarak o gn iin fazla mesaiye kalacaklara gnlk bir izelgeyi imzalatmak da dier yntemlerdir. Pek ok iyerinde ise bu onay hi alnmamakta ve iiler fazla almaya zorlanmakta, aksi takdirde ise iten karlmaktadr. Oysa yasal dzenlemeye gre sadece kabul eden iilere fazla alma yaptrlabilir; fazla alma yapmak istemeyenler ise buna zorlanamaz. inin i szlemesi fazla mesaiye kalmak istemedii gibi bir gerekeyle feshedilemez. Sz edilen onay nceden vermemi olan iiler, fazla almann duyurulduu anda seimlerini istedikleri ynde yapabilir, bu seimleri nedeniyle iten karldklar takdirde ise yasal yollara bavurabilirler. Sorunlar daha ok, yukarda belirttiimiz ekilde nceden onay vermi iiler asndan kmaktadr. Belirli bir ay ya da yl boyunca istendiinde fazla alma yapacana dair nceden imza atarak onay veren iilerden fazla mesaiye kalmalar istenmekte, bunu yapmadklarnda ise i szlemeleri feshedilmektedir. Yukarda belirttiimiz tarzda alnan onaylarn geerlilii ve iiyi balaycl konusunda ak ve net bir yasal uygulamadan sz etmek gtr. Bu nedenle, bu tarz bir onay vermekten kanmak en dorusudur. Fazla alma konusunda nceden onay vermi iilerin son derece dikkatli davranmalar ve zellikle o anki koullar gz nnde bulundurmalar zorunludur. rne in; fabrikadaki ya da vardiyadaki tm iilerin nceden onay vermi olduu ve mesaiye kalmalar istendiinde de byk bir ounluun buna uyduu bir durumda geerli bir neden de olmakszn bir tek iinin fazla mesai yapmayacan

52

NN EL KTABI

sylemesi, zellikle de bunu tekrarlamas kendisi asndan olduka riskli bir durum yaratabilir. Bu nedenle, bu onay nceden istendiinde ya da nceden verilmi bir onaya dayanlarak fazla alma yaplmas istendiinde iilerin birlikte hareket etmeleri; yani hep birlikte pein onay vermekten kanmalar ya da belirsiz ve pein bir onay alnm olsa bile hep birlikte fazla alma yapmaktan kanmalar en dorusu olacaktr. iden fazla alma yapacana dair peinen alnm geerli bir onay olsa bile, kendisinden yasann belirledii snrlar aacak ekilde fazla alma yapmas istenemez. rnein; gnde saati ya da ylda iki yz yetmi saati aan fazla alma yaptrlamaz. i, yasal snrlar aan fazla alma yapmaktan kanabilir.
Y A RGITA Y K AR ARI Fesih tarihi itibariyle yrrlkte bulunan 4857 sayl Kanununun 41. maddesi ve bu maddeye dayanlarak karlan ynetmelik uyarnca fazla mesai iin her yl yeniden iinin muvafakatinin alnmas gerekir. Bu nedenle, szlemede fazla mesai yapmaya davacnn rza gsterdiine ilikin hkmn ancak ilk yl iin geerli olduu kabul edilebilir. Davacnn yapmad iddia edilen fazla mesainin zorunlu olmad ve ayrca davacnn dier iileri bu ynde tevik veya tehdit ettiine dair dosyada inandrc delil de bulunmad anlaldndan feshin geerli neden olmadan feshedildii kabul edilmelidir. Mahkemece davann kabul yerine yazl gereke ile reddine karar verilmi olmas hataldr (Yrg. 9. HD., 08.05.2006 T., 2006/10028 E., 2006/13006 K.)

Fazla alma creti nasl hesaplanr? (4857 sayl Yasas 41. madde) iye fazla alma yapt her saat iin, saat cretinin % 50 ykseltilmesi yoluyla hesaplanarak denen cret fazla alma cretidir. Taraflar, aralarnda yapacaklar bireysel ya da toplu i szlemeleri ile fazla alma iin % 50'den daha yksek oranlar da belirleyebilirler. rn ein; haftada krk be saat allan ve iinin haftalk 135.YTL ve saatlik 3.-YTL cret ald bir iyerinde ii o hafta elli saat alm olsun. Fazla alma yapt her saat iin iiy e 3.YTL deil, % 50 fazlasyla birlikte 4,50.-YTL denecektir.

53

NN EL KTABI

inin yapt be saatlik fazla almann karl ise toplam 22,50.-YTL olacaktr. Bu durumda, fazla alma creti ile birlikte toplam haftalk creti 135 + 22,50 = 157,50.-YTL olacaktr. Para-ba cretle alan iilerin fazla alma creti haklarnn olmad ynndeki, iiler arasnda da yaygn olan, dnce yanltr. Para-ba veya yzde usul gibi farkl cret trleri ile alan iiler iin de haftalk alma sresi krk be saattir. Krk be saati aan almalar bu iiler iin de fazla alma olarak kabul edilir ve cretlerinin % 50 zaml denmesi gerekir. Bu tr almalarda genellikle birim bana belirli bir cret kararlatrlr. Fazla alma creti hesab da bunun zerinden yaplacaktr. rn ein; bir ayakkab iisinin ift bana 3.-YTL cretle altn varsayalm. Haftada krk be saat alarak 90 ift ayakkab reten bir ii, almas karlnda 3 x 90 = 270.-YTL haftalk cret alacaktr. Saat creti ortalama 6.-YTL olan bu iinin krk bei saati aan almalarnda da ite bu ortalama saat creti zerinden hesap yaplarak bu cretin % 50 ykseltilmesi (6 + 3 = 9.YTL) yoluyla fazla alma creti belirlenmeli ve fazla allan her saat iin bu cret kendisine denmelidir. Oysa uygulamada genellikle byle bir hesaplama yaplmamakta, retilen ift says ile ift ba cretin arplmasyla bulunan rakamn iiye denmesiyle yetinilmektedir. Hesabn bu ekilde yaplmas ise fazla allan zaman dilimi boyunca yaplan iin sadece normal cretinin alnmas ve genellikle ortalama olarak % 50 ykseltilerek denmesi gereken fark ksm kadar bir miktarn ise iiye denmemesi ile sonulanmaktadr. Fazla srelerle alma nedir? Haftalk alma sresi szlemeyle krk be saatin altnda belirlenmise, belirlenen alma sresini aan ve krk be saate kadar yaplan almalar fazla srelerle almadr. rnein; haftalk alma sresi krk saat olarak belirlenmi olan ii, o hafta krk be saat altrlmsa, krk saati aan be saatlik alma fazla srelerle almadr. Ayn ii bir sonraki hafta krk sekiz saat altrlrsa, bu durumda krk be saate kadar yapt be saatlik ksm fazla srelerle alma, krk be saatin zerindeki saatlik

54

NN EL KTABI

ksm ise fazla almadr. Bu fark sadece bir isim farkll deildir, nk bu almalar birbirinden farkl cretlendirilir. Fazla srelerle alma creti nasl hesaplanr? iye fazla srelerle alma yapt her saat iin, saat cretinin % 25 ykseltilmesi yoluyla hesaplanarak denen cret fazla srelerle alma cretidir. Taraflar, aralarnda yapacaklar bireysel ya da toplu i szlemeleri ile fazla srelerle almalar iin % 25'ten daha yksek oranlar belirleyebilirler. Yukardaki rnekteki ii, haftalk krk saatlik almasn aan be saatlik fazla srelerle almas karlnda saat cretinin % 25 ykseltilmi halini alacaktr. inin saat creti 4.-YTL ise kendisine fazla srelerle alt her saat iin 5.-YTL fazla srelerle alma creti denecek, bylece 5 x 5 = 25.-YTL toplam fazla srelerle alma creti alacaktr. Krk be saati aan saatlik alma ise fazla almadr ve % 50 fazlasyla hesaplanacaktr. Yani saatin her biri iin denecek cret fazla alma cretidir ve % 50 fazlas ile 6.-YTL'dir. Toparlayacak olursak; haftalk normal almas krk saat olarak belirlenmi ve saat creti 4.-YTL olan ii krk sekiz saat altysa: 40-45. saatler aras 5 saat fazla srelerle alma karlnda her saat iin % 25 fazlasyla 5.-YTL 45-48. saatler aras 3 saat fazla alma karlnda ise her saat iin % 50 fazlasyla 6.-YTL. cret alacaktr. Fazla alma karlnda serbest za man nedir? (4857 sayl Yasas 41. madde) i, fazla srelerle almalar veya fazla almalar iin iverenden zaml cretini isteyebilecei gibi, bu almalarna karlk olarak serbest zaman da kullanabilir. Buna gre, ii her bir fazla alma saati iin bir saat otuz dakikay, her bir fazla srelerle alma saati iin de bir saat on be dakikay serbest zaman olarak kullanabilir.

55

NN EL KTABI

veren iiyi fazla almalar karlnda cret almayp serbest zaman kullanmaya zorlayama z. i, hak ettii serbest zaman alt aylk srede, alma sreleri iinde cretinden herhangi bir kesinti olmakszn kullanr. inin fazla alt iin serbest zaman kullanacan nceden iverene bildirmesi gerekir. iye hak ettii serbest zaman istei halinde alt ay iinde kullandrmayan iverene idari para cezas verilir. Denkletirme esasna gre alma nedir? (4857 sayl Yasas 63. madde) Yeni Yasasyla getirilen bu dzenlemeye gre; belli bir sre ierisinde baz haftalarda normal alma sresinin almas, dier haftalarda bunun altnda allmas yoluyla, alma sreleri haftada ortalama krk be saate denk getirilebilir. rnein ; sekiz haftada yaplabilecek normal alma 8 x 45 = 360 saattir. Bu dzenlemeye gre ayn sekiz hafta boyunca alma u ekilde de yaplabilecektir: Drt hafta (H) boyunca, gnde (G) 11 saatten (S) Haftada 55 saat ve toplam 4 H x 11 S x 5 G Drt hafta (H) boyunca, gnde (G) 7 saatten (S) Haftada 35 saat ve toplam 4 H x 7 S x 5 G TOPLAM = 220 saat = 140 saat = 360 saat

Bu yeni yasal dzenleme iverene belli bir dnem iinde almay, gnlk on bir saati amamak kouluyla i younluuna ve ihtiyacna gre istedii gibi dzenleme olanan vermektedir. Denkletirme esasna gre yaplan almalarda haftalk krk be saatlik alma sresinden daha fazla allan haftalara younlatrlm i haftas denir. rnekteki iinin bu alma esasna gre elli be saat alt haftalar gibi. Grld gibi, bu yeni dzenleme nedeniyle haftada krk be saatlik alma sresi baz haftalarda fazlasyla almasna karn ii fazla alma yapm saylmayacak ve fazla alma creti alamayacaktr.

56

NN EL KTABI

Denkletirme en ok iki aylk sre iinde yaplabilir. ki aydan daha az sreler iinde de yaplmas mmkndr. Ancak bu sre toplu i szlemesiyle drt aya kadar uzatlabilir.
YARGITAY KARARI 1475 sayl Kanununun 61. maddesine gre, genel bakmndan i sresi haftada en ok 45 saattir. Bu sre st snr olup, 45 saatin stnde yaplan almalar fazla alma saylr. 4857 sayl Kanununun 41. maddesinde fazla alma, kanunda yazl koullar erevesinde 45 saati aan almalardr. Ayn kanunun 63. madde hkmne gre denkletirme esasnn uyguland hallerde, iinin haftalk alma sresi normal haftalk i sresini amamak kouluyla baz haftalarda 45 saati asa bile bu almalar fazla alma saylmamaktadr (Yrg. 9. HD., 2005/10088 E., 2005/22571 K.) YARGITAY KARARI 1475 sayl Yasann yrrlkte olduu dnemde; Yargtay'n istikrar kazanan uygulamasna gre haftalk 45 saati aan almalarn fazla mesai olarak kabul gerekir. Davacnn gnde 14 saat alt kabul edildiinde, haftada 3 gn altnda, haftalk alma sresi 42 saat olacaktr. Bu haftalarda fazla mesai yapld kabul edilemez. Drt gn allan haftalarda ise, haftalk alma 56 saat olup, davacnn bu haftalarda, haftada 11 saat fazla mesai yaptnn kabul gerekir. 4857 sayl Yasa dneminde ise; gnlk 11 saati aan almalar ile haftalk 45 saatten fazla almalar fazla alma olarak kabul edildiinden, haftada 3 gn allan haftalarda 11 saati aan gnlk 3 saat, haftalk 9 saat almann; haftada 4 gn alldnda gnlk 3, haftalk 12 saat almann fazla alma saati olarak kabul gerekir. Bu durumda fazla mesai saylan almalar dndaki alma sresi; haftada 3 gn alldnda gnlk 11 saatten haftada 33 saati bulaca; haftada 4 gn alldnda ise gnlk 11 saatten haftalk 44 saate ulaacandan ve haftalk 45 saati amadndan denkletirmeden sz edilemez (YHGK., 14.06.2006 T., 2006-9/374 E., 2006/382 K.)

i denkletirme esasna gre almak zorunda mdr? Denkletirme esasna gre alma, ancak taraflarn karlkl anlamasyla mmkndr. veren teklif ettiinde ii de bu ekilde almay kabul ederse, denkletirme esasna gre altrlabilecektir. Denkletirmeyi kabul etmey en ii, bu ekilde almaya zorlanamaz.

57

NN EL KTABI

Fazla almada olduu gibi denkletirme konusunda da i szlemelerinde bulunabilecek maddelere ya da sonradan imzalatlmaya allan belgelere dikkat edilmeli ve mmknse bu onay peinen vermekten kanlmaldr. Ayrca ii tarafndan aka kabul edilmemi olsa bile denkletirme uygulanmasna ses karlmamas durumunda, bu uygulamaya ii tarafndan rtl bir izin verilmi saylaca dolaysyla denkletirmenin kabul edileceine dair bir gr yeni tarihli Yargtay kararlar ile benimsenmeye balamtr. Bu durum, fazla alma cretlerinin alnmasn gletiren bir etki yapacaktr.
YARGITAY KARARI 4857 sayl Yasa dneminde gnlk 11 saate kadarki almalar ynnden rtl bir denkletirmenin varl kabul edileceinden, denkletirmeye esas gnlk 11 saati aan sreler ynnden (14 saat - 11 saat = 3 saat, 10 gn x 3saat = 30 saat) fazla almann varl kabul edilmelidir. Yargtay Hukuk Genel Kurulu'nun 21.3.2007 gn ve 2007/9-150160, 21.3.2007 gn ve 2007/9-174-164 sayl bozma kararlarnda da ayn ilkeler benimsenmitir (Yrg. HGK., 18.07.2007 T., 2007/9-582 E., 2007/557 K.)

Telfi almas nedir ve hangi durumlarda telfi almas yaptrlabilir? (4857 sayl Yasas 64. madde) inin aada belirtilen durumlarda, almad srelerin daha sonra altrlarak telfisinin yaptrlmasdr. Bu dzenleme de yeni yasa ile getirilen dzenlemelerdendir. Zorunlu nedenlerle iin durmas halinde, allmayan srelerin ileride telfisi yaptrlabilir. rnein; makinelerin arzalanmas, deprem, sel, salgn hastalk, yangn gibi zorlayc nedenlerin ortaya kmas ile iin durmas halinde, iveren allmadan geirilen bu srelerin telfisini yaptrabilir. Ulusal bayram ve genel tatillerden nce veya sonra iyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle iyerinde normal alma srelerinin nemli lde altnda allmas veya tamamen tatil edilmesi hallerinde, iveren allmayan bu

58

NN EL KTABI

srelerin telfisini yaptrabilir. rne in; dini bir bayramdan nceki veya sonraki iki gnn bayram tatili ile birletirilmesi halinde iveren allmayan bu iki gnn telfisini yaptrabilecektir. iye Yasas, szleme ve toplu i szlemesi ile belirlenen yasal izinleri dnda, kendi istei nedeniyle izin verilmesi halinde, almad bu srelerin telfisi daha sonra yaptrlabilecektir.

Telafi almas yaptrlabilecek durumlar yasada saylanlarla snrldr. Bu durumlar dnda iiden telafi almas yapmas istenemez. Telfi almas nasl ve hangi sre iinde uygulanr? Telfi almas, kaynan oluturan zorunlu nedenin ortadan kalkmas ve iyerinin normal alma dnemine balamasn takip eden iki ay ierisinde yaptrlr. Bu iki aylk sre getikt e n sonra iveren artk telafi almas yaptramaz. rnein; 6 Haziran'da makineler bozulduu iin alma yaplamayan iyerinde, tamirat 10 Haziran'da tamamlanp almaya balanmsa iveren ancak 10 Austos'a kadar telafi almas yaptrabilir. Telfi almas yaptracak iveren, bu almann yukarda belirtilen nedenlerden hangisine dayandn aka belirtmek zorundadr. veren telfi almasnn hangi tarihte balayacan da iilere nceden bildirmek zorundadr. Telfi almas, gnde saatten fazla olamaz. Gnlk en ok alma sresi, telfi almas dahil on bir (11) saati amamaldr. Tatil gnlerinde telfi almas yaptrlama z. Zorunlu nedenlerle fazla alma nedir? (4857 sayl Yasas 42. madde) yerinde olumu bir arzay gidermek veya olabilecek bir arzay nlemek iin ya da zorlayc sebeplerin (deprem, sel felketi gibi) ortaya kmas halinde, iyerinin normal alma dzenine gemesini

59

NN EL KTABI

salamak iin yaplan fazla almalardr. Belirtilen durumlar ortaya ktnda ii, iverenin talimat zerine fazla alma yapmak zorundadr. Bu tr fazla alma iinin rzasna bal deildir. rnein; Yargtay 2000 ylnda verdii bir kararda 17 Austos 1999 Marmara depreminden sonra zorunlu fazla alma yapmayan iinin i szlemesinin iverence feshini hakl bulmutur. Zorunlu nedenlerle fazla alma iilerin tmne veya bir ksmna yaptrlabilir. Fazla alma yapan iilere uygun bir ara dinlenmesi verilmesi zorunludur. Bu ekilde yaplan almalarda cretlendirme, fazla alma ve fazla srelerle alma blmlerinde akland gibi zaml olarak yaplmaldr. O laanst hallerde fazla alma nedir? (4857 sayl Yasas 43. madde) Seferberlik srasnda ve seferberlik sresini amamak kaydyla, yurt savunmasnn gereklerini karlayan iyerlerinde Bakanlar Kurulu kararyla yaplan fazla almalara denir. Bu durumda da fazla alma creti yukarda belirtilen ekillerde zaml olarak denir. YILLIK CRETL ZN Yllk cretli izin nedir? (4857 sayl Yasas 53. madde ve devam) Bir yl boyunca alan iiye, bedensel ve ruhsal adan dinlenmesi iin verilen cretli izindir. Yllk cretli izin, ie balad tarihten itibaren, deneme sresi de iinde olmak zere, en az bir yl alm olan iilere verilir. Yllk cretli izin, ayn zamanda Anayasa'da dzenlenmi bir haktr. Yllk cretli izin hakkndan vazg eile m e z. veren bu srelere ilikin creti deyerek veya baka bir ekilde, iinin bu hakkn kullanmasn engelleyemez. Aksi ynde yaplm szlemeler geersizdir.

60

NN EL KTABI

Mevsimlik almalarda ve kampanya almalarnda, yaplan i bir yldan az srmse yllk cretli izin uygulanmaz. Ancak iin nitelii mevsimlik ya da kampanya almalar eklinde olsa bile ii srekli alm ve hizmet sresi bir yl gemise yllk cretli izin hakkndan yararlanacaktr. ilere kullandrlmas gereken yllk cretli izin sreleri, kdemleri; Bir yldan be yla kadar (be yl dhil) olanlar iin on drt gnden, Be yldan fazla on be yldan az olanlar iin yirmi gnden, On be yl (dhil) ve daha fazla olanlar iin yirmi alt gnden az olamaz.

On sekiz ve daha kk yataki iilerle elli ve daha yukar yataki iilere verilecek yllk cretli izin sresi, be yl doldurmam olsalar bile, yirmi g nden a z olamaz. Belirtilen bu sreler yasal olarak belirlenmi en a z (asgari) srelerdir. Toplu i szlemesiyle veya bireysel i szlemesiyle bu sreler artrlabilir, azaltlamaz. inin yllk cretli izninin belirlenmesinde kullanlan kdemi, iverenin ayn ya da deiik iyerlerinde geen sreler birletirilerek hesap edilir. Ayrca iverenin deimi olmas ya da iyerinin devredilmesi bu sreleri etkilemez. rne in; ii ayn iverene bal fabrikalarn birinde iki, dierinde ise drt yl almsa, toplam almas alt yldr ve kullanaca yllk cretli izin yirmi gnden az olamaz. yldr alt fabrika baka bir iverene devredilen iinin kdemi devirle birlikte sfrlanmaz ve kald yerden devam eder. yl daha almaya devam etmesi durumunda toplam almas alt yl bulacak ve kullanaca yllk cretli izin en az yirmi gn olacaktr. i, her alma ylna ait yllk cretli iznini, gelecek alma yl iinde kullanr. rnein; 2005 banda ie girip yl boyunca alan ii, 2005 ylna ait yllk cretli iznini 2006 yl iinde kullanr.

61

NN EL KTABI

Yllk cretli iznin kesintisiz, blnmeden kulla ndrlmas esastr. Ancak, taraflarn anlamas ile yani iinin kabul etmesi halinde, bir blm on gnden az olmamak zere en ok e blnebilir. Bu kurala aykr olarak yllk izin sresini blerek kullandran iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Yllk cretli iznini iyerinin kurulu bulunduu yerden baka bir yerde geirecek olan iilere, istekleri halinde ve bu hususu belgelemeleri artyla, gidi ve dnlerinde yolda geecek sreleri karlamak zere drt gne kadar cretsiz izin verilir. veren, istekte bulunan ve bu durumu belgeleyen iiye cretsiz izin vermek zorundadr. veren tarafndan verilmi olan dier cretli, cretsiz izinler veya dinlenme, hastalk izinleri yllk cretli izin yerine saylamaz. rn ein; hastalanan iiye on gn izin verilmise, bu izin iinin yllk izninden drlemez. i yllk cretli iznini kullanrken, ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri izin sresinin iinde kalyorsa, bu tatiller yllk cretli izinden saylmaz. Yllk cretli izin i gnlerinde kullanlr. rn ein; ii on drt gnlk yllk cretli iznini kullanrken, bu srenin iinde iki tane hafta tatili gn ve bir de 19 Mays Genlik ve Spor Bayram tatili varsa, bu tatil gn yllk cretli izinden saylmaz. Bu durumda ii, iine 14 + 3 = 17 gn tatil yaptktan sonra 18. gnde balayacaktr. Yllk izin creti nedir? Yllk cretli iznini kullanan iinin, izin kulland dneme denk gelen cretidir. veren, iiye yllk cretli izin dnemine denk gelen creti izne balamadan nce pein olarak vermek zorundadr. rn ein; gnlk creti 20.-YTL olan ve alt yldr iyerinde alan bir ii yllk cretli izine ktnda, yirmi gn olan yllk cretli izin sresinin toplam karl olan 400.-YTL'nin pein olarak kendisine denmesi gerekir. Eer izin ikiye blnerek sadece on gnlk ksm kullandrlyorsa, bu durumda izine karken pein olarak denmesi gereken yllk izin creti 200.-YTL olacaktr.

62

NN EL KTABI

Gnlk, haftalk, aylk olarak belirli bir crete dayanmayp paraba veya yzde usul alan iinin izin creti, son bir yl iinde kazand cretin fiili olarak alt gnlere blnmesi yoluyla bulunacak ortalama zerinden hesaplanr. Yzde usulne gre cret denen iyerlerinde yllk izin creti, yzdelerden toplanan paralardan deil, iveren tarafndan denir. i yllk iznini kullanrken cretli olarak baka bir ite alamaz. Bu sre iinde cretli olarak baka bir ite alt tespit edilen iiye denen yllk izin creti iveren tarafndan geri alnabilir. szlem esinin sona ermesi durumunda yllk izin creti nasl hesaplanr? (4857 sayl Yasas 59. madde) szlemesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde iinin hak kazanp da kullanmad yllk izin srelerine ait cretler, szlemenin sona erdii tarihteki creti zerinden hesaplanarak iiye denir. rnein; dokuz yldr iyerinde alan ve son yl boyunca yllk cretli izinleri kullandrlmam olan ii, iten km ya da karlmsa, daha fazlas kararlatrlmamsa yllk yirmi gn zerinden yl iin toplam altm gnlk yllk iznine ait creti, iten kt tarihteki creti zerinden hesaplanmal ve denmelidir. ilikisi ne ekilde sona ermi olursa olsun bu cretlerin denmesi gerekir. i, iveren tarafndan hakl sebeple ve tazminata hak kazanamayacak biimde iten karlm bile olsa, yllk izin cretleri denmek zorundadr. yerinin el deitirerek baka bir iverene gemesi, iinin yllk cretli izin hakkn ortadan kaldrmaz. Yllk cretli izin hakknn kullanlmasndan ve bu srelere ait cretlerin denmesinden devralan iveren de sorumludur.
YARGITAY KARARI Yllk cretli izin alacann ikramiyenin de dahil edilmi olduu giydirilmi cretten hesaplanmas da doru deildir... (Yrg. 9. HD., 2003/2771 E., 2003/15686 K.)

63

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI Davac iinin ie balad tarihten 24.10.1996 tarihine kadar mevsimlik ii olarak alt tartmaszdr. Ancak 24.10.1997-1.10.1999; 27.2.2002-24.2.2003; tarihleri aras almasnda bir devamllk arz ettii grlmektedir. Sz konusu alma dnemi yllk cretli izin hakk ve izin sreleri kapsamnda dnlmelidir... (Yrg. 9.HD., 13.12.2006 T., 2006/13839 E., 2006/32776 K.)

