Sivil Toplum Kuruluslarinda Etkinlik Olcumu Turkiye Ornegi Efficiency Measurement of Civil Society Organizations Evidence From Turkey

I
T.C.
DOKUZ EYLL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KTSAT ANABLM DALI
GENEL KTSAT PROGRAMI
YKSEK LSANS TEZ

SVL TOPLUM KURULULARINDA
ETKNLK LM:
TRKYE RNE

Derya ERDEM

Danman
Do. Dr. lkin BARAY

2008

II

Yemin Metni

Yksek Lisans Tezi olarak sunduum Sivil Toplum Kurulularnda
Etkinlik lm: Trkiye rnei adl almann, tarafmdan, bilimsel ahlak
ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve
yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf
yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

Tarih
...../....../2008
Derya ERDEM
mza

III

YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI

rencinin
Ad ve Soyad : Derya ERDEM
Anabilim Dal : ktisat
Program : Genel ktisat
Tez Konusu : Sivil Toplum Kurulularnda Etkinlik lm:
Trkiye rnei
Snav Tarihi ve Saati :

Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn
.. tarih ve . sayl toplantsnda oluturulan jrimiz
tarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18. maddesi gereince yksek lisans tez
snavna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezini . dakikalk sre iinde
savunmasndan sonra jri yelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana olan
Anabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin,

BAARILI OLDUUNA OY BRL
DZELTLMESNE * OY OKLUU
REDDNE **
ile karar verilmitir.

Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. ***
renci snava gelmemitir. **

* Bu halde adaya 3 ay sre verilir.
** Bu halde adayn kayd silinir.
*** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir.
Evet
Tez burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fulbright vb.)
aday olabilir.
Tez mevcut hali ile baslabilir.
Tez gzden geirildikten sonra baslabilir.
Tezin basm gereklilii yoktur.

JR YELER MZA

Baarl Dzeltme Red ..

... Baarl Dzeltme Red ..

...................... Baarl Dzeltme Red ..

IV

ZET

Yksek Lisans Tezi
Sivil Toplum Kurulularnda Etkinlik lm: Trkiye rnei
Derya ERDEM

Dokuz Eyll niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
ktisat Anabilim Dal
Genel ktisat Program
Bu almada nemi son yllarda gittike artan Sivil Toplum
Kurulular etkinlik boyutuyla ele alnm, Sivil Toplum Kurulularnn
etkinlikleri llmeye allm ve etkin olmad grlen Sivil Toplum
Kurulularnn etkinlik dzeylerinin ykseltilmesine ilikin baz neriler
gelitirilmitir.
Bugne kadar STKlara ilikin yaplan almalar, genellikle sivil
toplum ve Sivil Toplum Kurulu kavramlarn ve nemlerini aklamaya
ynelik, tarihsel geliimi ve biimlenmelerini sre ierisinde ele alan,
demokrasi gibi dier kavramlarla ilikisini irdeleyen ve gncel sorunlarn
tespit ederek zm nerileri gelitiren almalardr. Yaplan literatr
taramasnda, konunun etkinlik dzeylerinin saptanmasna ilikin almalara
pek rastlanlmamtr.
Gerek ulusal dzeyde gerekse yerel ve blgesel dzeyde faaliyet
gsteren Sivil Toplum Kurulularn temsilen yaplan rnekleme sonucunda
85 dernek, almann uygulama ksmnda greli etkinlik analizine tabi
tutulmutur. Etkinlik analizi yaplabilmesi iin Sivil Toplum Kurulular
arasnda yer almasna ramen; vakflar, dayanma dernekleri, sendikalar ve
meslek odalar gibi STK trleri almann kapsam dnda tutulmutur.
alma yntem olarak, veri zarflama analizinin, lee gre sabit ve
deien getiri varsaymlar altnda kt maksimizasyonunu amalayan kt
ynelimli CCR ve BCC modellerini kullanmaktadr. Verilerin
V

incelenmesiyle, STKlarn yap ve faaliyet gsterme zellikleri ile girdi ve
kt deiken bileimleri dikkate alnarak 15 farkl model gelitirilmitir.
Bu almann zellikle bu alanda alan aratrmaclara, sivil toplum
nderlerine ve gnlllerine yol gsterici bir nitelikte bir balang noktas
olmas beklenmektedir. Bu alma ayn zamanda, daha sonra yaplacak
almalar iin referans nitelii tamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Sivil toplum, Sivil Toplum Kurulular, STK, kalknma,
etkinlik, greli etkinlik lm, veri zarflama analizi,VZA.
VI

ABSTRACT

Graduate Thesis
Efficiency Measurement of Civil Society Organizations: Evidence
from Turkey
Derya ERDEM

Dokuz Eyll University
Institute of Social Sciences
Department of Economics
General Economics Program
In this study civil society organizations, of which importance and
impacts are getting higher, are employed from the efficiency viewpoint, were
tried to measure the efficiencies. There are also some suggestions on locating
more efficient scale for the inefficient civil society organizations.
Up to now, studies about the civil society organizations generally are
on behalf of describing the concepts and the importance, kinds of forms
within the historically development process, inspecting the relationships with
other concepts like democracy and negotiating the current problems of civil
society organizations. In the literature there could not be found significant
amount of study about the civil society organizations.
Efficiency analyses were applied to the 85 of civil society
organizations, which are selected from the population by means of sampling
methods, from both national and local facilitators. In the efficiency analysis
process, some of the civil society organizations like fund organizations,
solidarity organizations, labor union and trade associations are discarded
from our interest group whereas they can be regarded as civil society groups.
As a research method, this study utilizes the data envelopment
analysis with maximization of outputs under the assumption of constant
return to scale and variable return to scale (i.e., output oriented model of
both CCR and BCC). 15 different models were built with regarding to
VII

structure and type of service properties of civil society organizations, and
input-output mixtures.
This study is especially for civil society leading group, voluntaries and
members who are focused on efficiency of activities and services and for
researchers of non-profit organizations as a starting point. It can be regarded
as a reference for latter studies.
Keywords: Civil society, civil society organizations, NPO, NGO, development,
efficiency, relative efficiency measurement, data envelopment analysis, DEA.

VIII

NDEKLER
YEMN METNII
YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI..III
ZET....IV
ABSTRACT.VI
NDEKLER.....VIII
KISALTMALAR.XI
TABLOLAR LSTES.....XIII
EKLLER LSTES....XV
GR..1

BRNC BLM
SVL TOPLUM VE KURULULARI
I. SVL TOPLUM ................................................................................................ 6
A. Kavramsal ereve ............................................................................................... 7
B. Sivil Toplumun Tarihsel Ak ........................................................................... 10
1. Sivil Toplumun Dnsel Temelleri ....................................................... 10
2. Dnyada Sivil Toplum ............................................................................ 11
3. Trkiyede Sivil Toplum Hareketi .......................................................... 13
II. SVL TOPLUM KURULULARI .............................................................. 21
A. Sivil Toplum Kurulularnn Belirli Yapsal zelliklerine Gre
Snflandrlmas .......................................................................................................... 28
B. Sivil Toplum Kurulularnn nemi ................................................................. 34
III. SVL TOPLUMUN KALKINMA LE LKS .................................... 40
A. Kalknma Kavram ............................................................................................. 40
B. Kalknmada Sivil Toplumun Artan Rol ......................................................... 44
IX

1. Trkiyede Sivil Toplum ve Kalknma Sreci ........................................ 46
2. Milenyum Zirvesi ve Bin Yl Kalknma Hedefleri ................................. 51

KNC BLM
ETKNLK VE VERMLLN LLMESNDE VER ZARFLAMA
ANALZ
I. ETKNLK KAVRAMI .................................................................................. 53

A. retim Olanaklar Kmesi ................................................................................ 67
1. retim ve Maliyet Snrlar ..................................................................... 69
2. Etkinlik Snflandrmas .......................................................................... 71
3. X-Etkinliine Ynelik Kuramsal Yaklam ............................................ 76
B. Etkinlik lme Yntemleri ................................................................................ 78
1. Oran Analizi ........................................................................................ 81
2. Parametrik Yntemler ......................................................................... 82
3. Parametrik Olmayan Yntemler ......................................................... 84
II. VER ZARFLAMA ANALZ ...................................................................... 87
A. Veri ZarflamaAnalizi Ynteminin Matematiksel Temelleri ........................... 94
1. Farrellin Snr retim Fonksiyonlar ve Snr Etkinlik Karlatrmasnn
Doas ............................................................................................................ 94
2. Primal Formlasyon ................................................................................ 97
3. Dual Formlasyon .................................................................................. 99
B. Temel Veri Zarflama Analizi Modelleri ......................................................... 103
1. CCR Modeli: ......................................................................................... 103
2. BCC Modeli .......................................................................................... 106
C. lek Etkinlii- Veri Zarflama Analizi .......................................................... 109
D. Veri Zarflama Analizi Uygulama Aamalar ................................................. 110
1. Karar Verme Birimlerinin Seimi ........................................................ 110
2. Girdi ve ktlarn Seimi ..................................................................... 111
3. Verilerin Gvenilirlii .......................................................................... 112
4. Greli Etkinliin llmesi ve lmde Kullanlan Programlar ........ 112
X

5. Referans Setlerinin Belirlenmesi .......................................................... 113
6. Projeksiyonlarn Deerlendirilmesi ...................................................... 114
7. Sonularn Deerlendirilmesi ............................................................... 114
E. Veri Zarflama Analizinin Gl ve Zayf Ynleri ........................................ 115
1. Yntemin Gl Ynleri ...................................................................... 115
2. Yntemin Zayf Ynleri ....................................................................... 116
NC BLM
UYGULAMA: STKLARDA GREL ETKNLK LM
I. UYGULAMA ALANININ TANITIMI ........................................................ 118

A. Aratrmann Amac ......................................................................................... 118
B. Aratrmann Kapsam ..................................................................................... 118
C. Aratrmann nemi ......................................................................................... 119
D. rnekleme Yntemi .......................................................................................... 119
II. ARATIRMADA KULLANILAN MODELLER ..................................... 120
A. Aratrma Yntemi ........................................................................................... 124
B. Veri Zarflama Analizi Uygulama Yazlm ..................................................... 125
C. Veri Zarflama Analizi Bulgular ..................................................................... 125
1. Tanmlayc statistikler ve Deikenler Aras Korelasyon .................. 125
2. Veri Zarflama Analizi Sonular .......................................................... 127
SONU VE YORUM.....142
EK 1: KVB SM KODLAMALARI....161
EK 2: VZA MODELLERNDE KULLANILAN DEKENLER163

XI

KISALTMALAR
AB: Avrupa Birlii
AE: Allocative Efficiency
BM: Birlemi Milletler
CONECCS: AB Sivil Toplum Veritaban
CPM: Critical Path Method
CRS: lee Gre Sabit Getiri
CSOs: Civil Society Organizations
U: ok Uluslu irketler
DB: Dnya Bankas
DDK: Devlet D Kurulular
DEA: Data Envelopment Analysis
DFA: Distribution Free Approach
EPA: Avrupa Verimlilik Komitesi
ESC: Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi
HKD: Hkmet D Kurulular
INTOAI: Uluslararas Yksek Denetim Kurumlar
INTOSAI: Uluslararas Saytaylar Birlii
KVB: Karar Verme Birimi
MPM: Milli Prodktivite Merkezi
NGOs: Non Govermental Organizations
XII

NPOs: Non Profit Organizations
OE: Overall Efficiency
PERT: Programme Evaluation and Review Technique
SFA: Stochastic Frontier Approach
SHEK: Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu
STGM: Sivil Toplum Gelitirme Merkezi
STK: Sivil Toplum Kuruluu
TBMM: Trkiye Byk Millet Meclisi
TE: Technical Efficiency
TFA: Thick Frontier Approach
TFP: Toplam Faktr Verimlilii
UNDP: Birlemi Milletler Kalknma Program
UCLG-MEWA: Birlemi Kentler ve Yerel Ynetimler, Ortadou ve Bat
Asya Blge Tekilat
VRS: lee Gre Deiken Getiri
VZA: Veri Zarflama Analizi

XIII

TABLOLAR LSTES
Tablo 1: Temsili Demokrasi ve STKlarn Yaygnlat Katlmc Demokrasi
Karlatrmas -1 .................................................................................................. 19
Tablo 2: Temsili Demokrasi ve STKlarn Yaygnlat Katlmc Demokrasi
Karlatrmas -2 .................................................................................................. 20
Tablo 3: Verimlilik Kapsamna likin Bilgiler. ................................................... 57
Tablo 4: Snr retim Fonksiyonu Yaklamna Dayanan lm Teknikleri
Snflandrmas ...................................................................................................... 79
Tablo 5: Faaliyet zellikleri ve Girdi-kt Bileimlerine Gre Oluturulan
Modeller .............................................................................................................. 123
Tablo 6: Model Deikenlerinin Tmne Ait Tanmlayc statistikler ............. 126
Tablo 7: STKlarn nemli Bte Kaynaklar ................................................... 126
Tablo 8: Deikenler Aras Korelasyon Deerleri ............................................. 127
Tablo 9: VZA Genel Etkinlik zet Sonular .................................................... 129
Tablo 10: VZA Ayrtrlmam Model Sonular -1 ......................................... 131
Tablo 13: VZA Ulusal ve Ulusal Olmayan KVB Model Sonular -1 ............... 136
Tablo 16: VZA Fon Kullanan ve Kullanmayan KVB Model Sonular -1 ........ 139
XIV

Tablo 19: VZA Bavuru Nitelii Tayan KVBler -1 ....................................... 142
Tablo 20: VZA Bavuru Nitelii Tayan KVBler -2 ....................................... 143
Tablo 21: VZA BCC Modeline Gre Etkinlik Blgeleri ve Projeksiyonlar ...... 144

XV

EKLLER LSTES
ekil 1: Gelimi Bir STK Organizasyonel Yaplanmas ..................................... 34
ekil 2: Kamu Ynetiminde Denetim Mekanizmas likileri .............................. 67
ekil 3: ki kt Tek Girdi Durumunda retim Olanaklar Erisi ...................... 68
ekil 4: Kaynak Dalm Etkinlii ve Toplam Etkinlik ...................................... 70
ekil 5: Teknik Etkinlik, Tahsis Etkinlii ............................................................. 72
ekil 6: lek Etkisi ............................................................................................. 75
ekil 7: BCC Modeline Gre retim st Snr ................................................. 107
ekil 8: lee Gre Sabit, Azalan ve Artan Getiri ........................................... 110

1

GR
Sosyal devlet anlayndan Neo-liberal bak asna hzla geen gnmz
koullarnda, kamu alannn gittike daraltld, denetim ve ynlendirme gcnn
zayflatld ve birok fonksiyonun zel kesime devredildii bugnlerde yeni
devlet anlay, zellikle sosyal alanda yaratt boluu sivil toplum ve onun
organlar ile doldurma abasna sahiptir. Bu aba, gelimilik dzeyi yksek
lkelerden daha zayf olanna doru yaylmakta olan sivil toplum olgusunu,
gndelik yaamn bir paras haline getirmektedir. Sivil szcnn k ve
farkl kaynaklarda yer al, genellikle devletten ayr, onun alannn dnda ve
hatta baz yerlerde ona kar anlamlar yklemi, daha da ileri gidilerek askeri
olmayan eklinde askeri dzenin haricinde bir yap olarak deerlendirilmitir.
Sivil Toplum Kurulular (STKlar), toplumda zellikle dezavantajl olarak
nitelendirilen kesimlerin kendi yaamlar dahilinde gideremedikleri
yoksunluklarn gidermek; eitim, kltr, sanat, spor gibi belli bal alanlardaki
gzlenen a yok etmek amacn tarlar. Neo-liberal ve bireyci bak as,
bunun faydalar zerine dnrken, sosyal devlet anlaynda sz geen konular
devletin ve dolaysyla onun zerinde sz sahibi olan siyasi otoritenin ve
organlarnn sorumluluundadr.
Kalknmann, balangta toplumlarn maddi anlamda byme, ilerleme ve
zenginlemesi eklinde alglanmasnn ardndan ekonomik ve sosyal anlamda bir
btn olarak insan merkezinde refah dzeyinin ykselmesi eklinde tanmlanmas
mmkndr. Bu balamda, insan yaamnn niteliine ilikin olan her eyi
kapsamasyla kalknma, sivil toplumla yakndan ilikilidir. Neo-liberal bak
asnn sergiledii tutumla da STKlar, devletin yerini alarak kalknmann itici
gc olarak nitelendirilmektedirler. Bu yaklamn etkisiyle ulus devletler, yerini
ekonomik alanda ok Uluslu irketlere (Ular) brakrken, sosyal alanda
STKlara hatta uluslar aras STKlara brakmaktadrlar.
STKlarn nicelik bakmndan gc, hangi bak asndan hareket edilirse
edilsin, o toplumun gereksinimlerini giderme gcn sergilemez. nk rgtl
olmann bir birey iin kazanmlar bakmndan STK says, onun ye ve gnll
2

says nem tasa da, daha da nemli olan niteliksel bakmdan ne kadar gl
olunduudur. Dolaysyla toplumun geneli iin bakldnda, nemli olan
STKlarn mevcut donanmlar ile retebildikleridir. STKlarn faaliyette
bulunmalar bir retim sreci olarak ele alndnda, bir yanda donanmlar ile
girdiler, dier yanda rettikleri ile ktlar yer alr.
Niteliksel bakmdan gl STKlarn bulunduu toplumlarda sz geen
gereksinimlerin daha st dzeyde karland kabul edilirse, retim srecinde
girdi ve ktlarn ne kadar etkin kullanldklar sorusu gndeme gelir.
Etkinlik, en basit haliyle iin iyi yaplmasdr. Girdilerin mmkn olan en
az dzeyde kullanlmas veya mevcut girdilerle mmkn olan en fazla ktnn
retilmesi, etkinliin salandn gsterir. zellikle iletmelerde performans
almalarnda nemli bir gsterge olarak ele alnan etkinlik, kr amac gtmeyen
kurulularda da kaynaklarn minimum israfn ve hizmet retim srecinin
performansn gstermesi bakmndan nem tamaktadr.
Gerek kr amac gden gerekse hastane, okul, belediye, niversite vb. kr
amac gtmeyen kurulularn etkin olup olmadklar, etkinlik dzeylerinin
llmesi ile belirlenir. Etkinlik llmesine ilikin ok farkl yaklamlar
gelitirilmitir, halen de literatrde yeni yaklamlara ilikin almalara
rastlanmaktadr. Bu almada, yaygn olarak kullanlan ve literatrde en ok
zerinde allan Veri Zarflama Analizi kullanlarak greli etkinlik lm
yaplmtr.
Greli etkinlik, etkinlik lmne dahil edilen birimleri kendi aralarnda
etkinlik sralamasna tabi tutarak, en iyi olana gre dierlerinin etkinlik
skorlarnn belirlenmesidir. En iyi olanlar, etkinlik snrn oluturur ve bu snra
uzaklklar, dierlerinin etkinsizliklerini gsterir.
Veri zarflama analizi, regresyon tekniinin dorudan uygulanamad,
oklu girdiler ve oklu ktlardan oluan retim srelerinde fiyat bilgisine gerek
duymadan, girdi ve ktlarn arlklandrlmas yoluyla greli nemlerini
belirleyen bir yntemdir. Veri zarflama yntemi, Charnes, Cooper ve Rhodes
3

tarafndan 1978de gelitirilmitir. Rhodes doktora almasnda, Amerika
Birleik Devletlerinde okullarda iki farkl kkenden gelen rencilerin
performanslarn lmek amacyla Farrellin 1957de yapt almadan hareket
ederek Charnes ve Coopern danmanlnda bu konuyu ele alm ve birlikte
Veri zarflama analizini gelitirmilerdir. zleyen yllarda da veri zarflama analizi,
daha ok kr amac gtmeyen kurulularn etkinlik dzeylerinin belirlenmesinde
kullanlmtr. Ardndan iletmelerin mevcut rekabet ortamnda, retim srecinde
benzer yapdaki iletmelere gre hangi konumda olduklarn gsteren greli
etkinlik lmleri de yaplmtr. Halen hastaneler, eitim kurumlar, bankaclk,
liman iletmeleri, demiryollar ve dier kamu kurulularnda etkinlik lm
yaplrken yaygn olarak kullanld gibi, finansal kurulular, imalat sanayi,
retim ve hizmet iletmeleri gibi kr amac gden kurulularn greli etkinlik
skorlarnn belirlenmesinde de ska kullanlmaktadr. Bu konuda yaplm ok
sayda bilimsel alma bulunmaktadr.
Bu almann amac, kr amac gtmeyen kurulular arasnda
sayabileceimiz, lkemizde faaliyet gsteren STKlarn etkinlik skorlarn
belirleyerek, etkinlik dzeyi bakmndan en iyi olanlardan oluan bir snr
erisine gre, dier STKlarn greli etkinliklerini saptamaktr. Bu esnada
etkinsizliin kaynaklarn aklayarak, bu sorunlarn giderilmesi halinde etkinsiz
STKlarn etkin olabilecekleri de gsterilmektedir.
Bu almann, almaya dahil olan STKlar iin etkin STKlarn hangi
etkinsiz STKlara referans oluturabileceini gstermesi ile bu alanda faaliyet
gsteren kurulularn yneticileri ve alanlar asndan bir bavuru zellii
tamas beklenmektedir.
STK alannda daha nce yaplan ok sayda bilimsel almann konusunu;
kavram aklamaya ynelik, geliimine ve tarihsel srecine ilikin, devlet,
demokrasi, hukuk gibi dier olgularla ilikileri, alana zg sorunlar, alan
gelitirme almalar ve nerilerin oluturduunu sylemek mmkndr. Her ne
kadar lkemizde yeni yeni gelimeye balasa ve faaliyetleri bakmndan snrl bir
gce ve imkna sahip olsa da STKlarn mevcut durumuyla kaynaklarn ne kadar
etkin kulland veya hizmet retirken ktlarnn ne kadar etkin retildiine
4

ilikin bir almaya rastlanmamtr. Yaplan alma, bu bakmdan da nem arz
etmektedir.
Bu almann birinci blmnde Sivil Toplum ve Kurulular ele
alnmtr. Sivil toplum kavramndan, kavramn geliiminden ve STKlarn yaps
ve zelliklerinden sz edilmitir. STKlar faaliyetlerine ve yapsal zelliklerine
gre eitli snflandrmalara tabi tutulmu, bu snflandrmalar dorultusunda da
ilerleyen blmlerde uygulama almas ekillendirilmitir. Blmn son
ksmnda STKlarda kapasite ve etkinlik sorunlarna deinilmitir.
kinci blmde, performans lme gstergelerinden ve bu almann
temelini de oluturan etkinlik kavramnn yan sra, verimlilik, etkililik gibi
etkinlikle birlikte ve hatta zaman zaman birbiri yerine kullanlan kavramlarn
ardndan etkinlik ve verimliliin llmesinde sklkla kullanlan Veri Zarflama
Yntemi aklanmaya allmtr. Greli etkinlik kavramna ayrca deinilmitir.
Belirli bir retim teknolojisi tarafndan mmkn olan tm girdi-kt
dnmlerini anlatan retim olanaklar kmesi, retim ve maliyet snrlar
kavramlarna aklk getirilmitir. Etkinlik kavramnn, teknik, tahsis, yapsal,
ekonomik ve lek etkinlii gibi snflandrlmasndan sz edilerek her bir etkinlik
tr aklanmaya allmtr. Etkinlik lme yntemlerine tek tek yer verilmi,
basit oran analizinin yan sra parametrik ve parametrik olmayan yntemlerin
deterministik ve stokastik snflandrmas eklinde lm yntemleri
kategorilerine ayrlmtr. Son zamanlarda yaygn olarak kullanlan ve greli
etkinlik lme yntemlerinden veri zarflama analizini de ieren deterministik ve
parametrik olmayan yntemlere ayrca deinilmitir.
Blmn ikinci ksm, almann yntemi olan veri zarflama analizine
ayrlmtr. Veri zarflama analizinden ayrntl biimde sz edilirken yntemin
gereksinimlerine ve zelliklerine de yer verilmitir. Veri zarflama analizinin
matematiksel temellerine, yntemin esin kayna olan Farrellin snr retim
fonksiyonlarndan yola klarak inilmitir. Etkinlik hesaplamalar yaplrken
kesirli formlasyonun yetersizliklerini gidermek amacyla gelitirilen primal
formlasyon ve dorusal programlarda primal ile ayn sonular veren ve ayn
verileri kullanan dual formlasyona yer verilmitir.
5

Veri zarflama analizinin ilk modeli olan ve analizi gelitiren Charnes,
Cooper ve Rhodes tarafndan gelitirilen CCR modelinden sz edilmi, modelin
kstlar ve matematiksel formlasyonuna yer verilmitir. Daha sonra Banker,
Charnes ve Cooper tarafndan alternatif bir neri olarak gelitirilen BCC
modelinin zelliklerinden ve matematiksel yapsndan bahsedilmitir.
Veri zarflama modellerinde lek etkisine yer verilerek lee gre sabit
ve deien getiri durumlarnda modelin bu durumdan nasl etkileneceine ilikin
bilgilere yer verilmitir. Hem lee gre sabit getiri durumunda hem de lee
gre deien getiri durumunda etkin olan karar verme birimleri tam etkin birimler
olarak adlandrlmaktadrlar.
Bu blmde veri zarflama analizinin uygulama aamalarndan sz
edilirken her bir aamann zellikleri ve dikkat edilmesi gereken noktalarna
deinilmitir. Blmn sonunda veri zarflama analizinin gl ve zayf ynleri
sralanmtr.
nc blm, STKlarn greli etkinlik dzeylerinin lmne ynelik
uygulama aamasdr. STKlar girdi ve kt bileimlerine gre ayr bir ekilde
model oluturulmasna tabi tutulurken, faaliyet dzeylerine ve kaynaklardan
yararlanp yararlanmadklarna gre ayrca snflandrlmtr. Oluturulan girdi ve
kt bileimleri her bir STK grubuna ayr ayr modellenerek toplamda 15 farkl
model kurulmutur.
Son blm yaplan almann ktlarnn mevcut koullara gre
deerlendirildii blmdr. Burada STKlarn belirlenen etkinlik dzeyleri ile
gelitirilen aylak deiken ve projeksiyonlardan hareketle etkinlik dzeylerinin
arttrlmasna ynelik neriler gelitirilmitir.

6

BRNC BLM
SVL TOPLUM ve KURULULARI
I. SVL TOPLUM
Ahmet nsel
1
, Amartya Senden naklettii u szle aslnda sivil toplum
ihtiyacn tanmlamaktadr: Ezilmilik ve yoksulluk, sadece fakirlik deildir,
sadece para eksiklii deildir, birincisi toplumda eksik haklara sahip olmaktr.
kincisi, eksik haklara sahip olduunun bilincinde olmamaktr. ncs de bu
haklar talep etme olana ve yetkisi olmamaktr.
Amartya Sen kendisine 1998 Nobel Ekonomi dl kazandran eserinde
2
,
bireyin toplum iinde, rasyonel insan olarak daraltlmasn sorgulamakta ve
mantkl dn ya da aklclk olarak da nitelendirilebilen bu kavramn yanna
sorumluluk ve duygudal da koymaktadr. Kitabnda verdii rnekte, yoksul bir
kiiye sizi mutsuz kld iin yardm edeceinizi ve bunun duygudalk temelinde
bir eylem olacan, ancak yoksulun varlnn sizi zellikle mutsuz klmad
ancak size yoksulu yaratan sistemi deitirme kararll veriyorsa, bunun
sorumluluk temelinde bir eylem olacan belirtmektedir. Sen, isim olarak
vermese de almasnn bu ksmnda, aslnda bireyin sivil toplum ierisindeki
aktif yurtta potansiyelini n plana karmaktadr.
Belgeye gre sivil toplum, devlet otoritesi dnda bir eyler yapma
alkanln edinmi; her eyi devletten beklemeyen, onun dnda, ondan
bamsz ancak dmanca olmayan bir iliki gelitiren toplumdur.
3

Mardine gre sivil toplum, ehir adab vurgusu yapar ve kart olan
genelde dnld gibi askeri toplum deil, gayri medeni olandr. Sivil
1
nsel, Ahmet; zgrlk Etii Karsnda ktisat Kuram: Amartya Sen'in Etik ktisat nerisi,
Toplum ve Bilim, Say:86, 2000, s.19.
2
Sen, Amartya; zgrlkle Kalknma, 1.b., (ev.: Yavuz Alogan), Ayrnt Yaynlar, stanbul
2004, ss.364-365.
3
Belge, Murat; Sivil Toplum Nedir?, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar,
stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No:1, 2003, s.10.
7

toplumdaki sivil, ehir hayatndaki haklar ve ykmllklere karlk
gelmektedir.
4

Sarbay,
5
Trkiyede sivil toplumu deerlendirirken sivil toplumun her
eyden nce ahlaki bir beraberlik formu olduunu vurgulad almasnda u
ekilde devam etmektedir:
.Trkiye de sivil toplumun bu temelden kopuk arasal alglan;
devlet iktidarnn kstlamalarndan yaltlml simgeleyen zgr ve zerk bir
alan olarak sivil toplumu sadece arasal hale getirmemekte; bu sayede devlet
iktidarna benzer tahakkm ilikilerinin yeniden retildii bir mahiyete
brndrmektedir. O kadar ki, sivil toplumun sadece birer unsuru konumunda
saylmas gereken dernekler, kurulular, rgtler... sivil toplumun kendisi gibi
kabul edilmekte ve/veya sunulmaktadr.. Oysa iktidar veya tahakkm ilikisinin
aktr olmak, sivil toplumun kendiliinden arasallamasdr. Eer sivil toplum
sosyal realite olarak societas formu bir beraberlie yatkn doaya sahipse, arasal
deil, amasal olarak grlmesi ve yaantlanmas daha uygundur. Aksi takdirde,
sivil toplum, birbirinin zgrln boan bireyler topluluu halinde kalr. Oysa,
bireysel zgrlk kolektif olarak yaratlr.
Sivil toplumun her bir unsuru, devletten farkl olarak soyut bir iktidar
mcadelesine soyunmak ve tahakkm ilikisini yeniden retmek yerine, kendi
varlk alan ierisinde gerek yeleri ve gnllleri gerekse fayda sahipleri
bakmndan Sarbayn adlandrd gibi ahlaki birliktelik formunu
gerekletirebilir.
A. Kavramsal ereve
Sivil Toplumun dnsel temelleri Aristoya (M. 384-322)
dayandrlmaktadr
6
. Aristo sivil toplumu kavramn ilk kullanan olarak politike
4
Mardin, erif; Trkiyede Toplum ve Siyaset Makaleler 1, (Ed.: Mmtazer Trkne), 7. b.,
letiim Yaynlar, stanbul 1999, s.9.
5
Sarbay, Ali Yaar; Sivil Toplum: Universitas M, Societas M? Sivil Toplum Dergisi, Say:1,
Ocak-Mart 2003.
6
Tzgiray, Esra, Non-Governmental Organisations in Turkey and The European Union,
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Marmara niversitesi Avrupa Topluluu Enstits,
stanbul 2005, s.9
8

koinonia olarak adlandrmtr. retmeni Plato (M. 428-348) ise o dnemki
site devletlerinin ouna uygun olan devlet kavramn tantmtr. Bylece ilk
devlet-sivil toplum dnceleri orta kmtr.
Latince kkenli civilis szc yurtta, yurtta haklar, yurtta hayatna
karlk gelmektedir. Epistemolojik olarak sivil kavram, uygarlk (civilization)
kavram ile rtmektedir. Sivilizasyon szc uygarlk anlamndan daha nce
sivilletirme anlamnda kullanlmtr.
7

Ortaada sivil toplum, dini toplumun kart olandr. Sicil toplum ile lail
ve ada toplum arasndaki iliki bu dneme dayanr. Aristodan bu dnemin
sonuna kadar sivil toplum devletle i ie bir kavramdr.
8

12. ve 13. yzyllarda her ne kadar sivil toplum denmiyorsa da bu fikrin
toplum iinde halktan gelen, alttan gelen ve o yapdaki aristokrasiye kar
mcadeleyi ieren bir ey; hep dostlukla dayanmayla ilgili fikri ieriyor
eklinde yorumland grlmektedir. Keymana gre; o dnemin dinsel yaps
iinde birliktelik ve paylam iinde olan insanlarn cennete gittikleri ynnde
sivil toplum oluumunu destekleyen bir yap sz konusu olmutur.
9

Trkeye Franszca/Latince kkenli civil den evrilen ve sivil olarak
kullanlan kelimenin anlam grg kurallarn iyi bilen, medeni, nazik, kibar,
vs.dir. Oysa halk arasnda askeri olmayan, niforma giymemi eklinde
yorumlanmtr.
10

Londra Ekonomi Okulunun Sivil Toplum Merkezi resmi internet sitesinde
yapm olduu tanmlamada
11
sivil toplum ortak paylamlar, amalar ve deerler
7
epel, Zhal nalp; AB Sivil Toplum Diyalou ve Trkiye: Demokratikleme Balamnda
Sorunlar ve neriler, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=106, (17.07.2008).
8
Tosun, Elif Karakurt; Avrupa Birliine yelik Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler Ve Sivil
Toplum Kurulular, Paradoks, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, (e-dergi), ISSN 1305-
7979, Yl:3, Say:2, Temmuz-2007, http://www.paradoks.org, s. 3, (05.08.2008).
9
Keyman, Fuat; Trkiyede ve Avrupada Sivil Toplum, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 3, 2004,
s.2.
10
Abay, Ali Rza; Sivil Toplum ve Demokrasi Balamnda Sivil Dayanma ve Sivil Toplum
rgtleri, http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/06-04.pdf (18.07.2008), s. 272.
11
What is civil society, 2004,
http://www.lse.ac.uk/collections/CCS/what_is_civil_society.htm (1.7.2008).
9

etrafnda herhangi bir bask ve yaptrm olmadan kolektif aktivite iinde olmaya
karlk gelir. Teoride sivil toplumun kurumsal yaplar devlet, aile ve piyasa gibi
kurumlardan farkldr ancak pratikte devlet, sivil toplum, aile ve piyasa arasndaki
snrlar genellikle karmak, puslu ve tartmaya aktr. Sivil toplum ortak kan
olarak derecesi otonom yaplara ve gce gre deien alanlarn, aktrlerin ve
kurumsal yaplarn eitliliini kabul etmektedir. Sivil toplumlar genellikle kaytl
hayr ileri, kamu d rgtlerin geliimi, topluluklar, kadn rgtleri, inan
temelli rgtler, profesyonel oluumlar, ticari birlikler, kendini gelitirme
gruplar, sosyal hareketler, i birlikleri/odalar, ortaklklar ve taraftar gruplar gibi
organizasyonlar etrafnda toplanrlar.
STKlar, yaplan bir almada, toplum yararna alan ve bu ynde
kamuoyu oluturan, kr amac gtmeyen sorunlarn zmne katk salayarak
oulculuk ve katlmclk kltrn gelitiren, demokratik ileyie sahip,
brokratik donanmdan yoksun ve gnll olarak bir araya gelen bireylerden
oluan rgtlenmelerdir eklinde tanmlanmaktadr.
12

