PDF Hidraulika III B01 06

Festo Didactic
B atala Oinarrizko ezagumenduak
133
Festo Didactic
134
Hidraulikaren oinarri fisikoak
Festo Didactic
B
1
1. kapitulua Hidraulikaren oinarri fisikoak
135
B
1.1
Festo Didactic
1.1
Presioa
Hidraulika, likidoen bidez transmititutako indar eta higiduren zientzia da. Hidraulika hidromekanikaren zatia da, eta hidromekanikak batetik hidrostatika (presioa bider azalera eginda lortutako indarraren eragina) eta bestetik hidrodinamika (masa bider azelerazioa eginda lortutako indarraren eragina) ditu.
Hidromekanika
Hidromekanika
Hidrostatika
Hidrodinamika
Indarra berdin presioa bider azalera
Indarra berdin masa bider azelerazioa
Likido bateko presioa (presio hidrostatikoa)
Presio hidrostatikoa, likido batean masa likidoaren eta altueraren eraginez sortzen den presioa da: ps = h g
ps = Presio hidrostatikoa (grabitazio-presioa) [Pa] h = Likido-zutabearen altuera [m] = Likidoaren dentsitatea [kg/m3] g = Grabitazioaren azelerazioa [m/s2] Unitate Sistema Internazionalaren (SIren) arabera presio hidrostatikoa pascaletan edo bar-etan ematen da. Likido-zutabearen altuera metrotan neurtzen da, likidoaren dentsitatea metro kubikoko kilogramotan eta grabitazioaren azelerazioa metro zati segundo ber bitan.
136
Festo Didactic
B
1.1
Presio hidrostatikoa (presioa soilik ere esaten da) ontziaren formarekiko independentea da eta eragina altuerak zein likido-zutabearen dentsitateak besterik ez dute.
h h
Dorrea h = = g = ps = = 300 m 1000 kg/m3 9,81 m/s2 10 m/s2 hg 300 m 1000 kg/m3 10 m/s2
Urtegia h = = g = ps = = 15 m 1000 kg/m3 9,81 m/s2 10 m/s2 hg 15 m 1000 kg/m3 10 m/s2 m kg m __________ m 3 s2 N ___ m2
m kg m = 3.000.000 __________ m 3 s2 N = 3.000.000 ___ m2 ps = 3.000.000 Pa (30 bar)
= 150.000
= 150.000
ps = 150.000 Pa (1,5 bar)
Goiko depositoa h = = g = ps = = 5m 1000 kg/m3 9,81 m/s2 10 m/s2 hg 5 m 1000 kg/m3 10 m/s2 m kg m __________ m 3 s2 N ___ m2
= 50.000
= 50.000
ps = 50.000 Pa (0,5 bar)
137
B
1.1
Festo Didactic
Edozein gorputzek p presio jakin bat eragiten du asentatua dagoeneko gainazalean. Presio horren neurria, F pisuaren eta indar horrek eragiten dueneko A azaleraren araberakoa da.
A1
A2
Irudian oinarri desberdineko (A1 eta A2 oinarriko) bi gorputz erakusten dira. Bi gorputzek masa berdina baldin badute, oinarrian pisuak eragiten duen F indarra ere berdina izango da, baina presioa desberdina izango da oinarrietako azalerak desberdinak direlako. Pisuaren indarra berdina izanik, presioa handiagoa izango da oinarriko azalera txikiagoa bada (lapitz-efektua). Ondoko formulak erakusten du hori: F ___ A
p =
Unitatea:
1Pa
N = _____ m2
N 1 bar = 100 000 ____ = 105 Pa m2 Pa = Pascal (beste unitate bat: bar-a) 1 kg m Newton (1 N = _________ ) s2 metro karratuak
p =
presioa [Pa]
F =
indarra [N] azalera [m2]
N m2
A =
Ikus unitateak eranskineko taulan.
138
Festo Didactic
B
1.1
Formula aldatuz, F indarraren eta A azaleraren formulak lortzen dira: 100 bar-eko presioak eragiten dio zilindro bati. Pistoiaren A azalera erabilgarria 7,85 cm2-koa da. Zenbatekoa da indar handiena? Adibidea
Ezagutzen diren magnitudeak: p = 100 bar = 1000 N/cm2 A = 7,85 cm2 F = pA
F = F =
1000 N 7,85 cm2 ________________________ 2 cm 7850 N Adibidea
Plataforma batek 15 000 N-eko karga altxatu behar du eta dagokion sistema hidraulikoak 75 bar-eko presioa du. Pistoiaren A azalerak zenbatekoa izan behar du?
Ezagutzen diren magnitudeak: F = 15 000 N, p = 75 bar = 75 105 Pa F A = ___ p 15 000 N = _____________ 75 105 Pa = 0,002 N m2 _______ N
A = 0,002 m2 = 20 cm2
139
B
1.1
Festo Didactic
Adibidea
Zenbakiz kalkulatu ordez, diagrama ere erabil daiteke. Ariketa honetan itsaspenagatiko marruskadura ez da kontuan hartu.
3000
350 bar 2000 1500

200 bar 1000 900 800 700
300 bar
160 bar 125 bar 100 bar

80 bar
600
Indarra (kN)
500
400
300
50 bar (5000 kPa)
200 150
100 90 80 70
60 50
40 30
20
15
10 9 8 7 6 5
4
3 2,5
90 100
70 80 60 200
10
25
30
40
50
150
250
Pistoiaren diametroa (mm)
Ezagutzen diren magnitudeak: F indarra = 100 kN p lan-presioa = 350 bar Zenbatekoa da pistoiaren diametroa? Irakurritako emaitza: d = 60 mm
140
300
400
15
20
Festo Didactic
B
1.2
F indarrak ontzi itxi bateko likidoaren A gainazalari eragiten badio, p presioa sortu eta likido guztira hedatzen da (Pascalen legea). Sistema itxiko puntu guztietan presioa berdina da (ikus irudia).
1.2
Presioaren hedapena
Presioaren hedapena
F1 A1 F2 A2 100 bar A5 F5
A3 F3
A4 F4
h =1m = 1 000 kg/m3 g = 9,81 m/s2 10 m/s2 ps = h g = 1m 1000 kg/m3 m/s2 m kg m = 10000 m 3 s2 N = 10000 m2 ps = 0,1 105 Pa ps = 0,1 bar
141
B
1.2
Festo Didactic
Presio hidrostatikoa alde batera utz daiteke (ikus adibidea). Horregatik, likidoetako presioa kalkulatzeko kanpoko indarrek eragindako presioa besterik ez da hartzen. Ondorioz, A2, A3,... gainazaletan A1 gainazaleko presio berdina egongo da. Presio hori gorputz solidoekin erabilitako formula berberaz kalkulatzen da:
F p = ___ A Adibidea Ezagutzen diren magnitudeak: A1 = F = 10 cm2 = 0,001 m2 10 000 N F ___ A 10 000 N ____________ 2 = 0,001 m N 10 000 000 ____ m2
p =
100 105 Pa (100 bar)
Adibidea
Ezagutzen diren magnitudeak: p = A2 = F = = = F = 100 105 Pa 1 cm2 pA 100 105 Pa 0,0001 m2 N m2 1000 _________ m2 1000 N = 0,0001 m2
142
Festo Didactic
B
1.3
Sistema itxiko edozein puntutan presioa berdina da, ontziak edozein forma izanda ere.
Indarraren biderketa
1.3
Indarren biderketa
F1
F2
P1
A1 A2 P2
Sistema itxia irudikoa bezalakoa baldin bada, indarrak biderka daitezke. Presioa kalkulatzeko, ondoko ekuazioak erabiltzen dira:
F1 p1 = ___ eta A1
F2 p2 = ___ A2
Sistema orekan dagoelako ondoko ekuazioa erabil daiteke:
p1 = p2
Bi ekuazioak aplikatuz, ondokoa lortzen da:

F1 F2 ___ = ___ A2 A1
Ekuazio honen bidez, F1 eta F2 edo A1 eta A2 kalkula daitezke
143
B
1.3
Festo Didactic
F1 eta A2-rentzako ekuazioak, adibidez, hauek lirateke: A1 F2 F1 = _______ A2 A1 F2 A2 = _______ F1
Presio-pistoiko indar txikia indar handi bihur daiteke lanerako pistoiaren azalera handiagotuz. Funtsezko oinarri hau edozein sistema hidraulikotan aplikatzen da: bai katu hidraulikoan eta bai kargak jasotzeko plataforman. F1 indarrak, fluidoaren presioak kargak eskainitako erresistentzia gainditzeko adinekoa izan behar du (ikus adibidea). Adibidea Plataforma hidrauliko batez ibilgailu bat altxatu behar da. Masa 1500 kg-koa da. Zenbatekoa da pistoiari eragiten dion F1 indarra?
Indarraren biderketa
F2
F1 A1
A2
Ezagutzen diren magnitudeak: m masa = 1 500 kg Pisuaren indarra F2 = m g F2 = F2 = m 1 500 kg 10 ___ s2 15 000 N
144
Festo Didactic
B
1.3
Ezagutzen diren magnitudeak: A1 = 40 cm2 = 0,004 m2 = 0,12 m2
A2 = 1 200 cm2 A1 F2 F1 = _________ A2
0,004 m2 15 000 N = ______________________ 0,12 m2 F1 = 500 N
F1 indarra 500 N-ekoa da eta eskuzko palankaz eragiteko handiegia dela ikusten dugu. F1 = 100 N baldin bada, zenbatekoa izan behar du pistoiaren A2 azalerak? A1 F2 F1 = _________ A2 A1 F2 A2 = _________ F1 0,004 m2 15 000 N A2 = ______________________ 100 N A2 = 0,6 m2
Adibidea
145
B
1.4
Festo Didactic
1.4
Distantzien biderketa
Aurreko paragrafoan deskribatutako printzipioaren arabera F2 karga s2 distantzia igo nahi bada, K1 pistoiak likido-kantitate bat desplazatu behar du K2 pistoiak s2 distantzia gora egin dezan.
F2
K1 pistoia
A1 s1 F1
K2 pistoia
s2 A2
Desplazatu beharreko bolumena kasu honetan honela kalkulatzen da: V1 = s1 A1 eta V2 = s2 A2
Desplazatzen den bolumena bera izanik (V1 = V2), ondoko ekuazioa lortzen da:
s1 A1 = s2 A2
Beraz, s1 tarteak s2 baino handiagoa izan behar du, A1 azalera A2 azalera baino txikiagoa delako.
146
Festo Didactic
B
1.4
Pistoiaren ibiltartea bere azalerarekiko alderantziz proportzionala da. Lege fisiko hau aplikatuz, batetik s1 eta s2 magnitudeak kalkula daitezke, eta bestetik A1 eta A2 ere bai. s2 eta A1-entzat, adibidez, ondoko ekuazioek balio dute: s1 A 1 s2 = _______ A2 s2 A2 A1 = _______ s1
Distantzien biderketa
Adibidea
F2
s2
F1 A1 s1
A2
Ezagutzen ditugun magnitudeak: A1 = 40 cm2 A2 = 1200 cm2 s1 = 15 cm s1 A1 s2 = ______ A2 15 40 = _________ 1200 s2 = 0,5 cm cm cm2 ________ cm2
Ezagutzen ditugun magnitudeak: A2 = 1200 cm2 s1 = 30 cm s2 = 0,3 cm s2 A2 A1 = ______ s1 0,3 1200 = _________ 30 A1 = 12 cm
2
cm cm2 ________ cm
147
B
1.5
Festo Didactic
1.5
Presioen biderketa
F 1
F2
p1 A1 A2
p2
Fluidoaren p1 presioak A1 azaleran F1 indarra eragiten du. Indar hori pistoi txikiaren zurtoinaren bidez transmititzen da. Ondorioz, F1 indarrak A2 gainazalari eragiten dio eta fluidoan p2 presioa sortzen du. Pistoiaren A2 azalera A1 azalera baino txikiagoa denez gero, p2 presioa p1 presioa baino handiagoa izango da. Kasu honetan ere, ondoko ekuazioa aplikatzen da: F p = ___ A Hortik F1 eta F2 indarrentzat ondoko ekuazioak ateratzen dira: F1 = p1 A1 eta F2 = p2 A2
Indarrak berdinak direlako (F1 = F2), ondoko ekuazioa lortzen da: Formula honetan oinarrituz, batetik p1 eta p2 eta bestetik A1 eta A2 kalkula p1 A1 = p2 A2
daitezke. p2 eta A2-rentzat, adibidez, ekuazioak hauek lirateke:
p1 A 1 p2 = _______ A2
p1 A 1 A2 = _______ p2
148
Festo Didactic
B
1.5
Efektu bikoitzeko zilindroa badago, eta zurtoin aldeko irteera blokeatuta badago, baliteke biderkaduragatik presio handiegiak eragitea:
Presioaren biderkadura efektu bikoitzeko zilindroan
Adibidea
A1 F p2 A2 p1 F
A1
A2
: zagutzen ditugun magnitudeak E p1 = 10 105 Pa A1 = 8 cm2 = 0,0008 m2 A2 = 4,2 cm2 = 0,00042 m2 p1 A 1 p2 = ______ A2 10 10 5 0,0008 N m2 = _________________ _________ 0,00042 m2 m2 p2 = 19 105 Pa (19 bar)
Ezagutzen ditugun magnitudeak: p1 = 20 105 Pa p2 = 100 105 Pa A1 = 8 cm2 = 0,0008 m2 p1 A1 A2 = ______ p2 20 10 5 0,0008 Pa m2 _________________ ________ = Pa 100 105 A2 = 0,0002 m2 = 2 cm2
149
B
1.6
Festo Didactic
1.6 Bolumen-emaria
Bolumen-emaria, denboraldi jakin batean tutu batean zehar jariatzen den likidoaren bolumena da. Adibidez: iturriko uraz 10 litroko baldea betetzeko gutxi gora-behera minutua behar izaten da. Kasu horretan, iturriaren bolumen-emaria 10 l/min-koa da.
Denbora (t)
Bolumena (V)
Hidraulikan Q ikurra erabiltzen da bolumen-emaria adierazteko, eta formula hau du: V Q = ___ t Q = Bolumen-emaria V = Bolumena t = Denbora [m3/s] [m3] [s]
Bolumen-emarirako formulatik V bolumenarentzat eta t denborarentzat ondoko ekuazioak ateratzen dira:
V = Qt
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: Q = t = 4,2 l/min = 10 s 4,2 10 ___________ 60 0,7 I ls _______ s 4,2 _______ 60 l/s
V = V =
Emaitza: 4,2 litro minutuko bolumen-emariak 10 segundotan 0,7 litro lortzen direla esan nahi du.
150
Festo Didactic
B
1.6/1.7
Ezagutzen ditugun magnitudeak: V = 105 l Q = 4,2 l/min
Adibidea
V t = ___ Q
t t
105 = ______ 4,2 = 25 min
l min _______ l
Emaitza: 105 litroko bolumena 4,2 litroko bolumen-emariaz jariatzeko 25 minutu behar dira. Bolumen-emariaren formulan s/t zatiketaren ordez v ipintzen bada (v = s/t), ondokoa lortzen da: Q= Av Q = Bolumen-emaria v = Fluxuaren abiadura A = Tutuaren sekzioa [m3/s] [m/s] [m2] 1.7 Jarraitasun-ekuazioa
Bolumen-emariaren formulatik, tutuaren sekzioari eta fluxuaren abiadurari dagozkion ekuazioak lor daitezke. A eta v-rentzako ekuazioa:
Q A = ___ v
151
B
1.7
Festo Didactic
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: Q = v = 4,2 l/min = 4 m/s 0,07 10-3 ___________ 4 0,00002 m
2
4,2 dm3 ________ 60 s
0,07 10
m3 -3 ______ s
A = A =
m3 s _________ sm = 0,2 cm2
Emaitza: 4,2 l/min-ko bolumen-emariaz 4 m/s-ko fluxu-abiadura lortzeko, tutuak 0,2 cm2-ko sekzioa eduki behar du. Adibidea Ezagutzen ditugun magnitudeak: Q = A = 4,2 l/min = 0,07 10-3 m3/s 0,28 cm2 = 0,28 10-4 m2
Q v = ___ A
v =
0,07 10-3 _____________ -4 0,28 10 0,07
m3 _______ 2 sm
________
0,28 2,5 m/s
m 101 _____ s
v =
Emaitza: Tutuaren sekzioa 0,28 cm2-koa bada eta bolumen-emaria 4,2 l/min-koa bada, fluxuaren abiadura 2,5 m/s-koa izango da.
152
Festo Didactic
B
1.7
Zilindroa
Bolumen-emariaren formulan V Q = ___ t
bolumenaren ordez desplazatutako V bolumena ipintzen bada V = As
ondoko ekuazioa lortzen da: As Q = ______ t Ezagutzen ditugun magnitudeak: A = 8 cm2 As Q = _____ t 8 10 = ______ 1 cm2 cm __________ min s = 10 cm t = 1 min Adibidea
Q = 80 cm3/min = 0,08 dm3/min Emaitza: 8 cm2-ko azalerako pistoia eta 10 cm-ko ibiltartea duen zilindroak minutu batean aurreratu behar badu, energia-iturriak 0,08 l/min-ko bolumen-emaria hornitu beharko du.
153
B
1.7
Festo Didactic
Diametro desberdinak dituen tututik jariatzen den likidoaren bolumen-emaria berdina da tutuko edozein zatitan (ikus irudia). Beraz, likidoak estuguneetan abiadura handiagoa duela esan nahi du horrek. Ondoko ekuazioak aplikatzen dira: Q1 = A1 v1 Q2 = A 2 v 2 Q3 = A3 v3 etab..
Tutuko puntu guztietan Q berdina delako, ondoko jarraitasun-ekuazioa lortzen da: A 1 v1 = A 2 v2 = A 3 v3 = . . .
Adibidea
Denbora (t)
Ezagutzen ditugun magnitudeak: v1 = v2 = A1 = A2 = Q = = Q = 4 m/s 100 m/s 0,2 cm2 = 0,2 10-4 m2 0,008 cm2 = 0,008 10-4 m2 0,2 10-4 m2 4 m/s 0,008 10-4 m2 100 m/s 0,8 10-4 m3/s
154
Festo Didactic
B
1.7
Zilindroa
A2
V2
A1 V1
Ezagutzen ditugun magnitudeak: Ponparen Q garraio-emaria l dm3 Q = 10 ____ = 10 ____ min min = 10 10 =
3
Adibidea
cm3 ____ min cm3 ____ s d1 = 6 mm d2 = 32 mm
10 103 ________ 60
Elikatzeko tutuaren barne-diametroa Pistoiaren diametroa Ezezagunak:
Fluxuaren v1 abiadura elikatzeko tutuan Zilindroaren v2 aitzinapen-abiadura