TATLLER Ulusal, resmi, dini bayramlar ve gen el tatil gnlerinde iinin creti nasl denir? (4857 sayl Yasas 44 - 47. madde) Ulusal bayram olarak kabul edilen Cumhuriyet Bayram, 29 Ekim gndr. Bu bayram 28 Ekim gn saat 13.00'te balayp, 29 Ekim gn boyunca devam eder; toplam bir buuk gn srer. Resmi bayramlar; 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram, 19 Mays Atatrk' Anma, Genlik ve Spor Bayram, 30 Austos Zafer Bayram'dr. Bunlar bir tam gn srer. Dini bayramlar; Ramazan Bayram (arife gn saat 13.00'te balar ve 3,5 gn srer) ve Kurban Bayram (arife gn saat 13.00'te balar ve 4,5 gn srer)'dr. Ylba tatili her yln 1 Ocak gndr. Yukarda belirtilen ulusal, resmi, dini bayram ve genel tatillerde allmaz ve iiye creti tam olarak denir. Belirtilen bu gnlerde alma yaplmas iin szlemede taraflarn karlkl anlamasyla kararlatrlm olmas ya da bu yaplmamsa iini n onaynn alnmas gerekir. iler tatil gnlerinde almaya zorlanama z. allmadan crete hak kazanlan bu gnlerde ii altrlrsa, creti bir kat fazla olarak denir. Yani bu gnler iin iiye iki yevmiye denir. Taraflarn karlkl anlamasyla, daha yksek cret denmesi de kararlatrlabilir.

64

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI Fazla mesai, ulusal bayram, genel tatil cretleri allan dneme gre o dnemdeki hak edilen cret esas alnarak devre devre hesaplanmas gereklidir. allan sre itibaryla son cretten hesaplanm olmas hataldr... (Yrg. 9 HD., 18.01.2006 T., 2005/17358 E., 2006/392 K.)

Hafta Tatili Nedir? (4857 sayl Yasas 46. madde) ilere, tatil gnnden nceki normal i gnlerinde alm olmalar koulu ile yedi gnlk bir zaman dilimi iinde kesintisiz en az yirmi drt saat olarak kullandrlan dinlenmeye hafta tatili ad verilir. rn ein; gnlk yedi buuk saat zerinden haftada alt gn ve toplam krk be saat allan bir iyerindeki ii, bu almasn tamamlam olmak kouluyla, kesintisiz en az yirmi drt saat dinlenerek hafta tatili yapacaktr. Hafta tatili pazar gn verilebilecei gibi hafta arasnda da kullandrlabilir. Bu durumda pazar almalar normal haftalk alma gn olarak deerlendirilir. Hafta tatilinin hangi gn olaca szleme ile de belirlenebilir. Hafta tatilinde dinlenen iiye bir alma karl olmakszn creti tam olarak denir. Saat creti ile tam zamanl olarak ala n iinin tatil gn creti, saat cretinin yedi buuk kat kadardr. allmayan hafta tatili iin iiye denecek cret belirlenirken hesap plak cret zerinden yaplr. Yani hesaba fazla alma cretleri, primler ve sosyal yardmlar dhil edilmez. i eer hafta tatilinde de altrlrsa, yaygn gre gre bu almann tamam fazla alma saylr ve % 50 zaml crete hak kazanr. Bu durumda iiye hafta tatili creti olan bir yevmiyenin yan sra tatil yapmakszn alm as nedeniyl e bir buuk yevmiy e daha (toplamda iki buuk yevmiy e) denm elidir. Para-ba veya yzde usul ile alan iilerin tatil gn creti de, yukardaki koullar saladklar takdirde, deme dneminde kazandklar cret zerinden hesaplanacak saat cretinin yedi buuk kat olarak hesaplanmal ve kendilerine denmelidir. Bu demenin

65

NN EL KTABI

sz konusu tarzda alan iilere uygulamada hemen hi yaplmad bilinmektedir.

YARGITAY KARARI ... Vardiyal ii srf Cumartesi-Pazar altrld iin hafta tatili alacana hak kazanamaz. Vardiyal iiler ancak vardiya cetvelinde belirtilen hafta tatili gnlerinde altrldnda hafta tatili alaca sz konusu olur. Davacnn byle bir iddias olmad gibi davac tanklar haftada bir gn almadklarn sylemilerdir. 31.10.2005 gnl bilirkii raporunda bu dnemde de genelde 5, istisnai olarak haftada 6 gn altrld yazldr. Byle olunca sadece vardiyasz dnemde alt Pazar gnleri iin hafta tatili alma creti talep edebilir (Yrg. 9.HD., 12.07.2007 T., 2007/21458 E., 2007/23314 K.)

DER KONULAR z rl, eski hkml ve terr maduru altrma zorunluluu nedir? (4857 sayl Yasas 30. madde) verenler elli veya daha fazla ii altrdklar iyerlerinde % 6 orannda zrl, eski hkml ve terr maduru altrmak zorundadr. zel sektr iyerlerinde %3 zrl, kamu iyerinde ise %4 zrl ve %2 eski hkml altrmak zorundadr. Bu kadrolarda altrlacak iiler genellikle Trkiye Kurumu araclyla temin edilmektedir. Bu nedenle belirtilen kadrolarda almak isteyen kiilerin Trkiye Kurumu il mdrlklerine bavurmalar gerekir. verenlerin zrl, eski hkml ve terr maduru altrma zorunluluuna uymamas idari para cezasn gerektirir. yerinden maluliyet sebebiyle ayrlan iilerin bavurular halinde tekrar ie alnma zorunluluu var mdr? Bir iyerinden maluliyet sebebiyle ayrlmak zorunda kalp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan iiler, eski iyerlerinde tekrar ie alnmalarn istedikleri takdirde, iveren bu kiileri eski ileri veya benzeri ilerde bo yer varsa derhal, yoksa boalacak ilk ie ncelikli olarak ve o andaki artlarla almak zorundadr. Aranan artlar bulunduu halde iveren i szlemesi yapma ykmlln yerine
66

NN EL KTABI

getirmezse, ie alnma isteinde bulunan eski iisine alt ayl k creti tutarnda bir tazminat demek zorundadr. szlem esi muvazzaf askerlik grevi nedeniyle kendiliinden sona erer mi? (4857 sayl Yasas 31. madde) i muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle silhaltna alnacaksa i szlemesi kendiliinden sona ermez. Bu durumda ii de, iveren de i szlemesini feshedebilir. Her iki durumda da iinin kdem tazminatnn ve dier alacaklarnn denmesi gerekir. Taraflar anlaarak szlemeyi sona erdirmek yerine askya alabilir ve askerlik dnnde tekrar devam ettirebilirler. Askere giderken iiye tazminatlar denmise, szleme askya alnm saylmaz, sonlandrlm saylr. Szlemesi askerlik nedeniyle sona erdirilen ii askerlik dnnde tekrar ie balatlmsa, bu yeni balam bir szleme saylr ve askerlik ncesi sreler iinin kdem tazminat hesabnda dikkate alnmaz. Ancak, iiye askere gidiinde tazminatlar denmemise, szleme askya alnm saylr.

Herhangi bir askeri ve kanun devi nedeniyle iinden ayrlan iinin, bu devin sona ermesinden balayarak iki ay iinde ie balamak iin bavurmas durumunda, iveren bu iiyi ncelikle ie almak zorundadr. veren, iinin eski ii veya benzer bir i bo olduu ya da boald halde bu ykmlln yerine getirmezse, iiye aylk creti tutarnda tazminat demekle ykmldr. Szlemesi askerlik nedeniyle askya alnan ii
askerlik dnnde tekrar ie balatlmsa kdem tazminat hesabnda askerlik ncesindeki alma sreleri de dikkate alnr. Herhangi bir askeri ve kanun devi nedeniyle iinden ayrlan iinin, bu devin sona ermesinden balayarak iki ay iinde ie balamak iin bavurmas durumunda, iveren bu iiyi ncelikle ie almak zorundadr. veren, iinin eski ii veya benzer bir i bo olduu ya da boald halde bu ykmlln yerine getirmezse, iiye aylk creti tutarnda tazminat demekle ykmldr.

67

NN EL KTABI

SALII ve GVENL
Ar ve Tehlikeli ler Gece almas ve Vardiyal alma ocuk ve Gen iler Kadn iler Sal - Gvenlii Kurulu yeri Hekimi inin Grmekten Kanma Hakk Kazalar Meslek Hastalklar AIR ve TEHLKEL LER (4857 sayl Yasas 85 - 86. madde) Yasasna dayal olarak karlan bir ynetmelikle (Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii) hangi tr ilerin ar ve tehlikeli nitelikte olduklar belirlenmi ve bu iler iin baz alma yasaklar dzenlenmitir. Buna gre; 14-16 ya arasndaki iilerin ar ve tehlik e l i ilerde altrlmas kesinlikle yasa ktr. (14 ya altndaki ocuklarn ise ne tr i olursa olsun altrlmalar yasaktr.) Bu yasaa aykr hareket eden iverenlere, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Kadn iiler ve 16-18 ya arasndaki gen iiler ise sadece belirli ar ve tehlikeli ilerde altrlabilirler. Bu grupta yer alan iilerin hangi ar ve tehlikeli ilerde alabilecekleri ayn ynetmelikte belirtilmitir. Bu iilerin, ynetmelikte izin verilen iler dnda kalan ar ve tehlikeli ilerde altrlmalar yasaktr. Bu kurala uymayan iverenlere, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Ar ve tehlikeli ilerde alacak iilerin, bedenen ie uygun ve dayanakl olduklarnn bir hekim raporu ile tespit edilmesi zorunludur. e giri raporu alnma m ya da bu tr bir ite almas hekimce sakncal bulunmu iin i n
68

NN EL KTABI

ar ve tehlikeli bir ite altrlmas yasaktr. Ayrca bu tr ilerde alan iilerin iin devam sresince de en az ylda bir kez salk raporlarnn alnmas gerekir. Bu kurallara uymayan iverenler de ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas ile cezalandrlrlar.

alt ile ilgili mesleki eitim almam iiler

Sz geen ynetmelikte toplam yz elli adet ar ve tehlikeli i saylmtr. Kitabmzn ebatlar izin vermedii iin bunlara burada yer veremiyoruz. Ancak vereceimiz bir ka rnek hem konunun nemini hem de iverenlerin bu yasaklar ne kadar sk inediini gstermeye yetecektir. rne in; her trl ayakkab ve terlik imalat ileri ar ve tehlikeli ilerdendir; bu ilerde 18 yandan kk iiler altrlamaz. Kiremit ve tula imalat da ar ve tehlikeli ilerdendir ve 14-16 ya arasndaki ocuklar altrlamaz. Her eit kaynak (oksijen, elektrik vb.) ileri de bu trdendir ve 18 yan altndaki iilerle kadn iiler bu ilerde altrlamaz. Tabakhanelerde ve her eit deri fabrika ve imalathanelerindeki tabaklama, nakil ve depolama ileri de ar ve tehlikeli i saylr; bunlarda da 18 yan altndaki iilerle kadn iiler altrlamaz. Konfeksiyon ilerinde 14-16 ya arasndaki iilerin, tekstil sektrndeki pek ok ite ise 18 yandan kk iilerin altrlmas yasaktr. Ekmekilikte ve unlu mamulden gda retimi yaplan yerlerde 18 yandan kk iilerin altrlmas yasaktr. rnek olarak verdiimiz tm bu ilerde alan btn iilerin, 18 yandan byk de olsalar, ie giri raporlarnn bulunmas ve periyodik salk muayenelerinin yaplmas zorunludur. GECE ALIMASI ve VARDYALI ALIMA (4857 sayl Yasas 69. madde) alma yaamnda, en ge saat 20:00'de balayarak en erken saat 06:00'ya dek ve herhalde en fazla on bir saat sren dnem gece olarak adlandrlr. Bu sre iinde yaplan almaya gec e almas denir. iler gece almas srasnda en fazla yedi buuk saat altrlabilirler. Buna aykr davranan ve iileri gece almasnda bu sreden fazla altran iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir.

69

NN EL KTABI

Sanayi ilerinde on sekiz yan doldurmam ocuk ve gen iilerin gece altrlmalar yasaktr. On sekiz yan doldurmu kadn iilerin gece postalarnda altrlmas ise belli koullara balanarak snrlanmtr. Kadn iiler her ne ekilde olursa olsun gece postasnda yedibuuk saatten fazla altrlamaz. Bu yasaklara aykr hareket eden iverenlere de ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Gece almas yapacak iilerin salk durumlarnn almaya uygun olduu, ie alnmadan nce alnacak salk raporu ile belirlenmelidir. Gece altrlan iiler, en ge iki ylda bir, masraf iverence karlanmak zere, salk kontrolnden geirilmelidir. verenin, gece almasnda salnn bozulduunu belgeleyen iiye, mmknse gndz postasnda durumuna uygun bir i vermesi gerekir. Ayrca, iverenlerin gece altrlacak iilerin listesi ile salk raporlarnn bir rneini Blge alma Mdrlne vermeleri zorunludur. Gece ve gndz iletilen ve nbetlee ii postalar (vardiya sistemi) kullanlan ilerde, bir alma haftasnda gece altrlan iilerin, ondan sonra gelen ikinci alma haftasnda gndz altrlmalar gerekir. Postas (vardiyas) deitirilecek iiler kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden dier postada altrlamaz. Bu hkme aykr davranan iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. O CUK ve GEN LER (4857 sayl Yasas 71. madde) On drt (14) yan tamamlam, ancak on be (15) yan doldurmam iilere ocuk ii; on be yan tamamlam, ancak on sekiz (18) yan doldurmam iilere ise gen ii denir. O n be yan doldurmayan ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, on drt yan doldurmu ve ilkretimini tamamlam olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine

70

NN EL KTABI

ve eitime devam edenlerin okullarnn devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. Ayrca ocuk ve gen iilerin altklar i, onlarn okula gitmelerine, derslerini dzenli bir ekilde izlemelerine ve mesleki eitimlerinin devamna engel olmamaldr. ocuk ve gen iilerin altrlabilecekleri hafif iler ile altrlmalar yasak olan iler bir ynetmelikte (ocuk ve Gen ilerin altrlma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik) dzenlenmitir. Bu konudaki belli bal dzenlemelere gz atacak olursak: 16-18 ya aras iiler ar ve tehlikeli ilerin yalnzca bir ksmnda altrlabilir; 14-16 ya arasndaki iilerin bu ilerde altrlmas ise tmyle yasaktr. Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yeraltnda veya su altnda allacak ilerde on sekiz yan doldurmam iilerin altrlmalar yasaktr. Ayrca sanayi ilerinde yaplan gece almalarnda ocuk ve gen iilerin altrlmalar kesinlikle yasaktr. Grlt veya vibrasyonun yksek olduu iler, ar scak veya souk ortamda almay gerektiren iler ve sala zararl maddelerle yaplan ilerde ocuk ve gen iiler altrlamaz. Fazla dikkat isteyen ve srekli ayakta durmay gerektiren ilerde, devinim halinde alan zellikle delici, yontucu, kesici, ezici makinelerle yaplan ilerde ve i kazas riski tayan ilerde ocuk ve gen iiler altrlamaz. ocuk ve gen iilerin, para-ba veya prim sistemiyle cret denen ilerde altrlmalar yasaktr.

Bu yasaklara aykr hareket eden iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Temel eitimini tamamla m ve okula gitm ey en ocuk iilerin alma saatleri gnde y edi ve haftada otuz be saatten fazla olamaz. Gen iiler ise gnde sekiz ve haftada krk saatten fazla altrlamaz. Okula devam eden ocuklarn eitim dnemindeki alma sreleri, eitim saatleri dnda olmak zere, en fazla gnde iki ve haftada on saat olabilir. Okulun kapal olduu

71

NN EL KTABI

dnemlerde alma sreleri ocuk iilerde haftada otuz be, gen iilerde ise haftada krk saati aamaz. verenlere, ocuk ve gen iileri bu sreleri aacak ekilde altrmalar halinde idari para cezas verilir. Ayrca: ocuk ve gen iilerin ie alnmalarndan nce salk raporlarnn alnmas arttr. Ayrca bu iilerin on sekiz yan doldurana kadar her alt ayda bir salk raporlarnn alnmas da zorunludur. ocuk ve gen iilere, iki saatten fazla drt saatten az sren ilerde otuz dakika, drt saatten yedi buuk saate kadar olan ilerde bir saat olmak zere ara dinlenmesi verilmesi zorunludur. ocuk ve gen iilerin hafta tatili izinleri kesintisiz krk saatten az olamaz. Ayrca hafta tatili creti bir i karl olmakszn denir. ocuk ve gen iilere fazla alma yaptrlamaz. ocuk ve gen iiler, ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde altrlamazlar. Ayrca bugnlere ilikin cretler bir i karl olmakszn denir. ocuk ve gen iilere verilecek yllk cretli izin sresi yirmi gnden az olamaz. Yllk cretli iznin kesintisiz kullandrlmas esastr. Ancak, yararna olduu durumlarda ocuk ve gen iinin istei zerine en fazla ikiye blnerek kullandrlabilir. Okula ve eitime devam eden ocuk ve gen iilere yllk cretli izinleri okullarn tatil olduu, kursa ve dier eitim programlarna devam edilmedii dnemlerde verilir. KADIN LER Kadn iilerin altrlmalarnda da salk ve gvenlik gerekleri nedeniyle baz dzenlemelere gidilmitir: Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yeraltnda veya su altnda allacak ilerde her yataki kadn iilerin altrlmas yasaktr. Ar ve tehlikeli ilerin bir ksmnda kadn iilerin altrlmalar yasaktr.

72

NN EL KTABI

On sekiz yan doldurmu kadn iilerin gece postalarnda altrlmas bir ynetmelikte dzenlenerek snrlandrlmtr. Kadn iiler her ne ekilde olursa olsun gece postasnda yedibuuk saatten fazla altrlamaz. Gebe veya ocuk emziren kadn iilerin baz ilerde altrlmalar yasaktr. Kadn iilerin gebelik ve emzirme dnemlerinde hangi ilerde ve ne ekilde altrlabilecekleri yine bir ynetmelikle ayrca dzenlenmitir. Gebe veya ocuk em ziren kadn iilere fazla alma yaptrlamaz.

Bu yasak ve dzenlemelere aykr hareket eden iverenlere, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Gebelik halinde verilmesi g ereken izinler ve st izni sreleri ne kadardr? Kadn iilerin doumdan nce sekiz ve doumdan sonra sekiz hafta olmak z ere toplam on alt haftalk srede altrlmalar yasaktr. oul gebelik halinde doumdan nceki sre sekiz deil on haftadr. Ancak, salk durumunun uygun olduuna dair doktor raporu alnmas ve kadn iinin de bunu istemesi halinde, kadn ii, doumdan nceki haftaya kadar iyerinde alabilir. Bu durumda kadn iinin alt sreler, doum sonras srelere eklenir. Bu sreler iinin salna ve yaplan iin zelliine gre doktor raporu ile artrlabilir. altrlmas yasak olan izin sresinde kadn iiyi altrmas halinde iverene, ikyet ya da tespit edilmesi halinde Blge alma Mdrl tarafndan idari para cezas verilir. Yukarda belirtilen gebelik ve doum izinlerinde kadn iinin creti ilemez. Bu srelerde kadn iiye SSK tarafndan geici i gremezlik denei denir. Tm hamilelik sresince kadn iiye dzenli kontrolleri iin cretli izin verilmesi zorunludur. Yine tm gebelik sresince kadn ii, doktor raporu ile gerekli grld takdirde daha hafif ilerde

73

NN EL KTABI

altrlr. Daha hafif ilerde altrld iin kadn iinin cretinde indirim yaplamaz. Kadn ii isterse, on alt ya da oul gebelik halinde on sekiz haftalk izninden sonra iverene bildirerek alt aya kadar cretsiz izin de kullanabilir. Bu cretsiz izni isteine ramen kadn iiye kullandrmayan iverene idari para cezas verilir. Kadn iilere bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin gnde toplam bir buuk saat st izni verilir. Bu srenin hangi saatlerde ve kaa blnerek uygulanacan ii kendisi belirler. Bu sreler iin iinin cretinden kesinti yaplamaz. SALII ve GVENL KURULU sal ve gvenlii kurulu nedir? (4857 sayl Yasas 80. madde) Sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla sreli ilerin yapld iyerlerinde, i sal ve gvenlii ile ilgili almalar yapmak zere oluturulan kuruldur. Elliden fazla ii altran ve alt aydan fazla sreli ilerin yrtld sanayi iyerlerinde bu kurulun oluturulmas zorunludur. Bu kapsama giren iyerlerinde en az bir tane de i gvenlii ile grevli mhendis bulunmas gerekmektedir. Bu kurul; veren veya bir iveren vekili gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman yeri hekimi nsan kaynaklar, personel, sosyal iler veya idari-mali ileri yrten bir kii Varsa sivil savunma uzman yerinde grevli formen, ustaba veya ustalarn kendi aralarndan seecekleri bir kii yeri sendika temsilcisi veya sendika temsilcisi yoksa iilerin yardan fazlasnn katlaca toplantda ak oyla seilen bir ii ile salk ve gvenlik ii temsilcisinden oluur.

74

NN EL KTABI

Kurulun bakan iveren veya iveren vekili, sekreteri ise i gvenlii ile grevli mhendistir. Ustabalarn temsilcisi ile iilerin temsilcisi dndaki yeler iverence atanr. Bu kurulun grevi; ayda en az bir kez toplanarak i sal ve gvenliiyle ilgili gerekli eitim ve planlamann yaplmas, tedbirlerin deerlendirilmesi, iyerlerinde uygulanan ve uygulanmas gereken tedbirlerin raporlanmas gibi faaliyetlerin yrtlmesidir. Kurul yaplan bavurular da deerlendirir. rnein; iyerinde i sal ve gvenlii asndan kendisinin saln bozacak ve vcut btnlne zarar verebilecek yakn, acil ve hayati bir tehlike ile kar karya kalan ii, bu kurula bavurarak durumun tespitini ve gerekli tedbirlerin alnmasn isteyebilir. verenler ve iiler bu kurulca alnm i sal ve gvenlii ile ilgili kararlara uymakla ykmldrler. yeri hekimi hangi iy erlerinde bulunur? Grevleri nel erdir? (4857 sayl Yasas 81. madde) Devaml olarak en az elli ii altrlan iyerlerinde, Sosyal Sigortalar Kurumunca stlenilmi olan tedavi hizmetleri dnda kalan koruyucu salk hizmetlerinin verilmesi, i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas, ilk yardm ve acil tedavi hizmetlerinin yrtlmesi amacyla en az bir veya daha fazla iyeri hekimi istihdam edilmesi ve bir iyeri salk biriminin kurulmas zorunludur. yeri hekimi altrma zorunluluu, sanayiden olsun olmasn en az elli ii altran tm iletmeler iin getirilmitir. NN GRMEKTEN KAINMA HAKKI i nedeniyle sal ve gvenlii tehlikey e den iinin haklar nel erdir? (4857 sayl Yasas 83. madde) i, iyerinde saln ve gvenliini tehdit eden yakn, acil ve hayati bir tehlike ortaya kmsa bu durumu iyerindeki i sal ve gvenlii kuruluna bildirebilir. Bu kurulun bulunmad iyerlerinde ise bavurusunu iveren veya vekiline yapar. inin bavurusu zerine kurul, yoksa da iveren veya vekili durumu

75

NN EL KTABI

tutanakla tespit edip kararn ayn gn yazl olarak iiye bildirmek zorundadr. Eer iinin talebi gibi karar verilirse; yani kurul veya iveren ya da vekili i sal ve gvenliini tehlikeye sokan bir durum olduunu ve bunun iin gerekli nlemlerin alnacan iiye bildirirse, ii, alnmas gereken nlemler alnncaya kadar almaktan kanabilir. inin almad bu dnemde cret ve dier haklar sakldr. Yani, bu srelerde iinin creti ve dier haklar denir. nlem alnmasna karar verildii halde bu karar iveren tarafndan uygulanmyorsa, iinin alt i gn iinde salk sebeplerine dayanarak i szlemesini derhal feshetme yoluna gitmesi ve kdem tazminat dahil tm alacaklarn iverenden istemesi mmkndr. inin bavurusu zerine, nlem alnmas gereken bir durum bulunmad bildirilmi ya da nlem alnmasna karar verilerek birtakm nlemler alnm, ancak bu nlemler yetersiz kalm ise; ii Blge alma Mdrlne bavurmal ya da mahkemeye bavurarak durumu tespit ettirmelidir. inin, belirtilen i brakma veya fesih hakkn herhangi bir tespit olmadan kullanmamas doru olacaktr. inin, saln ve gvenliini tehlikeye sokan durum, i sal ve gvenlii kurulu, iveren, vekili, Blge alma Mdrl ya da mahkeme tarafndan tespit edildikten sonra i brakma ve gerekirse fesih haklarn kullanmas olas bir hak kaybn nleyecektir. Sz konusu tehlikenin birden ok iiye ynelik olmas durumunda belirtilen bavurular birlikte yapmalar, i brakma ve hatta fesih haklarn da birlikte kullanmalar uygun olacaktr. KAZALARI inin iyerinde bulunduu srada, veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, veren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi yznden asl iini yapmakszn geen zamanlarda, Emzikli kadn iilerin ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda,

76

NN EL KTABI

verence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmesi srasnda,

gerekleen ve iinin olay srasnda veya sonradan bedence ya da ruha zarara uramasna yol aan olaylara i kazas denir. Bu zararlar olayn hemen sonrasnda grlebilecei gibi olayn zerinden belli bir sre getikten sonra da ortaya kabilir. Bu durumlarda, sz konusu zararn i kazas niteliindeki olaya bal olarak gelitiinin ispatlanmas halinde yine i kazasna bal haklar talep edilebilir. kazas geiren iiler sigortasz altrlyor olsalar bile Sosyal Sigortalar Kurumuna bavuru yaparak kurumun i kazas durumunda salad hizmetlerden yararlanabilirler. verenlerin, iilerinin geirdii i kazalarn savclk, jandarma veya karakola derhal haber vermeleri zorunludur. Bunun iveren tarafndan yaplmad biliniyorsa bildirimin yaplmas iiler tarafndan salanmaldr. Hastaneye gidildiinde olayn i kazas olduunun zellikle belirtilmesi ve hastane kaytlarna i kazas olarak gemesi salanmaldr. verenin, gerekleen olay kazadan sonraki iki gn iinde SSK Blge Mdrlne bildirme zorunluluu da bulunmaktadr. verenin bu ykmlln yerine getirmemesi olaslna kar iinin veya yaknlarnn durumu hemen Blge alma Mdrl ve SSK Blge Mdrlne bildirmesi yerinde olacaktr. SSK Blge Mdrl ve Blge alma Mdrl mfettileri tarafndan olay yerinde inceleme yaplmakta, olayn i kazas nitelii tayp tamad ve olaydaki kusur oranlar tespit edilmektedir. nceleme srasnda mmknse iinin olay yerinde olmas ve kazay gren dier iilerin ayrntl olarak olay anlatmas salanmaldr. kazas gerekletiinde zel hastaneler yerine ncelikle devlet hastanelerine (zellikle de eski SSK hastanelerinden birine) gidilmesi ii asndan daha uygun olacaktr. zel hastane tedavi bedellerinin SSK tarafndan denmesinde zaman zaman glkler kmakta ve iiler bu nedenle zor durumda kalabilmektedir.