Burada verilen tanmlara gre STKlarn zellikleri ya da STKlar dier
kurumlardan ayran nitelikler aadaki biimde ortaya kmaktadr:
a) Devlet organlar dnda faaliyet gstermeleri,
b) Gnll olmalar,
c) Dostluk ve dayanma erevesinde olmas,
d) Kr ve kar eksenli olmamalar,
e) Toplumsal yapda bir deiiklik hedefi olmas (toplum yarar
gzetmeleri),
f) Demokratiklemeye katkda bulunmas.
Ahmet nsel
13
, burada saylanlara ilave olarak kendi yeleri dndaki
toplum bireylerine de fayda salamalar gerekliliinin nemini vurgulamaktadr.
En iyi STKnn, yelerini en fazla memnun eden olmas dnda baka bir zellik
12
Aslan, Mehmet ve Kaya Gazanfer; 1980 sonras Trkiyede Siyasal Katlmda Sivil Toplum
Kurulular, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Say: 1, s. 216.
13
nsel Ahmet, Sivil Toplum, STKlar ve Gnlllk, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No 5, 2004, s.3.
10

tamas, bilinmeyene gnlllk esas ile yardm edilmesi gerekliliine iaret
etmektedir. nsele gre, zellikler doru oturtulmadnda eteci ve mafya
benzeri oluumlar da STK ats altnda deerlendirilebilirler.
Abay almasnda, sivil toplumun 5 nemli koulundan sz etmektedir.
Bunlar;
a) Toplum dzeyinde etnik, kltrel, dinsel, ideolojik, mesleki vb.
sosyolojik kategoriler anlamnda toplumsal farkllama,
b) Her trl siyasal katlm salayarak politika retebilecek toplumsal
rgtlenme,
c) rgtlemenin temelinde yer alan gnll birliktelik,
d) Devlet mdahalesinin olmad, kendi seimlerini yaparak kararlar
alabilen anlamnda toplumsal dzeyde otonomileme,
e) Protesto, grev, miting, gsteri, lobicilik gibi demokratik kanallar
vastasyla bask mekanizmas oluturma.
14

Bunlarn dnda da STKlar:
f) Yasalara uygun hareket etmek,
g) Ama ve faaliyet alanlarn aka belirlemek,
h) Kurulu amac dnda faaliyet gstermemek,
i) Demokratik olmak,
j) effaf olmak gibi dier kurumlarn da tamas gereken sosyal
niteliklere sahip olmaldrlar.
B. Sivil Toplumun Tarihsel Ak
1. Sivil Toplumun Dnsel Temelleri
Jurgen Habermas
15
toplumu e ayrmaktadr: Siyasi oluumlarn ve
partilerin bulunduu politik toplum, iktisadi faaliyet ve amalarn bulunduu
14
Abay, Ali Rza; a.g.m., ss.272-273.
15
Bohman, James ve Rehg, William; Jrgen Habermas, 2007,
http://plato.stanford.edu/entries/habermas (4.7.2008).
11

ekonomik toplum ve son olarak da bunlarn dnda yer alan ou zaman
politikay etkileme suretiyle toplumsal deiimi amalayan sivil toplum.
Sivil toplumun geliimini kapitalist toplumun geliiminden ayr dnmek
doru deildir. Aydnlanma dnemi ile birlikte sivil toplum ile siyasal toplum
birbirinden ayr alglanmaya balanmtr. Sonraki dnemlerde ayrm
belirginlemi, hatta bu iki kavram birbirinin zdd olarak deerlendirilmitir.
Devletten ayr, bamsz ve hatta giderek glenen ve devlet zerinde
ynlendirici, bask unsuru olmaya balamtr. 1767de Adam Ferguson, Sivil
Toplumun Tarihi zerine Bir Deneme adl almasnda sivil toplum
kavramn bugnk anlamyla ilk kez kullanan dnr olmutur. Klasik ekonomi
politiki olan Adam Ferguson ve Adam Smith de self-regulating society (kendi
kendini yneten toplum) kavramnn ortaya kmas ile sivil toplum nemli bir
aama geirmitir. Doa durumunun kart olan bir durumdan ziyade feodalizmin
ve despotizmin kart olan (szlemeciler olarak da adlandrlan) Hobbes ve John
Lockea gre doal durum sivil/politik toplumun ncesi bir durum olarak
deerlendirilmi ve burada politik olmayan bir durum olduundan bahsetmitir.
Bu durum kendi kendini dzenleyemediinden dzenleyici bir otoriteye
gereksinim duyulmaldr.
16
Baka yazarlarca da doa durumundan uygarlk
durumuna geii ifade eden sivil toplum, bir ehirli gereksinimi olarak hrriyet,
hak ve ykmllkleri anlatmaktadr.
17

2. Dnyada Sivil Toplum
Dnyadaki sivil toplum hareketlerinin temelinde daha fazla zgrlk,
kimlik sorunlar, insan haklar, evre sorunlar ve alk gibi temel hak tabanl
araylarn olmas kresel dnyada da toplumlar aras bir btnlk salanmasna
yardm etmi ve sivil toplum rgtlerinde uluslar aras entegrasyonlar
gereklemeye balamtr. Bunun sonucu olarak uluslar aras duyarllk adna
STKlar taraf olmadklar lkelerdeki sorunlar iin bile zm arayna ynelik
olarak faaliyetlerde bulunmulardr. Dnyann bir ucundaki alk ve AIDS sorunu
16
na, Hsamettin ve Selami, Erdoan; Farkl Kuramsal Perspektifler erevesinde Sivil
Toplum Tartmalarnn Karlkl Analizi, Akademik Bak E-Dergisi, Say:11, ss.2-3.
http://www.akademikbakis.org/sayi11/makale/siviltoplum.doc (01.07.2008).
17
Abay, Ali Rza; a.g.m., s.272.
12

iin farkl lkelerdeki STKlar ortak hareket ederek yardm faaliyetlerinde
bulunmulardr.
Kreselleme sreci ile birlikte zellikle uluslar aras alanda gittike
azalan devletlerin rol karsnda devlete alternatif olarak gsterilen STKlar,
stlendikleri ilevler ile kresel boyutta politikalar etkileme ve hatta bazen
belirleme gcne sahip olmaktadrlar. Kalknma srecinde zellikle uluslar aras
evreler tarafndan kalknmann yeni aktrleri olarak n plana kmaktadrlar. Bu
tanm ile STKlar, ulus devletlere kar uluslar aras sivil toplumun temsilcileri
olarak sunulmaktadrlar.
18
Bylece, ulus devlet tanmnn yaratt snrlar ve
yurtta-devlet ba zayflamakta, bireylerin devletlerinden baka ve onun stnde
yeni bir ba ortaya kmaktadr: sivil toplum ba.
1970lere kadar sivil toplum dncesinin daha ok dostluk, dayanma
ierisinde olan topluluklar erevesinde algland grlmektedir. 1970lerden
itibaren sivil toplum, gnll olarak bir araya gelen insanlarn ncelikle kendi
evrelerinden balayarak daha byk lekte toplum yapsn deitirmeye
ynelik deitirme/ynlendirme hareketi anlamna ulat grlmektedir.
1980lerden itibaren kresel boyuta ulaan sivil toplum hareketinin dnyadaki
gemiinden daha da yakn bir Trkiye gemii vardr.
19

2000li yllardan itibaren sivil toplum hareketlerinin kresellemesinde
hzl bir yaylm grlmektedir. Bunda iletiim olanaklarnn gerek hz gerekse
maliyet asndan son derece geliim gstermesinin de etkisi byktr. Son
dnemde sivil toplum hareketlerinin bir ksm sanal ortamlara da tanm
durumdadr. Bireyler, belirli bir fikir, ideoloji, eilim ve gr etrafnda; dnyann
herhangi bir yerinde bulunsa da, internet ortamnda ayn gruplarda bir araya
gelerek ortak tepki ve faaliyetlerde bulunmaktadrlar ve hatta bu faaliyetlerinden
dolay hukuksal adan da gerek ortamdaki ile benzer muameleler
grmektedirler. Dnya genelindeki alk, hastalk, rk ayrmclna kar
18
Ac, Esra Yksel; Kreselleme Olgusu ve STK'lar, niversite-Toplum Dergisi, Cilt: 5,
Say: 1, Ocak 2005, s.7.
19
Keyman, Fuat; Trkiyede, a.g.m., s.2.
13

mcadele, uluslar aras evre sorunlar, kresel snma vb. birok faaliyet kresel
sivil toplum hareketlerinin faaliyet konular olmutur.
Son dnemlerde hzla byyen Avrupa Birliinde de sivil toplum kritik
dzeyde neme sahiptir. Aday lkeler iin yelik n koulu nitelii tayan
Kopenhag Kriterlerine uyum erevesinde sivil toplumun nemine
deinilmektedir. rnein; politika kriterleri ierisinde yer alan rgtlenme
zgrl, alma alanna baklmakszn btn STKlar iin maksimum otonomi
ve devletin minimum mdahalesini gerektirir.
20
Bu yaklam da, daha nce de sz
edilen devletin gcn ve yetki alann daraltmaya ynelik politikalarn devam ve
garantisi niteliindedir. ABye ye olan devletler, bylece uluslar aras kurulu ve
fonlarn da desteiyle hzla tek tipleerek, farkllklarn ortadan
kaldrabileceklerdir. Aynlamak, kresellemenin sorunsuz gereklemesi iin bir
ara niteliindedir. Sosyal alanda aynlaan toplumlarn ekonomik alanda da sz
sahipleri, Ular olmaktadr. Ekonomik ve sosyal alanda minimum mdahale
rol verilen devlet, zamanla sembolik nitelik tayacaktr.
Keyman sivil toplum rgtlerinin en bandan beri dnsel alanda,
normatif alanda ve aktr olma zelliklerini bnyesinde tadndan
bahsetmektedir
21
. Keymana gre dnyada sivil toplum hareketlerindeki
ivmelenme 70lerin sonu itibaryla Latin Amerika ve Dou Avrupa lkelerinde
balayan ve 80li yllarda da devam eden demokratikleme sreciyle birlikte
balamtr. Dnyann farkl kesimlerinde ksa zaman aralklaryla sivil toplum
hareketlerinin grlmesi ise kresellemenin bir etkisi olarak alglanmaldr.
3. Trkiyede Sivil Toplum Hareketi
Trkiyede sivil toplumun tarihine ilikin birbirinden farkl grler vardr.
Tosun, almasnda bu grlere yer vererek, 3 gre dayanan tarihsel sreci ele
almtr. Buna gre birinci gr, Trk toplumunda devletsivil toplum
kurulular ilikisinin son 100150 ylda sancl bir ekilde gelitiidir. Ancak, bu
toplumda sivil toplum gelenei ve kltr toplumda hep var olmutur. Bu gre
gore Osmanl-Trk siyasetinde sivil toplumun 4 unsurundan sz edilebilir: millet
20
Tosun, Elif Karakurt; a.g.m., s.10.
21
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; a.g.e., ss.15-16.
14

sistemi, loncalar, vakflar ve tarikatlar. kinci gr, Osmanlda olduka ciddi
hukuksal dzenlemeler barndrmas sebebiyle Tanzimat Ferman sonras dnemin
ada-modern rgtlenmenin balang noktas olduudur. Son olarak, sivil
toplum ile lkenin ekonomik hayat arasndaki ilikiden hareketle ekonomik
gelimenin tamamyl devlet hegemonyas altnda olduu Osmanl ve Trkiyede
ok sesliliin yaanmamas sebebiyle Batdaki anlamda sivil toplumun gecikmeli
olarak 1960larda olutuu grne yer vermitir.
22

Trkiyedeki sivil toplum hareketlerinin yakn tarihine bakldnda;
padiahlkla ynetilen bir imparatorluun iinde bulunduu siyasal, askeri ve
ynetsel anlamdaki zor durumun o dnem Jn Trkler adyla bilinen Avrupa
eitimli Osmanl aydnlar tarafndan oluturulan sivil bask politikalaryla
zmlenmeye alld grlecektir
23
. Aslnda Bat Avrupada da sivil toplum
hareketinin ortaada aristokrat ya da alt snftan olmayan burjuvalarn dolam
hakk, daha fazla zgrlk, tannma ve gelir hakk iin yaptklar hareketlerin de
sivil toplumun ilk rnekleri arasnda sayld
24
verisi altnda, Osmanlda da
benzer bir hareketin olduu grlr
25
. Bu hareket iinde bulunduu dnemde
padiahlk ynetiminde kkl denebilecek bir deiiklik getirmi ve bir ynetim
meclisi kurulmasn salam ve padiaha kendi elleriyle kendi haklarn
kstlayacak olan I. ve II. Merutiyeti ilan ettirmitir. Hatta merutiyetin ilan
edilmesi dneminde dnemin Osmanl kadnlar da sivil kadn hareketini
balatmlar ve meclisin aln bizzat izlemek iin sivil hareketler
dzenlemilerdir
26
. Bu balamda Kurtulu Sava da, yurdun farkl blgelerinde
birbirinden farkl cemiyetler kurulmas bakmndan hak ve zgrlk sivil
toplum hareketi olarak grlebilir. Bu hareketlerin tek vcut olmas ve dier
etkenlerin sonucunda sivil hareket nce askeri harekete dnerek bir devlet
kurulmu sonrasnda da bir siyasal dnm geirerek farkl bir devlet anlay
(ulus devlet) getirilmi ve Cumhuriyet ynetimi benimsenmitir.
22
Tosun, Elif Karakurt; a.g.m., ss. 6-7.
23
Berktay, Fatmagl; Kadnlarn nsan Haklarnn Geliimi ve Trkiye, Sivil Toplum ve
Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi,
No: 7, 2003, ss.10-14
24
Keyman Fuat; Trkiyede, a.g.m., ss.2-3.
25
Kentel, Ferhat; Kltr ve Kimlik, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul
Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 14, 2007, s.13.
26
Berktay, Fatmagl; a.g.m., s.14.
15

Cumhuriyet dnemi sonrasndaki 1980li yllara kadar uzanan sreteki en
nemli sivil toplum hareketi 1935lerde ilk admlar atlan Ky Enstitleridir. Bu
enstitlerde yetien retmenlerin bir valiz ile gittikleri kylerde yarattklar sivil
toplum ve eitim hamlesiyle yerel kalknmann en byk aktrleri olduu ve
1950lerde kapatlm olmalarna ramen, etkilerinin gnmz Trkiyesinde bile
halen hissedilmekte olduu toplumun nemli bir kesimi tarafndan kabul
edilmektedir. Bununla birlikte yine bu yllar arasnda devlet otoritesi tarafndan
mesleki paylamlar ve hizmete dayal birliktelikler iin meslek odalar, hizmet
birlikleri, kooperatifler vb. oluumlar kurulmutur. Bunlarn byk bir blm
gnmzde de varlklarn srdrmekle birlikte toplumsal deiime yn verme ve
devlet otoritesinin karsnda politikalar retme etkinlii asndan doal olarak
minimal faaliyet dzeyindedirler.
1980li yllar Trkiyede sivil toplum hareketinin neredeyse sfrland
yllardr. Ordunun ynetime el koymasyla birlikte siyasi partilerin yan sra
STKlarn da ok nemli bir blm kapatlm ve faaliyetleri durdurulmutur.
Kurtulu Cengize gre o yllarda zaln korumac ve cesaretlendirmeci
yaklamyla politik slam ve bu kapsamda tarikatlar gelimek iin iyi bir zemin
bulmulardr
27
.
Tosuna
28
gre, 1980lerin ikinci yarsnda liberal ve sosyalist devlet
modellerinin rekabetinde her ne kadar liberal devlet modeli arlk kazansa da,
pratikte karlatklar toplumsal-siyasal-ekonomik sorunlara zm bulmada her
ikisi de krize girmi, bu durum dar anlamda devletin yeniden yaplandrlmas,
geni anlamda ise devlet-sivil toplum ilikilerinin yeniden yaplandrlmas
tartmalarn beraberinde getirmitir. Sivil toplum, bu tartmalarda ne srlen
argmanlarn ortak referans olmutur. Sosyal devlete veya refah devletine
alternatif model olarak devletin ve piyasann yeniden dzenlenmesi srecinde
sivil toplumun etkinliine vurgu yaplmtr.
27
Cengiz, Kurtulu; Civil Society at The Boundaries of Publica and Private Spheres: The
International Dynamics of The Three CSO in Turkey, (Yaynlanmam YL Tezi), ODT, 2005,
s.55.
28
Tosun, Glgn Erdoan; Birletirici Demokrasi Devlet-Sivil Toplum likisinin Yeniden
Yaplandrlmas in Bir Analiz Arac Olabilir Mi?, Sivil Toplum Dergisi, Say:1, Ocak-Mart
2003.
16

Sivil toplum kavram Trkiyede, liberal kesim, yeni muhafazakrlar ve
slamclar tarafndan youn ilgi grmektedir. Bu gruplarn yaklam ile sivil
toplum, devletin etkinlik alannn, denetiminin ve basksnn toplum yeleri
zerinde belirleyici olmad, toplum yelerinin militarizm ve devletin zorbaln
hissetmedikleri toplum tipini ifade eder. Bunun yannda sivil toplumun devlet ile
birey arasnda mzakare ve birlemenin zorlama ve kstlama olmakszn
gerekletii bir ara alan olarak tanmlanmas da sz konusudur. Bu yaklamda
sivil toplumun en temel ilevi, bireylerin kendi zgr iradeleri ile
gerekletirdikleri bu alann demokratiklemeye ne derece hizmet ettiidir.
29

1980lerin sonlarndan itibaren zellikle 1990 yllarla birlikte sivil toplum
kavram gerek siyasi, gerek sivil gerekse akademik ortamda ilgi oda haline
gelmi ve sorgulanmaya balanmtr. Sivil toplum hareketlerinin toplumsal
dnm zerindeki etkileri, ekonomik ve siyasi katklar, demokrasi iindeki yeri
ve daha birok adan incelenmeye balamtr.
STK kavramnn Trkiyedeki gemiine bakldnda,. 1996 ylnda
Birlemi Milletler (BM) Zirvesinin stanbulda dzenlenecek olmasnn birka
yl ncesinde ortam hareketlendirdiini grmek mmkndr. BM Zirvesi
ncesinde uluslar aras standartlara gre katlmc taraflardan biri olan ngilizce
non governmental organizations (NGOs) kavramna bir karlk aranrken devlet
d kurulular (DDK), hkmet d kurulular (HKD) gibi farkl kullanmlar
grlmtr. Daha ok muhafazakar siyasal gruba yakn olanlar ise, gnll
teekkller kavramn ortaya atmtr ancak bu kavram sz konusu yeni ihtiyac
tanmlayamamtr. Bu tarihlerde baz eviri yaynlarda yer alan sivil toplum
kavramnn yanna kuruluu eklenerek STK, NGOs kavramnn karl olarak
bulunmutur.
30

29
Ercan, Hlya; Trkiyede Sivil Toplum Tartmalar zerine, C.. Sosyal Bilimler Dergisi
Mays 2002, Cilt : 26, No:1, s.74.
30
Gm, Korhan; Trkiyede STK Tarihini Yeniden Okumak, Sivil Toplum Dergisi, Say: 1,
Ocak - Mart 2003.
17

Keyman Trkiyenin son dnemde geirmi olduu aamay u ekilde
aklamaktadr
31
:
a) 2001 Ekonomik krizi sonras ekonominin ve buna bal aktrlerinin
yeniden yaplandrlmas zorunluluu, effaf ve sorumluluk anlayndaki bir
devletin sivil toplumsuz dnlemeyecei,
b) 2004te dnm noktasna gelen Trkiye-Avrupa Birlii (AB)
ilikileri, tam yelik mzakerelerinin balamas,
c) 3 Kasm 2002 Seimleri sonras ortaya kan durumla siyasi
partilerin, Trkiyenin dnm srecine temsili demokrasinin deil oulcu
demokrasinin zm olacana ikna olmu olmalar.
Bununla birlikte Ahmet nsel STKlarn dnm srecinde 1999 Kocaeli
Depremi sonrasnda tarihi bir aamann gerekletiine gerek bir STK
giriimi, ayn zamanda kamu alannn, devlet alannn daraltlmas giriimiydi;
"biz burada bu ii yaparz, sizinle beraber yaparz, ayr yaparz, ama yaparz;
gereinde paray toplarz size de vermeyiz, yaparz" giriimiydi. Bu bence
gerekten bir dnm noktasdr, o alan mcadelesinde Milat gibi alglanmas
gerekir. szleriyle iaret etmitir
32
.
2004 ylnda Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu (SHEK)
tarafndan dzenlenen 1. Sosyal Hizmetler urasnda Toplumsal Gelime ve
Sivil Toplum rgtlerinin Etkililii Komisyonu toplanm ve bir sonu raporu
yaymlanmtr. Bu raporda, Trkiyede STKlarn sorunlar hakknda da bilgi
verilmektedir. Rapora gre Trkiyede STKlar, aadaki sorunlarla kar
karyadr:
33

1. Gelimi lkelerle kyaslandnda Trk toplumunda gnll sivil
rgtlenmeler konusunda yetersizlikler vardr. STKlar yeterli etkinlie,
yaygnla ve sayya ulaamamtr.
31
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; Kreselleme ve Sivil Toplum, Sivil Toplum ve
Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No
10, 2005, s.22.
32
nsel, Ahmet; Sivil Toplum, a.g.e., s.31.
33
1. Sosyal Hizmetler uras, http://www.shcek.gov.tr/duyuru/egitim/1_Sos_Hiz_Sur.doc, s.31,
(05.08.2008).
18

2. STKlar, her zaman beklenen performans gsterecek durumda
deildir.
3. STKlarn hizmetlerinde koordinasyonsuzluk, iletiimsizlik ve
hizmet tekrarlar vardr.
4. STK kavram lkemizde tam olarak oturmamtr. Bunun yan sra
Sivil Toplum kltr gelimemitir. STKlarn tanmlanmasnda kavram
karmaas yaanmaktadr.
5. Devlet STKlar arasnda eitsizlik yaratmaktadr (kamu
niversiteleri ile vakf niversiteleri arasndaki yaklam fark gibi).
6. Toplumda STKlarn gereklilii ve vazgeilmezlii konusunda
bilin yetersizlii vardr.
7. Baz STKlar yapsal olarak bydke toplumdan uzaklamakta
ve brokratik engeller koyarak evrelerine yabanclamaktadrlar.
19

Tablo 1: Temsili Demokrasi ve STKlarn Yaygnlat Katlmc Demokrasi Karlatrmas -1
STK LGS TEMSL DEMOKRAS KATILIMCI DEMOKRAS
ktisadi Dnem Keynesgil dnem / Fordism /Sanayi Toplumu /
Modernizm
Neo-liberal dnem / Post-Fordizm / Bilgi Toplumu / Post-
Modernizm
Ulus devlet/ ekonomik politikalar Koruyucu, sosyal devlet,
Ekonomi zerinde tam kontrol,
Genilemeci iktisat politikalar (byk bte
harcamalar),
Ekonomi iindeki rol nemli ve pay byk.
Gmrk duvarlar, dviz kuru, faiz oran gibi ekonomi politik
aralar elinden gitmi,
uluslararas rekabetin mantna gre ileyen,
Ekonomik liberalizm,
Daraltc ekonomi politikalar,
Ekonomi zerindeki kontrol piyasa ve iyerine kaym,
Ekonomideki pay kk.
stihdam durumu Emek piyasas Tam istihdam,
alma zerinden sosyal katlm
Kat kurallarn olduu emek piyasas
Byme istihdam artryor
sizlik,
Mevsimlik/dnemsel geici alma
Sosyal dlanma
Esnek igc piyasas
Bymenin istihdam zerindeki etkisi kstl
Sosyal gvenlik Kazanlm sosyal haklar,
Genel kamu salk sigortas,
Kolektif gvenceler, kuaklar aras dayanma,
Bireysel risklerin sosyal gvence altna alnd,
Yksek sosyal gvenlik harcamalar.
Sosyal yardm
Bireysel gvensizlik,
Bireysel zel sigorta,
Sosyal risklerin bireyselletirildii ve sigorta primi demeye
baland
Yksek sivil gvenlik harcamalar
Sendikal durum meslek sahipleri
aras ilikiler
iler ve meslek sahipleri arasndaki dayanma
Kitlesel ikolu sendikacl
i snf bilinci
iler ve meslek sahipleri aras rekabet
Kk iyeri sendikacl
Kdem ve yetenek temelinde firma iisi
Toplumsal Kimlik alma statsne dayal vatandalk haklar
retim sreci zerindeki konumuna dayal
kimlik (ii, mhendis vb.)
Cinsel, kltrel ve etnik kimlik (kadn, evreci, Krt, ingene
vb.)

20

Tablo 2: Temsili Demokrasi ve STKlarn Yaygnlat Katlmc Demokrasi Karlatrmas -2
STK LGS TEMSL DEMOKRAS KATILIMCI DEMOKRAS
Deerler / Stat Maddi deerler (i, eitim, hastalk sigortas,
ihtiyarlk, sigortas ev)
Devlet memurluu, meslek sahiplii
Maddi olmayan deerler (zgrlk alannn genilemesi, hesap sorabilme ve
rgtlenme hakk, farkl kimliklerle vatandalk hakknn tannmas vb.)
Piyasada giriimci olmak
Devlet vatanda ilikisi Devlete ve topluma kar sorumlu vatanda
Gl devlet pasif vatanda
Haklar olan haklarn talep eden vatanda
Denetleyen, devleti effaf olmaya zorlayan, politika neren aktif sorumlu vatanda
Katlm Temsili demokrasi (drt ylda bir oy ver senin iin
ve sorunlarn zm iin birey yaplsn diye bekle)
Pasif vatandalk
Katlmc demokrasi (taleplerini rgtlenerek duyur, evrendeki sorunlarn
zmne katkda bulun, sorunlarn zm iin rgtlere katl ve ynetimde
aktif ol, devletin effafl iin, dier haklarn iin aba gster)
Aktif vatandalk
Siyasi hayat Ulus devlet kendi snrlar iinde koruyucu ve
siyaset yapmaya muktedir.
Siyasi hayata girerek toplumsal bir dnm
salama hayali var
Makro siyaset esas olarak IMF ve neo-liberal politikalarla snrl
Uluslararas piyasa en iyi ynlendirici, iyi hkmet piyasay en serbest brakan
hkmet
Makro siyaset kstl bir alan, bu nedenle mikro siyasete ynelme
rgtllk Meslek rgtleri, sendikalar
rgt ii hiyerari ve temsili demokrasi
Kitlesel byk rgtler
Maddi haklar savunan byk siyasi partiler
Oyokluuna dayal karar verme
Genel kurullarda eim ve temsili karar verme
Kimlik, haklar gibi misyonlar evresinde kk rgtlenmeler
Aktif ve sorumlu vatandalarn kolektif sorun zme araylar
Hiyerarinin olmad katlmc karar alma yntemleri,
Siyasi yaam denetleyen kk rgtlenmeler
Misyon temelli gnll g birlikleri
Mzakereye, oybirliine dayal karar verme
A tipi rgtlenme ve haberleme, karara srekli ve annda katlm
Formel eitim Eitim toplumsal sorunlarn zm iin gerekli
yi eitim i bulmann sigortas
nsan mrnn uzamas ve gelirin artmas ile birlikte
eitim sresinin uzamas
Bilginin renilmesi
renci birlikleri ile siyasileme, genlik hareketleri
Kuaklar aras eitim
Eitim piyasada karlalacak sorunlarn zmnn renilmesi iin gerekli
yi eitim i garantisi salamyor Srekli deien bilgi nedeniyle yntem ve bilgi
kaynaklarnn renilmesi,
Eitimin nemli eleri olarak staj, kulplere katlm, ekip almas vb.
Hzl deiim nedeniyle kuaklar aras eitimin geersiz kalmas ve akran
eitiminin ne kmas
(Kaynak: Yentrk, Nurhan; Demokratik Kitle rgtlerinden STKlara, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi
niversitesi STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 11, 2006, ss. 35-40.)

21

II. SVL TOPLUM KURULULARI
STK kavram lkemizde 1994 ylnda Tarih Vakfnn baz rgtlerle
birlikte balatt STK sempozyumlar sebebiyle kullanlmaya balamtr ve
buradaki kurulu kavram aslnda ngilizcedeki organization (organizasyon)
kelimesi yerine kullanlmtr
34
. Aslnda non-governmental organizations
(NGOs), non profit organizations (NPOs), Civil Society Organizations (CSOs)
olarak adlandrlan yaplar, tam da anlamn karlamayan ekliyle Sivil Toplum
Kurulular olarak Trkeye evrilmitir.
STKlar, rgtlenmi yurttalarn, yaadklar lkenin toplumsal ve
ekonomik kalknmaya, sivil toplum dzenine dorudan katkda bulunarak,
katlmc demokrasinin oluturulmas ve srdrlmesi asndan (kimi zaman
devlet ve hkmetten de fazla) yaamsal bir rol stlenir. Avrupa Ekonomik ve
Sosyal Komitesi (ESC), toplumun yarar dorultusunda sorumluluk stlenen,
resmi makamlar ile yurttalar arasnda arac ilevi gren btn rgtsel
yaplanmalar STK olarak kabul etmektedir. Bu tanm zellikle, rgtlenmi bir
sivil toplumun ve ynetiimin temel unsuru konumundaki btn ekonomik,
toplumsal ve mesleki kurulular kapsamaktadr
35
.
STKlar demokrasilerin vazgeilmez unsurlarndan birisidir. Kr amac
gdlmeden sosyal amalar uruna herhangi bir bask ve zorlama olmadan
bireylerin bir araya gelmesi, gerek zelletirilmi anlamda gerekse geni lekte
hem faaliyet hem de toplumsal bask unsuru olmalar sebebiyle oul ve katlmc
ynleriyle, yerel-ulusal-global siyasetin iinde yer almadan siyaseti
belirleyebilme, yn verebilme, siyasetin duyarsz kalabilecei durumlara dikkat
ekmek ve toplumun dikkatini belirlenen hedeflere ekecek politikalar retme
vasflaryla STKlar gelimi toplumlarn en nemli deerlerindendir. Nihai ama
ou zaman toplumsal faydann ve yaam kalitesinin ykseltilmesi olsa da bireyin
sosyallemesi, bask unsuru zellii de sivil toplum rgtlerinin faaliyetlerinin
34
Tarhanl, Turgut; STKlar ve nsan Haklar, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar
stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 13, 2006, s.2.
35
Gder, Nafiz (Editr); Sivil Toplumcunun El Kitab, 2. b., STGP STK Ekibi, Sivil Toplum
Gelitirme Program, Yerel Sivil Giriimler Projesi, Ankara, 2005.
22

kimi zaman nedeni kimi zaman ise sonucu olmutur. Bu aamada STKlar ana
faaliyet konular bakmndan da aadaki gibi snflandrlabilir
a) Ba ve yardm kurulular
b) Sosyalletirme ve kltrel etkinlik kurulular
c) Yresel hemeri dayanma kurulular
d) alma hayat ve mesleki rgtlenme amal kurulular
e) evre, yaban hayat ve doay koruma ve gelitirme amal
kurulular
f) Aratrma ve eitsel faaliyetleri ama edinmi kurulular
g) Belirli bir ideolojiyi tutundurma ve yayma amal kurulular
h) Dini hizmetlerin gerekletirilmesine ynelik hizmet kurulular
i) Bireysel zgrlkler ve insan haklarn savunma amal kurulular
j) Salk hizmetleri odakl kurulular
k) Sosyal hizmet odakl kurulular
l) Kalknma ve konut edindirme amal kurulular
m) Sportif amal kurulular
n) Dnce ve fikir oluturma (think-tank) kurulular
o) Uluslar aras faaliyet kurulular
Niceliksel adan balkdnda Trkiyede kabaca toplam 150 bin kadar
sivil toplum unsuru olduu bilinmektedir. Bunlarn 60 bin kadar hemeri
dernekleri, 80 bini STKlar, 5000 civar meslek odalar ve 3000 kadar da vakflar
olarak grlmektedir.
36
Ancak tm bu yaplarn ileri Bakanl Dernekler
Dairesi Bakanlna kurulu aamasnda bavuru yapmalar ve yllk beyanname
verme yasal zorunluluklar sebebiyle ilgili kamu kuruluu haricinde bir veri
tabannda kaytlarna halen rastlanamamaktadr. Kamuya ak, ulalabilir
nitelikte bir veri tabannn varl aratrldnda, en ayrntl ve gncel bilgilere
Sivil Toplum Gelitirme Merkezi (STGM)nin internet sitesinden
36
Keyman, Fuat; Sivil Toplum, Sivil Toplum Kurulular ve Trkiye, Sivil Toplum ve
Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No
4, 2004
23

ulalabilmektedir.
37
Ayrca Bilgi niversitesinin STKlar alannda nemli
almalar vardr.
38
Tarih Vakf da bir STK olarak bu alanda uzun zamandr
almalar yapmaktadr, STKlara ilikin ok sayda sempozyum dzenlemi,
yaplan almalar basl hale getirilerek ilgililerin hizmetine sunulmutur.
39