Q = v1 A1 = v2 A2
155
B
1.7
Festo Didactic
A1 =
d12 ________ 4 d22 ________ 4
= 0,28 cm2
A2 =
= 8,0 cm2
v1 =
Q ____ A1 10 103cm3 _____________ 10 103 = __________ 60 0,28 cm3 ________ 2
60 s _____________ 2 0,28 cm cm 595 ____ s Q ____ A2 10 103cm3 _____________
cm s
v1 =
m = 5,95 ____ s
v2 =
60 s _____________ 2 8 cm cm 20,8 ____ s
10 103 = _________ 60 8
cm s
cm3 ________ 2
v2 =
m = 0,21 ____ s
156
Festo Didactic
B
1.8
Tutuetan edo elementuen sarreretan zein irteeretan presioa neurtzeko, zirkuituan dagokion lekuan neurgailua ipini beharko da. Bi neurketa-mota daude: neurketa absolutua eta neurketa erlatiboa. Lehenengoan eskalako zero puntua erabateko hutsari dagokio, eta bigarrengoan eskalako zero puntuak presio atmosferikoa adierazten du. Depresioa 1 baino balio txikiagoez adierazten da neurketa absolutuan eta 0 baino balio txikiagoez neurketa erlatiboan.
1.8
Presio-neurketa
B 12.5
pabs bar-etan
pe bar-etan p = Presioa oro har pabs = Presio absolutua pe = Presio erlatiboa Neurketa-eskala Depresioa
Presioa
Presio atmosferikoa Neurketa-eskala
Presio absolutuaren neurketa
Presio erlatiboaren neurketa
Adibidea
Pe = 4 bar Pabs = 5 bar
presio atmosferikoaren % 5 pe Pabs = -0,3 bar = 0,7 bar
157
B
1.9/10
Festo Didactic
1.9
Tenperaturaren neurketa
B2
Sistema hidrauliko bateko fluidoen tenperatura neurgailu sinpleen bidez (termometroen bidez) edo aginte-elementuetara seinaleak bidaltzen dituzten neurketa-ekipamenduez neur daiteke. Tenperatura neurtzea garrantzitsua da. Izan ere, tenperatura altuegietan (>60o) presioa duen fluidoa garaiz lehen hondatzen da. Gainera, biskositatea tenperaturaren arabera aldatu egiten da. Neurgailuak fluido hidraulikoaren depositoan egon daitezke. Tenperatura konstante mantentzeko, termostatoak erabiltzen dira, eta hauek hozteko edo berotzeko sistema (komeni dena) martxan jartzen dute.
1.10 Bolumen-emariaren neurketa
Bolumen-emaria neurtzeko era sinpleena, kalibratutako ontzia eta kronometroa erabiltzea da. Hala ere, neurketak etengabe egiteko neurketa-turbinak erabiltzea komeni da. Turbinaren bira-kopuruak bolumen-emariaren magnitudea adierazten du. Birakopurua bolumen-emariarekiko proportzionala da. Neurketak diafragmaren bidez ere egin daitezke. Diafragman neurtutako presio-galera bolumen-emarirako parametroa da (presio-galera bolumen-emariarekiko proportzionala da). Fluidoaren biskositateak ia eraginik ez du diafragmaz egiten den neurketan.
B 12
B 12 kapituluan bolumen-emaria neurtzeko tresnak azaltzen dira.
158
Festo Didactic
B
1.11
Emaria laminarra edo zurrunbilotsua izan daiteke.
1.11 Emari-motak
Emari-motak
laminarra
zurrunbilotsua
Emaria laminarra baldin bada, likidoa tutuan geruza zilindriko ordenatuetan jariatzen da. Barneko geruzak kanpokoak baino azkarrago joaten dira. Fluidoaren abiadura jakin (abiadura kritiko) batetik aurrera, fluidoaren partikulak ez dira geruza ordenatuetan aurreratzen, erditik jariatzen diren partikulak alboetara joaten direlako. Horrela partikulek elkarri oztopo egiten diote eta zurrunbiloak sortzen dira. Ondorioz, emaria zurrunbilotsua da eta energia galdu egiten du. Re edo Reynolds-en zenbakiak tutu leun batetik jariatzen ari den emaria nolakoa den kalkulatzeko balio du. Zenbaki hori parametro batzuen araberakoa da. Hona hemen parametro horiek:
Likidoaren fluxu-abiadura: v (m/s) Tutuaren diametroa: d (m) Biskositate zinematikoa: (m2/s)
vd Re = _____
159
B
1.11
Festo Didactic
Formula honekin kalkulatutako Re balioa interpretatzeko era:
Emari laminarra: Re < 2300 Emari zurrunbilotsua: Re > 2300

2 300 balioari tutu biribil eta leunetan Reynolds-en zenbaki kritiko (Rekrit) deitzen zaio. Emari zurrunbilotsua (Rekrit) balioa baino txikiagora jaisten bada ez da berehala laminar bihurtzen. Emaria laminar bihurtzeko balioak 1/2 (Rekrit)-raino jaitsi behar du. Reynolds-en zenbakia kalkulatzeko era (Charchut irak.)
Diametroa
Biskositatea
Reynolds-en zenbakia
min
160
Festo Didactic
B
1.11
Q = 50 dm3/min d = 25 mm = 36 cSt ______________ Re= 1165 Ondorioz, abiadura kritikoa emaria laminarretik zurrunbilotsura igarotzen deneko abiadura da. Rekrit 2300 vkrit = _______ = _______ d d Rekrit ez gainditzea komeni da, sistema hidraulikoetan marruskaduragatiko galerak saihestearren. Abiadura kritikoa ez da balio finkoa, fluidoaren biskositatearen eta tutuak duen diametroaren araberakoa delako. Horregatik praktikan balio enpirikoak erabiltzen dira. Hona hemen Vkrit-aren zein balio aplikatzen diren:
Adibidea
Presiodun tutuerietan:
Lan-presioa Lan-presioa Lan-presioa Lan-presioa Lan-presioa 50 bar-eraino: 4,0 m/s 100 bar-eraino: 4,5 m/s 150 bar-eraino: 5,0 m/s 200 bar-eraino: 5,5 m/s 300 bar-eraino: 6,0 m/s
Xurgapen-tutuerietan: 1,5 m/s Itzulera-tutuerietan: 2,0 m/s
161
B
1.11
Festo Didactic
Emari-motak
Denbora (t) F1 F2
A1 V1 A3 A4
A2
A3
V3
V4
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: v1 = v3 = v4 = = d1 = d3 = d4 = 1m/s 5 m/s 100 m/s 40 mm2/s 10 mm 5 mm 1 mm
A1, A3 eta A4 zatietan zein emari-mota dago? Re = v d1 ______
1000 mm 10 mm s Re1= ________________________ = 250 s 40 mm2 5000 mm 5 mm s Re3 = ________________________ = 625 s 40 mm2 10000 mm 1 mm s Re4 = ________________________ = 2500 s 40 mm2 Emaitza: Emaria A4 zatian baino ez da zurrunbilotsua, 2500 > 2300 delako. Emaria A3 zatian berriz ere laminarra da estugunearen ondoren, 625 < 1150 delako. Erregularizazio-tarte baten ondoren da emari laminarra.
162
Festo Didactic
B
1.12
Marruskadura, sistema hidraulikoan likidoa jariatzen deneko elementu eta bide guztietan dago. Bideetako paretetan sortzen den marruskadura izaten da batez ere (kanpo-marruskadura). Horrez gain likidoko geruzen artean ere bada marruskadura (barne-marruskadura). Marruskadurak fluidoa berotu egiten du, eta ondorioz sistema hidraulikoko elementuak ere bai. Beroketa horregatik presioa jaitsi egiten da, eta horregatik unitate eragileko presio eraginkorra ere jaitsi egiten da (ikus energia mantentzeko legea B 1.13-an). Presio-galeraren neurria, sistema hidraulikoak dituen barne-erresistentzien araberakoa da. Barne-erresistentzian zenbait faktorek dute eragina. Hona hemen faktore horiek:
1.12 Marruskadura, beroa, presio-galerak
B 1.13
Fluxuaren abiadura (sekzioa, bolumen-emaria) Emari-mota (laminarra, zurrunbilotsua) Tutueriako diametro-murrizketen mota eta kopurua (estutzeko elementuak,
diafragmak) Olioaren biskositatea (tenperatura, presioa) Tutuen luzera eta emariaren norabide-aldaketak Gainazalen ezaugarriak Tutueria
Oro har, fluxuaren abiadura da barne-erresistentzian eragin handiena duen faktorea. Izan ere, erresistentzia abiaduraren karratuaren arabera handiagotzen da.
163
B
1.12
Festo Didactic
Presio-galera emari-abiaduraren arabera
164
Festo Didactic
B
1.12
Jariatzen ari den likidoko geruzen arteko marruskadurak eta fluidoak tutuen paretetan duen itsaspenak osatzen dute erresistentzia, eta hau neurtu edo kalkulatu egin daiteke. Emaitzak presio-galera adierazten du. Erresistentzian fluxuaren abiaduraren karratuak eragiten duenez gero, balio batzuk gainditzea ez da komeni.
Tutuerietako fluxuarekiko erresistentzia
B 1.11
Fluxuarekiko erresistentzia 1 m luzeko tutuetan

= 850 kg/m3-ko fluido hidraulikoa (K) 15 C-ra gutxi gora-beh. ( = 100 mm2/s); (W) 60 C-ra gutxi gora-beh. ( = 20 mm2/s) v (m/s) d(mm) Re K 30 0,5 W 150 K 60 1 W 300 K 120 2 W 600 K 240 4 W 1200 K 360 6 W 1800
p bar/m
Re
2,5
0,5
2,25
0,25
0,625
0,125
0,312 0,0625
0,21
0,04
0,44
0,09
0,88
0,177
1,77
0,35
3,54
0,70
5,3
1,02
50
250
100
500
200
1000
400
2000
600
300
10
p bar/m
Re
1,5
0,3
0,75
0,15
0,375
0,075
0,187
0,037
0,125
0,043
0,16
0,03
0,32
0,064
0,64
0,13
1,27
0,25
1,9
0,65
100
500
200
1000
400
2000
800
4000
1200
6000
20
p bar/m
Re
0,75
0,15
0,375
0,075
0,187
0,037
0,093
0,04
0,062
0,036
0,04
0,008
0,08
0,016
0,16
0,03
0,32
0,136
0,47
0,275
150
750
300
1500
600
3000
1200
6000
1800
9000
30
p bar/m
0,5
0,1
0,25
0,05
0,125
0,043
0,062
0,036
0,042
0,032
0,017
0,003
0,035
0,007
0,07
0,024
0,14
0,082
0,214
0,163
165
B
1.12
Festo Didactic
Fluxuarekiko erresistentzia 2 m luzeko tutuetan (2)

v m/s d(mm) Re K 200 0,5 W 1000 K 400 1 W 2000 K 800 2 W 4000 K 1600 4 W 8000 K 2400 6 W 12000
40
p bar/m
Re
0,375
0,075
0,187
0,037
0,093
0,04
0,047
0,033
0,045
0,03
0,01
0,002
0,02
0,004
0,04
0,017
0,08
0,056
0,172
0,114
250
1250
500
2500
1000
5000
2000
10000
3000
15000
50
p bar/m
Re
0,3
0,06
0,15
0,045
0,075
0,037
0,037
0,031
0,043
0,028
0,006
0,001
0,013
0,004
0,025
0,012
0,05
0,042
0,13
0,085
300
1500
600
3000
1200
6000
2400
12000
3600
1800
60
p bar/m
0,25
0,05
0,125
0,043
0,062
0,036
0,045
0,03
0,04
0,027
0,004 0,0008 0,009
0,003
0,017
0,01
0,05
0,034
0,1
0,007
Balio-taularako kalkulu-adibidea
6 mm-ko diametro izendatua (NG6) duen tututik emaria jariatzen da v = 0,5 m/s-ko abiaduraz. Biskositate zinematikoa = 100 mm2/s-koa da 15 oC-tan. Dentsitatea = 850 kg/m3-koa da. 1 m luzeko tutuan dagoen p presio-galera kalkulatu. l = ___ ___ v2 d 2
Tutuaren marruskadura-koefizientea (Erresistentzia-koefizientea)
75 = ____ Re
166
Festo Didactic
B
1.12
marruskadura-koefizientea kalkulatu ahal izateko, lehenbizi Reynolds-en zenbakia (Re) kalkulatu behar da: vd Re = ______
Ezagutzen ditugun magnitudeak: = 100 mm2/s = 1 10-4 m2/s d = 6 mm v = 0,5 m/s 0,5 0,006 Re= ____________ 1 10-4 Re= 30 (ikus taula)
75 tutuko marruskadura-koefizientea = ___ Re 75 = ___ 30 = 2,5 (ikus taula)
l p = ____ ____ v2 d 2 1000 mm 850 kg p = 2,5 ____________ __________ (0,5 m/s)2 6 mm 2 m3 kg m p = 44270 ________ m2 s 2 p = 44270 N/m p = 0,4427 bar
2
kg m ______ s2 kg m ______ m s 1 bar

2 2
= 1N
= 1 N/m2 = 10 N/cm2
(ikus taula)
167
B
1.12
Festo Didactic
Norabide-aldaketagatiko presio-galera
Ukondoek, T erako piezek, bidegurutzeek eta ukondo-errakoreek emaria norabidez aldatu eta presioa jaitsiarazi egiten dute. Erresistentzia batez ere elementuen geometriari eta bolumen-emariaren neurriari zor zaizkio. Presio-galera hauek koefiziente geometrikoaren bidez neurtu egin daitezke. Koefiziente hori saiakuntzen bidez norabide-aldaketan normalean erabiltzen diren elementuentzat kalkulatu da. v2 _____ p = 2 Koefiziente geometrikoa batez ere Reynolds-en zenbakiaren araberakoa da. Horregatik formulan Re zenbakiarekin zerikusia duen b faktorea sartzen da. Horrela, emari laminarreko tarteetarako balio duen formula ondoko hau da:
v2 p = b ______ 2
b zuzenketa-faktorearen taula
Re 25 50 100 250 500 1000 1500 2300
30
15
7,5
1,5
1,25
1,15
1,0
Koefiziente geometrikoaren taula
0,5
1,3
0,5-1
1,2
5 . . . 15
168
Festo Didactic
B
1.12
10 mm-ko diametro izendatua duen ukondoan eragindako p presio-galera kalkulatu. Ezagutzen ditugun magnitudeak: Olioaren dentsitatea Biskositatea = 850 kg/m3 = 100 mm2/s a 15 C
Adibidea
Lehenbizi, Re kalkulatu: vd Re= _____ 5 m 0,01 m s Re= __________________ s 0,0001 m2 Re= 500 Faktorea taularen arabera: b = 1,5 Koefiziente geometrikoa taularen arabera: = 1,2 p = b v2 ______ 2 850 kg 25 m2 _________________ 3 2 m s 2
p = 1,2 1,5
p = 19125 N/m2 p = 0,19 bar
Balbuletako presio-galera fabrikatzaileek eskainitako p-Q kurben bidez kalkula daiteke.
Balbuletako presio-galera
B 5.1
169
B
1.13
Festo Didactic
1.13 Energia eta potentzia
Sistema hidraulikoaren energia-kantitatea energia-zati desberdinez osatuta dago. Energiaren kontserbazio-legearen arabera, jariatzen ari den likidoaren energia osoa beti konstante mantentzen da, lanaren bidez energia gehitu edo kontsumitu egiten ez bada. Guztizko energia, ondoko zati hauen batura da:
Energia potentziala Presio-energia Energia zinetikoa Energia termikoa

