GV: Hunh on Thun Trang 2

B
S
C
A
H
A'
B'
C'
H'


I/ C s l thuyt:
tnh th tch ca mt khi a din bt k, chng ta chia khi a din
thnh cc khi a din n gin bit cng thc tnh ( Khi lng tr . V B h ,
Khi chp
1
.
3
V B h , Khi hp ch nht V abc , ) ri cng cc kt qu li.
Tuy nhin trong nhiu trng hp, vic tnh th tch ca cc khi lng tr v
khi chp theo cng thc trn li gp kh khn do khng xc nh c ng cao
hay din tch y, nhng c th chuyn vic tnh th tch cc khi ny v vic tnh
th tch ca cc khi bit thng qua t s th tch ca hai khi.
Sau y ta s xt mt s bi ton c bn v v d minh ho
Bi ton1: (Bi4 sgk HH12CB trang25)
Cho khi chp S.ABC, trn cc on thng SA, SB, SC ln lt ly cc im
A, B, C khc im S. CMR:
. ' ' '
.
' ' '
. .
S A B C
S ABC
V SA SB SC
V SA SB SC
(1)
Gii:
Gi H v H ln lt l hnh chiu vung gc
ca A v A ln (SBC)
Ta c AH//AH. Ba im S, H, H cng thuc hai
mp (AAHH) v (SBC) nn chng thng hng. Xt
SAH ta c
' ' ' SA A H
SA AH
(*)
Do

' '
. ' ' '
.
1
' '.
' ' '. '.sin ' '
3
.
1
. . .sin
3
SB C
S A B C
S ABC
SBC
A H S
V A H SB SC B SC
V AH
AH S SB SC BSC

(**)
T (*) v (**) ta c pcm
Trong cng thc (1), c bit ho, cho B B v C C ta c
. ' ' '
.
'
S A B C
S ABC
V SA
V SA
(1)
Ta li c
. . ' ' .
. . '.
'
(1') .
S ABC S A BC A ABC
S ABC S ABC A ABC
V V V
SA
V V V
SA



www.laisac.page.tl

N
N NG
G GD
D D
N
N NG
G GT
T TH
H H
T
T T
C
C CH
H H
HunhonThun
GV: Hunh on Thun Trang 3
I
M
O
C
A
D
B
S
O '
C '
I
D'
B'
O
C
S
B
D
A
'.
.
' '
1
A ABC
S ABC
V SA A A
V SA SA
= =
Vy:
' .
.
'
A ABC
S ABC
V A A
V SA
= (2)
Tng qut ho cng thc (2) ta c bi ton sau y:
Bi ton 2: Cho khi chp nh S, y l 1 a gic li A
1
A
2
A
n
( 3) n > , trn
on thng SA
1
ly im A
1
khng trng vi A
1
. Khi ta c
1 1 2
1 2
'. ...
1 1
. ... 1
'
n
n
A A A A
S A A A
V
A A
V SA
= (2)
Chng minh (2) bng phng php quy np theo n; ta chia khi chp
S.A
1
A
2
A
n
thnh cc khi chp tam gic ri p dng cng thc (2)
II/ Cc dng ton:
Da vo hai bi ton c bn trn, ta s xt mt s bi ton tnh t s th tch
ca cc khi a din v mt s ng dng ca n

DNG1: TNH T S TH TCH CA CC KHI A DIN

V d1:
Cho khi chp S.ABCD c y ABCD l hnh bnh hnh, gi M l trung im
ca CD v I l giao im ca AC v BM. Tnh t s th tch ca hai khi chp
S.ICM v S.ABCD
Gii:
Gi O l giao im ca AC v BD. Ta c I l
trng tm ca tam gic BCD, do
. . .
1 1 1 1 1 1
. . . .
3 3 2 3 2 2
ISCM B SCM D SBC S ABCD
V V V V = = =
Vy
.
1
12
ISCM
S ABCD
V
V
=
V d2:
Cho khi chp S.ABCD c y ABCD l
hnh bnh hnh. Gi B, D ln lt l trung im
ca SB v SD. Mt phng (ABD) ct SC ti C.
Tnh t s th tch ca hai khi chp c chia bi
mp(ABD)
Gii:
Gi O l giao im ca AC v BD v I l giao
im ca SO v BD. Khi AI ct SC ti C
Ta c
GV: Hunh on Thun Trang 4
. ' '
.
' ' 1 '
.
2
S AB C
S ABC
V SB SC SC
V SB SC SC
= =
. ' '
.
' ' 1 '
.
2
S AC D
S ACD
V SC SD SC
V SC SD SC
= =
Suy ra
. ' ' . ' ' . . .
1 ' 1 '
. ( ) . .
2 2
S AB C S AC D S ABC S ACD S ABCD
SC SC
V V V V V
SC SC
+ = + =
K OO//AC ( ' ) O SC e . Do tnh cht cc ng thng song song cch u
nn ta c SC = CO = OC
Do
. ' ' ' ' .
1 1
. .
2 3
S A B C D S ABCD
V V = Hay
. ' ' ' '
.
1
6
S A B C D
S ABCD
V
V
=