Debuetsky
40
, 1970li yllarda sivil toplumun ilk rnekleri olarak ortaya
kan hemeri derneklerinin Trk toplumuna zgn bir yap olduu
belirtmektedir. Sebebi ne olursa olsun (yoksulluk, terr, sosyal basklar vb)
glerin sonucu olarak toplum iinde yalnzlaan bireylerin ve ailelerin topluma
eklemlenmelerini salayan hemeri dernekleri, kltrel ve yresel topluluklar
zellikle byk ehirlerde son dnemlerde sklkla grlr olmu ve hatta bu
topluluklar arasnda da birbirine yakn olanlar arasnda birlemeler ve ortaklaa
hareketler grlmtr. Bunun ilk aamas olarak bu tr topluluklar nce dernek
vasf kazanm ve daha sonralar federasyon ve konfederasyon yaplamalarna
doru gitmilerdir. Bu tr konfederasyonlarn ortaya kmas siyasi oluumlarn
dikkatinden kamam ve bu oluumlarn desteini almak nemli hale gelmitir.
Bu sebeple de partiler ve devlet organlar gibi sivil olmayan kurumlar,
sivilliklerini ve bu anlamda rtlerini ispat eden bu sosyal organizasyonlarn
takipileri ve destekileri olma yoluna gitmilerdir. Sema Genel
41
de almasnda
Trk sivil toplum hareketinde hemeri dayanmasnn zgnlne yer vermitir.
Yardm amal STKlar da, zellikle toplumsal rekabetten galip
kamayan, trl sebeplerle kapitalist sisteme malup olan bireylerin ve ailelerin
bu malubiyetlerini ksmen de olsa, gerek nakdi ve ayni yardm anlamnda snrl,
gerekse sre asndan snrl olarak bertaraf etme amacyla gnllleri bir araya
37
STGMnin internet adresi: www.stgm.org.tr dir. Sitenin ana sayfasnda STKlar iin srekli
bilgi gncelleme ve yeni kayt olma imkn sadece form doldurup mail atma yolu ile
yaplabildiinden, verilerin gncellii ve doruluu konusunda phe duyulmamtr.
38
Bilgi niversitesinin Sivil Toplum Kurulular Eitim ve Aratrma Birimi vardr ve bu birim
zellikle STK yneticisi ve alanlarna ynelik eitli eitimler ve konferanslar dzenlemektedir.
Bununla ilgili daha ayrntl bilgi iin http://stk.bilgi.edu.tr/ adresine baklabilir.
39
Tarih Vakf, Birlemi Milletler Kalknma Program'nn salad destekle 1995 ylnda Sivil
Toplum Kurulular (STK) Bilgi Merkezi'ni kurarak, Trkiye'deki nde gelen 2.000'e yakn
STK'y kapsayan bir rehberi ngilizce ve Trke olarak yaymlamtr. Ayrntl bilgi iin
http://www.tarihvakfi.org.tr/ayrinti.asp?StrId=6 adresine bavurulabilir.
40
Dubetsky, Alan; Kinship, Primordial Ties, and Factory Organizations in Turkey: An
Anthropological View, International Journal of Middle East Studies, No:7, 1976, ss.433-451.
41
Genel, Sema; NGOs as the Link Between State and Society? Womens Community Centers in
Southern Turkey, (Yaynlanmam Doktora Tezi), Bilkent niv., 2002.
24

toplayarak hem fon yaratmaya hem de yaratlan fonu hakkaniyet llerinde
datmaya gayret gstermektedirler. Bu, aslnda kapitalist sistemin de kendi
bnyesinde var olmasn istedii unsurlardan birisidir. nk ideal bir sistemde
yenilen, kaybeden, ezilen olmamaldr, olma durumunda da sistem kendi sigorta
sistemini devreye sokmaldr. Bu bak asyla yardm amal STKlar kapitalist
sistemin vazgeilmezleri arasndadr. Gelimi kapitalist toplumlara bakldnda
da yardm amal derneklerin ve topluluklarn saysnn bir hayli fazla olduu
grlmektedir. zellikle bamsz olduu iddia edilen kiliseler gibi dinsel
kurumlarn ayakta kalabilmeleri iin youn biimde ba toplama etkinlikleri,
kampanyalar yapld bilinmektedir. Bu tr organizasyonlarn varln
srdrebilmesi siyasi kurumlar iin de nemlidir. Aksi durumda toplumsal barn
din ve dier snfsal ayrmlar temelinde bozulmas kanlmaz hale gelebilir.
Dolaysyla bu tr lkelerde STKlarn varlklarn srdrmeleri siyasal
kurumlarn da varlklarn srdrmeleri anlamna gelmektedir. Baz durumlarda
siyasal sistem STKlara kar tavr alsa ve kart uygulamalarda bulunsa da,
burada saylan sebeplerden tr sivil yap karsnda retilen politikalar ve
faaliyetler uzun sreli olamayacaktr.
STKlar aslnda kt lkeler itibaryla da (sosyalist lkelerin dndaki
lkeler) nemli zelliklere iaret etmektedirler. STKlar neden kapitalist lkelerde
daha yaygndrlar ya da daha n plandadrlar? Bu sorunun cevab muhtemelen,
siyasi kurumlar dnda ortaya kan kurumlarn birincil amalarnn kr
maksimizasyonu olmasdr. Ancak son dnemlerde yine STKlarn basklaryla,
bu tr iletmeler de yllk kazanlarnn bir blmn merkezinde maddi kar
elde etmek olmayan, toplumsal yaralar kapatma amal sosyal sorumluluk
projelerine ve faaliyetlerine ayrmaya balamlardr. Bu durumun
gereklemesinde ilgili lkelerin iktidar sahiplerinin de gerek tavsiyelerle gerekse
hukuksal dzenlemelerle (sosyal sorumluluk faaliyetlerine vergi muafiyeti gibi)
pay bulunmaktadr. Ancak bu payn ortaya kmasnda da devlet organlarnn
sivil toplumu karlarna almamak amal ekincelerinin bulunduu da
unutulmamaldr.
25

Baz kurumlar STK gibi grnseler de aslnda bir eit kartel
oluumlarnn gizli isimleri ve anlamalarn tar ve korur vaziyettedirler. iler
karsndaki iveren rgtlerinin, i adamlar ve sanayici birliklerinin ortaya
klar bu grup altndadr. Oysa STK, toplumsal erevede tek bana erk sahibi
olmayan bireylerin bir toplumsal hareketidir. Bu tr organizasyonlarn yeleri
olan sanayici ve i adamlar ise zaten belirli bir erkin sahibidirler ve sivil toplum
rgtleri onlarn var olmak istemedikleri faaliyetlerin aktrleridirler.
Ulusal ve yerel lekteki STKlarn yaps bulunduklar, iinde yaadklar
topluluklarca ve onlarn ihtiyalarna gre ekillenir. Yer alt zenginlik
kaynaklarndan yoksun bir lkede bu kaynaklar koruma ve yabanclara satn
engelleme odakl bir sivil toplum hareketinin olmas beklenmez. Corafyasnda
bugne kadar hibir byk deprem grmemi bir lkede depreme ynelik
bilgilendirme, ynlendirme ve arama kurtarma odakl sivil toplum
organizasyonlarnn olmas beklenmez. Yllk geliri 40 000 $lar seviyesinde olan
ve bu gelirin lke genelinde dzgn dald yerlerde yardm ve ba
derneklerinin ok n planda olmamas beklenir. Bu noktadan hareketle, STKlar
aslnda bulunduklar lkelerin aynalardr. Onlar aslnda devletlerinin eksik
kald yetemedii noktalarn iaretisi, habercisi ve yara sarandr. Ancak bu
yaralar sararken ve eksiklikleri giderirken Neo-liberal zelletirme, devletin
klmesi ve etkin olmayan devlet telkinlerinin yeniden reticisi olmamaya zen
gstermeleri gerekir
42
. Hatta devletin verdii hizmetlerin eksik etkinlikte
olduunu, STKlarn bu hizmetleri kendilerinin daha iyi yapaca iddias da son
dnemlerde Neo-Liberal ve bireyci toplumlarda yaygnlamtr.
STKlar yokluklarn, eksikliklerin ve yanllklarn karnda
kurulmulardr. Aslnda buradaki yoklar, eksikler ve yanllklar blgenin ve
lkenin siyasi iktidar tarafndan ynetilmeli ve giderilmelidir. Ancak bu durum
devletin sosyal politikalar retememesi, gerekli yasal dzenlemelerin yaplmamas
veya var olan dzenlemelerin uygulamada gerektii gibi denetlenmemesi, devletin
sosyal devlet olup olmamas gibi faktrlerle ok yakndan ilgilidir. rnein
42
Yentrk, Nurhan; Demokratik Kitle rgtlerinden STKlara, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 11, 2006,
s.35.
26

lkemiz anayasasnn ilgili maddesinde
43
Devlet, her yataki Trk
vatandalarnn beden ve ruh saln gelitirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere
yaylmasn tevik eder. ibaresi bulunmasna ramen, lkemizde bu durum
sadece, aada belirtilen yardm ve destekler kapsamnda, ulusal ve mahalli
ligleri olan ve genellikle olimpik sporlar arasnda yer alan belirli spor dallar iin
geerlidir:
Kulplerin faaliyetlerini daha iyi bir ekilde yrtebilmelerini salamak
amacyla Genlik ve Spor Genel Mdrl btesinde yer alan yardm denei;
a) Spor malzemesi, ara ve gere,
b) Tesis yapm, bakm ve onarm,
c) Tzklerindeki ama dorultusunda eitim, bilim, kltr ve sanat
faaliyetleri,
d) Salk hizmetleri,
e) Sigortalama ve sosyal gvenlik hizmetleri,
f) Kira ve benzeri zorunlu giderler,
iin kullanlmak zere il mdrlkleri araclyla kulplere ayni ve nakdi
olarak aktarlabilir
44
.
Dolaysyla lkemizdeki spor federasyonlarndan sadece bir ksm devlet
organlarnn bnyesinde faaliyet gstermekte, ligleri kurulmakta, bu trlerin
dnda kalanlar siyasal iktidar veya devlet otoritesi tarafndan tannmamaktadr.
Bu durumda da dier sporlar yapmak isteyen insanlar iin ya var olanlar doru
st kapal bir zorlama ya da zmszlk bulunmaktadr. yleyse bu durumda
bireyler arzu ettikleri spor faaliyetlerini yapabilmek amacyla ou zaman devlet
destei alamadan, sadece kendi bireysel imknlarn kullanarak yerel spor
topluluklar ve kulpleri kurma yoluna gitme durumunda kalmlardr. Bu spor
dallar lke apnda popler oluncaya kadar, ya da popler spor dallarnda bile
olsa belirli bir uzmanlk ve st liglere gelinceye kadar ilgili spor faaliyetlerinin
varl tamamen sivil harekete bal olacaktr. Burada bahsedilenlerin dndaki
43
TC Anayasas 3. Blm Ekonomik ve Sosyal Hak ve devler, IX. Ksm: Genlik ve Spor
blm.
44
25869 Sayl R.G. Genlik ve Spor Md. Genlik ve Spor Kulpleri Ynetmelii.
27

spor faaliyetleri ise profesyonel anlamda yaplan faaliyetlerdir ve zellikle
lkemizde son yllarda bu tr spor kulpleri, var olan tescil ettirmek adna
anonim irket vb. olarak irketleme yoluna giderek sivil toplum hareketinin bir
paras olmadklarn tescil ettirmeyi semi ya da bu yola girmilerdir.
Ayn faaliyet alannda varln srdrrken bir ok STKnn kendi
aralarndaki iletiim ve koordinasyon eksiklii sebebiyle birbirlerinin
tecrbelerinden ve bilgi birikimlerinden yararlanma abas gstermedikleri
grlr. Balangta sayca okluun eitlilik ve daha fazla fayda yaratma olarak
alglanmasna ramen,
45
bu durumda verimsiz ve etkinsiz bir kalabala dnme
riski tar.
STKlar, hizmet retirken tm koullar eksiksiz salansa bile, hizmetin
kiisel deneyime dayanan soyut etkinlik olma zelliinden dolay, hizmeti
ulatran kiinin kiisel tutumlar nem tar. rnein, okul sonrasnda
rencilerin eitimini desteklemeye alan bir STK'daki gnlllerin ocuklara
kar tavrlar hizmetin btnn etkilemektedir. Eitmen istekli bir ders
anlatmad srece, ortamdaki dier tm etmenler (oyun aletleri, bilgisayarlar, ilgi
eken kitaplar vs.) iyi olsa bile verilen hizmet kt olarak alglanabilir.
46

STKlarn amalar maddi kar maksimizasyonu olmasa da faaliyetlerini
srdrebilmek iin belirli kaynaklara ihtiya duymaktadrlar. Bu faaliyetler
yukarda bahsedildii gibi direkt nakdi ve ayni yardmlar olabilecei gibi, sosyal
ve kltrel etkinlikler, panel sempozyum ve gsterilen, eitim seminerleri gibi
faaliyetler olabilir. zellikle yerelde faaliyet gsteren birok sivil toplum rgt
bu faaliyetleri gerekletirmek iin kendi kaynaklarn bireysel abalarla,
balarla, hibelerle karlarken; arlkl olarak ulusal apta yer alan geni apl
rgtler gerek i ve d kaynakl proje ortaklklarndan elde ettikleri gelirler, gerek
siyasal kurumlar ve devlet yardmlar, gerekse byk irketlerin sosyal
sorumluluk kapsamndaki destekleriyle faaliyetlerini srdrebilmektedirler. Her
iki sivil toplum rgtlenmesi iin de rgtlenmenin trne bal olarak sosyal
45
Yaman, Ylmaz; Sivil Toplum Kurulularnda Gelimeye Giden Yolda Bir Ara:
Benchmarking, Sivil Toplum Dergisi, Say:4, Ekim- Aralk, 2003. s.1.
46
Yaman, Ylmaz; Sivil Toplum Kurulularnda Hizmet Kalitesi ve lm, Sivil Toplum
Dergisi, Say: 3, Temmuz -Eyll 2003.
28

harcamalar iin harcanabilir gelir elde etme amal ticari faaliyetlere de izin
verilmektedir. rnein dernek ats altndaki bir sivil toplum rgtlenmesi
dernekler kanununun elverdii lde gelir getirici faaliyetler ierisinde
bulunmakta, dernek yeliklerinden dolay aidat gelirleri elde etmekte, vergi
muafiyetleri sayesinde masraflarnn en aza indirgemekte, gnll alma
katklaryla da aktif ve cretli alanlarn en alt seviyede tutmaktadr. Buradaki
amalardan birisi de aslnda, mevcut kaynaklar en etkin ekilde deerlendirerek
en fazla insana ulamak, en fazla etkinlii gerekletirmek, toplumsal
ynlendirmeyi ve sosyal toplum hareketini ayakta tutabilmektir. Buradan
hareketle, elde edilen her bir kuru, her bir gnll alma saati, her bir faaliyet
saati, her bir sempozyum ve konferans, panel katlmcs ve etki dzeyi son derece
hayati neme sahiptir. Kaynaklarn etkin kullanamayan STKlar, faaliyetlerini
her an durdurma riskiyle kar karya kalabilirler.
Bu konu baka bir adan irdelendiinde STKlar, var olu amalar, yerel
ve ulusal apta olmalar vs. ynyle farkl girdi kaynak kompozisyonunu
kullanarak ou zaman farkl kt(lar) retirler. Ancak yine de birbirine benzer
amalarla kurulmu STKlarn benzer girdileri kullanarak benzer srelerle benzer
ktlar rettiklerini iddia etmek ok da yanl olmayacaktr. Bylece STKlarn
oklu kaynak girdisi altnda rettikleri oklu ktlar asndan bakldnda; hangi
rgtn dierine gre daha etkin olduu sralamasn yapmak mmkn hale gelir.
lkemizde ve dnyada STKlar son yllarda sayca hzla artm olmasna
ramen nitelikli ounluk bakmndan ayn eyi sylemek ok doru olmayabilir.
Keyman
47
, STKlarn toplumsal deiime etkilerinin hala minimal dzeyde
olduunu belirtmektedir.
A. Sivil Toplum Kurulularnn Belirli Yapsal zelliklerine Gre
Snflandrlmas
STKlar faaliyet gsterdikleri corafya, kullandklar kaynaklar, tzel ve
organizasyonel yap ve hedef kitleleri bakmndan deiik snflara ayrlabilirler.
Bunlar aadaki biimde aklanmlardr.
47
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; a.g.m., s.16.
29

STKlar faaliyet gsterdikleri corafya bakmndan drt grupta
incelenebilir:
a) Yerel STKlar, rnein: zmirli Eitimciler Dernei
b) Blgesel STKlar, rnein: Ege Blgesi Sanayicileri Odas
c) Ulusal dzeyde faaliyet gsteren STKlar, rnein: ada Yaam
Destekleme Dernei, TEMA
d) Kresel dzeyde faaliyet gsteren STKlar, rnein: Green Peace,
Human Rights
48
rgt.
Beslendikleri kaynaklar asndan da STKlar ikiye ayrlabilir:
a) Kitle STKlar: Balar ve gnll alma esasyla varlklarn
srdrebilen STKlardr.
b) Profesyonel STKlar: Bu tr rgtler daha ok ye saysnn az,
cretli alan saysnn younlukta olduu rgtlerdir. Genellikle alanlar aktif
alma hayat sonrasndan gelen emeklilerdir. Dk cret ve bir nevi gnll
katlmla faaliyetler srdrlr. Fransada Kasm Nisan aylar arasnda gnde 300-
400 bin yemek datan kurulu Restaurants du coeur (gnl lokantalar) bu
mantalite ile alrlar
49
.
c) Kamu denetimli STKlar: Kurulular olmasa da faaliyetleri ve
ileyi biimleri devlet eliyle dzenlenen ve denetlenen STKlar. Meslek odalar
buna rnek olarak verilebilir.
d) Kamu STKlar: Aslnda STK kavramyla elise de toplumsal
faydann ba arlkl bir finansman ile devlet tarafndan kurulmu dernek ve
vakflara aktarlmasyla oluan STKlardr. Bunlarn rgtlenmesi de devlet eliyle
yaplmakta ve idare edilmektedir. KIZILAY buna gzel bir rnek olarak
verilebilir.
STKlar tzel kiilikleri ve organizasyonel yap bakmndan ve tabii
olduklar yasal dayanaklar ile de aadaki biimde snflandrlabilir:
48
nsel, Ahmet; Sivil Toplum, a.g.m., s.8.
49
30

a) Dernekler: En az yedi gerek kiinin kazan paylam dnda
belirli ve ortak bir amac gerekletirmek zere, bilgi ve almalarn srekli
olarak birletirmek suretiyle oluturduklar, tzel kiilie sahip kii
topluluklardr
50
.
b) Genlik ve Spor Kulpleri
51
: Derneklerden bavurmalar halinde;
spor faaliyetine ynelik olanlar spor kulb, bo zamanlar deerlendirme
faaliyetine ynelik olanlar genlik kulb ve her iki faaliyeti birlikte amalayanlar
genlik ve spor kulb statsn kazanrlar. Kulpler; 4/11/2004 tarihli ve 5253
sayl Dernekler Kanunu ile 31/3/2005 tarihli ve 25772 sayl Resm Gazete'de
yaymlanan Dernekler Ynetmeliinde belirtilen gerek ve tzel kiiler tarafndan
kurulabilir (m.5). Kulpler diledikleri genlik faaliyeti tr veya spor dalnda
faaliyet gsterebilirler. Dernek ve kulpler faaliyet gsterecekleri genlik faaliyeti
trn veya spor daln tescil esnasnda taahht etmek zorundadrlar (m.25).
c) Vakflar: Gerek veya tzel kiilerin yeterli mal ve haklar belirli
ve srekli bir amaca zglemeleriyle oluan tzel kiilie sahip mal
topluluklardr. Bir malvarlnn btn veya gereklemi veya gerekleecei
anlalan her trl geliri veya ekonomik deeri olan haklar vakfedilebilir.
Vakflarda yelik olmaz. Belli bir rk ya da cemaat mensuplarn desteklemek
amacyla vakf kurulamaz
52
.
d) Birlikler ve kooperatifler: Tzel kiilii haiz olmak zere
ortaklarnn belirli ekonomik menfaatlerini ve zellikle meslek ve geimlerine ait
ihtiyalarn karlkl yardm, dayanma ve kefalet suretiyle salayp korumak
amacyla gerek ve kamu tzel kiileri ile zel idareler, belediyeler, kyler,
cemiyetler ve dernekler tarafndan kurulan deiir ortakl de deiir sermayeli
teekkllerdir
53
. AB Tanmlarna gre bu grupta, byk kentler dnda bulunan
ky, kasaba, belde ya da ile gibi kk lekli yerleimlerde kurulan ekonomik
ve toplumsal dayanma amal kurulular bulunur. Aslnda kooperatifler kr
amal kurulular olmalarna ramen STK ilevini sivil kooperatif tzel kiilii
altnda srdren yaplanmalar da bulunmaktadr.
50
22.11.2001 Tarih 4721 Nolu Trk Medeni kanunu, kinci Blm, m.56.
51
25869 Sayl Genlik ve Spor Md. Genlik ve Spor Kulpleri Ynetmelii.
52
22.11.2001 Tarih 4721 Nolu Trk Medeni kanunu, nc Blm, m.101.
53
1161 Sayl Kooperatifler Kanunu, m.1.
31

e) Sendikalar ve konfederasyonlar
54
: Sendikalar, iilerin veya
iverenlerin alma ilikilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini
korumak ve gelitirmek iin meydana getirdikleri tzel kiilie sahip kurululara
denilir. Konfederasyon, deiik ikollarnda en az be sendikann bir araya
gelmesi suretiyle meydana getirdikleri tzelkiilie sahip st kurululara
denilir.(m.2). i sendikalar, ikolu esasna gre bir ikolunda ve Trkiye
apnda faaliyette bulunmak amac ile bu ikolundaki iyerlerinde alan iiler
tarafndan kurulur. veren sendikalar, ikolu esasna gre bir ikolunda ve
Trkiye apnda faaliyette bulunmak amac ile bu ikolundaki iverenler
tarafndan kurulur (m.3).
f) Meslek Odalar: Mhendislik ve mimarlk ihtisas mensuplarnn
mterek ihtiyalarn karlamak, mesleki faaliyetlerini kolaylatrmak, meslein
genel menfaatlere uygun olarak gelimesini salamak, meslek mensuplarnn
birbirleriyle ve halk ile olan ilikilerinde drstl ve gveni hkim klmak
zere meslek disiplinini ve ahlakn korumak iin gerekli grd btn teebbs
ve faaliyetlerde bulunmak, Meslek ve menfaatleriyle ilgili ilerde resmi
makamlarla ibirlii yaparak gerekli yardmlarda ve tekliflerde bulunmak,
meslekle ilgili btn mevzuat normlar, fenni artnameleri incelemek ve bunlar
hakkndaki gr ve dnceleri ilgililere bildirmektir.
55
Meslek odalar her ne
kadar bir dnemin en aktif muhalif ve siyasi yap karsnda etkin sivil gleri de
olsalar, sivil toplumun gnlllk esasna aykr bir biimde meslek mensuplarna
ye olma zorunluluu ve beraberinde ye aidat gibi klfetler getirdiinden, STK
olup olmad konusunda ciddi biimde eletirilirler.
g) Topluluklar: sim olarak topluluk olarak bilinseler de ounlukla
genlik kulpleri ya da niversiteler bnyesinde kulpler olarak faaliyet gsteren
gruplardr. Halkoyunlar topluluklar, bilim ve teknoloji topluluklar, gen
giriimciler kulpleri bunlara rnekler olarak gsterilebilir.
h) Dier giriimler: Kavram olarak STK kapsamna girseler de henz
yasal bir zemine oturamam platform, sivil inisiyatif, koza, sivil giriim,
demokratik kitle rgtlenmesi gibi yaplar bu gruplar arasnda saylabilir. Bu
54
2821 Sayl Sendikalar Kanunu.
55
6235 Sayl TMMOB Kanunu.
32

gruplarn ou tzel kiilikleri bulunmadndan devlet otoritesi bakmndan
muhatap kabul edilmemektedirler
56
.
Aydn Uur
57
dier giriimler iindeki demokratik kitle rgtlerini
dierlerinden ayr tutmu, sivil toplumun ncs gibi betimlemi ve ye saysna
karlk trl etkilere karn verilecek tepkide bir araya getirilebilen kitlenin bu
rgtler arasnda nemli bir etkinlik kriteri olabildiinden bahsetmitir.
AB Sivil Toplum Veritaban (CONECCS) ise, burada saylanlara ilave
olarak siyasi partilerin dndaki oluumlardan; ticaret birlikleri, iveren
kurulular, profesyonel federasyonlar, hizmet ve retim birlikleri, yerel
ynetimlerin bir araya gelerek kurduklar rgtler, politik ilgi gruplar, dinsel ilgi
gruplar ve renci birliklerini de STK kapsamna almaktadr
58
.
STKlar snflandrlrken ktlarndan faydalandrmak istedikleri hedef
kitleye gre de farkl gruplarda ele alnrlar. STKlarn hedef kitleleri ise aadaki
gibi sralanabilir:
a) Tm insanlar,
b) ocuklar,
c) Genlik,
d) Kadnlar,
e) Yallar,
f) Belli bir meslekte olanlar,
g) Belli bir kurumda alanlar,
h) Yoksullar,
i) Engelli,
j) Belli bir hastal olanlar,
k) Belli bir topluluk-hemeriler,
l) Belli bir okul mezunlar,
m) Doal Hayat: evre, bitkiler, orman, evcil ve yaban hayvanlar.
56
Gder, Nafiz; a.g.e., s.14.
57
Uur, Aydn; STKlar ve A Tipi letiim, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar,
stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 8, 2004, s.25.
58
Gder, Nafiz; a.g.m., s.14
33

STKlar iktisadi ve sosyolojik adan farkl alardan grlen yoksulluk
kavramn azaltabilmek iin farkl yollar seebilirler. Bunlar:
a) Nakdi yardmlar: Genelde ok tercih edilen bir yntem deildir
b) Gda yardmlar: zellikle fiziksel anlamda maddi yoksulluk
sonucunda yaamn devam ettirebilecek besini alamayanlara yaplacak olan
yardmdr. Bugn zellikle nakdi yardmlar toplayarak, yardmlarn yoksulluun
grld toplumlar ierisindeki retim ve datm kanallarn kullanmak
suretiyle yaplmas benimsenir. lkeler aras gda transferleri hem lojistik
problemleri yaratabilir hem de yardmn yapld lkedeki yetersiz retim ve
datm kanallarn tamamen yok edebilir.
c) Sosyalletirme yardmlar: Temel gda ihtiyalar haricinde kiilerin
sosyalleme ihtiyalarnn karlanmasn hedefler. Sosyalletirme yardmlar iki
ekilde yaplabilir: Dorudan nakdi yardm yaparak bireyin bu ihtiyalarn
karlamasn beklemek. Ancak bu durumun srekli devam problemi olacaktr;
bireylere srekli nakdi yardm yapmak bir STK iin neredeyse imknszdr. Dier
yardm ekli ise hizmet yoluyladr. Salk hizmetlerinin bu bireyler iin belirli
alardan cretsiz yaplmas, tiyatro-sinema vb. kltrel faaliyetlerinin cretsiz
karlanmas, eitim ve beceri kazandrma faaliyetlerinin cretsiz salanmas
bunlara rnek olarak verilebilir.
STKlarn genelde sahip olduklar insan kayna aadaki biimde
snflandrlabilir:
a) Kurucular (STK trne gre farkllk gsterebilir),
b) st ynetim grubu veya mtevelli heyeti,
c) Profesyonel veya profesyonel olmayan yneticiler,
d) Denetleyiciler,
e) STK grubuna gre alan uzmanlar ve proje danmanlar,
f) Proje Ekip Sorumlular,
g) yeler,
h) Gnll alanlar.
34

Bu insan kaynann organizasyon emas iine dalm bir rnei ekil
ekil 1de grlmektedir.
ekil 1: Gelimi Bir STK Organizasyonel Yaplanmas

Kaynak: Toplum Gnllleri Vakf
59
, 2008.
B. Sivil Toplum Kurulularnn nemi
Sivil toplum ve kurulular bulunduu toplumda infial yaratma potansiyeli
olan patlama noktalarnn sigortas gibidir. Sokak ocuklar toplumun gizli
yaralarndan ve gelecekteki potansiyel sulularn ve asayi sularnn habercisi
gibi grnmekle birlikte; sokak ocuklarnn geliimini, slahn ve mesleki eitim
vb. faaliyetlerle toplumun dna itilmesini nleyerek toplumla btnlemesini
ama edinen STKlar sayesinde bir patlama noktas daha byle bir toplumsal
sigorta sistemiyle nlenmeye allr. Aslnda burada esas olmas gereken, bu
duruma tamamen devletin tm organlaryla hakim olmasdr. Ancak zellikle
59
Toplum Gnllleri Vakf, http://www.tog.org.tr/abs/articlefiles/80-GENELV1.2.gif,
(05.07.2008).
35

kapitalist lkelerde durumun byle olmad, sokakta yaayan ocuklar, bireyler
ve ailelerin ok nemli boyutlara geldii de bilinmektedir.
STKlar genellikle iki ekilde faaliyet gstermektedirler:
a) Devlet otoritesine eksikliklerini gsteren faaliyetlerde bulunmak,
b) Toplumsal eksiklikleri bizzat kendisi olarak gidermeye almak.
rnein yoksullukla mcadelede STKlar yoksulluk ile ilgili blgelere,
yoksulluun byklne ve derecesine dikkat ekmek ve yetkilileri greve
armak, neride bulunmak ve birlikte zm yollar bulmak zere faaliyet
gsterebilirler. Bu faaliyetlerin sonucunda fayda elde etmi olan bireyler ve
gruplar, zm devlet eliyle gerekletii iin bunun devlet-vatanda ilikisinin
bir sonucu olarak, bir vatandalk hakk olarak alglarlar. Dier trl, STKlar
yardm kampanyalar, ba toplamalar eklinde yoksulluu engellemeye
altklarnda bu ncelikle geici zm olacaktr. Bundan da nemlisi, yaplan
bu yardm faaliyeti, yoksul bireyler ve gruplar iin bir muhta-yardm eden
eklinde, aslnda bireyi ya da grubu manevi anlamda zorlayan bir yap ierisine
sokacaktr. Bu ikinci durum STKnn direkt olarak yapmasnn beklenmedii ve
arzulanmad faaliyetlerdendir. lkemizdeki Haydi Kzlar Okula Kampanyas
da dolayl olarak bu gruptaki STK faaliyetlerinden birisidir.
60
.
Siyasi partiler sivil toplumu ve dolaysyla aktif yurttalk yapsn
seimlerde kendi lehlerinde ve saflarnda bulunmaya ikna edebilmek amacyla, -
nadiren de olsa bunun olmas gerekliliine karn tadklar inan ile- zellikle
seim nceleri hazrlanan biz kazanrsakn sonucunu gsteren seim
bildirgelerinde ve parti programlarnda sivil toplumun ynetime katlmclnn
gereklerine ve bunun destekileri olacaklarna dair vaatlerde bulunmulardr
61
.
60
Bura, Aye; AB Mzakere Srecinde STKlar ve Yoksulluk, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 12, 2005,
s.3, 4, 13.
61
ner, erif ve Tan, Mehmet; Trkiyede Siyasi Partilerin Sivil Toplum ve Sivil Toplum
Kurulularna Kavramsal-Kuramsal Yaklamlar, Mula niversitesi SBE Dergisi, Cilt: 1,
Say: 1, 2000.
36

Baz durumlarda STKlar siyasi iktidarn kendini devam ettirebilmesi
amacyla aktan ya da kapal biimde desteklenebilmektedir
62
. Muhafazakr bir
partinin o muhafazakr bir izgide olduunu belirten bir sivil toplum rgt ile
ilikide olmas, din temellerinde kurulan bir siyasi iktidarn kendi parti yelerinin
arlkl olarak odanda olduu bir sivil toplum oluumunun ierisinde olmas bu
durumun rnekleri arasndadr
63
. yleyse toplumun siyasi yn burada
rneklendii gibi benzer durumlarda arka bahesi olarak sivil toplum oluumlarn
kullanabilmektedir. Bu durum literatrde STKlarn suiistimali olarak
tanmlanmaktadr
64
.
Siyasete ilginin azalmas, seimlere katlan saylarnda grlen d ve
toplumun siyasal iktidara duyarszlamas Neo-Liberal sistemlerin bir sonucudur.
Yentrke gre
65
Siyasi baar kriteri tek ve bunun dnda bir alternatif
olmaynca refah artrmak, toplumsal dengeleri korumak iin siyasi partilerin ve
parlamentonun yapabilecei bir ey yok algs yaygnlayor. ster sol ister sa
partiler olsun ekonomi politikas olarak piyasann dedii olur ilkesini
benimsemeye balaynca siyaset neredeyse kendi kendisini gereksiz klmaya
balyor. Seimlere katlm da her yerde dyor. Bata ABde aktif katlmc
genlik/yurtta ini projeler/politikalar retilmeye balanyor. Dolaysyla,
bireylerin siyasetten ve politikadan istediklerini alamayacaklar dncesi onlar
devlet ve piyasa mekanizmasnn dnda tanmlanan nc bir yapya yani
STKlara doru itmitir.
Akatay ve Yelkialan
66
STKlarn toplum ierisindeki grevlerini;
demokrasi bilincini gelitirmek, kresellemeye katk salamak, iktisadi
kalknmay salamak, sosyal refah seviyesini artrmak, kamu hizmetlerine katkda
bulunmak ve belli ekonomik ilevleri yerine getirmek biiminde toparlamlardr.
phesiz buradaki grevler ya da ilevler daha da geniletilebilir ancak buradaki
kavramlarn da geni yelpazelere yaylabilecei de gz nne alndnda
62
Keyman, Fuat; Sivil Toplum, a.g.m., s.31.
63
nsel, Ahmet; Sivil Toplum, a.g.m., s.13-14.
64
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; a.g.m., s.18.
65
Yentrk, Nurhan; a.g.m., s.34.
66
Akatay, Ayten ve Yelkialan, Nazan; Sivil Toplum Kurulularnda Gnlllk ve nsan
Kaynaklar Ynetimi, Ekin Yaynevi, Bursa 2007, ss. 31-43.
37

buradaki snflandrmann yeterli olduu da grlr. Dolaysyla toplum ierisinde
STKlara aslnda ok nemli yapc, uygulayc, denetleyici ve dzenleyici roller
verilmektedir. Buna bal olarak da STKlar kendi girdi faktrlerini, faaliyetlerini
ve rettikleri mal/hizmet cinsinden fayday; toplum ierisinde stlendikleri
ilevlere gre organize edeceklerdir.
Sivil toplumun devamn salayabilmek iin profesyonelleme araylar
ve STK anlaynn kaybolmas
67
son dnemlerde STKlarn tartlan bir yzdr.
Hayatta kalabilmek iin ve ilevlerini yerine getirebilmek iin baz STKlar
kaynak bulma amal olarak kendilerine salanan ulusal ve zellikler AB hibeleri
eklinde kullanma sunulan projelerden pay sahibi olmak ve o proje etrafnda
younlaarak faaliyetlerini bir nevi daraltmak yolunu tercih etmektedirler.
Dolaysyla ilgili projeleri alabilmek iin asgari gereksinimleri karlamak
gerektiinden gerek altyapnn profesyonellemesi gereksinimi gerekse kamu
kurulular ya da dier zel sektr kurulular ile ortak alma gereklilii
STKlarn faaliyet alanlarn daraltabilmektedir. Hatta youn proje uygulama
sreci ierisinde varolu amalarnn da dna kabilmektedirler.
Demokrasiyi yerletirmede ve topluma yaygnlatrmada STKlara ihtiya
bulunmaktadr.
68
Gl bir sivil toplum yaps devleti effaf ve sorumlu hale
getirir
69
. STKlar temsili demokrasiden katlmc demokrasiye geme aracdr
70
:
Temsili demokrasilerde sadece oy kullanmak ile topluma kar demokrasi
anlamnda sorumluluunu yerine getirdiini dnen ancak pasif olarak seen
rol alan vatandan aktif (ya da sorumlu) yurtta olarak toplumsal sorumluluk
bilincinde STKlar ierisinde dorudan faaliyet gstererek toplumsal deiimlerde
pay sahibi olmas, daha demokratik bir toplum araynda nemlidir.
Gelimi lkeler gelimekte olan lkelere yaptklar yardmn nemli bir
ksmn dorudan STKlara aktarmaktadrlar
71
. Dolaysyla STKlarn bu
kaynaklar girdi olarak kullanabilmeleri iin, temel gelimiliklerini ve
67
68
69
70
Yentrk, Nurhan; a.g.m., ss.38-39.
71
38

organizasyonel yaplarn tamamlamalar ve proje hazrlayabilir olmalar
gerekmektedir.
Bat Avrupa, Kuzey Amerika ve Kanadadaki sivil toplum hareketlerinin
etkisi altnda olan Trkiye sivil toplum hareketlerinde de be temel zellik
bulunmaktadr
72
:
1) Toplumsal sorunlarn zmnde etkili roller stlenmek
2) Bu sorunlarn zm iin devletle iliki ierisinde olmak
3) Suiistimal faaliyetlerine kar farkl ideolojilere kar dirente
bulunmak
4) Bireysel haklar ve zgrlkler temelinde aktif yurttala bir gei
salamak
5) Toplumsal sorunlarn zm balamnda, demokratikleme ve
modernletirmeyi salayc bir aktr rol stlenmek.
Sivil toplum zerine sorgulanmas gereken nemli noktalar Keyman
73

tarafndan aadaki gibi belirtilmitir:
a) STKlar balamnda rgtsel yaam olarak sivil toplum ve kapasite
sorunlar
b) Sivil toplumun demokratik toplum ynetime etkisi
c) Sivil toplumun alternatif bilgi retme ve katlmc demokrasiyi
alternatif bilgi temelinde hayata geirme rol.
Avrupa lkelerindeki STKlarn finansman ihtiyacnn %42si kamudan,
%42si hibeler ve balar, %16s ise kendi yarattklar kaynaklardan
olumaktadr.
74

