SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES NAAT MHENDSL BLM

23 EKM 2011 VAN-ERC DEPREM

DEERLENDRME RAPORU
4 Kasm 2011

SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES NAAT MHENDSL BLM

Do. Dr. Erkan ELEB Do. Dr. Naci ALAR Yrd. Do. Dr. Akn ZOCAK Yrd. Do. Dr. Hakan ASLAN Yrd. Do. Dr. Muharrem AKTA Yrd. Do. Dr. Mustafa KUTANS Yrd. Do. Dr. Necati MERT Yrd. Do. Dr. Zeki ZCAN Ar. Gr. Osman KIRTEL

04 Kasm 2011

SAKARYA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES NAAT MHENDSL BLM

23 EKM 2011 VAN-ERC DEPREM

DEERLENDRME RAPORU

Blm 1. Blm 2. Blm 3. Blm 4. Blm 5. Blm 6.

Van-Erci Depreminin Balca zellikleri Jeoloji ve Faylanma Kuvvetli Yer Hareketi Kaytlar Van-Erci Depreminin Geoteknik Adan Deerlendirilmesi Tasarm Asndan Yapsal Performans Betonarme Yaplar Tasarm Asndan Yapsal Performans Yma Binalar Ulam ebeke Sistemlerinin Analizi

04 Kasm 2011

Blm 1. Van-Erci Depreminin Balca zellikleri Jeoloji ve Faylanma

23 Ekim 2011 Pazar gn yerel saat ile 13:41de meydana gelen ve merkez ss Van ehir merkezinin yaklak 30 km kuzey bats olarak bildirilen Van depreminin derinlii USGS kaytlarna gre 16 km ve bykl 7.2 olarak gereklemitir (ekil 1.1). Deprem Kandilli Rasathanesi verilerine gre 38.75 Dou - 43.36 Kuzey koordinatlarnda balayp Kuzeydou ve Gneybat ynnde ilerlemitir. 600n zerinde can kayb ve 4000in zerinde yaralnn olduu depremin ters faylanma zellii gsteren yaklak 60 km x 20 km boyutlarnda bir krlma sonucu meydana geldii bildirilmitir. Art deprem konumlanmalarnn da bu bulguyu dorulad, bu fay dzlemi zerinde yaklak 10 - 15 km derinlikteki ortalama yer deitirmenin 2 m olduu rapor edilmitir. Yzeyde herhangi bir fay krlmas gzlenmemi olup fay krlmas (enerji boalma sresi) yaklak 50 s kadardr. Fayn krlma dorultusu kuzeye gre yaklak 250 derece ve fayn eimi yaklak 35 derecedir (Deprem Dairesi Bakanl, 01.11.2011 16:34).

ekil 1.1. Van Depreminin Merkez ss (USGS)

Van Gl Havzas, Paleozoyikten gncel kellere kadar ok geni bir ya aralnda ve farkl kkenlerdeki kaya gruplarndan olumaktadr (ekil 1.2 ve 1.3). Bu kaya gruplarnn jeolojik dalm grece dzenli saylabilir. Van Gl Havzas Paleozoyikten (560 Milyon Yl) gnmze kadar her ya konandan kayalardan olumaktadr. Ancak, arlkl kaya gruplarna gre bir genelleme yapldnda, havzann gneyinin Bitlis Masifine ait metamorfik kayalardan kurulu olduu; bat ve kuzeyinin gen volkanik ve volkanoklastik kayalarla rtl olduu grlmektedir. Havzann dousu ise, Mesozoyik yal okyanusal kabua ve bunun zerinde gelimi karmak (melanj) yapl kaya gruplarndan oluan Tepedam Metamorfitleri, Hasanda Grubu, Morda Grubu, Mehmetalan Grubu ve Yksekova Karma ile kapldr. Senozoyik dnemindeki neotektonik olaylara bal olarak gelimi D-B uzanml kk havzalar da gen gncel akarsu ve glsel krntlar ve karbonatlarla doldurulmutur (ifti vd., 2008). Ketin (1977), Van gl ile ran snr arasnda yapt gzlemlerde, ofiyolitik melanjn, metamorfik kaya ktlelerinden, kuvarsit, yeilist, kalkist ve Permiyen kiretalarndan olutuunu belirtmektedir. Ketin, Van Gl dousunda dou-bat uzanml drt aktif fay saptamtr. Buna gre, ilk fay zonu Varto ile Van Glnn kuzeydou ucu arasnda, ikinci fay zonu Erek ve zalptan gemektedir. nc fay zonu, Kalecik kynden balamakta, ardak ve Kapkyden ran snrna kadar uzanmaktadr. Drdnc fay zonu ise Geva ile Grpnar arasnda yer almaktadr. Degens vd. (1978), Van Gln jeoloji, jeokimya ve hidrojeoloji tekniklerini kullanarak incelemilerdir. Aratrmaclar, Van Glnn 16000 yl nce seviyesinin en yksek dzeyine ulat ve 10000 yl nce ekildiini belirtmekte, Van civarnda Miyosen sonlarnda denizel ortamn yerini karasal ortama braktndan sz etmektedirler. Ylmaz (1981), Van Geva ilesinde drt tektonik nite ayrt etmitir. Buna gre; Birinci nite ofiyolit topluluu, ikinci nite metamorfik kayalar, nc nite ofiyolit ile metamorfik kayalar arasnda yer alan gei zonu, drdnc nite ise ncekileri rten kel kayalardan olumaktadr. arolu ve Ylmaz (1986), blgede yaptklar almalarnda Dou Anadoluda neotektonik dnemdeki jeolojik evrimden bahsetmiler ve Orta Miyosende balayan kta - kta arpmas sonucu yaanan neotektonik rejimin etkilerine bal olarak blgenin st Miyosenden sonra karasal kellerle temsil edildiini belirtmilerdir.

ekil 1.2. Van Gl Havzas Jeoloji Haritas (ifti vd., 2008den) zkaymak (2003), Van ili ehir merkezi ve yakn evresinde yapm olduu aktif tektonik zellikleri belirlemeye ynelik almasnda, alma alannda etkili olabilecek aktif faylar ve gen tektonik yaplar belirlemi ve bu bulgular nda blgedeki tektonik izlerin kuzey gney ynl skma rejimiyle paralellik gsterdiini ve blgede olabilecek byk depremlerin varlna dikkat ekmitir. Aratrmac Van Gl havzasnda Pliyo Kuvaternerde balayan neotektonik dnemin glsel kellerde saptad faylara dayanarak devam ettiini belirtmitir. Dou Anadoluda paleotektonik dnemlerin en son volkanizmas Alt Miyosen yal olup adayay volkanizmas trndendir (engr ve Ylmaz, 1981). Neotektoniin ilk volkanizmas Solhan volkanitleri ile belirgenleir. Solhan volkanitleri zayf derecede alkali nitelikte navaiit ve bazik mujeritlerden olumaktadr. Dou Anadolunun maksimum kalnla henz eriemedii bir dnemde yukar mantodan s derinliklerde ksmi ergime ile olumutur (Ylmaz vd., 1986). Volkanizma daha sonra kalkalkalene dnmtr. Kalkalkalen volkanizmann son dneminde onunla birlikte alkalen volkanizma blgeye egemen olmutur. Ar ve Tendrek gibi k merkezleri bu volkanizma sonucudur.