Energia potentziala
estatikoak dinamikoak
Energia potentziala, gorputz batek (edo likido batek) h altuerara igotakoan duena da. Igotzeko prozesuan grabitazioaren kontrako lana egiten da. Energia potentzial hori dimentsio handiko zilindroak dituzten prentsetan erabiltzen da, zilindroaren ganbara azkar betetzeko eta ponparentzako hasierako presioa sorrarazteko. Ondoko adibidean metatutako energia kalkulatzen da. Depositoa goian duen prentsaren eskema
W= m g h m = Likidoaren masa (kg) g = Grabitazioa (m/s2) h = Likidoaren altuera (m)
170
Festo Didactic
B
1.13
W=fs
eta eta
2
F = m g ekuazioetatik ondokoa ateratzen da: s=h
W=mgh
Unitatea: 1 kg m/s m = 1 Nm = 1 joule (J) = 1 watt/s (W/s) Ezagutzen ditugun magnitudeak: m = 100 kg g = 9,81 m/s2 10 m/s2 h = 2m = 200 cm W= mgh = 100 kg 10 m/s2 2 m kg m m = 2000 ___________ s2 W = 2000 J
Presioa duen fluidoari bolumena txikiagotu egiten zaio bertan disolbatuta dituen gasak direla eta. Konpresioa hasierako bolumenaren % 1 - %3 izaten da. Beraz, V edo bolumen-murrizketa txiki samarra izaten da eta presio-energia ere txikia da. Presioa 100 bar-ekoa bada, V gutxi gora-behera hasierako bolumenaren % 1 izaten da. Ondoren, balio hauetan oinarritutako kalkulua erakusten da. Presio-energia
Presio-energia
171
B
1.13
Festo Didactic
W = p V
p =
Fluidoaren presioa [Pa]
V = Fluidoaren bolumena [m3] W = F s eta F = p A ekuazioetatik ondokoa ateratzen da: W=p A s A s-ren ordez V ipinita: W = p V Unitatea: 1 N/m2 m3 = 1 Nm = 1 joule (J)
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: p = V = V = W = = = 100 105 Pa 1% de V 0,001 m3 p V 1% 105 Pa 0,001 m3 N m3 0,1 105 _______ m2 10 000 J
W =
Presio-energia, fluidoak konpresioari aurka eskaintzen dion presioaren ondorio da.
172
Festo Didactic
B
1.13
Materia guztiak konprimi daitezke, eta ondorioz, hasierako p0 presioa p handiagotzen bada hasierako V0 bolumena V txikiagotzen da. Olioan gasak disolbatuta daudenean konpresioa handiagotu egiten da (% 9raino) eta tenperatura igotzen denean ere bai. Doitasun handiko makinak egiten direnean, olioaren konpresioa ez da alde batera utzi behar. Dagokion magnitudea K konpresio-modulua da eta askotan olioaren elastikotasun-modulu (Eolioa) ere esaten zaio. Ohizko presioetan modulu hori ondoko formularen bidez gutxi gora-behera kalkula daiteke:
p K V0 _____ V
[ N/m2 edo N/cm2]
V0 = Hasierako bolumena, V = Bolumen-murrizketa. Airerik gabeko olioarekin eta 50 oC tenperaturan, K balioa gutxi gora behera 1,56105 N/cm2-koa da. Hala ere kasu gehienetan, olioak airea izaten du eta horregatik praktikan K 1,0-tik 1,2106 N/cm2-raino balioarekin kalkulatzen da. 2:1 100 mm-ko diametroa eta 400 mm-ko luzera (l0) duen zilindroko olioaren bolumenean 200 bar-eko aurkako presioak eragiten du. Zenbat milimetro atzeratuko da zilindroa? 200 bar Zilindroko azaleren arteko erlazioa 2:1 da eta K-ren balioa 1,2 105 N/cm2 (materialaren elastikotasuna eta zilindroaren atorraren hedapena ez kontuan har).
Adibidea
173
B
1.13
Festo Didactic
Ebazpidea: Azaleren arteko 2:1 erlazioa dela eta, olioak 100 bar-eko presioa du. K = V0
____
izanik,
ondokoa lortzen da: V = p V0 ____ K V V0 = I0 A = I A
p A I = A I0 ____ K I = I = I = p I0 _____ K 400 mm 1000 N/cm2 ___________________ 5 2 1,2 10 N/cm
3,33 mm
Horrek zilindroa 3,33 mm atzeratzen dela esan nahi du. Adibide honetan tenperatura-aldaketagatiko bolumenaren handiagotzea ez da kontuan hartu, presio-aldaketak azkarrak direlako egoera-aldaketa adiabatikoa (bero-trukerik gabea) dela kontsidera daitekeelako. Adibide honekin askotan konpresio-faktorea alde batera utz daitekeela ikusi da (prentsetan, adibidez). Hala ere, tutuak eta zilindroak ahalik eta motzenak izatea komeni da. Horregatik ez dira makina-erremintetan zilindro luzeak erabiltzen. Nahiago izaten dira boladun errodamenduzko ardatzak edo antzeko sistemak motor hidraulikoz eraginda.
174
Festo Didactic
B
1.13
Energia zinetikoa, gorputzak (edo likidoak) abiadura jakin batez higitzen ari denean duena da. Energia handiagotu egiten da azelerazio-lanaz F indarrak gorputzari (edo likidoaren partikulei) eragiten dienean. Energia zinetikoa fluxu-abiaduraren eta masaren araberakoa da.
Energia zinetikoa
Energia zinetikoa
F
V1
V2
V1 < V2
1 W = ___ m v2 2 W= Fs = mas 1 = m a ___ a t2 2 =

___
v Abiadura [m/s] a Azelerazioa [m/s2] F = m a 1 s = __ a t2 2 v = a t
2
___
ma t mv
2
W=
1 2
Unitatea: 1 kg (m s)2 = 1 kg m2/s2 = 1 Nm = 1 Joule (J)
175
B
1.13
Festo Didactic
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: m = v1 = 100 kg 4 m/s

___
W =
2
___
m v2 100 kg (4m/s)2 kg m2 __________ 2 s
1 2
= W =
800
800 J
v2 =
100 m/s
___
W =
2
___
m v2 100 kg (100 m/s)2
1 2
= W =
kg m2 500 000 ________ s2 500 000 J
Fluxuaren abiadurako edozein aldaketak (bolumen-emaria konstante mantenduz), automatikoki energia zinetikoan aldaketa eragiten du. Energia zinetikoaren guztizkoarekiko portzentaia handiagotu egiten da likidoa abiadura handiagoaz jariatzen bada eta txikiagotu likidoaren abiadura txikiagoa bada. Irudian ikus daitekeenez, likidoa abiadura desberdinez jariatzen da bidean diametro desberdinak dituelako eta bolumen-emaria (hau da, fluxu-abiaduraren eta diametroaren arteko biderkadura) konstantea delako.
176
Festo Didactic
B
1.13
Energia termikoa, gorputz (edo likido) batek tenperatura jakin bat izan dezan eman behar zaion energia da. Sistema hidraulikoetan, marruskadura medio energia-zati bat energia termiko bihurtzen da. Horrela fluidoa eta sistemako elementuak berotu egiten dira. Beroaren zati bat kanpora transmititzen da, sistemako energia (presio-energia barne) txikiagotu egiten delarik. Energia termikoa presioaren eta bolumenaren murrizketaren bidez kalkula daiteke. Energia termikoa
Energia termikoa
B 4.6
p1
p2
p = p 1 - p 2
T1
T2
T1 < T2
W = p V
p = marruskaduragatiko presio galera [Pa]
Unitatea: 1 Pa m3 = 1 N
m3 ____ 2 m
= 1 Nm = 1 Joule (J) Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: P= 5 105 Pa V = 0,1 m3 W= pV = 5 105 Pa 0,1 m3 N = 0,5 105 ____ m3 m2 W = 50 000 J
177
B
1.13
Festo Didactic
Potentzia
Oro har, potentzia denbora-unitateko egindako lan edo izandako energia-aldaketa dela esanda definitzen da. Sistema hidraulikoetan, bereizi egiten dira potentzia mekanikoa eta potentzia hidraulikoa. Potentzia mekanikoa, potentzia hidrauliko bihurtzen da, eta hau, garraiatu eta kontrolatu ondoren, berriz ere potentzia mekaniko bihurtzen da. Potentzia hidraulikoa zenbatekoa den presioak eta bolumen-emariak erabakitzen dute. Presioaren formulan oinarrituz, presioa eta bolumen-emaria kalkulatzeko ekuazioak atera daitezke.
P = p Q
P = Potentzia [ W] = [Nm/S] p = Presioa [Pa] Q = Bolumen-emaria [m3/s] Potentzia
Karga
Potentzia mekanikoa
Potentzia hidraulikoa Potentzia mekanikoa Potentzia elektrikoa M = Indarraren momentua (Nm) wattetan
178
Festo Didactic
B
1.13
Ezagutzen ditugun magnitudeak: p = 60 105 Pa Q = 4,2 l/min = 4,2 10-3 m3/min 4,2 = ______ 10-3 m3/s = 0,07 10-3 m3/s 60 P = pQ = 60 105 Pa 0,07 10-3m3/s = 4,2 N m3 2 ______ 10 2 m s
Adibidea
P = 420 W Presioaren formulan oinarrituz, presioa eta bolumen-emaria kalkulatzeko behar diren ekuazioak atera daitezke.
P p = ___ Q
Ezagutzen ditugun magnitudeak: P = 315 W 4,2 Q = 4,2 l/min = ____ dm3/s = 0,07 10-3 m3/s 60 315 Nm s p = ____________ ____________ 0,07 10-3 s m3 = 4500 103 N/m2 p = 45 105 Pa (45 bar)
Adibidea
179
B
1.13
Festo Didactic
P Q = ___ p
Adibidea
Ezagutzen ditugun magnitudeak: P = p = Q = 150 W 45 105 Pa 150 W _____________ 5 45 10 Pa Nm m2 3,3 10-5 ____________ sN 3,3 10-5 m3/s 0,033 10-3 m3/s = 0,033 dm3/s
= Q = Errendimendua
Sistemara sartzen den potentzia eta ateratzen dena ez dira berdinak, potentzia-galera dagoelako. Sartutako potentziaren eta irtendakoaren arteko erlazioari () errendimendua esaten zaio. Irteerako potentzia = _________________ Sarrerako potentzia
Errendimendua
Lan praktikoetan, ihesengatiko bolumen-potentziaren galera eta marruskaduragatiko potentzia hidraulikoa eta mekanikoaren galera bereizi egiten dira. Ondorioz, errendimenduaren ondoko sailkapena egiten da: Bolumen-errendimendua (v) Ponpa, motor eta balbuletan barne- eta kanpo-ihesengatik sortutako galerak. Errendimendu hidrauliko eta mekanikoa (hm) Ponpa, motor eta zilindrotako ihesengatik sortutako galerak.
180
Festo Didactic
B
1.13
Ponpa, motor eta zilindroetan potentzia transformatzen den bitartean sortzen diren guztizko galerak, guztizko errendimenduaren (guzt) bidez adierazten da eta ondoko formulaz kalkula daiteke: gutz = v hm
Ondoren erakusten den adibidean, sistema hidraulikoan sarrerako potentzia eta irteerako potentzia kalkulatzeko errendimendua nola kontuan hartu azaltzen da. Adibidean emandako balioak enpirikoak dira eta dagokion fabrikatzaileak emandako balioez ordezkatu beharko dira. Sarrerako eta irteerako potentzien kalkulua
MA nA Motorraren irteera-potentzia (330 W, PE = 467 W denean) Zilindroko irteera-potentzia (350 W, PE = 467 W denean) F v PA = F x v Irteera-potentzia PA % 5 zilindroan edo % 10 motorrean PA = 2nA x MA
% 70 / % 75
% 25 / % 30 Potentzia hidraulikoaren galera
A B P T
Potentzia hidraulikoa P=pxQ % 10 balbuletan tutuetan
% 10 ponpan
P T M
PE = 2nE x ME (Motorretik ponparako sarrera-potentzia) % 5 motor elek. Sarrera-potentzia PE Potentzia elektrikoa
181
B
1.14
Festo Didactic
1.14 Urradurazko higadurak
Urradurazko higadura, materialetako gainazaletatik oso partikula txikiak kentzea da. Elementu hidraulikoetan (ponpa eta balbuletan) urradurazko higadura aginte-elementuen profil zorrotzetan izaten da. Materiala suntsitze hori leku jakin batzuetan presio handiak direnean eta bat-batean tenperatura asko igotzen denean gertatzen da. Zergatik izaten dira presioaren eta tenperaturaren igoera horiek? Tutuaren estugune batean olioaren emari-abiadura igotzen bada, energia zinetikoa behar da. Energia zinetiko horrek, presio-energia txikiagotu egingo dela esan nahi du. Horrela estugunean presio-jaitsiera edo depresioa sor daitezke. Depresioa -0,3 bar denean, oliotik ihes egindako aire-burbuilak eratzen dira. Ondoren abiadura jaitsita presioak gora egiten badu, olioak aire-burbuilen lekua bat-batean hartzen du.
Estuguneko presio-jaitsiera
Presioa (bar)
Presio-murriztapena
Presio-erorketa Depresio erlatiboa
182
Festo Didactic
B
1.14
Urradurazko higadura
Estugunearen ondoren presioak berriz ere gora egiten du, burbuilak hautsi egiten dira eta ondoko arrazoiengatik urradurazko higadura gertatzen da:
Presio-igoerengatik
Diametroa handiagotzen deneko lekuan pareteko partikula txikiak askatu egiten dira, materialean nekea sortuz (eta agian materiala bera suntsituz). Urradurazko higadura hauetan zarata handiak izaten dira.
Aire eta oliozko nahastea berez erretzeagatik
Burbuilak hausten direnean, olioa berehala sartzen da barrura. Prozesu horretako presio handia eta aire-konpresioa medio, tenperatura handiak sortzen dira. Ondorioz, burbuiletan airearen eta olioaren arteko nahasteak berez su har dezake, gasolio-motorreetan bezalaxe (diesel efektua deitzen zaio).
Sistema hidraulikoan airea egoteko arrazoi bat baino gehiago dago: Fluidoek beti dute beren baitan aire-kantitateren bat. Egoera atmosferiko normalean, olio hidraulikoek airea gutxi gora-behera % 9 bolum. dute disolbaturik. Hala ere portzentaia hau desberdina izaten da presioaren, tenperaturaren eta olio-motaren arabera. Baliteke airea sistema hidraulikora kanpotik sartzea ere (estuguneak estankoak ez badira batez ere).
183
1.14/15
Festo Didactic
B 4.4
Era berean, baliteke ponpak xurgatutako olio hidraulikoak aire-burbuilak izatea, depositorako deskarga-tutuak behar bezala kokatuta ez daudelako, olio hidraulikoak depositoan behar adinako egonaldirik izan ez duelako edo olioak airea egozteko behar adinako gaitasunik ez duelako. Kapitulu honetan tratatutako gaiak (emari-motak, marruskadura, beroa eta presio-galera, energia, potentzia eta urradurazko higadura) estugunea aztertuz labur eman daitezke. Estugunea
F1 F2
1.15 Estuguneak
A1
A2
v1 < v2 > v3
B 1.11
Estuguneetan, Reynolds-en zenbakiak 2300 baino askoz ere balio handiagoa du diametroa txikiagotu eta emariaren abiadura handiagotu egiten delako (bolumen-emaria konstantea baita). Horrela laster heltzen da abiadura kritikora, eta hortik aurrera emari laminarra zurrunbilotsu bihurtzen da.
184
Festo Didactic
B
1.15
Energia-legearen arabera, sistemako guztizko energia beti konstantea da. Beraz, emariaren abiadura handiagotzen delako energia zinetikoak gora egiten badu, beste energia-motaren batek derrigorrez behera egin behar du. Presio-energia energia zinetiko eta bero-energia bihurtzen da. Emari-abiadura bizkortu egiten delako, marruskadura handiagoa da eta horregatik fluidoaren tenperatura zein energia termikoa igo egiten dira. Beroaren zati bat kanpora transmititzen da. Estugunearen amaieran, bolumen-emariak estugunea baino lehenagoko fluxu-abiadura lortzen du. Hala ere, presio-energia jaitsi egin da eta galeraren balioa energia termikoa da. Horren ondorioz, estugunearen ondoren presioa txikiagoa da. Estuguneetako energia-murriztapenak potentzia-galera dagoela esan nahi du. Potentzia-galera horiek presio-murriztapenak eta tenperatura-igoerak neurtuta kalkula daitezke. Presio-galeran parte hartzen duten faktoreak ondoko hauek dira:
Biskositatea Emariaren abiadura Estugunearen forma eta luzera Emari-mota (laminarra edo zurrunbilotsua)
Hagen-Poiseuill-en formularen arabera 2 p ______ = Fluxu-koefizientea Ad= Estugunearen diametroa m-tan p = Presio-murriztapena Pa-etan = Olioaren dentsitatea kg/m3-tan
Q = Ad
eta konstanteak alde batera utzita, ondoko baliokidetza sinplifikatua lortzen da:
Q p
Estugunean zeharko fluxua presio-diferentziaren araberakoa da.
185
B
1.15
Festo Didactic
Estuguneko presio-murriztapena
Pabs bar-etan Presio-murriztapena Presio-erorketa Depresio erlatiboa
Estuguneetan presioaren balioak depresioa izateraino jaisten badira, olioak airea jariatzen du eta burbuilak sortzen dira. Burbuilek olio eta airezko gasak izaten dituzte (urradurazko higadura fenomenoa). Estugunearen ondoren diametroa handiagotzen denean presioak gora egiten badu, burbuilak hautsi egiten dira. Horrela urradurazko higadura sortzen da, hau da, estugunea zabaltzen den gunean materiala suntsitu egiten da, eta agian olio hidraulikoa berez erre ere egiten da.
186
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2
2. kapitulua Presiodun fluidoak
187
B
2.1
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
Berez edozein likido da presio-energia transmititzeko egokia. Hala ere, sistema hidraulikoan erabiltzen den olioak baldintza jakin batzuk bete behar dituelako aukera handirik ez da izaten. Urak normalean korrosio, irakidura, izozte eta biskositatearen aldetik arazoak izaten ditu. Olio mineralekin prestatutako likidoek ere (olio hidrauliko ere deitzen zaie) ia eskakizun guztiei erantzuten diete (makina-erremintetan normalean izaten direnei, adibidez). Ondorioz, olio hauek dira sistema hidraulikoetan erabilienak. Sute-arriskua dagoen lekuetan erabiltzeko sistema hidraulikoetan, adibidez,
Meagintzan Presiozko galdaketazko makinetan Forjarako prentsetan Zentral elektrikoetako turbinak erregulatzeko sistemetan Burdingintzako zentruetan eta ijezketa-trenetan
Beharrezkoa da nekez su hartzen duten likidoak erabiltzea. Aplikazio hauetan olio mineralezko fluidoak pitzagune edo haustuneren batetik ihes egiten badu eta oso pieza metaliko beroak ukitzen baditu su hartzeko arriskua egoten da. 2.1 Presiodun fluidoen zereginak Sistema hidraulikoetan erabilitako fluidoek oso eginkizun desberdinak dituzte:
Presioa transmititzea Ekipamenduen alderdi higikorrak labaintzea Hoztea, hau da, energia-transformazioan (presio-galeran) sortutako beroa
kanporatzea Presio-puntek sortutako dardarak moteltzea Korrosioaren aurka babestea Urradurazko partikulak deuseztea Seinaleak transmititzea
188
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2.2
Bi likido-taldeak (olio hidraulikoak eta nekez su hartzen dutenak) ezaugarri desberdinetako motetan sailkatzen dira. Ezaugarri horiek zeintzuk diren oinarrizko likidoak eta gehigarri-kopuru txiki batzuek erabakitzen dituzte. Olio hidraulikoak DIN 51524 eta 51525en arabera, ezaugarrien eta konposizioaren arabera olio hidraulikoak hiru taldetan sailkatzen dira:
2.2
Presiodun fluido-motak
HL olio hidraulikoa HLP olio hidraulikoa HV olio hidraulikoa