Dnya Bankas (DB) gibi byk uluslar aras kurulular son dnemlerde
gittikleri lkelerde STKlar da muhatap alarak kalknma projelerine dahil
etmektedirler. Byle olunca da zellikle yoksul lkelerde uluslar aras STKlarn
72
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; a.g.e., s.20.
73
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; a.g.e., s.24.
74
39

kullandklar kaynaklarn lkenin ilgili organnn btesinden fazla olmas gibi
ilgin durumlar da yaanabilmektedir.
75

STKlarn amalarna ulamada kulland aralardan biri, projelerdir.
Projelerden yararlanmann bir faydas olarak, bu sayede STKlarn, sosyal
deiimi salad, topluluklarn geliiminde rol oynad ve sivil toplumun
genilemesini salad dnlmektedir.
76
Her ne kadar byle dnlse de
pratikte, sadece kaynak yaratmak ve faaliyette bulunmak amacyla hazrlanm,
benzer ekilde mevcut fonun kullandrlmas gerei ile bavurular arasndan
seilerek kaynak aktarmnda bulunulmu, sz geen etkilere nazaran ok snrl
sayda etki yaratan ve ok az kiiye ulaabilen ok sayda proje uygulamas vardr.
Ayn ehirde, benzer konularda faaliyet gsteren STKlarn neredeyse ayn
projeleri farkl zamanlarda tekrar tekrar uygulamas buna rnektir. rnein,
engelliler alannda faaliyet gsteren ok sayda STKnn, meslek edindirme
fonlarna bavururken sk sk bilgisayarl muhasebe eitimi dzenlemesi gibi.
Eitimi baaryla tamamlayan her engelli kiinin i sahibi olduu varsaylsa bile
(ki uygulamada bu orann ok dk olduu bilinmektedir), sektrn bu kadar
sertifikal elemana ihtiya duyup duymad bilinmemektedir.
STKlarn bir baka gelir kayna da zel sektrdr. zellikle gnmzde,
iletmelerde sosyal sorumluluk kavram nem kazanmaya balamtr. Her iletme
fakl yntemler kullanarak sosyal sorumluluk grevini yerine getirmektedir.
letmelerin sosyal sorumluluk anlamnda STKlarla ilikilenmelerine ilikin bir
gruplama u ekildedir: Sponsorluk; iletmelerin genellikle STKlarn talepleri
dorultusunda nceden belirledikleri ihtiyalarna maddi ve/veyaayni destek
salamak eklinde gerekleir. Secondment; Bat lkelerinde uygulanan bu
yntemde irketler, alanlarn cretini irketin demesi kouluyla mesai saatleri
ierisinde nceden talepte bulunan ve belirlenen bir STKda altrr. Uzmanlk
destei; irket alma alanna dahil veya benzer konularda STKlara eitmen,
75
76
epel, Zhal nalp; a.g.m., s. 9.
40

teknik personel, ynetici vb. destek de bulunarak STKnn geliimine katk
salar.
77

STK'larn nemli bir ilevi de zellikle yoksul kesimin eksik haklara sahip
olduklar bilincine varmasn salamak, bu haklar kullanma yetkisine ve elbette
bu haklar kullanma olanana sahip olmasn salamaktr. STK'larn orta vadede
toplumsal dnm anlamnda en nemli politik vasflar budur
78
.
Bir etkinlik gstergesi: para toplama maliyetinin toplanan parann belirli
bir orann gememesi, idari harcamalarn belirli bir seviyenin zerine kmamas
gerekliliidir (genelde %15 iyi kabul edilir).
79

III. SVL TOPLUMUN KALKINMA LE LKS
A. Kalknma Kavram
Kalknma kavram, uzun sre gelime, ilerleme, modernleme kavramlar
ile kartrlm, ou zaman ayn anlamda birbiri yerine kullanlmtr.
1950lerden itibaren kalknma kavramnn hkmetler ve uyguladklar
politikalarn belirleyicisi ve ynlendiricisi olan uluslar aras kalknma kurulular
tarafndan yrtlen soyut, teknokrat, sadece ekonomik byme ve sanayileme
odakl politikalar eklinde algland sylenebilir.
80

Sende kalknma, gerek zgrlkleri geniletme srecidir. Salk, eitim
gibi ekonomik ve toplumsal dzenlemelere ek olarak kamuyu ilgilendiren
konularda tartabilmek, denetime katlabilme zgrl gibi medeni ve siyasal
haklarn da belirleyici olduu bir sretir. zellikle, zgrl ortadan kaldran
zorbalk, yoksulluk, sistematik toplumsal yoksunluk gibi durumlarn yan sra
77
Yaman, Ylmaz; Sosyal Sorumluluk Kampanyalar, Sivil Toplum Dergisi, Say:1, Ocak,
ubat, Mart 2003.
78
79
nsel, Ahmet; Yoksulluk, Dlanma ve STKlar, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 6, 2005, s.9.
80
KKTOK, Gven; Kalknma, Sivil Toplum ve Trkiye, Sivil Toplum Dergisi, Yl:3, Say:
11, Temmuz-Eyll 2005.
41

iktisadi frsatlarn yetersizlii, basc devletlerin varl, kamusal hizmetlerin
ihmali edilmesi gibi dier konularn da ortadan kaldrlmasn gerektirir.
81

Kalknma kavram 17. ve 18. Yzyllarda Latin kkenli bat dillerinde
development, dvloppement, desarollo vb. kelimelerle ifade edilmitir. Kavramn
Trkedeki anlam karlna bakldnda, Yenileme hareketinin
balangcndan bu yana, Sened-i ttifaktan 1982 Anayasasna kadarki dnemin
temel metinlerinde, sadece 1961 ve 1982 anayasalarnda yer ald grlr.
Burada kalknma, ilerleme(terakki), modernleme ve adalamann e
anlamls olarak kullanlmtr.
82

Kalknma kavram ayn zamanda geri kalm toplumlarn durumuna ilikin
kullanlr. Bu anlamyla kavramn ilk kullanmna Milletler Cemiyetinin
(Cemiyet-i Akvam) ana szlemesinde (28 Haziran 1919) rastlanmaktadr.
Szlemede, bu halklarn refah ve kalknmas uygarln kutsal misyonunu
oluturur denilerek hem kalknma hem de kalknmann kart olan
kalknmamlk kavramlarna deinilmitir. Kalknma kavram burada, uygarlk
ve adalk teriminin e anlamls olarak kullanlm, sosyo- kltrel yapdaki
deiim n plana kartlmtr. Milletler Cemiyeti tarafndan yaplan sonraki
yaynlarda ve metinlerde bata olmak zere takip eden almalarda ekonomik
ieriin farkllaarak ekonomik kalknmann dier sosyal bilimlerden ayr, zerk
bir nitelik kazand grlmtr.
Kalknma kavram, ekonomik anlamda kinci Dnya Sava sonrasnda
ortaya kmtr. 1947de BM, kalknma planlarna dair incelemelerinde
hkmetlerin ekonomik kalknmada nihai amacnn tm nfusun refah seviyesini
ykseltmek olduunu duyurmutur Bu dnemden itibaren iktisadi kalknma, az
gelimi lkelerdeki kii bana gelir artyla neredeyse e anlaml hale
gelmitir.
83
(Bakaya, 2000;25)
81
SEN, Amarty; a.g.e., ss. 17-20.
82
Bakaya, Fikret; Kalknma ktisadnn Ykselii ve D, mge Kitabevi, Ankara 2000,
s.21.
83
Bakaya, Fikret; Azgelimiliin Sreklilii, mge Kitapevi, Ankara 2001, s.25.
42

lk zamanlarda kalknma, iktisadi byme kavram ile e anlaml
saylmtr. Bu yaklamda bir lkenin iktisadi bymesi, kabaca o lkenin
GSMHsinde yaanan artla llmektedir. Sreklilik ve ekonominin iyi
ynetilmesi ile salanabilen iktisadi bymeyi konu edinen ve byme merkezli
kalknma yaklam olarak da bilinen bu yaklam, az gelimi lkelere (AG)
ynelik finans destei ve uluslar aras kalknma yardmlar yapmak gibi snrl bir
bak asna sahiptir.
Dar anlamda kalknma yardmlar, AGlere kalknma srelerinde destek
olurken acil problemlere zm bulmak amacyla yaplan ayni ve nakdi
yardmlarn yan sra yatrmlar kapsamaktadr. Bu zellii ile devletler ve
toplumlar aras ilikileri gelitirmede araclk ederler. Daha geni anlamyla
kalknma yardmlarnn kresel ibirliinin kurulmas ve gelitirilmesinde
srdrlebilirliin salanmas, kalknmann srekliliinin ve ekonomik ibirlii
anlaynn gelitirilmesi, demokratik ve neoliberal evrensel deerlerinin
benimsenmesi gibi arka planda yer alan amalar tad sylenebilir. Bu srada
kresel ibirliine katlan AGlerin problemlerinin giderilmesi ve srdrlebilir
kalknmann salanmas ile dnya bar ve refahna katkda bulunulmas
hedeflenir.
84

1950-1960l yllarda gelimi lkelerde gnll organizasyonlar adyla
rgtlenen STKlarn, AGlerin temel ihtiyatan yoksun toplumsal kesimlerine
kk lekli yardmlar ve kaynak transferlerine araclk ettikleri grlmtr.
85

1970ler kalknma politikalarnda devletin merkezi, mdahaleci, karar
verici ve uygulayc konumunun eletirilerek alternatif modellerin araynn
balad yllar olmutur. BM, DB gibi uluslar aras kurulularn Washington
Uzlas olarak bilinen yeni politikalara ynlendii ve zellikle AGler iin bu
politikalar kalknmann tek yolu olarak gsterdikleri bir dnemin balangc
olduu yllardr. 1980lerde de bu grn devam niteliinde sz konusu
84
Kalknma Yardmlar Tanm, Kategori ve Sektrleri,
http://sgdb.marmara.edu.tr/dosya/duyurular/kalkinma_yardimlari.pdf, (04.08.2008).
85
Ac, Esra Yksel; Kalknma Yaklamlar Balamnda Uluslararas Sivil Toplum Kurulularnn
NGO' larn Ksa Tarihi, 02.10.2005,
http://marmarali.biz/makaleler.asp?part=makale&islem=oku&id=88, (04.08.2008).
43

kurulular ekonomide serbestleme amacyla AGlerde ve dezavantajl
sektrlerde rekabet arttrc kalknma politikalar, mesleki eitim ve KOBlere
ynelik destekleme uygulamalar eklinde politikalar izlediler. Btn bu
gelimelere paralel olarak STKlar da alternatif bir alan olarak yaratmaya ve
gelitirmeye ynelik almalar ve yeni ortaklklar gndeme gelmitir.
86

1990lar, byme merkezli kalknma yaklamnn ve STKlarn rolnn
deimeye balad yllar olmutur. Sovyet Rusyann yklmas, artan ulusal
bamszlk mcadeleleri, etnik problemler gibi politik alandaki deiimlerin
yannda ekonomik alanda yaanan krizler ve zellikle evre konusunda
srdrlebilirlilik konusunun gndeme gelmesi, AIDS, uyuturucu, insan tacirlii
gibi sorunlar ve deiimlerin etkisiyle insan kalknmann bir metas olarak gren
kalknma modelleri sorgulanmaya balanmtr. Bu yaklamlar, alk, etnik
ayrmalar ve ekolojik felaketleri nleyemediinden, kalknma sorunsalnda
byme merkezli kalknma yaklamndan vazgeilerek insan merkezli
kalknma anlay kabul grmtr.
87
Bu yaklam, neoliberal dncenin
minimal devlet anlayna paralellik gsterir.
88

Neoliberal anlay erevesinde STKlarn sosyal devletin yerine gemesi
nerisi, beraberinde bte sorununu yani, ekonomik g yoksunluunu
getirmektedir. Bu yoksunluk, kalknma yardmlar ile almaya allr. Kalknma
yardmlar, kamu kurum ve kurulular ile zel sektr tarafndan ulusal ve uluslar
aras STKlara ayni ve nakdi yardmlar eklinde gerekleir. Kalknma
yardmlarndan yararlanabilecek STKlarn listesi OECD-DAC tarafndan
dzenlenmektedir.
89

86
KKTOK, Gven,; a.g.m., s.4.
87
ACI, Esra Yksel, Kalknma Yaklamlar Balamnda Uluslararas Sivil Toplum
Kurulularnn NGO' larn Ksa Tarihi, 02.10.2005,
88
ACI, Esra Yksel; Kalknma Srecinde NGOlar, 02.10.2005,
89
sgdb.marmara.edu.tr/dosya/duyurular/kalkinma_yardimlari.pdf, (06.08.2008).
44

B. Kalknmada Sivil Toplumun Artan Rol
Ulus devletin nemini kaybetmesi ve yerini snrlarn kalkt kresel
gndeme brakmas ile devletin, eitim, salk, evre vb. kalknmaya ilikin
konulardaki itici g olma zellii zayflamtr. Uluslar aras kurulularn
devletin boaltt bu alan doldurma grevini sivil topluma devretmesi ile
STKlar, sosyal devletin ikamesi olmutur.
DB, BM gibi kurulularn, az gelimi lkelere (AG), STKlar
kalknmann yeni ajanlar olarak iaret ettii bilinmektedir. Bu reete, kk
toplum projeleri ile yoksul kesimlere ulaarak yoksulluu ortadan kaldrmak ve
mikro giriimcilii tevik ederek kalknmay hzlandrmak olduu grlmektedir.
Bu model ile gelimenin analiz birimi snf olmaktan km, yerini insan
kavramna brakmtr. Toplumsal gelime anlamnda yurttala ilikilendirilen
sivil toplumun gelimesi, snf elikisini analiz dnda brakmaktadr. Bu
anlamda sendikalara, sivil toplumun bir paras olarak demokratiklemenin
zorunlu bir unsuru gzyle baklmaktadr.
90

Kalknma yaklamlarndan geleneksel kalknma yaklamlar, yukardan
aaya bir kalknma modeli sunarken, yerel ekonomik kalknma yaklam,
aadan yukarya kalknmay nerir. Yerel ekonomik kalknma yaklam,
zellikle yerel aktrleri barndrmas bakmndan nemlidir. Sivil toplum
almalar, her ne kadar sosyal kalknma ile dorudan ilikili olsa da, ekonomik
kalknma modellerinde de yerel unsurlarn nem kazandna dikkati ekmekte
fayda var.
91
STKlar, yerel de olduu kadar lke ynetiminde de sorumluluklarn
halkla paylam aralardr. Gnmz STKlar, iyi bir organizasyonel yapya
sahip olmalar, rgtl ve etkin bir sivil toplum oluturmalar halinde; gelimi
demokrasiler ve katlmc yeni dnya anlay iin vazgeilmez bir niteliktedir.
92

90
Ac, Esra Yksel; Kreselleme, yi Ynetiim ve NGOlar, 02.10.2005,
91
etin, Murat; Yerel Ekonomik Kalknma Yaklam ve Uluslararas Organizasyonlar,
Ynetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:14, Say: 1, 2007.
92
Trkiye'de Sivil Toplum Ve AB'ne yelik Srecinde Sivil Toplumun nemi,
http://www.ari.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemid=30,
(03.08.2008).
45

1992 ylnda Rio de Janeiroda yaplan zirvede gndeme gelen ve sonraki
yllarda kalknma konusu gndeme geldike sz edilen bir kavram vardr:
Srdrlebilir kalknma. Srdrlebilir kalknma, yaanan sorunlarn zmnde
yalnz merkezi ynetimin deil, tm aktrlerin yani yerel ynetimlerin zel sektr
ve meslek kurulularnn, hkmet d kurulular ve sivil toplum rgtlerinin
etkin katlmn amalayan ok aktrl bir ynetiim anlay eklinde ortaya
kmtr.
93

AGler asndan srdrlebilir kalknma anlaynn zorunlu hale
gelmesi ile gelimilik fark olmakszn tm lkelerdeki STKlar, ortak
almalarda bulunma noktasna gelmilerdir. Bunu yaparken gelimi lke
devletleri ve uluslar aras finans kurulular ile sk bir iliki ierisinde olmalar da
gerekmektedir. Son dnemlerde STKlarn makro ekonomik teori ve politikalar
renme abalarnn yannda akademik yaznda da bu konudaki bilimsel
almalarda art gzlenmektedir. Yeni kalknma anlayna gre, STKlarn
yerini ve misyonunu stlendii devlete gre, bunu yaparken ok sayda arts
vardr. Birinci olarak, STKlarn devlete gre politikalarn hayata geirilmesinde
daha etkin olduklar yer alr. Buna gre, geni rgtlenme ve liderlik gc ve hz
bakmndan STKlar daha hzl ve gl bir yapdadrlar. kincisi, sivil toplumun
yaygnlatrlmas konusunda nc olma konusunda politikac ve brokratlardan
daha talepkr olmalardr. Ksacas STKlar, uluslar aras arenada ynetimi devlet
ile sorumluluu paylamaya aday konumundadrlar.
94
STKlarn belli bir konuda
rgtlenmi bir kar grubu olmalar o konuda derin bilgi birikimine, deneyime,
uzmanla sahip olmalar anlamnda deerlendirildiinde, sz konusu problem
karsnda devlete ve brokrasiye gre daha ilevsel, etkin ve birikimlidirler.
Toplumsal sorunlar karsnda, sorunu yaayan kitleyle daha yakn ilikide
olmalar sebebiyle zm aamasnda daha kalc ve salkl zmlere
ulalmasn salar.
95
Btn bu avantajl durumlar iin STKlarn etkin ve ilevsel
olduklar varsayld unutulmamaldr. Bu varsaymn geerli olmad durumlar,
93
Beydilli, Zlf; Katklar:Ynetiim Ekonomi ve Siyaset likisi, 25.09.2004,
http://www.sendika.org, (04.08.2008).
94
Ac, Esra Yksel, Kalknma Yaklamlar Balamnda Uluslararas Sivil Toplum
Kurulularnn NGO' larn Ksa Tarihi, 02.10.2005,
95
Kktok, Gven,; a.g.m., s.6.
46

devletin yerine konulan STKlarn stlendikleri misyonu gerekletiremedikleri
noktalarda, toplumsal sorunlarn giderilmesinde neyin, kim tarafndan yaplmas
gerektii sorusunu gndeme getirir. Devletten boaltlan alan STKlarn
dolduramad durumlarda yaanan ak, toplumun sosyolojik ve ekonomik refah
bakmndan ciddi tehlikeler ve riskler ierir.
1. Trkiyede Sivil Toplum ve Kalknma Sreci
Cumhuriyet ynetimi ile birlikte ulusa kalknma hareketi balatlmtr;
ancak bu hareket bir sivil toplum hareketi olarak deil, nceki sivil toplum
hareketinin kurduu bir devlet kalknma hamlesi olarak alglanmaldr.
Cumhuriyetin yeni yneticileri, Osmanldan kalan sivil yapy ilevsel bakmdan
modernlemeye yneltecek ounluunu hukuksal nelemlerin oluturduu
birtakm aralara bavurmulardr. Doana gre, bu yaklam Gramscici bak
asnn bir rneidir. Cumhuriyet sonras st yapda oluturulan yeni ideolojinin
alt yapda kalclatrlmasna ynelik almalar eklinde zetlenebilecek yeni
dzenlemeler, Gramscinin devlet aygtn kullanarak sivil toplumu belli bir ynde
zihinsel deiime kuramyla uyum gsterir.
96

Cumhuriyetin ilk yllarnda gnll rgtlenmeler bakmndan olumsuz
gemitir. Tek partili dnemde yaanan i skntlarn almas ve olas gl
direnlerin nlenmesi amacyla dernek vb. STKlar yasaklanmtr. Bunlar
arasnda Trk Ocaklar, Trk Kadnlar Birlii ve Mason rgtleri saylabilir.
Takrir-i Skun ve Hyanet-i Vataniye Kanunlar, bu yasaklamalar ierir.
97

Trkiyede Tek Partili dnemden beri rgtlenmeye kukuyla yaklald
grlmektedir. Bu durum, zellikle henz rgtlenmemi kesimler asndan
ekonomik ve sosyal alanda art maliyetlere yol amtr. Biraraya gelerek
sorunlar ortak akl vastasyla zme ve dayanma duygusunu yetenee
96
Doan, lyas; Trkiyede Tek Partili Dnemde Sivil Toplum, Sosyal Bilimler Aratrma
Dergisi (SBArD), Yl: 5, Say 9, Mart 2007, ss.6-7.
97
Doan, lyas; Trkiyede Tek, a.g.m., s.11de Alkan, Mehmet, stanbulda Sivil Toplum
Kurumlar, Tanzimattan Gnmze stanbulda STKlar, A.N. Ycekk, . Turan, M. Alkan,
Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 1998den alnmtr.
47

dntremeyen ynlar, bu alanda oluabilecek bir toplumsal enerjinin aa
kmasn salayamamlardr.
98

ok partili dneme geilmesiyle birlikte, Demokrat Partinin poplist
politikalar, sivil toplum alannda da uygulanmtr. rnein, muhafazakr
kesimin desteinin salanmas iin cami yaptrma derneklerine devlet desteinin
salanmas gibi. Bu destekle, 1955den itibaren cami yaptrma derneklerindehzl
bir art grlmtr. Bu dnem siyasette ok partili bir nitelik tamasnn
etkisiyle, sendikalarn da saysnn ve rgtlenme gcnn artt yllar olmutur.
Kanunla yasaklanm olmas sebebiyle siyasette bask unsuru olamayan
sendikalar, 1950den itibaren birlik, federasyon gibi st birlikler oluturmulardr.
1960 darbesi, sadece iktidar-muhalefet ekimesinin sonucu deil, ayn
zamanda iktidarn toplumun dar gelirli, sivil aydn ve askeri kesimlerini rahatsz
eden ekonomik ve sosyal alanda uygulad politikalarn yaratt bir
dayanmann rndr. Literatrde Tanr ve Kapaniye gre, 1960 darbesi,
yaanan dier darbelerin aksine tabandan tavana doru ve toplumsal tabana
yaylan bir kar duru nitelii tar. Tanr, bu darbeyle iktidarn diktatrle
dnmesinin engellenmesinin yannda sivil toplum iin bir sramaya hazrlk
nitelii tadn belirtir. Nitekim 1961 Anayasas, sivil rgtlenmeye destek
veren, siyasette ve sivil toplmda ok seslilii nemseyen, zgrlk bir anlayla
hazrlanmtr.
99

1970li yllar, dnyadaki politik hareketlerin etkisiyle, Trkiyede de ii
hareketlerinin yaand yllar olmutur. Bu sebeple, sivil toplum alannda
ounlukla ii rgtlenmelerine rastlanr. 1970lerin sonu ve !980 darbesi ile
sivil toplum, yasaklarla kar karya kalmtr. Bu dnemdeki yasaklamalarn
etkisiyle sivil toplumun ve onun yesi olmann toplumda yaratt imaj, yasad
rgtlerde faaliyet gstermeyle neredeyse bir tutulmutur. Sadece sivil toplumun
bir paras olmak deil, ayn zamanda siyasete etkin katlm salamak da, toplum
iin kanlmas gereken iler olmutur. Bu durum, yzn eskiden beri Batya
98
Doan, lyas, a.g.m., ss.17-18.
99
Doan, lyas; Trkiyede ok Partili Dnemde Sivil Toplumun Geliimi (1945-2000), ss.84-88,
http://www.akader.info/KHUKA/2007_eylul/1.pdf, (07.08.2008).
48

dnm olan Trkiye iin Batnn AB ile kimlie brnmesi anlamna gelen
1990lara kadar srmtr.
Trkiyede STKlarn desteklenmesi konusu, 1995 Gmrk Birlii
sonrasnda AB uyum sreci ile birlikte hz kazanmtr. inde bulunduumuz
dnem, STKlarn roln arttrmaya ynelik ortaklklarn kurulduu, yasal
dzenlemelerin zel sektr de ierecek ekilde yaplmas ve hayata geirilmesi
eklinde uluslar aras fonlarn kullandrlmas amacyla brokrasi tarafndan da
tevik edilmek zere yeni birimlerin kurulduu bir dnemdir.
Yakn gelecekte kalknma alannda sivil toplumu, daha ok sayda kesimin
yer ald ve bu konuda fonlara, finansman ve ortaklk seeneklerine ynelik
rekabetin de geliecei bir sre beklemektedir. Eer kalknmada sivil toplumun
etkinlii ve pay artacak ise, yaplmas gereken sivil katlm iin demokratik
ibirlii mekanizmalarnn etkinletirilmesi, sivil topluma ynelik uzmanlk,
eitim ve kapasite artrm programlarnn hayata geirilmesi gerekmektedir.
100

Yerel kalknmann dinamikleri olarak gsterilen ve yerel ortaklarn
ibirlii ile katlmclk ve ynetiim gibi kavramlarn evresinde gelien Yerel
Gndem 21 ve devam niteliinde olan Kent konseyleri de srdrlebilir
kalknmann salanmasn hedeflerler. Srdrlebilir kalknma, srekli takip
edilerek, merkezi hkmet, yere ynetimler, zel sektr ve Sivil Toplum
Kurulular olarak saylabilecek yerel ortaklarn ibirliini gelitirerek mevcut ve
olas olumsuzluklarn iyi tehis edilmesi ve gerekli nlemlerin belirlenerek
toplumun bu konuda bilinlendirilmesi ile salanabilir. Devletin tamamyla devre
dnda kalmasyla ve gnlllk temelinde oluturulan STKlar, belirlenen
olumsuzluklarn giderilmesinde nemli dzeyde fayda salar. Gnmz
toplumlarnda kalknma srecinde STKlardan beklenen, kamu grevinin ykn
azaltmak, bir araya gelmenin yarataca g birlii ve dayanma ruhunu
yaratmak, demokratikleme ve sorunlara zm yaratma noktasnda aktif rol
oynamak eklinde sralanabilir. Bu noktada, sz konusu yerel ortaklara farkl
grevler dmektedir. Bireyler, gnlllk temelinde STKlara katlmal ve aktif
100
Kktok, Gven,; a.g.m., s.7.
49

olarak almalara katk salamaldr. zel sektrn, eitli teviklerle sivil
toplumun gelimesi ve etkili olabilmesi konusunda sosyal sorumluluk projelerinde
yer almas salanmaldr. Nitelikli igc bakmndan, ekonomik ve sosyal
kalknmann salanabilmesi iin farkl misyonlarda ve mesleklerde alan
bireylerin disiplinler aras alarak birbirlerini tamamlamas gerekmektedir.
Antalya Kent Konseyi Ekonomi alma Grubunun Karar Alma Srelerinde
evre ve Kalknmann Entegrasyonu Raporunda yer alan neride de yer ald
gibi; atlacak admlarn planlanmas, kabul grmesi ve hayata geirilmesi
aamalarnda psikologlar, tek tek bireylere ulaabilirken, sosyal bilimciler
toplumun btnne ular. Bu srada rnein evre mhendisleri ve ekonomistler,
teknik konularda alarak, yaplan iin toplumdan gerekli destei bulmasnda rol
alabilirler. Bylece, bireylerden balayarak toplumun geneline yaylan
bilinlenme ile almalar hayata geirilebilir. Btn bu almalarn
gereklemesinde siyasi destein varl ve desteinin nemi de gz ard
edilmemelidir.
101

Kalknmann nemli gstergelerinden yoksulluk alannda yaplan bir
almada, yoksulluun ortaya kmasnda ve giderilememesinde STKlarn
etkinsiz ve yetersizliine de yer verilmi, yapsal ve kurumsal eksikler arasnda
sivil toplum rgtlenmesinin eksikliine de yer verilmitir. Ayn almada, krsal
gelimeme/geliememe dngsnde STKlar, krsal gelime ajanlar arasnda
saylmtr.
102

Trkiyede sivil toplumun glendirilmesi ve etkinlik dzeyinin
ykseltilmesi, zellikle kamu kurum ve kurulularnn almalarnda zerinde
durulan konulardan biri olmutur. 2004 ylnda 1. Sosyal Hizmetler urasnda
alnan ura, Sivil Toplum Kurulularnn sosyal hizmetler ve sosyal yardm
101
Antalya Kent Konseyi, Karar Alma Srelerinde evre ve Kalknmann Entegrasyonu,
Ekonomi alma Grubu Raporu,
http://www.antalyakentkonseyi.org.tr/old/raporlar_ekonomi_grubu.htm , (02.08.2007).
102
Gkday, smail; Unutulmu tekiler: Yoksulluk Ve evre Balamnda Krsal Yoksullar,
20.04.2008, http://kalkinma.org, (02.08.2007).
50

alanna daha etkin bir ekilde katlmn salayacak nlemlerin alnmasn nemli
grmektedir. karar buna rnek verilebilir.
103

Son dnemlerde ynetiim kavram erevesinde STKlarn yerel ve
merkezi ynetime katlmnn arttrlmas almalar art gstermitir. Bu
erevede yrtlen ok sayda alma vardr. Kamu-STK ilikisini
glendirmeye ynelik sz konusu almalara, halen devam etmekte olan
Trkiyede Yasama Srelerine Etkin Sivil Katlm Projesi rnek verilebilir. Bu
proje, ubat 2008de balam ve Aralk 2008de sona ermesi beklenmektedir.
Yasama gibi lkenin hukuki yapsn belirleyen bir alanda STKlarn arlk
kazanmasna ynelik bir adm nitelii tayan bu proje UNDP ile Parlamento
Danmanlar Dernei, Yasama Dernei, Babakanlk ve ilgili komisyonlar
ortaklnda yrtlmektedir. Trkiyede sivil toplumun ynetiim srelerine
katlmnn grece zayf olduu bilgisinden hareketle gelitirilen bu projede;
yasamada sivil katlm kltrnn olumasna ynelik olarak karar verme
srelerinde sivil katlma ilikin yasama ve yrtme konularnda alg ve
haritalama almas, meclis komisyonlar ve komisyon yelerinin danmanlarna
ynelik kapasite gelitirme ve teknik destek almalar, proje ortaklarna ynelik
kapasite gelitirme almalar gibi farkl almalar yaplmaktadr.
104
Bu ve
benzeri projeler ile STKlarn toplum btnnde arlk kazanmas salanabilir.
Katlmc ynetim anlaynn gelimesi, beraberinde yerel ve blgesel kalknma
dinamiklerini de harekete geirebilir.
Aliefendiolu, Anayasa Mahkemesinin 37. Kurulu Yldnm nedeniyle
yaplan bilimsel toplantda sunduu bildirisinde kalknma srecinde ynetime
katlm ve toplumu dntrme bakmndan STKlara biilen yeni rol ve bu
roln getirdii yeni hak ve ykmllkleri u ekilde ifade etmitir:
105

Serbest, genel, eit, ak saym ve dkm esasna gre seilenlere ilaveten sivil
toplum rgtlerinin seilmi temsilcilerinin katlmyla oluturulacak yerel
103
1. Sosyal Hizmetler uras, http://www.shcek.gov.tr/duyuru/egitim/1_Sos_Hiz_Sur.doc, s.40,
(05.08.2008).
104
Trkiyede Yasama Srelerine Etkin Sivil Katlm Projesi,
http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=1273, (03.08.2008).
105
Aliefendiolu, Ylmaz; Siyasal Partiler ve Sivil Toplum rgtleri, Mlkiye Dergisi, Cilt:23,
Say: 219, ss.109,110.
51

ynetim meclislerinin almalar halka ak olmaldr. Sivil toplum rgtleri, bu
meclislerin komisyonlarnda grev alabilmeli, kararlarn alnmas srecine
katlabilmelidirler.Demokratik ynetime ilerlik kazandrlabilmesi toplum
yapsnn deitirilmesine, demokratik kltrn ve anlayn gelimesine baldr.
katlmc demokratik ynetim tabanda, yerel ynetimlerde balamal, st yap
durumunda bulunan TBMM'nin en azndan bir meclisi, byk oranda yerel
ynetim tabanna dayanmaldr. Yerel ynetimlerin, sivil toplum rgtlerinin ve
niversite retim yelerinin seilmi temsilcilerinin; mahalle ve il meclislerinde
ky muhtarlarnn katlmyla oluturulacak meclisleri, siyasal karar organlar
haline getirilmelidir. Ancak temel sorun, bu okulda yetienlerin parlamentoya
tanmalar, siyasi partiler iktidar yannda sivil toplum iktidarnn olumasdr.
Yerel ynetim meclislerine, bu meclislerde en az bir dnem aktif grev yapanlar
arasndan, nfus esasna gre, dorudan milletvekili seme olana tannmaldr.
Bu bildiride yer alan modele gre, STKlar ve onlarn temsilcileri yerelden
balayarak lke ynetimine uzanan ve ayrcalkl haklara sahip olmaktadr.
Bununla hedeflenen, STKlarda ve yerel ynetimlerde aktif olan baarl olanlar
ile yasama meclisine dinamizm kazandrlmasdr.
Kreselleme srecinde neoliberal politikalarn ne srd ve devletin
etkinliinin gittike zayflatld gnmz koullarnda, bu tez DB, BM gibi
uluslar aras resmi kurulular tarafndan kanlmaz bir ekonomik model olarak
sunulmaktadr. Bu esnada devletin elini ekmesi ile boalacak alanlarn Sivil
Toplum Kurulular ile doldurulmas gerektii zerinde durulmaktadr. Bu
balamda eitli uluslar aras toplantlar organize edilmekte, lkelere belirli
dnemleri kapsayan hedefler konulmakta ve belirlenen hedeflere ulaabilmek
amacyla yeni hukuksal ve kurumsal yaplanmalara gidilmektedir.
106

2. Milenyum Zirvesi ve Bin Yl Kalknma Hedefleri
BM kresel boyutta kalknma a nitelii tayan organ olan Birlemi
Milletler Kalknma Program (UNDP), 166 lkede, eitli ortaklar ile birlikte,
toplumlara kendi bulduklar zmlerde yardmc olarak, onlarn ulusal ve kresel
106
52

kalknma abalarna destek vermektedir.
107
Bu kapsamda 2000 ylnn Eyll
aynda toplanan Binyl Zirvesinde ekonomik, toplumsal ve kltrel sorunlarn
zm iin tm lkelerin ortak almasn ngren Milenyum Deklarasyonu
kabul edildiinde, birbiriyle ilikili bir dizi kalknma hedefi, bu vesileyle kresel
gndeme tanmtr. Sz konusu deklarasyon, bar, gvenlik, kalknma, evre,
yardma muhta gruplarn korunmas, insan haklar ve ynetiim konularn
iermektedir.
108
191 lkenin kabul ettii ve 2015 ylnda varlmas istenen noktay
iaret eden Binyl Kalknma Hedefleri (BKH) belirlenmitir. Toplam 8 balk
altnda toplanan Binyl Kalknma Hedefleri, aada yer almaktadr:
109

1. Ar yoksulluu ve al ortadan kaldrmak,
2. Herkes iin evrensel ilkretimi salamak,
3. Cinsiyet eitliini tevik etmek ve kadnn glenmesini salamak,
4. ocuk lmlerini azaltmak,
5. Anne saln iyiletirmek,
6. HIV/AIDS, stma ve dier hastalklarla mcadele,
7. evresel srdrlebilirlii salama,
8. Kalknma iin kresel bir ortaklk kurmak.
Yukarda yer alan hedeflere bakldnda, sz konusu balklarn her
birinin ayn zamanda STKlarn alma konular olduu dikkate alnmaldr.
STKlarn hali hazrda alma konular olan bu alanlarda etkinliinin arttrlmas
ve almalarnn desteklenmesi, belirlenen hedeflere 2015e kadar en azndan
yaklalmas bakmndan daha da nem kazanmaktadr. Bu balamda, Binyl
Kalknma Hedeflerini kabul eden lkeler, aldklar kararlar ve uyguladklar
politikalar ile STKlar da ierecek ekilde tm kurum ve kurulular zendirmek
ve desteklemek durumundadrlar.
Trkiye de Binyl Kalknma Hedeflerini kabul eden lkeler arasndadr.
UNDP ile Trkiye Cumhuriyeti arasnda Trkiyede Yerel Gndem 21
Ynetiim A Kanalyla BM Binyl Kalknma Hedeflerinin Yerelletirilmesi
107
UNDP Daha yi Bir Dnya Kurmak in alyor,
http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=276 , (03.08.2008).
108
Binyl Kalknma Hedefleri Raporu Trkiye 2005, http://ekutup.dpt.gov.t/kalkinma/binyl05.pdf,
(03.08.2008).
109
53

projesi, bu amala imzalanmtr. Ad geen proje, Bakanlar Kurulunca
imzalanarak, 24 Nisan 2007 tarih ve 2007/11942 sayl Resmi Gazetede
yaymlanmtr. Proje stratejisi, Resmi Gazetede, sivil toplumun ve
vatandalarn yerel dzeyde BKHnin gerekletirilmesine ve bu konudaki
yetersizliklerin belirlenmesine ynelik harekete gemesi, cinsiyet eitliinin
salanmasnda yerel ynetimlerin oynad nemli roln vurgulanmas ve merkezi
ynetimin BKH konusundaki taahhtlerinin yerelletirilmesine, zel sektr dahil,
toplumun daha geni kesimlerinin dahil edilmesindeki temel ara olarak, katlmc
yerel ynetiime dayanmaktadr. eklinde yer almaktadr. Trkiyede ynetim
dzenlemesi ayanda, STK yrtm grevi, Birlemi Kentler ve Yerel
Ynetimler, Ortadou ve Bat Asya Blge Tekilatna (UCLG-MEWA)
verilmitir.
110
Bu grev taksiminden de anlalaca gibi BKHnn yerelletirilmesi
almalar, STKlarn yerelden balayarak merkezi ynetime katlmnn
salanmas ve desteklenmesi alt hedefini iermektedir.

