YT Mim. Fak.

e-Dergisi Cilt 1, Say 1, 2005

YTU Arch. Fac. e-Journal Volume 1, Issue 1, 2005

AIK KAMUSAL KENT MEKANLARININ TOPLUM LKLERNDEK ETKLER M. Ebru Erdnmez *, Altan Ak YT Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm, stanbul, Trkiye
ebruerdonmez@yahoo.com

zet Kentler, toplumlarn ve bireylerin bir arada bulunduklar ve sosyalletikleri, her trl sosyal ve kltrel snftan, farkl etnik gruplardan, birbirlerinden ok farkl zelliklere sahip insanlarn bir araya geldii toplumun birbirlerinden bakalaan kesimleri iin bir buluma alan rol stlenen mekanlardr. zellikle kamusal alanlar (sivil ve resmi kamusal alanlar) kentlerin oluumu srecinde nemli rol oynamtr. Birey, sosyo-kltrel yaantsn, kentsel fiziksel evre kurgusu ierisinde d mekanlar, bu mekanlardaki yaant ve aktiviteler ile srdrmektedir. Bu anlamda, toplumun yaplanmas, bireyler ve toplum arasndaki ilikinin fiziksel evre tarafndan desteklendii yerler olan ak kamusal alanlarda meydana gelmektedir. Ancak gnmzde kontrolsz gelien metropollerin yaamak iin ideal bir evre sunmadklar, yaplar ve d mekanlardan oluan kurgularn fiziksel zelliklerinin, kenti yaayan kullanclarn beklentilerine tam olarak cevap veremedii ve tasarmlarn d mekan yaantsna katk anlamnda eksiklikler ve hatalar ierdii gzlemlenmektedir. Bununla beraber ortak kullanm alanlarnn organize edilememesi sonucunda farkl sosyal gruplarn arasndaki mekansal snrlar da gittike belirginlemekte ve birbirlerinden ayrlmaktadr. Bu alma, davran kalplarn ve bunlarn kentsel evrenin srekli ve birletirici zellikleri ile olas ilikilerini inceleyerek, ak kamusal alanlarn toplumu yaplandrmadaki roln irdelemeyi amalamaktadr. almann kuramsal ieriinde kentsel mekann iletiime, toplumun yaplanmasna ynelik boyutu olan anlam, kltr, kamusal mekan, mimari evre kavramlar, sosyal ve psikolojik yap, bunlarn kamusal ak alanlar ile etkileimi ele alnmas amalanan noktalardr. Anahtar Szckler: Kamusal alan, Ak kamusal alan, Toplum - Birey ilikisi, Kent, Kltr

Abstract Cities are places where societies, individuals come together and socialize, and a platform bringing together all social and cultural classes and ethnic groups and all different segments of society. Especially public spaces (official and private) have played a fundamental role in the establishment process of the cities. Individuals carry out their socio-cultural experiences through activities within these physical urban environments. In this sense, structuring of the society takes place in open public spaces where the relationship between individuals and society is supported by the physical environment. However, today, we can observe that with the uncontrolled growth in big cities, they failed provide an ideal environment for living, and physical characteristics of installation of buildings and outer spaces are not in line with the expectations of the users living in the city, and inadequacies and defects in the open public space design in terms of supporting public living are evident. Besides, as a result of unorganized public spaces, spatial boundaries between different social groups became more distinct. This study aims to analyze the behavior patterns and their possible relationships with the continuous and integrating aspects of the urban environment. In the conceptual content of this study that analyses the role of architecture and urban space in structuring social relationships, meaning, culture, public space, architectural environment concepts -the integrational and interactional aspect of urban space- and how different science fields evaluate public, meaning and space relationships will be discussed. Keywords: City, Culture, Public Spaces, Open Public Spaces, Individual - Society Relationship,

Bu makale, birinci yazar tarafndan YT Mimarlk Fakltesinde tamamlanm olan Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Toplumsal likileri Yaplandrmadaki Rol, Bykdere Levent Maslak Aks adl doktora tezinden hazrlanmtr.

67

E. Erdnmez, A. Ak YT Mim. Fak. e-Dergisi Cilt 1, Say 1, 2005

1.Giri Kentlerin zerindeki insanlarn etkileri son toplumsal derece yaam nemlidir. arenalar oluturmaktadr. Bunlar, byk sayda insann bir ekilde etkileimde bulunmasn mmkn klan alanlardr. Bu dorultuda ak kamusal alanlarn, kentler iindeki yeri, nemi ve youn sosyal etkileimin gereklemesine ara olarak toplumsal bilincin glenmesini salanmas almann temel tartma alann oluturmaktadr. Bu erevede; kamusal alann bireyler tarafndan ne ekilde anlald, bu alanlar nasl setikleri, bu mekanlarda neler yaptklar, ne tr etkileimlere girdikleri ve bu alanlarda aktivitelerini ne ekilde gerekletirdikleri ve ne tr mekansal zelliklerin bu etkileime imkan verdii, toplum ve kent mekanlar arasndaki etkileimde ele alnmas gereken temel unsurlardr. 2. Kent, Kltr ve Toplum likisi: Kltr terimi, Tarihsel ve toplumsal gelime sreci iinde yaratlan maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada, sonraki kuaklara iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin lsn gsteren aralar btndr. (1) ifadesi ile aklanm ve kavram, toplum bilimlerinde nemle zerinde durulan noktalardan birisi olmutur. nsanlar tarih boyunca bir yerden dierine kendi kltrlerinin pek ok zelliini tayarak g etmilerdir. Bu nedenle dnyann pek ok yerinde kltr, nceki durumlarn sembolik miras olarak kabul edilmektedir ve bu gelien