Sigla horietan H letrak olio hidraulikoa dela esan nahi du, eta gainerako letrek gehigarriak adierazten dituzte. Letrei biskositate-koefizientea gehitzen zaie DIN 515117ren arabera (biskositatearen sailkapena ISOren arabera).
Sistema hidraulikoetarako olio hidraulikoak

Izendapena HL Ezaugarri bereziak Korrosioaren aurkako babesa eta zaharkitzearen kontrako erresistentzia handiagotzea Aplikazio-eremuak Esfortzu termiko handiak sortzen direneko edo ura sartuta korrosioa egon daitekeeneko ekipamenduak
Higadura-erresistentzia handiagoa HLP
HL olioen eremuak eta gainera beren egitura edo eragiketengatik marruskadura handiagoak daudenetan HLP olioen eremuak; tenperatura-aldaketa handiak edo giro-tenperatura baxuetan lan egiteko ekipamenduak
HV
Tenperaturak biskositateari gutxiago eragitea
HLP 68 olio hidraulikoa

H: HLP 68 L: P: 68: Olio hidraulikoa Korrosioaren aurkako edota zaharkitzearen aurkako erresistentzia hobea lortzeko gehigarriekin Erresistentzia jaisteko edota handiagotzeko gehigarriekin Biskositate-koefizientea DIN 51517ren arabera
189
B
2.3
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
Nekez su hartzen duten likidoak
Likido sintetiko hauek urtsu eta anhidrikotan sailkatzen dira. Likidoen egitura kimikoak gasek su hartzea eragozten du. Ondoren erakusten den taulan sistema hidraulikoetan erabiltzen diren eta su nekez hartzen duten likido batzuk erakusten dira (HF likidoak). Likido hauek 24317 eta 24320 VDMA orrietan deskribatzen dira. Nekez su hartzen duten likidoak
Izendap. siglak) HFA HFB HFC HFD VDMA orri-zk. 24 320 24 317 24 317 24 317 Konposizioa Olio eta urezko emultsioak Olio eta urezko emultsioa Ur-disoluzioak, adibidez, glikol urtsua Likido anhidrikoak, adibidez, fosfato esterra Ur-edukia %tan 80 ... 98 40 35...55 0...0,1
2.3
Ezaugarriak eta baldintzak
Olio hidraulikoek orain arte adierazitako baldintzak bete ditzaten, aplikazioaren arabera ezaugarri jakin batzuk izan behar dituzte. Ondorioz, substantziaren ezaugarriak hauek dira:
Dentsitatea ahalik eta txikiena Konprimigarritasun txikia Biskositate txikiegia ez izatea (mintz labaingarriak) Biskositate-ezaugarri onak tenperaturaren arabera Biskositate-ezaugarri onak presioaren arabera Zaharkitzearen kontrako erresistentzia ona Beste material batzuekin bateragarri izatea
190
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2.4
Gainera olio hidraulikoek ondoko baldintzak bete behar dituzte:
Airea egotzi Aparrik ez sortu Hotzarekiko erresistentzia izan Higadura eta korrosioaren aurkako erresistentzia izan Ura bereizteko gaitasuna izan
Biskositatea olio hidraulikoak bereizteko irizpide garrantzitsua da. Biskositate hitzak fluxu-gaitasuna esan nahi du. Biskositate-mailak fluidoaren barne-marruskadurak adierazten ditu, hau da, aurrera egin dezan fluidoaren ondoz ondoko bi geruzen artean gainditu behar den erresistentzia. Ondorioz, biskositateak likidoa jariatzeko dagoen erraztasuna adierazten du. Unitate Sistema Internazionalaren arabera, intentsitateaz biskositate zinemati-koa adierazten da (unitatea: mm2/s). Biskositatea araututako metodoaz neurtzen da. Adibidez: DIN 51562: DIN 51561: 2.4 Biskositatea
Ubbelohde-ren biskosimetroa Vogel-Ossag-en biskosimetroa
Biskositate zinematikoa neurtzeko biskosimetro esferikoa ere erabil daiteke. Aparatu honekin biskositatea nahikoa zehatz neur daiteke eskala handi samarrean. Horren bidez grabitazioz fluido baten erresistentziaren kontra gorputz bat jaisten deneko abiadura neurtzen da. Biskositatearen balio zinematikoa lortzeko, biskosimetro esferikoan ateratako balioa fluidoaren dentsitateaz zatitu behar da.
191
B
2.4
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
Biskosimetro esferikoa
Tenperatura erregulatzeko gorputza
Likidoa
Erorketa-altuera
Esfera
Tutua
Olio hidraulikoetan parametro garrantzitsu bat biskositatea da. ISO arauak eta DIN 51524 arauak ondokoa ezartzen dute: biskositatearen sailkapenak 40 oC-ko tenperaturan dauden olioen biskositate maximoa eta minimoa adierazten dute. Biskositate-motak (DIN 51502)
Biskositate-motak ISOren arabera ISO VG 10 ISO VG 22 ISO VG 32 ISO VG 46 ISO VG 68 ISO VG 100 Biskositate zinematikoa (mm2/s) 40C-tan min. 9,0 19,8 28,8 41,4 61,2 90,0 max. 11,0 24,2 35,2 50,6 74,8 110,0
192
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2.4
Horrek HL, HLP eta HV olio hidrauliko bakoitzarentzat sei biskositate-mota daudela esan nahi du. Ondoko taulan biskositate-mota desberdinak eta beren aplikazio-eremuak erakusten dira. Biskositate-mota giro-tenperaturara egokitu beharko da. Motor edo abiadura-kaxetako sistema hidraulikoetan kalitate handiko olioak ere erabiltzen dira, olioak biltzen direnean dauden baldintzak direla eta. Horregatik hemen SAEren araberako olio-sailkapena ere ipini da. Hala ere, sailkapen honek askoz perdoi-tarte handiagoak onartzen ditu, eta hori erraz egiazta daiteke bi sailkapenak konparatuta.
Biskositatearen sailkapena SAEren arabera

SAE-motak ISO-VG Aplikazio-eremuak
30 100 20,20 W 68 10 W 5W 46 32
Barruti itxietan tenperatura altuetan dauden ekipamendu egonkorrak
Tenperatura normalekin
Afrontuko aplikazioak 22 Zona hotzetakoak (15) 10
193
B
2.4
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
Biskositatearen mugak praktikan garrantzitsuak dira. Biskositate txikiegia (jariotasun handiegia) denean ihesak ugariago izaten dira. Mintz labaingarria meheagoa izaten da eta erraz hauts daiteke. Kasu horretan higadurarekiko babesa txikiagoa da. Hala ere, hobe da biskositate txikiko olioa erabiltzea, marruskadura txikiagoa izanik presio eta potentzia gutxiago galtzen delako. Biskositatea handiagotzen denean fluidoaren barne-marruskadura ere handiagotu egiten da, eta ondorioz, beroagatiko presio- eta potentzia-galera handiagoa da. Biskositatea handiegia (trinkoegia) denean marruskadura handiagoa izaten da, eta ondorioz presio-galerak eta tenperatura-igoerak izaten dira (estuguneetan batez ere). Horregatik hotzetan martxan jartzea eta ura bereiztea zailagoa da, eta ondorioz urradurazko higadura izateko joera handiagoa da. Biskositatearen mugak
Biskositate zinematikoa
10 mm ____ s
2 2
Beheko muga
Biskositate-tarte ideala
15 ... 100
mm ____ s
2
Goiko muga
mm ____ 750 s
194
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2.4
Aplikazioetan fluidoen ezaugarriak tenperaturaren arabera kontuan hartu beharko dira. Izan ere, presiodun fluidoaren biskositatea tenperaturaren arabera aldatu egiten da. Bataren eta bestearen arteko erlazioak Ubbelohde-ren biskositatea/tenperatura diagraman grafikoki ikus daitezke. Dagozkien balioak diagrama logaritmiko bikoitzean ipintzen badira, zuzena lortzen da.
Biskositatea/tenperatura diagrama Ubbelohde-ren arabera
10000 5000 1000 500
gainpresioa (bar)
1400
100
1200 1000 800 600 400 200 0
v (mm /s)
50
20
10
0 0 20 40 60 80 100
tenperatura (C)
Biskositatearen eta tenperaturaren arteko erlazioaren ezaugarriak (VI) biskositate-indizearen bidez ematen dira. Indize hori DIN ISO 2909ren bidez kalkulatzen da. Olio hidraulikoaren biskositate-indizea zenbat eta handiagoa izan, hainbat eta gutxiago aldatzen da bere biskositatea, edo, bestela esan, hainbat eta handiagoa da olioa erabil daitekeeneko tenperatura-tartea. Biskositate-indize handia malda txikiko zuzen gisa agertzen da biskositatea/tenperatura diagraman.
195
B
2.4
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
Biskositate-indize handiko olio mineralei olio graduanitz (multigrado) ere deitzen zaie. Oso tenperatura desberdinetan lan egiten deneko kasuetan erabiltzen dira olio hauek; ekipamendu hidrauliko higikorretan, adibidez. Biskositate-indize txikiko olioak udako eta neguko olio gisa sailkatzen dira. Udako olioak: biskositate handiagoa dute beroarekin gehiegi mehetu eta mintz labaingarria hautsi ez dadin. Neguko olioak: biskositate txikiagoa dute, hotzarekin trinkoegi bihurtu eta hotzetan martxan jartzea zaila izan ez dadin. Olio hidraulikoetan biskositatearen eta presioaren arteko erlazioa ere garrantzitsua da. Izan ere, presioa igotzean biskositatea ere igo egiten da. Puntu hau oso kontuan izan behar da p = 200 bar baliotik aurrera. Normalean 0 bar-eko presioarekin konparatuz biskositatea bikoiztu egingo da presioa 350 edo 400 bar-eraino igotzen bada.
Biskositatea/presioa diagrama
Biskositate zinematikoa (mm2/s)
Presioa (bar)
196
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
B
2.4
Kapitulu honetan ikusitako presiopeko fluidoen ezaugarriak laburbilduz, nekez su hartzen duten likidoek eta olio mineralez egindako olio hidraulikoek ondoko abantailak eta desabantailak dituztela ikusten da:
Nekez su hartzen duten olioen abantailak eta desabantailak

Abantailak Desabantailak Ponpak xurgapen-esfortzu handiagoa egin behar Fluidoaren elastikotasuna txikiagoa Presio-punta handiagoak izateko aukera
Dentsitate handiagoa
Konprimigarritasun txikiagoa Airea gaizki egozten dute Lan-tenperatura mugatuak
Ontzi handiagoak erabiltzeagatik biltegiratzeko denbora handiagoa 50 C baino tenperatura handiagoan lan egiterik eza, hortik gora ur gehiegi lurrintzen delako HFC likidoetan biskositatea gutxiago aldatzen da tenperatura aldatzen bada HFD likidoetan tenperaturak aldatzen badira biskositatea aldatu egiten da
Biskositate eta tenperaturaren arteko erlazio egokia Disoluzio-efektua
HDF likidoek perbunanezko juntura normalak, metagailuak eta tutu malguak disolbatu egiten dituzte HFD likidoen ezaugarriak olio hidraulikoek dituztenak dira, beti ere dagozkien beroketa- eta hozketa-sistemak badituzte HDF likidoak olio hidraulikoak baino garestiagoak dira
Prezioa
197
Presiodun fluidoak
Festo Didactic
198
Sistema hidraulikoaren errepresentazioak
Festo Didactic
B
3
3. kapitulua Sistema hidraulikoaren errepresentazioak
199
B
3.1
Festo Didactic
Higiduren sekuentziak eta laneko zein kontroleko elementuen kommutazio-egoerak argi azaldu ahal izateko, era egokian aurkeztu behar dira. Errepresentazio-era nagusiak hauek dira:

3.1 Kokapen-planoa
Kokapen-planoa Eskema hidraulikoa Urrats-diagrama Espazioa/denbora diagrama Funtzio-diagrama Funtzio-planoa
Kokapen-planoa produkzio-sistema, makina eta abarren zirriborro eskematikoa da. Kokapen-planoa erraz ulertu behar da, funtsezkoena adierazi behar du eta espazioan elementuek duten banaketa besterik ez du erakutsi behar. Irudiak Z1 zilindroa nola dagoen eta bere eginkizuna erakusten duen kokapen-planoa adierazten du. Z1 zilindroaren eginkizuna labearen kanpaia altxatzea da.
Kokapen-planoa
Z1
200
Festo Didactic
B
3.2
Eskema hidraulikoak, sistema hidraulikoaren egitura funtzionala adierazten du.