KNC BLM
ETKNLK VE VERMLLN LLMESNDE VER ZARFLAMA
ANALZ
I. ETKNLK KAVRAMI
retim birimlerinin performans, bu birimlerin verimlilii veya
etkinlii ile deerlendirilebilmektedir.
111
retim birimlerinin verimlilii ve
etkinlii, performans ve hedeflere ulamaktaki baary yansttndan olduka
nemlidir. Dier yandan, birimlerin ekonomik performanslarnn
deerlendirilmesinde, verimlilik ve etkinliin etkisinin, dier ekonomik
unsurlardan ayrca ele alnarak incelenmesi de nemlidir. Byle bir ayrtrma
yaplmas, retim birimlerinin ekonomik performansnn gelitirilmesi iin
izlenecek politikalarn belirlenmesi iin faydal olacaktr. Tm bunlara ek olarak,
ekonominin makro ve mikro dzeyi birbiriyle yakndan ilikili olmas nedeniyle,
110
http://rega.basakanlik.gov.tr/eskiler/2007/04/20070424-1.htm, (03.08.2007).
111
Lovell, C. A. Knox; Production Frontiers and Productive Efficiency, The Measurement of
Productive Efficiency, (Eds. Fried, H. O., Lovell, K.A.C. and Schmidt, S.S.), Oxford University
Press: New York 1993, s.3.
54

makroekonomik performansn deerlendirilebilmesi iin mikro ekonomik
performans gstergeleri belirgin bir neme sahiptir.
112
retici performansnn
nemli bir boyutu olan etkinlik, retim ekonomisi literatrnde retim ekonomisi
ve verimlilik-etkinlik analizleri balklar altnda giderek daha youn bir biimde
ele alnmaktadr.
Verimlilik ve etkinlik kavramlar, ilikili olmakla beraber olduka farkl
gstergelerdir. Bununla birlikte, bu kavramlar, ska kartrlabilmektedir.
Etkinlik ve verimlilie ilikin yaplan bilimsel almalara bakldnda,
kavramlarn kartrlmasnda eviriden kaynaklanan farkllnda etkili olduu
grlmtr. rnein; Aydemir
113
, effectiveness kavramn etkinlik,
efficiency kavramn verimlilik olarak alrken; birok almada etkinlik
kavramna efficiency karlk gelmektedir
114
.
Etkinlik ve verimlilik lm yntemlerinin kullanmnda dahi
kartrlmaktadr. Parametrik olmayan lm yntemlerinden olan ve bu
almann da analiz yntemi olma zelliini tayan Veri Zarflama Analizi, kimi
almalarda verimlilik lme yntemi olarak deerlendirilmektedir.
115

Dar anlamda verimlilik (productivity) retim odakl bir kavram olarak
ele alndnda ve sadece girdi ve kt ile ilikileriyle dnldnde, basit
olarak Denklem 1deki gibi ktnn girdiye oran olarak ifade edilmekte ve
temelde etkinlik ile etkililik kavramlarn ierdii (Denklem 2) kabul
edilmektedir. Verimlilik, daha ok mhendislikte kabul gren retkenlik kavram
ile ayn anlama gelmektedir. Bu almada daha genel kabul gren adyla yer
alacak olan verimlilik, kaynaklarn ne derece etkin kullanldnn ve ne derece
etkili sonular elde edildiinin bir lsdr. Ele alnan firma tek girdi kullanp
112
Turgutlu, Evrim; Tam Bilgi ve Belirsizlik Altnda Etkinlik Analizi: Trk Sigortaclk
Endstrisi rnei, ( Yaymlanmam Doktora Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, zmir 2004, s.76
113
Aydemir, Zeynep Canan; Blgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamnda llerin Kaynak Kullanm
Grece Verimlilikleri: Veri Zarflama Analizi Uygulamas, DPT Uzmanlk Tezleri, Yayn No:
2664, 2002, s.18
114
Yeilyurt M. Ensar; malat Sanayinde Sektrel Etkinlie Dayal Uzamsal likiler: Trkiye
rnei, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, Cilt: 44, Say:514, 2007, s.47
115
Kutlar, Aziz ve Kartal, Mahmut; Cumhuriyet niversitesinin Verimlilik Analizi: Faklteler
Dzeyinde Veri Zarflama Yntemiyle Bir Uygulama, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, Say:8 2004, ss. 49-79.
55

tek kt retiyorsa, bu retim srecinin verimlilii, basite ktnn girdiye oran
seklinde belirlenebilecektir.
girdi
kt
verimlilik = (1)

etkililik) (etkinlik, verimlilik f = (2)
Verimlilik kelimesinin douu, ok eski zamanlara kadar uzanr.
Literatrde ilk defa hmanist Agricolann De Re Metallica (1530) adl eserinde
kullanlmtr. Fizyokratlarn 18. yzyldaki almalar ile kelime ak bir anlam
kazanmaya balam ve Le Littr (1833) verimlilii retme hassas olarak
tanmlamtr. Yine fizyokratlardan Francois Quesnay (1694-1774) Ekonomik
Teorilere Tarihsel Bak A adl eserinde verimlilii ziraatta gerek refahn
kayna olarak ele almtr.
116

Adam Smith (1723-1790) Uluslarn Zenginlii adl eserinde igc ve
iblm arasndaki ilikiyi dikkatlice analiz etmi ve verimlilii modern dnyaya
tamamen uygulanabilecek bir kavram olarak vermitir. Karl Marx (1819-1883)
imalat iletmelerindeki igc, malzeme, tehizat arasndaki verimlilik sorunlarn
tartmtr.
117

Gnmzde verimlilik kavram sanayi retiminden, bankacla, tarmdan
hukuk sistemine, belediye almalarndan Trkiye Byk Millet Meclisi
(TBMM) ynetimine ok geni bir yelpaze iinde hemen hemen her alanda
kullanlmaktadr. Grak
118
, ekonomik dzeni inceledii makalesinde verimlilik
tanmn yaparken katma deer retebilme becerisi olarak tanmlamaktadr.
Verimlilik artnn ise, kimi zaman kaynaklar daha etkin kullanarak (mikro-
verimlilik) kimi zaman da "yeni" teknolojiler (makro-verimlilik) araclyla
arttrlabileceini belirtir.

zellikle 1980lerden itibaren TBMM adna yaplan d
116
Kk, Recep ve Delikta, Erturul; Endstri ktisadnda Verimlilik lme ve Strateji
Gelitirme Teknikleri, DE BF Yaynlar, zmir 2003, s.33.
117
Ba, Melih . ve Artar, Ayhan; letmelerde Verimlilik Denetimi: lme ve Deerlendirme
Modelleri, MPM Yaynlar, No:435, Ankara 1990, s.33.
118
Grak, Hasan; MPM Verimli mi? Milli Prodktivite Merkezi ve Makro-Verimlilik,
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=408, (30.06.2008).
56

denetimlerde (bu denetimler lkemizde Saytay ve Babakanlk Yksek
Denetleme Kurulu tarafndan yaplmaktadr) mevzuata uygunluun yan sra
verimlilik, etkinlik, tutumluluk gibi performans ltlerine de yer verilmitir.
119

Verimlilik konusunda yaplan bilimsel almalar, firma ve kurumun
mlkiyeti ile performans arasnda bir iliki olup olmadn da irdelemitir.
Teoride zel mlkiyete tabi firma/kurumlarn performans lm kriterlerinden
olan verimlilikte daha yksek dzeyde olduu dnlse de yaplan amprik
almalar, bylesi bir genellemenin yanl olacan gstermilerdir.
120

Avrupa Verimlilik Komitesi (EPA) verimlilii yle tanmlamaktadr:
121

1. Verimlilik her bir retim esinin etken olarak kullanm derecesidir.
2. Verimlilik, her eyden nce dnce tarzdr ve srekli var olan
iyiletirmeye alr.
3. Her eyin, bugn dnden, yarn bugnden daha iyi yaplabilecei
inancna dayanr. Dahas, deien koullara ekonomik faaliyetleri adapte etmek,
yeni teori ve yntemler uygulamak iin somut olmayan bir abay gerektirir.
nsanolunun ilerlemesi iin somut bir abadr.
Bykkla gre, verimlilik modeli tasarlanrken rgt, sektr ve lke
dzeyinde ksa, orta ve uzun vadeli amalar dikkate alnr ve bu amalara uygun
girdi ve kt setlerinin oluturulmas gerekir. Verimlilik kavramnn tanm,
retim tipine, politik ya da ekonomik sistemin niteliine gre deiiklik
gstermez. Asl olan, retilen rn/hizmetin miktar, tutar ve kalitesi ile bu
rn/hizmetin retiminde kullanlan kaynaklar arasndaki ilikidir.
122

119
Glen, Fikret; D Denetim Sistemi Nasl Tasarlanmal?, 2-3 Nisan 2003,
http://www.sayistay.gov.tr/yayin/elek/elekicerik/38ikmyra_fg.pdf, (27.06.2008).
120
Dura, Yahya Can; Mlkiyet - Verimlilik likisi: Uygulamal (Ampirik) almalar, Erciyes
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 26, 2006, ss 3-17.
121
Verimlilik Terimleri Szl, http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=v,
(01.07.2008).
122
Bykkl, Deniz; Kr Amac Gtmeyen rgtlerde Verimlilik, MPM Yaynlar No:680,
Ankara 2004, ss.35-42.
57

Tablo 3: Verimlilik Kapsamna likin Bilgiler.
Verimlilik nedir? Verimlilik ne deildir?
alanlarn performansn ve alma
koullarn gelitiren tekniklerdir. Bu teknikler
alanlar daha iyi, daha ok almay
zendirir.
alanlar koturarak, canndan bezdirerek,
onlar robotlatrarak altrmak iin hazrlanan
kurnazca teknikler deildir
Nitel ve nicel retimin kullanlan kaynaklara
orandr. kt ve girdi ikisi de nemli
faktrlerdir.
retim miktarn len bir lt deildir.
ktdaki art verimlilik artna bal olabilir,
olmayabilirde.
Kr planlamasnda yararl bir faktrdr. Girdi
faktrlerini sabit tutup, verimlilik artrlrsa
sonuta gelir artar.
Krlln bir gstergesi deildir. Belli
durumlarda, dk verimlilii olan projeler de
krl olabilir.
Nitelii gelitiren aralardan biridir. Kaliteyle ayn ey deildir. Verimlilikteki bir
art, daha iyi kaliteyi garantilemez.
(Kaynak: Kenger Erdal, Deneti Yardmclar Eitim Notu, 2001,
http://www.ydk.gov.tr/egitim_notlari/denetim.htm#d4c, (27.06.2008).)
Ekonomistler verimlilik denildiinde, genelde verimlilii retime katlan
faktrlerin bir sonucu olarak grdklerinden, girdiler ve ktlar arasndaki fiziksel
ve parasal ilikiler zerinde durmaktadrlar. retimde alan mhendisler ise
verimlilik denildiinde modern yntemin teknikleri ve bunlarn uygulanmalar
ile i etd, retim planlamas ve kontrol, yneylem aratrmas, Program
Gelitirme ve Gzden Geirme Teknii (Programme Evaluation and Review
Technique (PERT)), Kritik Yol Metodu (Critical Path Method (CPM)) ve benzer
teknikler, ergonomik nlemler ile ii-iveren ilikilerinin gelitirilmesi yoluyla
verimin artrlmasn anlamaktadrlar.
123

Buraya kadar verimlilik kavramnn ne olduu zerinde duruldu.
Verimlilik, ayn zamanda iletmelerde performans lmnn nemli bir aracdr.
Performans lm yapabilmek iin srece ilikin verimlilii tanmann yan sra
verimlilikteki deimeyi de lmek gerekir. Bunu yapmak; kavramn yeterince
anlalamam olmas, farkl kt eitliliinden dolay kyaslamann zorluu,
ktlarn retiminde kullanlan girdilerin aka belirlenmesindeki glkler,
ktlarda olduu girdilerde de tek ortak bir deere dntrlme gerei,
123
Engr, M. O; gc Verimlilii ve Ergonomi zerine Aratrmalar, (Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi), .. Fen Bilimleri Enstits, stanbul 1990
58

girdilerdeki niteliksel deiimlerin belirlenmesinin g olmas gibi zorluklar
barndrr.
124

Verimlilikteki deimeyi/art, belirli bir zaman paras iinde, retimde
kullanlan retim girdilerinin (input) miktar sabit tutulup, ayn zaman paras
iinde retimden elde edilen mal ve hizmetlerin (output) miktar artrlarak
salanabilecei gibi, retimden elde edilen mal ve hizmetlerin miktar sabit
tutulup, retimde kullanlan retim girdilerinin miktarnn azaltlmas yoluyla da
salanabilir.
125

Etkililik (effectiveness) ise, ktlarla ya da amalarla ilgili bir kavramdr.
ngilizcede effectiveness olarak geen kavram, Trkeye evrilirken kimi
kaynaklarda etkililik
126
olarak kullanlrken, kimi kaynaklarda etkenlik
127
olarak
yer almtr. Bu almada etkinlik kavramn da artrmas bakmndan
etkenlik yerine etkililik kullanlacaktr.
Etkililik; ulalacak bir hedefi, bir performans standardnn baarlmasn
ifade eder. Bundan dolay rgtsel anlamda etkililiin iki dzeyi vardr.
128

1. Daha iyi bir rgtlenme daha yksek performans standartlarna
ulalmas: Burada hedef, kullanlan kaynaklarn tam kapasitede
kullanlmasdr. Baka bir deyile burada sz konusu olan kaynak
mevcudiyetindeki yetersizlik, istem dzeyindeki dklk gibi kstlamalar
altnda bile gerekten alarak daha iyi olabilir miyiz? sorusuna olumlu
yant verme abasdr.
2. Hem isel hem de dsal kstlamalar ortadan kaldrlrsa, ideal
potansiyelin hedef olarak alnmas: Burada firmalar eriilmez gibi grnen
hedefleri benimsemeli ve onlara ulamaya almaldrlar.
124
Kabaday, Ebru Tmer; letmelerdeki retim Performans ltlerinin Geliimi, zellikleri
ve Srekli yiletirme ile likisi, Dou niversitesi Dergisi, Say:6, 2002, s.64.
125
Kenger Erdal, Deneti Yardmclar Eitim Notu, 2001,
http://www.ydk.gov.tr/egitim_notlari/denetim.htm#d4c, (27.06.2008).
126
Yavuz, lknur; Verimlilik ve Etkinlik lmne Yeni Yaklamlar ve llere Gre malat
Sanayiinde Etkinlik Karlatrmalar, MPM Yaynlar No: 667, Ankara 2003, s.11-13.
127
Akal, Zhal; letmelerde Performans lm ve Denetimi ok Ynl Performans Gstergeleri,
MPM Yaynlar No: 473, Ankara, 1992, ss.15-19.
128
Ba, Melih . ve Artar, Ayhan; a.g.e., s.33.
59

Etkilik, rgt dzeyinde, i birimlerinde ve srelerinde olmak zere bir
rgtn farkl dzeylerinde incelenebilir.
129

Etkililik, rgtlerin tanmlanm amalarna ve stratejik hedeflerine
ulamak amacyla gerekletirdikleri etkinliklerin sonucunda, bu amalara
ulamak amacyla gerekletirdikleri etkinliklerin sonucunda bu amalara ulama
derecesini belirleyen bir performans boyutudur. Etkinliklerin sonucu kt olarak
tanmlanan rn ve hizmetlerdir.
130

Bir kurumda herhangi bir birimin ktlarndan, o birimin almasnda
kullanabilecei uygulanabilir nitelik tayanlarn says sonu olarak
deerlendirilebilir. rnein bir iletmenin sat biriminin satt rnlerin miktar,
bilgi ilem biriminin hazrlad program says, Ar-Ge biriminin gelitirdii yeni
rn says kt olarak deerlendirilirken; ayn sralama ile sat yaplan
mterilen rne ilikin deerlendirmeleri, programlarn uygulanabilir ve gerek
gereksinimlere yant verebilenlerinin says, gelitirilen rnlerden talebi ya da
pazar hazr olanlarn says sonu olarak deerlendirilecektir. kt ve sonu
arasnda bu ekilde bir ayrma gidilmesi ile etkililik, ekonomik ama gden
iletmelerin yan sra hizmet ve sosyal amal kurumlarda da nemli bir
performans gstergesi olarak deerlendirilmektedir.
131

Etkililik kavram genellikle u sorularn cevabn ierir: retilen mal ve
hizmetler gerekten istenen ve faydal ktlar mdr? Ya da retim ile amalanan
sonu elde edilebilmi midir? Bir oran olarak etkililik Denklem 3teki gibi
genellikle gerekleen ktnn planlanan ktya oran olarak hesaplanmaktadr.
kt Planlanan
kt n Gereklee
Etkililik = (3)
Etkililik oran hesaplanrken, kt planlamasnn tutarl olarak belirlendii
varsaym ile hareket edilir ve sonucun 1e yakn olmas istenir. Etkililik
kavramnda yer alan ktlar, tamamlanan ya da baaryla sonulanan ktlardr.
129
Bykkl, Deniz; a.g.e., s. 39.
130
Kenger Erdal, ad geen internet sitesi.
131
Akal, Zhal; a.g.e., ss.17-18.
60

Herhangi bir rgt iin dnldnde etkililik, rgtn farkl dzeylerinde
incelenebilir. rgt dzeyinde incelendiinde, uzun vadeli bir deerlendirmeden
sz edilirken, i birimlerinde incelendiinde orta vadeli, srelerde incelendiinde
ise ksa vadeli bir deerlendirme sz konusudur.
132

Etkili olmak, elde edilen ktlarn fayda sahipleri iin gerekten gerekli ve
faydal olmasn salamaktr. ok verimli olarak gerekletirilen bir faaliyet
gerekten bir deer yaratmyorsa, aslnda kaynaklar boa harcanm demektir.
zellikle kamu harcamalar dnldnde, etkililik kavramnn nemi ortaya
kmaktadr. rnein, yakn bir yerleim merkezinde havaliman oldu halde
ticaretin vs. gelimedii bir yere en dk maliyet ve yksek verimlilik dzeyinde
havaliman ina edilmesi etkililik bakmndan olumsuzdur.
133

Etkinlik (efficiency), ii iyi yapmaktr. Yani minimum kaynak ve israfla ii
tamamlamaktr. Etkililikten fark, etkinlik ii doru yapmak iken etkililik
134
doru
ii yapmaktr. letme yneticisinin ald kararlarn uygulamas iin iyi
yaplmasna sebep oluyorsa bu iin etkin gerekletirildiini gsterir. Doru
stratejilerin gelitirilmesi ve kullanlmas da etkililii salar.
135
Etkinlik girdi, yani
kaynak kullanm ile balantl iken, etkililiin mal ve hizmetlerin rgtsel
sistemden k ile, yani sonular ile ilgili olduu anlalmaktadr.
136
Bu durumda
etkinlik kavramnn srele (proses) ilgili iken etkililik kavramnn sonu (kt)
ile ilikili olduunu sylemek mmkn olacaktr. Baka bir kaynaa gre,
etkinlik, en iyi olan yapma eklinde deerlendirilirken, verimlilik ise en iyi
ekilde yapma olarak ifade etmektir.
137

Etkinlik, iletme dzeyinde kaynaklarn, yani mteriye ulaacak mal ve
hizmetlerin retilmesi iin kullanlan girdi unsurlarnn fiili kullanmnn, belli
tekniklerle saptanm standartlarla karlatrlmas yolu ile bulunan bir
132
Bykkl, Deniz; a.g.e., ss.38-39.
133
Argden, Ylmaz; Tutumluluk, Verimlilik, Etkinlik, Dnya Gazetesi 11.06.2004,
http://strateji.eu/kamu_reformu/kamu_reformu/tutumluluk_verimlilik_etkinlik.html, (28.06.2008).
134
Bykkl, Deniz; a.g.e., s.37.
135
Heizer, Jay ve Render, Barry; Operations Management, 8.b., Prentice Hall, New Jersey 2006,
s.13.
136
Yavuz, lknur; Verimlilik, a.g.e., s.11.
137
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., s.19.
61

gstergedir. Bir oran olarak ifade edilmek istenirse; etkinlik Denklem 4teki gibi,
standart deerin fiili deere orandr denebilir.
Etkinlik =
PI cc
Stundut cc
(4)
Etkinlik lm sonucunda veri girdileri ile ne denli iyi dzeyde kt
retebileceini gren iletmeler, mevcut rekabet koullarnda nerede olduunu
belirleyebilir.
138

Bakrc, etkinlik kavramn girdi ve ktl bir retim srecinde ileri en
doru ekilde yapabilme yeteneidir eklinde tanmlar. Burada bir performans
lm sz konusudur ve performans boyutuyla etkinlik kavramn, bir iletmenin
retim sreci sonucunda edindii ktlara ynetici alanlarn davran bilgi,
beceri, kullanlan teknik kapasite ve evresel faktrlerden etkilenme dzeylerine
bal toplam bir abann rn olarak deerlendirmektedir.
139

talyan iktisat Vilfredo Pareto tarafndan 1909da ortaya konan Pareto
Optimumu, objektif olarak llebilen iktisadi etkinlii esas alr. Pareto
Optimumu, mal veya hizmete esas olan girdilerin yeniden tahsisi ya da tketiciler
arasnda mallarn yeniden tahsisi sz konusu olduunda, bir bakasnn durumunu
ktletirmeksizin, baz insanlarn durumunu iyiletirmek mmkn deilse,
salanm olur. Toplum refahnn optimuma ulamas ise, Pareto Optimumu
gerekleirse mmkndr. Pareto Optimumunun gereklemesi iin hem retimde
hem de tketimde etkinliin varl gereklidir.
140

Etkinlik, verimlilik ile birlikte kurumsal adan performans lm
aralarndandr.
141
Bir kurumun gerek performansn deerlendirebilmek iin
iletmenin durumunun bu tezin kapsamna girmeyen tutumluluk kavramnn yan
138
Yolalan, Reha; letmeleraras Greli Etkinlik lm, MPM Yaynlar No:483, Ankara
1993, s.6.
139
Bakrc, Fehim; retimde Etkinlik ve Verimlilik lm Veri Zarflama Analizi Teori ve
Uygulama, 1.b., Atlas Yaynlar, Ankara 2006, s.87.
140
oban Orhan, Trk Otomotiv Sanayinde Endstriyel Verimlilik ve Etkinlik, Erciyes
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 29, Temmuz-Aralk 2007, ss.17-
36, Aktaran: Kk, Recep ve Delikta Erturul; a.g.e., s.322.
141
Demir, Mehmet; Performans Ynetimi ve Kalite, 16.04.2006,
http://www.asm.gov.tr/UserFiles/File/sempozyumsunulari/performanskalitemehmetdemir.pdf,
(30.06.2008).
62

sra verimlilik ve etkinlik asndan ayr ayr incelenmesi gerekir. Birbiri yerine
kullanlsa da bu kavramlar arasnda nemli farklar vardr. Bunlar;
1. Etkinlik kavram verimlilik kavramndan daha geni bir anlam ve
ierie sahiptir.
2. Verimlilik yalnzca kamu hizmetlerinin niceliksel birimler
cinsinden llebildii yerlerde yararl olurken, buna karn etkinlik btn kamu
hizmetleri iin sz konusudur.
3. Etkinlik bir kamu hizmet biriminin ktlarn mmkn olan
ekonomik ve siyasal btn yollardan azamiletirmeye alrken, verimlilik
etkinliin balca elerinden sadece birisi olarak ktlarn maksimizasyonunu
etkinlikle birlikte salamay amalamaktadr.
142

Uluslararas Yksek Denetim Kurumlar (International Organization of
Supreme Audit Institutions-INTOAI) rgtne gre performans denetimi,
denetlenen kurumun sorumluluklarn yerine getirirken kulland kaynaklarn
etkinliinin, verimliliinin ve tutululuunun denetimidir.
143

Benzer ekilde, INTOSAI (Uluslararas Saytaylar Birlii) Denetim
Standartlarna gre performans denetimi; dari faaliyetlerin tutumluluunun doru
ynetim ilkeleri, uygulamalar ve ynetim politikalarna gre denetlenmesini,
kaynaklarn kullanmndaki verimliliin bilgi sistemleri, performans ltleri,
gzetim dzenlemeleri ve denetlenen kurumlarca belirlenmi eksikliklerini
gidermek iin izlenen yntemlerin incelenmesi de dahil olmak zere
denetlenmesini, denetlenen kurulularn hedeflere ulama ynndeki
142
Arslan, Ahmet; Kamu Harcamalarnda Verimlilik, Etkinlik ve Denetim, Maliye Dergisi,
Say: 140, 2002,
http://portal1.sgb.gov.tr/calismalar/yayinlar/md/md140/kamu%20harcamalari%20_a.%20arslan_.p
df, (28.06.2008), s.5.
143
Demirba, Tolga; Saytaylar Tarafndan Gerekletirilen Performans Denetimleri ve
Trk Saytay Uygulamas, Saytay Yaynlar Aratrma/nceleme /eviri Dizisi No:17,
Ankara, 2001.
63

performanslarnn etkinliini ve istenilen etkilerle, gerekleen etkilerin
karlatrlmasn kapsar.
144

Etkinlik, girdi-kt bileimlerine, fiyat bilgisinin var olup olmadna,
mevcut retim leine gre farkl ekillerde adlandrlr. Eldeki girdi bileiminin
en uygun biimde kullanlarak mmkn olan maksimum ktnn retilmesindeki
baar "teknik etkinlik", girdi ve kt fiyatlarnn gz nne alnarak en uygun
girdi bileiminin seilmesindeki baar "fiyat etkinlii" ve uygun lekte retim
yapmadaki baar da "lek etkinlii" olarak tanmlanmaktadr. Bu bileenlerin
hepsi birden "ekonomik etkinlii" belirler.
145
Teknik etkinlik fiyat/maliyet veya
arlklandrlm girdi-kt deikenlerinin bilgisine gerek duymaz.
146
Fiyat
etkinlii veya kr etkinlii eklindeki dier etkinlik trleri bu tezin konusu
olmadndan burada ele alnmayacaktr.
147

Fiziksel bir kavram olan teknik etkinlik, bir birim kty retmek iin
gerekli olan fiziksel girdileri; iilik zaman, makine-saat, hammadde, malzeme
veya dier hizmetler gibi retim faktrlerinin toplamn tanmlar. Dolaysyla,
iletmelerde kapasite kullanm orann, gerekleen retim miktar ile potansiyel
maksimum kt arasndaki oransal ilikiyi gsterir. Bir iletmenin girdi ve kt
fiyatlarn gz nne alarak en uygun girdi bileimini semekteki baars fiyat
etkinlii olarak Farrel tarafndan nitelendirilir. Farell, eldeki girdi bileiminin en
uygun biimde kullanlarak mmkn olan maksimum ktnn retilmesindekini
baarsn Teknik Etkinlik, uygun lekte retim yapmadaki baarsn da lek
etkinlii olarak tanmlar. Ayrca, teknik ve lek etkenlii olan karar birimlerinin
verdii sonular Toplam Etkinlik olarak adlandrr ve Toplam Etkinlik= Teknik
Etkinlik X lek Etkinlii olarak formle edilir. Teknik etkinlik ise, toplam faktr
verimlilii olarak da adlandrlr ve iletmenin reel retiminin, kullanlan
144
Glc, Aslan vd.; Cumhuriyet niversitesi Di Hekimlii Fakltesinin Veri Zarflama Analizi
Yntemiyle Greceli Etkinlik Analizi, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt:5, Say. 2,
2004, s.90.
145
Farrell, M. J. ve M. Fieldhouse; "Estimating Efficienct Production Function Under Increasing
Returns to Scale," Journal of the Royal Statistical Society, Cilt:2, Say: 125, 1962, ss.252-267.
146
Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; Data envelopment analysis: History, Models and
Interpretations, in Handbook on Data Envelopment Analysis, (Ed.: W.W. Cooper, L.M.
Seiford and J. Zhu), Blm 1, Kluwer Academic Publishers, Boston. 2004, ss.1-39.
147
Daha ayrntl bilgi iin bkz. Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; a.g.e., ss.1-39.
64

faktrlere oranlanmasyla elde edilir.
148
Teknik etkinlik deiimi retim snrn
yakalama etkisi (catch-up effect) yaratrken, teknolojik deime retim snr
erisinin yer deitirmesi (frontier-shift) olarak gerekleir.
149

Etkinsizlik kavram, genellikle teknik etkinsizlik (technical inefficiency)
ve tahsis etkinsizliini (allocational inefficiency) ierir. retimde kullanlan
girdilerin yerlerinin deimesi retimi artyorsa, balangta tahsis etkinsizlii
olduu sylenebilir. Tahsis etkinlii dnda oluan tm etkinsizlikler, teknik
etkinsizliklerdir. Teknik etkinsizlik, Leibensteinn X-etkinsizlii olarak
adlandrd ynetim yaps ve organizasyonundan kaynaklanan etkinsizlikleri de
kapsar.
150

Verimlilik, mal ve hizmetler olarak ktlarn, igc, sermaye gibi
girdilere blnmesiyle elde edilen orandr. Kurumlarda yneticinin ii, bu oran
arttrmaktr. Verimliliin gelitirilmesi etkinliin de gelitirilmesi anlamna
gelir.
151