77

NN EL KTABI

kazas geiren iiler tedavi sresince SSK'dan geici igrem e zlik denei alrlar. veren bu sre iinde iiyi iten karamaz. Ancak yasaya gre iveren, tedavi sresinin ihbar sresini alt hafta gemesi durumunda, kdem tazminat ve dier haklarn deyerek iiyi iten karabilecektir. kazas sonrasnda yaplan incelemelerle, meslekte kazanma gc kaybnn (maluliyetinin) % 10 ve zerinde olduunun tespit edilmesi halinde iiye srekli i greme zlik dene i (maluliy et ayl) balanr. kazas geiren iilerin ve iinin lm halinde yaknlarnn iverene kar dava aarak uradklar zararn karlanmas iin maddi ve manevi tazminat istemeleri de yerinde olacaktr. MESLEK HASTALIKLARI Meslek hastalklar, iilerin altrldklar iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden uradklar geici veya srekli hastalk, sakatlk veya ruhsal zarar grme durumlardr. Meslek hastalklar genellikle uzun yllar sonra belirtiler vermeye balar ve birok ii, hastalandnda bunun iinden kaynaklandn dnmez. Bu nedenle, ortaya kan rahatszlkla alma koullar arasnda bir neden-sonu ilikisi olduuna dair en ufak bir phe bile ihmal edilmemeli ve bunu tespit edecek kiiler olan doktorlara alma koullar konusunda ayrntl bilgi verilerek yardmc olunmaldr. koullarndan kaynaklanm olabilecek hastalklar nedeniyle hastaneye gidildiinde sadece stanbul, Ankara ve Zonguldak'ta bulunan Meslek Hastalklar Hastanelerinden birine sevk yaptrlarak orada inceleme yaplmas istenebilecei gibi dorudan bu hastanelere de bavurulabilir. Yaplan incelemeler sonucunda hastaln allan i ya da ilere bal olarak gelitiinin, dier deyile meslek hastal olduunun tespitinin salanmas nemlidir. Meslek hastalklarnda da, i kazalarnda olduu gibi, meslekte kazanma gc kaybnn (maluliyetinin) % 10 ve zerinde olmas durumunda iiye srekli i gremezlik denei balanr. ilerin yine bu durumda da, uradklar zararn karlanmas amacyla

78

NN EL KTABI

iverene kar maddi ve manevi tazminat istemli dava amalar yerinde olacaktr.

79

NN EL KTABI

SZLEMESNN SONA ERMES (FESH)

Derhal Fesih, Sreli Fesih hbar Tazminat Gvencesi ve e ade Ktniy et Tazminat alma artlarnda Esasl Deiiklik Toplu i karma sizlik Sigortas Ksa alma denei cretsiz zin Kdem Tazminat braname szlem esinin feshi nedir? szlemesinin ii veya iveren tarafndan tek tarafl olarak sona erdirilmesidir. szlemesi, derhal fesih ve sreli (bildirimli) fesih olmak zere iki yolla feshedilebilir. Derhal fesih, ii ya da iverenin, Yasasnda saylan durumlar ortaya ktnda szlemeyi derhal sona erdirmesidir. Szlemenin hangi durumlarda derhal sona erdirilebilecei, ii ve iveren iin ayr ayr olmak zere Yasada saylmtr. Bu durumlarn gereklemesi i szlemesinin feshi iin hakl neden saylr. Bunlar yasada saylanlarla snrldr, yani bunlarn dndaki durumlarda taraflarn derhal fesih hakk bulunmamaktadr. Taraflar arasndaki szleme belirli sreli de, belirsiz sreli de olsa bu yolla sona erdirilmesi mmkndr. Belirli sreli szlemeler ise ancak derhal fesihle sona erdirilebilir. Derhal fesih koullar olumamsa, taraflar szleme ile stlendikleri ykmllklerini szleme bitimine dek yerine getirmek zorundadrlar. rne in; iveren belirli sreli szleme ile alan iiyi derhal fesih nedenleri olmad halde iten karrsa, szleme sonuna dek var olan tm ykmllklerini yerine getirmek, altrsn altrmasn szleme bitimine dek demeyi stlendii cretleri ve dier haklarn demek zorundadr.

80

NN EL KTABI

Sreli fesih, derhal fesihten farkl olarak szlemeyi sona erdirmek isteyen tarafn bu isteini kar tarafa belli bir sre nce bildirmesi (ihbar etmesi) yoluyla yaplr. Bu, yalnzca belirsiz sreli i szlemelerinde kullanlabilen bir fesih yoludur. Derhal fesih koullar olumamsa, yani ortada yasada saylan hakl nedenler yoksa bile ii ya da iveren, sresi belirsiz olarak kurulmu olan i szlemesini yasada belirtilen koullar yerine getirmek kaydyla sona erdirebilirler. Yasa, bu tr fesih iin hakl nedenler aramaz. Ancak aada aklanacak olan belirli durumlarda bu yolun kullanlabilmesi iin geerli nedenlerin bulunmas zorunluluunu getirmitir. Yani ii ya da iverenin derhal fesih iin yasada snrl olarak saylan hakl nedenlerinin olmas gerekirken, sreli fesih iin baz durumlarda geerli nedenlerinin olmas yeterli olmakta, baz durumlarda ise bu bile gerekmemektedir. Her iki tr feshin de btn iiler tarafndan tm ayrntlaryla bilinmesi gerekli ve nemlidir. Hangi durumlarda i szlemesini devam ettirmek zorunda olmadklarn ve tm haklarn alacak ekilde sona erdirebileceklerini bilmek, almann olanakszlat durumlarda derhal fesih hakkn gerektii ekilde kullanmalarn salayacak ve olas hak kayplarn nleyecektir. Uygulamada pek ok ii ar alma koullarna ya da ktniyetli muamelelere maruz kaldklarnda, ii terk edip haklarn geride brakmaktadr. Oysa bu durumlarn pek ounda iilerin ii brakp gitmek yerine aslnda szlemeyi derhal feshedebilmelerine olanak salayacak hakl nedenleri zaten bulunmaktadr ve bu yolu kullanm olsalar kdem tazminat gibi haklarn alabileceklerdir. alma ou zaman da iverenler tarafndan yasann arad hakl ya da geerli nedenler olmad halde sanki varm gibi bu iki tr fesihten biri kullanlarak sona erdirilmektedir. Feshin hakszl ya da geersizliinin sz konusu olduu durumlarda da iilerin yasal yollara bavurmalar, ie iadeden ihbar ve kdem tazminatlar ile dier alacaklarna dek tm haklarn talep etmeleri mmkndr. Fesih ile ilgili yasal dzenlemeleri bilmeleri, iiler iin szlemenin haksz ya da geersiz olarak sona erdirilmesinin nlenmesi, nlenemedii durumlarda ise hem bavurulacak yasal yollarn bilinmesi hem de davalarnn ispatnn kolaylamas iin gereklidir.

81

NN EL KTABI

DERHAL FESH (HAKLI NEDENLE FESH) Szleme bu yolla derhal, kar tarafa herhangi bir sre vermeksizin feshedilir. Derhal fesih yolu belirli ya da belirsiz sreli tm szlemelerde kullanlabilir. i ve iverene derhal fesih hakk veren nedenler Yasasnn 24. ve 25. maddelerinde iiler ve iverenler iin ayr ayr dzenlenmitir. A) iye derhal fesih hakk veren nedenler nel erdir? (4857 sayl Yasas 24. madde) inin szlemeyi hakl nedenle, derhal feshedebilmesi iin Yasasnda saylan durumlardan en az birinin ortaya kmas gerekir. iye derhal fesih hakk veren nedenler Yasann 24. maddesinde balk altnda yer alr. Buna gre ii; 1. Salk sebepleri 2. Ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri 3. Zorlayc sebepler nedeniyle szlemeyi hakl olarak ve derhal feshedebilir. i bu maddede saylan nedenlerden biriyle i akdini kendisi feshederse ihbar tazminatn alamaz. Ancak kdem tazminat da dhil olmak zere doacak dier alacaklarn alabilir. Bu balklar ayr ayr inceleyelim. 1- iye derhal fesih hakk veren salk sebepleri nel erdir? (4857 sayl Yasas 24/1. madde) a) szlemesinin konusu olan iin yaplmas, iin niteliinden doan bir nedenle iinin sal veya yaam iin tehlikeli olursa, ii bu hakl nedene dayanarak szlemeyi derhal feshedebilir. rn ein; iinin alt i, onun bir hastala yakalanmasna, sakatla uramasna yol am ya da aabilecekse veya hayatn tehlikeye sokuyorsa, ii szlemeyi derhal feshedebilir. inin yapt iin salk durumuna uygun olmad (rnein mal ykleme

82

NN EL KTABI

iinin salna zararl olduu) raporla saptanmsa ve buna ramen iveren kendisini bu ite almaya zorluyorsa fesih hakkn kullanabilecek, salna uygun yeni bir ie (rnein puantaj iine) verilmesi halinde ise artk bu hakkn kullanamayacaktr. (inin saln tehlikeye sokan durumlar ortaya ktndaki haklar iin ayrca i sal ve i gvenlii bl mne baknz.) b) inin srekli olarak yakndan ve dorudan buluup grt iveren yahut baka bir ii bulac veya iinin ii ile badamayan bir hastala tutulursa, ii szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rnein; iverenin veya iyerinde alan baka bir iinin verem, baz deri hastalklar gibi nemli ve bulac bir hastala tutulmas durumunda ii szlemeyi derhal feshedebilecektir. 2- iye derhal fesih hakk veren ahlak ve iyiniy et kurallarna uymayan haller nel erdir? (4857 sayl Yasas 24/2. madde) a) veren, i szlemesi yapld srada, szlemenin esasl noktalarndan biri hakknda yanl vasflar veya artlar gstererek ya da geree uygun olmayan bilgiler vererek iiyi yanltrsa, ii szlemeyi bu hakl nedenle derhal feshedebilir. rne in; iveren ie girite cret veya yaplacak i konusunda yanl bilgiler vererek iiyi yanltm ve i szlemesi bu sayede kurulmusa, ii szlemeyi derhal feshedebilecektir. b) veren iinin veya ailesi yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak ekilde szler syler, davranlarda bulunur veya iiye cinsel tacizde bulunursa, ii szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rne in; iverenin iiye kfretmesi, svmesi, hakaret etmesi, dvmesi, cinsel taciz niteliinde uygunsuz davranlarda bulunmas, iiyi rencide etmek amacyla nitelikli bir iiyi niteliksiz bir ie vermesi gibi durumlarda, ii szlemeyi derhal feshedebilecektir. Bu tr davranlarn iinin ailesine, yakn akrabalarna kar yaplmas durumunda da iinin fesih hakk vardr. Bu davranlarn iinin yzne kar ya da arkasndan yaplm olmasnn da nemi yoktur. inin manevi deerlerinin

83

NN EL KTABI

zedelenmesine yol aacak bu tr davranlar iinin derhal fesih hakkn dourur. c) veren iiye veya ailesi yelerinden birine kar satamada bulunur veya gzda verir (rnein szl veya fiili bir davranla iiyi tehdit etmesi); kanuna kar davrana zendirir, kkrtr, srkler (rnein, iiden yalanc ahitlik etmesini veya usulsz, sahte belge dzenlemesini istemesi); hapsi gerektiren bir su iler (rnein, iiyi ya da ailesi yelerinden birini yaralamas); ya da hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ar sulama ve ithamlarda bulunur (rnein, iiyi hrszlkla veya yankesicilikle veya dier yz kzartc bir davranla sulamas) ise ii, i szlemesini bu hakl nedenlerden birine dayanarak derhal feshedebilir. d) i, dier bir ii veya baka kiiler tarafndan iyerinde cinsel tacize urar ve durumu iverene bildirmesine ramen gerekli nlemler alnmazsa, szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rnein; ustaba ya da iverenin bir arkada iiye tacizde bulunuyor ve iveren bunu nlemek iin hi bir nlem almyorsa, szlemeyi derhal feshedebilecektir. e) verenin iinin cretini dememesi, eksik demesi veya eksik hesap etmesi gibi davranlar, asli borcu olan cret deme borcuna aykrlk oluturur. creti kanun hkmleri veya szleme artlarna uygun olarak hesap edilmeyen veya denmeyen ii, i szlemesini bu hakl nedene dayal olarak derhal feshedebilir. rnein; asgari cretin altnda bir cretle altrlmas ya da asgari cret farklarnn denmemesi durumlarnda ii, i akdini feshedebilecektir. cretin tamamen deil de ksmen denmesi veya cretin drlmesi durumlarnda da ii szlemeyi derhal feshedebilecektir. cretin denmemesi dnda doru hesap edilmemesi de derhal fesih iin hakl bir nedendir. rne in; iinin aylk creti cret bordrosunda gerekte olduundan daha az gsteriliyorsa, bu durum da ii asndan derhal fesih iin hakl bir neden oluturur. inin almasnn SSK'ya bildirilmemesi ve sigorta primlerinin yatrlmamas durumlarnda da fesih hakk mevcuttur. f) Para bana veya i tutar zerinden cret dendii durumlarda, iveren iiye yapabileceinden daha az i veriyorsa, aradaki farkn

84

NN EL KTABI

zaman esasna gre karlanmas gerekir. Aksi durum iverenin i ve malzeme salama borcuna aykrlk oluturur. cret farknn karlanmamas durumunda ii szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. verenin normal durumdaki alma artlarn uygulamamas da iiye szlemeyi hakl nedene dayanarak derhal fesih hakk verir.
YARGITAY KARARI Davac iinin, kdem tazminat, manevi tazminat, fazla mesai, son yln creti ile fazla mesai alacann detilmesine karar verilmesini talep ettii davada, davac tanklarnn iverenle i szlemesi kapsamnda almalar ve yaknlk durumlar dikkate alndnda, davacnn i szlemesinin, daval iveren tarafndan hakaret edilmesi nedeniyle davac tarafndan feshedildii, uzun sredir daval iverene ait iyerinde alan iinin fazla mesai cretinin denmedii anlaldndan, i szlemesinin davac tarafndan hakl olarak feshedildii sonucuna varlarak kdem tazminatna hkmedilmesi gerekir... (Yrg. 9 HD., 18.12.2006 T., 2006/14744 E., 2006/33220 K.) YARGITAY KARARI Sigorta primleri eksik denmi olan ve iverenden iki aylk cret alaca bulunan iinin iyerini terk etmesi, hizmet akdinin ii tarafndan eylemli biimde hakl olarak feshedildii anlamndadr. Bu nedenle ii lehine kdem tazminatna hkmedilmelidir (Yrg. 9 HD., 08.11.2006 T., 2006/8689 E., 2006/29518 K.) YARGITAY KARARI Davac, daval iyerinde 7 yldan fazla garson olarak almtr. Davac, 11.08.2004 tarihinde etraf toparlarken krlan bir bardak sonucunda hakarete maruz kald gibi, Kanunu hkmlerine aykr olarak fazla mesai yaptrldn, 12.08.2004 tarihli ihtarnameyle i szlemesini Kanunu'nun 24/2-b maddesi uyarnca feshettiini bildirmitir. Daval iveren ise, 16.08.2004 tarihli ihtarnamede, davacnn 11.08.2004 tarihinden itibaren ie gelmemesi nedeniyle 4857 sayl Yasa'nn 25/2-g maddesi uyarnca i szlemesini feshettiini ihtaren bildirmitir. Davac tan iyerinde alan Yaar, davacnn ii kendisinin braktn, kfr ve hakaret olup olmadn duymadn, iyerinde alma saatlerinin farkllk gsterdiini ifade etmitir. Davalnn olu Mehmet de babasnn davacya kfr etmediini, yine davac tan Halit, gece 24.00 sularnda iyerinden ayrldn, davacnn altn, kfr ve hakaret olayn kendisi iten ayrld iin duymadn yeminsiz olarak ifade etmilerdir. Davac tanklarn iverenle i szlemesi kapsamnda almalar ve yaknlk

85

NN EL KTABI

durumlar birlikte deerlendirildiinde, davacnn i szlemesinin daval tarafa hakaret edilmesi nedeniyle davac tarafndan feshedildii anlalmaktadr. Kald ki, iyerinde uzun sre alan ve fazla mesai cretleri denmeyen davacnn i szlemesini feshi hakl olup, kdem tazminatnn hkm altna alnmas gerekirken, mahkemece yazl ekilde reddi hataldr (Yrg. 9.HD., 18.12.2006 T., 2006/14744 E., 2006/33220 K.)

3- iye derhal fesih hakk veren zorlayc sebepler nel erdir? (4857 sayl Yasas 24/3. madde) alt iyerinde bir haftadan fazla sre ile iin durmasn gerektirecek zorlayc sebepler ortaya karsa ii, szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. Zorlayc sebebe rnek olarak; deprem, sel, yangn, iyerine devletin el koymas gibi beklenmeyen ve iin srdrlmesinde kesin bir imknszlk douran olaylar verilebilir. rnein; ii, alt iyerinde genel bir hammadde yokluu nedeniyle zorunlu olarak i durmu ve bu sre bir haftay gemise, szlemeyi derhal feshedebilecektir. Bu hakkn kullanlabilmesi iin zorlayc sebeple alamamann bir haftay gemesi gerekir. i bir hafta getikten sonra zorlayc sebep nedeniyle iin durmas durumunun srmesi srasnda szlemeyi feshedebilir. Bu hakkn kullanmadan nce zorlayc sebep ortadan kalkm ve alma balamsa ii artk szlemeyi bu nedenle feshedemez. szlemesi feshedilmemise, zorlayc sebeple iin durduu sre boyunca askda kalr. Bu bekleme sresinde iiye, bir haftaya kadar yarm cret verilmesi gerekir. i derhal fesih hakkn kullanrke n nel ere dikkat etmelidir? (4857 sayl Yasas 26. madde) Baz haklarn kullanlabilmesi ancak baz artlara uyulmas ile mmkndr. Aksi takdirde hakl olunsa bile, bu hakkn kullanlabilmesine bal olan alacaklar alnamayacaktr. inin ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan hallere dayanarak szlemeyi feshedebilmesi iin bu tr davranlar rendii tarihten itibaren alt ign ierisinde bu hakkn kullanmas gerekir. Belirtilen sre

86

NN EL KTABI

iinde fesih hakkn kullanmad takdirde, hakkn yitirir. inin alt gnlk sreyi geirdikten sonra szlemeyi feshetmesi halinde, fesih geersiz saylacak, ii derhal fesih hakkn kulland durumlarda alabilecei haklarn; rnein kdem tazminat hakkn yitirecektir. rn ein; iverenin iiye kfr etmesi veya sarkntlkta bulunmas gibi bir olayn haftann alt gn allan bir iyerinde 01.02.2005 Sal gn yaandn dnelim. inin szlemeyi en ge alt ign iinde bu hakl nedene dayanarak derhal feshetme hakk vardr. gn olmayan gnler bu sreden saylmayacak ve hesaplama, iyerinde allan gnlere gre yaplacaktr. Buna gre; pazar gn ign olmad iin saylmayacandan fesih hakk en ge, 07.02.2005 Pazartesi gn deil, 08.02.2005 Sal gn kullanlabilir. inin derhal fesih iin hakl nedeni renmesi, olayn yaanmasndan bir sre sonra da olabilir. rne in; iveren 01.02.2005 tarihinde iinin arkasndan onur krc ithamlarda bulunmu ve ii bu olay ancak 02.05.2005 tarihinde renmise, alt ign olan fesih hakkn kullanma sresi renme tarihi olan 02.05.2005'ten itibaren ilemeye balayacaktr. Ancak sonradan renme durumlarnn bir snr vardr. Derhal fesih iin hakl neden oluturan olayn gereklemesinin zerinden bir yl geti ise fesih hakk artk kullanlamaz. rnekteki ii, olay ay sonra rendii iin renme tarihinden itibaren alt i gn iinde bu hakkn kullanabilmektedir. Ancak olay rnein 01.03.2006 tarihinde, yani zerinden bir yldan fazla zaman getikten sonra renmise artk bu hakk kullanamayacaktr. Fesih hakknn alt ign iinde kullanlmas gereken durumlarda, bu srenin geip gemediine ilikin ileride kacak tartmalar ve fesih nedeni olan olayn ispatlanmasnda yaanabilecek zorluklar dnldnde iinin, i szlemesini duruma uygun bir yazl yolu kullanarak feshetmesi uygun olacaktr. Derhal fesih nedeni oluturan durumlarda iverenler bu yola bavuran iilerin haklarn genellikle dememekte ve zaten denmemi olan alacaklar nedeniyle bir bavuru gereklilii domaktadr. Bu nedenle, derhal fesih hakkn kullanan ii, vakit geirmeksizin aadaki yollardan en az birine bavurmaldr:

87

NN EL KTABI

Szlemeyi feshettiini ve haklarnn denmesi gerektiini bildiren bir ihtarnameyi noter kanalyla gnderebilir, Blge alma Mdrlne bavurarak ikyette bulunabilir ve haklarnn denmesini isteyebilir, veren hakknda yasal yollara (dava ya da icra takibi) bavurabilir.

B) verene derhal fesih ha kk veren nedenler nel erdir? (4857 sayl Yasas 25. madde) verene derhal fesih hakk veren nedenler Yasasnn 25. maddesinde drt ana balk altnda dzenlenmitir. Buna gre iveren; 1. Salk sebepleri 2. Ahlk ve iyiniyet kurallarna uymayan haller ve benzerleri 3. Zorlayc sebepler ve 4. inin gzaltna alnmas veya tutuklanmas halinde belli srenin gemesiyle i szlemesini bu hakl nedenlere dayanarak derhal feshedebilir. Szlemesi belirtilen maddeye dayanarak feshedilen ii ihbar tazminatna hak kazanamaz. Ayrca iverenin, iinin szlemesini bu maddede yer alan ahlk ve iyiniyet kurallarna aykr davranlar nedeniyle feshetmesi durumunda ii kdem tazminatna da hak kazanamaz. Ancak szlemesi bu maddede saylan dier durumlara (salk sebepleri, zorlayc sebepler, gzalt ya da tutuklanma) dayanlarak feshedilen iinin kdem tazminat hakk vardr. Ayrca szlemesi hangi nedenle feshedilmi olursa olsun, almas srasnda domu olan cret, fazla alma creti, ylk izin creti gibi alacaklar iiye denmek zorundadr. imdi bu balklar ayr ayr inceleyelim:

88

NN EL KTABI

1-

verene derhal fesih hakk veren salk sebepleri nel erdir? (4857 sayl Yasas 25/1. madde)

a) Kendi kastndan veya derli toplu olmayan yaayndan yahut ikiye dknlnden doacak bir hastala veya sakatla uramas halinde; bu sebeple doacak devamszln ard ardna i gn veya bir ayda be i gnnden fazla srmesi halinde; iveren iinin szlemesini bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. Bunun dndaki hastalklardan ya da kazalardan kaynaklanan devamszlk durumlarnda ise iveren, iinin szlemesini ancak devamszl bildirim srelerini alt hafta atktan sonra feshedebilir (Bildirim sreleri iin bu blmde yer alan Sreli fesih balna baknz). rnein; iinin be yldr alt iine hastalk, kaza gibi durumlardan biri nedeniyle devam edemediini dnelim. Bu ii iin bildirim sresi, sekiz haftadr. veren iinin szlemesini ancak sekiz haftalk sreyi alt hafta atktan sonra, yani 8 + 6 = 14 hafta sonunda ve ii halen iine devam edemiyorsa feshedebilecektir. ilerin yukarda belirtilen kaza, hastalk hallerinde geen srelerde i szlemeleri askdadr. Bu srelerin bitiminde ii ie balayacaktr. veren, yukarda belirtilen salk sebeplerine dayanarak szlemeyi feshettiinde, ii kdem tazminatna hak kazanr. verenin belirtilen sreler gemeden szlemeyi feshetmesi durumlarnda, fesih haksz saylr. Bu durumda ii, koullar varsa ie iadesini isteyebilir ya da kdem tazminat ile dier cret alacaklarnn yan sra ihbar tazminatna da hak kazanr. b) inin tutulduu hastaln tedavi edilemeyecek nitelikte olduunun ve iyerinde almasnda saknca bulunduunun Salk Kurulunca saptanmas durumunda, iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir.
YARGITAY KARARI Davac, i szlemesinin geerli neden olmadan feshedildiini belirterek feshin geersizliine ve ie iadesine karar verilmesini istemitir. szlemesi feshedilen davac ile ilgili istirahat raporlan getirtilmeli, ihbar neline ilaveten 6 haftalk bekleme sresinin dolup dolmad anlan maddeler

89

NN EL KTABI

kapsamnda aratrlmal, aralksz istirahat sresi, belirtilen bekleme sresi kadar devam ediyor ise, i szlemesinin 4857 sayl i Kanunu'nun 25/1.b maddesi kapsamnda feshedildii kabul edilmeli, aksi halde ise sk sk aralkl rapor alp almad zerinde durularak i szlemesinin geerli nedene dayanp dayanmad aratrlmal ve sonucuna gre karar verilmelidir (Yrg. 9 HD., 05.03.2007 T., 2006/34941 E., 2007/5748 K.)