* Bi tp tham kho:

Bi1: Cho hnh chp tam gic u S.ABC, y ABC l tam gic u c trc
tm H v cnh bng a. Gi I, J, K ln lt l trung im cc cnh AB, BC, CA v
M, N, P ln lt l trung im cc on SI, SJ, SK. Tnh t s th tch ca hai khi
chp H.MNP v S.ABC. T tnh th tch khi chp H.MNP
S:
.
.
1
32
H MNP
S ABC
V
V
=
Bi2: Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh bnh hnh. Mt mt
phng (o ) qua AB ct SC, SD ln lt ti M v N. Tnh
SM
SC
mt phng (o )
chia hnh chp thnh hai phn c th tch bng nhau.
S:
3 1
2
SM
SC

=

DNG2: NG DNG T S TH TCH TNH TH TCH

V d1: (H khi B 2008 )
Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh thang,

0
90 BAD ABC = = ,
, 2 , ( ) AB BC a AD a SA ABCD = = = v SA = 2a. Gi M, N ln lt l trung im
ca SA v SD. Tnh th tch khi chp S.BCNM theo a
Gii:
p dng cng thc (1) ta c
.
.
.
.
1
2
1
.
4
S BCM
S BCA
S CMN
S CAD
V SM
V SA
V SM SN
V SA SD
= =
= =

Suy ra
2a
a
2a
M
N
A
D
B
C
S
GV: Hunh on Thun Trang 5
. . . . .
3 3 3
1 1
2 4
2
2.3 4.3 3
S BCNM S BCM S CNM S BCA S CAD
V V V V V
a a a
= + = +
= + =

Ghi ch:
1/ Vic tnh th tch khi S.BCNM trc tip theo cng thc
1
.
3
V B h = gp nhiu
kh khn, nhng nu dng t s th tch, ta chuyn vic tnh th tch khi S.BCNM
v tnh V
SBCA
v V
SCAD
d dng hn rt nhiu
2/ Khi dy hc c th yu cu hc sinh tnh th tch khi a din ABCDMN
V d2: (H khi A 2007 )
Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh vung cnh a, mt bn SAD l
tam gic u v nm trong mt phng vung gc vi y. Gi M, N, P ln lt l
trung im ca cc cnh SB, BC, CD. Tnh th tch khi t din CMNP theo a
Gii:
Ta c
.
.
1
. ( )
4
1
( )
2
CMNP
CMBD
CMBD M BCD
CSBD S BCD
V CN CP
a
V CB CD
V V MB
b
V V SB
= =
= = =

Ly (a) x (b) v theo v ta c
.
.
1 1
.
8 8
CMNP
CMNP S BCD
S BCD
V
V V
V
= =
Gi H l trung im ca AD ta c SH AD m
( ) ( ) SAD ABCD nn ( ) SH ABCD .
Do
3
2
.
1 1 3 1 3
. . . .
3 3 2 2 12
S BCD BCD
a a
V SH S a
A
= = =
Vy:
3
3
96
CMNP
a
V = (vtt)

V d3: (H khi D 2006 )
Cho khi chp D.ABC c y ABC l tam gic u
cnh a, DA = 2a v SA vung gc vi y. Gi M, N ln
lt l hnh chiu vung gc ca A ln cc ng thng
DB v DC. Tnh th tch khi chp A.BCNM theo a
Gii:
Ta c .
DAMN
DABC
V DM DN
V DB DC
=
AM v AN ln lt l cc ng cao trong cc tam
P
M
H
N
C
S
D
B
A
2a
a
a
a
D
A
C
B
M
N
GV: Hunh on Thun Trang 6
A
B
C
D
S
H
M
gic vung DAB v DAC bng nhau nn ta c
2 2
2 2
4 4
4
5
DM DA a DM
MB AB a DB
= = = =
Tng t
4
5
DN
DC
=
Do V
D.AMN
=
4 4
.
5 5
.V
D.ABC
=
16
25
.V
D.ABC
. Suy ra V
A.BCMN
=
9
25
.V
D.ABC