Osagaien izendapena
3.2 Eskema hidraulikoa

A 4.3
Z1 Lan-elementua
NG6 Seinale-sarrera Energia-kontrola
Energia-horniketa
Tenplaketa-labearen eskema hidraulikoak beheko aldean energia-horniketarako sistema du, bertan iragazkia (0.1), presioa mugatzeko balbula (0.2), ponpa (0.3) eta motor elektrikoa (0.4) dituelarik. Eskemaren erdialdean gizakiaren eta makinaren arteko kontaktugunea dago, hau da, seinaleak sartzeko eskuzko palanka. Erdialdean bertan energia-kontrola ere badaukagu, noranzko bakarreko balbula (1.2), 3/2 bideko balbula (1.1) eta presioa mugatzeko balbula (1.3) daudelarik. Energia-kontrolerako zatiak eta lan-zatiak errendimendu-zatia osatzen dute. Sistema hidrauliko honetan lan-elementua efektu bakuneko Z1 zilindroa da.
201
B
3.3
Festo Didactic
3.3
Ekipamenduen datu teknikoak
Eskema hidraulikoetan elementuen datu teknikoak DIN 24347ren arabera adierazten dira.
Z1
NG6
(2,8 cm3/u)
Gainera, eskema hidraulikoetako informazioa osatzeko taulak erantsi daitezke:

Ekipamenduak Depositoa Parametroak Bolumena litrotan emana, olioaren maila gorena adieraziz Sistema hidraulikoaren fluido-mota Balioak (adibideak) max. 50 l
ISO VG 22 Al edo HLP mota
Motor elektrikoak
Potentzia izendatua kW-etan Biraketa-abiadura min-1-etan Garraio-bolumen geometrikoa cm3-tan Presioaren doiketa bar-etan edo sisteman onartzen den presio-marjinaren arabera Erantzun-presioa Zilindroaren barne-diametroa/zurtoinaren diametroa, ibiltartea mm-tan Zilindro bakoitzean bere zeregina adierazi behar da (adibidez, finkatu, jaso, torneatu, planoa, etab.) Emari izendatua l/min-tan .... p ... bar izanik Diametro izendatua (barnekoa) mm-tan Xurgapen-ahalmena cm3-tan Biraketa-abiadura min-1 -etan
1,1 kW 1420 min-1 Engranajezko ponpa 2,8 cm3 / bira Lan-presioa 50 bar
Eragintza konstanteko ponpak eta ponpa erregulagarriak Presio-balbulak Noranzko bakarreko balbula Zilindroa
1 bar 32/22 - 200 Z1 Jasotzeko
Iragazkia Tutu malguak Motor hidraulikoa
6 mm v = 12,9 cm3 n = 1162,8 min-1 ondokoak izanik Q = 15 dm3 / min M = 1 Nm NG 6
Zenbait bidetako balbula
Tamaina izendatua
202
Festo Didactic
B
3.4
Makinen eta produkzio-sistemetako funtzio-zikloak diagramen bidez adieraz daitezke. Funtzio-diagramak egiten dira eta horietan garbi erakusten dira makina edo ekipamendu bateko elementu bakoitzaren egoerak eta egoera-aldaketak. Ondoko adibideak zenbait bidetako balbula elektrikoak dituen jasotzeko sistemaren diagrama erakusten du. Funtzio-diagrama
3.4
Funtzio-diagrama
Denbora
Elementuak
Urratsa Izendapena Ident. Egoera
Ponpa
martxan deskonektatua
Zilindroa
Zilindroa
203
B
3.5
Festo Didactic
3.5
Funtzio-planoa
Sekuentzien planoa da, bertan kontrol-funtzioen ordena zorrotz xehetuta dagoelarik. Urrats bakoitza aurrekoa amaitutakoan eta hurrengo kommutazio-egoerako baldintza guztiak betetzen direnean baino ez da ematen. Funtzio-planoa
MARTXAN JARTZEA
Blokea ipinita b0 (hasierako posizioa)

Zilindro jasotzailea A+en
Jaso
Desplazamendu-zilindroa B+en
Desplazatu
Zilindro jasotzailearen itzulera A-
Jaitsi
Desplazamendu-zilindroaren itzulera B-
Itzulera
TP 502 eskuliburuan zehatz-mehatz ematen dira funtzio-diagramak, urrats-diagramak, espazio/denbora diagramak eta funtzio-planoak.
204
Energia hornitzeko ekipamenduaren osagaiak
Festo Didactic
B
4
4. kapitulua Energia hornitzeko ekipamenduaren osagaiak
205
B
4
Festo Didactic
A 4.2
Energia hornitzeko unitateak sistema hidraulikoak behar duen energia ematen du. Osagai nagusiak hauek dira:
Motorra Ponpa Presioa mugatzeko balbula Akoplamendua Metagailua Iragazkia Hozketa-sistema Beroketa-sistema
Gainera sistema hidrauliko guztiek dituzte mantenimendu, kontrol eta segurtasunerako unitateak, eta era berean, elementu hidrauliko guztiak lotzeko tutuak ere bai. Eragintza hidraulikorako ekipamendua
206
Festo Didactic
B
4.1
Sistema hidraulikoei (eskuzko ponpa dutenak alde batera utzita) motorrek eragiten diete (motor elektrikoek, eztanda-motorrek, eta abarrek). Motor elektrikoak batez ere sistema hidrauliko finkoetan erabiltzen dira, eta eztanda-motorrak sistema hidrauliko higikorretan. Unitate hidrauliko zentrala makina edo ekipamendu handien gunea izaten da. Makina edo ekipamendu bateko lan-elementu guztiak eragintza hidraulikorako ekipamendu bati edo batzuei loturik daude eta tutu amankomunen bidez hornitzen dira, metagailu bat edo batzuk eduki ditzaketelarik. Metagailu hidraulikoetan energia hidraulikoa metatzen da eta behar den unean hortik jasotzen da. TP 502 eskuliburuan metagailuez xehetasun gehiago ematen da. Presio-tutueriak, itzulera-tutueriak eta ihes-olioarentzako tutueriak zirkuituak osatzen dituzte. Horrela, espazioa eta energia aurrezten dira.
4.1
Motorrak
207
B
4.1
Festo Didactic
Irudian garraiabide bateko egoera jakin baten eskema hidraulikoa erakusten da. Eskema hidraulikoa
Presio-tutueria Itzulera-tutueria Ihes-olioaren tutueria
208
Festo Didactic
B
4.2
Sistema hidraulikoko ponpari ponpa hidrauliko ere deitzen zaio eta bere eginkizuna eragintza-ekipamendutik datorkion energia mekanikoa energia hidrauliko (presio-energia) bihurtzea da: Ponpak olioa xurgatu eta tutueri sistema hornitzen du. Sistema hidraulikoan presioa sortzen da jariatzen den olioak eskainitako erresistentzia dela eta. Presioa guztizko erresistentziari dagokio, eta berau kanpo- eta barne-erresistentziez eta bolumen-emariarenaz osatua dago.
4.2
Ponpak
Kanpo-erresistentziak
Karga erabilgarrien, marruskadura mekanikoaren, karga estatikoen eta azelerazio-indarren bidez sortutakoak dira. Barne-erresistentziak Tutueriako eta sistemaren elementuetako guztizko marruskaduraren, olioaren berezko marruskaduraren eta fluxuko estuguneei zor zaizkie.
A 6.3
Horrek honakoa esan nahi du: sistema hidraulikoan fluidoaren presioa ez duela ponparen potentziak ezartzen; erresistentzien arabera igo egiten dela baizik. Gainera batzuetan presioa sistemako elementua hondatzeraino igotzen da. Praktikan oztopo hau saihesteko ponparen irteeran berehala edo ponpan bertan presioa mugatzeko segurtasun-balbula ipintzen da. Balbula horrek ponparen potentziaren arabera lan-presio maximoa erregulatzeko aukera ematen du.
209
B
4.2
Festo Didactic
Ponpek ondoko parametro garrantzitsuak dituzte: Egozketa-bolumena V egozketa-bolumena (garraio-bolumena edo ponparen ibiltarte-bolumena ere esaten zaio) ponparen tamaina adierazten duen parametroa da. Biraketa edo ibiltarte bakoitzean ponpak garraiatzen duen fluido-bolumenari dagokio. Minutuko garraiatzen den fluido-bolumenari Q bolumen-emaria deitzen zaio (garraio-emaria). Emari hau V egozketa-bolumenaren eta n bira-kopuruaren arteko biderkadura da:
Q=nV
Adibidea:
Engranaje-ponparen garraio-emariaren kalkulua: Ezagutzen ditugun magnitudeak: Bira-kopurua n = 1450 min-1 Egozketa-bolumena V = 2,8 cm3 (birako) Ezezaguna: Q garraio-emaria Q = = = = nV 1450 min-1 2,8 cm3 cm3 4060 ____ min 4,06 dm3 ____ min = 4,06 l/min
210
Festo Didactic
B
4.2
Lan-presioa parametro garrantzitsua da, ponpen aplikazioak ikusita. Puntako presioaren balioa adierazten da, nahiz eta presio horretan denboraldi laburrez egon beharko duen (ikus grafikoa); bestela ponpa behar baino lehen higatuko bailitzateke.
Lan-presioa
Martxan jartzearen iraupena Presioa (p)
Puntako presioa Presio maximoa Funtzionamendu jarraiko presioa
P3 P2 P1
Denbora (t)
Segurtasun-arazoak medio, ponpa batzuek beren baitan presioa mugatzeko balbula izaten dute. Minutuko bira-kopurua, ponpa aukeratzerakoan datu garrantzitsua da. Garraioemaria izan ere, n bira-kopuruak erabakitzen du. Ponpa askok bira-kopuruetan maila bat ez dute gainditu behar eta martxan jartzean ez dituzten esfortzu handiak egin behar. Ohizko bira-kopurua n = 1500 min-1-ekoa izaten da, korronte trifasikoko motor asinkronoez eragiten direlako eta hauek korronte elektrikoaren maiztasunaren arabera funtzionatzen dutelako.
B6
Bira-kopurua
211
B
4.2
Festo Didactic
Errendimenduak
B 1.13
Ponpek energia mekanikoa energia hidrauliko bihurtzen dute eta prozesu horretan potentzia-galerak izaten dira; errendimenduaz adierazten direnak, hain zuzen. Ponparen guztizko errendimendua, bolumen-errendimendua (*v) eta errendimendu hidrauliko-mekanikoa (*hm) kontuan hartuta kalkulatzen da. Ondoko formula aplikatzen da: gutz = v hm
Ponparen potentzia zenbatekoa den jakiteko, ezaugarri-kurbari begiratu ohi zaio. VDI 3279 arauak zenbait ezaugarri-kurbaren berri ematen du. Hauena, adibidez:
Q garraio-emariarena P potentziarena errendimenduarena

Kurba hauek presioaren araberakoak dira eta ponpak minutuko bira-kopuru konstantea duela kontsideratzen da.
212
Festo Didactic
B
4.2
Ponparen ezaugarri-kurba presioaren arabera garraio-emariak duen ezaugarrikurbaren adierazpena da. Ponparen ezaugarri-kurbak erakusten duenez, garraio-emari erabilgarria (Qera) presioa igo ahala jaitsi egiten da. Egiazko garraio-emaria (Qe), horrez gain ihes-olioa (Qi) kontuan hartzen duena da. Labainketa mantendu ahal izateko ihes-olio apur batek beti egon behar du! Ponparen ezaugarri-kurbak ondoko informazioa ematen du:
p = 0 denean, ponpak Q edo guztizko garraio-emaria ematen du p > 0 denean, Q jaitsi egiten da ihes-olioa dela eta Ezaugarri-kurbaren ibilbideak v bolumen-errendimenduaren berri ematen du.
Grafikoak ponpa berri baten eta higatutako (matxuratutako) beste baten ezaugarri-kurbak erakusten ditu:
Ponpa baten ezaugarri-kurba
min ponpa berria
Garraio-bolumena
ponpa matxuratua
Presioa p[bar]
213
B
4.2
Festo Didactic
Ponpa berriaren ezaugarri-kurba. Ihes-olioaren emaria % 6koa da 230 baretan. Ondorioz: Q(p= 0) QL = 10,0 dm3/min dm3/min dm3/min
Q(p=230) = 9,4 = 0,6
9,4 dm3/min v = ____________ 10,0 dm3/min v = 0,94
Ponpa matxuratuaren ezaugarri-kurba. Ihes-olioaren emaria % 14,3koa da

230 bar-etan. Ondorioz: Q(p= 0) QL = 10,0 dm3/min dm3/min dm3/min
Q(p=230) = 8,4 = 1,3
8,7 dm3/min v = ____________ 10,0 dm3/min v = 0,87 Horrek ondokoa esan nahi du: ponparen ezaugarri-kurbak ponparen (v) bolumen-errendimenduaz informazioa lortzeko aukera ematen duela. Ponpa behar bezala erabiltzeko, beren parametro eta ezaugarri-kurbak ezagutu behar dira. Horrela ponpa desberdinak konparatu eta aplikaziorako egokiena aukeratu ahal izango da. Gainera beste ezaugarri batzuk badira eta garrantzitsuak izan daitezke ponpa aukeratzeko:
Finkapen-mota Lan-tenperaturak Zarata-mailak Erabili beharreko fluidoaz gomendioak Ponpa-mota
214
Festo Didactic
B
4.2
Ponpa hidraulikoetan funtsezko hiru mota daude egozketa-bolumena kontuan hartuta:
Funtzionamendu konstanteko ponpak: egozketa-bolumen konstantea Ponpa doigarriak: egozketa-bolumena doigarria Ponpa erregulagarriak: presioa, bolumen-emaria edo potentzia eta egozketa-bolumena erregula daitezke Eraikuntza-motaren arabera, oso ponpa desberdinak daude. Hala ere, denek egozketa-printzipio beraz funtzionatzen dute. Presiodun fluidoa pistoi, zelulahegats, ardatz helikoidal edo engranajeen bidez egozten da.
Ponpa hidraulikoak
Engranajezko ponpak
Zelula-hegatsezko ponpak Barne-indarra
Pistoizko ponpak
Kanpo-engranajezko ponpa
Pistoi erradialeko ponpa
Barne-engranajezko ponpa
Kanpo-indarra
Pistoi axialeko ponpa
Engranajezko ponpa
Ponpa helikoidala
Funtzionamendu konstantezko ponpak
Eragiketa konstantezko ponpak, ponpa doigarriak edo erregulagarriak
215
B
4.2
Festo Didactic
Adibidea
Ponpa hidraulikoa: engranajezko ponpa Engranajezko ponpak funtzionamendu konstantezkoak dira, egozketa-bolumena erregulatzeko aukerarik ematen ez dutelako. Egozketa-bolumena engranajeko hortzen arteko espazioen araberakoa da. Engranaje-ponparen funtzionamendu-eskema
Presio-ganbara Likido konprimitua
Xurgaketa-ganbara
Irudian engranajezko ponparen ebakidura erakusten da. S xurgaketa-ganbara depositoarekin komunikatuta dago. Ponpak honela funtzionatzen du: Horztun gurpiletako bati motorrak eragiten dio, eta besteak engranatzen duelako ere birak ematen ditu. Xurgaketa-ganbaran depresioa sortzen da engranajetik hortz batek irteten duenean bolumena handiagotu egiten delako. Olioak engranajeko ganbarak betetzen ditu eta kanpoko hormatik P presio-ganbarara eramaten da. Ganbara horretara heldutakoan, olioa engranajeko ganbaratik tutuetara bidaltzen da hortzak elkartzen diren unean. Xurgapen-ganbararen eta egozketa-ganbararen espazioen artean olioa konprimitu egiten da. Konprimitutako olioa xurgapen-ganbarara eramaten da arteka batetik. Bestela presio-puntak sortuko lirateke konprimitutako olioagatik, zaratak aterako lirateke eta ponpa hautsi egingo litzateke.
216
Festo Didactic
B
4.2
Ponpako ihes-olioaren kantitatea zenbatekoa den artekaren tamainak (arteka ponparen gorputzaren, hortzen eta hortzen alboko gainazalen artekoa da), hortzen gainkadurak, biskositateak eta biraketa-abiadurak erabakitzen dute. Galera hauek bolumen-errendimendua jakinez gero kalkula daitezke. Bolumenerrendimenduak izan ere, emari erabilgarriaren eta emari izendatuaren arteko erlazioa adierazten du. Xurgapen-ganbara beti da egozketa-ganbara baino handiagoa, xurgapen-tutuetan presio-tutuetan baino abiadura txikiagoak egon behar duelako. Xurgapen-tutuek diametro txikiegia baldin badute, fluxuaren abiadura handiegia izango da. Izan ere, v-rentzat ondoko formula aplikatzen da:
B 1.13
v =
Q ____ A
Ondorioz, bolumen-emaria konstantea bada eta tutuen diametroa txikia bada, fluxu-abiadura handia izango da. Beraz, presio-energia energia zinetiko eta bero-energia bihurtuko litzateke eta xurgapen-ganbaran presio-erorketa sortuko luke. Ganbara horretan xurgapenean depresioa sortzen da eta depresio hori areagotu egingo litzateke, urradurazko higadura eragingo lukeelarik. Horrela ponpa hondatu egingo litzateke.
B 1.14
217
B
4.2
Festo Didactic
Ponpa behar bezala aukeratu eta erabiltzeko, garrantzitsua da bere parametroak eta ezaugarri-kurba kontuan hartzea. Ondoren erakusten den taulan, azokan hedatuta dauden funtzionamendu konstantezko ponpen parametroak erakusten dira. Informazio gehiago nahi izanez gero, ikus VDI 3279.
Ponpa-mota
Bira-kopuruaren marjina
1 ___ min
Egozketa-bolumena (cm3)
Presio izendatua (bar)
Guztizko errendimendua
Kanpo500 - 3500 -engranajezko ponpa
1,2 - 250
63 - 160
0,8 - 0,91
Barne500 - 3500 -engranajezko ponpa
4 - 250
160 - 250
0,8 - 0,91
Ponpa helikoidala
500 - 4000
4 - 630
25 - 160
0,7 - 0,84
Zelula960 - 3000 -hegatsezko ponpa
5 - 160
100 - 160
0,8 - 0,93
Pistoi axialezko ponpa
...... - 3000 750 - 3000 750 - 3000
100 25 - 800 25 - 800
200 160 - 250 160 - 320
0,82 - 0,92 0,82 - 0,92 0,8 - 0,92
Pistoi 960 - 3000 erradialezko ponpa
5 - 160
160 - 320
0,90
218
Festo Didactic
4.3/4.4
Akoplamenduak motorraren eta ponparen artean egoten dira, energia hornitzeko zatian. Akoplamenduek motorraren biraketa-momentua ponpara transmititzen dute. Gainera bi osagaien arteko elkarrekiko moteltze-efektua eragiten dute. Horrela motorrak funtzionatzen ari denean dituen dardarak ponpara ez dira transmititzen, eta alderantziz, ponpako presio-puntak ez dira motorrera transmititzen. Gainerakoan, akoplamenduek motorraren eta ponparen ardatzek duten lerrokatze falta konpentsatzen dute. Adibideak:
4.3
Akoplamenduak
Gomazko akoplamenduak Hortz kurbatuzko akoplamenduak Atzapar metalikoak eta tartean material plastikoa duten akoplamenduak
Sistema hidrauliko bateko depositoek zenbait eginkizun dituzte: 4.4 Depositoak
Sistema hidraulikoak funtziona dezan behar den likidoa hartu eta metatzea Hondar-beroa kanporatzea Airea, ura eta substantzia solidoak bereiztea Barnean edo gainean ponpa, motorra eta zenbait elementu hidrauliko (balbulak, etab.) kokatzeko euskarri izatea.
219
B
4.4
Festo Didactic
Olio-depositoa
Iragazkidun aireztapena Betetzeko iragazkia
Fluxu-itzulera
Motorra eta ponpa
Olio-mailaren iragarlea (maila max.) Garbiketa-ataka
Xurgapen-tutua
Olio-mailaren iragarlea (maila min.)
Xurgapen-ganbara
Husteko torlojua
Itzulera-olioarentzako ganbara
Moteltzeko txapa
Depositoak dituen eginkizunak jakinda, ondoko iritzi nagusiak hartuko dira kontuan: Depositoaren tamaina aukeratzeko ondoko faktoreak kontsideratu behar dira:
Ponparen bolumen-emaria Lan-tenperatura eta olioak gehienez onartzen duen tenperatura Kontsumo-elementuak (adibidez, zilindroak, presiodun olioaren depositoak,
etab.) bete edo hustu egiten direnean bolumenean dagoen diferentzia handiena. Erabili behar deneko lekua Zirkulazio-periodoa
220
Festo Didactic
B
4.4
3 edo 5 minutuko denboraldian ponpak garraiatutako olioaren bolumena hartzen da kontuan sistema hidrauliko finkoetan depositoen neurriak kalkulatzeko erreferentzia gisa. Gainera % 15 inguruko aire-erreserba eduki behar du, mailaren gora-beherak konpentsatzeko. Sistema hidrauliko higikorretan erabilitako depositoak txikiagoak izaten dira, leku eta pisu txikiagoa izan ditzaten. Ondorioz, deposito horiek ez dute bere gain hartzen hozketa-sistema eta hori kanpotik ipini behar izaten zaie. Depositoaren forma Deposito altuak egokiak dira hondar-berotasuna deskargatzeko. Deposito zabalak berriz, airea bereizteko dira onak. Xurgapenerako eta itzulerako tutueriak Tutueria hauen muturrak elkarrengandik ahalik eta urrutien egon behar dute, eta gainera oliotan maila minimotik behera murgilduta geratu behar dute. Desbideratzeko eta moteltzeko txapa Txapa horrek olioaren xurgapen-zona eta itzulerakoa bereizten ditu. Gainera olioaren atsedenaldia luzarazten du, horrela zikinkeria, ura eta airea hobeto bereizten direlarik. Depositoaren hondoko txapa Txapa horrek husteko torloju aldera inklinatuta egon behar du, ura eta zikinkeria atera ahal izateko. Aireztapena eta airea ateratzea Olioaren mailak gora eta behera egiten duenean, airea sartu edo atera egin behar izaten da konpentsazio gisa. Horregatik olioa depositora botatzeko torlojuak aire-iragazkia izaten du. Sistema hidrauliko higikorretan erabiltzen diren deposito itxietan, ez da airea sartzen edo ateratzen. Deposito horiek barruan gasa (nitrogenoa) duten aurrez teinkatutako maskuria izaten dute. Horregatik deposito hauek airea edo ura sartzen delako edo olioa zaharkitzen delako izan ohi diren arazorik ia ez dute izaten. Maskuria aurrez teinkatuta xurgapen-tutuan urradurazko higadura gutxiago izaten da, depositoan presioa dagoelako.
221
B
4.5
Festo Didactic
4.5
Iragazkiak
Sistema hidraulikoak funtziona dezan eta elementuek bizitza erabilgarri luzea izan dezaten, garrantzitsua da iragazkiak ipintzea.
Olioko zikinkeriek sortutako eraginak
Presio handiak Balbularen asentua Xurgapeneko partikulak Z zilindroaren xehetasuna
Pistoiaren lasaiera Depresioa
Presiodun fluidoak ondoko arrazoiak medio zikinkeriak izan ditzake:
Martxan jartzean hasieran zikinkeria egotea: metal-txirbilak, galdaketa-hon