2-

verene derhal fesih hakk veren ahlk ve iyiniy et kurallarna uymayan haller nel erdir? (4857 sayl Yasas 25/2. madde)

a) inin, i szlemesi yapld srada, szlemenin esasl noktalarndan biri iin gerekli artlar veya zellikler kendisinde bulunmad halde bunlarn kendisinde bulunduunu ileri srerek veya geree uygun olmayan bilgiler vererek ivereni yanltmas halinde iveren szlemeyi bu hakl nedenle derhal feshedebilir. rne in; iinin ie girerken ehliyeti, diplomas veya yabanc dili olmad halde bu zelliklerin kendisinde olduunu syleyerek ivereni yanltmas durumunda, iveren durumu rendikten sonra alt i gn iinde iiyi derhal iten karabilir. Fesih hakknn domas iin iverenin yanltld konunun szleme asndan esasl bir konu olmas gerekir. Verilen rnekteki ehliyet, diploma ya da yabanc dil szlemenin kurulmas, iin yaplmas iin gerekten gerekli olmaldr. Yoksa ie girilerde doldurulan formlarda yer alan ve yaplacak i asndan bir nem tamayan baz sorularn hata, unutkanlk, yanl anlama gibi nedenlerle yanl yantlanmas iverene bu hakk vermez. b) inin, iverenin ya da aile yelerinden birinin eref ve namusuna dokunacak szler sarf etmesi veya davranlarda bulunmas, rnein iinin belirtilen kiilerden birine kfr etmesi durumunda iveren szlemeyi bu hakl nedenle derhal feshedebilecektir. Yine iinin, iveren hakknda eref ve haysiyet krc aslsz ihbar ve sulamalarda bulunmas; rnein aslsz olarak ivereni dolandrclkla sulamas, bunu gazetelere beyan etmesi, resmi makamlara ikyetlerde bulunmas veya gerek olmad halde iyerinde kar cinsle uygunsuz ilikilerde bulunduunu sylemesi gibi durumlarda iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilecektir.

90

NN EL KTABI

Ancak iinin ivereni ikyet etmesi, hakl olduu bir konuya ilikin ise bu durumda iverenin fesih hakk bulunmaz. rne in; denmeyen iilik alacaklar ile ilgili olarak Blge alma Mdrlne, sigortasz altrld iin SSK'ya bavurmas gibi durumlarda iverenin szlemeyi fesih hakk yoktur. Tersine, iveren bu nedenlerle i szlemesini feshederse fesih ilemi hakszdr. Bu durumda ii, i gvencesi kapsamnda ise ie iadesini isteyebilir, i gvencesi kapsam dnda ise btn haklarnn yan sra ktniyet tazminat da talep edebilir. c) inin bir baka iiye cinsel tacizde bulunmas durumunda iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. d) inin, iverene veya onun ailesi yelerinden birine ya da iverenin bir baka iisine satamas durumunda iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. Satama szle veya hareketle olabilir. inin alkol ve uyuturucu madde kullanma yasana aykr davranmas; yani iyerine sarho veya uyuturucu madde alarak gelmesi veya iyerinde alkoll iki ya da uyuturucu madde kullanmas durumlarnda da iveren szlemeyi derhal feshedebilecektir. Ancak iyerinde gazino, lokal gibi yerler bulunuyor ve buralarda belli saatlerde alkoll iki tketilebilmesine iverence izin veriliyorsa, ii iki retilen yerde alyor ve iinin gerei olarak bu ikileri denetlemekle grevliyse veya iinin gerei olarak mterilerle iki imek zorunda kalyorsa, bu iyerleri ve iiler iin sz konusu yasak uygulanmaz. Bu durumda iverenin derhal fesih hakk da bulunmaz. e) inin, iverenin gvenini ktye kullanmak, hrszlk yapmak, iverenin meslek srlarn ortaya atmak gibi doruluk ve balla uymayan davranlarda bulunmas durumlarnda iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rne in; iinin iyerine ait paray zimmetinde bulundurup istee ramen vermemesi, grevini yapt srada uyumas, puantaj cetvelinde alma gn ve saatlerini fazla gstererek fazla mesai creti almas, sahte mesai kartlar basarak almam iileri alm gibi gstermesi, iyerine

91

NN EL KTABI

ait paray gizlice dar karrken yakalanmas, iyerine ait malzemeleri iverenden gizli satan bir baka iiye yardm etmesi gibi davranlar halinde, iveren szlemeyi derhal ve tazminatsz olarak sona erdirebilir. f) inin, iyerinde yedi gnden fazla hapisle cezalandrlan ve cezas ertelenmeyen bir su ilemi olmas durumunda iveren szlemeyi bu hakl nedenle derhal feshedebilir. Szlemesinin feshedilebilmesi iin iinin belirtilen suu iyerinde ilemi olmas gerekir. (yerinin nereleri kapsad konusunda TANIMLAR blmnde yer alan yeri balna baknz.) veren szlemeyi iyeri dnda ilenen bir sutan dolay bu nedene dayanarak feshedemez. Ayrca iinin su nedeniyle yedi gnden fazla hapis cezasyla cezalandrlm olmas gerekir. Yarglama devam ederken; yani ortada henz verilmi bir hapis cezas yokken, bu sebeple szleme feshedilemez. Yarglama bittiinde ilenen sua para cezas verilmi ise veya hapis cezas verilmi olsa bile ceza ertelenmise, iverenin artk bu sebeple szlemeyi feshetme hakk bulunmaz. g) inin iverenden izin almakszn veya hakl bir sebebe dayanmakszn, Ard ardna iki i gn veya Bir ay iinde iki defa herhangi bir tatil gnnden sonraki i gn ya da Bir ayda i gn

iine devam etmemesi durumunda iveren szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. Burada belirtilen ign, ii bakmndan allmas gereken gn anlamndadr. yerinde pazar gn de allyorsa bu gn de ign saylacaktr. Bir ay iinde ibaresi ile de takvim aylar kastedilmemektedir. rnein; ii 16.03.2005 tarihinde iverenden izin almakszn veya hakl bir sebebi olmakszn ie gelmemise, bir aylk srenin balangc bu tarihtir. 16.03.2005 16.04.2005 tarihleri arasnda iki gn daha ve bylece toplam i gn mazeretsiz olarak ie gelmezse, szlemesi iverence bu hakl nedene dayanarak derhal feshedilebilir.

92

NN EL KTABI

i iverenden, iveren vekilinden veya izin vermeye yetkili dier bir kiiden izin almsa szleme feshedilemez. veren, izin vermek zorunda olduu durumlarda bundan kanyorsa, iinin devamszl hakl fesih sebebi saylmaz. rnein; iinin viziteye kmak istemesi veya mahkemeye tank olarak arlmas gibi durumlarda iveren izin vermekten kanyorsa, bu durumda iinin devamszl iveren iin hakl fesih sebebi saylmaz. i izin almam olsa bile devamszl hakl nedene dayanyorsa; rnein, hastalanan einin veya ocuunun bakm ve tedavisi ile uramsa veya kaza geirmise veya kendisi hastalanm ve rapor almsa, iverenin szlemeyi derhal fesih hakk yoktur. Byle durumlarda iveren iyiniyet kurallar erevesinde devamszln sebeplerini aratrmak durumundadr. h) Yapmakla devli bulunduu grevleri kendisine hatrlatld halde yapmamakta srar eden iinin szlemesi iveren tarafndan bu hakl nedene dayanarak derhal feshedilebilir. verenin bu hakk kullanabilmesi, yaplmasn istedii iin iinin grev ve sorumluluundaki bir i olmasna baldr. Eer yaplmas istenilen i, iinin grev ve sorumluluundaki bir i deilse, iveren tarafndan uyarlm olsa bile, ii yapmad gerekesiyle szlemesi feshedilemez. rnein; makinede alan bir iinin grevleri arasnda o makinenin iler durumda kalmas amacyla temiz tutulmas ve bakmnn yaplmas bulunabilir. Kendisine hatrlatld halde bunu srarla yapmayan iinin szlemesi iverence feshedilebilir. Ancak iiden bunu aan bir temizlik, rnei n iyerinin genel temizliini yapmas ya da iiyle hi ilgisi bulunmayan baka bir ey, rnein fabrika bahesindeki imleri sulamas istenemez. i, devi olmayan bu istekleri yerine getirmek zorunda deildir ve iverenin de buna dayanarak i szlemesini feshetme hakk yoktur. inin devleri drstlk ve iyiniyet kurallar gerei baz olaanst koullarda geniler. rne in; iyerindeki bir yangn veya kaza srasnda ii, saln ve gvenliini tehlikeye drmeyecekse, kendisinden istenen ve normal zamanlarda grevleri arasnda bulunmayan ileri; mesel yangn sndrme, enkaz kaldrma ilerini de yapmaldr.

93

NN EL KTABI

i grevi olan i kendisine hatrlatldktan sonra bu ii yapmsa artk szlemesi feshedilemez. verenin szlemeyi derhal fesih hakk ancak iinin ii yapmamakta srar etmesi durumunda vardr. ) Kendi istei veya savsamas yznden iin gvenliini tehlikeye dren iinin i szlemesi iveren tarafndan bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rne in; patlayc maddeler bulunan bir iyerinde sigara ien veya ate yakan iinin szlemesi i gvenliini tehlikeye drd iin feshedilebilir. inin bu davran sonucunda bir zararn domu olmas art olmayp i gvenliinin tehlikeye drlmesi yeterlidir. verenin fesih hakk ancak, iinin bu tr bir davranta kastnn veya savsamasnn olmas durumunda vardr. Herhangi bir kusuru ve savsaklamas olmayan, olabildiince dikkatli davranan veya rnein kendisine i gvenlii konusunda gerekli eitim verilmedii iin hata yapan iinin szlemesi elbette ki feshedilemez. Ayrca, iverenin mal olan veya mal olmayp da eli altnda bulunan makineleri, tesisat veya baka eya ve maddeleri otuz gnl k creti tutaryla dey emey ecek derecede hasara ve kayba uratan iinin i szlemesi, iveren tarafndan bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. Bu durumda da zararn iinin kendi istei veya savsamas sonucunda ortaya km olmas arttr. inin zararn olumasnda kusuru yoksa; rnein iverene bildirmesine ramen arzal makine ile almaya zorlanm ve bu nedenle malzemelerde ya da makinede zarar olumusa, ii zarardan sorumlu tutulamaz; bu zarar nedeniyle szlemesi feshedilemez. Dier art ise; oluan zararn miktarnn iinin otuz gnlk cretinden fazla olduunun tespit edilmesidir. Zarar yoksa veya otuz gnlk cretten az ise iverenin szlemeyi feshetme hakk yoktur. inin kusurunun yannda bakalarnn da kusuru varsa, ii oluan zarardan ancak kusuru orannda sorumludur. rnein; aylk creti 450.YTL olan ve ofrlk yapan bir ii kaza yapt ve toplam zarar 600.-YTL ise, ii bu kazada % 100 kusurlu ise iten karlabilecektir. Ancak iinin kusuru % 50 ve kazaya karan dier aracn ofrnn kusuru da % 50 ise iinin verdii zarar 300.-YTL olacak ve kusuruna denk den zarar pay otuz gnlk cretini gemedii iin iten karlamayacaktr.

94

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI Daval tarafndan i akdinin 4857 sayl Kanunun 25/II-h maddesine gre feshedildiine dair bildirim dzenlenmitir. Anlan madde iinin yapmakla devli bulunduu grevleri kendisine hatrlatld halde yapmamakta srar etmesi ile ilgili olduu halde davacya ii ile ilgili herhangi bir hatrlatma yapldna dair belge dosya iinde mevcut deildir. Keza davacnn almad iddia edilen srelere ilikin disiplin cezalar verilmi olup ayn eylem nedeniyle birden fazla ceza verilemeyeceinden devamszlk nedeniyle i akdinin feshi yasal deildir. Bu nedenle anlan tazminatlara hkmedilmesi gerekir (Yrg. 9 HD., 19.02.2007 T., 2006/18941 E., 2007/4314 K.) YARGITAY KARARI Hizmet akdinin feshine 15 kg. hindi rostosunun imhas neden olmu bulunmakla; bu zararn iinin 10 (4857 Sayl Kanunda 30) gnlk cretiyle karlanp karlanmadna baklmal ve sonucuna gre karar verilmelidir (YHGK., 15.10.2003 T., 2003/9-621 E., 2003/589 K.) YARGITAY KARARI yerinde ilenmi olan bir su sebebiyle ve ayn sutan dolay ald mahkmiyet kararn iverenden gizleyerek doruluk ve balla uymayan iinin szlemesini fesheden iveren iiye kdem tazminat demek zorunda deildir (YHGK., 12.04.2006 T., 2006/9-136 E., 2006/151 K.) YARGITAY KARARI Bir ay iinde 3 gn st ste ie devamszlk eden davacnn hizmet akdinin hakl nedenle feshedilebilmesi iin, devamszlkla ilgili hakl nedenlerini davacnn ispatlayamam olmas gerekir. Davac ii Blge alma Mdrlne yapm olduu bavurusunda ocuunun rahatszl sebebiyle birka gn ie gidemediini belirtmi, i mfettiliinin dzenledii raporda iinin bu iddiasnn kantlanamad sonucuna ulalmtr. Davac ii, yarglama srasnda da devamszln nedenini aklamad gibi, bu ynde hibir yazl delil sunamamtr. Byle olunca davacnn i szlemesinin daval iverence feshinin hakl nedene dayandnn kabul gerekir (Yrg. 9 HD., 30.03.2004 T., 2004/14102 E., 2004/6564 K.) YARGITAY KARARI Gerekten, bir bayan iinin nedensiz yere kendisinin cinsel tacize urad ynnde bu kadar ayrntl olarak aklamada bulunmas hayatn olaan akna aykrdr. Davac ii, daha sonra bayan iinin rzasyla bu tr eylemlerine devam etmise de, davacnn iyerinde haiz olduu ynetici konumu sebebiyle bask oluturarak bu eylemlere giritii ve son dnemlerde

95

NN EL KTABI

bayan iinin kar kmalar zerine iten kartmakla tehdit ettii ve en nihayetinde bayan iinin basklar sonucu istifa ettii ve ayn gn cinsel taciz iddialaryla ilgili durumu daval iverene bildirdii anlalmaktadr. Somut olayda davac ile bayan ii arasnda yaananlar i dzenini bozacak nitelikte olduu gibi doruluk ve balla da aykr eylemler niteliindedir. Bu durumda ihbar ve kdem tazminat isteklerinin reddine karar verilmelidir (Yrg. 9 HD., 08.03.2005 T., 2004/13286 E., 2005/7706 K.)

3-

verene derhal fesih hakk veren zorlayc sebepler nel erdir? (4857 sayl Yasas 25/3. madde)

iyi bir haftadan fazla sre ile almaktan alkoyan zorlayc bir sebebin ortaya kmas durumunda szleme iveren tarafndan bu hakl nedene dayanlarak derhal feshedilebilir. i, rnein sel, deprem gibi zorlayc bir nedenle iine devam edememi ve bu devamszlk bir haftadan fazla srmse, iveren szlemeyi derhal feshedebilecektir. Ancak fesih yoluna bavuran iveren, iinin kdem tazminat ve dier cret alacaklarn demek zorundadr. veren, fesih hakkn zorlayc nedenin devam ettii sre boyunca kullanabilir. Bu sre ierisinde szlemeyi feshetmemise ve ii zorlayc neden ortadan kalktktan sonra ie balamsa, iverenin szlemeyi feshetme hakk ortadan kalkar. Zorlayc nedenle alamayan iiye bir haftaya kadar yarm cret denir. Yedi gn getikten sonra, iverenin szlemeyi feshetmedii ve iinin zorlayc nedenle ie devam edemedii sre boyunca ise i szlemesi askdadr. Yani ii bu sre boyunca crete hak kazanamaz. 4inin g zaltna alnmas veya tutuklanmas durumlarnda iverenin derhal fesih hakk nedir? (4857 sayl Yasas 25/4. madde)

inin gzaltna alnmas veya tutuklanmas durumlarnda iveren, bu nedenle oluan devamszlk ii iin ngrlen bildirim (ihbar) srelerini atktan sonra, szlemeyi bu hakl nedene dayanarak derhal feshedebilir. rne in; iyerinde on drt aydr alan bir iinin bildirim sresi drt haftadr. Bu ii gzaltna alnp

96

NN EL KTABI

tutuklanmsa iveren, gzalt ve tutukluluk sreleri toplam drt haftalk bildirim sresini atktan sonra szlemeyi derhal feshedebilecektir (Bildirim sreleri iin bu bl mde yer alan Sreli fesih balna baknz). verenin derhal fesih yoluna bavurmas durumunda ii nel ere dikkat etmelidir? (4857 sayl Yasas 26. madde) Tpk iinin derhal fesih hakknda olduu gibi; iveren de, ahlk ve iyiniyet kurallarna uymayan hallere dayanarak szlemeyi feshedecekse, bu hakkn olay rendikten sonra alt i gn iinde kullanmaldr. veren alt i gnlk sreyi geirirse fesih hakk der. Ayrca, olayn gerekletii tarihten itibaren ileyecek bir yllk sre iveren iin de geerlidir. inin ahlk ve iyiniyet kurallarna uymayan davrann sonradan renen iveren, fesih hakkn olayn gerekletii tarihten itibaren bir yl getikten sonra artk kullanamaz. Ancak, ii bu olayla madd kar salamsa, rnein zimmetine para geirmise, bir yllk sre uygulanmaz. Bu sreler gemesine ramen iveren szlemeyi yine de feshederse, fesih geersiz saylr. Byle bir durumda ii, geersiz feshe kar dava aarak haklarn talep edebilir. Bunun dnda iverenlerin, iilerin szlemelerini, yasa maddesindeki koullar gereklemedii halde gereklemi gibi ilem yaparak tazminatsz feshetme yoluna gittikleri ska grlmektedir. rn ein; gerek olmad halde iinin iverene kfrettii, hatrlatld halde grevlerini yerine getirmedii ya da baka bir iiye cinsel tacizde bulunduu ynnde bir tutanak tutulmu ve szleme buna dayanarak feshedilmi ise, iiler dava aarak ie iadeden tazminat ve cret alacaklarna dek dier haklarn talep edebilirler. Geree aykr tutanaklarla iten karmalar en ok devamszlk gerekesiyle yaplmaktadr. rnein; iveren iiye szl olarak sen imdi evine git, nmzdeki hafta gelip tekrar iba yaparsn biiminde talimat vererek iyerinden gndermi, arkasndan da devamszla dair tutanak tutarak iten karmsa bu fesih hakszdr.

97

NN EL KTABI

inin yine dava aarak haklarn istemesi mmkndr. Ancak, devamszlk yapmadn, aslnda iveren tarafndan gnderilmi olduunu mahkemede ispatlamak her zaman mmkn deildir. Bu nedenle, konuya ilikin olarak nceden alnacak nlemler daha nemlidir. iler hangi nedenle olursa olsun alma saatleri iinde iyerinden ayrlrlarken durumu mutlaka yazl belgeye balamaya almal, bu konudaki talimatlar szl deil yazl olarak almal, mmkn olmad durumlarda ise arkadalarnn tanklndan faydalanmaldr. yerinden salk sebebiyle klyor ise vizite kd; izin alnm ise izin kd; bir i iin iyeri dna gnderiliyor ise grev kd mutlaka alnmal ve saklanmaldr. Telefonla mazeret bildirerek izin istemekten mmkn olduunca kanlmaldr. Bu durum, hem yazl belgeye balanamayaca, hem de hibir tanklk sz konusu olmayacandan olduka risklidir. yerinden ayrlma konusundaki izin veya talimatn yazl belgeye balanamad durumlarda, mmknse bunu iveren ya da iveren vekilinden dier iilerin tanklnda almaya almal, eer mmkn olmazsa olabildiince ok iiyi durumdan haberdar etmelidir. C) szlem esi derhal fesihle sona eren iinin alacaklar nel erdir? i tarafndan yaplan fesihte; i, i szlemesini 24. maddedeki hakl nedenlerden biriyle feshetti ise: szlemesini hakl nedenle feshettii iin kdem tazminatn isteyebilir (Ayrntl bilgi iin bu blmde yer alan Kdem Tazminat balna baknz). Ancak derhal fesih yolunu kulland iin ihbar tazminat alaca domaz. denmemi cret, fazla alma creti alacaklar ve kendisine kullandrlmayan her eit tatil ile izinden doan alacaklarn iverenden isteyebilir.

98

NN EL KTABI

veren tarafndan yaplan fesihte; inin i szlemesi 25. maddedeki ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan hallerden birine dayanlarak feshedilmi ve iverenin bu yola bavurmas gerekten de hakl bir neden e dayanyorsa: iye kdem ve ihbar tazminat demesi gerekmez. inin denmemi cret, fazla alma creti alacaklar ve kullandrlmayan her eit tatil ile izinden doan alacaklarn demek zorundadr. nk szleme hangi ekilde sona ererse ersin, cret ile szleme ve kanundan doan parayla llmesi mmkn hak ve alacaklarn iiye tam olarak denmesi zorunludur.

inin i szlemesi, 25. maddedeki ahlak ve iyiniyet kurallarna uymayan haller dndaki nedenlerden birine dayanlarak feshedilmi ve iverenin bu yola bavurmas gerekten de ha kl bir nedene dayanyorsa: inin kdem tazminatnn denmesi gerekir. Ancak derhal fesih yolu kullanld iin ihbar tazminat alaca domaz. inin denmemi cret ve fazla alma creti alacaklar ile kendisine kullandrlmayan her eit tatil ve izinden doan alacaklar denmek zorundadr.

veren iiyi, hakl bir nedeni olmad halde varmcasna 25. maddedeki derhal fesih yoluyla iten karmsa ii, yasal yollara bavurarak: ncelikle, i gvencesi kapsamnda ise ie iadesini isteyebilir. Kdem ve ihbar tazminatlarn isteyebilir. Yine bu durumda da iinin denmemi cret ve fazla alma creti alacaklar ile kendisine kullandrlmayan her eit tatil ve izinden doan alacaklar denmek zorundadr.

99

NN EL KTABI

SREL FESH (BLDRML FESH) ve HBAR TAZMNATI (4857 sayl Yasas 17. madde) Sreli fesih nedir? Bildirim (ihbar) sreleri ne kadardr? Belirsiz sreli i szlemeleri, yukarda anlatlan hakl nedenler olmasa da feshedilebilir. Hem ii hem de iveren, Yasann 17. maddesinde dzenlenmi olan sreli fesih yoluna bavurarak szlemeyi feshedebilirler. Bu yolu kullanarak szlemeyi fesheden tarafn kar tarafa belirli bir sre nce haber vermesi gereklidir. inin iyerinde alt sreye gre belirlenen bu bildirim sreleri; i alt aydan az srm ii iin iki hafta i alt aydan bir buuk yla kadar srm olan ii iin drt hafta i bir buuk yldan yla kadar srm olan ii iin alt hafta i yldan fazla srm ii iin ise sekiz haftadr.