ekil 1.3. Van Gl Havzas ve dolaynn genelletirilmi stratigrafik stun kesiti (ifti vd., 2008). Dou Anadoluda skma tektonik rejimi altndan K-G ynl gelien alma atlaklar klara olanak salamtr. Dou Anadoluda yer alan gen yanardalarn ounda k

merkezlerine yakn yerlerde alma atlaklar grlmektedir. zlenebilen alma atlaklar tm volkanik gerecin kn salayacak boyutta deildir. Ancak bu krklardan kt kesin olan lavlar izlenmektedir. Bu tip akntlarn en iyi rnei Nemrut alma atlandan 1441 ylnda km olan Kanta akntsdr (Gner, 1984). Bu belirleyici verilere dayanarak bugn yanardalarn k merkezlerine yakn yerlerde izlenen alma atlaklar, yanardalarn kna olanak salayan alma atlaklarnn bir benzeri veya kalnts olarak dnlebilir. Bu alma atlaklarndan baka, dorultu atml faylarn aralklarla amalar ve sramalar yapt yerlerde bloklar arasnda kalan alanlarda olan almalar da volkan k yerleri olarak kullanlmtr. ekil 1.4te Dou Anadoluda neotektonik dnemde gelien faylar ve alma atlaklar ile yine bu dnemde olumu yanardalar gsterilmitir (Bol, 1993). Buradan da grld gibi yanardalarn ou faylar ile snrlandrlm ve k merkezlerine yakn yerlerde baz alma atlaklar yer almaktadr. Bu duruma gre Dou Anadoluda var olan skma tektonik rejiminde gelien almalarla neotektonizma yerlemitir. ekil 1.5te verilen Van blgesi diri fay haritasna bakldnda 2011 Van depreminin meydana geldii merkez ss noktasnda belirlenmi bir diri faylanmann olmad ancak ekil 1.4teki haritaya bakldnda ise bu noktada kesikli izgi ile belirtilmi gml bir faylanmann varl grlmektedir. Bu durum alanda volkanizmann srd ynnde bir grn ortaya konulabilmesini mmkn klmaktadr.

ekil 1.4. Dou Anadolunun neotektonik dneminde gelimi olan yanardalar

ekil 1.5. Van blgesi diri fay haritas (Bozkurt, 2001)

Blm 2. Kuvvetli Yer Hareketi Kaytlar

T.C. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, Deprem Dairesi Bakanl Kuvvetli Yer Hareketi Gzlemleri alma Grubu verilerine gre depreme ait llen en byk ivme deerleri Tablo 2.1de, Muradiye istasyonuna ait bileen ivme kaytlar ise ekil 2.1de verilmektedir. Tablo 2.1. Van depremi llen en byk ivme deerleri (AFAD)
STASYON No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Van Mu Bitlis Ar Siirt Mu Bingl Bingl Batman Mardin Elaz Elaz Elaz Erzincan Erzincan Bayburt Gmhane L LE/SEMT Muradiye Malazgirt Merkez Merkez Merkez Merkez Solhan Karlova Merkez Merkez Beyhan Palu Kovanclar Tercan Merkez Merkez Kelkit Siverek Ptrge Kahta Glba Merkez CHAZ TR SMACH SMACH CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD CMG-5TD LLEN PK VME DEERLER (gal) K-G 178.5 44.5 89,66 18,45 9,90 10,3 4,58 7,52 8,29 2,00 1,20 2,11 1,45 2,37 1,53 1,35 1,05 2,00 0,99 2,96 1,12 1,74 D-B 168.5 56.0 102,24 15,08 9,16 6,86 4,19 11,08 8,58 1,90 1,19 1,64 1,66 3,43 1,29 1,14 0,88 3,06 0,99 2,70 0,74 2,18 Dey 75.5 25.5 35,51 7,21 7,04 4,64 2,46 4,65 3,74 1,58 0,99 1,72 1,20 2,26 0,71 1,27 1,25 0,96 0,94 1,64 0,35 0,96 stasyonun Deprem Merkez ssne Uzakl Repi (km) 42 95 116 121 158 170 211 222 223 284 289 307 313 289 358 327 378 378 405 437 521 590 469 317 320 314 329 450 315 463 295 stasyonun Kayma Dalgas Hz VS30 (m/sn) 293 311

18 anlurfa 19 20 21 22 Malatya Adyaman Adyaman K.Mara

ekil 2.1. Muradiye istasyonuna ait bileen ivme kaytlar Art Deprem Kayt almalar Moment bykl 7.2 olarak hesaplanan (AFAD) 23 Ekim 2011 Van depremi sonrasnda depremin ynsellik (directivity) etkisi, topografik etki ve yerel zemin koullarnn etkisini incelemek; ayrca Ercite depreme maruz kalm binalar cihazlandrmak suretiyle almalar yapmak amacyla Sakarya niversitesi (M. Kutanis, M. Akta) ve Kocaeli niversitesinden (K. Beyen) oluturulan ekiple 26 Ekim 2011 de Vana gidilmitir. 26 29 Ekim tarihleri arasnda Yznc Yl niversitesi Bankas binasna (id:132), Erci Kaymakaml Sosyal Hizmetler Rehabilitasyon Merkezine (id:134), Erci k elebiba mevkiinde Zafer Kaya binasna (id:131), Adilcevazda Recep Akbaba binasna (id:133) ve son olarak Bitlis Eren niversitesi Ahlat Meslek Yksek Okulu binasna (id:135) 32 bit znrle, yksek duyarla ve kapasiteye sahip AREL DAC-3HDG cihazlarn serimi yaplmtr (ekil 2.2).

ekil 2.2. 23 Ekim Van Depremi cihaz lokasyonlar almada, AREL Deprem zleme Sistemleri tarafndan gelitirilen, Tablo 2.2 ve Tablo 2.3de zellikleri verilen Deprem Alglama Cihaz (DAC) serisi, 32 bit benzeimli (simulation) Texsas Instrument tarafndan gelitirilen yonga (chip) Delta-Sigma setlerine sahip cihazlar kullanlmtr. Tablo 2.2. vme ler cihazlarda kullanlan sensrler ve zellikleri
Sensor Technology Full scale range Responsivity Bandwidth Self Noise Non-Linearty Offset Temp. Drift Colybris SF1500S.A Axial MEMS Capacitive Accelerometers +/- 3g 2.4V/g Differential DC to 2000Hz 300ngRMS/10Hz-300ngRMS/100Hz400ngRMS/200Hz-500ngRMS/1000Hz <0.1% +-1g Range 100ug/C

Cihaz serimine 132 Seri nolu cihazn 26 Ekim 2011 tarihinde yerel saatle 15:19'da (GMT 12:19) Van Yznc Yl niversitesi kampsnde yer alan tek katl Bankas binasna yerletirilmesi ile balanmtr. Daha sonra, srasyla, Erci Kaymakaml Rehabilitasyon merkezine yerel saatle 17:10'da (GMT 14:10), Bitlis yolu ynnde Erci k elebiba mevkiinde Zafer Kaya binasna yerel saatle 19:08'de (GMT 16:08), Adilcevaz Recep Akbaba binasna yerel saatle 20:25'de (GMT 17:25) ve son olarak da Bitlis Eren niversitesi Ahlat Meslek Yksek Okulu binasna yerel saatle 21:07'de (GMT 18:07) yerletirilmitir (Tablo 2.3). Cihazlar aralksz 29 Ekim 2011 sabah saatlerine kadar kaytlar almlardr (Tablo 2.4).

Tablo 2.3. Cihazlarda kullanlan saysallatrc (Digitizer) zellikleri

Input Range A/D Converter Gain Sampling Rate Filtering Risc/DSP Time Base Ram Triaxial Force-Balance High Resolution 32 Bit Delta-Sigma, Internal Gain 1,2,4,8,16,32,64 250 sps Internal ADC FIR Filter E1-16XSR / dsPIC33FJ256 GPS ppt NAND Flash 1GB (3 day record)

Format and Protocol 32 Bit Integer, 1 second packets Network Monitor I/O Power Supply Case Connectors 10 BaseT / 100 BaseTX Ethernet (TCP/IP) 2X16 Character LCD 3 Isolated Digital Input / 5 Isolated Output (Option) +12VDC (500mA) 20cm Cylindrical / h:18cm Aluminum 8 pin and 4 pin Industries

Tablo 2.4. 23 Ekim 2011 Van Depremi geici olarak yerletirilen istasyon bilgileri stasyon Kodu 132 134 Mevki Van YY Balama Biti rnekleme Enlem Boylam H (m) Saatleri (GMT) Saatleri (GMT) oran 200 200 390013 432444 1,690 200 385953 431911 1,660 200 200 384819 424527 1,680 384529 423015 1,680 383394 431684 1,655

131 133 135

27/10/2011 11:21 28/10/2011 14:14 28/10/2011 14:18 28/10/2011 16:51 26/10/2011 14:07 27/10/2011 11:27 Erci 27/10/2011 11:30 28/10/2011 14:24 28/10/2011 14:27 29/10/2011 05:29 26/10/2011 16:09 27/10/2011 06:48 elebiba 27/10/2011 06:52 28/10/2011 10:08 28/10/2011 10:11 29/10/2011 05:10 27/10/2011 06:01 28/10/2011 08:38 28/10/2011 08:41 29/10/2011 04:22 26/10/2011 18:07 28/10/2011 07:10 Ahlat MYO 28/10/2011 07:15 28/10/2011 07:50 Adilcevaz

Oluturulan geici kayt istasyonlar,

AFAD'a ait 1301 (Tatvan), 1302 (Bitlis Merkez),

6501 (Van Merkez) ve 6503 Muradiye istasyonlar ile birlikte kayt almlardr. 26 Ekim 2011 saat 14:07 (GMT) itibari ile blgede bykl 3 veya zerinde 276 art deprem meydana gelmitir. 4 veya zerinde meydana gelen art deprem says 19'dur (Tablo 2.5).