darra, hautsa, soldadura-apurrak, zepa, pintura, zenbait partikula zikin, butxatzeko gaiak, partikula zikinak dituzten likidoak. Funtzionamenduan ari dela sortutako zikinkeriak urraduragatik, depositoko juntura eta aireztapen-sistematik sartu direlako, likidoz bete edo likidoa ordezkatu delako, sistemako osagaiak aldatu direlako edo tutuak aldatu direlako.
Iragazkien eginkizuna zikinkeria maila onargarrietan mantentzea da, elementuak garaiz lehen higa ez daitezen. Iragazketak behar bezain xehea izan behar du, eta gainera, iragazkiaren egoera iragarle baten bidez kontrolatu ahal izango da. Sistema hidraulikoa martxan jarri baino lehen, lehenbizi iragazki merkeak erabiltzen dira. Iragazkiaren aukeraketa eta kokapena batez ere osagai desberdinek zikinkeriaren kontra duten sentikortasunaren araberakoak dira.
222
Festo Didactic
B
4.5
Zikinkeri partikulak m-tan neurtzen dira eta horren arabera adierazten da iragazketa-maila. Maila horiek honela sailkatzen dira:
Iragazketa-maila
Iragazketa-maila absolutua Iragazketa-maila izendatua

Iragazkia zeharka dezakeen partikula handienaren tamaina adierazten du Poroen tamaina izendatuko partikulak iragazkiak mantendu egiten ditu zenbait aldiz pasatu ondoren Poroen batezbesteko dimentsioa Iragazkiaren batezbesteko poroen tamainarako unitatea Gauss-en banaketa-formularen arabera. balioa Iragazkiaren sarreran eta irteeran dauden tamaina jakin bateko partikulen kopuru-diferentzia erakusten du. Adibidea
50 = 10 adierazpenak, iragazkiaren sarreran 50 m baino partikula handiagoak irteeran baino 10 aldiz gehiago daudela esan nahi du.
Iragazketa-maila eta aplikazio-alorrak

Gomendatutako x iragazketa-maila, m-tan emana, x = 100 izanik 1-2 Sistema hidraulikoaren mota
Ezpurutasun finentzat oso sistema sentikorretan, kalkula daitekeen fidagarritasunaz; hegazkingintzan eta laborategietan batez ere. Aginte eta kontroleko sistema sentikor zein errendimendu handikoetan, presio-tarte handietan; maiz hegazkingintzan, robot industrialetan eta makina industrialetan. Kalitate eta fidagarritasun handiko sistema hidraulikoentzat, osagaientzat bizitza erabilgarri luzea aurrikusten delarik. Hidraulikan oro har eta sistema hidrauliko higikorretan; presio eta tamaina ertainak. Industria astuneko presio baxuko sistemetan edo bizitza erabilgarri mugatuko sistemetan. Presio baxu eta lasaiera handiko sistemetan.
2-5
5 - 10
10 - 20
15 - 25
20 - 40
223
B
4.5
Festo Didactic
Deskargako olioaren iragazketa
Deskargako olioaren iragazkiak olio-depositoan bertan muntatzen dira. Gorputzak eta iragazkiaren kartutxuak balbula handiak bat-batean irekitzen direnean sortutako presio-puntak jasan behar dituzte, edo bestela erantzun azkarreko desbiderapen-balbula eduki behar dute, olioa zuzenean depositora bidaltzeko. Itzulerako fluxu osoa iragazkitik pasaraztea komeni da. Iragazkia beste tutu batean koka daiteke, itzulera-olioa tutueria nagusi batetik jariatzen ez bada. Itzulerako fluxua iragaztea presio handietakoa iragaztea baino merkeagoa da. Parametro garrantzitsuak Lan-presioa: Emaria: Iragazketa-maila: Diferentzia max. p motaren arabera 30 bar-eraino 1300 l/min-raino (depositoan muntatutako iragazkietan) 3900 l/min-raino (tutuerietarako iragazki handietan) 10etik 25 m-raino kartutxu-motaren arabera, 70 bar ingururaino
Iragazketa-unitate kommutagarria
224
Festo Didactic
B
4.5
Iragazki hau ponparen xurgapen-tutuan egoten da kokatuta. Horrela depositotik datorren olioa iragazkian zehar xurgatzen da eta sistema hidraulikora olio iragazia besterik ez da pasatzen. Parametro garrantzitsuak Iragazketa-maila: 60tik 100 m-raino Iragazki-mota hau depositoko olioa oso garbia ez duten sistema hidraulikoetan erabiltzen da. Eginkizun nagusia ponpa babestea da eta iragazketa-errendimendu txikia du. Izan ere, 0,06 eta 0,1 mm bitarteko partikulak pasatzen uzten du. Gainera ponpak olioa xurgatzea oztopatu egiten dute, presioa asko jaisten delako edo iragazkia butxatu samarra dagoelako. Xurgapen-iragazkia desbiderapen-balbulaz Horregatik ezin dute iragazki hauek iragazketamaila handiagorik eduki, bestela ponpan depresioa eta urradurazko higadura sortuko liratekeelako. Xurgapen-iragazkiak desbiderapen-balbula izaten dute, xurgapenean horrelako arazoak egon ez daitezen.
Xurgapen-iragazkia
Iragazki hau sistema hidraulikoaren presio-tutuerian egoten da, zikinkeriarekiko sentikor diren elementuak baino lehen, hau da, ponpa, balbula eta emari-erregulatzaileak baino lehen. Iragazki honek erresistentzia handia izan behar du, lan-presio maximoan lan egiten duelako. Desbiderapen-balbularik ez izatea gomendatzen da, baina zikinkeri mailaren iragarlea eduki behar luke.
Presio-iragazkiak
Parametro garrantzitsuak Lan-presioa: Emaria: Iragazketa-maila: 420 bar-eraino 330 l/min-raino 3tik 5 m-raino
Diferentzia max. p: kartutxu-motaren arabera, 200 bar-eraino
225
Festo Didactic
B
4.5
Iragazketa bigarren mailako zirkuituan
Iragazketa bigarren mailako zirkuituan