Bu sreler asgari sreler olup szlem e ile artrlabilir. i iyerinde rnein on dokuz aydr (bir buuk yldan fazla, yldan az) alyorsa; ii veya iveren szlemeyi feshedecei zaman kar tarafa alt haftalk bir sre vermek zorundadr. szlemesi bu sre boyunca devam eder. i, cretini alr ve almay srdrr. Bu tr fesihte szleme, bildirim sresi sonunda feshedilecei kar tarafa bildirildikten ve yukarda belirtilen sreler getikten sonra sona erer. Grev sresince iveren sreli fesih hakkn kullanamaz. Bildirim srelerinin ilemeyecei haller ise unlardr: Muvazzaf askerlik grevi dnda manevra veya herhangi bir nedenle silah altna alnan veya kanundan doan alma devi nedeniyle ien ayrlan iinin i szlemesinin feshedilmi saylmas iin beklenmesi gereken sre iinde taraflardan biri sreli fesihte bulunmusa, bildirimin sresi, bekleme sresinin bitiminden sonra ilemeye balar. szlemesinin iveren tarafndan feshedilmesi halinde 17. maddede belirtilen bildirim sresi, yllk izin sreleriyle i ie

100

NN EL KTABI

giremez. Bu nedenle, bildirim sresi, yllk izin sresinin bitiminden itibaren ilemeye balar. Hastalk ve kaza ile gebelik ve doum gibi hallerde, iverenin fesih bildiriminde bulunmas halinde bildirim sresi ilemez; bu fkradaki haller, bildirim sresini takiben ortaya kmsa, ilemekte olan bildirim sresi kesilir; iinin tekrar iba yapmasyla; yani istirahat veya izin sresinin bitimiyle birlikte bildirim sresi de ilemeye balar. Kanuni greve katlanlar ile grev srasnda almay arzu etmekle birlikte iveren tarafndan altrlmayanlarn ve kanuni lokavta uram iilerin grev ve lokavt boyunca i szlemeleri askda kalr; bu sre zarfnda i szlemelerinin iveren tarafndan feshi halinde bildirim sresi, grev ve lokavt sona erinceye kadar ilemez.

rn ein; on aydr (alt haftadan fazla, bir buuk yldan az) alan iinin szlemesinin sona erdirilecei, 31.03.2005 tarihinde kar tarafa bildirilmise, szleme drt hafta sonra, yani 28.04.2005 tarihi itibariyle feshedilmi saylr. 31.03.2005 tarihinde szlemeyi feshedeceini kar tarafa bildiren ii ise 28.04.2005 tarihine kadar almaya devam etmek zorundadr. Eer ayn tarihte szlemeyi feshedeceini kar tarafa bildiren iveren ise, bildirim sresi sonu olan 28.04.2005 tarihine kadar iiyi altrmak zorundadr. hbar tazminat nedir? szlemesini bildirim srelerine uymadan fesheden taraf, kar tarafa, belirtilen srelere ait cret tutarnda bir tazminat demek zorundadr. Buna ihbar tazminat ad verilir. Yukardaki rnekte iveren, szlemeyi bildirim sresi sonunda, yani drt hafta sonra geerli olmak zere feshedeceini 31.03.2005 tarihinde iiye bildirmi ve iiyi 28.04.2005 tarihine kadar altrmsa, bildirim srelerine uymu olur ve ihbar tazminat demesi gerekmez. Ancak bu bildirimi yapmam ve iiyi 31.03.2005 tarihinde iyerinden kararak bir daha ie almam, bildirim sresi boyunca altrmamsa, iiye drt haftalk creti tutarnda ihbar tazminat demek zorundadr. Ayn ekilde ii de, rnein 31.03.2005'de szlemeyi drt hafta sonra feshedeceini iverene bildirmeden ve bu drt haftalk bildirim sresi boyunca almadan iyerini derhal terk

101

NN EL KTABI

ederse, bildirim sresine uymam olur. Hakl bir nedeni olmakszn byle davranan ii, iverene ihbar tazminat demek zorunda kalabilir. Yasas ile iverenlere bu konuda bir hak daha verilmitir. Buna gre iveren, bildirim sresinin gemesini beklemeksizin, bu sreye ait cretini pein deyerek iinin szlemesini feshedebilir. Yukardaki rnekte iveren, iiyi 28.04.2005 tarihine kadar altrmadan, bildirim sresine ait drt haftalk cretini (ihbar tazminatn) pein olarak deyip, 31.03.2005 tarihinde de iten karabilir. hbar tazminat nasl hesaplanr? rn ek olarak; on ay altktan sonra 31.03.2005 tarihinde iten karlan yukardaki iinin alaca drt haftalk ihbar tazminatn hesaplayalm: hbar tazminat hesaplanrken iinin ald en son brt cret kullanlr. Yani bu ii, rnein asgari cretle alan bir ii ise hesap, 2005 ylnda uygulanan asgari cretin neti olan 350,15.YTL zerinden deil cretinin brt olan 488,70.- YTL zerinden yaplr. iler genellikle ellerine geen paray, yani net cretlerini bilirler. Bu hesabn yaplmasnda kullanlacak olan brt creti nasl bulacaz? Eer iinin creti, cret bordrosunda geree uygun biimde gsteriliyor ve sigorta primleri gerek creti zerinden deniyorsa, verilen cret bordrolarnda brt cret gsterilmekte olduundan, bordroya bakmak yeterli olacaktr. Ancak lkemizde sigortasz altrmann ve sigorta yaplm olsa bile dk sigorta primi deyebilmek iin gerek cretin altnda bordro dzenlenmesinin iverenler tarafndan ok yaygn bir ekilde uygulandn bilmekteyiz. yleyse pek ok iinin bordrosu bulunmamakta, bordrosu olanlarn ise nemli bir ksmnn bordrolar gerei yanstmamaktadr. Bu durumda brt cretlerinin tespiti iin bordroya bakmak yntemini kullanamayacak olan iiler brt cretlerini nasl tespit edecekler ve almalar gereken ihbar tazminatn nasl hesaplayacaklar? Bunun iin yaklak olarak

102

NN EL KTABI

olduka doru sonular veren pratik bir yntem kullanlabilir. rn ein; 500 milyon net cret alp sigortasz altrld iin bordosu bulunmayan ya da sigortal olsa bile asgari cret alyormu gibi gsterildii iin bordrosu gerei yanstmayan iinin yaklak brt cretine, ald net crete yine bu cretin yzde krkn eklemek yoluyla ulaabiliriz. Yani: Net cretinin % 40'n bulup 500 x 40 / 100 = 200 Bunu net cretine ekleyerek 200 + 500 = 700.- YTL yaklak brt cretine ulam oluruz. Brt cret belirlendikten sonra (488,70.- YTL; nk rneimizdeki ihbar tazminatn hesaplayacamz ii asgari cretle alyordu), ncelikle brt cretin otuza blnmesi yoluyla iinin gnlk brt creti bulunur: 488,70 (aylk brt cret) / 30 (gn) = 16,29.- YTL inin gnlk brt cretidir. hbar tazminat hesaplanrken, gnlk brt creti dnda iiye ayrca yaplan para demeleri ve parayla llmesi mmkn dier menfaatler de hesaba katlr. Bunlar yasadan, i szlemesi ya da toplu i szlemesinden veya i szlemesi hkm haline gelmi iyeri uygulamalarndan kaynaklanan tm menfaatlerdir. Ancak ihbar tazminat hesabna katlabilmeleri iin iki nemli art bulunmaktadr: Birincisi, ya dorudan para demesi niteliinde (rnein; ikramiye, yemek masraf, yol masraf, aile / ocuk yardm, yakacak yardm gibi) olmalar ya da para ile llebilmeleri (rnein; iyerinde yemek verilmesi, iyerinin servislerinin bulunmas, her bayramda erzak paketleri datlmas gibi) gerekir. kincisi, bu menfaatlerin sreklilik gstermesi gerekir. rne in; ii evlendiinde ya da ocuu olduunda bu nedenle yaplan yardm bir defalktr ve sreklilik tamaz; ihbar tazminat hesabnda dikkate alnmayacaktr. Ama iveren evli ya da ocuklu iilere aile ya da ocuk yardm olarak dzenli / srekli ekilde dier iilerden bir miktar fazla deme yapyorsa bu deme, sreklilik tad iin ihbar tazminat hesabnda dikkate alnacaktr. iye salanan tm bu menfaatler de bir gne decek miktar hesaplanarak gnlk brt crete eklenir.

103

NN EL KTABI

rneimizdeki iiye aylk 60.- YTL yol paras dendiini, her k balangcnda kendisine bir ton k mr verilerek yakacak yardm yapldn ve her yl iki aylk creti tutarnda ikra miy e dendiini varsayalm. hbar tazminat hesabnda kullanacamz son brt creti bulmak iin bu menfaatlerin her birinin bir gne den parasal karln bulup, bunlar gnlk brt crete ekleriz. kramiye ylda iki defa verilmektedir ve her biri bir aylk creti tutarndadr. Bunun toplam: 488,70 (bir ikra miye tutar) x 2 (ikramiye says) = 977,40.YTL'dir. Ylda alnan toplam ikramiye tutarn bir yldaki gn saysna blerek bunun gnlk olarak ne kadar ettiini buluruz: 977,40 (bir yllk ikramiye) / 365 (gn says) = 2,68.- YTL Bu rakam, ikramiyeler nedeniyle gnlk brt crete eklenecek olan rakamdr. Ayn ekilde yol ve yakacak yardmlarnn bir gne den miktarn bulalm: Bir ton kmrn karl rnein 200.-YTL'dir ve bu yardm ylda bir kez yaplmaktadr. yleyse, gnlk yakacak yardm: 200 (yakacak yardm) / 365 (gn says) = 0,55.- YTL dier deyile 55 kurutur. Yol paras olarak denen aylk 60.- YTL'nin gn saysna blnmesi ile de gnlk yol parasn buluruz: 60 (aylk yol paras) / 30 (gn says) = 2.- YTL'dir. Son olarak, bulduumuz rakamlar gnlk brt crete ekleyerek iinin ihbar tazminatna esas gnlk brt cretine ularz:

104

NN EL KTABI

16,29.- YTL 2,68.- YTL 0,55.- YTL + 2,00.- YTL 21,52.- YTL brt cret)

(iinin gnlk brt creti) (ikramiye) (yakacak yardm) (yol paras) (ihbar tazminatna esas en son gnlk

ten karld srada on aydr almakta olan rneimizdeki iinin ihbar tazminat, yasa gerei drt haftalk creti tutarnda olduundan, bulunan bu gnlk creti drt haftann karl olan yirmi sekiz gn ile arptmzda iinin brt ihbar tazminatn buluruz: 21,52 x 28 = 602,56.-YTL

hbar tazminatndan gelir vergisi ve damga vergisi alnr. Bu nedenle, bulunan brt ihbar tazminatndan ortalama yzde on be gelir vergisi ve binde alt damga vergisi dlr ve iinin eline gemesi gereken net tazminat rakam bulunur: Gelir vergisi (% 15) + Damga vergisi (% 0,6) Toplam kesinti = 602,56 x 15 / 100 = 90,38.- YTL = 602,56 x 6 / 1000 = 3,61. - YTL = 93,99.- YTL

yleyse iinin elin e geecek net ihbar tazminat miktar da: 602,56 - 93,99 = 508,57.- YTL olacaktr. Sreli fesihte fesih bildirimi ne ekilde yaplr? Yasasna gre bildirimlerin ilgilisine yazl olarak ve imza karlnda yaplmas gerekir. Bu nedenle szlemenin sona erdirildiinin de yazl olarak ve imza karlnda kar tarafa bildirilmesi gerekir. Bildirim yaplan kii bunu imzalamazsa, durum o yerde tutanakla tespit edilir. Bildirim sreleri bildirimin kar tarafa ulat, kar taraf bunu rendii andan itibaren ilemeye balar. Fesih bildirimi yazl olarak deil de szl olarak yaplmsa ispat edilmesi halinde yine de geerlidir. rne in; ii, iverene

105

NN EL KTABI

28.01.2005 tarihinden sonra artk ie gelmeyeceini 31.12.2004 tarihinde szl olarak bildirmise, bu szl bildirim de geerli bir fesih bildirimidir. Ancak iverenin buna sonradan itiraz etmesi, bana byle bir ey sylemedi demesi halinde iinin szl bildirimi ispatlamas gerekecektir. Szl bildirimi ispatlayamayan ii bildirim yapmam saylr ve ihbar tazminat demek zorunda kalabilir. Bu nedenle bildirimlerin mmkn olduunca yazl olarak yaplmas yerinde olur. gvencesi kapsamnda olan iyerlerindeki iiler iin durum farkldr. verenler bu kapsamdaki iilerin szlemelerini mutlaka yazl olarak feshetmek zorundadrlar. Ayrca yazl fesih bildiriminde fesih sebeplerinin ak ve kesin ekilde belirtilmesi, baz durumlarda iinin savunmasnn da alnmas zorunludur. gvencesi kapsamndaki iiler, belirtilen kurallara uyulmadan yaplan feshe kar, ie iadelerini isteyebilir. ( gvencesi ve ie iade iin bu blmde yer alan Gvencesi balna baknz.) Belirsiz sreli i szlem esi sreli (bildirimli) fesihle sona eren iinin alacaklar nelerdir? i tarafndan yaplan fesihte; i, belirsiz sreli i szlemesini sreli fesih yoluyla sona erdireceini kar tarafa bildirmise: verene bildirim sresi kadar bir sre tanmal ve bu sre boyunca iyerinde almaya devam etmelidir. Aksi takdirde iverene ihbar tazminat demesi gerekebilir. szlemesini hakl bir sebep gstermeksizin sreli fesih yoluyla sona erdirdii iin kdem tazminat ve ihbar tazminat alaca domaz. Ancak, ii rnein, muvazzaf askerlik, emeklilik veya sadece kadn iiler iin geerli olmak zere evlilik gibi sebeplerle szlemeyi feshediyorsa, kdem tazminatna hak kazanacaktr (Ayrntl bilgi iin bu blmde yer alan Kdem Tazminat balna baknz). i, denmemi cret, fazla alma creti alacaklar ve kendisine kullandrlmayan her eit tatil ile izinden doan alacaklarn iverenden isteyebilir. Szleme hangi ekilde

106

NN EL KTABI

sona ererse ersin, cret ile szleme ve kanundan doan, parayla llmesi mmkn hak ve alacaklarn iiye tam olarak denmesi zorunludur. veren tarafndan yaplan fesihte; veren, belirsiz sreli i szlemesini sreli fesih yoluyla sona erdireceini iiye bildirmise: Bildirim sresinin sonuna kadar iiyi iyerinde altrmak zorundadr. i bu kurala aykr davranan iverenden ihbar tazminatn talep edebilir. Dier yandan iveren de bu sreyi beklemeden, ihbar tazminatn pein demek artyla iiyi iten karabilir. i (bir yln doldurmusa) kdem tazminatna hak kazanm olur. Yine bu durumda da iinin denmemi cret ve fazla alma creti alacaklar ile kendisine kullandrlmayan her eit tatil ve izinden doan alacaklar denmek zorundadr. Ayrca bu ii i gvencesi kapsamndaysa, szlemesi yasaya gre geerli saylabilecek bir neden gsterilmeden sona erdirildii durumlarda ie iadesini isteyebilir. Yeni i arama izni nedir? (4857 sayl Yasas 27. madde) Belirsiz sreli i szlemesi sreli (bildirimli) fesih yoluyla sona erdirilen iiye, yeni bir i bulmas iin bildirim sresi boyunca verilmesi zorunlu olan izinlere yeni i arama izni denir. Bu iznin kullandrlmas zorunludur ve szlemenin kimin tarafndan feshedildiinin de bir nemi yoktur. Yeni i arama izni gnl k iki saatten az ola maz. saatleri iinde ve cret kesintisi yaplmadan kullandrlmas arttr. i bu izin srelerini, iverene bildirmek ve iten ayrlaca gnden nceki gnlere rastlatmak artyla, birletirerek / toplu halde kullanabilir. Yeni i arama izninin alma sresi iinde hangi saatlerde kullanlacan iveren belirler. Ancak iverenin, iiye kolaylkla i bulabilecei uygun bir zaman salamas drstlk kurallar gereidir.

107

NN EL KTABI

rn ein; iki yldr sren szlemesini feshedeceini iverene bildiren iiye, almaya devam edecei bildirim sresi olan alt hafta (krk iki gn) boyunca her gn, alma saatleri iinde iki saat yeni i arama izni kullandrlmaldr. i isterse bu ikier saatlik izinleri iten ayrlaca tarihten nceki gnlere denk gelecek ekilde toplu olarak da kullanabilir. Yeni i arama iznini toplu halde kullanan iinin szlemesi, bir daha iyerine gelmeyecek olsa bile, bu toplu iznin balad tarihte deil, yine bildirim sresi olan alt hafta sonunda sona ermi saylr. Bu izin iiye i aramas iin verilir. Bildirim sresi sona ermeden yeni bir i bulan ii kalan izin sresini kullanamaz. Ayn nedenle, yeni bir i bulduu iin szlemeyi fesheden, yani zaten i bulmu olan ii de yeni i arama izni kullanamaz. Yeni i arama izni kullandrlmayan ii, i szlemesini, alma artlarnn uygulanmamas hakl nedenine dayanarak bildirim sresinin bitmesini beklemeden derhal feshedebilir. nk bildirim srelerinde de i szlemesi aynen devam etmekte, iverenin ve iinin karlkl hak ve sorumluluklar srmektedir. Bu durumda artk sreli fesih deil, derhal fesih sz konusudur. Ayrca, yeni i arama izni verilmeyip altrld iin, bu srelere ait cretini de yzde yz zaml olarak isteyebilir. GVENCES ve E ADE gvencesi nedir? Bildiimiz gibi bir iinin szlemesi hakl nedenlerin varl halinde (25. madde) iverence derhal feshedilebilir. Bu nedenlerin olmad durumlarda ise iveren sreli fesih (17. madde) yoluna bavurabilir. Sreli fesihle iten karlan iinin kdem tazminat ve dier alacaklarnn, ayrca bildirim sresi boyunca altrlmadysa ihbar tazminatnn da denmesi gerekir. Ancak bunlar iiler iin, zellikle de kdemi ok az olan iiler iin yeterli bir gvence salamamaktadr. verenler, rnein iyerinde sendikal rgtlenme almas yapan iileri ya da kdem tazminatna hak kazanmak zere olan iileri, aslnda ii saysnn azaltlmas gerekmedii halde, sreli fesih yoluyla kolayca iten karabilir ve yerlerine yeni

108

NN EL KTABI

iiler alabilirler. verenlerce gerekletirilebilecek bylesi keyfi iten karmalar nlemek amacyla getirilmi olan bir snrlama vardr: gvencesi. gvencesi, iinin szlemesinin, iveren tarafndan ancak geerli nedenlerin varl halinde feshedilebilmesi, bylece iverenin sreli (bildirimli) fesih hakknn snrlandrlmasdr. Buna gre i szlem esi yasada tanmlanan geerli nedenler olmada n feshedilen ii, mahke m ey e bavurarak bu fesh i n geersizliinin tespitini ve ie iadesine karar verilmesini, ayrca altrlmakszn g een sreler iin drt aya kadarki cret alacaklarn, ie balatlmamas durumunda drt il e sekiz ay arasnda ma hkem enin belirleyecei bir tazminat n kendisin e denm esini isteyebilir. Ancak iilerin tm i gvencesinden yararlanamaz. Sadece otuz veya daha fazla ii altrlan iyerlerinde, belirsiz sreli i szlemesiyle alan ve en az alt aylk kdemi olan; ayrca, iveren vekili konumunda olmayan iiler i gvencesi kapsamndadr. Yani i gvencesinden yararlanabilm esi iin, iinin: Belirsiz sreli i s zlem esi ile alyor olmas, En az alt aydr alyor olmas, Otuz veya daha fa zla ii altrlan bir iy erinde alyor olmas ve yerinin btnn sevk ve idarey e yetkili ivere n vekili konumunda olmamas gerekir.

verenin ayn i kolunda birden fazla iyeri varsa, i gvencesinden yararlanmak iin gereken otuz ii koulu bu iyerlerinde alan toplam ii saysna gre hesaplanr. rne in; on be iinin alt bir pastanede alan ii, i gvencesi kapsamnda deildir ve ie iade hakk yoktur. Ancak, bu iverenin baka bir pastanesi, tatl rettii bir fabrikas ya da bir lokantas varsa ve tm bu iyerlerinde alan ii says toplam olarak otuz veya otuzdan fazla ise, on be iinin alt pastanede alan iiler de i gvencesi kapsamnda saylrlar.

109

NN EL KTABI

inin alt aylk kdemi, ayn iverenin bir iyerinde veya deiik iyerlerinde geen alma sreleri birletirilerek hesaplanr. gvencesi kapsa m dndaki iilerin i szlem el eri geerli bir neden olmasa bile sreli fesih yoluyla sona erdirilebilir. gvencesi kapsamnda ola n bir iinin i szlem esi ise ancak geerli nedenlerin varl halinde feshedilebilir. Yani bu kapsamdaki bir ii, geerli bir neden olmadan, szlemeni 17. maddeye gre feshediyorum denilerek iten karlamaz. veren ihbar ve kdem tazminat ile dier alacaklarn deyerek olsa bile i gvencesi kapsamndaki bir iiyi geerli nedenler olmakszn iten karamaz. Fesih en son are olmaldr. Fesih iin geerli nedenler nel erdir? (4857 sayl Yasas 18. madde) gvencesini dzenleyen 18. maddede anlan geerli nedenlerle 24. ve 25. maddelerdeki derhal fesih gerekesi olan hakl nedenlerin birbirine kartrlmamas gerekir. Geerli nedenler 18. maddede tek tek saylmamtr. gvencesi kapsamnda bulunan bir iinin szlemesi ancak; iinin yeterliliinden, iinin davranlarndan ya da iletmenin, iyerinin veya iin gereklerinden kaynaklanan geerli bir nedenle feshedilebilir.

ten karma iin iverence gsterilen nedenin geerlilii ya da geersizliine, iinin aaca davada mahkeme karar verecektir. Ancak hangi hallerin fesih iin geerli neden oluturmad ayn maddede saylmtr. i aada saylan nedenle re dayanara k iten karlama z; Sendika yelii, alma saatleri dnda veya iverenin rzas ile alma saatleri iinde sendikal faaliyetlere katlmak, yeri sendika temsilcilii yapmak,

110

NN EL KTABI

Mevzuattan veya szlemeden doan haklarn takip iin iveren aleyhine idari veya adli makamlara bavurmak veya bu hususta balatlm srece katlmak, Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile ykmllkleri, hamilelik, doum, din, siyasi gr ve benzeri nedenler, Kadn iilerin gebelik ve doum sonras altrlmasnn yasak olduu srelerde ie gelmemek, Hastalk veya kaza nedeniyle iinin bildirim srelerine eklenecek alt haftalk srede ie geici devamszl, iveren tarafndan szlemenin feshine geerli neden olarak gsterilemez.

YARGITAY KARARI Hakl fesih nedenlerine yakn olmamakla birlikte iinin i szlemesine aykr bir takm davranlar geerli fesih iin kabul edilebilir nedenlerdir. inin i bitiminde iyerini terk etmeyerek i arkadalarn iverene kar kkrtmas, iyerinde bu ekilde huzursuzluk karmas i aktinin feshinde geerli nedenleri oluturur (Yrg. 9 HD.,31.05.2005 T., 2004/31628 E., 2005/2540 K.) YARGITAY KARARI Davac iinin i szlemesinin feshi, davalnn dier bir iisi ile tartmasndan kaynaklanmaktadr. u durumda hakl deil geerli bir fesihten sz edilebilir. nk burada iinin davran iyerinde olumsuzluklara neden olmaktadr. Bu nedenle de ie iade talebinin reddi gerekir (Yrg. 9 HD., 24.01.2005 T., 2004/27599 E., 2005/1413 K.) YARGITAY KARARI Daval kurum sektrde oluan youn rekabet, ynetsel ve yapsal deiiklikler, teknolojik gelimeler ve nitelikli, ileri teknoloji kullanan personel gereksinimi gibi nedenler ileri srmektedir. Bu nedenler ileri srlrken sadece komisyon kararna dayanlmaktadr. Davacnn ya da emekli edilenlerin almasna gereksinim duyulmadna, ounluu teknisyen olan bu kiilerin yeni teknolojiyi kullanamadklar konusunda yeterli bir inceleme ve aratrma yaplm deildir. ncelikle iverenin feshe gereke gsterdii rekabet yapabilme ve yeni teknolojiyi kullanma, yksek eitimli, teknolojiyi kullanan kaliteli personele gereksinimi olup olmad, i szlemesi feshedilen davacnn bu nitelikleri tayp tamad, hizmetine gereksinim bulunup bulunmad somut ekilde, karlan iinin sicil dosyas incelenerek aratrlmal, bu hususta telekomnikasyon ve iletiim konularnda uzman, tarafsz bilirkiilerden rapor alnmal, buna gre feshin

111

NN EL KTABI

geerli nedene dayanp dayanmad belirlendikten sonra karar verilmelidir (Yrg. 9 HD., 06.12.2004 T., 2004/11759 E., 2004/26275 K.) YARGITAY KARARI Daval iverenin ayn fesih nedenine dayanarak i szlemesini feshettii iilerin at emsal davalarda, iyerinde yaplan keif sonras alman bilirkii heyet raporunda, personel giderlerinin fazla olduunun tespiti yannda, daval iverenin norm kadro almas yapmad, iten karlacak iilerin belirlenmesinde Toplu Szlemesinde dzenlenen tenkisat kuralna uymad, ksaca objektif kriterler getirmedii, ayrca fesih nedeni ile elien uygulamalara girerek yeni ii ald anlalmtr. Daval iveren tarafndan gerekletirilen i szlemesinin feshinin geerli nedene dayanmad sabittir. Davann reddi hataldr... (Yrg. 9. HD., 02.07.2007 T., 2007/9641 E., 2007/21250 K.) YARGITAY KARARI Daval iveren, fesih bildiriminde i szlemesinin ilerdeki azalma, teknolojik gelimeler ve iyerinde yeniden yaplanma gerei klme yoluna gidildii gerekesi ile feshedildiini belirtmi ise de, bu hususta yeterli kant sunmamtr. Bu nedenle feshin geerli nedene dayanmadnn kabul gerekir (Yrg. 9. HD., 03.07.2006 T., 2006/9818 E., 2006/19560 K.)

gvencesi kapsa mnda olan ii, ha ngi durumlarda ie iadesini isteyebilir? (4857 sayl Yasas 18. ve 19. madde) veren, i gvencesi kapsamnda olan bir iinin i szlemesini ancak, Yazl olarak ve ten karma sebebini ak ve kesin bir ekilde belirterek feshedebilir. Ayrca szlem e, iinin davran veya verimi il e ilgili bir nedenle feshedilme k isteniyorsa hakkndaki iddialara kar savunmasnn alnmas da zorunludur.