Tablo 2.5. SA-NET geici istasyonlarnda kaydedilen bykl 4 ve zeri art deprem kaytlar
Deprem Bilgileri
Tarih Enlem Boylam Derinlik Rms Tip Byklk L LE

Kayt alan istasyonlar

AFAD SA-NET

26.10.2011 15:14 38.683 43.5795 14.13 26.10.2011 15:31 38.6335 43.1362 14.91

0.61 Ml 0.73 Ml

4.4 4.2 4.4 4.1 4 4.1 4.6 4.1 5.6 4.1 4 4 4 3.9 4.1 4.1 4.2 4.5 4.4 4.1 4.2

Van Van Van Van Van

Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Van gl

6501

134 134 131, 134 131, 134, 135 131, 134, 135 131, 134, 135 131, 134, 135

26.10.2011 16:20 38.7085 43.3539 10.06 0.8486 Ml 26.10.2011 19:17 38.7282 43.3627 11.53 0.9757 Ml 26.10.2011 19:23 38.6427 43.5738 26.10.2011 19:45 38.783 43.2383 26.10.2011 23:42 38.6405 43.155 7.2 7.07 23.25 0.8734 Ml 0.96 Ml 0.79 Ml 0.88 Ml 0.32 Ml 0.55 Ml 0.69 Ml 0.41 Ml 0.44 Ml 0.31 Ml 0.31 Ml 0.69 Ml 0.7 Ml

Van Van

Merkez Merkez 6501

27.10.2011 05:29 38.7048 43.4018 22.42 27.10.2011 08:04 37.3807 43.8343 21.61 27.10.2011 15:41 38.9012 43.5257 27.10.2011 19:08 38.738 43.4642 5 5

131, 134, 135 131, 133, 134, 135

Hakkar Merkez Van Van Van Van Van Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez 6503 6501 6503

131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132,133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134, 135 131, 132, 133, 134

27.10.2011 20:30 38.6953 43.1818 15.92 27.10.2011 20:55 38.8138 43.5832 27.10.2011 21:20 38.5965 43.4442 4.72 2.8

28.10.2011 00:25 38.557 43.1673 11.18 28.10.2011 03:23 38.8557 43.5358 1.13

Van gl 6501 Van Van Van Van Merkez Merkez Merkez Merkez Van gl 6503 Van gl 6501 6503 6501

28.10.2011 08:48 38.661 43.5613 20.98 28.10.2011 09:47 38.7527 43.5303 18.37 28.10.2011 16:34 38.9165 43.5947 11.52 28.10.2011 19:59 38.6342 43.1843 29.10.2011 03:52 38.5842 43.1635 7.01 7.03

0.61 Ml 0.44 Ml 0.27 Ml 0.25 Ml

131, 132, 133, 134, 135 131, 133, 134, 135 131, 133, 134, 135

27/10/2011 18:41 (GMT) 4.1 byklnde art depremin elebiba istasyonu Dou Bat bileeni
0.3
Acceleration [cm/sec2]

0.2 0.1 0 -0.1 -0.2 -0.3 -0.4 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 Time [sec] 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120

27/10/2011 18:41 (GMT) 4.1 byklnde art depremin elebiba istasyonu Gney Kuzey bileeni
0.25 0.2
Acceleration [cm/sec2]

0.15 0.1 0.05 0 -0.05 -0.1 -0.15 -0.2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 Time [sec] 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120

ekil 2.3a. 27/10/2011 tarihinde yerel saate gre 15:41:33te meydana gelen 4.1 byklndeki art okun SA-NET elebiba istasyonundaki kaytlar

28/10/2011 09:47 (GMT) 4.5 byklnde art depremin elebiba istasyonu Dou Bat bileeni
0.8 0.6
Acceleration [cm/sec2]

0.4 0.2 0 -0.2 -0.4 -0.6 -0.8 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 Time [sec] 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120

28/10/2011 09:47 (GMT) 4.5 byklnde art depremin elebiba istasyonu Kuzey Gney bileeni
1 0.8
Acceleration [cm/sec2]

0.6 0.4 0.2 0 -0.2 -0.4 -0.6 -0.8 -1 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 Time [sec] 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 102 104 106 108 110 112 114 116 118 120

ekil 2.3b. 28/10/2011 tarihinde yerel saate gore 09:47:55te meydana gelen 4.5 byklndeki art okun SA-NET elebiba istasyonundaki kaytlar Van Depremini Geirmi Binalarda Yap Tan almalar Ercite 26 -28 Ekim tarihleri arasnda yaplan arazi almalar sonucunda, depremi hasarsz veya az hasarl olarak geiren 411 nolu (Barutu) sokak ve 420 nolu sokakta yer alan iki bina zerinde, binalarn cihazlandrlmas suretiyle alma yaplmtr. Seilen binalarn temel zellii, mhendislik hizmeti alm, 2007 deprem ynetmeliine gre tasarlanan, statik proje paftalar bulunan, zemin hareketlerinin gzlemlenmedii ve evresinde youn bina hasarlarnn meydana gelmi olmasdr. alma srecinde kurulacak sonlu eleman modelleri, yap tan teknikleri ile toplanan verilerle gncellenerek, modelin kalibrasyonu salanacaktr. Bylece binann gerek dinamik davran ortaya karlacaktr.

Blm 3. Van-Erci Depreminin Geoteknik Adan Deerlendirilmesi

Aksoy (1988), Van ili dou-kuzeydou yresinin stratigrafisi ve tektonii adl

almasnda, Van gl civarndaki alanlarda yatay ve yataya yakn durulu, zayf imentolu veya imentolanmam kil, kum ve akldan oluan glsel keller iin Van Gl formasyonu adn nermitir. Aratrmac Van Glnn yan 100.000 yl olarak kabul etmi ve 1830 metre kotuna kadar ulaan kellerin tek bir gl ile aklanamayacan belirtmitir. Aksoya gre 100.000 yl nce Van Gl civarnda birden ok gln varl sz konusudur. Van Gl dousunda yzeyleyen Van formasyonun (Tmv) ilk tanmlamas Acarlar vd. (1991) tarafndan yaplmtr. Van formasyonu tipik olarak Kuruba, Doanlar ve At kylerinde yzeylenmekte olup Bakack Kyne mevkii doru ile Elmalk kynn gney ve gneybatsnda bulunan Doanlar yaygndr. Genel olarak krntl

kayalardan oluan Van formasyonunda ince orta, nadiren kaln katmanl kumtalar ve ince katmanl eyller gzlenmektedir. Tektonik etki sonucu baz kesimlerde eyl dzeylerinde yapraklanma grlr. Yer yer iri daneli ve akll olan kumtalar ofiyolit paralar da bulundurur. Kumtalar genelde karbonat imentoludur. Kumtalarnda mikalara ve bitki izlerine de rastland olur. akltalarnn akllarn sist, ofiyolit ve kristalize kireta paralar olusturur. Kalnl 1-2 m arasnda deien aklta seviyeleri kumta ve eyller arasnda arakatkl biimde bulunmaktadr. aklta dzeylerinde katmanlanma belirgin olmayp som grnmldrler ve kumta katmanlar ile snrlanrlar. Van formasyonunun kapsad kaya trleri birbirleri ile yanal ve dey geilidir. Van formasyonun kelme ortam s karbonat selfinden derin karbonat selfine ve havzaya deiim gsteren transgresif bir istif sunmaktadr. Akarsu ve gl kellerinden oluan Alvyon birimi, Elmalk ky ile Kurtburnu srt arasndaki dzlk alanda ve yer yer traverten ile Van Gl arasnda kalan alanda gzlenir. Bunlar akll, kumlu ve milli dzeylerden olumutur. Gl kellerinin iinde daha ok kum ve mil boyutlu malzeme yaygn olarak gzlenmektedir. Gl kelleri alma alannda 1800 m kotlarna kadar gzlenmektedir (ner, 2003). Edremit civarnda gln 1800 mnin zerine ktn gsteren bulgulara rastlanmtr (Ylmazer, 2004). Gl kelleri ierisindeki kum boyutlu malzeme genelde milli ve kt derecelenmi kum snfndadr. akl boyutundaki malzemede ise akllarn tane boyu yer yer 5 cmye kadar