M V
D.ABC
=
2 3
1 3 3
.2 .
3 4 6
a a
a = . Vy V
A.BCMN
=
3
3 3
50
a
(vtt)
Ghi ch:
Ta c h thc lng trong tam gic vung ABC
sau y
2
2
'
'
b b
c c
=
( Chng minh da vo tam gic ng dng)

V d4: (H khi B 2006 , GVDG cp trng 2009 2010 )
Cho hnh chp S.ABCD, y ABCD l hnh ch nht, AB =SA = a, AD =a 2
SA vung gc vi y. Gi M, N ln lt l trung im ca AD v SC, gi I l giao
im ca BM v AC. Tnh th tch khi t din ANIM theo a
Gii:
Gi O l giao im ca AC v BD. Ta c I l
trng tm ca tam gic ABC, do
2 1
3 3
AI AI
AO AC
= =
nn
1 1 1
. .
3 2 6
AIMN
ACDN
V AI AM
V AC AD
= = = (1)
Mt khc
1
2
ACDN
ACDS
V NC
V SC
= = (2)
T (1) v (2) suy ra
1
12
AIMN
ACDS
V
V
=
M
3
1 1 2 2
. . .
3 3 2 6
SACD ACD
a a a
V SAS a
A
= = = . Vy
3
1 2
.
12 72
AIMN SACD
a
V V = = (vtt)

V d5: (H khi D 2010)
Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh
vung cnh a, cnh bn SA = a, hnh chiu vung
gc ca nh S trn mt phng (ABCD) l im H
c
b'
b
c'
A
B C
H
a
a
a 2
I
M
O
C
A
D
B
S
GV: Hunh on Thun Trang 7
thuc on thng AC sao cho AH =
4
AC
. Gi CM l ng cao ca tam gic SAC.
Chng minh rng M l trung im ca SA v tnh th tch khi t din SMBC theo
a.
Gii:
T gi thit ta tnh c
2 14 3 2
, , , 2
4 4 4
a a a
AH SH CH SC a SC AC = = = = = .
Do tam gic SAC cn ti C nn M l trung im ca SA.
Ta c
.
. .
.
1 1
2 2
S MBC
S MBC S ABC
S ABC
V SM
V V
V SA
= = =
2 3
.
1 1 14 14
. . . .
3 6 2 4 48
S ABC ABC
a a a
V SH S
A
= = = (vtt)

* Bi tp tham kho:
Bi1: Cho khi t din ABCD c

0 0
90 , 120 , ABC BAD CAD = = =
, 2 , AB a AC a = = 3 AD a = . Tnh th tch t din ABCD.
S:
3
2
2
ABCD
a
V =
Bi2: Cho khi chp S.ABCD dy ABCD l hnh vung cnh a, SA vung gc
vi y v SA = 2a. Gi B, D ln lt l hnh chiu vung gc ca A ln SB v
SD. Mp(ABD) ct SC ti C. Tnh th tch khi chp S.ABCD theo a
S:
3
. ' ' ' '
16
45
S A B C D
a
V =
Bi3: Cho hnh chp t gic u S.ABCD c tt c cc cnh u bng. Gi M,
P ln lt l trung im ca SA v SC, mp(DMP) ct SB ti N. Tnh theo a th tch
khi chp S.DMNP
S:
3
.
2
36
S DMNP
a
V =
Bi4: (H khi B 2010)
Cho hnh lng tr tam gic u ABC.ABC c AB = a, gc gia hai mt
phng (ABC) v (ABC) bng 60
0
. Gi G l trng tm tam gic ABC. Tnh th
tch khi lng tr cho v bn knh mt cu ngoi tip t din GABC theo a.
S:
3
. ' ' '
3 3
8
ABC A B C
a
V = v
7
12
a
R =

DNG3: NG DNG T S TH TCH TNH KHONG CCH

Vic tnh khong cch t mt im n mt mt phng kh khn nht l xc
nh chn ng cao. Kh khn ny c th c khc phc nu ta tnh khong cch
GV: Hunh on Thun Trang 8
thng qua th tch ca khi a din, m khong cch chnh l di ng cao
ca khi a din. Sau y ta s xt mt s v d minh ho

V d 1: (H khi D 2002 )
Cho t din ABCD c AD vung gc mt phng (ABC), AD = AC = 4cm,
AB = 3cm, BC = 5cm. Tnh khong cch t A n mp(BCD).
Gii:
Ta c AB
2
+ AC
2
= BC
2
AB AC
Do
2
1
. . 8
6
ABCD
V AB Ac AD cm = =
Mt khc CD = 4 2 , BD = BC = 5
Nn BCD A cn ti B, gi I l trung im ca CD
2 2
1 2
. 5 (2 2) 2 34
2 2
BCD
S DC BI
A
= = =
Vy
3 3.8 6 34
( , ( ))
17 2 34
ABCD
BCD
V
d A BCD
S
A
= = =
V d2: (H khi D 2007)
Cho hnh chp S.ABCD y ABCD l hnh thang,