Bu kurallara uyulmadan yaplan fesih geersiz saylr. Yani i gvencesi kapsamndaki ii; Yazl fesih bildirimi yaplmadan iten karlmsa,

112

NN EL KTABI

Yaplan fesih bildiriminde sebep gsterilmemise, Ya da sebep gsterilmi olsa bile gsterilen sebebin geerli olmad iddiasndaysa, Davran veya verimi nedeniyle iten karlm ama savunmas alnmamsa ya da savunmas alnm olsa bile davranna veya verimine dair iveren iddialarnn geersiz olduunu dnyorsa,

ie iadesine ve bota geen sre iin drt aya kadar creti ile dier alacaklarnn denmesine karar verilmesini mahkemeden isteyebilir.
YARGITAY KARARI Feshin yazl olarak yaplmas ve fesih nedeninin ak ve kesin bir biimde belirtilmesi zorunludur. Ortada byle bir fesih bulunmadna gre, feshin geerli nedene dayanmad kabul edilmelidir (Yrg. 9 HD., 16.10.2006 T., 2006/19194 E., 2006/27398 K.) YARGITAY KARARI Davacnn hizmet akdi, iiden kaynaklanan nedenlerle, 4857 sayl Yasann 18. maddesi gereince feshedildii halde, 19. maddeye uygun olarak savunmas alnm deildir. Bu sebeple davacnn davasnn kabul gerekir (Yrg. 9 HD., 23.11.2005 T., 2005/32094 E., 2005/37082 K.)

i, ie iadesini nasl ve hangi sre iinde istem elidir? (4857 sayl Yasas 20. madde) gvencesi kapsamndaki ii, fesih bildiriminin kendisine teblii tarihinden itibaren BR AY iinde i mahkemesinde dava aarak ie iadesini, bota geen sre iin drt aya kadar cretini ve dier alacaklarn istemelidir. Bu sreyi geiren ii, ie iade isteme hakkn kaybeder. Ancak ie iade isteme hakkn kaybetmi bile olsa yine de dava aarak ihbar tazminat, kdem tazminat ve cretleri ile dier alacaklarn talep edebilir. verenin szlemeyi derhal feshettii durumlarda, ie iade davasnn alabilecei bir aylk sre szlem eni n feshedildii tarihten balar. rnein; iinin ie alnmad, iyerini terk etmesinin istendii, iten karldnn szl ya da yazl olarak kendisine bildirildii tarihte bir aylk sre ilemeye balayacaktr. Ancak iinin szlemesi sreli fesih yoluyla sona

113

NN EL KTABI

erdiriliyorsa, ie iade davasnn alabilecei bir aylk sre, ii almaya devam ediyor olsa bile bildirim sresinin balamas ile ayn anda balayacaktr. rnein; iki yldr almakta olan bir ii sreli fesih yoluyla iten karlyorsa, szlemenin feshedilecei kendisine tebli edilecek ve bu tebli ile birlikte alt haftalk bir bildirim sresi ilemeye balayacaktr. Bu alt haftalk sre boyunca ayn artlarda almaya devam edecek ve szlemesi alt haftann bitiminde sona erecektir. te bu durumdaki ii, iyerinde almaya devam ederken ve szlemenin sona ermesini beklemeden davay amaldr. Nasl olsa alt hafta sonra iten karlacam, henz iyerinde alyorum dncesiyle dava amaz ve iten ayrlaca gn beklerse bir aylk dava ama sresi, o almaya devam ederken sona erecek ve ie iade isteme hakk ortadan kalkacaktr. nk dava ama sresi olan bir ay, iten fiile n ayrlmas ile de il iten karlacann kendisine bildirilm esiyle, yani bildirim sresi ile birlikte balar ve rneimizdeki ii iin alt haftalk bildirim sresi bitmeden sona erer. Bu davada szlemenin feshinin geerli sebebe dayandn ispatlamak zorunda olan taraf iverendir. Ancak ii, iten karlma nedeninin iveren tarafndan gsterilenden baka bir nedene dayandn ileri sryorsa bunu ispatlamak iiye der. Fesih sebebi olarak rnein iinin dk verimi gsterilmise, ii dava atnda iveren, o iinin veriminin gerekten dk olduunu mahkemede ispatlamaldr. Ancak ii, bu nedenle deil de, rne i n iyerinde yrtt sendikal rgtlenme almas nedeniyle iten karldn iddia ediyorsa bu kez iddiasn ispatlamak zorunda olan taraf iidir. Bu dava mahkemece en ge iki ay iinde sonulandrlmal, temyiz edilmesi halinde ise Yargtay tarafndan bir ay iinde kesin olarak karara balanmaldr. Yani dava en ge ay iinde sonulanmaldr. Ancak dier i davalar gibi ie iade davalar da i mahkemelerinin sayca yetersizlii nedeniyle ou zaman daha uzun srmektedir.
YARGITAY KARARI szlemesi feshedilen ii, fesih bildiriminde sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmad iddias ile fesih bildiriminin tebli tarihinden itibaren bir ay iinde i mahkemesine mracaat ederek feshin geersizlii ve ie iade davas aabilir. Bu sre hak drc nitelikte

114

NN EL KTABI

olduundan mahkemece re'sen dikkate alnmaldr. Dosya kapsamndan davann hak drc sre geirildikten sonra ald anlalmaktadr. Bu durumda davann reddi gerekir (Yrg. 9 HD., 19.2.2007 T., 2007/3415 E., 2007/4391 K.)

i, ie iade davasn kazanrsa... (4857 sayl Yasas 21. madde) verence geerli sebep gsterilmedii veya gsterilen sebebin geerli olmad mahkeme tarafndan tespit edildiinde: feshin geersizliine ve iinin ie iadesine, altrlmad sreye ait cretlerinin ve dier alacaklarnn denmesine (En fazla drt aya kadar; nk dava daha uzun srm ve isiz kald sre drt ay am olsa bile yasadaki snrlama nedeniyle daha fazlasna karar verilemez) ve iinin ie iade kararna ramen iveren tarafndan ie balatlma mas durumunda drt aydan sekiz aya kadar creti tutarnda bir tazminatn kendisin e denm esine karar verilir.

i, kesinleen mahkeme kararnn tebliinden itibaren ON GN iinde ie balamak iin iverene bavuruda bulunmaldr. Bu sre iinde bavuruda bulunulma zsa, iverence yaplm olan fesih geerli bir fesih saylr ve iveren, iiyi ie balatma, altrmad sreler iin cretlerini deme ve i gvencesi tazminat deme sorumluluklarndan kurtulur. Ancak koullar olumusa bu durumda da, iinin kdem ve ihbar tazminat ile dier alacaklarn demek zorundadr. Mahkeme, feshin geersizliine ve iinin ie iadesine karar verdiinde, iinin bu karara ramen ie balatlmamas durumunda denecek tazminat miktarn da belirler. Bu tazminata i gvencesi tazminat denir. Miktar, iinin en a z drt e n fazla sekiz aylk creti tutarndadr. inin sendikaya y e olduu iin veya sendikal faaliy etler nedeniyle ite n karld sonucuna ulalmsa, belirlen e cek tazminat iinin en az bir yllk creti tutarnda olur. e balamak iin gerekli bavuruyu sresinde yapmasna ramen BR AY iinde i e
115

NN EL KTABI

balatlmayan ii, mahke m enin belirledii i gvencesi tazminatn ve ayrca ihbar ve kdem tazmina t dhil di er alacaklarn iverenden istey ebilir. Mahkeme karar zerine ie balatlan ii ise yarglama sresince altrlmad sreler iin en ok drt aylk creti ile dier alacaklarn (ikramiye ve dier sosyal haklar gibi) iverenden isteyebilir. Yarglama sresince altrlmad srelere ilikin sigorta haklar da bunlara dhildir. inin kdem, yllk izin gibi dier haklar da hi iten karlmam gibi devam eder. Ancak, ie balatlan iiye i gvencesi tazminat denmez.
YARGITAY KARARI e iade davas devam ederken iinin ie balatlm olmas, aksi ileri srlmedike daval iverenin feshin geerli bir sebebe dayanmadn kabul ettii eklinde deerlendirilmelidir. Davac ii, aka feragat etmemi ya da talebini geri almam ise bota geen en ok drt aylk cret ve dier haklarnn hkm altna alnmas gerekir (Yrg. 9 HD., 10.3.2005 T., 2005/6244 E., 2005/8054 K.) YARGITAY KARARI 4857 sayl yasann 21. maddesinde davac iinin yasal sresi iinde iverene bavurmasna ramen ie balatlmamas halinde iiye en az drt aylk ve en ok sekiz aylk creti tutarnda tazminat denecei dzenlenmesine ramen mahkemece 2 aylk tazminatn denmesine karar verilmesi doru deildir. Ayrca davacnn fesihten 15 gn sonra baka bir iverende i bulmas bota geen sre cret alacan etkilemediinden ve daval feshin geersizlii ile temerrde dtnden yasal snr olan 4 aya kadar cret ve dier haklarn hkm altna alnmas gerekir. Dier taraftan feshin geersizliine ve ie iadeye karar verilmesine ve bu hkmlerin tespit mahiyetinde olmasna ramen mahkemece ksmen ret karar verilerek daval yararna veklet cretine hkmedilmesi de isabetli olmamtr (Yrg. 9 HD., 26.05.2005 T., 2005/12592 E., 2005/19362 K.)

i, ie iade davasn kaybederse... At ie iade davasn kazanamayan ii, koullar olumusa dier haklarn talep edebilir. rne in; ihbar ve kdem tazminatlar ile birikmi cret ve fazla alma creti, yllk izin creti, resmi, ulusal, dini bayramlar ve genel tatil cretlerine ilikin alacaklarn yeni bir dava aarak isteyebilir. e iade isteminin kabul edilmemi olmas bu

116

NN EL KTABI

alacaklar elbette ortadan kaldrmaz. Tekrar hatrlatalm; ie iade davasnda fesih sebebinin geerli olup olmadna baklr, ama her geerli neden hakl deildir. rne in; iinin dk verimle almas, sk sk ie ge gelmesi ya da iyerindeki baz blmlerin kapatlmas nedeniyle ii azaltlmas geerli nedenlerdir ve bu durumlar iverence ispatland takdirde iinin aaca ie iade davas reddedilir. Ancak bunlar 25. maddede saylan hakl nedenlerden deildir. Bu nedenle ii, kdem ve ihbar tazminatna hak kazanr. inin kdem ve ihbar tazminat dndaki alacaklar ise szleme nasl sona ererse ersin zaten denmek zorundadr. KT NYET TAZMNATI NEDR? (4857 sayl Yasas 17. madde) Szlemenin iveren tarafndan, iiyi bir takm haklardan yoksun brakmak, hak ve zgrlklerini kullanmasn engellemek amacyla fesih hakk ktye kullanlarak sona erdirildii hallerde iiye denmesi gereken tazminata kt niyet tazmin at ad verilir. Bu tazminat sadece i gvencesi kapsam dnda kala n iiler iin geerlidir. i rnein, denmeyen cretleri iin Blge alma Mdrl'ne, sigorta haklar iin SSK'ya ya da alacaklar iin mahkemeye bavurmu ve bu nedenle iten karlmsa kt niyet tazminatna hak kazanr. Yine rnein, daha nce iten karlm bir baka iinin at davada tanklk yapt iin iten karlan ii de kt niyet tazminatna hak kazanr. rnein; iinin kdem tazminat art olan bir yl doldurmasna ksa bir sre kala bu hakk kazanmamas iin iten karlmas da fesih hakknn ktye kullanlmasdr. Fesih hakknn iverence kty e kullanldn ii ispat etmek zorundadr. Bu tazminatn miktar, ihbar tazminatnn katdr. rn ein; drt yldr almakta olan iinin szlemesi iverence fesih hakk ktye kullanlarak sona erdirildiyse, bu iinin talep edecei kt niyet tazminat, bildirim sresi olan sekiz haftann kat kadar, yani yirmi drt haftalk creti tutarndadr. inin szlemesini fesih hakkn ktye kullanarak sona erdiren iveren

117

NN EL KTABI

ayrca bildirim srelerine de uymamsa, iiye, kt niyet tazminatnn yan sra ihbar tazminat da demek zorundadr.
YARGITAY KARARI Davac iinin i szlemesinin, daval iveren tarafndan hamilelii nedeniyle fesih edildii davac tanklar ve olaylarn geliim seyrinden anlalmaktadr. Fesih kt niyetlidir. Mahkemece, kt niyet tazminat isteinin kabul gerekirken, yazl ekilde reddi bozmay gerektirmitir (Yrg. 9 HD., 28.04.2005 T., 2004/25538 E., 2005/14932 K.) YARGITAY KARARI Davacnn sigortasnn yaplmamas sebebi ile SSK l Mdrlne 26.8.2003 tarihinde ikyette bulunduu ve Sigorta Tefti Kurulu B. Grup Bakanlnca 7.9.2003 tarihli raporun tanzim edildii sigortasz altrldnn tespit edildii davacnn bu olaydan sonra i akdinin iverence feshedildii ak olduuna gre kt niyet tazminat talebinin kabul yerine reddine karar verilmesi hataldr... (Yrg. 9 HD., 04.10.2006 T., 2006/4253 E.,2006/25767 K.)

ALIMA ARTLARINDA ESASLI BR DEKLK DURUMUNDA NN HAKLARI NELERDR? (4857 sayl Yasas 22. madde) yerindeki alma artlar ie girite yazl veya szl olarak belirlenmi olabilir. rne in; iinin hangi ii yapaca, ne kadar cret alaca, hangi saatlerde alaca, ka dakika dinlenme sresi kullanaca gibi konular alma artlarn oluturur. Bunlar i szlemesinde dzenlenmi ve ii de szlemeyi imzalayp kabul etmi ise artk geerli olur ve (yasaya aykr olmamak artyla) uygulanrlar. Ayrca i szlemesinde ii, bu szlemenin eki niteliindeki personel ynetmeliini de kabul etmitir gibi bir ibare bulunuyor ise szlemede bu ekilde anlan ynetmelikler de ii asndan balaycdr ve bunlarda yer alan artlar da alma artlarndan saylr. Szlemelerin ve szleme eki niteliindeki ynetmelik gibi belgelerin bir suretinin mutlaka alnmas gerektiini tekrar ve nemle hatrlatalm. Szlemede yer almasa ve zerine hi konuulmam olsa bile yllar boyunca sregelmi uygulamalar da alma art haline gelirler. rne in; iveren szlemede yer almasa bile yllardr her dini bayram ve ylbanda iilere erzak paketi datt ise bu artk bir alma art haline gelmi olur. veren
118

NN EL KTABI

bu erzak vermeye devam etmek zorundadr. Aksi durumda ii bu alacaklarn talep edebilir. Belirlenen alma artlar taraflarn karlkl anlamasyla her zaman deitirilebilir. Ancak iverenin yapmak istedii deiiklik alma artlarn iinin aleyhine arlatryorsa, rnein iinin cretini veya baka maddi menfaatlerini azaltyor ya da iinin yaam ve sal iin tehlike oluturuyorsa, bu gibi deiiklikler alma artlarnn esasl olarak deitirilmesi saylr. alma artlarnda iveren tarafndan tek tarafl olarak esasl deiiklikler ancak iinin onayn almak suretiyle yaplabilir: iye ya zl olarak bildirilmey en ve i tarafndan alt i gn iinde yazl olarak kabul edilm eyen deiiklikler iiyi bala maz.

Ancak yaplan deiiklie itiraz etmemi ve deitirilen koullarda almaya balam ii yeni alma artlarn kabul etmi saylabilir. Deiiklik nerisi ii tarafndan kabul edilmediinde iveren, szlemeyi: Deiikliin geerli bir nedene dayandn veya Fesih iin baka bir geerli nedenin bulunduunu

yine yazl olarak bildirmek ve bildirim sresine uymak artyla feshedebilir. Yani iveren, deiiklii kabul etmeyen iiye yukardaki sebeplerden birisini ve szlemesinin bildirim sresi sonunda sona ereceini yazl olarak bildirecektir. szlemesi bu yolla sona erdirilen iiye bildirim sresine uyulmadysa ihbar tazminat, koullar varsa kdem tazminat ve birikmi cretleri ile dier alacaklar denmek zorundadr. verenlerce, iileri haklarndan mahrum brakacak ekilde iten kendi istekleriyle ayrlmalarn salamak amacyla kullanlan en yaygn yntemlerden biri, iinin alma artlarnn deitirilmesidir. ten karlmak istenen iiler grev yerleri deitirilip ar iler verilerek ii kendi istekleri ile terk etmeye zorlanmaktadr. Kesimhane blmnde alan bir iinin vasfna uygun olmayan bir ite, rnein dikimhane blmnde ayak olarak

119

NN EL KTABI

ya da fabrikann genel temizliini yapmak zere grevlendirilmesi, iinin alma koullarnn arlatrlmasdr. Pek ok ii bu tip durumlarda, ar alma koullarna ve basklara dayanamayarak iyerini terk etmekte ve bylelikle istifa etmi saylarak haklarn yitirmektedir. Oysaki iverenin bu tarz esasl deiiklikleri yapabilmesi, grdmz gibi, iinin onayna baldr. Bu grev deiiklii: iye yazl olarak bildirilmediyse iiyi balamaz. Eski iine devam edebilir. Ancak byle bir bildirim olmamasna ramen baka grevde almaya zorlanan ii, szlemeyi hakl sebeple feshetme yoluna gidebilir. Burada unutulmamas gereken nokta, hakl sebeple fesih hakknn alt ign iinde kullanlmas gerektiidir. Bu deiiklik kendisine bildirilmi olsa bile durumu alt ign iinde aka ve yazl olarak kabul etmeyen ii, bu deiiklikle bal deildir. Ancak beklemek yerine bildirimi alrken bu deiiklii kabul etmiyorum biiminde erh derek imza atmak ya da deiiklii kabul etmediini daha sonra alt ignlk sreyi geirmeden iverene bildirmekte fayda vardr. i, itiraz etmesine ramen yine de baka grevde almaya zorlanyorsa, szlemeyi hakl sebeple feshetme yoluna gidebilir. Deiiklii kabul etmeyen iinin szlemesi, iverence bu deiikliin zorunlu olduu gerekesiyle ve geerli sebebe dayand iddiasyla ya da baka bir nedenle sona erdirilebilir. Bu durumda ii, koullar varsa ie iade davas ya da doacak tm haklarn isteyebilecei bir alacak davas aabilir.

YARGITAY KARARI alma koullarnn hukuki temelleri; Anayasa, yasa hkmleri, toplu i szlemesi ve iverenin ynetim hakkdr. Taraflar yapacaklar deiiklik szlemesi ile emredici yasa hkmlerine ve toplu i szlemesi hkmlerine aykr olmamak kaydyla alma koullarnda deiiklik gerekletirebilirler. veren ynetim hakk araclyla iinin edimini tr, yer ve zaman olarak ekillendirebilir. 1475 sayl Kanunda alma koullarnda esasl deiiklik kavram; zel olarak dzenlenmemekle birlikte, iverence alma koullarnn esasl ekilde deitirildii hallerde, iiye i szlemesini hakl nedenle fesih imkn tannmt. 4857 sayl Kanunu ise alma koullarnda esasl

120

NN EL KTABI

deiiklik olmas durumunu 22. maddesi ile zel olarak dzenlemi ve bir prosedre balamtr. 1475 sayl Kanun zamannda yaplan i szlemelerinde, alma koullarnn deitirilmesi hakkn sakl tutan kaytlarn, 4857 sayl Kanunun yrrle girmesinden sonra geerli olmayacana ilikin zel bir dzenleme olmadndan, bu kaytlar geerli olacaktr. Bununla birlikte i szlemelerindeki bu tr deiiklik kaytlar hakkaniyet denetimine tabidir. Bu balamda iyeri deiiklii i, cret ve dier alma koullar bakmndan deiiklik getirmedike geerli olmaktadr. reti grleri ve Yargtay uygulamalar da ilke olarak bu merkezdedir. Somut olayda daval irkete, geerli deiiklik kaydna istinaden stanbul'da ayn artlar ve unvan ile ie balamas istenmesine ramen, ie balamayan davac iinin i akdinin feshi, hakl bir fesih olup, davacnn kdem ve ihbar tazminat isteklerinin reddi gerekir (YHGK., 11.10.2006 gn ve 2006/9-613 E.., 2006/644 K.) YARGITAY KARARI inin i artlarnda esasl tarzda aleyhine yaplan deiiklii kabul etme zorunluluu yoksa da, iverenin geerli nedene dayal yapt deiiklikten dolay bunu kabul etmeyen iinin i szlemesini fesih hakk 4857 sayl Kanunu'nun 22. maddesi hkmnden domaktadr. Somut olayda, davac iinin alma artlarnda ii aleyhine esasl tarzda deiiklik yapld, davacnn sz konusu deiiklii kabul etmedii anlalmaktadr. Davac, verilen yeni grevi yerine getirmek zorunda olmadndan, iverence Kanunu'nun 25. maddesi gerei deil, 22. maddesi uyarnca i szlemesinin feshedilmesi gerekir (Yrg. 9 HD., 29.01.2007 gn ve 2006/37017 E.., 2007/1181 K.) YARGITAY KARARI yerinde son bir buuk yldr ara ofr olarak alan davacnn rzas alnmadan temizlik ilerine verilerek alma artlarnn arlatrld bu nedenle davacnn hizmet akdini hakl olarak feshettii anlaldndan kdem tazminat isteinin kabul yerine reddine karar verilmesi hatal olup bozmay gerektirmitir (Yrg. 9. HD., 11.09.2006 T., 2006/2390 E., 2006/21317 K.) YARGITAY KARARI l snrlar iinde uzun sre grev yapan ve davacnn, bu yerin ok uzanda bulunan, henz almayan ve alaca da kesin olmayan bir yerde grevlendirilmesi, yerine yeni ii alnmas, grevlendirme konusunda neden gsterilmemesi gibi maddi olgular dikkate alndnda, daval iverenin szlemedeki nakil yetkisini ktye kulland anlalmaktadr. Nakil yetkisinin ktye kullanlmas nedeni ile davacnn bu grevlendirmeyi kabul etmemesi, 4857 sayl i Kanunu'nun 22. maddesine uygundur. Daval

121

NN EL KTABI

iveren, davac iiyi eski grev yerine kabul etmemi ve bu kabul etmeme iin, yazl ve geerli nedenler sunamamtr. Somut bu maddi olgulara gre, i szlemesi geersiz ve haksz nedenlerle daval iverence feshedildiinden, feshin geersizliine ve davacnn ie iadesine karar verilmesi gerekir. Mahkemece yazl ekilde davann reddine karar verilmesi hataldr (Yrg. 9. HD., 06.02.2006 T., 2006/835 E., 2006/2400 K.)

YERNN DEVR (4857 sayl Yasas 6. madde) Yasamzdaki dzenlemeye gre, iyerinin bir blmnn ya da tamamnn hukuki bir ileme dayal olarak bir bakasna devri halinde iilerin i szlemeleri de devralana geer. Yani iilerin ivereni, devir tarihinden itibaren, artk iyerini devralan kii olur. Devire neden olan hukuki ilem iy erinin satlmas olabilecei gibi kiralama, zelletirilme ya da irketlem e de olabilir. Tekrar hatrlatmak gerekir ki iveren, gerek kii olabilecei gibi tzel kii de olabilir. Yani bir gerek kiinin sahip olduu iyerini bir irkete satmas ya da birka kiiyle bir araya gelerek o iyerini iletmek zere bir irket oluturmas durumlarnda, eski iveren iyerinin yeni sahibi olan irketin ortaklarndan bile olsa, iinin ivereni artk o kii deil irket tzel kiiliidir. irketlerin birlemeleri ya da birbirlerine katlmalar ise Yasas anlamnda iyeri devri saylmaz, nk birleme ya da katlmadan itibaren eski iveren olan tzel kii ortadan kalkmakta ve tm hak ve borlar yeni irkete gemektedir. yerinin el deitirmesi sonucunu douran devir ilemleri iverenler arasndaki ilemlerdir. yeri devrinde iinin rzas aranma z; dier bir deyile iyerinin devredilmesi iilerin onayna bal deildir. Yasas ile getirilen dzenleme de bu devrin kendisi ile deil devredilen iyerindeki iilerin haklar ile ilgilidir. Devir durumunda iilerin szlemelerinin iyerini devralana geeceini ve devam edeceini belirtmi idik. Bunun anlam, yeni iverenin i szlemesinden doan tm ykmllklerden dolay iilere kar sorumlu olmasdr. Yani yeni iveren, iyerindeki alma kurallarn aynen uygulayacak, bunun karlnda iiler e hak ettikleri demel eri aynen yapmaya devam edecektir. inin yeni iverenle arasndaki iliki yeni bir szleme olarak deerlendirilmez ve kdemi ve kdemine gre hesaplanan tm

122

NN EL KTABI

alacaklar da (yllk izin, bildirim sreleri, kdeme gre deniyorsa cret artlar vb.) iyerine ilk giri tarihi esas alnarak hesaplanmaya ve gerektiinde buna gre denmeye devam edilir. Ayrca yasadaki dzenlemeye gre, eski iveren (iyerini devreden) de iinin devir tarihine kadarki almasndan doan tm alacaklarndan iki yl sre ile yeni iverenle (iyerini devralan) birlikte sorumlu olacaktr. Ancak eski iverenin sorumluluu devirden nce domu ve devir tarihinde denmesi gereken haklar kapsar. Dolaysyla ihbar tazminat ve kullandrlma m yllk izinlerin cretleri bu kapsa mda deerlendirilem ey ecektir; bunlardan yalnzca yeni / devralan iveren sorumludur. Ancak devir tarihinden nce iinin yapt tm fazla alma, genel tatil ve hafta tatili almalar ile ikramiye, prim, cret gibi demelerinden eski iveren devir tarihinden itibaren iki yl sre ile yeni iverenle birlikte sorumludur. Yani ii bu alacaklarn diledii iverenden ya da her ikisinden birden isteyebilir. Kdem tazminatndan ise iki yl sreyle snrl olmakszn, ancak iiyi altrd dnemle snrl olmak zere, eski iveren de yeni iverenle birlikte sorumludur. Yine yasadaki dzenl em ey e gre devreden veya devrala n iveren srf bu devir ileminin gereklem esi nedeniyl e iileri iten karamaz. Dolaysyla iyerini devralan iverenin eski iileri karmas ancak hakl sebeplerinin (25. madde) veya i gvencesi kapsamndaki bir iyeri ise geerli nedenlerinin (17., 18. ve devamndaki maddeler) olmas halinde mmkndr. Aksi takdirde yani devir sonrasnda byle nedenler bulunmad halde iten karlan iiler, yasal yollara bavurarak ie iadelerini isteyebilir; o iyerindeki almalarnn tmnden kaynaklanan kdem ve ihbar tazminat da dhil olmak zere domu tm alacaklarn yeni iverenden (ayrca sorumlu olduu kadaryla eski iverenden de) almak zere dava aabilirler. Uygulamada ise iyeri devirleri iiler asndan pek ok sorunu ortaya karmaktadr. Her ne kadar eski iveren iki yl sre ile baz alacaklar bakmndan sorumlu tutulmu ise de iyerini devralan kii ya da irketin izleyecei tutumun nceden kestirilemez oluu iiler asndan byk bir sorundur. Bunun karsnda iinin bir hakl fesih

123

NN EL KTABI

imkn da bulunmamaktadr. yerinin devri iinin rzasna / onayna bal olmad gibi devrin ii asndan bir hakl fesih nedeni oluturmayaca yasada aka dzenl en mitir. yerini devrala n iveren ile birlikt e almak istem ey en iinin srf bu nedene dayanarak szlem ey i fesih hakk bulunma ma ktadr. Dolaysyla devirden sonra, sadece devir nedeniyle almak istemeyen ii ancak kdem tazminatndan vazgeerek iten ayrlabilecektir. Tabi iyerinde devirden nce ya da sonra olduu fark etmeksizin iiye hakl fesih imkn sunan (24. madde) durum ya da uygulamalar sz konusu ise ii bunlara dayanarak szlemesini kdem dhil haklarn alacak ekilde feshedebilir. yeri devrinin yaand durumlarda iilerin; devrin i szlem elerine bir etkisi bulunmadn v e szlem el erinin aynen devam ettiini bilmel e ri, dolaysyla cretlerinde oldu u gibi kdemleri il e kdeme gre hesaplanan dier hak ve alacaklarnda da yeni iveren tarafndan bir deiikli k yaplamayacan aklda tutmalar, yeni iverenin iy eri ve i organizasyonunda baz deiiklikler yapabileceini ancak iinin alma koullarnn rzas olmadan esasl ekilde deitirile m ey eceini unutma malar g erekir.