kmaktadr. Bu akllar genellikle Van formasyonunun akllar olup yer yer ofiyolitik paralara da rastlanmaktadr (ekil 3.1). Ulusay (2000), Yznc Yl niversitesi yerlekesi ile ilgili hazrlam olduu raporda daha nce yaplm olan sondaj verilerini de dikkate alarak yerlekenin zemin zellikleri hakknda bir n deerlendirmede bulunmu ve alandaki kum birimlerin svlamaya kar duyarl olduunu belirtmitir. Seluk (2003), Yznc Yl niversitesi yerlekesinde yapm olduu tez almasnda gl ve akarsu kellerinde bulunan kum birimlerin svlama riskinin yksek olduunu, killerin ise ar konsolide olduunu belirtmitir. Bunun yannda kamps alannda deprem sonras yaptmz gzlemlerde svlama olutuuna iaret eden bulgulara ulalamamtr.

ekil 3.1. Ofiyolit paralarnn gzlendigi akltas dzeyleri (Ayhan, 2008) Van merkezde toptan gen bir binann yannda yer alan 1.5 metre derinliindeki ak temel ukuru kesitinde bitkisel topran altnda kil katkl, kendini 90 tutabilen, tamamen imentolanmam kum-akl tabakas grlmtr (ekil 3.2). Van merkezde yklan-ar hasar gren ve ayakta kalan / hasarsz binalarda herhangi bir zemin problemi not edilmemitir. Bunun yannda Cumhuriyet Caddesinde yine ak bulunan ankraj destekli kazkl perdeli 10 metre civarndaki derin kaz uygulamasnda, kk apl kazklarn aralkl ekilde imal edilmi olmas ve ok titizce allm bir uygulama olmamasna ramen deprem sonrasnda herhangi bir deformasyon gzlemi olmamtr (ekil 3.3).

ekil 3.2. Ak temel kazsnda yer alan zemin kesiti (Van merkez)

ekil 3.3. Ankrajl aralkl kazk perdeli ak derin kaz (Van merkez) Erci merkezde yaplan gzlemlerde de hasarl ve hasarsz yaplarda zeminden kaynakl bir deformasyona rastlanlmamtr. Merkezde bulunan 2 metre derinliindeki ak bir temel kazsnda da grlen sert kil ve killi kum-akl tabakalarnn genellikle 4 ila 8 katl

mevcut hafif ve orta arlktaki yaplar iin tama gc ve oturma kriterlerini salayacak dzeyde olduu gzlemlenmitir (ekil 3.4). Bodrumlu yaplamann tama gcn artrc ve oturmalar azaltc etkisi burada bir kere daha vurgulanmaldr.

ekil 3.4. Ak temel kazsnda yer alan zemin kesiti (Erci merkez) Van merkez kylerinden Bardak kyne yakn yer alan Topakta kynde mera alan olarak kullanlan geni dzlkte zemin svlamasnn belirtisi olarak bilinen kum konilerine rastlanlmtr (ekil 3.5). Mermit ay kenarnda yer alan ky mera alan zalp Sarmehmet baraj kapaklarnn aldnda suyla dolan bir dzlkte yer almaktadr. Baraj nedeniyle afet blgesi ilan edilmi olduundan svlamann grld alanda yaplama bulunmamaktadr.

ekil 3.5. Topakta kynde rastlanlan kum konileri (30.11.2011) Ky sakinlerinden Ramazan Karadoann ifadesine gre Mermit aynn takn alan olan mera alannda deprem esnasnda 4-5 metre ykseklie varan kum-su fkrmas olmutur (ekil 3.6). Ayn zamanda yine ky sakininin ifadesine gre alanda daha nce yaplan 7 metre civarndaki sondajda kum tabakasna rastlanlmad, tanmlamasndan anlaldna gre bu derinlik boyunca svlamaz zemin tabakasnn bulunduu yani svlaabilir zemin katmannn 7 metre derinlikten nce bulunmad, kum fkrmasnn en azndan bu derinlik boyunca gerekletii sonucu ortaya kmtr.

ekil 3.6. Topakta kynde meydana gelen kum-su fkrmas seviyesi Alanda depremden sonra oluan kum birikintilerinde ayn zamanda akl boyutundaki malzemeye de rastlanlmas (ekil 3.7), literatrde svlama potansiyeli asndan dk seviyede grlen akllarn da svlaabilirlii grn akla getirmektedir. Ayn zamanda alanda svlama sonucu meydana gelen yanal yaylma neticesinde olumu kntlere de rastlanlmtr (ekil 3.7).

ekil 3.7. Topakta kynde rastlanlan akl konileri ve yanal deformasyon kntleri

Topakta kynde yer alan Mermit aynn eteinden getii doal yamalarn ve daha nce kum oca olarak kullanlan alan yanndaki yapay evlerin deprem annda heyelan ettii mlakat olunmutur (ekil 3.8 ve 3.9).

ekil 3.8a. Topakta kynde heyelan ettii grlen evler

ekil 3.8b. Topakta kynde heyelan ettii grlen evler

Deprem annda beliren yamata akma

ekil 3.9. Topakta kynde heyelan ettii grlen, Mermit ayndan gelen suyun topuunu oyduu yama

Blm 4. Tasarm Asndan Yapsal Performans Betonarme Yaplar

Van-Erci depreminde gzlemlenen yap hasarlar, lkemizdeki tipik deprem hasarlarnn aynsdr. Fakat bu depremde, beton malzemesinin ok kt olmas ve binalarn kmesinde ok byk bir paynn olmas daha ne kmaktadr. Hasara urayan hemen hemen tm yaplarda beton, btnln koruyamam ve dalmtr. Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarda C20den daha dk dayanml beton kullanlamayaca, 2007 ylnda yrrle giren Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelikte aka belirtilmitir. Fakat deprem blgesindeki yklan yaplarn basn dayanmlar bu deerin ok altnda kalmaktadr. MO Diyarbakr ubesi, tamamen gm olan binalarn 6 tanesinden beton karot numuneleri alm ve yaplan basn deneyleri sonucunda binalarn beton dayanmlarnn 4.70 MPa ile 15.60 MPa arasnda deitiini ve ortalama beton dayanmlarnn 9 MPa olduunu rapor etmitir (MO Diyarbakr ubesi, n Raporu).

ekil 4.1. Deprem Blgesindeki Yaplarda Kullanlan Betonun Genel Durumu

Yaplan grmeler sonucunda yaplarda kullanlan betonun antiyede el ile karlarak yapld ve tuvenan agrega, yani herhangi bir eleme ve ykama ileminden geirilmeyen dere malzemesi kullanld bilgilerine ulalmtr. Yaplan incelemeler sonucu deprem blgesindeki betonlarda yaygn olarak dere kumu kullanld, granlometrinin ok kt olduu, agrega olarak yuvarlak yzl ve yumruk byklne varan talarn kullanld tespit edilmitir. Ayrca, yerinde yaplan gzlemlerde betonun el ile sklebildii belirlenmitir. Betonarme yaplarda kullanlan beton malzemesinin ok kt olmasnn yan sra donat uygulamalarnda da nemli sorunlar bulunmaktadr. Yaplarn ounda dz donat kullanlm, enine donat (etriye) bilinsizce yerletirilmi, etriyelerde 135 derece kvrml kancalar kullanlmamtr. Kolonlarn alt ularnda yeterli filiz boyu braklm olsa bile, ilk 30-40 cm'lik mesafede etriyeler binalarn bir ounda uygulanmam (ekil 4.2) ve kolonkiri birleim blgesinde (dm blgesi) kolon etriyeleri devam ettirilmemitir (ekil 4.3).