Basit anlamda verimlilik, retim srecinde girdi bana den kt
miktardr. Farkl girdi-kt bileimleri ile oluturulan oran hesaplamalar
literatrde farkl verimlilik tanmlar eklinde karmza kmaktadr. Ksmi
verimlilik, retim faktrlerinin ortalama verimlilikleri hakknda bilgi
vermektedir. rnein igc verimlilii, ya da sermaye verimlilii denildiinde,
incelemeye konu edilen, retim faktrlerinden yalnzca biri olmaktadr. Tek bir
girdi kayna kullanldnda llen verimlilik, ksmi verimlilik olmaktadr.
Toplam Faktr Verimlilii (TFP) tanmna buradan ulamak, tm retim
faktrlerinin hesaplamalara girmesi gerektii anlalmaktadr. retime dahil olan
tm girdilerin hesaplamada yer almas halinde Toplam Faktr Verimliliinden
sz edilebilir. Baz kaynaklarda oklu Faktr Verimlilii ile ayn anlamda
148
Verimlilik Terimleri Szl, http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=e
(05.06.2008).
149
Kk, Recep ve imek, Nevzat; Endstri-ii D Ticaret, Patentler ve Uluslararas Teknolojik
Yaylma, UEK-TEK 2006 Uluslararas Ekonomi Konferans, Trkiye Ekonomi Kurumu,
Ankara, 11-13 Eyll 2006, s.5
150
ahin, Hasan; Eurostat Alanndaki lkelerin Telekomnikasyon irketlerinin Teknik Etkinlii
zerine Bir alma: Stokastik Snr Yaklam Uygulamas, Tartma Metinleri, Ankara
niversitesi SBF Gelime ve Toplum Aratrmalar Merkezi, No:39, 2002, s.2.
151
Heizer Jay ve Render Barry; a.g.e., s. 13.
65

kullanlabileceinden sz edilmektedir.
152
oklu Faktr Verimlilii, bir araya
getirilmi girdi setinin 1 birimine karlk gelen ktdaki deiimi yanstr.
ktdaki 1 birim deimenin bir araya getirilmi girdi seti iindeki hangi girdi
biriminden kaynaklandn gsterememektedir. Sonu olarak, oklu faktr
verimlilii, Ar-Ge, yeni teknolojiler, lek ekonomisi, ynetsel beceri, retim
organizasyonlarndaki deiimleri ieren ok saydaki faktrn bal etkisini
yanstr.
153

oklu Faktr Verimlilii oran, toplam kt ya da ktnn bir blm ile
girdilerin bir tr ya da birka eit girdi tr arasndaki ilikileri len orandr.
Denklem 5 ve 6da oklu Faktr Verimlilii hesaplamalarna yer verilmitir:
154

oklu Faktr Verimlilii=
kt
gc, Malzeme, Enerji
(5)
oklu Verimlilik Oran=
kt
gc, Malzeme, Seimaye
(6)
Ksmi verimlilik gstergelerine kyasla toplam faktr verimlilii bir retim
biriminin performansn deerlendirmek iin kullanlabilecek daha anlaml bir
gsterge olmasna karn, veri kst ve hesaplama yntemi ile ilgili sorunlar
toplam faktr verimlilii gstergesinin yaygn olarak kullanlmasn
engellemektedir.
155

Toplam Faktr Verimlilii kavramna geri dnersek, retim faktrlerinin
her biri, uygun arlkla TFP hesaplamasnda yer almaktadr. Pek ok model ve
teknikte Toplam Verimlilik ile ifade edilenin, genellikle model ya da teknik
erevesi iinde tanmlanan girdiye bal olduu grlmektedir. Toplam
Verimlilikte, ksmi verimlilikten farkl olarak tek bir retim faktrnden deil,
daha fazlasndan sz edilir. Toplam Verimlilik aadaki gibi hesaplanr:
156

152
Heizer Jay ve Render Barry; a.g.e., s.15.
153
Multifactor Productivity, http://www.bls.gov/mfp/peoplebox.htm#Q01, (30.06.2008).
154
Gersil, Mustafa; Apc (Amerikan Verimlilik Merkez) ok Faktrl Vermlilik lme Modeli
Ve Bir Uygulama, 2007, http://eab.ege.edu.tr/pdf/7_2/C7-S2-M8.pdf, (30.06.2008).
155 Saygl, eref; Cengiz, Cihan ve Hasan Yurtolu; Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi,
Verimlilik ve Byme: 1972-2003, DPT Yayn No: 2686, Ankara 2005, ss.79-80.
156
Gersil, Mustafa; a.g.eriim adresi, s. 541.
66

Toplam Verimlilik Oran=
Toplam kt
Toplam uiiui (gc, Malzeme, Seimaye, Eneiji, Bigei)
(7)
Modele bal olarak rnein sermaye ve igcnn girdi olarak alnmas
ve toplam kt olarak tanmlanan deere blnmesi bir toplam verimlilik ifadesi
olarak kullanlabilmektedir. Bazen de Toplam Faktr Verimlilii ile Toplam
Verimlilik ayn eyi ifade etmek iin kullanlmtr. rnein alma iinde
gruplandrlacak olan oransal modeller arasndaki Kendrick-Creamer modeli iin
durum budur.
157

Etkinlik ve verimlilie ilikin kavramlar aklanrken sz edilmesi gereken
bir baka konu, Verimlilik Paradoksudur. Bu paradoks, Robert Solowun nl
sz Bilgisayarlar verimlilik istatistikleri dnda her yerdenin yer ald
1980lerin Amerikan verimlilik paradoksudur. 1980lerin banda Amerikada
yaanan hzl teknolojik gelimelerin ardndan verimlilik dzeylerinde dikkate
deer bir art olmad grlmtr. Bunun sebebi, enformasyon ve iletiim
teknolojisinin ekonominin nemli bir paras olmasnn zaman almasdr.
158
Verimlilik paradoksu, istatistiklerinin, bilgisayar ve enformasyon
teknolojilerinden kaynaklanan verimlilik artn yanstamamas (gsterememesi)
verimlilik paradoksu olarak adlandrlmaktadr. Verimlilik paradoksuna olan ilgi,
basit fakat ilgi ekici bir alma olan ve Morgan Stanleyin ba ekonomisti
Steven Roachun 1987 ylnda yaynlad Americans Technology Dilemma: A
Profile of the Information Economy adl almayla artmtr. Steven Roach,
ABD ekonomisinde hesaplanan verimlilik art orannn neden 1973 ylndan
itibaren devaml olarak dtn aklama giriiminde bulunmutur.
159

Etkinlik ve verimlilik kavramlar, zel ve kamu kesimlerinde yaplan
performans ve denetim almalarna da konu olmutur. Matheson (2001), kamu
ynetimindeki denetim mekanizmalarn aadaki emayla ifade etmitir:
157

158
Salvatore, Dominick; The New Economy and Growth in the G-7 countries, Journal of
Policy Modeling, (ev.: zgr Aslan), G-7 lkelerinde Yeni Ekonomi ve Byme, C.. ktisadi
ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Say 1, 2005, ss. 531-540
159
Aslan, zgr; Enformasyon ve letiim Teknolojileri (ICT) Gerekten Verimli Mi? Verimlilik
Paradoksu zerine Bir Deerlendirme, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Say :2,
2005
67

ekil 2: Kamu Ynetiminde Denetim Mekanizmas likileri

(Kaynak: Matheson, Alex; Measures to Increase Efficiency and Effectiveness, 28-30
November, 2001, Rome, Public Management Service, OECD,
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN008124.pdf ,
(03.07.2008)).
ekil 2de grlecei gibi, sonularda hedeflere ulaabilmek ve hedefe
ulamada gsterilen etkinliin srdrlebilirlii, kontrol mekanizmasnn alt
blmlerinde yer alan girdi maliyetleri ve girdilerin ktlara dntrlmesi
srecinde ulalan verimliliin bir fonksiyonudur. Bu demektir ki, kaynak
kullanmnda verimlilik olgusu, her trl ynetimsel srecin srdrlebilir bir
baarya ulamasnda nemli sz sahibidir.
160

A. retim Olanaklar Kmesi
161

retim teknolojisi, bir retim teknolojisinde girdilerin ktlara dntrlmesidir.
retim olanaklar kmesi (Production Possibility Sets) ise belirli bir retim
teknolojisi tarafndan mmkn olan etkin olan ya da olmayan btn girdi-kt
dnmn ierir. Etkinlik lm yaplrken retim olanaklar kmesinin kesin
olarak belirlenmesi gtr. Bu sebeple yaplan almalarda bir gzlem kmesine
ait girdi ve kt bileimleri kullanlarak retim olanaklar kmesi belirlenir.
160
161
Yolalan, Reha; a.g.e., ss.5-12.
68

ekil 3: ki kt Tek Girdi Durumunda retim Olanaklar Erisi

retim srecinde tek girdi ve iki ktnn yer ald kabul edilirse, bu
durumda retim olanaklar kmesi ekil 3teki gibi gsterilir. Burada retim
olanaklar kmesi, veri bir kt dzeyini retebilmek iin kullanlabilecek farkl
girdi bileimlerini temsil eden e-girdi erisinin kt karl olarak
dnlebilir.
Yolalan, almasnda etkinlik lm literatrn inceleyerek retim
olanaklar kmesinin ska kullanlan varsaymlarna aadaki gibi yer vermitir:
1. Girdi ve ktlar pozitif deer almak zorundadr. (-5) birim igc
ile retim gerekletirilemez. Girdi deikeninin snrl olmas halinde o girdiden
elde edilen ktlar da snrldr.
2. Bir kt bileimi herhangi bir girdi bileimi il elde edilebiliyorsa,
ayn kt vektr daha fazla girdi kullanlarak da elde edilebilir. Bir iinin bir
dnemde retebildii rn miktar 100 birim olsun. Ayn rn miktar 5 ii
tarafndan da salanabilir. Oysa sz konusu ii 101. rn ayn dnemde
retemez. Benzer ekilde, belirli bir girdi bileimi ile belirli bir kt vektr
retilebiliyorsa, ayn girdi vektr ile daha az kt da elde edilebilir. rnekte yer
alan iinin 100 birim yerine 99 birim retmesi gibi. Yine de retim dzeyinin
belli st snrlar vardr.
69

3. retim olanaklar kmesinin dbkey bileimleri ierisinde kalan
dier vektrlerde anlaml bir retim vektr olarak kabul edilirler.
4. Belirli bir girdi bileimine karlk elde edilen kt bileiminin
retim olanaklar kmesi, lee gre sabit getiri anlayyla farkl teknolojilere
sahip dier iletmelerde de ayndr.
5. Gzlem kmesini oluturan girdi-kt bileimlerinin tamamnn
endstri dalna ait retim teknolojisini anlaml bir ekilde temsil ettikleri ve sz
konusu retim olanaklar kmesini gerekletirebilecekleri varsaylmaktadr.
6. retim teknolojisine ait bir nsel bilgi yoksa, mevcut gzlemler
arasnda daha iyi bir girdi-kt bileiminin olmad kabul edilir.
1. retim ve Maliyet Snrlar
Mikro ktisat teorisinde retim fonksiyonu (snr) dorudan retim
teknolojisi hakknda bilgi verir. Bu fonksiyon, retim srecinde mmkn olan en
yksek kt dzeyini ifade eder ve veri girdi bileimi ile elde edilebilecek kt
bileimi arasndaki ilikiyi yanstr. Dolaysyla retim olanaklar kmesinin st
snr deerlerini verir. Benzer ekilde maliyet fonksiyonu da, girdi fiyatlar ve
teknoloji veri iken elde edilebilecek olan kt bileiminin minimum maliyet
dzeyini ifade eder. Bu da alt snr deerine karlk gelir.
162
Etkinlik deeri
hesaplanan kurumlar iin, o kurumun retim snrlar arasndaki yeri, greli
etkinlik dzeyini gsterir.
Literatrde retim fonksiyonunun snr fonksiyonu olarak ele alnd ilk
ampirik alma Farrell (1957)a ve Farrell ve Fieldhouse (1962)a aittir. Bu
sebepten dolay snr verimlilik karlatrmalar, gnmzde Farrell Verimlilik
lmolarak da anlmaktadr. Farrelln kurgulad metodoloji, geen yllarla
birlikte nemli deiikliklere urasa da, yaklam, modern snr analizinin
temellerini oluturmaktadr. Snr fonksiyonlarnn tahmini, modern teoride
162
Bakrc, Fehim; a.g.e., s. 11.

deiik
birisidi
ve x2)
varsay
oluturm
ekil 4
(Kaynak
History
(Ed.: W
Boston
163
Ayde
164
Yavu
k yollarla y
ir.
163

lee gr
tek bir k
myla olut
(
1
x f y =
E rn e
mak zere D
(
1
x f y =
4: Kaynak D
k: Cooper,
y, Models an
W.W. Cooper
2004, ss.1-3
emir, Zeynep C
uz, lknur; Ver
yaplabilmek
re sabit geti
kt (y) rete
turduu ret
) ,
2 1
x
risi olarak d
Denklem 6
) / , /
2
y x y
Dalm Etk
W.W., Seifo
nd Interpre
r, L.M. Seifo
9.)
Canan; a.g.t.,
rimlilik, a.g
ktedir. Ver
irili bir ret
en bir firm
tim fonksiy
da adlandr
daki gibi ya
kinlii ve To
ford, L.M. v
tations, in H
ford ve J. Zh
ss. 36-37.
g.e., s. 33.
i Zarflama
tim teknoloj
ma iin Farr
yonu aada
lan retim
azlabilir:
164
oplam Etkin
ve Zhu, Jo
Handbook o
hu), Blm
Analizi (V
jisi ile, iki g
rellin le
aki gibidir:
fonksiyonu
4

nlik
e; Data env
on Data Env
1, Kluwer A
VZA) bu y
girdi kullan
e gre sab
u, snr tekn

velopment
velopment A
Academic Pu
70
yollardan
narak (x1
bit getiri
nolojisini
(6)
analysis:
Analysis,
ublishers,
(5)
)
71

Farrell, tek girdi ve tek ktnn olduu durum iin en iyi gzlemlerin
bulunduu noktalardan geen paral dorusal konveks bir snr nermitir.
Srekli izgilerle gsterilen doru paralarnn ABCD noktalarnda birlemesi,
(x1, x2) girdilerinin verilen bir rnn ayn miktardaki (genelde bir birimlik
miktar) retimini gerekletirebilecek farkl miktardaki kompozisyonlarn veren
ern veya seviye hattn oluturur. ABCD etkinlik snr ya da retim olanaklar
kmesini temsil eder nk ayn retim seviyesinde kalmak zere girdilerden
birinin miktarn artrmadan dierini azaltmak mmkn deildir.
165

2. Etkinlik Snflandrmas
Etkinlik kavram, retim sreci ile girdi vekt deikenler arasndaki
ilikileri farkl ekillerde ifade eden birbirinden farkl amalarda kullanlan eitli
etkinlik trlerine sahiptir.
Teknik etkinlik, planlanan retimin baarl uygulamalarn ifade eder.
166

Teknik etkinlik; retimde kullanlan veri bir teknoloji dzeyi ile fiziksel tkt
miktarn maksimize etmektir. Bir baka deyile; girdi bileiminin en verimli
ekilde kullanlarak mmkn olan maksimum kty retme baarsdr.
167

Farrelle gre bir firmann teknik etkinlii, retime katlan girdilerin kalitesini
yanstr. Firma ynetiminin etkinliini kalite faktrnden tamamen ayrmak
mmkn deildir.
168

retim srecinde ktlardan bir ksmn girdileri sabit tutarak artrmak
olanakl deilse, bu retim srecinde savurganlk yok demektir. Savurganln
olmamas "teknik etkinlik" kavram ile ifade edilir.
169

165
Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; a.g.e., ss.1-39.
166
Avkran, Necmi K.; Productivity Analysis in the Services Sector with Data Envelopment
Analysis, 1. b., Avustralya, 1999, s.47
167
Yakut, Aykut Mert; Trk malat Sanayinde Toplam Faktr Verimlilii ve Uluslararas
Rekabet Analizi: 1972 2000, 3-4 Mays 2007,
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/iletisimgm/toplamfaktorverimliligi.pdf, (28.06.2008)
168
Farrell, M. J. ve M. Fieldhouse; a.g.m., s.260.
169
Aras, Gler ve Kurt, Timuin; Trk Bankaclk Sistemi'nde 1992-2000 Dneminde Veri
Zarflama Analizinde-DEA- ile Etkinlik lm, MPM Yaynlar No: 666, s.440.

salam
uzakl
miktar
oran o
maliyet
maliyet
teknik
ve tahs
bileim
duyarla
170
Koop
Ouarter
171
Anan
Allocativ
Blm 2
retim ola
m olur. Firm
teknik etk
Teknik etk
nn, o reti
larak hesap
ekil 5te
t dorusunu
ti minimize
Etkinsizli
etkinsizlii
sis etkinsizl
mlerini (ig
ar.
171

p, Raymond J
rly Journal of
ndalingam G.
ve and Struct
2, 1987, ss. 14
anaklar k
ma bu snr
kinsizlik dz
kinlik, bir
im dzeyin
planr.
ekil 5: T
teknik etkin
u gsterir.
eder.
170

in azaltlma
elimine etm
liini gider
c, serma
J.; The Mea

f Economics,
ve Nalin Ku
tural Compon
3-151.
mesi snr
n altnda is
zeyini gste
firmann a
ndeki snr e
Teknik Etki
nlik dzeyi
E noktas
as tamamy
mek iin m
ecek geerl
aye, malze
asurement of
Say:96, No:3
ulatilaka; Dec
nents, Journ
nda yer a
se teknik et
erir.
ayn retim
erisi zerin
inlik, Tahsi
OB/OR or
na ilikin
yla firmann
minimum ma
li piyasa fiy
eme gibi)
Productive E
3, 1981
composing Pr
nal of the Ro
alan firman
tkinlii sal
m dzeyi i
ndeki firma
s Etkinlii
ranna eitti
girdi seti,
n kontrol
aliyetle re
yatlaryla u
bir teknolo
Efficiency: A
roduction Eff
oyal Statistic
nn teknik
layamaz ve
in kulland
ann girdi m

ir. Buradaki
birim kt
altndadr. F
etim yapabil
uyumlu gird
oji seme
Reconsiderat
ficiency into T
cal Society, S
72
etkinlii
snrdan
girdi
miktarna
i PP' e-
retim
Firmalar
lecekleri
di faktr
ihtiyac
ion, The
Technical,
Say: 150,
73

Tahsis etkinlii (kaynak dalm etkinlii), firmann optimum faktr
bileimi ve minimum maliyetle retim yapmas durumunu esas alarak e-rn
erileri yardmyla aklanr.
172
ekil 5te R noktasndaki firmann tahsis (kaynak
dalm) etkinlii, firmann teknik etkinliinden bamszdr. Bu noktadaki
firmann tahsis etkinlii, OD/OB ile llr. ekil zerinde tahsis etkinliinin 1e
eit olduu nokta, E noktasdr.
Mikro ekonomi teorisi tahsis etkinlii ile ilgilenir. Etkinlik trleri arasnda
zellikle tahsis etkinlii ile ilgilenmesi pek ok adan nem tar. Tahsis
etkinsizliinin giderilmesi byme sreci asndan nemlidir. Tahsis etkinsizlii
sadece net marjinal etkileri ierir. Her firma retim srecinde yer alan girdileri
etkin bir ekilde satn alr ve kullanr. Geriye kalan sadece fiyat ve miktardaki
dzensizliklerin sonulardr.
173

Tahsis etkinlii, dier iki etkinlik boyutundan farkl olarak, direkt bir
davransal ama ierir, bu maliyeti minimize etmek ya da getiriyi maksimize
etmek olabilir. nemli olan, bu amalardan hangisinin ncelikli olduudur ve
kaynak dalm etkinlii buna gre tanmlanr. Eer teknik etkinsizlik, yapsal
etkinsizlik ya da kaynak dalm etkinsizliklerinden herhangi biri sz konusu ise,
retici tam etkin deildir. Kaynak dalm etkinlii, dier iki etkinlik boyutundan
farkl olarak, direkt bir davransal ama ierir, bu maliyeti minimize etmek ya da
getiriyi maksimize etmek olabilir.
174

Farrell, teknik etkinlik (fiziksel etkinlik) ile tahsis etkinliini (ekonomik
etkinlik) genel retim etkinlii indeksinde (toplam etkinlik) birletirmitir.
Toplam etkinlik ise OD/OR ile gsterilir. Dolaysyla, toplam etkinlik, teknik
etkinlik ve tahsis etkinliinin arpmdr.
175

Teknik etkinlie sahip bir retici eer retim olanaklar erisinin
ekonomik blmnde retimde bulunuyorsa yapsal etkinlik sz konusudur.
172
173
Leibentsein, Harbey; Allocative Efficiency vs. X-Efficiency, The American Economic
Review, Say:56, No:3, 1966, s.397.
174
175
Koop, Raymond J.; a.g.m., s. 480.
74

retim srecinde dsal mdahaleler sonucunda yeniden dzenlemeler yapma
imknna kavuan firma daha etkin bir konuma gelebilir.
176

Yapsal etkinlik bir endstrinin performans ile ilgili olmasna ramen (ya
da genel olarak birden ok retim biriminin oluturduu grup), bu kavram
genellikle bireysel retim birimlerinin teknik etkinliklerine baldr.
177

Yapsal etkinsizliin birincil nedeni olarak firmann retim
aktivitelerindeki evresel d etkenlerdir. Yapsal etkinsizlii tanmlamak ve
tahmin etmek endstriyel performans analiz etmek iin nemli olacaktr. Yapsal
etkinsizliin birincil nedeninin d evre olmasndan dolay, yapsal etkinliin
byk olduu durumda, esnek olmayan bu yapnn stesinden gelmek iin devlet
politikalarnn dzenlenmesi gerekecektir. Buna ilave olarak, yapsal etkinlik
lmleri endstriyel etkinlik ve verimlilik lmlerinin uluslar aras
karlatrmalar iin ek zellik salayacaktr.
178

Burada ele alnmas gereken bir baka etkinlik tr lek etkinliidir ve
reticinin tekil olarak etkin olmasndan ziyade daha toplumsal bir etkinlik sz
konusudur. Bir retici, uzun dnem rekabet edebilir bir denge durumunda ve karn
sfr olduu noktadaki girdi-kt bileimini salyorsa, lek etkinliine sahip
olduu kabul edilmektedir.
179

176
Bakrc, Fehim; a.g.e., ss.92-93.
177
Li, Sung-ko. ve Cheng, Yuk-shing; Decision Support Solving the Puzzles of Structural
Efficiency, European Journal of Operational Research, Say:180, 2007, ss. 713722.
178
Anandalingam G. ve Nalin Kulatilaka; a.g.m., s.148.
179

(Kaynak
Envelop
Referen
2007. s.
6teki
durumu
lee
deien
deerle
karla
durumu
aada
gerekl
girdi m
180
Coop
Compre
Springer
k: Cooper,
pment Ana
nces and DE
.153.)
Tek girdi v
gibi gste
unu gsterm
gre dei
n getiriyi tem
eri 1e ei
trmalarda
unda, tekni
aki gibi hesa
E (A)= L
A noktas
letiren bir
miktar) kul
per, William W
ehensive Text
r Science+Bus
William W
alysis A
EA-Solver S
ve tek ktn
erilebilir. B
mektedir. A
en getiri d
msil eden s
it olsa da
farkl dur
ik bakmda
aplanabilir:
LM/LA 1
nda ve
firma iin,
llanarak r
W., Lawrence
t with Model
siness Media,
kt
ekil 6:
W.; Lawren
Comprehen
Software, 2
nn sz konu
Burada OQ
ARBCD do
durumlarn
nr erisi
, lee g
rumlara s
an etkin ol
180

lee gr
ayn kty
etmek mm
e, M. Seiford
ls, Applicatio
LLC 2007. s.
lek Etkisi
nce, M. Se
nsive Text
.b., Springer
usu olduu
QBC doru
ru parala
gstermek
zerindeki b
gre sabit
z konusudu
an A nokt
re deien
y daha az g
mkn oldu
ve Kaoru To
ons, Referenc
154.

eiford ve
with Mo
r Science+B
durumda,
usu lee
arndan olu
ktedir. Buna
btn firmal
getiri do
ur. lee
tasnn le
n getiri ko
girdi (M no
undan l
one; Data Env
ces and DEA-

Kaoru Ton
odels, Appl
Business Med
lek etkinl
gre sab
uan snr e
a gre le
larn teknik
rusuyla y
e gre arta
ek etkinlii
oullarnda
oktasna den
ek etkinsiz
velopment A
-Solver Softw
Girdi
75
ne; Data
lications,
dia, LLC
ii ekil
it getiri
risi ise
ee gre
k etkinlik
yaplacak
an getiri
i E(A)
(7)
retim
nk den
zlii sz
Analysis A
ware, 2.b.,
76

konusudur. Bu firma retim olanaklar kmesinin snrnda yer almaktadr, bu
sebeple teknik etkinsizlikten sz etmek mmkn deildir.
Teknik etkinlik ve lek etkinlii birlikte "toplam etkinlik" veya "VZA
etkinlii" olarak adlandrlr:
181

Toplam etkinlik = Teknik etkinlik x lek etkinlii
lek etkinlii lm bir bakma, gzlemlenen bir iletmenin optimum
lee ne kadar yakn olduunu gsterir.
182

Ekonomik etkinlik kavram, etkinlik lmne ilikin bir davransal
ama tanmas durumunda ortaya kar. Sz konusu davransal amaca, maliyet
minimizasyonu ya da kr maksimizasyonu rnek verilebilir.
183

Ekonomik etkinliin tanm ve lm, ekonomik amacn
spesifikasyonuna ve piyasa fiyatlar bilgisine ihtiya duyar. Eer retim biriminin
amac, maliyet minimizasyonu ise maliyet etkinlii lm, en kk maliyetin
gzlenen maliyete orandr. Bu lm girdi fiyatna bamldr. Eer retici etkin
maliyetle retim yapyorsa, maliyet etkinlii deeri 1e eittir, 1den kk deer
alyorsa maliyet etkinsizliinden sz edilir. Faktr piyasalarnda fiyat veya tahsis
etkinliinin bir lm, maliyet etkinlii lmnn Debreu-Farrellin girdi ynl
teknik etkinlik lmne oran olarak elde edilir.
184

3. X-Etkinliine Ynelik Kuramsal Yaklam
Leibenstein, ekonomik etkinlik asndan yneticilerden kaynaklanan bir
bozulmadan sz etmektedir. Yneticiler, yalnz kendi retkenliklerini deil ayn
zamanda sz konusu organizasyonun tmnn retkenliini belirlediklerinden, bu
organizasyondaki bir bozulmann etkisi byk olur. Bu etkiler mikroekonomi
181
Banker, R.D., A. Charnes ve W.W., Cooper; "Some Models for Estimating Technical and Scale
Inefficiencies in Data Envelopment Analysis", Management Science, Cilt:30, 1984, ss.1078-
1092.
182
Forsund, Finn R. ve Lennart, Hjalmarsson; Generalised Farrell Measures of Efficiency: An
Application to Milk Processing in Swedish Dairy Plants, The Economic Journal, Say: 89, No:
354, 1979, ss. 294-315.
183
184
Lovell, C. A. Knox; a.g.m., ss.14-15.
77

kuram erevesinde belirlenemez.
185
Leibenstein, bu eksiklik nedeniyle tahsis
etkinliinden daha basn ve yaygn olduunu ileri srd X-etkinlii adnda
bir etkinlik tr tanmlamtr. X-etkinliinin temel belirleyeni bulunmaktadr:
1. Kurum ii motivasyona bal etkinlik,
2. Dsal motivasyona bal etkinlik,
3. Piyasa-d girdi etkinlii.
186

Leibensteini takip eden X etkinlii teorisi yazarlar, maksimum aba
yaratmak iin karar vericiler zerindeki evresel basklarn baarszlk kaynaklar
iin birok neden tanmlamaktadrlar. Bunlar organizasyon iindeki hiyerarideki
temsilcilik sorunlarn da ierirler. Gerekte, Leibensteinn nemli bir etkinsizlik
kayna olarak temsil ilikisinden ak olarak bahseden ilk ekonomistlerden biri
olduu grlmektedir. Bir firmann kamu sektrndeki brokrasiyle birlikte
ileyen bir piyasadaki rekabet derecesi ve firmann iinde bulunduu dzenleyici
rejimin doas X-etkinsizliinin potansiyel nedenleridir.
187

Leibenstein, literatrde tahsis etkinsizliinin genellikle tekellerden ya da
uluslararas ticarete konulan kstlamalardan kaynaklanan olumsuzluklara
balamtr. Her iki durumda da kaynaklarn tekrar dalmnn salad faydann
son derece kk olduunu gzlemlemitir. Leibenstein, bu durumu,
mikroekonomi kuramnda genel eilimin -neoklasik anlamda-, firmalarn tm
girdilerini etkin bir ekilde temin edip kulland ve firmalarn, yneticilerden
bamsz olarak karar veren birimler olarak kabul edilmesi dorultusunda
olmasna balamaktadr. Bozulmann kayna olarak fiyat ve miktar
dzensizliklerini iaret eder.
188

185
Turgutlu, Evrim; a.g.t., s.97.
186
Leibenstein, Harbey; a.g.m., s. 406.
187
Button, Kenneth J. ve Thomas G., Weyman-Jones; Ownership Structure, Institutional
Organization and Measured X-Efficiency, The American Economic Review, Cilt: 82, Say:2,
1992, ss.439-445.
188
78

Leibenstein, girdiler ve ktlar arasndaki ilikinin kesin ve nceden
bilinebilen bir iliki olmadn ileri srer. Bu nedenle, retim etkinlii iin
ynetimin ve motivasyonun neminin ne ktn belirtir.
189

B. Etkinlik lme Yntemleri
Etkinlik lmleri, bir endstrinin yapsn ve etkinlik farklarnn
sebeplerini belirlemek iin gerekli admlar tanmlamay salar. Etkinlik lme
yntemlerinden en popler olan 3 teknik, parametrik programlama (Dennis J.
Aigner ve S.Chu), parametrik olmayan programlama (A. Charnes ve dierleri) ve
parametrik-stokastik veya hata ieren snrlardr (Aigner ve dierleri). Bu 3 teknik
arasnda, ok sayda farkl gruplama ve snflandrma yaplabilir, fakat 2. teknik
ve dierleri arasnda maksimizasyon davran asndan varsaymlar bakmndan
farkllklar vardr. 1. ve 3. teknik setinin her ikisinde de, aratrmaclar davransal
maksimizasyonu hipotezine dayanan bir parametrik snr olduunu nerirler.
190

Etkinlik lmyle ilgili gelitirilen matematiksel programlama ve
ekonometrik yntemleri benimseyen ve eletiren kesimler bulunmaktadr.
rnein, Berger (1993), ekonometrik yntemin stnln vurgularken Seiford
ve Thrall (1990), matematiksel programlama yntemini savunmaktadr.
Matematiksel programlama tekniini benimseyen kesim, ekonometrik yntemi,
belirlenen bir fonksiyonel forma dayanmas nedeniyle ok kstlayc bulmaktadr.
Ekonometrik yntemin savunucular ise, matematiksel programlama ynteminde
rassal oklarn da etkinsizlik olarak yorumlanmas dolaysyla eletiride
bulunmaktadr.