Sokaklar, meydanlar, parklar, ak alanlar kentlinin toplanaca, birbirleriyle karlaaca kaynaaca, bireysel ve birlikte kendini ifade edecekleri, kentli kltr yaratacaklar zgrlk ve toplumsal - davransal uzlama alanlardr. Kent mekanlar ve bu mekanlara yklenen anlamlar toplum ve bireyler arasndaki iletiimin en nemli unsurlarndandr. ada dnyann kent denebilme derecesi, kentlerde yaayan toplam nfusun oran ile llmemektedir. Bu anlayta son yllarda kentli kltr, kentsel tasarmn giderek daha nem kazanan ve zerinde durulan bir alan haline gelmitir. evre ve insan etkileimi, bu anlamda toplum, mekan ve davran ilikileri, bireylerin ve toplumun kendi yaam koullarn belirlemesine imkan verir. Bir ehirde ya da bir yerleim blgesinde dier insanlar duyma ya da grme frsat, ayn zamanda genel olarak evredeki sosyal ortam ve zel olarak orada yaayan ve alan insanlarla ilgili nemli bilgiler edinme imkann yaratmaktadr. ehir hayatnn nemli zelliklerinden biri rastlantsal ve istemsiz olarak karlamalardr. Toplumun bir arada bulunduu her mekanda bir sosyal aktivite meydana gelmektedir. Bu anlamda toplumun bir arada bulunduu ak kamusal alanlar kamusal iletiim iin meydanlar, odak noktalarn,

68

E. Erdnmez, A. Ak YT Mim. Fak. e-Dergisi Cilt 1, Say 1, 2005

sre iinde kltrel normlar bir nesilden dierine etkileim ierisinde iletilir. Kltr, evredeki biimini yaammzdaki biimlere etkilemekte deerleri dntrerek ve fiziksel yaam

N.Schulz, kenti insanlarn bir araya geldii bir karlama yaknlatran yeri bir ve insanlar saran, olarak mikrokosmos

tanmlarken ,kent imgesinin, geometrik olarak birbiriyle ilikili ayn paralardan olumayp tanmlanm bir btn olarak, mekan oluturan temel nitelii kapallk, yaknlk, sreklilik kavramlaryla aklamaktadr (2). Bunun yan sra insanlar evrelerini sadece pasif olarak alglamazlar, evrelerini kendilerine gre adapte ederler. evreleri ile etkileimleri bireyseldir. Zaman, durum ve kiilere gre deien etkileim zelliklerine yol aar (4). yi tasarm insann kendi yaratt evreye uyum salayabilmesi iin kendini yeniden ekillendirmesine yol amaktadr. Bu balamda evre ve insan ilikilerine baktmzda nemli olan Sommern deindii gibi Uzun vadeli asl soru, nasl bir evre deil, nasl bir insan istediimizdir (4). 3. Mekansal Biimlenmeler Mekan, insann insanla, insann nesneyle ve nesnenin nesneyle olan aralklarnn, uzaklklarnn ve ilikilerinin boyutlu bir anlatmdr. Mimaride de form, ktle ile boluun kesiim noktasnda ortaya kar. Mimari bir formu olutururken yalnzca o ktlenin ve onun iine hapsettii boluun deil, formun iinde yer ald ve ana mekansal boluun da farknda olmak gerekmektedir. Bu balamda, bir yapnn d mekanla ilikisi onun ikinci dereceden bir zellii deil onun

davranlarmz ve mekan

belirlemektedir. Her kltrel uzant, mekan kavramamz, anlaymz kullanmmz yakndan etkilemektedir. Mekan kullanmnda fiziksel evre, iinde yaayanlarn deerlerini, yarglarn, hayat grlerini ileten bir ortamdr. inde barndrd anlamlar kapsayan simgeleri kullanan mimari dil, gcn gelenek ve kltrden alr. Bu durum kentleme derecesini ortaya

kartmaktadr. Yeni evrelerin tasarm ve alternatif zmleri sz konusu olduunda, kltrel gelerin tanm kadar deiim srecinin ve deiime uram davrann belirlenmesi de nemlidir. Kent mekanlarn bir btn olarak organize eden kent kurgusu kentin oluturduu yerleimlerin zn ortaya koymaktadr. Bu grlere temel kaynak olarak gsterilen Genius Locide (2) yerin kendine ait karakteristiinden bahsedilmektedir. N.Schulz bu yaptnda doal ve insan rn olmak zere yeri ayr ayr tanmlamaktadr. Yine Existence, Space and Architectureda (2) insan ve evresi arasndaki temel ilikiler, matematiksel bir mantk tanmlamas ile deil, mekan, karakter ve kimlik sorunlar ile ortaya konmaktadr. (Baknz dier temel kaynaklar)(3).

69