ekil 4.2. Kolonun alt uunda ilk 50-55 cm'lik mesafede hibir etriye uygulanmam

ekil 4.3. Kolon-kiri birleim blgesinde kolon etriyeleri devam ettirilmemi Kolonlarn alt ular ile temel kirii arasndaki kritik blge olan birleim yerinde etriye bulunmamas ve enine donatlar (etriye) arasndaki mesafenin deprem ynetmeliinde belirtilen aralktan fazla olmas nedeniyle byk devrilme momenti etkisinde boyuna donatlarda burkulma, beton rtde paralanmalar olumutur (ekil 4.4).

ekil 4.4. Etriye aralnn deprem ynetmeliinde belirtilen deerin ok tesinde olmas

Kolonlarda kesme krlmalar ve kolon st ularnda ankraj zlmeleri olumutur. Etriyeler alm, boyuna donat burkulmu ve akmtr. Ankraj zlmeleri oluan kolonlarn bazlar yapdan da ayrlmtr (ekil 4.5).

ekil 4.5. Etriyelerde alma ve ankraj zlmeleri

Etriyeler bilinsizce yerletirildiinden dolay almalar olumu ve betonun dalmasna engel olamamtr. Ayrca, beton malzemesinin ok kt olmas, tersinir (evrimsel) kuvvetler etkisi altndaki ekirdek betonun dalmasn kolaylatrmtr (ekil 4.6).

ekil 4.6. Etriyelerde alma ve ekirdek betonun dalmas Depremden en ok zarar gren Van ili merkezi ve Erci ilelerindeki betonarme yaplarda asmolen tipi deme sisteminin kullanm ok yaygndr. Betonarme yaplarn asmolen demeli ve perdesiz ina edilmi olmas hasarn dey tayclarn u blgelerinde younlamasna neden olmutur. Sneklik dzeyi yksek kolonlar, kiriler ve kolon-kiri blgeleri iin verilen koullardan herhangi birini salamayan dolgulu veya dolgusuz dili demeli sistemlerin deprem ynetmeliinde sneklik dzeyi normal sistemler olarak gz nne alnaca belirtilmektedir. Hasarlar snrlamak iin betonarme perde duvarlar kullanmak gerekli olmaktadr. Asmolen tipi demelerin ve snrl sayda perdenin kullanld hasarl binalara rnek olarak Merkezi Binas verilebilir (ekil 4.7 - 4.8).

ekil 4.7. Yeterli perde elemanlarla desteklenmemi asmolen kat demesi kullanm

ekil 4.8. merkezi binasnn n ve arka cephesi Van-Erci Adliye Saray ve Kaymakamlk binas civarnda bulunan i merkezi binas inaat 2009 ylnda yaplm ve henz kullanma almamtr. Tersinir ykler altnda mafsallamann ileri aamalar, geni alana ina edilmi bu i merkezi binasnn hemen hemen tm alt kolon ve perde ularnda grlmtr. Burada kabuk betonun dklmesi, yetersiz sarg donatsnn almas sonucunda boyuna donatnn burkulmasna rastlanmtr. Ayrca en byk moment beklenilen noktalarda bindirmeli eklerin yaplmas ve bindirme boylarnn ksa braklmasndan dolay ankraj zlmeleri ve bunun sonucunda ekirdek betonda derin atlaklarn olumas grlmektedir (ekil 4.9).

ekil 4.9. Binann ksa kenar boyunca baz kolon ve perde elemanda derin atlaklarnn oluumu

ekil 4.9daki perde elemanda yeterli etriye bulunmamas nedeniyle eik asal ekme krlmas olumutur. Boyuna donatda burkulmalar olumu ve akmtr. merkezi binasnn kolonlarnn tamamna yaknn alt ularnda etriyeler alm, boyuna donatlar burkulmu ve ekirdek betonda dalmalar olumutur (ekil 4.10).

ekil 4.10. Binann uzun kenar boyunca tm kolon alt ularnda plastik mafsallama Deprem blgesinde yklan yaplarn yan sra arl hasarl olup ayakta kalmay baarabilen birok bina da bulunmaktadr. Bu yaplarn ayakta kalarak can gvenliini korumu olsalar bile tam olarak grevlerini baaryla yerine getirdikleri sylenemez. nk betonarme yaplardaki mafsallamalarn, dey tayclardan nce kirilerde oluarak deprem enerjisinin nemli bir ksmnn buralarda tketilmesi, yapnn snek davranmasn salanmas hedeflenir. Oysa ki, Erci deprem blgesindeki birok yapnn kirilerinde herhangi bir mafsallama olumamasna ramen dey tayclarn nemli bir orannda, baz yaplarn tamamna yaknnda, mafsallamalar olumutur. Bu tr yaplara rnek olarak Van-Erci Adliye Saray ve Kaymakamlk binas civarnda bulunan i merkezi binas inaat (ekil 4.8) ile Van Yolu zerinde bulunan ve inaat 2000'li yllarda tamamlanm olan 6 katl betonarme yap (ekil 4.11) verilebilir. Bu yaplar ayakta kalmay baarm, kirilerinde nemli hasarlar olumam fakat dey tayclarn alt ularnda etriyelerin bilinsizce yerletirilmesi ve etriye aralklarnn deprem ynetmeliindeki snrlamalarn ok tesinde olmasndan dolay kabuk beton dklm, boyuna donatlar burkulmu ve ekirdek betonda da dalmalar olumutur.

ekil 4.11. Kolonlarn ve asansr kovasndaki perdelerin alt ularnda mafsallama Deprem blgesindeki ar hasarn nedenlerinden biri de, zemin katlarnn ticari amala kullanlmas sonucunda oluan zayf ve yumuak kattr. Perde veya dolgu duvara sahip olmayan betonarme yaplarn birinci katlarda aniden ortaya kan byk sneklik talebinin deprem ynetmeliine uygun detaylandrlamam tayc sistemlerle karlanamamasndan dolay, kolon ularnda kesme krlmas ve ankraj zlmeleri olumu ve deprem enerjisini baaryla tketemeyen yap zemin kat zerine kmtr (ekil 4.12).

ekil 4.12. Yumuak kat oluumu Deprem yk karsnda plastik mafsal oluumu dier kat kolonlarna da srar. Byk kat telenmeleri sonucunda 2. mertebe etkisiyle (P-) birden fazla katta gme mekanizmas olumutur. telenme rijitlii zayf olan yne doru st ste ylm kat demelerinin gzlemlenmesi bu durumda kanlmaz olmutur (ekil 4.13).

ekil 4.13. Zayf katn tetikledii kat mekanizmas ile gen ykk bina rnei

Birbirinden yetersiz derzlerle ayrlm ve kat dzeyleri farkl olan bitiik nizaml yaplarda deprem srasnda arpma olumutur (ekil 4.14). Bu iki bitiik yapnn dinamik zellikleri de farkl olduundan yaplar birbirine arparak komu kolonlarnda hasar oluturmulardr. Soldaki drt katl binann ilk 2 kat 1970li yllarda yaplm ve daha sonra 1990l yllarda kalan iki kat tamamlanmtr. Yklan 3. katn kolon altlar incelendiinde ikinci katla birlikte almasn salayacak herhangi bir ankraj yoktur. Depremin meydana getirdii yatay telenme ve yandaki binann yapt ekileme hasaryla birlikte sonradan yaplan iki kat resimdeki gibi kmtr.

ekil 4.14. arpma etkisi Betonarme ereve tarafndan tamamen kuatlmam zelikle kma zerindeki

duvarlarda dzlem d duvar devrilmeleri ska gzlemlenmitir. Aradaki izolasyon tabakas ortaya kmtr. Yapsal hasarn snrl kalmasna karn ileri dzey duvar hasarlar bu blgede zellikle yaygn olarak kullanlan sandvi tipi dolgu duvarlarda rastlanmtr. Sandvi dolgu duvarlarnn iki d yzeyinin deprem karsnda birlikte almasnn salanmas iin ek nlemlerin alnmasna ihtiya vardr. Ayrca tayc sistemin byk yer deitirmeler yapmas durumunda dolgu duvarlarda ileri dzey hasar oluumu gzlenmitir (ekil 4.15). atlarda oluan deprem hasarlar ierisinde en ok at kalkan duvarnn yklmas ile karlalmaktadr. at kalkan duvarlarnn byk bir ounluunun yklma nedeni, kalkan duvarnn yap ile yeterince balanmadan, hatlsz olarak yaplmasdr (ekil 4.16).