Devir ilemi iverene iilerin haklarn kstlama imkn vermez. Bylesi durumlarda iinin, koullar olutuu takdirde yasal yollara bavurarak szlemeyi hakl sebeple feshetme imkn bulunmaktadr. Ancak devirden kaynaklanan sorunlarla tek bana boumak yerine (fesih hakkn kullanmak, sonunda baz haklar alnabilse bile isiz kalmak anlamna gelebilmektedir) devir srasnda birlikte hareket edilmesi gereken noktalara dikkat etmek daha doru olacaktr. ilerin devir durumlarnda mmkn olduunca birlikte hareket ederek: kendilerine g erek eski / devreden gerekse yeni / devralan iverence imzalatlmak istene n tm belgeleri dikkatle incele m el eri,

124

NN EL KTABI

zellikle iy erinin devri tarihini tespit etmey e almalar, eski / devreden iverence imzalatlmaya allabilecek fesih ya da ibraname anlam na gelecek her tr belg eyi imza lamaktan kanmalar, yeni / devralan iverence imzalatlmaya allabilecek yeni i s zlem elerini (veren tarafndan sylenebileceklerin aksine, yeni szleme dzenlenmesini gerektirecek bir durum bulunmamaktadr; nk eski i szlemesi aynen devam eder. Devirden sonra yeni bir i szlemesinin imzalatlmaya allmas ounlukla baz haklarn ortadan kaldrlmas amaldr.) imzalamakta n kanmalar, yeni / devralan iverence imzalatlmaya allabilecek yeni iy eri ynetmelikleri veya i talimatlar gibi belg eleri ise yine dikkatl e inceley erek ancak eski haklarna zarar getirecek yeni dzenlemeler bulunmad taktirde imzalamalar; alma koullarn arlatran ve esasl ekilde deitir e n dzenl e m elerin varl halinde ise imzalama kta n kanarak gerekirse itirazlarn ve bu dzenl e m eleri kabul etmediklerini aka bildirmeleri g erekm ektedir. Ancak zellikle iyeri uyg ulamalar konusunda tavr belirlerken yeni iverenin de tpk eski iveren gibi i szlemesinden kaynakl talimat verme ve iin yrtlmesine ynelik dzenlemeler yapma yetkisinin olduu unutulmamal, iverene fesih imkn verecek davranlardan da kanlmaldr. organizasyonuna dair (zellikle blm ve grev yeri deiikleri gibi) deiikliklerin iverenin ynetim yetkisi dhilinde bir deiiklik mi olduu yoksa alma koullarnn esasl ekilde deitirilmesi / arlatrlmas m saylaca pek ok durumda tartmaldr. Bu nedenle iiler tavr belirlerken, mmkn olduunca birlikte verilecek kararlar olabildiince yksek bir katlmla uygulamaya almal ve karar alma aamasnda sendikalar ve i hukukularndan da bilgi almaya almaldr.

125

NN EL KTABI

YARGITAY KARARI Dosya ieriine gre, davac ile devralan banka arasnda eski szlemenin yerine geen 1.5.2002 tarihli yeni bir szleme imzalanm ve bu szlemede anlan alacaa (kdem dl) yer verilmemitir. Szlemede, personel ynetmelii ve iveren genel uygulamalar erevesinde cret denecei kararlatrlmtr. Devralan bankann personel ynetmeliinde kdem dl deneceine dair bir hkm bulunmamaktadr. devirden sonra yeni szleme yaplmas ve yeni iveren davalnn ynetmelik hkmlerinin uygulanmas karsnda, kararlatrlmayan dava konusu kdem dlne hak kazanlamaz (Yrg. 9. HD., 28.11.2005 T., 2005/34314 E., 2005/37363 K.) YARGITAY KARARI Davacnn kdem tazminat istei iyerinin devri zerine hakl sebeple ii tarafndan feshedildii gerekesi ile hkm altna alnm ise de, iyerinin devri bal bana iiye hakl fesih nedeni vermez. Ancak devir sebebiyle iinin alma koullar arlatrlm ise ii, 4857 sayl Yasann 24/2 maddesi gereince hakl olarak hizmet akdini feshedebilir. Mahkemece davacnn iyeri devri sebebi ile alma artlarnn arlatrlp arlatrlmad aratrlarak ve sonuca gre kdem tazminat ile ilgili hkm kurulmaldr (Yrg. 9. HD., 27.10.2005 T., 2005/5396 E., 2005/34825 K.) YARGITAY KARARI Davac, daval iyerinde alrken iyerinin dava d M. A..ye devredildii anlaldndan, daval (devreden iveren) devir tarihi olan 30.04.1989 tarihinden nceki alma sresi ve bu tarihteki crete gre belirlenecek kdem tazminatndan sorumludur. Davalnn ihbar tazminat, izin creti ile devirden sonraki cret alacandan sorumlu tutulmas hukuken mmkn deildir (Yrg. 9. HD., 11.04.2005 T., 2004/23994 E., 2005/12847 K.)

TOPLU IKARMA Toplu ii karma nedir? (4857 sayl Yasas 29. madde) yerlerinde belli saylarn zerinde iinin iten karlmas toplu ii karma olarak kabul edilir ve baz kurallara balanmtr. yerinde alan ii says: 20 ile 100 arasnda ise, en az on iinin,

126

NN EL KTABI

101 ile 300 arasnda ise, en az yzde on orannda iinin, 301 ve daha fazla ise, en az otuz iinin

bildirim sreleri verilerek, bir aylk sre iinde ayn veya farkl tarihlerde iine son verilmesi toplu ii karma saylr. Mevsimlik ilerde ve kampanya ilerinde alan iiler, ilerinin nitelii gerei iten karlmlarsa bu durum toplu ii karma saylmaz. verenler ancak: Ekonomik, teknolojik, yapsal ve benzeri nedenlerle ve letme, iyeri veya iin gerekleri sonucunda toplu halde ii karabilir.

Bunlardan baka sebeplerle toplu halde ii karlamaz. Yukarda belirtilen say ve oranlarn zerinde ii karan iverenin bu durumu en az 30 gn nceden bir yaz ile: yeri sendika temsilcilerine Blge alma Mdrl'ne ve Trkiye Kurumu'na bildirmesi zorunludur.

Bu bildirimde ii karmann sebepleri, bundan etkilenecek ii says ve gruplar ile ie son verme ilemlerinin hangi zaman diliminde gerekleeceine ilikin bilgilerin bulunmas da arttr. verenin ayrca, iyeri sendika temsilcileri ile toplu ii karmann nlenmesi, karlacak ii saysnn azaltlmas ve karmann iiler asndan olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konularnn ele alnaca bir toplant dzenlemesi gerekir. Bu toplant bir tutanaa balanmaldr. Bu koullara uymayan iverene, durumun tespit edilmesi ya da ikyet halinde idari para cezas verilir. Toplu olarak iten karlan iilerin haklar nel erdir? Toplu ii karmalarda fesih bildirimleri ancak, iverenin toplu ii karma isteini Blge alma Mdrlne bildirmesinden otu z gn sonra hkm dourur. Yani bildirim (ihbar) sreleri, iverenin Blge alma Mdrl'ne toplu ii karacan bildirdii tarihten itibaren otuz gn getikten sonra ilemeye balayacaktr. rne in; ii drt yldr iyerinde alyorsa, yasada ngrlen bildirim

127

NN EL KTABI

(ihbar) sresi sekiz haftadr. veren, Blge alma Mdrl'ne yapt bildirimden sonra, nce otuz gnlk srenin gemesini, ardndan sekiz haftalk bildirim sresinin gemesini bekleyecektir. Bu srelerde iiyi ayn artlarda altracaktr. Bu durumda dikkat edilmesi gereken, eer alacaksa ie iade davasnn yine fesih bildiriminin alnmasndan itibaren bir ay iinde almasdr. veren, toplu ii karmann kesinlemesinden itibaren ALTI AY ierisinde ayn nitelikteki i iin yeniden ii almak istediinde, toplu olarak iten kard iilerden uygun olanlar ncelikli olarak ie armak zorundadr. Bu hkme aykr davranan iverene, durumun tespit edilmesi ya da ikyet halinde idari para cezas verilir. SZLK SGORTASI sizlik sigortas nedir? (4447 sayl Yasa 46., 47., 48. ve 49. maddeler) Bir iyerinde alrken kendi istek ve kusuru olmakszn iten karlan iinin, yasada belirtilen koullar tamas durumunda, alma sresine ve ald crete orantl olarak isiz kald belirli sre boyunca denek almasn salayan sigorta sistemine isizli k sigortas denir. Bunun iin yasayla isizlik sigortas fonu oluturulmutur. sizlik sigortas fonuna iinin brt kazanlar zerinden sigortal % 1, iveren % 2 ve devlet % 1 orannda prim der. Kimler isizlik sigortasndan yararlanabilir? (4447 sayl Yasa 50. ve 51. maddeler) sizlik sigortasndan yararlanabilmek iin aadaki koullarn tamamn tamak gerekir: 1. szlem esinin feshinden nceki son 120 g n boyunca srekli olarak alm olma k, 2. Son yl iinde en a z 600 gn sre ile prim demi olmak, 3. szlem esi kendi istei veya kusuruyla so na erme mi olmak.

128

NN EL KTABI

Yani: Sreli fesih yoluyla (17. Maddeye gre) iveren tarafndan iten karlanlar, Ahlak ve iyiniyet kurallarna aykr davranmak dndaki nedenlerle derhal fesih yoluyla (25. maddeye gre) iveren tarafndan iten karlanlar, Derhal fesih hakkn (24. maddeye gre) kullanarak kendisi ayrlan iiler, Belirli sreli hizmet akdi ile almakta olup da srenin bitiminde isiz kalanlar, yerinin el deitirmesi veya bakasna gemesi, kapanmas veya kapatlmas, iin veya iyerinin niteliinin deimesi nedenleriyle iten karlm olanlar, zelletirme nedeniyle hizmet akdi sona erenler, dier koullar da tayorlarsa isizlik deneine hak kazanrlar. Ahlk ve iyiniy et kurallarna aykr davranlar nedeniy l e (25/2. madde) derhal fesih yoluyla iten karlan iiler isizlik sigortasndan yararlanamazlar. sizlik sigortasndan yararlanmak iin nereye ve nasl bavurmak g erekir? verenlerin, szlemenin sona ermesinden itibaren 15 g n iinde isizlik sigortasndan yararlanma koullarna sahip olan ii ile ilgili olarak nsha halinde ten Ayrlma Bildirgesi (AB) dzenl e m esi zorunludur. Ayrca bunun bir nshasn Trkiye Kurumu'na, bir nshasn iiye vermesi ve bir nshasn da saklamas gerekir. inin iverenden alaca iten ayrlma bildirgesi (AB), sigorta kimlik kart ve resmi bir kimlik belg esi ile birlikt e 30 gn iinde Trkiye Kurumu'na bavurmas gerekir. 30 gnlk srenin gemesi halinde ii, 30 gnden sonra bavurusuna kadar geen srenin isizlik deneini alamayacaktr.

129

NN EL KTABI

sizlik dene i ne kadardr ve hangi srelerle denir? Talepleri uygun grlen iiler, bavurularn takip eden aydan itibaren isizlik denei almaya balar. ilk isizlik denei demesi denee hak kazanlan tarihi izleyen ayn sonuna kadar yaplr (5763 sayl istihdam paketi ile deiik). ilerin hangi miktarda isizlik denei alacaklar, alrken aldklar crete ve yatrdklar sigorta primine orantl olarak belirlenir. Gnlk isizlik denei, iinin son drt aylk prime esas kazanlar dikkate alnarak bulunacak gnlk ortalama net kazancnn yzde ellisi brt kazancnn yzde krk (5763 sayl istihdam paketi ile deiik) olarak hesaplanr ve her ayn sonunda aylk olarak denir. rn ein; asgari cretle alan bir iinin alaca isizlik denei, asgari cretin yars kadardr. brtnn %40 kadardr. 16 yandan byk iiler iin uygulanan aylk asgari cretin brt tutarnn %80ini geemez (5763 sayl istihdam paketi ile deiik). Ancak denecek olan aylk isizlik dene i miktar yasa gerei hibir durumda asgari cretin netini geem e z. Uygulamada bu demeler, ii adna alacak banka hesaplarna havale edilmektedir. Son yl iinde en az; 600 gn prim demi olan iilere 180 gn (alt ay) 900 gn prim demi olan iilere 240 gn (sekiz ay) ve 1080 gn ve daha fazla prim demi olan iilere ise 300 gn (on ay) sre ile isizlik denei denecektir. sizlik dene i hangi durumlarda kesilir? sizlik denei iiye yalnzca denmektedir. Bu nedenle: isiz kald sre boyunca

sizlik denei alrken gelir getirici bir ite alt tespit edilen iinin denei kesilir. sizlik denei almaya baladktan sonra Trkiye Kurumu tarafndan kendisine i nerildii halde bu ii hakl bir neden olmakszn reddeden ve iba yapmayan iinin denei Kurumca kesilecektir. Hakl bir neden olmadan, Trkiye Kurumu tarafndan nerilen bir meslek eitim tedbirine (rnein meslek

130

NN EL KTABI

edindirme kursuna) katlmayan veya bunu yarda brakan ya da Kurumun arlarna zamannda uymayan iinin de isizlik denei kesilebilir. Ancak, bu hallerin sona ermesi durumunda demelere yeniden balanr. Muvazzaf askerlik dnda herhangi bir nedenle silhaltna alnanlarla hastalk ve analk nedeniyle geici i gremezlik denei almaya hak kazananlarn denekleri de bu durumlarnn devam sresince durdurulur. len sigortal isizlere ait fazla demeler geri tahsil edilemez (5763 sayl istihdam paketi ile deiik). Sigortal saylan kiileri hizmet akdine tabi olarak altran iverenin konkordato ilan etmesi, iveren iin aciz vesikas alnmas, iflas veya iflasn ertelenmesi nedenleri ile iverenin deme glne dt hallerde geerli olmak zere, iilerin i ilikisinden kaynaklanan aylk denmeyen cret alacaklarn karlamak amac ile sizlik Sigortas Fonu kapsamnda ayr bir cret Garanti Fonu oluturulur. Buna ilikin olarak yaplacak olan demelerde iinin, iverenin deme glne dmesinden nceki son bir yl iinde ayn iyerinde alm olmas koulu esas alnarak temel cret zerinden deme yaplr. Bu demeler Sosyal Sigortalar Kanunu uyarnca belirlenen kazan st snrn aamaz. cret Garanti Fonu, iverenlerce isizlik sigortas primi olarak yaplan demelerin yllk toplamnn %1idir (5763 sayl istihdam paketi ile deiik). sizlik dene i bir kerelik bir hak mdr?

i, bu denei tam olarak aldktan sonra yeniden almaya hak kazanabilmek iin yukarda belirtilen koullar bir kez daha salamak zorundadr. rnein; isiz kalan ve sekiz ay sreyle isizlik denei almaya hak kazanan ii, bu sre boyunca i bulamam ve sekiz ay boyunca deneklerini almsa artk nceki almasndan kaynakl hakk kalmamtr. Yeniden ie girmesi ve isiz kalmas durumunda ancak, yeniden son 120 gn kesintisiz olmak zere en az 600 gn prim demesi halinde isizlik denei alabilecektir. Yani hakkn

131

NN EL KTABI

kullanm olan ii, yeniden en az 600 gn almaldr ki, bir kez daha bu sigortadan yararlanabilsin. demelerini tam olarak almadan ie giren ve bu nedenle demeleri kesilen iinin ise isizlik denei alaca kalm olur ve bu alacak korunur. rnein; alt ay sreyle isizlik denei almaya hak kazanm olan bir ii, yalnzca bir ay isizlik denei alm ve yeni bir ie girmise denei kesilir. Ancak kalan be aylk sreye ait denekleri korunur. Yeni iinden son 120 gn ve en az 600 gn koullarn salamadan karlm olsa bile, nceden kalm olan be aylk isizlik denei kendisine denecektir. KISA ALIMA DENE NEDR? (4857 sayl Yasas 65. madde) Yasasnda, genel ekonomik kriz veya zorlayc sebeplerle iyerindeki haftalk alma srelerinin geici olarak (en az drt hafta, en fazla ay sreyle) nemli lde azalmas, tamamen ya da ksmen durmas durumuna ilikin dzenleme bulunmaktadr. Buna gre, almay azaltmak ya da durdurmak isteyen iveren, durumu hem Trkiye Kurumu'na hem de toplu i szlemesi taraf olan sendikaya bir yaz ile bildirmelidir. Ayrca alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn onayn almaldr. veren ancak aadaki durumlarda ksa alma yoluna bavurabilir: Genel ekonomik kriz : Ulusal veya uluslararas ekonomide ortaya kan olaylarn, lke ekonomisi ve dolaysyla iyerini ciddi anlamda etkileyip sarst durumlarda. Yalnzca iyerinin iinde bulunduu bir ekonomik zorluk durumunda iveren bu yola bavuramaz. Zorlayc sebepler : verenin kendi ynetiminden kaynaklanmayan, nceden bilinmeyen, bu nedenle de bertaraf edilemeyen, dsal etkilerden kaynaklanan deprem, yangn, su baskn, salgn hastalk, seferberlik ve benzeri nedenlerle.

Bu koullar ortaya km, iveren gereken bildirimleri yapm ve Bakanlk ksa alma isteini uygun bulmusa, iyerindeki faaliyet

132

NN EL KTABI

ksmen ya da tamamen durur veya alma saatleri azaltlr. te bu durumun ortaya kmas halinde isizlik sigortasndan iilere deme yaplr ve buna ksa alma dene i denir. Ksa alma denei, iverenin bu yndeki isteinin Bakanlka uygun bulunduu iyerlerinde alan ve isizlik denei almaya hak kazanan iilere denir. Ayrca iinin bu denei almas iin iyerindeki faaliyetin en az drt hafta sre ile durmu olmas ya da ksa alma yaplyor olmas gerekir. Bu koullar tayan ii, ksa alma denei almak iin, iverenden onayl ksa alma denei bildirgesi ve resmi kimlik belgesi ile birlikte Trkiye Kurumu'na bavurmaldr. Ksa alma denei demeleri bir haftadan sonra balar. nk bu ilk bir haftalk srede iiye yarm cret denmelidir (Bu konuda bilgi iin alma blmnde yer alan cret balna baknz). Gnlk ksa alma deneinin miktar, isizlik denei miktar kadardr. Bu miktar, sigortalnn son drt aylk prime esas kazanlar dikkate alnarak hesaplanan gnlk ortalama net kazancnn yzde ellisidir. Ancak on alt yandan byk iiler iin belirlenen asgari cretin netini geemez. brt kazancnn yzde krkdr. Ancak on alt yandan byk iiler iin belirlenen asgari cretin brt tutarnn %80ini geemez. Ksa alma denei, zorlayc sebebin devam sresini ve herhalde ay aamaz. Yani iiye en fazla ay ksa alma denei denir. Zorlayc neden sona erer ve alma balarsa; ii baka bir ie girer, yallk ayl almaya balar, herhangi bir nedenle silhaltna alnr ya da geici i gremezlik denei almaya balarsa ksa alma denei kesilir. CRETSZ ZN UYGULAMASI cretsiz izin nedir? Bu uygulama yasal mdr? verenlerin eskiden beri ska bavurduklar bir yntem olan cretsiz izin uygulamas, iileri olduka g durumlarda brakmaktadr. Bu uygulama, mevcut haklarn alp alamayacaklar

133

NN EL KTABI

konusundaki belirsizlie isiz kalmak korkusu da eklendiinde, genellikle suskunlukla karlanmaktadr. cretsiz izne karlan iiler ne zaman sona erecei bilinmeyen bu izinlerin bitmesini, stelik hibir gelirleri olmadan beklemektedir. Peki, iverenlerin iileri cretsiz izne karmaya haklar var mdr? Eski Yasasnda cretsiz izinle ilgili bir dzenleme bulunmamaktayd. Yargtayn bu konudaki genel gr ise; iinin cretsiz izne karlmasnn i szlemesinin iveren tarafndan haksz feshi anlamna gelecei ynndeydi. Bu nedenle, cretsiz izne karlan iiler kdem ve ihbar tazminatna hak kazanabiliyorlard. Ancak zellikle ekonomik kriz dnemlerinde aksi ynde mahkeme kararlar da verildi. Bu karmaa, cretsiz izinle karlaan iileri olduka gvencesiz bir durumda brakmaktayd. verenler, Yeni Yasasnn yrrle girmesinden sonra da cretsiz izin uygulamalarn srdrdler; stelik artk sklkla tekrarladklar gibi, yeni yasayla birlikte bunu yapmaya haklar olduunu syleyerek. Bu sylem gerei yanstmamaktadr. Yen i Yasasnda iverenlere, iileri cretsiz izn e karma hakk veren bir madde bulunmamaktadr. verenlerin, Yeni Yasasnda, kendilerine cretsiz izne karma hakk verdiini iddia ettikleri dzenleme, yukarda ele aldmz ksa alma durumuna ilikin dzenlemedir. Bu yolun ise ancak genel ekonomik kriz ve zorlayc sebeplerin ortaya kmas durumunda kullanlabileceini, bir tek iverenin ya da bir sektrdeki iverenlerin yaadklar ekonomik skntnn bu yola bavurmalarn hakl klmayacan biliyoruz. Ayrca iverenin durumu hem Trkiye Kurumuna hem de ii sendikasna nceden bildirmesi ve bu uygulamay balatabilmek iin bir de alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlndan izin almas gerekmektedir. Dolaysyla iverenlerin, iddia ettikleri gibi istedikleri zaman cretsiz izin uygulamalar deildir. rne in; genellikle olduu gibi sipari azl nedeniyle uygulanan bir cretsiz izin Yeni Yasasnda dzenlenen ksa alma artlarn tamaz ve yasa ddr. yleyse;

134

NN EL KTABI

Yasadaki ksa almaya ilikin artlar bulun mad halde cretsiz izin uygula masna maruz kalan iile rin haklar nel erdir? yerindeki i, cret blmnde Yarm cret bal altnda grm olduumuz durumlardan biri nedeniyle durmusa iiye altrlmasa da bir hafta sreyle yarm cret denmesi gerekir. Durumun bir haftay aacak ekilde devam etmesi halinde iinin szlemeyi tm haklarn alacak biimde sona erdirme hakk vardr. Bu durumlardan biri ortaya kmam olmasna ramen; rne i n yukardaki rnekte olduu gibi sipari azl gibi bir nedenle cretsiz izin uygulamas sz konusu ise ii fesih hakkn, yine tm haklarn alacak biimde, bir hafta gemesini de beklemeden derhal kullanabilir. Ancak, fesih hakknn kullanlmas iilerin bireysel olarak kullanabilecekleri bir yol olup, domu tm haklar hemen ya da dava sonunda alnabilecek olsa da, sonu olarak isiz kalmak anlamna gelmektedir. Bu nedenle, yasa d cretsiz izin uygulamas ile karlaan iilerin, iverenleri bu yasa d uygulamadan vazgeirmek iin topyekn hareket ederek, Blge alma Mdrlne ikyette bulunmaktan, iyerinde her an i grmeye hazr biimde beklemeye / sonrasnda cretlerini talep etmeye ve hatta fesih haklarn bireysel olarak kullanmaktansa yine topluca kullanarak bu durumda ortaya kacak talebin bykl ile fiili glerini kullanmaya dek pek ok yolu denedikleri rnekler az deildir. Gnmz koullarnda genellikle uzun zaman boyunca isiz kalmakla sonulanan ve bu nedenle de kullanlmasnn ne kadar hak saylaca bile tartmal hale gelen fesih hakknn kullanlmasndan nce, iilerin, bu rneklerde olduu gibi birlikte hareket etmekten doacak glerini kullanma yollarn aramalar daha uygun grnmektedir.
YARGITAY KARARI Dairemizin uygulamalar dorultusunda iverence tek tarafl olarak i szlemesinin askya alnmas halinde bu uygulama ii tarafndan kabul edilmedii takdirde i szlemesinin iveren tarafndan feshedildii kabul edilmektedir. i tarafndan askya alma ilemi kabul edildiinde ise, ask sresinin sonunda ie davet edilmedii takdirde iverence i szlemesi feshedilmi olmaktadr (Yrg. 9 HD., 20.12.2005 gn ve 2005/28701 E., 2005/40137 K.)