Abantailak Iragazki gehigarri gisa iragazki txikiak erabiltzeko aukera
Desabantailak Iragazketa-gaitasun txikia Oharrak Iragazketa zirkuitu nagusiko zati batean bakarrik
Aurreko bi taulek iragazkien kokapen desberdinen ezaugarrien zerrenda erakusten dute. Kokapen egokiena funtsean lanerako elementuen zikinkeriarekiko sentikortasunaren, olioko ezpurutasunaren eta kostuen araberakoa izaten da. Gomendatzen diren iragazketa-mailak
Elementu hidraulikoa Pistoi axialeko ponpa Iragazki-mota Zirkuitu nagusirako iragazkia Iragazkiaren kokapena Itzulera-tutueria edota presio-tutueria Behe-presioko tutueria Engranajezko ponpak, pistoi erradialezko ponpak, zenbait bidetako balbulak, presio-erregulatzaileak, emari-erregulatzaileak, noranzko bakarrekoak eta lan-zilindroak Zirkuitu nagusirako iragazkia Bigarren mailako zirkuiturako iragazkia (gehigarria) Deskarga-tutueria Iragazketa-maila izendatua m-tan 25 25 (10) 63 63
Xurgapen-tutueria
Bira-kopuru ertaineko motor hidraulikoak
Zirkuitu nagusirako iragazkia
Deskarga-tutueria
25
227
B
4.5
Festo Didactic
Geruza bakuneko iragazkiak
Iragazki hauek metalezko, zelulosazko, plastikozko edo paperezko ehuna dute. Erabili eta botatzeko iragazkiak dira; batez ere instalazio hidraulikoa lehen aldiz martxan jartzen denean erabiltzekoak. Harizkoak, zelulosazkoak, plastikozkoak, beira-zuntzezkoak edo metalezkoak izan daitezke; prentsatuak, zenbait geruzatan antolatuak edo metal sinterizatuzkoak. Azalera berdineko geruza bakarreko iragazkiekin konparatuta, geruza anitzekoek partikulak gerarazteko ahalmen handiagoa dute.
Geruza anitzeko iragazkiak
Iragazkien egitura
Geruza bakuneko iragazkiak
PRESIOA
Geruza anitzeko iragazkiak
DEPRESIOA
228
Festo Didactic
B
4.5
Iragazkiaren materiala normalean tolestuta egoten da, bolumen txikian ahalik eta azalera handiena lortzearren. Filtroaren materialak, graduazioak eta motak, ondoko taulan erakusten diren ezaugarriak eta aplikazioak definitzen dituzte: Iragazkiak aukeratzeko irizpideak (HYDAC)
Motak Iragazketa-maila (m) Iragazki absolutua x = 100 3,5,10,20 Presio-diferentziekiko erresistentzia (bar) 210 30 Aplikazioak Ezaugarriak
Funtzionamenduaren eta osagai sentikorren (serbopilotatutako balbulen eta balbula proportzionalen) iraunkortasunaren babesa Funtzionamenduaren eta hain sentikor ez diren osagaien iraunkortasunaren babesa; fluxuarekiko erresistentzia txikia; ezpurutasunak gerarazteko gaitasun ona Altzairu herdoilgaitzeko iragazkiak nekez su hartzen duten likidoekin edo urarekin funtzionatzen duten sistemetan erabiltzeko; presio-diferentziekiko erresistentzia handia; 120 C-ko lan-tenperaturetarako bertsio bereziak
Iragazki izendatua Poliesterra Paper-ehuna Metal-ehuna 4+4 Ehun metalikoa Ehun txirikordatua 1,5,10,20 210 30/10 315/70 30 420
25 25,50,100
Edozein iragazkik presio-galera eragiten du. Ildo horretan, ondoko konparazioirizpideak aplika daitezke: Zirkuitu nagusiko iragazketa Presio-iragazkia Deskarga-iragazkia Xurgapen-iragazkia p 1etik 1,5 bar-eraino lan-tenperaturan p 0,5 bar lan-tenperaturan p 0,05etik 0,1 bar-eraino lan-tenperaturan
229
B
4.5
Festo Didactic
Bigarren mailako zirkuituko iragazketa Bigarren mailako zirkuituko ponparen bolumen-emariak gutxi gora-behera depositoko bolumenaren % 10 izan behar luke. Iragazkiak nahikoa handia izan behar du presio-galerak handiegiak izan ez daitezen. Guztizko presio-galeran biskositateak ere badu zerikusia, iragazkiaren mailak eta fluxu-kantitateak duten zerikusiaz gain. Iragazkiaren fabrikatzaileak f biskositate-faktorea eta gorputzeko zein kartutxuko p presio-galera adierazten ditu. Iragazki osoak eragindako guztizko presio-diferentzia ondoko ekuazioaz kalkulatzen da: guzt = pgorp + f pkart Adibidea Presio-zirkuituko iragazkiko presio-diferentziaren kalkulua pguzt presio-galeraren kalkulua 15 l/min-ko emariaz. Iragazketa-mailak 10 mkoa izan beharko du eta biskositateak = 30 mm2/s-koa. Fabrikatik ondoko grafikoak jaso ditugu:
Gorputzaren ezaugarri-kurba
p bar-etan
Q l/min-tan
Presio-iragazkiko elementuen ezaugarri-kurba
p bar-etan
Q l/min-tan
230
Festo Didactic
B
4.5
f biskositate-faktorea
f faktorea
Lan-biskositatea (mm2/s)
Taula hauen arabera Q = 15 l/min pgorp = 0,25 bar pkart = 0,8 bar f 1,2
Ondorioz, guztizko presio-diferentzia (presio-galera) ondokoa da: pguzt = 0,25 + 1,2 0,8 bar = 1,21 bar
Iragazkia zuzen aukeratu da, presio-iragazkiaren balioak gutxi gora-behera 11,5 bar-eko p duelako.
231
B
4.5
Festo Didactic
Zikinkeri mailaren iragarleak Garrantzitsua da iragazkiaren errendimendua zikinkeri mailako iragarle batez kontrolatzea. Maila hori presio-jaitsieraren parametroaz neurtzen da. Zikinkeri maila igotzen denean, iragazkia baino lehenagoko presioa handiagotu egiten da. Presio horrek pistoiari eragiten dio eta pistoiak malguki bati. Presioa hazten denean, pistoia malgukiaren kontra bultzatzen da. Presioaren balioak zuzenean irakur daitezke pistoiaren posizioari begiratuta, edo beste era bateko iragarlea bada, pistoiak seinale elektriko edo optikoei konektatutako kontaktu elektrikoei eragiten die. Zikinkeri mailaren iragarlea
232
Festo Didactic
B
4.6
Olioa tutuerian eta lan-elementuetan jariatzen denean, marruskadura sortzen da, eta, ondorioz, sistema hidraulikoan energia-galera dago. Olioa marruzkaduragatik berotzen da. Bero hori depositoaren, tutuen eta gainerako elementu hidraulikoen bidez ingurunera zabaltzen da. Lan-tenperaturak 50-60 oC baino handiagoa ez luke izan behar. Tenperatura handiek biskositatea muga onargarriak baino beherago jaisten dute eta olioa lehenago zaharkitzen dute. Gainera junturen bizitza erabilgarria ere laburragoa izaten da. Sistemaren berezko hozketa-ahalmena nahikoa handia ez bada, normalean termostatoaz pizten den hozketa-ekipamendua jartzen da martxan, eta honen zeregina tenperatura muga batzuen barruan mantentzea izaten da. Ondoko hozketa-sistemak daude:
4.6
Hozketa-sistemak
B 1.12
Airezko hozketa: tenperatura 25 oC jaitsi dezakete Urezko hozketa: tenperatura 35 oC jaitsi dezakete Hozketa-makinari konektatutako hozteko elementuez olioa hoztea: tenperatura asko jaitsi behar deneko kasuetan aplikatzen da Airezko hozketa (Lngerer & Reich) Sistema hidrauliko higigarrietan ia beti hozketasistemak behar izaten dira. Izan ere, depositoak txikiegiak izaten dira soberako bero guztia kanporatzeko.
233
B
4.6
Festo Didactic
Urezko hozketa (Lngerer & Reich)
Airezko hozketa Deskribapena Itzulera-tutueriatik datorren olioa hodibihur batetik pasarazten da eta hau haizemaile batek hozten du.
Urezko hozketa Olioa tutu batetik joaten da, eta tutu hau beste handiago baten barruan dago. Tutu handitik hozteko likidoa pasatzen da.
Abantailak
Funtzionamendu-gastu txikiak Erraz instalatzen da
Bero handia kanporatzeko modua Isila Funtzionamendu-gastu handiagoak (hozteko likidoa); zikintzeko eta herdoiltzeko joera
Desabantailak
Zaratatsua
234
Festo Didactic
B
4.7
Kasu askotan zerbitzu-tenperatura egokienak denbora gutxian lortzeko beroketa-sistema ipini behar izaten da. Beroketa-sistema ipintzearen helburua, sistema hidraulikoa martxan jarri eta olioak azkar biskositate egokia edukitzea da. Biskositate handiegiak (olio trinkoegiak) marruskadura handiagoa dela esan nahi du, horrek berekin urradurazko higadura duelarik. Olioa berotzeko eta aurrez berotzeko, kartutxoak edo aurreberoketa- zirkuituak erabiltzen dira.
4.7
Beroketa-sistemak
Berotzeko kartutxoa (Lngerer & Reich)
Kartutxoaz lortu beharreko tenperaturak Hidraulika higigaitza: 35-55 C Hidraulika higigarria: 45-65 C
235
Festo Didactic
236
Balbulak
Festo Didactic
B
5
5. kapitulua Balbulak
237
B
5.1
Balbulak
Festo Didactic
Sistema hidraulikoetan, energia ponparen eta hargailuen artean transmititzen da tutuerian zehar. Lan-unitate horietan behar diren balioak lortzeko (indarra edo biraketa-momentua, abiadura edo biraketa eta higidura-norabidea) eta sistemari ezarritako eragiketa-baldintzak betetzeko, tutuerian balbulak ipintzen dira, energiaren kontrol-unitate gisa lan egin dezaten. Balbulek presioa eta bolumen-emaria kontrolatu edo erregulatu egiten dituzte.
A 6.3
Gainera, edozein balbulak erresistentzia eskaintzen du. Balbulen dimentsio izendatuak parametro batzuen araberakoak izaten dira. Hona hemen parametroak: Tamaina izendatua (NG): Diametro izendatuak mm-tan 4; 6; 10; 16; 20; 22; 25; 30; 40; 50; 52; 63; 82; 100; 102; Presio izendatua (ND): (Lan-presioa) Bar-etan (pascaletan) emandako presioa da eta horretara lan egiteko doituta daude ekipamendu eta elementu hidraulikoak, eragiketa-baldintza batzuk bete behar dituztelarik. Presio-mailak VDMA 24312ren arabera: 25; 40; 63; 100; 200; 250; 315; 400; 500; 630; Emari izendatua (Qn): Balbula zeharkatzen duenean p = 1eko presio-galera eragiten duen olio-kantitatea (l/min-tan) (olioaren biskositatea 35 mm2/s-koa 40 oC-tan). Emari maximoa (Qmax): Balbulan zehar jaria daitekeen olio-kantitate maximoa (l/min-tan) dagozkion presio-galera handiak sortuz.
5.1
Dimentsio izendatuak
238
Balbulak
Festo Didactic
B
5.1
Biskositate-erregimena Adibidez, 20-230 mm2/s (c/h) Fluidoaren tenperatura-erregimena Adibidez, 10-80 oC 4/2 bideko balbula baten p-Q ezaugarri-kurba
B 2.4
Adibidea
30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
L/min
P
T T
A; B
: 25 C
: 20 mm 2 /s (cSt)
p bar 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
239
B
5.1
Balbulak
Festo Didactic
Eragintza-indarra
F=pA Presioak eta azalerak zehazten duten eragintza-indarra, asentu-balbula batzuetan handia izan daiteke. Indarra handiegia izan ez dadin, balbula horiek presioa konpentsatzeko ganbarak izan behar dituzte (irudian eskuineko balbulan erakusten da). Hala ere, kasu gehienetan presioak konpentsatzeko ganbaradun balbulak erabiltzerik ez da egoten eta kommutazio-indar handiak egin behar izaten dira. Horregatik palanka bidez edo serbopilotaia bidez indarra txikiagotzeko sistemak erabiltzen dira. Balbularen aginte-profilak oliotan bustita egoten dira eta zikinkeri partikulak drenatu egiten dira (autogarbiketa). Horregatik asentu-balbulak zikinkeriarekiko ez dira oso sentikorrak izaten. Hala ere, balbularen asentuan zikin-partikularen bat ezartzen bada, balbula ez da erabat ixten. Zirrikitu bat libre geratzen da eta urradurazko higadura sortzen da.
B 1.14
240
Balbulak
Festo Didactic
B
5.2
Balbulak irizpide desberdinen arabera sailkatzen dira. Ondoko elementuak hartzen dira kontuan:
Zereginak Eraikuntza-mota Eragintza-era

Sistema hidraulikoetan balbulek bete behar dituzten zereginen arabera, ondokoak erabil daitezke:
Presioa erregulatzeko balbulak Zenbait bidetako balbulak Ixteko balbulak Emaria erregulatzeko balbulak
Lau balbula-talde hauen azalpenak B6tik B9 kapituluetaraino ematen dira. Beren eraikuntza-motak kontuan izanik, asentu-balbulak eta irristailu-balbulak bereizten dira. Balbulen kommutazio-ezaugarriak gainera, beren gainazalen gainjartzeen eta profilaren geometriaren araberakoak dira. Asentu-sistema Irristailu-sistema 5.2 Eraikuntza-motak
241
B
5.3
Balbulak
Festo Didactic
5.3
Asentu-balbulak
Asentu-balbulek bola bat, kono bat edo (inoiz) disko bat izaten dute. Horiek dira dagokien asentuaren kontra presio eginda fluxua ixten duten elementuak. Mota horretako balbulek hermetikoki ixten dute.
Asentu-balbulak
Balbula-mota
Ebakidura
Abantailak eta desabantailak/ aplikazioak Fabrikatzen errazak; bolak dardara egiteko eta zarata ateratzeko joera du; Noranzko bakarreko balbulak Konoa doitasun handiz fabrikatu behar da; itxitura ona; Zenbait bidetako balbulak Ibiltarte mugatua; Ixteko balbulak
Bolazko asentu-balbulak
Konozko asentu-balbulak
Diskozko asentu-balbulak
B 5.5
Asentu-motako balbuletan aginte-elementu batekin gehienez hiru bide ireki eta itxi daitezke. Horrek, hiru bide baino gehiagoko balbulak aginte-elementu bat baino gehiago eduki behar duela esan nahi du. 4/2 bideko asentu-balbula 3/2 bideko bi balbulaz osatuta egon daiteke.
Adibidea
242
Balbulak
Festo Didactic
B
5.4
Balbula hauek irristailu zuzenekoak edo irristailu biragarrizkoak izan daitezke. Azken hauek zilindro batean biratzen diren pistoi bat edo batzuk edukitzen dituzte. Irristailu biragarrizko balbula
5.4
Irristailu-balbulak
Normalean irristailu zuzenekoak baino motzagoak izaten dira zenbait bidetako balbula gisa erabiltzen badira.
Irristailu zuzeneko balbulek pistoi bat edo batzuk (elkarri konektaturik) dituzte eta zilindroan ardatz-eran desplazatzen dira. Irristailu zuzeneko balbulek beren pistoiak desplazatuta konexio-kopuru mugatua itxi edo konekta dezakete. Sistema honen bidez 3 bideko zein 6/4 bideko balbula egin daiteke. Adibidea
243
B
5.4
Balbulak
Festo Didactic
B 5.6
Pistoiaren ezarpen-mota aldatu egin daiteke kontrol-profil bakoitzean aplikazioaren arabera. Irristailu zuzeneko balbulei eragiteko, marruskadurak eta malgukiak eskainitako erresistentzia besterik ez da gainditu behar. Presioaren ondoriozko indarrak kontrajarritako gainazalen bidez konpentsatzen dira. Eragintza-indarra
FF
FB
F1
F2
F1 = F2 Irristailuak bere lasaiera eduki behar du, eta horren ondorioz olioaren ihes konstantea dago, balbulan bolumen-emariak galerak dituelarik. Pistoiak balbularen horma zilindrikoaren kontra presiorik egin ez dezan, zilindroak arteka kiribila izaten du. Enboloa desplazatzen denean marruskadura fluidoan baino ez da izaten.
B 1.12
244
Balbulak
Festo Didactic
B
5.5
Olio hidraulikoak zikinkeri partikulak baldin baditu, irristailu eta hormaren artean kokatzen dira. Hor material urragarri gisa jokatuz diametroa handiagotu egiten dute, eta horrela ihes egiten duen olio-emaria handiagoa da. Irristailuzko balbulak Asentuzko balbulak
Ihes-olioko fluxua Zikinkeriarekiko sentikorra Forma sinplea, nahiz eta bide askokoa izan Presio-konpentsazioa Bide askoko balbuletan eragintza-tarte luzeak
Itxitura hermetikoa Zikinkeriak eraginik ez Zenbait bidetako balbuletan forma konplexua Presioa konpentsatzeko sistema ipini beharra Eragintza-tarte motzak
Balbularen kommutazio-ezaugarriak pistoiaren profilek zehazten dituzte. Ezarpena positiboa, negatiboa edo zero (zero = itxita) izan daiteke. Pistoiaren profil desberdinak era desberdinetan kokatuta egon daitezke.
5.5
Enboloaren ezarpen-motak
Pistoiaren ezarpen-motak
Positiboa
Negatiboa
Zero
>0
<0
=0
245
B
5.5
Balbulak
Festo Didactic
Pistoiaren kokapenak eta lasaierak ihes-olioaren kantitatea zenbatekoa izango den erabakitzen dute. Kokapen-motek parametro garrantzitsua osatzen dute balbula guztietan eta aplikazioaren arabera aukeratu behar dira:
Kokapen positiboko kommutazioa

Konexio guztiak denboraldi laburrez blokeatuta daude kommutazio-prozesuan; Presio-jaitsierarik ez dago (garrantzitsua da sistemak metagailuak baditu). presio-puntek eragindako kolpeak; martxaren hasiera gogorra.
Kokapen negatiboko kommutazioa

Konexio guztiak denboraldi laburrez elkarri konektaturik daude kommutazio-prozesuan. Presio-jaitsiera txiki bat izaten da.
Presio-tutua aurrez irekitzea

Ponpa lehenbizi lan-elementuarekin konektatzen da, eta gero lan-elementua depositorako deskarga-tutuarekin konektatzen da.
Husteko tutua aurrez irekitzea .

Lan-elementua lehenbizi depositoarekin konektatzen da eta gero elikatze-tutua ponparekin.
Zero kokapena
Ertza ertzaren parean. Kommutazio azkarretarako ezaugarri garrantzitsua da; kommutazio-tarte motzak. Zenbait bidetako balbuletan, kokapen-motak desberdinak izan daitezke aplikazio-motaren arabera. Beraz, kommutazio-mota ere delako aplikaziora moldatzen da. Konpondu behar denean, kontuz ibili behar da pistoi berriak ixteko ezaugarri berberak izan ditzan.
246
Balbulak
Festo Didactic
B
5.5
Ondoren kokapen positibo eta negatiboek dituzten efektuak erakusten dira, 3/2 bideko balbulaz eragindako efektu bakuneko zilindroaren bidez. Kokapen positiboko kommutazioa
50 bar 50 bar m
P 50 bar
50 bar A
Sistemako presioak berehala eragiten dio zilindroari; martxan jartzea gogorra.
247
B
5.5
Balbulak
Festo Didactic
Kokapen negatiboko kommutazioa
P 50 bar
50 bar m
P ~0 bar
Kommutazio-prozesuan presiorik gabe geratzen da eta martxan leun jartzen da.
248
Balbulak
Festo Didactic
B
5.5
2/2 bideko asentu-balbulen bidez edozein kokapen-mota egin daiteke, irristailu-balbuletan bezalaxe. Asentu-balbulen bidezko kommutazio-kokapenak
X1
X2
X3
X4
Irristailu-balbuletan kontroleko ertzek eta pistoien konexio zurrunek zehazten dute kokapena. Asentu-balbuletan une bakoitzean nahi den kokapena lortzen da, balbula bakoitzaren erantzun-denbora doitu daitekeelako. Era berean, erantzun-denborak ere alda daitezke egin beharreko doikuntzak eginda.
249
B
5.6
Balbulak
Festo Didactic
5.6
Pistoien profilak
Pistoiaren profila angeluzuzena, konikoa edo hozka axialduna izaten da. Kontrol-ertzetako azken bi profilei esker bolumen-emaria ez da bat-batean eteten; emeki baizik.
Pistoiaren profilak
Angelu zuzena
Profil konikoa
Hozka axialdun profila
250
Balbulak
Festo Didactic
B
5.6
Eragintza-indarra Balbulako presioak pistoia hormaren kontra bultzatzen du. Horrela marruskadura handiak sortzen dira eta ondorioz eragintza-indarrak handiagoak izan behar dute. Pistoiko eraztun-artekek presioa konpentsatu egiten dute. Horrela pistoia olio-mintzaren gainean irristatu egiten da, eta eragiten zaionean fluidoaren barne-marruskadura besterik ez da gainditu behar.
Eraztun-artekak
Balbulari eragiteko era bat baino gehiago dago. A 3.3 kapituluan eragintza-moten ikur desberdinak azaltzen dira. Gainerakoan, balbulen eragintza elektrikoa, pneumatikoa edo hidraulikoa izan daiteke. Konexioen identifikazioa Konexioak izendatzeko bi era daude P, T, A, B eta L edo ondoz ondoko letren bidez. Balbulek kommutazio-egoera desberdinak dituzte. Elkarrekin konektaturik edo blokeaturik zein konexio dauden ikusteko, ondoko araua aplikatzen da:
A 3.2
A 3.2
Konexio-jakin batzuk adierazten dituzten bi letren arteko marratxoak (adibidez, P-A), bi konexio horien arteko bidea irekita dagoela esan nahi du.
Letra bat besteetatik koma batez bereizita badago (adibidez P-A, T), delako
konexioa blokeatuta dagoela esan nahi du (kasu honetan T dago blokeatuta).
251
B
5.6
Balbulak
Festo Didactic
Adibideak
P-A-B-T: Konexio guztien arteko bidea irekita dago
P-A-B, T: Kasu honetan P, A eta B konexioen arteko bidea irekita dago eta T konexioa blokeatuta.
252
Presioa mugatu eta erregulatzeko balbulak
Festo Didactic
B
6
6. kapitulua Presioa mugatu eta erregulatzeko balbulak
253
B
6
Festo Didactic
Presioa mugatzeko eta erregulatzeko balbulen zeregina sistema hidraulikoetan eta zirkuitu partzialetan presioa kontrolatu eta erregulatzea da.
Presioa mugatzeko balbulak