ekil 4.15. Dolgu duvar hasarlar

ekil 4.16. at kalkan duvar hasar

Van-Erci depreminde yklan ve ar hasar alan binalarn yan sra depremi baaryla atlatm betonarme binalar da bulunmaktadr. Yanal telenme rijitlii deprem ynetmeliinin ngrd donat dzenini salayan, perde elemanlar bulunan, beton dayanm yeterli olan ve uygun tayc sisteme sahip ok katl binalarda hasar snrl kalm veya hi gzlenmemitir (ekil 4.17).

ekil 4.17. Mhendislik hizmeti alm betonarme yap rnekleri

Blm 5. Tasarm Asndan Yapsal Performans Yma Binalar

Deprem blgesinde, krsal kesimde yaplar yaygn olarak yrede kolaylkla bulunan ta, briket ve kerpi malzemeler kullanlarak ina edilmitir. Yaplan incelemelerde bu tr malzemeler ile ina edilen yaplar arasnda en ok kerpi binalarn hasar grd gzlenmitir. Kerpi yap elemanlar, kil amuru-saman karmnn genellikle 30x20x10 cm boyutlarnda kalplara dklerek kurutulmas ile retilmektedir. retilen kerpi elemanlar yine kil amuru ile birbirine balanarak yap duvarlar ina edilmekte, duvarlarn zerine de yrede kolaylkla yetien kavak aac gvdeleri yerletirilerek zeri tekrar 30 - 40 cm kalnlnda bir toprak tabakas ile kaplanarak ar bir at tabliyesi oluturulmaktadr (ekil 5.1). Kullanlan malzemelerin yrede en kolay ve en ucuz olarak bulunmas bu yap trn ne karmaktadr. Toprak malzeme kullanlarak tek katl retilen bu barnaklar kn scak, yazn da serin olduu iin yrede tercih edilmektedir.

ekil 5.1. Kerpi duvar ve toprak at

Ancak zamanla ve atmosfer artlarnn olumsuz etkileri ile kerpi malzemesinde ve balantlarnda bozulmalar ortaya kmaktadr. Baz yaplarda kerpi malzemesine saman katlmad ve iinde iri akl tanelerinin bulunduu gzlemlenmitir (ekil 5.2). Ar at tabliyesi de deprem srasnda duvarlarn hasar grmesine neden olmutur (ekil 5.1, 5.2, 5.3).

ekil 5.2. Kerpi duvar hasarlar at seviyesinde, kerpi duvar dzlemi iinde tutacak ve komu duvarlar ile balantsn salayacak bir dzenleme de ou yapda grlememitir. Bu yzden duvarlarn bamsz olarak dzlemi dna kt ve hasar grd grlmektedir. Byk pencere boluklar ve komu duvarlarn birbirine balanmamas gibi yma yap tekniine uyulmadan yaplan binalarda kanlmaz olarak hasarlar ortaya kmaktadr (ekil 5.3).

ekil 5.3. Kerpi duvar ve toprak tavan hasarlar Tek katl olarak yaplan bu yaplarda son derece kt iilik te n plana kmaktadr. Bu tr yaplarda farkl zamanlarda farkl malzemeler ile dzensiz ilavelerin yapl d ve hasar grd yaygn olarak gzlemlenmitir (ekil 5.4, 5.5).

ekil 5.4. Kerpi duvar hasar

ekil 5.5. Kerpi yaplarda duvar hareketleri ve ayrlmalar Yeni yaplan veya onarlan baz eski kerpi yaplarda ar toprak at yerine hafifletilmi bir toprak rts ve zerine oluklu galvaniz sa levhalarla oturtma ahap at yapld, bunun da hasarlar azaltt gzlemlenmitir. Kerpi yaplarda kil kerpilerin yannda bims betonu ile retilen briketlerin de kark olarak kullanld, bu uygulamann da hasarlar arttrd gzlemlenmitir. Saylan bu olumsuzluklar Topakta, Tevekli, Mollakasm ve Alaky kylerinde yaplan incelemelerde, yaplarn bir ksmnda duvar hasarlar ve yklmalar nemli bir ksmnda da toptan gme olarak gzlemlenmitir. Bununla birlikte

dzenli yaplan kerpi binalarn depremi az hasarla atlatt da gzlemlenmitir (ekil 5.6).

ekil 5.6. Hasarsz kerpi yap Deprem blgesinde bims beton briketlerin de yaygn olarak kullanld ve bu tr yaplarnda hasar grd grlmektedir. Blgede briketler betonarme binalarda blme duvar olarak kullanld gibi tayc yma duvar olarak ya da karma olarak da kullanlmaktadr (ekil 5.7).

ekil 5.7. Briket dolgu duvarlar ve hasarlar

Briket elemanlarn birletirilmesinde imento-kum-kire harc kullanlmakla birlikte krsal kesimde briket binalarda yaptrma harc olarak kil toprak yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu uygulama da nemli bir hasar sebebi olarak gzlenmitir. Bahe duvarlarnda yaplan bu uygulama duvarn yklmas ile ak bir ekilde ortaya kt gzlenmitir (ekil 5.8).

ekil 5.8. Briket bahe duvar Blgede yaygn olarak kullanlan malzemelerin biri de tatr. Bu tr binalarda balayc olarak genellikle dk dayanml imento harc veya amur kullanlmaktadr (ekil 5.9). Yap elemanlar arasndaki balaycnn zayf olmas da hasar nedenlerindendir. at dzleminde duvarlar arasnda balanty salayan rijit diyafram dzenlenmemesi de nemli hasar nedenleri arasndadr. Bu tr olumsuzluklar ieren yaplarda duvar devrilmesi veya toptan gme durumlar gzlenmektedir. Bunun neticesinde kylerde ciddi can kayplar yaanmtr.

ekil 5.9a. Blgeden ta yap rnekleri ve hasarlar

ekil 5.9b. Blgeden ta yap rnekleri ve hasarlar Ta yaplarn gzel bir rnei olarak Alaky ky camisi gsterilebilir. 1970'li yllarda yapld ifade edilen yap kesme + moloz talar kullanlarak, yaklak 14 x 18 m boyutlarnda ina edilmitir. Caminin 1975 ylnda, yrede Midyat ta olarak isimlendirilen kesme talarla yaplan minaresi erefenin altdan krlarak kuzey yne doru yklmtr. Caminin tonoz rtl giri blmnde, i mekannda, gney ve bat cephelerinde ta dmeleri ve kesit azalmalar gzlenmitir (ekil 5.10). Yap tayc sisteminin genel deerlendirilmitir. olarak iyi durumda olduu ve tamir edilebilir nitelikte olduu

ekil 5.10a. Alaky cami ve hasarlar

ekil 5.10b. Alaky cami ve hasarlar

Erci ilesi, dou yn giriinde (Muradiye) bulunan Kadem Paa Hatun Trbesi de kesme ta teknii ile ina edilmi, yrede bulunan en eski tarihi yaplardan biridir. Karakoyunlu hkmdar Kara Yusufun ei ve ocuklar iin 1458 ylnda Cihan ah dneminde yaptrld ifade edilmektedir. Yap iki katl olarak dzgn kesme ta malzemeyle ina edilmitir. Yapnn alt kat, 6 x 6 m boyutlarnda kare planl olup beik tonoz rtldr. Buraya dou cepheden alan ve bugn toprak seviyesinden aada bulunan basit bir kap ile girilmektedir. Trbenin st kat yani gvdesi; dtan onikigen, iten ise silindiriktir. st rt iten kubbe, dtan ise piramidal klah rtldr. Bat duvarnda alan mazgal pencere ile hem ierisi aydnlatlmakta hem de hava akm salanmaktadr. Gvde ykseklii 3 m, toplam ykseklik ise yaklak 7.5 m'dir. Bu tarihi yapnn deprem ncesi fotoraflarnda grlen ksmi atlaklar depremle birlikte ilerlemi ve grnr ayrlmalar meydana gelmitir (ekil 5.11, ekil 5.12). Yap mevcut hali ile hasarldr. Hasarlar ta bloklarn kuzey-gney dorultusunda dzlemi dna hareketi ve dey dorultuda ayrlmalar eklinde gzlemlenmitir.