0
90 ABC BAD = = , AD = 2a,
BA = BC = a, cnh bn SA vung gc vi y v SA = 2 a . Gi H l hnh chiu
vung gc ca A ln SB. CMR tam gic SCD vung v tnh theo a khong cch t
H n mp(SCD)
Gii:
Ta c
.
.
S HCD
S BCD
V SH
V SB
=
SAB A vung ti A v AH l ng cao nn
Ta c
2 2
2 2
2 2
2
3
SH SA a SH
HB AB a SB
= = = =
Vy
2 3
S.HCD S.BCD
2 2 1 a a 2
V = V = . a 2. =
3 3 3 2 9

M
.
1
( , ( )).
3
S HCD SCD
V d H SCD S
A
= .
SCD A vung ti C ( do AC
2
+ CD
2
= AD
2
),
do
2
1 1
. . 2.2 2
2 2
SCD
S CDSC a a a
A
= = = . Vy
3
2
3 2
( , ( ))
3 9 2
a a
d H SCD
a
= =
V d3: (H khi D 2008)
Cho lng tr ng ABC.ABC c y ABC l tam gic vung, AB = BC = a,
AA = 2 a . Gi M l trung im ca BC. Tnh theo a khong cch gia hai ng
thng AM v BC
Gii:
4
4
3
5
5
I
D
A
C
B
2a
a
S
C
B
D
A
H
GV: Hunh on Thun Trang 9
Gi E l trung im ca BB,ta c EM//CB
Suy ra BC //(AME) nn
d(BC;AM) = d(BC;(AME))= d(C;(AME))
Ta c
.
.
1
2
C AEM
C AEB
V MC
V CB
= =
2 3
.
1 1 1 2 2
. . .
2 2 3 2 2 24
C AEM EACB
a a a
V V = = =
Ta c
.
3
( , ( ))
C AEM
AEM
V
d C AME
S
A
=
Gi H l hnh chiu vung gc ca B ln AE,
ta c BH AE
Hn na ( ) BM ABE BM AE , nn ta
c AE HM
M AE =
6
2
a
, ABE A vung ti B nn
2 2 2 2
1 1 1 3
BH AB EB a
= + =
3
3
a
BH =
BHM A vung ti B nn
2 2
21
4 3 6
a a a
MH = + =
Do
2
1 1 6 21 14
. . .
2 2 2 6 8
AEM
a a a
S AE HM
A
= = =
Vy:
3
2
3 2 7
( , ( ))
7 14
24.
8
a a
d C AME
a
= =
Ghi ch: C th p dng cng thc H rng tnh
AEM
S
A

V d4:
Cho lng tr ABC.ABC c di cnh bn 2a, y ABC l tam gic vung
ti A, AB = a, 3 AC a = v hnh chiu vung gc
ca A ln mt phng (ABC) trng vi trung im
ca BC. Tnh khong cch T A n mp(BCCB)
Gii:
Theo gi thit ta c AH (ABC).
Tam gic ABC vung ti A v AH l trung tuyn
nn AH =
1
2
BC = a. ' A AH A vung ti H nn ta c
2 2
' ' 3 A H A A AH a = =
Do
3
'.
1 . 3
3
3 2 2
A ABC
a a a
V a = = .
a
a
a 2
M
E
B'
C'
A
C
B
A'
H
a
a
2a
3
K
C'
B'
H
B
C
A
A'
GV: Hunh on Thun Trang 10
Mt khc
' .
. ' ' '
1
3
A ABC
ABC A B C
V
V
=
Suy ra
3
3
'. ' ' . ' ' '
2 2
.3.
3 3 2
A BCC B ABC A B C
a
V V a = = =
Ta c
'. ' '
' '
3
( ', ( ' '))
A BCC B
BCC B
V
d A BCC B
S
=
V ' ' ' ' ' ' AB A H A B A H A B H A vung ti A
Suy ra BH =
2 2
3 2 ' a a a BB + = = . ' BB H A cn ti B. Gi K l trung im
ca BH, ta c ' B K BH . Do
2 2
14
' '
2
a
B K BB BK = =
Suy ra
2
' '
14
' '. 2 . 14
2
BCC B
a
S B C BK a a = = =
Vy
3
2
3 3 14
( ', ( ' '))
14 14
a a
d A BCC B
a
= =