135

NN EL KTABI

KIDEM TAZMNATI Kdem tazminat nedir? (1475 sayl Yasas 14. madde) Bir yl ve daha fazla alm olan iilere, i szlemelerinin belli ekillerde sona ermesi halinde altklar her yl iin otuz gnlk cretleri tutarnda denen tazminata kdem tazminat denir. Sigortasz altrlan iilerin pek ou kdem tazminat haklar olmadn ya da bu haklarn alamayacaklarn dnmektedir. Oysa sigortalar yaplm olsun olmasn, Yasas kapsamndaki btn iilerin kdem tazminat hakk vardr ve artlar olumusa kdem tazminatlarn alabilirler. Kdem tazminat ve dier haklar asndan sigortasz altrlan iilerin bu yanl kanya kaplmalarna yol aan zorluk, altklarn kolayca ispatlayamamalardr. Sigortas dzenli olarak denmi iilerin almalar SSK kaytlarndan kolayca belirlenebildiinden kdem tazminat ve dier haklar iin atklar davalarda bu haklarna daha kolay ulamaktadrlar. Ancak sz konusu durum, iiler tarafndan, sigortasz altrldklar takdirde kdem tazminat ve dier alacaklarn alamayacaklar biiminde yorumlanmamaldr. Tersine, ncelikle altklar sreyi ayrca ispatlamalar gerektiinden, sigortal bir iinin haklarn alabilmesine gre biraz daha uzun srse de, bu mmkndr. ster sigortal, ister sigortasz altrlm olsun aada belirtilen hallerde kdem tazminat hakk doar: Bir yln doldurmu iilerin kdem ta zminatna ha k kazanaca durumlar unlardr: 1. szlemeleri iveren tarafndan derhal fesih yoluyla (25. maddeye gre) sona erdirilen iilerin yalnzca bir blm kdem tazminatna hak kazanabilir. i eer bu maddede saylan ahlak ve iyiniyet kurallarna aykr davranlar nedeniyle (25/2) iten karldysa kdem tazminatna hak kazanamaz. Ancak bu maddede dzenlenmi dier nedenlerle (salk sebepleri, zorlayc sebepler ya da

136

NN EL KTABI

2. 3.

4.

5.

6. 7.

iinin gzaltna alnmas / tutuklanmas hallerinde devamszlnn 17. maddedeki bildirim sresini amas; yani 25/1, 25/3 ve 25/4) iten karlan ii kdem tazminatna hak kazanr. szlemeleri iveren tarafndan sreli fesih yoluyla (17. maddeye gre) sona erdirilen iiler kdem tazminatna hak kazanrlar. szlemelerini derhal fesih yoluyla (24. maddeye gre) kendileri sona erdiren iiler kdem tazminatna hak kazanrlar. (Bu durumlarn tm iin, bu bl mde yer alan i szlemesinin feshi balna baknz.) szlemeleri muvazzaf askerlik hiz m eti sebebiyl e sona eren iiler kdem tazminatna hak kazanrlar. Yani askere giden iinin szlemesi, ister ii tarafndan ister iveren tarafndan feshedilsin, kdem tazminat hakk doar. Sosyal Sigortalar Kurumundan yallk, em eklilik veya malullk ayl ya da toptan deme almak amacyla i szlemesini sona erdiren iiler kdem tazminatna hak kazanrlar. Yani ii, SSK'dan emeklilik ayl, malullk ayl veya toptan deme almak amacyla i szlemesini feshederse kdem tazminatna hak kazanacaktr. Bunun iin iinin, emeklilie ya da toptan deme almaya hak kazandn ve bu amala bavurularda bulunduunu iverene belge ile ispat etmesi gerekir. Kadn iiler, evlendikleri tarihten itibaren bir yl iinde i szlemesini evlilik nedeniyle sona erdirirlerse kdem tazminatna hak kazanrlar. szlemesi iinin lm nedeniyle sona erdiinde yine kdem tazminat hakk doar. Kdem tazminat bu durumda iinin miraslarna denecektir.

YARGITAY KARARI Kdem tazminatna hak kazanabilmek iin kanunda ngrld ekilde bir tam yl alm olmak gerekir. Bu srenin hesabnda davacnn talebi ile verilen uzun sreli cretsiz izinde geen gnler dikkate alnmaz (Yrg. 9 HD., 20.09.2004 gn ve 2004/5260 E., 2004/18897 K.) YARGITAY KARARI Daval iverenin davac iiye hakaret etmesi veya uzun sre alan iinin fazla mesai cretinin denmemesi, davac ii asndan hakl fesih

137

NN EL KTABI

nedenidir. Kdem tazminatna hkmedilmelidir (Yrg. 9 HD., 18.12.2006 gn ve 2006/14744 E., 2006/33220 K.)

ten kendisi ayrlan ii kdem ta zminat isteyebilir mi? Hakl bir neden olmadan kendi isteiyle iten ayrlan, rnein sreli fesih yolunu (17. maddeye gre) kullanan ve istifa eden ii kdem tazminatna hak kazanamaz. Ancak, evlilik nedeniyle iten ayrlan kadn iiler, askerlik nedeniyle iten ayrlan iiler ve emeklilii hak eden iiler kendi istekleriyle ayrlyor olsalar bile kdem tazminatna hak kazanrlar. Ayrca tekrar hatrlatmak gerekir ki 24. madde anlamnda hakl nedenleri olan ii, szlemeyi kendi feshetse dahi kdem tazminatna hak kazanacaktr.
YARGITAY KARARI Hakl olarak i akdini sona erdiren iinin kdem tazminat hakk bulunmakla birlikte, akit kendisi tarafndan sona erdirildiinden ihbar tazminat talep etme hakk bulunmamaktadr (Yrg. 9. HD., 30.05.2002 gn ve 2002/1210 E., 2002/9283 K.) YARGITAY KARARI verenin takdir hakkn kullanarak yapt uygun cret artn yetersiz bulup iyerini terkeden ii, ihbar ve kdem tazminat isteyemez. (Yrg. 9 HD., 08.03.2004 T., 2003/15604 E., 2004/4330 K.)

Belirli sreli i szlem esi ile alan iilerin kdem tazminat hakk var mdr? Yukarda belirttiimiz kdem tazminatna hak kazandran durumlardan birinin gereklemesi halinde belirli sreli i szlemesiyle alan ii de kdem tazminatna hak kazanacaktr. rn ein; iki yllk belirli sreli i szlemesiyle alan iinin szlemesi, iveren tarafndan salk sebepleri ya da zorlayc sebeplerle, ii tarafndan askerlik nedeniyle ya da derhal fesih (24. madde) yoluyla sona erdirildiinde, ii kdem tazminatna hak kazanacaktr. Belirli sreli szlemeyle alan iiler iin nemli olan szlemenin sresidir. Kdem tazminat iin ilk art en az bir yl alm olmaktr. Bu tip szlemelere ise genellikle, iinin kdem tazminat

138

NN EL KTABI

dhil baz haklarn ortadan kaldrmak amacyla bavurulmaktadr. Bu nedenle, rnein belirli sreli szleme on bir aylk dzenlenmi ve yenilenmemise, allan sre bir yln altnda kalacandan iinin kdem tazminat hakk olmayacaktr. Ancak eer ii, haklarndan yoksun braklmak amacyla, ortada belirli sreli szleme yaplmasn gerektirecek koullar olmad halde bu ekilde altrlyorsa, yaplan belirli sreli szleme batan itibaren belirsiz sreli saylacaktr. rne in; belirsiz sreli szleme ile almas gerektii halde, on bir aylk belirli sreli szleme ile altrlan ve szlemesi srekli yinelenen ii, kdem tazminatn talep edebilir.
YARGITAY KARARI Belirli sreli hizmet akitlerinde akdin sre sonunda yenilenmeyeceinin ii ya da iveren tarafndan bildirilmesi, aktin sre bitiminde feshi mahiyetindedir. Somut olayda da daval iveren, akdin yenilenmeyeceini bildirerek 31.7.2001 tarihi itibariyle davac retmenin hizmet akdini feshetmitir. Bu fesih ekline gre davacnn kdem tazminatna hak kazandnn kabul gerekir (Yrg. 9 HD., 13.05.2003 T., 2002/26613 E., 2003/8198 K.)

Mevsimlik ilerde alan iilerin kdem ta zminat ha kk var mdr? Bu konuda mevsimlik iilerle ilgili bir yasal dzenleme bulunmamaktadr. Ancak Yargtayn yerleik kararlarna gre; bu ilerde alan iiler de kdem tazminatna hak kazanabilirler. Mevsimlik ilerde alma mevsimi dnda kalan sreler, taraflarn aksi ynde bir beyanlar yoksa askda geirilmi saylr. Bu nedenle, allmayan (askda geen) sreler kdem tazminat hesabna dhil edilmez. Kdem tazminat allan srelerin toplanmas ile hesaplanr. Kdem tazminat nasl hesaplanr? Kdem tazminatn hesaplamak iin ncelikle iinin kdeminin ve bu hesapta kullanlacak cretinin belirlenmesi gerekir. inin kdemi, ie balad tarihten i szlemesinin yukarda belirtilen koullarda sona erdirildii tarihe kadar geen sredir.

139

NN EL KTABI

rn ein; 20 Mart 2002'de ie girip 25 Mays 2005 tarihine dek alan iinin kdemi 3 yl 2 ay 5 gndr. Ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde allan sreler (rnein; iinin iverenin baka bir fabrikasna gnderilmesi gibi) varsa bunlarn tm birletirilerek hesap yaplr. yerinin bir iverenden baka bir iverene gemesi, devredilmesi veya baka bir yere nakli halinde iinin kdemi, yine iyeri veya iyerlerindeki alma srelerinin toplam zerinden hesaplanacaktr. Kdem tazminat, iinin en son brt creti zerinden hesaplanr. iye alt her tam yl iin 30 gnlk brt creti tutarnda deme yaplr. Otuz gnlk bu sre yasada belirlenmi olan asgari sredir ve szleme ya da toplu i szlemesi ile azaltlamaz; ancak artrlabilir. rn ek olarak; 20 Mart 2002'de ie girip 25 Mays 2005 tarihine dek asgari cretle alan yukardaki iinin alaca kdem tazminatn hesaplayalm: Kdem tazminat hesaplanrken de ihbar tazminat hesabnda olduu gibi iinin ald en son brt cret kullanldndan bu iinin kdem tazminat hesabna esas aylk brt creti, 2005 ylnda uygulanan asgari cretin neti olan 350,15.- YTL deil cretinin brt olan 488,70.- YTL'dir. Kdem tazminat hesaplanrken, yine tpk ihbar tazminat hesabnda olduu gibi, gnlk brt creti dnda iiye ayrca yaplan para demeleri ve parayla llmesi mmkn dier menfaatler de hesaba katlr. Bunlar yasadan, i szlemesi ya da toplu i szlemesinden veya i szlemesi hkm haline gelmi iyeri uygulamalarndan kaynaklanan tm menfaatlerdir. rneimizdeki iiye de yukarda ihbar tazminatn hesaplam olduumuz iide olduu gibi yine aylk 60.- YTL yol paras dendiini, her k balangcnda kendisine bir ton kmr verilerek yakacak yardm yapldn ve her yl iki aylk creti tutarnda ikramiye dendiini varsayalm. Kdem tazminat hesabnda kullanacamz son brt creti bulmak iin yine bu menfaatlerin her

140

NN EL KTABI

birinin bir gne den parasal karln bulup, bunlar gnlk brt crete ekleriz. Ald cret ve dier menfaatleri ayn olan bu iinin de kdem tazminatna esas gnlk brt creti, 21,52.- YTL'dir. ten karld srada 3 yl 2 ay 5 gndr almakta olan rneimizdeki iinin kdem tazminat, tazminata esas gnlk brt cretinin kdemine oranlanmasyla bulunur: 21,52 x 30 x 3 (yl) 21,52 x 30 x 2 (ay) / 12 (ay) + 21,52 x 30 x 5 (gn) / 365 (gn) Toplam kdem tazminat = 1.936,80.-YTL = 107,60.- YTL = 8.84.- YTL = 2.053,24.-YTL'dir.

Kdem tazminat gelir vergisinden muaf tutulmutur, dolaysyla ihbar tazminatndan yaplan yzde 15'lik kesinti kdem tazminatndan yaplmaz. Kdem tazminatndan yalnzca damga vergisi alnr. Bu nedenle, bulunan rakamdan binde 6 damga vergisi dldkten sonra iinin eline gemesi gereken net kdem tazminatn bulmu oluruz: 2.053,24 x 6 / 1000 = 12,32.- YTL yleyse iinin elin e geecek net kdem tazmi nat miktar da: 2.053,24 - 12,32 = 2.040.92.- YTL olacaktr.

YARGITAY KARARI veren tarafndan davacya ikramiye demesinde bulunulduu dosyaya sunulan cret bordrosundan anlalmaktadr. Kdem ve ihbar tazminatlar hesabna ikramiye demelerinin yanstlmamas usul ve yasaya aykr olduundan hkmn bu sebeplerle bozulmas gerekmitir (Yrg. 9. HD., 25.05.2006 T., 2005/36159 E., 2006/15359 K.)

141

NN EL KTABI

ET DAVRANMA LKES (AYRIMCILIK TAZMNATI) (4857 sayl Yasas 5. madde) Yasas'nn 5. maddesine gre iiler arasnda dil, rk, cinsiyet, siyasal dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplere dayal ayrm yaplamaz. Ayrca, esasl sebepler olmadka ksmi sreli alan iilere tam sreli alan iilerden, belirli sreli alan iilere de belirsiz sreli alan iilerden farkl ilem yaplamaz. Ayn veya eit deerde bir i iin yukarda saylan nedenlerden biriyle daha dk cret kararlatrlamaz. iler, i szlemesinin yaplmasnda, artlarnn oluturulmasnda, uygulanmasnda ve sona ermesinde farkl ileme tabi tutulamaz. Tanmlanan tm bu durumlar, eit davranma ilkesi olarak adlandrlr. verenin bu ilkeyi ihlal etmesi durumunda ayrmcla urayan iiler, dava aarak drt aylk cretleri tutarnda bir tazminat ve ayrca yoksun kaldklar hak ve alacaklar iverenden talep edebilir. rnein; sendika yesi olduu iin alacaklar dier iilere gre eksik ya da ge denen, belirli sreli alt iin dier iilerin yararland servisi kullanmasna izin verilmeyen, part-time alt iin iyerindeki tm iilere dendii halde kendisine bayram ikramiyesi denmeyen, kadn olduu iin kendisiyle ayn vasflara ve kdeme sahip erkek iilerden daha dk cretle altrlan, siyasi grleri nedeniyle kendisine srekli angarya iler yklenen ya da alma koullar arlatrlan

iiler dava aarak, drt aylk cretleri tutarnda bir tazminat ve yoksun kaldklar hak ve alacaklar isteyebilirler. Grld zere bu dava, sadece i szlemesi ayrmclk yaplarak sona erdirilen iiler tarafndan deil, i szlemesi srmekt e olan / almaya devam eden iiler tarafndan da alabilir. Dava aan iinin bu nedenle iten karlmas durumunda ise iverenin davran yine yasaya aykrlk oluturacak ve ii, dier tm yasal alacaklarnn yan sra i gvencesi kapsamnda ise ie

142

NN EL KTABI

iadesini, deilse isteyebilecektir.

kendisine

ktniyet

tazminat

denmesini

Son olarak belirtmek gerekir ki, kendisine eitli e aykr davranld / ayrmclk yapld iin dava aan iinin, mahke m ede bu durumu ispatlamas gerekm ektedir. Bu yzden, eit davranma ilkesine aykrlk nedeniyle dava aacak iilerin dikkatli olmalar, ncelikle iddialarn ispatlamak iin gereken bilgi ve varsa belgeleri gzden geirmeleri ve zellikle de beraber altklar arkadalarnn desteini istemeleri yerinde olacaktr. Eit davranma ilkesine aykrlk durumunda iilere tazminat hakk veren bu yeni dzenleme, dikkatli davranld ve birlikte hareket edildii takdirde, iyerlerindeki keyfi uygulamalarn snrlanmasn salamak asndan etkili bir ara olarak kullanlabilir. SENDKAL GVENCE ve SENDKAL TAZMNAT 2821 sayl Sendikalar Yasas'nn sendikal gvenceyi dzenleyen 31. maddesine gre iilerin ie alnmalar, sendikaya girmeleri veya girmem el eri; belli bir sendikaya girmel eri veya girme m eleri; belli bir sendikadaki yelii muhafa za veya yelikten istifa etmel eri

artna bal tutula ma z. szlem el erine ve toplu i szlem el erine buna aykr maddeler konulama z. Yine ayn maddede son derece nemli bakaca gvenceler bulunmaktadr ve bunlarn iverence ihlli durumunda iilere, en a z bir yllk cretleri tutarnda bir tazminat denmesi gerekir. Buna gre: veren, sendika y esi iilerle sendika yes i olmayan iiler veya ayr sendikaya y e ola n iiler arasnda iin sevk ve datmnda, iinin m eslek i ilerlem esinde, iinin cret, ikra miye ve primlerinde, sosyal yardm ve disiplin hkml erinde

143

NN EL KTABI

ve dier hususlara ilikin hkml erin uygulanmas bakmndan herhangi bir ayrm yapamaz. iler, sendikaya y e olmalar veya olmamalar, i saatleri dnda veya iverenin rzas ile i saatleri iinde, ii sendika veya konfederasyonlarn n faaliyetlerine katlmalarndan dolay veya herhang i bir nedenle farkl muamel eye tbi tutulama z.

Bunlara aykr davranan iverenin iiye, en az bir yllk creti tutarnda bir tazminat demesi gerekir. Bu tazminat, i szlemesi srmekte olan / almaya devam eden iiler tarafndan, alacak bir dava yoluyla talep edilmelidir. Dava aan iinin bu nedenle iten karlmas durumunda ise iverenin davran yine yasaya aykrlk oluturacak ve ii, dier tm yasal alacaklarnn yan sra i gvencesi kapsamnda ise ie iadesini isteyebilecektir. Ayrca yine iverenlerin, sendika yesi iilerle sendika y esi olmayan iiler veya ayr sendikaya ye olan iiler arasnda almaya son verilmesi bakmndan herhangi bir ayrm yapmalar veya, iileri sendikaya ye olmalar veya olma malar, i saatleri dnda veya iverenin rzas ile i saatleri iinde, ii sendika veya konfederasyonlarn n faaliyetlerine katlmalarndan dolay ite n karmalar hallerinde;

yani sendika yelii veya sendikal faaliy etlerden dolay iten karlmas durumunda ii, dier tm alacaklarn n yan sra sendikal tazminatn ya da ie iadesini isteyebilecek, ie iadesin e karar verildii halde iverenc e ie balatlmamas halinde ise kendisine denecek olan i gvencesi tazminat, sendikal tazminat olan bir yll k creti tutarnda belirlenecektir.
YARGITAY KARARI inin sendikasz olduu bir aamada iine son verilmi olmas feshin sendikal nedene dayanmadn gstermez; sendikal fesih kavram kapsaml

144

NN EL KTABI

olup, iverenin amacnn saptanmasn gerektirir... 19.10.1998 T., 1998/12272 E., 1998/14546 K.)

(Yrg. 9 HD.,

YARGITAY KARARI Davac iinin 08.04.2005 gn sendikaya ye olduu, i szlemesinin ise yaklak drt ay sonra feshedildii dosya ieriinden anlalmaktadr. Daval iverence yeterli ve inandrc delil sunulmadndan feshin geerli nedene dayanmad sonucuna varlm olmas isabetlidir. Ancak, daval iverence sendikal iilerle birlikte sendika yesi olmayanlarn da iten karld, davacnn sendikaya ye olduu tarih ile fesih tarihi arasnda yaklak drt aylk bir sre getii, davac tanklarndan ikisinin olayla ilgili bilgilerinin duyuma dayal olduu, nc tannn ise ayn durumda olan bir ii olup, feshin sendikal nedene dayandn kabul iin yeterli bilgiye sahip olmad, iyerinde davacnn yesi olduu sendikann yetki ald ve davacnn sendikaya ye olmasndan nce toplu i szlemesi imzalad, dosyadaki bilgi ve belgelerden anlalmaktadr. Mevcut delil durumuna gre feshin sendikal nedene dayandnn kabul doru deildir (Yrg. 9 HD., 29.05.2006 T., 2006/11277 E., 2006/15696 K.)

BRANAME NEDR? Szleme sona erdiinde iverenlerin iilere tm alacaklarn (cret, fazla alma creti, yllk cretli izin alaca, ihbar ve kdem tazminat gibi) aldklarna ve baka bir alacaklarnn kalmadna ilikin olarak imzalattklar belgeye ibraname denir. verenin elinde ii tarafndan imzalanm geerli bir ibraname varsa, ii ibranamede yer alan haklar bakmndan iverenin hibir borcu kalmadn kabul etmi saylr. iye zorla, bask yaplarak ve hileyle imzalatlan ibranameler geersizdir. Ayrca ibraname, normal olarak szleme bitiminde istenir. Bu nedenle iiden, ie girerken veya alt srada peinen alnan ibranameler geersizdir. Ancak bunlarn fesihten nce alndn ya da bask veya hileyle imzalatldn ispat etmek iiye dt ve ou kez ispatlanamad iin bu tr ibranameleri imzalamaktan kanlmaldr. e girite veya alt srada kendisinden ibraname alnm olan iiler, zellikle iyerinde bu ynde yaygn bir uygulama varsa, durumu Blge alma Mdrl'ne bildirebilir. Bu bavuru ileride iddialarn ispat etmelerini bir lde kolaylatrabilir.

145

NN EL KTABI

ten karlan iilere rnein, alacaklarn u kadar hesapladk, u kd imzala da deyelim biiminde imzalatlmaya allan belgeler genellikle ibraname niteliindedir. Bu durumda: Belge, cret, fazla alma creti ve kdem tazminat alacaklar denmitir biiminde genel ifadelerle dzenlenmise imzalamaktan kann ve her bir alacak kalemi iin ya da toplam olarak denen miktarlarn belirtilmesini isteyin. den ecek alacaklarn doru hesaplandndan em i n olun. Gerekirse ve mmknse sre isteyin ve hesab bir de siz yapn / yaptrn. Eksik hesap yaplmsa ncelikle bunun dzeltilmesini isteyin. Dzeltilmedii ya da miktar belirtilmedii halde ihtiya nedeniyle demeyi almak zorunda kalrsanz, kalan haklarnzdan feragat etmi (vazgemi) saylmamak iin, imzalamadan nce ibraname zerine fazlaya iliki n haklarm sakl kalma k kaydyla ya da fazlaya ilikin haklarm sakl tutarm yazn. Ayrca aldnz miktar da ibraname z erine aka belirtin. Alacaklarnzn ekle, senetle ya da taksitle denmesi teklifi yasalara aykrdr. verenin bu teklifini kabul etmek zorunda deilsiniz. Ancak yine de alacanzn taksitler halinde denebilecei sylenmise ve bunu kabul ediyorsanz yalnzca aldnz ksma ilikin ibranameyi kabul edin. Sonradan denecek ksmlar iin peinen imza vermeyin. Bu koullar salayamadnz takdirde gerekirse deme almamay tercih edin. Bu durumda alacaklarnz icra takibi ya da dava yollarna bavurarak almanz gerekecektir. Haklarnz ge de olsa tam olarak almak, byk bir ksmn hi alamamaktan ou zaman daha iyidir. Ayrca alacaklarnzn bir ksmna fesih tarihinden, bir ksmna ise dava / takip tarihinden itibaren faiz ileyecektir.

YARGITAY KARARI Altndaki imza davac tarafndan inkr edilmeyen hatta hile ve zorla alnd kantlanamayan ve bir sene ierisinde bu konuda bir iddia ileri srlmeyen ibraname balkl belge deme rakamlarn iermekte olup, makbuz niteliindedir. Mahkemece davacnn hak kazand saptanan

146

NN EL KTABI

miktarlardan ibraname balkl belgede aklanan deme miktarlar dlmeli, bakiye alaca kalrsa bu miktarla ilgili hkm kurulmaldr. Mahkemece bu deme belgesine deer verilmeyerek sonuca gidilmesi hataldr (Yrg. 9 HD., 02.04.2007 gn ve 2006/23805 E., 2007/8901 K.) YARGITAY KARARI Karara dayanak olan ibraname, kdem ve ihbar tazminat dnda bir ksm iilik alacaklar tek tek saylmak suretiyle dzenlenerek davac tarafndan imzalanm olup ieriinde saylan iilik alacaklar ynnden geerlidir. braname, kdem ve ihbar tazminatn iermedii gibi daval da bu ynden ibranameye dayanmamtr. Esasen gerek daval savunmasndan gerekse ibraname ieriinden bu husus anlalmaktadr. Buna ramen mahkemece kdem ve ihbar tazminat isteklerinin de ibranameye dayanlarak reddi hataldr (Yrg. 9 HD., 2005/36232 E., 2006/18331 K.)

147

NN EL KTABI

NN EL KTABI
i snfnn dnyann her yerinde asrlardr srmekte olan mcadelesinden karlacak en temel derslerden biri, yaamlarnn her anna yaylan kavgalarnda iilerin geici de olsa baarlar kazanmalarnn yegne yolunun birlikte hareket etmel erinde n getiidir. te bu dersin gerei olarak biz de, bavurucumuz olan iiler ve ii gruplarn ikollarnda faaliyet gsteren sendikalar konusunda bilgilendirdik; z-rgtleri olan bu sendikalara ynlendirdik. Snfsal birlik bilinciyle, bu birliin salanmas urunda mcadele veren snf rgtlerine (sendikalar, kooperatifler, dernekler ve ii birliklerine) ve nc iilere, yrttkleri rgtlenme almalarnda elimizden geldiince destek olmaya altk. Elinizdeki kitap, yukarda zetlemeye altmz faaliyetin son halkasdr. stedik ki, Yasasnda dzenlenmi olan haklar, yasann hukuki dilinden daha ak bir dille ve derli toplu bir biimde, iilerin her an elleri altnda olsun. Olsun ki, bunlar bilsinler ve talep edebilsinler; alabilmenin yollarn arasnlar ve alsnlar. HD zmir ubesi Sosyal ve Ekonomik Haklar alma Grubu (SEHAG)

148