ekil 5.11. Trbenin deprem ncesi ve deprem sonras durumu

ekil 5.12. Trbede gzlenen deprem hasarlar, dey ayrlmalar. Ayrca blgede ok sayda betonarme veya ta malzeme ile ina edilmi cami minaresinde de hasarlar ve yklmalar gzlenmitir (ekil 5.13). Hasarlarn daha ok erefe blgesinde kesitin zayflad dzlemlerde meydana geldii grlmektedir. Bunun yannda iyi mhendislik hizmeti grm cami ve minare yaplarnn depremden etkilenmedii grlmektedir (ekil 5.14, ekil 5.15).

ekil 5.13. Van Yolu Cami minare yklmalar

ekil 5.14. Blgedeki hasarsz cami minareleri

ekil 5.15. Blgedeki hasarsz cami minareleri

Blm 6. Ulam ebeke Sistemlerinin Analizi

Depremin yaplarda ortaya kan birincil ykc etkisinin yannda, sonraki dnemlerde depremin ulam ebeke gvenilirlii perspektifinden incelenmesi ve mevcut alt yapnn trafik iletim ve ynetim performans asndan, ebekenin ina amacna en yakn dzeyde tutulmasn salayacak gerekli nlemlerin belirlenmesi son derece nem arz etmektedir. Ortaya kan (kacak) olumsuz durumlarn tespit edilip, gerek topolojik ebeke dizaynn etkileyecek performans analizlerinin yaplmas gerekse de idari dzenlemelerle ulam ebeke sisteminin kapasite, hizmet dzeyi ve seyahat sresi gvenilirliinin mmkn olan en yksek seviyede tutulmas gerekmektedir. Depremin en ok etkiledii il olan Van'a uakla ulalmasnda herhangi bir sorunla karlalmam, deprem blgesine ulamn salanmasnda son derece nemli rol oynayan havaalannn sorunsuz bir ekilde ilevini ve etkinliini devam ettirdii belirlenmitir. Bununla beraber depremin birinci ve ikinci gnnde hava alan ulam sistemi ile ilgili, zellikle park yerinde ortaya kan problemlerden dolay, 1 saatlik gecikmelerin ortaya kt bilgisine inceleme dneminde ulalmtr. Van ehir merkezinde depremin ykc etkisinin az olmas ve yklan binalarn snrl sayda kalmas, ehir ulam ebeke sisteminin fonksiyonunu kaybetmeden hizmet vermesini salam ve gerek deprem esnasnda acil mdahale aralarnn olay yerlerine intikalinde gerekse de sonraki srete trafik ileyii ile ilgili olarak depremin olumsuz etkisi olmamtr. ehir trafik sinyalizasyon sisteminin, deprem ncesi performansnda kayp olmakszn alt tespit edilmitir (ekil 6.1).

ekil 6.1. Van Ferit Melen havaalan ile ehir merkezi arasndaki sinyalize kavak Psikolojik nedenlerden dolay kentten ayrlan insanlarn saysnn greceli okluu, deprem sonras ulam ebekesini kullanma talebinde nemli oranda azalma etkisini dourmu, bu durum da ehir ii ulamn salanmasnda bir ynyle olumlu etkiye sebep olmutur. ehirdeki ana toplu tam mod'u olan paratransit tama sistemleri, ayn grevini icra etmi, servis kalitesinde bir d gzlemlenmemitir. Van-Muradiye, Muradiye-aldran, aldran-Erci, Erci-Adilcevaz, Adilcevaz-Ahlat, AhlatTatvan, Tatvan-Edremit, Edremit-Van karayollar depremden hibir ekilde etkilenmemi, rutin bakm-onarm ve yapm almalar dnda depreme bal hizmet seviyesi dkl gzlemlenmemitir. Deprem merkez ssne ok yakn Erci-Van devlet yolu blgesinde ise faylanmaya bal atlaklar olumu, gerekli tamir almalar ivedilikle tamamlanm ve ulamda aksamann nne geilmitir (ekil 6.2).

ekil 6.2.Deprem merkez ssne yakn Van-Erci devlet yolu faylanma etkisi ve onarm

Faylanma etkisi ile fiziksel olarak etkilenen ky yolu olarak Van-Alaky yolu tespit edilmi, yine yolda ortaya kan atlaklar ksa srede onarldndan, kye ulam noktasnda bir olumsuzlukla karlalmamtr (ekil 6.3 ve ekil 6.4).

ekil 6.3. Van-Alaky ky yolu fay atlaklar

ekil 6.4. Van-Alaky ky yolunun tamiri yaplm yol kesimi Van-Erci depreminin sebep olduu yzey fay krklarnn karayolu ulam sistemini lokal ve sayl blgelerde etkilemi olmas ve mdahalelerin hzl ve etkin bir ekilde yaplabilmesi, byk lekli etkilere ak sistemler iin gerekli bakm onarm nlemlerinin deprem ncesinde alnmasna ynelik almalarda, yeterli ara, malzeme, insan gc ve ekipman stokunun tedarik edilmesi anlamnda, yanltc etkiye sebep olmamaldr. Depremin ykc etkisinin en etkin gzlemlendii Erci ilesi, ulam ebekesi asndan en fazla olumsuzluun da ortaya kt yerleim birimi olmutur. leden geen Van-Ar evre yolunda herhangi bir olumsuz etki sz konusu olmamakla beraber, ile ulam ebekesi depremden son derece olumsuz etkilenmitir (ekil 6.5).

ekil 6.5. Deprem sonras Erci evre yolu ken binalara bal olarak zellikle ile iin ana arter grevini gren Zeylan Caddesi, nn Caddesi, narl, Emniyet ve Atatrk Caddeleri zerinde trafik aknda gzergh boyunca kesintilerin ortaya kt izlemlenmitir. Bu ana arterlerdeki ortalama seyahat hz 15 km/h olarak llm, seyahat hzndaki bu dkln bir ynyle sebebi yklan binalar olmakla beraber, bir dier sebebi de deprem sonras ulam ebekesinin ileyii ile ilgili olarak ortaya kan kuralszlk ve trafik dzenlenmesindeki yetersizlik olarak belirlenmitir. ebeke zerindeki trafik akn dzenleyecek yatay ve dey iaret levhalarnn ve trafik dzenleyicilerin etkin ve ksa srede organize edilmesi, trafik akm ile ilgili olumlu katk salayacaktr (ekil 6.6).

ekil 6.6. Erci merkez trafik younluu

Deprem sonras acil durumlara mdahale edecek salk aralarnn ve dier aralarn ilgili noktalara ulamas ve gerekli mdahalelerde bulunabilmesi, bahsi geen ana arterler zerinde sadece bir veya iki binann yklm olmas ve tali yollardan, ihtiya noktalarna ulam imknnda bir snrlamann olmay ile yakndan ilgilidir. Ykmn daha byk olmas durumunda, ile ulam ebekesinin topolojik karakteristiklerinin, bu depremin ortaya koyduu sonularn ok daha olumsuz olmasn hafifletecek yapda olmad ifade edilebilir. zellikle youn nfuslu byk kentlerde, imar planlar erevesinde ana arterler zerinde ina edilecek binalarn ana caddeye olan uzaklklarnn bina yksekliine bal olarak yeniden gzden geirilmesi, yklacak binalarn ana arterlere olan bu olumsuz etkilerini minimize edebilmek adna son derece byk nem arz etmektedir (ekil 6.7).

ekil 6.7. Erci merkez trafiine yklan binalarn etkisi

Enkaz kaldrmada kullanlan i makinelerinin normal dnemden farkl olarak ulam sistemini kullanmak zorunda olduklar gerei (ekil 6.8), bu aralarn trafik ak hzna olan olumsuz etkilerini de beraberinde getirmektedir. Bu tip aralarn normal trafik akna olumsuz etkide bulunmayacak ekilde, yeni trafik ynetim tekniklerinin geici olarak devreye sokulmas dnlmelidir. Uygulanacak olan trafik ynetim teknikleri, ilgili dnemde ebekeye ait trafiksel ve topolojik zellikler dikkate alnarak belirlenmelidir.

ekil 6.8. makinelerinin Erci merkez trafiine etkisi Enkaz altnda kalan birok aracn varl (ekil 6.9), deprem blgelerinde gvenli park imknlarnn tekrar gzden geirilip, gece ve gndz uygun park alanlarnn tespitini zorunlu klmaktadr. Bu dzenleme maddi anlamdaki kayplarn minimize edilmesine imkn verecei gibi, deprem sonras gerek acil barnma, gerekse de temel ulam imknn salamas gibi, olumlu bir sosyal etkiye de zemin hazrlam olacaktr.