189
Leibenstein, Harbey; a.g.m., s. 412.
190
Button Kenneth J., Thomas G. Weyman Jones, a.g.m., s.441.
79

Tablo 4: Snr retim Fonksiyonu Yaklamna Dayanan lm Teknikleri
Snflandrmas
Deterministik Stokastik
Parametrik
(Ekonometrik)
Cobb-Douglas tr
retim fonksiyonu
Stokastik retim snr
Malmquist TFV indeksi
(uzaklk fonksiyonlarnn stokastik
olarak belirlenmesi durumunda)
Parametrik olmayan
(Dorusal Programlama)
Veri Zarflama Analizi
Malmquist TFV indeksi

Parametrik Olmayan
(Dorusal olmayan)
Yapay Sinir Alar

(Kaynak: Yavuz, lknur; Verimlilik, a.g.e., s.39. dan alnarak gelitirilmitir.)
Tablo 4te grld zere, geleneksel retim fonksiyonu tahminleme
yaklam hem parametrik hem de deterministiktir. Cobb-Douglas retim
fonksiyonu ou kaynakta bu zellikleri tamas nedeniyle rnek olarak
gsterilmektedir.
VZAnn teknik etkinsizlii yalnzca retim snrndan uzaklk ile
tanmlamas ve snrdan sapmaya yol aabilecek dier faktrleri dikkate alacak bir
hata terimi iermemesi, ksaca deterministik bir teknik olmas, etkinlik
literatrnde bir eksiklik olarak deerlendirilmi ve bu eksiklie bir zm olarak
stokastik teknikler nerilmitir.
191

Matematiksel programlama modelleri, btnyle deterministik yapya
sahipken, ekonometrik yntemler istatistiksel hatalar da dikkate almaktadr.
Bununla birlikte, ekonometrik modellerdeki istatistiksel hata terimi, ekonomik
karar birimleri iin nemli olan dsal belirsizlikleri yanstmamaktadr.
Lovell, matematiksel programlama ve ekonometrik yntemlerin
birbirlerine gre stnlklerini ve eksikliklerini syle belirtmektedir:
1. Ekonometrik yaklam stokastiktir, istatistiksel hatann etkisini
etkinsizlikten ayrtrabilmektedir. Matematiksel programlama
191
Yavuz, lknur; a.g.e., s.39.
80

yaklam ise stokastik deildir; hem istatistiksel hatay hem de
etkinsizlii, bir arada, etkinsizlik dzeyi olarak ortaya koymaktadr.
2. Ekonometrik yaklam, parametreli olduundan, belirlenen
fonksiyonel form ile ilgili hatalarn etkinsizlie yansmas riskini
tamaktadr. Dier yandan, matematiksel programlama yaklam
parametresizdir; dolaysyla byle bir belirlenme hatasn tasma
olasl azdr.
192

Matematiksel programlama modelleri, lm hatalar gibi istatistiksel
sapmalar gz ard ettiinden, bu modeller araclyla elde edilen etkinlik
ltlerine eitli eletiriler yneltilmitir. Bu eksiklii ortadan kaldrmak
amacyla literatrde eitli abalar gze arpmaktadr. rnein, Timmer (1971),
ele alnan gzlemlerin yzde 3n, istatistiksel hatalardan etkilendiklerini
varsayarak analizden karmtr. Bununla birlikte, yzde 3, ekonomik veya
istatistiksel dayana olamayan, keyfi bir oran olduundan yaygn olarak
benimsenmemitir. Afriat (1972), Cobb-Douglas retim fonksiyonundan yola
karak, girdiler ve ktlar arasndaki retim teknolojisinin stokastik bir yapya
sahip olmasn mmkn klan bir model gelitirmitir. Aigner vd. (1977), Battese
and Corra (1977) ve Meeusen and van den Broeck (1977) tarafndan, Stokastik
Snr Yaklam-Stochastic Frontier Analysis (SFA) gelitirilmitir.
193

Parametrik etkinlik lm yntemlerinin en yangn olarak bilineni olan
regresyon analizi, aralarnda neden sonu ilikisi olduu bilinen, baml ve
bamsz deikenler arasndaki ilikinin nedensel yapsn belirlemeye ynelik
bir yntemdir. Regresyon analizinde bamsz (aklayan) deiken ile baml
(aklanan) deiken arasndaki nedensel ilikinin, kuramsal olarak var olmas ve
deikenler arasndaki ilikinin fonksiyonel yapsnn bilinmesi gerekmektedir.
Fonksiyonel yapy renmek iin de, deikenler arasndaki ilikiyi gsteren
nokta grafiklerinden yararlanlr.
194

192
Turgutlu, Evrim; a.g.t., ss.99-100de Lovell, C. A. Knox; a.g.m.den alnt yaplmtr.
193
Turgutlu, Evrim; a.g.t., ss.106-109.
194
Beycan, Mehmet; Bankalarda Performans Deerlemesi ve Bir Uygulama, (Yaymlanmam
Yksek Lisans Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007, s.79.
81

Performans lme teknikleri genellikle oran analizi, parametrik yntemler
ve parametrik olmayan yntemler olmak zere snfa ayrlrlar.
195

1. Oran Analizi
rgtsel performansn lmnde kullanlan yntemlerden en basiti ve
belki de en yaygn oran analizidir. Tek girdi ve tek kt ile snrl olan bu analiz
ynteminin, hala yaygn bir yntem olarak kullanlmasnn nedeni, olduka kolay
bir yntem olmas ve tek ynl bilgiye gereksinim duymasdr.
Tek girdinin tek ktya oran olarak tanmlanan oran analizi (ratio
analysis) yaklamnda her bir oran, performansla ilgili boyutlardan sadece bir
tanesini gz nne alrken dier boyutlar gz ard etmektedir. rnein; finansal
analizlerde kullanlan oranlar (likidite, mali bnye, faaliyet, krllk vs.) o faaliyet
dnemi iindeki olaylarn yorumunu, yalnzca ilgili orana konu olan kalemler
baznda yapabilirler.
196

Oran analizinde lek olarak oran lei (ratio scala) kullanlr. Oran
leinde balang noktas sabit olmakla beraber lek zerindeki noktalar
birbirinin kat olarak ifade edilebilirler. Bu nedenle bu lekle llm verilere
tm matematiksel ilemler uygulanabilir. Arlk, uzunluk, miktar ve fert says
gibi deikenler oran leinde ifade edilebilirler.
197

Oran analizi ile yaplan lmlerde, baz oranlar rgt son derece verimli
gsterirken baz oranlar da rgt olduka baarsz gsterebilmektedir. Bu
olumsuzluun giderilebilmesi iin, tekil oranlarn tek boyutluluunu dengeleyen
geniletilmi oran kmeleri gelitirilmi ise de bunlar da tek boyutlu yapdan
kurtulamamtr. Bu nedenle, performans lm almalarnda deiik oranlarn
195
Baysal, M. Emin., Uygur, Mehmet ve Bilal Toklu, Veri Zarflama Analizi ile TCDD
Limanlarnda Bir Etkinlik lm almas, Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Dergisi, Cilt: 19, No:
4, 2004, s.438.
196
Yeilyurt, Cavit ve Alan, M. Ali; Fen Liselerinin 2002 Yl Greceli Etkinliinin Veri
Zarflama Analizi (VZA) Yntemi ile llmesi, Cumhuriyet niversitesi ktisadi ve dari
Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 2, 2003, s.92.
197
Yeilyurt, Cavit ve Alan, M. Ali; a.g.m., s. 92.
82

en anlaml bir ekilde arlklandrlarak tek bir ltn tretilmesine fazlasyla
gereksinim duyulmaktadr.
198

Oranlarla yaplan deerlendirmelerin bir baka zayf yn de; mutlaka bir
eylerle karlatrlmaya gereksinim duymalardr. rnein, oranla performans
lm yaplan bir rgtteki saysal sonular, ya kendi ieriindekilerle ya da
dier rgtlerin benzer deerleri ile ilikilendirilirler.
Oran analizi, genel performans lmnde birok yetersizlikleri olmasna
karn tek girdili ve tek ktl durumlar iin basitlii ve sadelii nedeniyle en
uygun deerlendirme yntemi olarak grlebilir. Ancak oran analizindeki
oranlama, greceli de olsa en iyiye gre deil, var olan deerlerin birbirlerine
blmyle elde edilir. Bu ise, bir performans iyiletirilmesine ynelik bir teknik
deil, yalnzca bir durum belirlemesidir
199

2. Parametrik Yntemler
Parametrik yntemlerde, analitik olarak bir retim fonksiyonunun
geerlilii kabul edilerek, fonksiyondaki parametreler tahmin edilir. Oran
analizinden fark, tek ktnn birden fazla girdi ile neden-sonu ilikisinin
aratrld oklu regresyon tekniklerini kullanarak etkinlik hesaplamalar
yapmasdr.
200

Oran analizine gre artlar da olsa regresyon analizi yapmann da baz
sakncalar vardr. Birincisi, bir tek eitlik denklemine dayanan bir fonksiyonu
kullanan birden ok bamsz (girdi) deikenine karn ancak bir baml (kt)
deikeninin analizinin yaplabilmesidir. kinci olarak, regresyon analizi en iyi
performansa gre etkinlik analizi yerine ortalama performansa gre greceli
performans lmektedir. Bu ise, en iyi karar birimlerine gre iyiletirmeye olanak
tanmamakta ve hatta onlar bile ortalamaya ekme gibi bir sonucu yaratmaktadr.
Bu da performans iyiletirme deil, en iyi performans ortalama performans
olarak kabul etmek anlamna gelir. Son olarak, regresyon analizi, bir eitlikte
198
Yolalan, Reha; a.g.e., s.5.
199
Yeilyurt, Cavit ve Alan, M. Ali; a.g.m., s.92.
200
83

bulunan ktlarla girdilerin nasl ilikilendirildiine ilikin parametrik bir retim
fonksiyonunun tanmlanmasn gerektirmekte ve etkinsiz birimleri
saptayamamaktadr.
201

Parametrik yntemlerde genel olarak bir gzlem kmesi vardr. Bu kme
iinde en iyi performansn regresyon izgisi snr zerinde olduu varsaylarak,
bu izgiden sapma gstermeyen gzlemler etkin (efficient); bu gzleme gre
baarsz olan dier gzlemler de etkinsiz (inefficient) olarak tanmlanmaktadr.
202

Bu yntemler, snr teknolojisini tahmin edebilmek iin parametrik olmayan,
deterministik dorusal program (VZA, Malmquist TFV indeksi gibi) kullanr. Bu
yntem ile arasndaki temel fark, parametrik teknolojinin dz, parametrik
olmayann ise paral dorusal bir yap sergilemesidir. Parametrik programlar,
Forsund ve Hjalmarrson (1979), Forsund ve Jansen (1977), Aigner ve Chu (1968)
tarafndan almalarna konu edilmitir.
203
Aigner ve Chu ama programlama
temelli parametrik yntemi gelitirmilerdir. Ama programlama yaklamnda
rnein, tahminlenen deer ile gzlenen deer arasndaki fark (hatann mutlak
deeri) ve hata kareleri toplamlar minimize edilmeye allan iki ayr ama
fonksiyonudur. Her iki ama fonksiyonunu da minimize edildii durumdaki
Cobb-Douglas retim fonksiyonunun parametreleri tahmin edilmi olur.
204

Aslnda btn bu yntemlerin temelinde Cobb-Douglas retim snr
fonksiyonunun parametrelerinin tahminleme almalar yer almaktadr.
oklu regresyon modellerinde tek kt deikene karn birden fazla
deiken kullanlarak tahminleme yaplmas, parametrik yntemlerin
dezavantajdr. oklu ktlarda dier ktlar ya tek bir kt eklinde
deerlendirilir, ya da bu yntem kullanlamaz. Dier yntemlere gre avantaj ise,
rassal hata iermesi ile l hatalarnn daha kolay belirleniyor olmasdr.
Parametrik yntemler SFA (Stochastic Frontier Approach), DFA (Distribution
201
Glc Aslan vd., a.g.m., s.94.
202
Aras, Gler ve Kurt, Timuin; a.g.e., s.441.
203
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., s. 38.
204
Lovell, C. A. Knox; a.g.m., s. 36.
84

Free Approach) ve TFA (Thick Frontier Approach) olmak zere balca gruba
ayrlmaktadr.
205

Stokastik snr yaklamnda (SFA), maliyet, kr ya da retimi girdi, kt
ve evre faktrleriyle aklayan bir iliki kurulmakta ve hata teriminin varlna
izin verilmektedir. Oluturulan hata modelinde etkinsizlikler negatif olamayaca
iin asimetrik (genelde yar normal), hata terimi ise simetrik dalm (genelde
standart normal) gstermektedir.
Serbest dalm yaklamnda (DFA), hata teriminin ve etkinsizliklerin
dalm zerinde stokastik yaklamda olan gl varsaymlar kaldrlmtr.
Etkinliin istikrarl olmas, etkinsizliklerin negatif olmayan herhangi bir dalm
gstermesi ve rassal hatann ise ortalamas sfr olacak ekilde dalgalanmas
yaklama ilikin temel varsaymlardr. Serbest dalm yaklam her firmann
herhangi bir noktadaki etkinsizliinden ziyade en iyi uygulamadan ortalama
sapmasn gstermektedir.
Kaln snr yaklamnda (TFA) ise rassal hata ve etkinsizliin
dalmlarna ilikin herhangi bir kst getirilmemektedir. Yaklamda bir
fonksiyonel form belirlenmekte, rassal hata tahmin edilen performans deerlerinin
en yksek ve en dk performans gsteren eyreklerinden olumaktadr. En
yksek ve dk eyrekler arasnda tahmin edilmi performanstan sapmalar ise
etkinsizlik olarak kabul edilmektedir.
206

3. Parametrik Olmayan Yntemler
Parametrik yntemlere bir alternatif olarak ortaya kan parametresiz
yntemler, genel olarak matematik programlamay zm teknii olarak
benimsemilerdir. Bu tr yntemler, retim fonksiyonunun ardnda herhangi bir
analitik formun varln ngrmezler. Bu zelliklerinden dolay parametreli
205
Bakrc, Fehim; a.g.e., ss. 100-101.
206
Berger, Allen ve Humphrey, David; Efficiency of Financial Institutions: International Survey
and Directions for Future Research, European Journal of Operational Research, Say: 98,
1997, ss.35-47.
85

yntemlere gre daha esnektirler. Ayrca birok girdili ve birok ktl retim
ortamlarnda performans lm iin olduka uygun bir yapya sahiptirler.
207

Parametrik olmayan etkinlik lm yntemlerinin byk ounluu girdi
ve kt lm birimlerinden bamszdrlar. Bu zellikleri ile de, lm yaplan
rgt ya da iletmelerin deiik boyutlarnn ayn anda llebilmesine olanak
tanmaktadrlar. Bu ltler her bir karar verme birimi iin greceli etkinlii
hesaplarken, ama fonksiyonlarn ayr ayr en iyiler ve her bir karar verme birimi
iin en uygun ama kmesini belirlerler.
208

Girdi ve kt fiyatlarnn tm karar birimleri iin ayn olduu ya da tam
olarak bilinemedii varsaymyla fiyat etkinlii bir kenara braklarak sadece
teknik ve lek etkinlik dzeylerinin lm, parametresiz etkinlik dzeylerinin
lm parametresiz etkinlik ltleri ile yaplmaktadr.
209

Parametrik olmayan etkinlik ltleri, girdiye ve ktya ynelik olmak
zere iki ana gruba ayrlabilirler. Girdiye ynelik olanlar, herhangi bir kt dzeyi
iin etkin olmayan karar birimlerinin girdilerini ne derece azaltmalar gerektiini
aratrrlar. Benzer ekilde, ktya ynelik etkinlik ltleri ise herhangi bir girdi
bileimi iin etkin olmayan karar birimlerinin etkin durumuna getirilmesi
amacyla ktlarn ne kadar artrabilecekleri zerinde durulur.
210

Parametrik olmayan yntemler, dorusal programlama kkenli teknikleri
(kst altnda optimizasyon) kullanarak etkinlik snrna olan uzakl lmeye
alrlar. Bu yntemler, parametrik yntemlerde olduu gibi retim biriminin
yaps ile ilgili davransal varsaymlara girmek zorunda olmadklar iin grece
avantajldrlar. Ayrca, sz konusu yntemlerin birden fazla aklayc ve
aklanan deiken kullanabilme gibi bir stnlkleri de vardr. Buna karn bir
207
208
Yeilyurt, Cavit ve Alan, M. Ali; a.g.m., s. 94.de Sl, Sinan; T. Fakltelerinin Aratrma
Etkenlikleri Sekreterliinden Yararlanma Etkenliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Belirlenmesi,
(Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), T, 1997den alnt yaplmtr.
209
Kyld, R. Koray ve Karaahin, Mustafa; Trkiyedeki Hava Alanlarnn Veri Zarflama
Analizi ile Altyap Performansnn Deerlendirilmesi, Sleyman Demirel niversitesi Fen
Bilimleri Enstits Dergisi, Say:10-3, 2006, ss.391-397.
210
Yolalan, Reha; a.g.e, .s.5.
86

rassal hata terimi iermedikleri iin tesadfi ya da dier nedenlerle oluan hatalar
modele aktarrlar ve etkinlik snrn yanl tespit edebilirler.
211

Son dnemlerde parametrik olmayan etkinlik lme yntemleri arasna
yapay sinir a yaklam da girmitir. Yapay sinir a yaklam, ok girdi ve ok
ktl durumlarda girdi ve ktlar arasnda fonksiyonel iliki aramadan girdi
setlerini kullanarak renme yoluyla kt deerlerini tahmin etmeye alan bir
yapay zeka yntemidir.
212

Parametrik olmayan yntemlerden en yaygn olarak kullanlan 1978
ylnda Charnes, Cooper vd. tarafndan gelitirilen Veri Zarflama Analizi (VZA)
yntemidir. VZA, girdi ve kt deikenler arasnda fonksiyonel iliki aramayan,
bir dorusal programlama tekniidir.
213
VZA bir sonraki blmde daha detayl
incelenecektir.
211
Aras, Gler ve Kurt, Timuin; a.g.e., s.442.
212
Athanassopoulos, Antreas D. ve P. Curram, Stephen; A Comparison of Data Envelopment
Analysis and Artificial Neural Networks as Tools for Assessing the Efficiency of Decision Making
Units, Journal of the Operations Research Society, Say: 47, 1996, ss.1000-1015.
213
Fecher F. vd.; Productive Performance of the French Insurance Industry, The Journal of
Productivity Analysis, Say:4, 1993, ss.77-93
87

II. VER ZARFLAMA ANALZ
Matematiksel programlama teknii kullanlarak belirlenen bir snra gre
yaplan etkinlik lm yntemi Veri Zarflama Analizi - Data Envelopment
Analysis (DEA) olarak bilinmektedir. Yntem, regresyon tekniinin dorudan
uygulanamad oklu girdi ve oklu ktlar ieren ve fiyatlarn belirsiz olduu
bu gibi retim ilikilerinde, girdi ve ktlarn arlklarn (grece nemlerini)
belirleyerek, performans karlatrmalar yaplmasna olanak tanr.
214

Veri Zarflama Analizi (VZA), oklu girdileri oklu ktlara dntren,
Karar Verme Birimi (KVB) olarak adlandrlan benzer varlklar kmesinin
performansn deerlendirmek iin greli olarak yeni bir veri ynelimli
yaklamdr.
KVBnin tanm jenerik ve esnektir. Yakn gemite yllarda birok farkl
lkede, ok farkl alanlarda, ok farkl kt aktiviteleriyle ilikilendirilmi ok
saydaki varlklarn performansnn deerlendirilmesinde VZA yaklamnn
kullanld grlmektedir. Bu VZA uygulamalar hastaneler, askeri uygulamalar,
niversiteler, ehirler, mahkemeler ve iletmelerin yan sra, lkeleri, blgeleri vb.
de ieren performans deerlendirmeleri iin eitli formlardaki KVBleri
kullanmaktadrlar. Yaygn kullanmn sebebi, VZAnn, karmak ilikilerin
doasndan dolay dier yaklamlara diren gsteren vakalara yeni zm
yntemleri sunmasdr.
215

Yntem ilk olarak Charnes, Cooper ve Rhodes (1978) tarafndan, kamu
kurulularnn teknik verimliliini lmek ve karlatrmak amacyla
gelitirilmitir. E. Rhodes, 1970li yllarda Carnegie Melon niversitesinde
yapt doktora almasnda, Amerika Birleik Devletlerindeki devlet
okullarndaki zenci ve Latin Amerika kkenli rencilerin performanslarn
lmeyi amalamtr. Rhodes, Farrellin 1957 ylnda yaymlanan almasndan
esinlenerek, danman W. W. Cooper ve A. Charnes ile birlikte, VZA analizini
gelitirmitir. Bu yntem, Farrell (1957)in almasnda izledii aktivite analizi
214
Kalvelagen, Erwin; Efficiently Solving DEA Models with Gams, 02.11.2004,
http://www.gams.com/~erwin/dea/dea.pdf, (03.07.2008), s. 1.
215
Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; a.g.e, s.1-2.
88

zerine kurulmutur. VZA, ele alnan veriye gre farkl amalara hizmet
edebilmektedir. Yalnz girdi ve kt miktarlarnn bulunduu durumda teknik
etkinlik, bunlarla birlikte fiyatlarn da bulunduu durumda ekonomik etkinlik
dzeyi belirlenebilmektedir. Bylece, Farrell ayrtrmasnda belirtildii gibi,
teknik ve tahsis etkinlii ksmlar ortaya konulabilmektedir. Bununla birlikte
VZA, genellikle, kamu kurulularnn ve kr odakl olmayan kurulularn
etkinliklerin lmnde ska kullanlmaktadr. Bunun nedeni, bu kesimlerde
genellikle belli bir fiyatn var olmamasdr. Dolaysyla VZA, genellikle teknik
etkinlik lmnde tercih edilen bir yaklam olmutur.
216

Genellikle kr amac gtmeyen kurulular ve kamu kurumlarnn girdi ve
ktlarnn karlatrlabilir ve parasal deerlerinin llebilir olmamas
nedeniyle performanslarnn llmesi ok zordur. Kamu kurulular iin piyasa
fiyatlar var olmadndan, greli performansn llebilmesi iin arlklarn
belirlenmesi gereklidir. VZA teknii ile finanstaki karesel (quadratic)
programlama uygulamalarndan bilinen etkin snr ile ilikili kavramlar
kullanarak kolayca sonular karlabilir. Bu bir parametrik olmayan yntemdir:
girdi ve ktlar arasndaki fonksiyonel ilikinin aka tanmlanmasna ihtiya
duyulmamaktadr.
217

VZA, her bir karar biriminin greli etkinliini, gzlemlenen girdi ve
ktlar kullanarak, arlkl ktlarn arlkl girdilere orann hesaplayarak
belirler. Her bir karar birimindeki her bir girdi ve kt iin, bir optimizasyon
prensibi erevesinde (simplex metodu tekrarlanarak) arlklar seilir. Charnes,
Cooper ve Rhodes farkl karar birimleri iin ortak arlklar belirlemenin
zorluklarn grerek, her bir birimin dier birimlerle karlatrldnda kendisini
en iyi durumda gsteren bir arlklar kmesi benimsemesinin uygun olacan
ne srmlerdir. Farkl karar birimlerinin girdi ve ktlarn, bunlar tm birimler
iin ortak girdi ve ktlar olmasna karn, farkl ekilde
arlklandrabileceklerini kabul etmilerdir. rnein greli etkinlii
karlatrlmak istenen okullarn ktlar arasnda mzik ve spor dallarnda
216
Turgutlu, Evrim; a.g.t., ss.100-101.
217
Kalvelagen, Erwin; a.g.eriim sitesi, s.1
89

baarnn yer aldn gz nne alrsak, farkl okullarn bu dallardan herhangi
birine verdii nemin, dierlerinden farkl olabileceini dnebiliriz.
218

VZA, ayn girdileri kullanarak ayn ktlar reten homojen reticilerin
etkinliini deerlendirmek zere kullanlmaktadr. Tipik bir istatistiksel yntem,
merkezi eilim yaklamyla reticileri ortalama bir reticiye gre
deerlendirirken, VZAnn yapt, her bir reticiyi yalnzca en iyi reticilerle
karlatrmaktr. Dolaysyla VZA, bir u (ekstrem) nokta yntemi olarak
dnlmelidir.
219

ou VZA modeli, herhangi bir fiyat verisine gerek duyulmadan teknik
etkinliin tahmin edilmesi iin uygulanr. Yine de eitim birimleri gibi kamu
sektr birimleri iin bile, cret ve malzeme maliyeti gibi baz fiyat verileri
bulunmaktadr ve bu veriler, rekabet piyasalarnda belirlenmektedir. Burada 2
gr nem tamaktadr.
Birincisi, KVBlerin seimi; teknik etkinlik modelleri gzlenen girdi ve
ktlarn verilen deerlerini kullanrlar. Bu modeller, her bir KVB iin verilen
girdi deerine karlk mmkn maksimum kt deerine ulalp ulalmadn
test ederken; tahsis etkinlii modelleri karar deikenleri olarak, girdilerin en iyi
durumuna karar vermek iin arama yaparlar.
kinci olarak, sermaye gibi baz girdilerin birka dnemin ktlar
zerinde etkileri vardr ve bundan dolay maliyet en kklemesi dncesi
burada stratejik neme sahiptir.
220

Veri zarflama analizi teknikleri en retken sektrel birimleri konu alan en
iyi pratikleri tanmlamamz salar. VZA uygulayarak retim snrlarn etkin
ekonomilerin dorusal bileimi olarak tanmlayabiliriz. Bu snr erisi ayn
zamanda, etkin birimlerin etkin olmayanlar zarflamas olarak, dier birimlerin
teknik etkinliinin ne kadar hassas llebileceine dair bir kyaslama sunar.
218
Yavuz, lknur; Salk Sektrnde Etkinlik lm: Veri Zarflama Analizine Dayal Bir
Uygulama, MPM Yaynlar No: 654, Ankara 2001, s.17.
219
Yavuz, lknur; Salk, a.g.e., s.8
220
Sengupta, Jati K.; A Dynamic Effciency Model Using Data Envelopment Analysis,
International Journal of Production Economics, Say:62, 1999, ss. 209-218.
90

Sonu olarak VZA optimizasyon problemi karar biriminin en retken girdi-kt
teknolojisini kullanan birime gre yerini gsteren bir etkinlik skoru salar. Buna
ek olarak, bir girdi-kt a yaps bak asndan, VZA probleminin zm
birincil ve arac girdilerin ve ktlarn gei matrisi boyunca ekonomik
etkinsizlikten etkinlie geiini gsterir.
221

VZA, kullanc ile karar vericilere, girdi ve ktlarn seimi ya da eitli
senaryolarn deerlendirilmesi gibi konularda ibirlii yapabilmeleri iin olanak
tanyan bir yntemdir.
222

VZAnn gerekletirilebilmesi iin kukusuz ilk adm tek bir birim iin
etkinliin belirlenebilmesidir. K adet girdi ile M adet kt reten N tane birimin
olduu bir ortamda her biri iin en basit biimiyle etkinlii aadaki gibi
tanmlayabiliriz:
Etkinlik=
ktlarn Arlkl Toplam
Girdilerin Arlkl Toplam
=
uy
:x

Yukardaki eitlikte (i. birim iin) y
i
ktlar, x
i
girdileri, u Mx1 boyutunda
kt arlklar vektrn ve v Kx1 boyutunda girdi arlklar vektrn
simgelemektedir. Hesaplama esnasnda her bir girdi ve kt eidi belirli bir
arlkla arplmaktadr. Rasyonel btn birimlerin amac etkinliklerini mmkn
olduunca artrmak yani yukardaki denklemin deerini maksimize etmek
olacaktr.
223

Veri zarflama analizinin 3 ana belirleyici zellii vardr:
224

1. Gelir dalmnn arlklandrlmas ve genellikle bir hkmet
tarafndan iyi ya da kt gzle baklan bir maln dzenlenmesi gibi eitli girdi ve
ktlarn arlklandrlmasnda toplam znellikten kanr.
221
Prieto, Angel ve M., ZofiO Jose L.; Interfaces with Other Disciplines Network DEA
Efficiency in InputOutput Models: With an Application to OECD Countries, European Journal
of Operational Research, Say:178, 2007, ss.292304.
222
Aydemir, Zeynep Canan, a.g.t., s.47.
223
Karacabey, Ali Argun; Veri Zarflama Analizi, Tartma Metinleri, No:33, Ankara
niversitesi SBF. Gelime ve Toplumsal Aratrmalar Merkezi, 2001, s.4.
224
UN, Evaluation of Infrastructural Interventions for Rural Poverty Alleviation, 1959,
http://www.unescap.org/ttdw/Publications/TPTS_pubs/pub_1959/rurpovfulltext.pdf, ss.99-100,
(03.07.2008).
91

2. Orijinal veya doal birimlerde girdi verilerini kullanr. Girdi ve
kt deikenlerin parasal deerlere dntrlmesinden kanr.
3. Kontrol edilemeyen faktrlerin etkisindeki performans gibi dsal
etkileri ierir.
VZA, ok sayda deiken ve ilikilerin (kstlar) bir arada
deerlendirildii matematiksel programlama gibi teknikleri kulland iin ok
sayda girdi ve ktnn bir arada deerlendirilmesine olanak vermeyen ve karar
vericiyi snrlandran dier tekniklere gre kullancya daha rahat allabilme
imkn sunar. nk politika retilen ve ynetimsel kararlarn alnd gerek
hayat problemleri, pek ok faktrn ayn anda deerlendirilmesini gerektiren
karmak bir yapya sahiptir. Bununla birlikte VZA, matematiksel
programlamann sahip olduu geni teori ve metodoloji birikimi sayesinde yol
gsterici analizlerin ve yorumlarn yaplabilmesine olanak salar.
225

VZAda girdi ve ktlar, aadaki artlar altnda belirlenir
226
:
1. Her bir girdi ve kt iin rakamsal veri mevcuttur ve bu veri tm
KVBler iin pozitiftir.
2. KVB, girdi ve ktlarn seimi, analizcinin ilgi alan ierisinde,
grece verimlilii etkileyebilecei dnlen bir kme oluturacak ekilde
yaplmaldr.
3. Farkl girdi ve ktlarn birimleri birbirleriyle uyumlu olmak
zorunda deildir. Girdi ve ktlarn birimleri insan says, harcanan para,
yzlm gibi farkl ekiller alabilir.
Bir baka kaynakta veri zarflama ynteminin kullanmnda gz nnde
tutulmas gereken zellikler yle sralanmtr:
227

225
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., ss.45-47.
226
227
Ylmaz, Cengiz; zdil, Tuncer ve Akdoan, Gray; Seilmi letmelerin Toplam
Etkinliklerinin Veri Zarflama Yntemi ile llmesi, Manas niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Krgzistan Trkiye Manas niversitesi Yaynlar:20, Sreli Yaynlar Dizisi: 6, Say 4,
Bikek, 2002, ss. 174-183.
92

1. Veri zarflama yntemi ok sayda girdi kullanlarak ok sayda
ktnn ortaya konduu durumlarda kullanlabilir.
2. Girdi ve kt ile ilgili herhangi bir varsaym gerekmez.
3. Birbiriyle uyumlu ve denk reticiler veya firmalarn
karlatrlmas iin kullanlabilir.
4. Girdi ve ktlarn hep ayn birimde olmas gerekmemektedir.
Bu zelliklere dikkat edilmemesi halinde anlaml sonu alnamayaca gibi
alnsa da yorumlarn yanltc olabilecei gz ard edilmemelidir.
VZA yaklamnn performans lmede elde ettii sonular zetle
aadaki gibidir:
228

1. Etkin organizasyonel karar birimleri,
2. Etkin olmayan organizasyonel karar birimleri,
3. Etkin olmayan organizasyonel karar birimleri tarafndan kullanlan fazla
kaynak miktarlar,
4. Etkin olmayan organizasyonel karar birimlerinin u anki girdi dzeyleri ile
retmeleri gereken kt dzeyi (ktlarn artrmalar gereken dzey),
5. Etkin olmayan organizasyonel karar birimlerinin, etkin referans setini
oluturan birimler.
Dnyada salk hizmetleri (hastaneler, doktorlar), eitim (okullar,
niversiteler), bankalar, imalat sektr, kyaslama, ynetim performanslarnn
deerlendirilmesi, restoranlar, toptanclar, ehirler, kamu kurumlar ve blgesel
gelime alanlarnda yaygnlaan uygulamalara karlk, lkemizdeki almalar
genellikle ekonomi ve yneylem aratrmas kongrelerinde sunulan bildirilerle ve
sadece salk ve bankaclk alanlarnda younlaan uygulamalarla snrl
kalmtr.
229

Tavares, VZAnn bibliyografyasna ilikin almasnda 1978-2001 yllar
arasnda toplamda 2152 farkl yazar tarafndan konu edilen 3203 almada adnn
228
Ulucan, Aydn; SO500 irketlerinin Etkinliklerinin llmesinde Veri Zarflama Analizi
Yaklam: Farkl Girdi kt Bileenleri ve lee Gre Getiri Yaklamlar ile
Deerlendirmeler, Ankara niversitesi, SBF Dergisi, Cilt:57, Say:2, 2002, s.5.

229
93

getiinden sz etmektedir. 18000 sayfalk bu yaznda 115 adet aratrma, 50 tane
kitap ve 171 adet de tez-inceleme almas yer almaktadr.
230

VZAnn daha geni lde tannmasn, literatrde yer edinmesini
takiben, yntemin temel kavram ve prensipleri modelin eitlenmesini getirmi,
CCR oran modeli (ismini Charnes, Cooper ve Rhodesun ba harflerinden
almtr), BCC (Banker, Charnes, Rhodesun almasdr) lee gre getiri
modeli, toplamal model ve arpmal model olmak zere 4 ana model gelitirilmi
ve kullanlmtr.
231
En yaygn olarak kullanlanlar ise basitlikleri nedeniyle CCR
ve BCC modelleri olmutur.
232

Her girdi veya ktya verilen greli neme yaplan lm atamalarna
duyulan ihtiyatan kanmann avantajna sahip olan VZAda greli etkinlik
aadaki tanmla uyum gsterir:
Etkinlik Geniletilmi Pareto-Koopmans Tanm: Bir karar verme
birimi tarafndan eriilen tam (%100) etkinlik, baz dier girdi ve kt
deerlerinin daha kt bir deere sahip olmadan sadece ve sadece girdi veya
ktlardan hibirinin gelitirilemedii durumda ortaya kar.
ou ynetim ve sosyal bilimler uygulamalarnda teorik anlamda mmkn
etkinlik dzeyi bilinmemektedir. Bu sebepten dolay, buradaki tanm, etkinlik
deerinin sadece deneysel olarak var olan bilgisinin kullanmyla greli etkinlik
tanm biiminde deitirilmelidir:
Greli Etkinlik Tanm: Bir karar verme birimi, sadece ve sadece eer
dier KVBlerin baz girdilerinin veya ktlarnn performanslarnda; dier girdi
ve ktlarnda bir ktleme olmadan, bir gelime olmaz ise, tam etkin (%100)
olarak derecelendirilir.
233

230
Tavares, Gabriel; A Bibliography of Data Envelopment Analysis (1978-2001), Rutcor
Research Report, Rutgers University, 2002, s.1.
231
Bakrc, Fehim; a.g.e., s.141.
232
Baysal vd.; a.g.m., s.32.
233
Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; a.g.e., s.3.
94

A. Veri ZarflamaAnalizi Ynteminin Matematiksel Temelleri
1. Farrellin Snr retim Fonksiyonlar ve Snr Etkinlik Karlatrmasnn
Doas
VZA ynteminin temelini kavrayabilmek asndan Farrell yaklamn
bilmek faydal olacaktr. Farrellin etkinlik lmne ilikin almalar, Debreu
ve Koopmansa dayanmaktadr. Debreu, almasnda, her retim biriminin bir
retim olanaklar kmesinin bulunduu ve fiziksel kaynaklarn snrl olduu bir
ekonomik sistemde optimum durumu sorgulamaktadr. Bu ekonomik sistemde
Pareto optimumundan hareketle etkinlii aratrmakta ve optimum olmayan bir
durumun optimuma ne kadar uzak olduunun belirlenip belirlenemeyecei sorusu
zerinde durmaktadr. Bu esnada Debreu, literatrde ilk etkinlik lt olarak
kabul edilen kaynak kullanm katsaysn gelitirmitir. Koopmans ise; bir
reticinin, kt bakmndan ele alnrsa bir kt miktarndaki art, en az bir girdi
miktarnda art veya en az bir kt miktarnda azala yol atnda, girdi
bakmndan ele alnrsa bir girdi miktarndaki azalma, en az bir kt miktarnda
azalmaya veya en az bir girdi miktarnda arta neden olduunda teknik anlamda
etkin olabileceinden sz etmektedir. Buradan hareketle, teknik etkinliin ilk
biimsel tanmnn Koopmans tarafndan yapld kabul edilebilir.
234

retim fonksiyonunun bir snr olarak yorumlanmas Farrelle (1957)
235
ve
Farrell ve Fieldhouseun (1962)
236
almalarna dayanmaktadr.
Etkinlik snr karlatrmalarFarrell etkinlik lm ile e anlaml hale
gelmitir. Farrell yntemi son yllarda daha da gelitirilmi olsa da bu ilk yaklam
modern snr analizlerinin temelini oluturmaktadr.
Farrell, almalarna toplam etkinlii (overall efficiency: OE) (ya da
Pareto etkinlii) iki arpmsal bileene ayrarak balamtr:
OE = TE *AE (7)
234
235
Farrell, M.; The Measurement of Productive Efficiency, Journal of the Royal Statistical
Society, Say: 120, 1957, ss. 53-281.
236
Farrell, M ve Fieldhouse, M.; a.g.m., ss.252-267.
95

Bu eitlikte TE (technical efficiency), teknik etkinlii, AE (allocative
efficiency), kaynak dalm etkinliini temsil etmektedir. Her biri, retim
fonksiyonu terimleriyle fiili performansn potansiyel performansa oran olarak
tanmlanabilir.
237

Snr performans karlatrmalar retim fonksiyonu tanmnn
kendisinden kaynaklanr. retim, girdilerin fiziksel bir dnm sreciyle ktlara
dntrlmesidir. retim fonksiyonu ise, veri bir teknoloji ile, etkin dnm
olaslklarn tanmlayan tamamyla teknik bir iliki olarak yorumlanmaldr: Veri
girdilerle ile retilebilir kt seviyelerinin teknik bir maksimizasyon probleminin
zmleri olduu sylenebilir. Edeer bir yorum maliyet fonksiyonu iin de
yaplabilir. Veri girdi fiyatlar iin, maliyet fonksiyonu bir snr fonksiyonu olarak
dnlebilir, nk retim fonksiyonu tarafndan ortaya konan minimum girdi
tutarndan daha dk bir maliyete ulalmas mmkn deildir.
Snr terimi iki durumda da geerlidir, nk fonksiyon olas gzlemler
zerinde bir snrlama oluturmaktadr. retim bu snrn altnda gerekleebilir,
ama zerinde gerekleemez. Bir iletmenin retim fonksiyonunun altndaki
retimi veya maliyet fonksiyonunun zerindeki maliyetleri, greli etkinliin
lleri olarak grlebilir.
Analize dhil olan tm birimlerin etkin snr tarafndan zarflanmas ile bu
snrn dnda hibir birim kalmamaktadr. Ynteme, paral dorusal etkin snr
oluturmas ve analize ilikin tm noktalar iermesi sebebiyle veri zarflama
ad verilmitir.
VZA, her bir girdi ve kt iin karar birimlerinde arlklar
belirlemektedir. Arlklarn seiminde, yani dorusal programlama araclyla
belirlenmesinde iki kst bulunmaktadr. Bunlardan ilki, arlklarn pozitif deer
olma zorunluluudur. kincisi de, modeldeki hibir karar birimi iin arlkl
ktlarn arlkl girdilere orannn birden byk olmamasdr. zet olarak, her
bir karar birimi, kabul edilebilir arlk kmelerinden, kendisinin ya da dier
237
Yavuz, lknur; Salk, a.g.e., ss.18-19.
96

herhangi bir karar biriminin etkinlik deerini birden byk yapmadan etkinliini
maksimize edecek herhangi bir arlk kmesini seebilir.
238