B 6.2
Balbula hauen bidez sistema hidraulikoan dagoen presioa doitu eta mugatu egin daiteke. Aginte-presioa balbularen P sarreran hartzen da. Presioa erregulatzeko balbulak Balbula hauek irteerako presioa jaitsiarazi egiten dute eta sarrerako presioa handiagoa zein aldakorragoa izaten da. Aginte-presioa balbularen irteeran hartzen da.
Irudian presioa mugatzeko eta erregulatzeko ikurrak erakusten dira.
Presioa mugatzeko eta erregulatzeko balbulak
Presioa mugatzeko balbula
Presioa erregulatzeko bi bideko balbula
Presioa erregulatzeko hiru bideko balbula
254
Festo Didactic
B
6.1
Presioa mugatzeko balbulak asentu-balbulak edo irristailu-balbulak izan daitezke. Beren posizio normalean malguki batek eragiten du
6.1
Presioa mugatzeko balbulak (PMB)
Ixteko elementu bat sarrera-konexiora bultzatuz edo Irristailua depositoaren konexiora desplazatuz.
Presioa mugatzeko balbulak (eskema hidraulikoa)
Presioa mugatzeko balbulak (ebakidura)
A2
A1
p2
p1
255
B
6.1
Festo Didactic
Presioa mugatzeko balbulen oinarria ondoko hau da: Sarrerako (p) presioak balbularen ixteko elementuari eragiten dio eta F = p1 A1 indarra sortzen du. Balbularen ixteko elementua asentura bultzatzen duen malgukiaren indarra erregulatu egin daiteke. Sarrerako presioaren indarra malgukiaren indarra baino handiagoa baldin bada, balbula irekitzen hasiko da. Orduan emariaren zati bat depositora itzultzen da. Sarrerako presioak gora igotzen segitzen badu, balbula irekitzen joaten da garraio-emari guztia depositora jariatu arte. Irteeretako erresistentziek (depositorainoko tutueriak, itzulera-iragazkiak eta abarrek) A2 azalerari eragiten diote. Erresistentzia hauek sortutako indarra malgukiaren indarrari gehitu behar zaio. Balbularen irteerak ere presio-konpentsazioa izan dezake (ikus motelgailua eta presio-konpentsazioa dituen presioa mugatzeko balbula). Presioak eragindako oszilazioak saihesteko, presioa mugatzeko balbulek askotan moteltzeko pistoiak eta bidea ixteko elementuak izaten dituzte. Irudian erakusten den moteltzeko sistemak ondoko emaitzak ditu:
Balbula azkar irekitzea Balbula poliki ixtea

Moteltzeko sistema horren helburua presio-kolpeek eragindako kalteak saihestea da (balbulak leun funtzionatzen duelako). Presio-kolpeak ponpak tutuetan ia presiorik gabeko olioa garraiatzen duenean eta bat-batean zenbait bidetako balbulaz lan-elementua konektatzen denean sortzen dira.
256
Festo Didactic
B
6.1
Ondoan erakusten den sistema hidraulikoan, garraio-emari guztia presio maximoaz presioa mugatzeko balbulan zehar depositora itzultzen dela ikusten da. Zenbait bidetako balbulan kommutazioa egiten bada, presioa zilindro aldera joajoaten da eta presioa mugatzeko balbula poliki ixten da moteltzeko sistema duelako. Moteltzeko sistemarik gabe bat-batean itxiko luke eta presio-puntak sortuko lirateke.
Presioa mugatzeko balbula (eskema hidraulikoa)
A P
B T
P T
Presioa mugatzeko balbula moteltzeko sistemaz (ebakidura)
A P
B T
257
B
6.1
Festo Didactic
Presioa mugatzeko balbulek eginkizun desberdinak bete ditzakete eta horien arabera honela deitzen zaie:
Segurtasun-balbulak
Presioa mugatzeko balbulari segurtasun-balbula esaten zaio, baldin eta, adibidez, ponpan berau gainkargaren batetik babesteko kokatuta badago. Kasu horretan balbula ponparen presio maximora doituta egoten da eta gainpresioa dagoenean baino ez da irekitzen.
Kontrapresio-balbulak
Balbula hauek masen inertziaren kontra lan egiten dute, karga kontrajartzen dietelako. Balbulak presioen konpentsazioa eduki behar izaten du, eta gainera depositoko konexioak kargari eutsi behar dio.
Balaztaketa-balbula
Balbula hauek, zenbait bidetako balbula bat-batean ixten denean masen inertzi indarrengatik sortzen diren presio-puntak saihesten dituzte.
Balbula sekuentzialak (konexio gehigarrizko balbulak, pilotajerako presio-
-atalasea mugatzeko balbulak) Presioa mugatzeko balbulen kontrola barnekoa edo kanpokoa izan daiteke. Presioa mugatzeko balbulak, asentuzkoak edo irristailuzkoak, balbula sekuentzial gisa erabili daitezke, baina horretarako derrigor presio-konpentsazioa eduki behar dute eta depositorako konexioko kargak irekidura-ezaugarrietan ez du eraginik izan behar.
Aplikazio-adibidea: Balaztaketa-balbula
160 bar 160 kPa 16 000 bar
(1600 kPa)
T A B T
Sistemaren eta segurtasun-balbularen presioa 100 bar
Balaztaketa-balbula
258
Festo Didactic
B
6.1
Ondoko irudiak motelgailudun asentuzko balbula, presioa mugatzekoa, erakusten du. Presioa mugatzeko balbula motelgailuduna, barne-kontrolekoa
Presioa mugatzeko balbula, kanpo-kontrolekoa
T P
259
B
6.1
Festo Didactic
Deskonexio-balbulak
Balbula hauek zirkuito hidraulikoaren zati bat depositora desbideratzen dute presioak bertan doitutako balioa gainditzen duenean. Zirkuitu-zatiaren desbidazioa noranzko bakarreko balbula bati esker egiten da. Kasu honetan kontrola kanpokoa zein barnekoa izan daiteke. Ohizko adibidea: bi ponpa dituen sisteman, presio handiko ponpara konektatutako deskonexio-balbulak presio txikiko ponpatik datorren fluxua depositorantz desbideratzen du aurrez doitutako presioa lortzen denean (TP 502).
Konpentsazio-balbulak
Balbula hauek zirkuitu hidraulikoaren presioa maila konstantean mantentzen dute; baita zirkuituko zati batean presioa jaisten bada ere. (TP 502).
Aplikazio-adibidea: Kontrapresio-balbula
Kontrapesio-balbula 20 bar
T A B
Segurtasun-balbula 160 bar

P
Sistemako presioaren muga 100 bar
260
Festo Didactic
B
6.2
Presioa erregulatzeko balbulek, sarrerako presioa jaitsiarazi egiten dute irteeran aurrez doitutako presioa lortzeraino. Balbula hauek beren eginkizuna bete dezaten derrigorrezkoa da dagokien sistema hidraulikoak presio desberdinekin lan egitea. Ondorioz, presioa erregulatzeko balbulen funtzionamendua azaltzeko hemen bi kontrol-zirkuitu dituen sistema hidraulikoa erabiliko dugu adibide gisa: Kontrolerako lehen zirkuituak motor hidraulikoari eragiten dio presioa erregulatzeko balbula baten bidez. Motor horrek ijezketa-zilindro bat ipintzen du martxan. Bigarren zirkuituak, ijezketa-zilindroa plaken gainean ipintzen duen zilindro hidraulikoari eragiten dio. Zilindro hidraulikoak lan hori presioa erreduzitu eta erregulagarriz egiten du. Ijezketa-zilindroa kokatzen duen zilindro hidraulikoa gora igo daiteke ijetziko diren plakak behar bezala kokatzeko.
6.2
Presioa erregulatzeko balbulak (PEB)
Adibidea: bi bideko balbula, presioa erregulatzekoa

Ftrakzioa
P A A T P
P A P T
A P T
P T
261
B
6.2
Festo Didactic
Eskema hidraulikoan kokatutako balbulak ondoko oinarriaren arabera funtzionatzen du: Ohizko posizioan balbula irekita dago. A-ko irteera-presioak 1 pistoiko gainazalari eragiten dio 3 aginte-bidearen bitartez. Dagokion indarrak malguki doigarri bati eragiten dio. Pistoiari malgukian doitutako indarra baino handiagoa eragiten bazaio, balbula ixten hasten da. Izan ere, balbularen irristailua malgukiaren kontra desplazatzen da indarren oreka berriz ezarri arte. Horrela ixteko artekaren tamaina txikiagotu egiten da eta presioak behera egiten du. A-n berriz ere presioak gora egiten badu, pistoiak erabat ixten du. P sarreran lehen kontrol-zirkuituko presioak eragiten du. A irteeran presioa erregulatzeko balbulan doitutako presioak eragiten du. Bi bideko balbula, presioa erregulatzekoa
3 A
P 1 A
P 2
Presioa erregulatzeko balbulek, asentuzkoak eta ibiltarte motzekoak direnean, azkar itxi eta ireki egiten dute eta presioak azkar aldatu gabe dardara egin dezakete. Dardara horiek moteltzeko sistemen bidez konpentsatzen dira.
262
Festo Didactic
B
6.2
Irristailuzko balbulak direnean, kontrol-profilen formak irekidura-ezaugarriak erregulatzeko aukera ematen du, arteka poliki-poliki irekitzen delarik. Horrela zehatzago erregulatu eta dardarak txikiagoak izaten dira. Presioa erregulatzeko 2 bideko balbula azaldu da orain arte. Finkapen-sisteman (11. ariketakoan, adibidez) bigarren mailako zirkuitu hidraulikoan presio txikia eta konstantea behar denean erabiltzen da. Hala ere, adibide gisa azaltzen den kasuan arazoak izan daitezke presioa erregulatzeko bi bideko balbularekin. Presioa erregulatzeko 2 bideko balbula duen eskema hidraulikoa Adibidea
A A P A P T P A P T
P T
P T
Presioa erregulatzeko 2 bideko balbula ixten denean A irteeran presioa igo egiten da materiala zabaldu egin delako. Presio hori balbulan doitutakoa baino handiagoa delako, saihestu egin beharko da irteeran presioa mugatzeko balbula ipinita.
263
B
6.2
Festo Didactic
Presioa mugatzeko balbulak presio-igoerak saihesteko
Presioa mugatzeko balbula honi esker ondoko doikuntzak egin daitezke:
Presioa mugatzeko balbula (PMB) presioa erregulatzeko balbula baino pre PMB presioa erregulatzeko balbularen presio berdinaz PMB presioa erregulatzeko balbula baino balio txikiagoaz
Doikuntza desberdin hauek presioa erregulatzeko balbulan desberdin eragiten dute. Presio-igoerak murrizteko, 3 bideko presioa erregulatzeko balbula ere erabil daiteke. Presioa erregulatzeko 3 bideko balbula sio handiagoz
264
Festo Didactic
B
6.2
P eta A-tik doan fluxuaren ezaugarriei dagokienez, 3 bideko balbularen funtzionamendua 2 bideko balbulak duenaren berdina da. Hala ere, 3 bideko balbulak pistoiaren desplazamendu gehigarria du A irteerako presioak doitutako balioa gainditzen duenean. Horrela presioa mugatzeko zeregina jartzen da martxan, A-tik T-ranzko bidea irekiz. 3 bideko balbularen erregulazio-ezaugarriak batez ere pistoiaren kokapen-profilak erabakitzen ditu. Kokapena positiboa edo negatiboa izan daiteke. Presioa erregulatzeko 3 bideko balbula duen eskema hidraulikoa
P A A P A T P T T T
P A P
P T
265
B
6.2
Festo Didactic
Kontuz! Presioa erregulatzeko 3 bideko balbularen kokapena pistoiaren profilak zehazten du. Presioa erregulatzeko 2 bideko balbula presioa mugatzeko balbula batekin konbinatuz, kokapena erregulatu egin daiteke. Ijezketa-zilindroari kanpoko indarrek eragiten diotela kontuan hartuz, dagokion sistema hidraulikoak presioa erregulatzeko 3 bideko balbula edo presioa erregulatzeko 2 bideko balbula presioa mugatzeko balbula batekin konbinatuta eduki beharko du. Kasu jakin honetan presioa erregulatzeko 3 bideko balbula, kokapen negatiboa duena, ipintzea komeni da (T, P itxi baino lehen irekitzen da). 2 bideko PEB eta PMB konbinatuz, PMBko presioa PEBkoa baino balio txikiagoetara doitu beharko da.
266

PDF Hidraulika III B01 06

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PDF Hidraulika III B01 06

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Festo Didactic

B atala Oinarrizko ezagumenduak

Hidraulikaren oinarri fisikoak

1. kapitulua Hidraulikaren oinarri fisikoak

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Indarra berdin presioa bider azalera

Indarra berdin masa bider azelerazioa

Likido bateko presioa (presio hidrostatikoa)

Hidraulikaren oinarri fisikoak

m kg m = 3.000.000 __________ m 3 s2 N = 3.000.000 ___ m2 ps = 3.000.000 Pa (30 bar)

ps = 150.000 Pa (1,5 bar)

ps = 50.000 Pa (0,5 bar)

Hidraulikaren oinarri fisikoak

indarra [N] azalera [m2]

Ikus unitateak eranskineko taulan.

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Ezagutzen diren magnitudeak: p = 100 bar = 1000 N/cm2 A = 7,85 cm2 F = pA

1000 N 7,85 cm2 ________________________ 2 cm 7850 N Adibidea

Hidraulikaren oinarri fisikoak

350 bar 2000 1500

160 bar 125 bar 100 bar

50 bar (5000 kPa)

Pistoiaren diametroa (mm)

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Hidraulikaren oinarri fisikoak

100 105 Pa (100 bar)

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Sistema orekan dagoelako ondoko ekuazioa erabil daiteke:

Bi ekuazioak aplikatuz, ondokoa lortzen da:

Ekuazio honen bidez, F1 eta F2 edo A1 eta A2 kalkula daitezke

Hidraulikaren oinarri fisikoak

F1 eta A2-rentzako ekuazioak, adibidez, hauek lirateke: A1 F2 F1 = _______ A2 A1 F2 A2 = _______ F1

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Ezagutzen diren magnitudeak: A1 = 40 cm2 = 0,004 m2 = 0,12 m2

A2 = 1 200 cm2 A1 F2 F1 = _________ A2

0,004 m2 15 000 N = ______________________ 0,12 m2 F1 = 500 N

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Desplazatu beharreko bolumena kasu honetan honela kalkulatzen da: V1 = s1 A1 eta V2 = s2 A2

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Hidraulikaren oinarri fisikoak

daitezke. p2 eta A2-rentzat, adibidez, ekuazioak hauek lirateke:

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Presioaren biderkadura efektu bikoitzeko zilindroan

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Bolumen-emarirako formulatik V bolumenarentzat eta t denborarentzat ondoko ekuazioak ateratzen dira:

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Ezagutzen ditugun magnitudeak: V = 105 l Q = 4,2 l/min

105 = ______ 4,2 = 25 min

Hidraulikaren oinarri fisikoak

4,2 dm3 ________ 60 s

m3 s _________ sm = 0,2 cm2

0,07 10-3 _____________ -4 0,28 10 0,07

0,28 2,5 m/s

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Bolumen-emariaren formulan V Q = ___ t

bolumenaren ordez desplazatutako V bolumena ipintzen bada V = As

Hidraulikaren oinarri fisikoak

Tutuko puntu guztietan Q berdina delako, ondoko jarraitasun-ekuazioa lortzen da: A 1 v1 = A 2 v2 = A 3 v3 = . . .

Hidraulikaren oinarri fisikoak

cm3 ____ min cm3 ____ s d1 = 6 mm d2 = 32 mm

Elikatzeko tutuaren barne-diametroa Pistoiaren diametroa Ezezagunak:

Fluxuaren v1 abiadura elikatzeko tutuan Zilindroaren v2 aitzinapen-abiadura

Hidraulikaren oinarri fisikoak

d12 ________ 4 d22 ________ 4

m kg m = 3.000.000 ________ m 3 s2 N = 3.000.000 _ m2 ps = 3.000.000 Pa (30 bar)

F1 eta A2-rentzako ekuazioak, adibidez, hauek lirateke: A1 F2 F1 = _ A2 A1 F2 A2 = _ F1

cm3 min cm3 s d1 = 6 mm d2 = 32 mm

d12 4 d22 4

Q A1 10 103cm3 _ 10 103 = 60 0,28 cm3 __ 2

60 s _ 2 0,28 cm cm 595 s Q A2 10 103cm3 _

60 s _________ 2 8 cm cm 20,8 s

75 tutuko marruskadura-koefizientea = _ Re 75 = _ 30 = 2,5 (ikus taula)

kg m s2 kg m m s 1 bar

p A I = A I0 __ K I = I = I = p I0 _ K 400 mm 1000 N/cm2 _________________ 5 2 1,2 10 N/cm

1 W = _ m v2 2 W= Fs = mas 1 = m a _ a t2 2 =