ekil 6.9. Enkaz altnda kalan aralar

Yardm amal gelen tatlarn, zellikle ar tatlarn, hareket kabiliyetini maksimize edebilmek iin bu aralarn ulam ebekesini kullanmalarna dair trafik atamalarnn ve park alanlarnn nceden belirlenip, bu belirlenmi stratejiler erevesinde ebeke kullanmlarnn salanmas, ebeke zerindeki trafik miktarnn kontrol edilebilir bir dzeyde tutulmasna imkan vermesi yannda, ihtiya noktalarna bu aralarn en ksa srede ve sisteme olacak olumsuz etkilerini minimize ederek ulamalarna olanak verilmi olacaktr. Erci gibi nfusu 85000 civarnda olan bir ileye, gnlk yaklak 150 trn deprem sonras ilk haftada yardm malzemesi tad ve Erci ile merkezine giri yapma taleplerinin olduu dikkate alnrsa, bu konuda yaplacak olan almalarn zellikle deprem riski altnda bulunan byk ehirlerin ulam ebekelerindeki gvenilirlii ne derece etkileyecei kendiliinden ortaya kacaktr. Ara park alan olarak kullanlmak zere bodrum seviyesinde yaplmas kanun gerei zorunlu olan alanlarn ina edilmesi, park sorununa olumlu bir katk salamakla beraber, binalarn dayanm gcn de artraca iin, zerinde nemle durulmas gereken bir husus olarak nmze kmaktadr. Karayolu sanat yaplar ile ilgili olarak yukarda bahsi geen gzerghlar boyunca herhangi bir ciddi hasara veya ykma rastlanmamtr. Kprler deprem ncesi kaybetmemi, ulam asndan ifa etmeleri gereken ilevi yerine fonksiyonlarn

getirmilerdir (ekil 6.10).

ekil 6.10. Van-Alaky ky yolu zerinde ilevine devam eden kpr

Erci depreminin bir kez daha ortaya koyduu gibi, ulam ebekelerinin kapasite, balant ve seyahat sresi gvenilirlikleri ile ilgili olarak deprem ncesi deerlendirilmeleri, deiik senaryolar erevesinde ele alnmal ve en kt senaryo balamnda stratejiler gelitirilmelidir. Bu stratejiler, deprem sonras yakn dnemde hem arama ve kurtarma almalarn etkin klacaktr, hem de blgenin ihtiya duyduu yardmlarn en etkin bir ekilde yerine ulamasna olanak salayacaktr.

Teekkr
alma gurubunun, deprem blgesinde inceleme yapmak zere grevlendirilmesi, maddi destek salanmas ve almann sonulandrlmasnda katklarn esirgemeyen Sakarya niversitesi Rektr Prof. Dr. Muzaffer ELMASa, blgede SA-NET geici istasyonlarn kurulmas srasnda yardmlarn esirgemeyen Van Yzncyl niversitesi Rektrlne ve Kamps Bankas Mdrlne; Erci Kaymakaml Sosyal Rehabilitasyon Merkezi Mdr Mustafa BALAya; Erci elebibada Zafer KAYAya; Adilcevazda Recep AKBABAya; Bitlis Eren niversitesi Ahlat Meslek Yksek Okulu Mdr Harun KOAKa; blgedeki almalarmza katlan ve her an iin bizden desteini esirgemeyen Yznc Yl niversitesi naat Mhendislii Blm Bakan Yrd. Do. Dr. Murat MUVAFIKa, Bitlis Meslek Yksek Okulu Mdr Ercan IIKa, Van Belediyesinde grevli naat Mh. ner METEye ve bu raporun tamamlanmas sonras raporu okuyarak gerekli tashihleri yapan Sakarya niversitesi naat Mhendislii Blm retim yesi Yrd. Do. Dr. Sedat SERTe en iten teekkrlerimizi sunarz.

Kaynaklar
Acarlar, M., Bilgin, E., Elibol, E., Erkal., T., Gedik, ., Gner, E., Hakyemez, Y., en, A.M., Ouz, M.F., Umut, M., (1991). "Van Gl Dou ve Kuzeyinin Jeolojisi". MTA Genel Md. Jeoloji Ett Dairesi Yayn, Rapor No: 9469, 94 s. Aksoy, E., (1988). Van ili Dou-Kuzeydou Yresinin Stratigrafi ve Tektonii (doktora tezi, baslmams). Frat niversitesi, Fen.Bil.Ens., Elaz, 171s. Ayhan, A., (2008). Kent Yeri Seiminde Temel Mhendislik lkeleri:Van (yksek lisans tezi). Yznc Yl niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Van. Bedirhanolu, . ve nal, T., (01 Kasm 2011), 23 Ekim 2011 Van Depremi n Deerlendirme Raporu, MO Diyarbakr ubesi. Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Aratrma Enstits 23 Ekim 2011 Van Depremi (Mw= 7.2) Deerlendirme Raporu. (http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/default.htm (Eriim:01.11.2011 17.42) Bol, E., (1993). Neotektonik ve Trkiyenin Neotektoniinin Esaslar, .. Jeoloji Mhendislii Blm, Bitirme Tezi. Bozkurt, E., (2001). Neotectonics of Turkey a synthesis. Geodinamica Acta 14 (2001) 330. ifti, Y., Ik, M.A., Alkevli, T ve Yeilova, ., (2008). Van Gl Havzasnn evre Jeolojisi, Jeoloji Mhendislii Dergisi 32 (2) 2008. Degens, E.T., Wong, H.K., Kutman, F., Finckh, P., (1978). Geological Development of Lake Van: A Summary. In: The Geology of Lake Van, (Editors: Degens, E.T., Kurtman, F.), The Mineral Research and Exploration Institute of Turkey (MTA), Publication No: 169, Ankara. 134 146. Gner, Y., (1984). Nemrut Yanardann Jeolojisi, jeomorfolojisi ve volkanizmasnn evrimi. Jeomorfoloji Dergisi, 12:23-65. Ketin, ., (1977). Van Gl ve ran snrndaki blgede yaplan jeoloji gzlemlerinin sonucu hakknda ksa bir aklama". Tr. Jeol. Kur. Blt, 2(20): 79-85.

zkaymak, ., (2003). Van ehri Yakn evresinin Aktif Tektonik zellikleri" (yksek lisans tezi). Yznc Yl niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Van. Ramazan Karadoan ile mlakat, 30.10.2011, Topakta ky, Van. Seluk, L., (2003). Yznc Yl niversitesi Zeve Kamps Yerleim Alannn Mhendislik Jeolojisi (yksek lisans tezi). Yznc Yl niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Van, 118 s. arolu, F., Emre . Ve Kuu, . (1992). Trkiye Diri Fay Haritas, MTA Genel Mdrl. arolu, F., Ylmaz, Y., (1986). Dou Anadoluda Neotektonik Dnemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri. MTA Dergisi 107. 73-94. engr, A.M.C., ve Ylmaz, Y., (1981). Tethyan evolution of Turkey:A plate tectonic approach:Tectonophysics. Ulusay, R., (2000). Yznc Yl niversitesi Yerlekesindeki Zemin koullar Hakknda n Deerlendirme. Hacettepe niversitesi Jeoloji Mhendisligi blm raporu. Ankara. 11s. ner, S., (2003). Van Gl Dousu (Beyzm Gll Dolay), Pliyo Kuvaterner Yal Karasal kellerin Sedimantolojisi" (yksek lisans tezi), Yznc Yl niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Van. 78. Ylmaz, Y., (1981). Geva (Van) ofiyolitinin jeolojisi ve sinkinematik bir makaslama zonu. Tr.Jeol.Kur. Bilt.V.24, 37-44. Ylmazer, ., enol, M., zvan, A., Biek, C., (2004). Van Toplu Konut Sahalarnn Geoteknik Deerlendirilmesi, 57. Jeoloji Kurultay, 2004. s 177-178, 8-12 Mart 2004, Ankara. http://kyh.deprem.gov.tr/sond.htm (Eriim:01.11.2011 16.34) http://neic.usgs.gov/neis/eq_depot/2011/eq_111023_b0006bqc/neic_b0006bqc_l.html (Eriim:04.11.2011 17.30)