* Bi tp tng t:
Bi 1: (H khi D 2009)
Cho lng tr ng ABCABCc y ABC l tam gic vung ti B, AB = a,
AA = 2a, AC = 3a. Gi M l trung im ca AC, I l giao im ca AM v
AC. Tnh theo a th tch khi t din IABC v khong cch t A n mp(IBC)
S:
2 5
( , ( ))
5
a
d A IBC =
Bi2:
Cho hnh hp ch nht ABCD.ABCD c AA = AB = a, BC = 2a, im M
thuc AD sao cho AM = 3MD. Tnh khong cch t M n mp(ABC)
S: ( , ( ' ))
2
a
d A AB C =
Bi3:
Cho t din ABCD c DA vung gc vi mp(ABC),

0
90 ABC = . Tnh khong
cch t A n mt phng (BCD) nu AD = a, AB = BC = b
S:
2 2
( , ( ))
ab
d A BCD
a b
=
+

Bi4:
Cho t din u ABCD, bit AB = a, M l 1 im min trong ca t din.
Tnh tng khong cch t M n cc mt ca t din
S:
1 2 3 4
3 2
3
ABCD
ACB
V
h h h h a
S
A
+ + + = =

GV: Hunh on Thun Trang 11
Bi5:
Cho t din ABCD v im M min trong ca t din. Gi r
1
, r
2
, r
3
, r
4
ln
lt l khong cch t M n cc mt (BCD), (CDA), (DAB), (ABC) ca t din.
Gi h
1
, h
2
, h
3
, h
4
ln lt l khong cch t cc nh A, B, C, D n cc mt i
din ca t din. CMR:
3 1 2 4
1 2 3 4
1
r r r r
h h h h
+ + + =

DNG4: NG DNG T S TH TCH TNH DIN TCH A GIC

Vic tnh din tch a gic phng c quy v vic tnh din tch tam gic theo
cng thc
1
2
S ah
A
= , trong h chiu cao v a l di cnh y.
Tuy nhin trong nhiu trng hp, c bit l vic tnh din tch ca cc a
gic phng trong khng gian, tnh trc tip theo cng thc gp nhiu kh khn. Khi
c th tnh din tnh a gic thng qua th tch ca cc khi a din. Sau y l
mt s v d minh ho
V d1: (H khi A 2002)
Cho hnh chp tam gic u S.ABC nh S, c di cnh y bng a. Gi M,
N ln lt l trung im ca SB v SC. Tnh din tch tam gic AMN theo a, bit
rng ( ) ( ) AMN SBC
Gii:
Gi K l trung im ca BC v I l trung
im ca MN. Ta c
.
.
1
.
4
S AMN
S ABC
V SM SN
V SB SC
= = (1)
T ( ) ( ) AMN SBC
v AI MN (do AMN A cn ti A )
nn ( ) AI SBC AI SI
Mt khc, MN SI do ( ) SI AMN
T (1)
. 1 1
.
. 4 4
AMN
AMN ABC
ABC
SI S SO
S S
SOS SI
A
A A
A
= = (O
l trng tm ca tam gic ABC)
Ta c ASK A cn ti A (v AI va l ng cao va l trung tuyn) nn
AK = AS =
2 2
3 15
2 6
a a
SO SA OA = =
V SI =
1 2
2 4
a
SK = Vy
2 2
1 15 3 10
. .
4 4 16 6 2
4
AMN
a a a
S
a
A
= = (vdt)
I
N
M
O
K
A
C
B
S
GV: Hunh on Thun Trang 12
* Bi tp tham kho:

Bi1: Cho lng tr ng ABC.ABC. Bit ABC l tam gic vung ti B c
AB = a, BC = b, AA = c (c
2

2 2
a b > + ). Mt mt phng ( ) o qua A v vung gc
vi CAct lng tr theo mt thit din.
a) Xc nh thit din
b) Tnh din tch thit din xc nh cu a)
S: Thit din AMN c din tch
2 2 2
2
AMN
ab a b c
S
c
+ +
=
Bi2: Cho t din ABCD c cc cnh AB = x, AC = y, AD = z, cc gc

0
90 BAC CAD DAB = = = . Gi H l hnh chiu ca A ln mt phng (BCD)
a) Chng minh rng:
2 2 2 2
1 1 1 1
AH x y z
= + +
b) Tnh din tch tam gic BCD
S:
2 2 2 2 2 2
1
2
BCD
S x y y z z x
A
= + +