Seilen bir KVBnin (KVB
0
) etkinlii aadaki kesirli ifade ile
gsterilebilir.
u
r
r0 r

i
x
i0 i
(8)
Burada:
r: kt deikeni says,
i: girdi deikeni says,
u
r
: r. ktnn arl,
v
i
: i. girdinin arl,
y
r0
: 0. KVBnin r. kt deeri,
x
i0
: 0. KVBnin i. girdi deeri.
Arlklar, literatrde sanal transformasyon, sanal arpanlar, ya da
sanal arlklar olarak adlandrlr. Sanal (virtual) terimi, arlklarn
gzlemlenmi deil tretilmi olduunu gstermektedir. Sz konusu arlklarn
sonu olarak ekonomik bir anlam olmayp, yalnzca deerlendirilen karar
biriminin etkinliini maksimize eden algoritmay karakterize etmektedirler.
239

Bu deerler veya sanal arlklar, bir karar biriminin gzlemlenen girdi
ve ktlarn sanal girdi ve sanal ktya ve bu karar biriminin etkinlik
deerini, sanal ktnn sanal girdiye oranna dntrmek iin kullanlmaktadr.
Etkinliin bu tanm, etkinliin mhendislikteki klasik oran tanmlarndan
esinlenmekte, ancak farkl olarak birok girdi ve kty ayn anda
deerlendirmeye almaktadr.
240

238
Ulucan, Aydn; a.g.m., s.4.
239
Sexton, T.R.; The Methodology of Data Envelopment Analysis, (Ed.: R. Silkman),
Measuring Efficiency: An Assesment of DEA, San Francisco: Jossey-Bass, Inc., 1986,
240
Charnes A. ve Cooper W.; Preface to Topics in Data Envelopment Analysis, Annals of
Operations Research, Say: 2, 1985, ss. 59-94.
97

Ama kt/girdi maksimizasyonu olduunda greli etkinlik kapsam
ierisinde, yani maksimum ulalabilecek etkinliin 1 deerini ald
varsaymnda kst koullar aadaki gibi ekillenecektir:
u
r
r] r

i
x
i] i
1, ] = 1,2, , n (9)
Burada j indisi n tane KVBden her birine ait girdi ve kt deerlerini
temsil etmektedir.
Son olarak da arlk deerlerinin negatif olmama koulu da gz nne
alndnda karmza, seilen KVB
0
n greli etkinliini bulmamza yarayacak
olan kesirli programlama modeli kacaktr:
max
u
y
0
:
x
0

u
r
r] r

i
x
i] i
1, ] = 1,2, , n (10)
btn r ve j
'
ler iin u
, :
u
Ama fonksiyonu, KVB
0
n st snr 1 olarak tanmlanan maksimum
etkinlik deeri iin; dier btn KVBler iin de geerli olacak ve onlarn da
maksimum etkinlik deerini 1 ile snrlandrabilecek bir girdi ve kt arlk deer
seti belirlemektedir.
2. Primal Formlasyon
Uygulamada, etkinlik deerlerinin hesaplanmasnda kesirli formlasyon
kullanlmamaktadr, nk bu formlasyonun dorusal olma ve konveks olma
gerekliliklerini karlamayan ynleri bulunmaktadr. Charnes ve Cooper, kesirli
formlasyonu olaan dorusal bir programa dntrebilmek iin bir
transformasyondan faydalanmay denemilerdir. Bu dnm olduka basittir ve
Charnes ve Coopern 1962
241
ve 1973
242
tarihli almalarna dayanmaktadr.
241
Charnes A. ve Cooper W., Programming with Linear Fractional Functionals, Naval
Research Logistics Quarterly, Say: 9, 1962, ss.181-185.
98

10 numaral modeldeki kesirli programlama, dorusal programlama
metotlarnn uygulanabilmesi iin u ekilde dntrlr: Ama fonksiyondaki
kesri maksimize etmek iin, pay ve paydann bireysel deerleri deil, pay ve
paydann birbirlerine gre deerleri nemlidir. Ayn etkiyi yakalamak paydann
bir sabite eitlenmesi ve yalnzca payn maksimize edilmesiyle de mmkndr.
Bu dnm Charnes-Cooper dnm
243
olarak bilinir ve deikenler (u, v) bu
dnmden sonra (, v) olarak ifade edilir.
n karar birimi iin dorusal program, kesirli fonksiyondaki ama
fonksiyonun paydasn 1e eitlemek suretiyle elde edilir:

max z = p
y
0
s
=1
(11)
Aadaki kstlar altnda:
0 ,
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
1
0
1
0
1 1
=
=
=
=

=
= =
i r
m
i
i i
m
i
ij i
s
r
rj r
v
n j
s r
m i
x v
x v y

11 numaral modeldeki ama fonksiyonu ve kstlar bu dnmden sonra
dorusaldr. Girdilerin arlkl toplamn 1le kstlar ve
i r
v , iin uygun
deerler seerek, n karar biriminin arlkl kt toplamn maksimize eder.
Kesirli fonksiyonda bulunan 1den kktr kstlar primal dorusal programda
da mevcuttur. Bylece etkinlik deeri 1i aamaz.
Benzer bir dorusal program, n karar birimi iin arlkl girdiler minimize
edilerek ve arlkl ktlar 1e eitlenerek elde edilir:
242
Charnes A., Cooper W. An Explicit General Solution in Linear Fractional Programming,
Naval Research Logistics Quarterly, Say: 20, 1973, s.20.
243
Charnes A. ve Cooper W., An Explicit., a.g.m., 1962, ss.181-185
99

min z = :
x
0
m
=1
(12)
0 ,
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
1
0
1
0
1 1
>
=
=
=
=

=
= =

i r
s
r
r r
m
i
ij i
s
r
rj r
v
n j
s r
m i
y
x v y

Grld zere primal formlasyondaki girdi ve kt arlklar
i r
v ,
pozitiflik kstna sahipken, olaan dorusal programlarda yalnzca negatif
olmama kstlar vardr. VZAdaki bu kat pozitif olma kst Charnes, Cooper ve
Rhodes (1979) tarafndan modele konulmutur. Bylece girdi ve kt arlklarn
aadaki ekilde kstlamlardr:
m i v
s r
i
r
,..., 2 , 1 ,
,..., 2 , 1 ,
= >
= >

(13)
Burada , ihmal edilebilir denli kk bir deer veya Arimedgil olmayan
sabit olarak anlan ve genellikle 10
-5
veya 10
-6
dzeyinde kullanlan bir deerdir.
Bu say, 1984 tarihli almalarnda Charnes ve Coopern primal denklemde
kullandklar sabitin benzeridir.
244
Lewin ve Moorey, arlklar zerindeki
pozitiflik kstn alt snr kstlar olarak adlandrmaktadrlar.
245.

3. Dual Formlasyon
Herhangi bir dorusal program iin, ayn verileri kullanan ortak (partner)
bir dorusal program formle etmek mmkndr. Orijinal, yani primal (birincil)
244
Charnes A. ve Cooper, W.; The non-Archimedean CCR Ratio for Efficiency Analysis: A
Rejoinder to Boyd and Fare, European Journal of Operational Research, Say:15, 1984,
ss.333-334.
245
Lewin, A ve Moorey, R.; Measuring the Relative Efficiency and Output Potential of Public
Sector Organisations: An Application of Data Envelopment Analysis, International Journal of
Policy Analysis and Information Systems, Say:5, 1981, ss. 267-285.
100

program ya da edeer (ikincil) programn zm, modellenen problem hakknda
ayn bilgiyi verir. VZA dorusal program da buna bir istisna oluturmamaktadr.
11 ve 12 numaral modeller dorusal programlama modelleridir. VZA,
Etkinlik deerinin hesaplanmasnda, bu modellerin dualini kullanr. 11 numaral
modelin duali, gerek etkinlik snrnn paral dorusal bir yaklan, m tane
girdinin miktarlarn, t tane ktnn miktar seviyesini karlamak iin minimize
ederek kurar. Yani:
min 0 (14)
Aadaki kstlar altnda
x
]
z
]
- 0x
0
u
n
]=1

y
]
z
]
- y
0
u
n
]=1
,
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
n j
s r
m i
=
=
=

z
]
u
14 No.lu model, ilk kullanan Farrell olduundan, VZA literatrnde
Farrell modeli olarak bilinir. VZA literatrnde sfr olmayan aylak
deikenlerinin sunumu ihmal edildii iin zayf etkinlik modeli olarak
adlandrlr. Aylak deikenlerini de ieren VZA modeli iin iki aamal zm
kullanlr. Birinci aamada 14 No.lu modelin en iyi zm olan * bulunur.
kinci aamada, bulunan bu * veri kabul edilerek aylak deikenleri ierisinde
sfr olmayan aylak deiken deerleri aranr. Bununla ilgili model:
mox s
-
m
=1
+ s
+
s
=1

(15)
Aadaki kstlar altnda
101

x
]
z
]
- 0
-
x
0
+s
-
= u
n
]=1

y
]
z
]
- y
0
- s
+
= u
n
]=1
,
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
n j
s r
m i
=
=
=

z
]
, s
-
, s
+
u
Bu modelde s
-
:c s
+
srasyla girdi ve kt miktarlarndaki atl deerleri
gstermektedirler. Dolays ile s
-
:c s
+
deerlerinden hangisi sfra eit deilse o
girdi veya kt faktr iin etkinsizliin varln ve miktarn gsterir.
14 ve 15 No.lu model, sadece ama fonksiyonu:
min 0 - e ( s
- m
=1
+ s
+ s
=1
) (16)
biimine dntrlerek birletirilebilir.
VZA Etkinlii: 16 No.lu modelde, seilen bir KVB iin hem *=1 hem de
btn aylak deiken deerleri sfr ise seilen KVB tam (100%) etkin olarak
adlandrlr. Yani *=1, s
--
= u ve s
+-
= u.
Zayf Etkinlik: 15 No.lu modelde, seilen bir KVB iin *=1 hem de baz
aylak deiken deerleri sfr deil ise seilen KVB zayf etkin olarak adlandrlr.
Yani *=1, s
--
= u ve/veya s
+-
= u.
Grld zere dual program girdi veya kt zerindeki arlklar yerine
karar birimleri zerindeki arlklar (
j
) hesaplamaktadr. Ayrca dual
programdaki arlklar sfra eit veya sfrdan byk olmaldr.
Hesaplamada, dual program primale gre daha kolay ilenir zelliktedir.
Birincil programda kstlar tm karar birimleri zerinde odaklanmtr. Bunun
aksine dual programda kstlar girdi, kt ve karar birimlerindeki toplamlar
zerindedir. Girdi ve kt saylar hibir zaman karar birimi (yani rneklemde yer
102

alan karar birimi) saysn amaz. Simplex metodun hesaplama verimlilii kst
kmesi bydke dmektedir.
Dual program girdi ve ktlar zerindeki (m+s) kst says ile, n tane
karar birimi zerindeki n tane kst tayan programa, hesaplamada kolaylk
asndan tercih edilmektedir. Yukarda belirtildii zere, VZA, karar birimi
saysnn girdi ve kt saylarnn toplamndan byk olmasn gerektirdiinden,
bu tercih her koulda geerlidir. 6 numaral modelin kt maksimizasyon dualine
aada yer verilmitir:
max +e( s
- m
=1
+ s
+ s
=1
) (17)
x
]
z
]
- x
0
+s
-
= u
n
]=1

y
]
z
]
- y
0
- s
+
= u
n
]=1
,
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
, ,..., 2 , 1
n j
s r
m i
=
=
=

z
]
, s
-
, s
+
u
Yine, etkinlik hesaplamasnda dual program kullanlmaktadr. Ancak
burada n karar biriminin kt etkinlii, veri bir girdi kmesi iin
hesaplanmaktadr.
246

Grld zere dnm sonucu elde edilen dorusal formlasyon kt
maksimizasyonu veya girdi minimizasyonu iin kullanlabilmektedir.
Bunlardan ilki bir karar birimi iin kt etkinliini ikincisi ise girdi etkinliini
hesaplar. Tm dorusal programlarda olduu gibi, her iki formln de primal ve
dual olmak zere iki bileeni bulunmaktadr.
246
Yavuz, lknur; Salk, a.g.e., s.32-35.
103

B. Temel Veri Zarflama Analizi Modelleri
1. CCR Modeli:
CCR modeli Charnes, Cooper ve Rhodes tarafndan 1978 ylnda
nerilmitir. Bu modele gre sanal (bileik) girdi ve ktlar, bilinmeyen arlklar
(v
i
ve u
r
) altnda aadaki ekilde tanmlanmtr:
Sanal girdi = v
1
x
1o
+ ... + v
m
x
mo

Sanal kt = u
1
y
1o
+ ... + u
s
y
so

CCR modelinde, dorusal programlama kullanlarak, sanal kt / sanal
girdi rasyosunu maksimize edecek ekilde arlklarn belirlenmesine allr.
VZAnn ilk ekli, bu modeli gelitiren Charnes, Cooper ve Rhodesun
adlarnn ba harfleriyle anlan CCR modeli olarak bilinmektedir. Daha sonra
gelitiren tm modeller temelde CCR modeline dayanmaktadr. CCR modeli ve
varsaymlar yle belirtilebilir:
CCR modeli, n KVBnin, m farkl girdi kullanarak s farkl kt retme
srecini ele almaktadr. KVB
j
, i girdisinden x
ij
birim kullanarak j ktsndan y
rj

birim reten bir KVBni gstermektedir. Tm girdi ve kt dzeylerinin negatif
olmayan bir deere sahip olduu 0 , 0
rj ij
y x varsaym altnda CCR
modelinin oransal ekli 10 No.lu modeldeki gibidir.
CCR modelinin dorusal programlama modeline dntrlm ekli,
arpan problemi (multiplier problem) olarak bilinmektedir. Bu modelin dual
ekli ise, zarflama problemi (envelopment problem) ad ile anlmaktadr ve
KVB
0
iin yle ifade edilebilir:
n j
s r y y
m i x x
Min
j
n
j
ro j rj
n
j
io ij ij
,..., 1 , 0
,..., 1 ,
,..., 1 ,
1
1
=
=
=
=
=
(18)
104

18 No.lu gsterimdeki dorusal programlama problemi n KVBnin her biri
iin ayr ayr zlerek, her birine ait etkinsizlik dzeyi elde edilmektedir. Burada,
KVBnin performans, kstlar erevesinde girdi miktarn azaltabilme lsyle
belirlenmektedir. Bu nedenle 18 No.lu VZA modeli, girdi ynelimli (input
oriented)dir. Buradaki kstlardan ilki, en iyi (best practice) KVBnin
io
x den
daha fazla girdi kullanamayacan; ikinci kst ise performans deerlendirilen
KVB
o
nin gzlemlenen kt dzeyinin, en iyi kt dzeyinden fazla
olamayacan gstermektedir. etkinliin radyal (nsal) ltdr. Elde edilen
sonu, 1 * olmasn gerektirmektedir. Teknik etkinlie sahip KVBleri iin,
1 * = , etkinsiz KVB iin ise 1 * < dir. Bununla birlikte, 17 No.lu modelin
zlmesiyle 1 * = durumunu salayan KVBler zayf etkin-weakly efficient
olarak tanmlanmaktadr. Bunun nedeni, o noktada sfrdan farkl aylak (slack)
deikenin bulunabilmesidir (Cooper vd., 2004; 10).
CCR modeli, kt-ynetimli (output-oriented) olarak da ifade
edilebilmektedir. Bu durumda kullanlabilecek dorusal programlama
probleminin arpan (primal-birincil) ve zarflama (dual-ikincil) ekli aada,
srasyla 18 ve 19 No.lu modellerde belirtildii gibidir:

= =
=
=

= =
=
i r
ro r
s
r
rj r
m
i
ij i
m
i
io i
v
s r y
m i y x v
x v q Min
,
,..., 1 1
,..., 1 0
1 1
1
(19)

n j
s r y y
m i x xi
Max
j
ro
n
j
j rj
io
n
j
j j
,..., 1 0
,..., 1
,..., 1
1
1
=
=
=
=
=
(20)
105

kt ynelimli gsterimde ama, belirlenen kstlar altnda veri girdilerle
en ok kty elde edebilmektir. Ulalan optimum

deeri, etkin(siz)lik
dzeyini gstermektedir.247
CCR modelinin bir versiyonu, en az gzlemlenmi (mevcut olan) kt
seviyesini karlayabilecek ekilde girdileri minimize etmeyi amalarken (girdi-
odakl model), bir dier versiyonu ise gzlemlenmi girdilerden daha fazlasn
talep etmeyecek ekilde ktlar maksimize etmeyi (kt-odakl model)
amalar.
248

CCR modelinde retim olanaklar kmesi konusunda, pozitif veri
varsaym kaldrlarak, bir KVBnin herhangi bir girdi ve kt vektr (x
j
, y
j
) iin
bileenlerinden en az birinin pozitif olmas varsaym altnda allacaktr. Yani
bir KVB iin girdi ve ktda en az bir pozitif deere sahip olmas, analizini
yaplabilmesi iin yeterlidir.
Bu durumda gerekleebilir (feasible) (x,y) iftlerinden oluan kmeye
retim olanak kmesi ad verilir. retim olanak kmesi (P) aadaki
zelliklere sahiptir:
1) Btn gzlemlenen (x
j
, y
j
) vektrleri, Pye aittir.
2) Eer (x, y) Pye aitse, herhangi bir pozitif sabit deer iin (tx,ty) de Pye
aittir.
3) Bu zellik, literatrde Sabit Getirili lek varsaym olarak
adlandrlr.
4) xden daha az girdiye ve yden daha fazla ktya sahip olmayan btn
(x,y) vektrleri Pye dahildir. (Yani gerekleebilirler.)
5) Pye ait olan vektrlerin btn yar-pozitif dorusal bileimleri yine
Pye aitttir.
247
Turgutlu, Evrim; a.g.t., ss.101-104
248
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., s.63
106

Yukardaki zellikler toparlanrsa, retim olanak kmesi P aadaki
ekilde tanmlanmaktadr:
( ) { }
n
R Y y X x y x P = , 0 , , , (21)
2. BCC Modeli
Literatrde, VZA almalarnn en bandan itibaren, CCR modelinin
eitli uzanmlar aratrlmtr. Bunlardan birisi de Banker, Charnes ve Cooper
tarafndan gelitirilen BCC modelidir. CCR modeli, her bir KVB iin uygulanan
veri zarflama probleminin zmnde gl varsaym iermektedir. Bunlar,
lee gre sabit getiri, girdilerin ve ktlarn tkenimi (strong disposability) ve
uygun (feasible) girdi-kt kmelerinin dbkey (konveks) olmasdr.
Literatrde, bu varsaymlarn her birinin kaldrlarak modelin farkl ekillerinin
incelendii grlmektedir. En kolay ve sk deitirilen varsaym ise lee gre
sabit getiridir. 11 ve 13 No.lu modellere 1
1
=
=
n
j
j
kstnn eklenmesiyle lee
gre deien getiri (variable returns to scale) varsaym modele dahil
edilmektedir. CCR modelinin bu dnm, ilk olarak, 1984 ylnda Banker,
Charnes ve Cooper tarafndan gerekletirilmitir. Bu nedenle elde edilen model,
literatrde BCC modeli olarak bilinmektedir. Dier yandan, modele 1
1

=
n
j
j

kstnn eklenmesi, lee gre artmayan getiri (non-increasing returns to scale)
varsaymnn yaplmas anlamna gelmektedir.
Buraya kadarki blmde tantlan CCR modeli, sabit dnml lek
varsaym zerine kuruludur. Yani, eer bir (x,y) vektr gerekleebilir ise, (t
x
, t
y
)
gibi bir vektr de gerekleebilme zelliine sahiptir. Dier bir deyile, (t
x
, t
y
)
vektr de P retim olanak kmesine dahildir. BCC modelinde retim st snr,
varolan KVBlerin oluturduu ibkey zarf (convex hull) tarafndan taranr.
107

ekil 7: BCC Modeline Gre retim st Snr

retim st snr, ekil 7deki gibi paral dorusal bir yap sergiler ve bu
zelliinden dolay da deiken dnml lek karakteristiine sahiptir. AB
doru parasnda artan dnml lek, BC parasnda azalan dnml
lek ve her iki doru parasnn birletii B noktasnda ise sabit dnml
lek zellii gzlemlenir.
Banker, Charnes ve Cooper (1984)
249
, BCC modelini ilk kez
yaynladklarnda, retim olanak kmesini aadaki ekilde tanmlamlardr:
( ) { }
n m
j
n m
j
n
B
R y Y R x X
R e Y y X x y x P
x x
) ( , ) (
, , 0 , 1 , , ,

= =
= =

(22)
e: btn elemanlar 1e eit olan bir sra vektr
Yukardaki tanmlamaya gre, BCC modelini CCR modelinden ayran tek
fark:
1 ...
2 1
= + + + =
n
e (23)
249
Banker, R.D., A. Charnes ve W.W. Cooper; a.g.e., ss.13-16
108

kstnn CCR modeline eklenmi olmasdr. Bu kst, 0
j
art ile
birlikte, n adet KVBnin eitli ekillerdeki bileimlerinin, ancak ibkey bir
verimlilik st snr izgisi dahilinde gerekleebilmesini salamaktadr.
Bu durumda girdi odakl BCC modeli, KVB
0
n (0 = 1,..,n) verimliliini,
aadaki dorusal programlama modelini zerek hesaplar:
0
1
0

e
y Y
X x
Min
o
o B
B
(24)
(BCC
0
) dorusal programnn ikincil formlasyonu aadaki ekildedir:
0 , 0
0
1

+
=
=
u v
e u uY vX
vx
u uy z Max
o
o
o o
(25)
u
o
: serbest iaretli deiken (pozitif, negatif, ya da sfr deeri alabilir)
z, u
o
: skalar deerler
kincil formlasyondan elde edilen ve yukardaki formlasyona denk olan
kesirsel BCC modeli ise aadaki gibidir:
0 , 0
,..., 1 1
:

=
u v
n j
vx
u uy
vx
u uy
Max
o
o j
o
o o
(26)
Birincil BCC
0
modeli, tpk CCR modelinde olduu gibi, iki aamal bir
prosedr uygulanarak zlebilir. Bu prosedr, ilk aamada
B
nin
minimizasyonu, ikinci aamada ise
B
deerini optimal ama deeri olan
B
de
109

tutarak, girdi fazlalklarnn ve kt eksikliklerinin maksimizasyonu
eklindedir
250
.
C. lek Etkinlii- Veri Zarflama Analizi
Ayrca her modelin duali zmlendiinde etkin olmayan karar birimlerine
hangi etkin birimlerin referans gsterildii ve etkin duruma gelmeleri iin girdi ve
kt seviyelerinde nasl dzeltme yapmalar gerektii ortaya konmaktadr. Bu da
lee gre sabit getiri (CRS) ve lee gre deiken getirinin (VRS) birlikte ele
alnarak irdelenmesi ile mmkndr.
251

lee gre sabit getiri etkinlik deeri her zaman lee gre deien
etkinlik deerine eit ya da byktr. Herhangi bir KVBnin lek etkinlii
0
-
BCC
0
-
CCR

oranyla hesaplanabilir.
252

VZA lek etkinlii konusunda da bilgi retebilen bir tekniktir. Eer
arlklarn toplam 1e eit olacak ekilde kstlanrsa, etkinlik snr lee gre
azalan, artan ve sabit kalan getirileri ierecek ekilde bir deiken getirili
zellie sahip olabilmektedir.

c
*
=1 kstnn matematiksel programa dahil edilmesiyle, bundan nceki
blmlerin dayand snrlandrlmam lee gre sabit getiri vektr artk
mmkn olmayacaktr. Deiken getirili durum ekil 8de basitletirilmi olarak
sunulmaktadr:

250
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., s.75-79.
251
Candemir Mehmet ve Koyubenbe Nursel; zmir Blge Birliine Bal Tarm Kredi
Kooperatiflerinin Teknik Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yntemi ile llmesi, nc
Sektr Kooperatifilik Dergisi, Say: 149, 2005, s.33.
252
Bakrc, Fehim; a.g.e., s.164

snr
bulunab
birimi
olmasa
etkinlik
parada
zm
dk g
gre ar
azalan
deike
gerekt
D.
1.
ve en
dahil ed
253
Yavu
e
ekil 8de
zerinde
bilmektedir
ve E kara
alar dahi l
k snr par
a lee gr
ne denk d
girdi-kt b
rtan getiri v
getiri grl
en getirili
te bunlarn k
Veri Zarfl
Karar Verm
VZAda etk
iyilere ola
dilecek KV
uz, lknur; Sa
ekil 8: le
artan ve aza
lek et
r. rnein B
ar birimi (
ee gre t
al dorus
re getiri de
mektedir.
bileimi sev
vardr; dah
lmektedir.
hem de sa
kesiiminde
lama Anali
me Birimler
kinlik lm
an uzaklkla
Blerin sei
lk, a.g.e., s
e Gre Sab
alan lee
tkinliine
B karar bir
lee gre
eknik etkin
al bir niteli
imekte ve
lek etkin
viyelerinde,
ha yksek
lek etkin
abit getirili
e yer almakt
izi Uygulam
rinin Seimi
mleri, rnek
arn dikkate
imi nem ta
ss.45-46
bit, Azalan v
gre getiri
sahip olm
rimi (lee
e azalan ge
nlie sahipti
ie sahip o
e her bir par
nliine sahi
, yani BC d
kt-girdi b
nliine sahip
etkinlik s
tadr.
253

ma Aamala
i
klem kmes
e alnmas
amaktadr.
ve Artan Ge
mmkn o
mayan ka
e gre arta
etirili) lek
irler. Sonu
olan ABCD
ra dual pro
ip karar biri
doru para
bileimlerin
p olan kara
snrlar ze
ar
sinin en iyi
eklinde yap
.
etiri

olduundan,
arar birim
an getirili),
k etkinliin
olarak eld
E snrdr.
ogramn bir
imine (C) g
as boyunca
nde ise le
ar birimi C
erinde bulu
ilerinin sap
pldndan
110
, etkinlik
leri de
D karar
ne sahip
de edilen
Her bir
kstnn
re daha
a, lee
ee gre
ise hem
unmakta,
ptanmas
, analize
111

Etkinlik lmnn anlaml olabilmesi, lek ve retim sreci bakmndan
birbirine benzer yapdaki karar verme birimlerinin seilmesine baldr.
254
Karar
verme biriminin alma iin uygun olup olmad, almann konusuna da
baldr. KVBler, girdileri ktlara dntren herhangi bir ekonomik ya
ekonomik olmayan birim olabilirler. Bu karar birimlerinin birbirlerine, yaptklar
retim asndan yeterince benzer olmalar, ayn girdileri ayn ktlara
dntrmeleri ve benzer ortamlarda yer alyor olmalar gereklidir.
255

256

KVBlerin seimi 2 tr snrlama ile kar karyadr: Birincisi, bireysel
olarak rneklem kmesi belirlenirken karlalan organizasyonel, fiziksel ve
blgesel snrlamalar iken dieri analiz aamasnda kullanlan KVBlerin girdileri
ktlara dntrme srecindeki zaman periyotlardr. Analize dahil edilmesi
gereken asgari KVB saysnn ne olmas gerektii konusunda farkl grler ne
srlse de, daha ok kabul gren 2 tanesi unlardr:
1. Seilen KVB says, girdi ve ktlarn toplamnn 2 kat olmaldr.
2. KVB says en azndan, girdi ve ktlarn toplamndan 1 fazla
olmaldr.
257

2. Girdi ve ktlarn Seimi
KVBlerin etkinlik bakmndan VZA'da karlatrmas yaplrken
belirleyici olan, girdi ve kt deikenlerdir. Girdi ve kt deikenlerin
seiminde fonksiyonel bir varsaym yoktur. Ancak ayn KVB iin farkl girdi ve
kt gruplar farkl etkinlik deerleri almaktadr ve bu sebeple analize dahil
olacak girdi ve kt deikenler belirlenirken retim srecine nedensel olarak
bal olanlarn seilmesi gereklidir.
258

VZA modelinde bir girdi veya kt deikenin ihmal edilmesi halinde, bu
deiken nemli bir deiken ise, sz konusu deikeni etkin kullanan KVBnin
etkinlik deeri dk olacaktr. Yaplan almalarda modele yeni girdi ve kt
254
255
256
257
Bakrc, Fehim; a.g.e.; s. 168.
258
112

deikenlerin dahil edilmesi ile daha nce etkinsiz grnen KVBnin snr
zerinde yer ald grlmtr. Gereinden fazla girdi ve kt deikenin yer
almas, KVB saysnn da artmasn gerektirecektir. Girdi ve kt deikenlerin
saylarn azaltabilmek iin iftli korelasyonlara baklarak, rnein iki girdi veya
iki kt deer arasnda mkemmel bir korelasyon olmas halinde, herhangi biri
etkinlik deerinde deiime yol amadan modelden karlabilir.
259

Girdi-kt bileimleri oluturulurken hangisinin retim teknolojisini en iyi
temsil etmek zere VZAda kullanlacana, farkl girdi-kt senaryolarnn
denenmesi yoluyla karar verilebilir.
260

3. Verilerin Gvenilirlii
VZAda girdi ve ktlar belirlendikten sonra, almaya dahil edilen tm
KVBler iin sz konusu girdi ve kt verilerinin eksiksiz temin edilmesi
gerekmektedir. Aksi takdirde, eksik veriye sahip olan KVB almadan karlr.
VZAnin greli doas sebebiyle bir KVBnin karlmas kalan KVBlerin greli
etkinlik deerlerinin olduundan yksek grnmesine neden olabilir.
Yaplan almada bir girdi veya kt iin verilere ulalamyorsa, retim
ilikisini aklayabilecek ve kolay veri elde edilebilecek farkl girdi ve kt
bileimlerinin aratrlmas gerekir. Verilerin toplanabilmesi kadar gvenilirlikleri
de nemlidir. Doru olmayan veriler hem ait olduklar KVBlerin etkinlik
deerini etkiler, hem de greli etkinlik hesaplanmas sebebiyle tm KVBlerin
etkinlik deerlerini tartmal hale getirir.
261

4. Greli Etkinliin llmesi ve lmde Kullanlan Programlar
Greli etkinlik lm esnasnda girdi ve kt deikenler, zelliine gre
kg, lt, metre, say, parasal deer, oransal deer gibi farkl birimlerle ifade
edilebilir. Greli etkinlik temelinde bakldnda, bu farkl birimlerin kyaslama
bakmndan bir nemi yoktur. Bu durum, VZAnn dier yntemlere gre
avantajdr.
259
Yavuz, lknur; Salk,a.g.e., s.54.
260
261
Yavuz, lknur; Salk, a.g.e., s.55.
113

Greli etkinlik lm, dorusal programlama ile gerekletirilmektedir.
Dorusal programlama bilgisayar yazlmlar sayesinde problemleri kolay ve hzl
bir ekilde zmleyebilmektedir. Bilgisayar yazlmlarna rnek olarak,
Microsoft Excel zcs, LINDO, GAMS, QSB vb. standart dorusal
programlama bilgisayar programlar verilebilecei gibi DEAP, DEA Solver,
Frontier Analyst, IDEAS, ETAKS gibi zel VZA yazlmlarndan da sz
edilebilir.
262

Optimizasyon programlarndan Microsoft Excel zcsnden sz etmek
gerekirse, bu program hem dorusal, hem de dorusal olmayan kstl
optimizasyon problemlerinin zmnde ok yaygn biime kullanlan bir
zcdr. Program kolay kullanm, yaygn bulunabilirlilii ve gelimi
duyarllk analizi raporlar ile zellikle optimizasyon konusunda uzman olmayan
aratrmaclarn da almalarnda problemlerin zmn kolay ve etkin biimde
ulamasn salamaktadr.
VZA iin zel hazrlanm bir bilgisayar yazlm olan DEA Solver ise,
Microsoft Excelin bir eklentisi olarak gelitirilmitir. Veri girileri genellikle
Excel ortamnda yapldndan, analiz iin ayrca bir yazlma aktarlmas
esnasnda olas sorunlar yaama riski ortadan kalkmaktadr. Ayrca dier zel
VZA yazlmlarnda olduu gibi, karlatrmal raporlama, grafik gsterimi,
ekinlik skorlar ve sralama deerleri, referans setler, her bir KVBnin etkin
olabilmesi iin girdi ve kt deikenlerde olmas gereken art ve azalmalar
gsteren projeksiyonlar, aylak deiken deerleri gibi KVBlerin etkinlik
dzeylerine ilikin ayrntl bir alma yaplabilmektedir.
5. Referans Setlerinin Belirlenmesi
VZA, etkin olmayan karar birimlerinin de greli olarak etkin birimlerin
uygulad ynetsel ya da organizasyonel yntemleri uygulayarak ayn etkinlik
seviyesine ulaabilecekleri varsaym zerine kuruludur. Bu varsayma gre,
262
114

etkinsiz bir KVB iin ayn girdi-kt bileimleri ile daha iyi bir retim
performans tutturulabileceinin kant, etkin karar birimlerinin varldr.
263

Literatrde, verimsiz bir karar verme biriminin bavuru grubunda yer alan
birimlerle, yalnzca girdi-kt bileimi olarak deil, ynetsel uygulamalar
asndan derinlemesine incelemeler yaplarak karlatrlmas gerektii yer
almaktadr.
264

Bir KVBnin referans setinde yer alma skl, bu KVB evresindeki
rneklemin bykl ile ilikilidir. Geleneksel rneklem teorisine dayanarak,
belirli bir evredeki rneklem bydke, rneklemin oluturduu etkinlik
snrnn (ki, bu bir tahminleme, bir yaklamadr) tahminlenen gerek snra
yaklat sylenebilir.
265

6. Projeksiyonlarn Deerlendirilmesi
VZAnn uygulanmasndan elde edilen en byk fayda, etkin olmayan
karar birimlerine performanslarn iyiletirebilmeleri iin ulalabilir hedefler
koymasdr.
266
Etkinlik dzeyi 1in altnda olan tm KVBler iin hangi girdi veya
kt deikenin deerinde hangi ynde ve ne miktarda deime olmas gerektiini
gsteren bir tahminleme yaplmaktadr. KVBnin etkin olabilmesi iin; eer
model girdi eksenli ise, hangi girdi deiken(ler)in; eer kt eksenli bir model
oluturulmu ise hangi kt deiken(ler)in deimesi gerektii gsterilmektedir.
Girdi ve kt deikenler bakmndan kullanlmayan kapasiteyi gsteren
aylak deiken, bu sebeple etkin KVBlerde 0 (sfr) deeri almaldr.
267

7. Sonularn Deerlendirilmesi
KVBler detayl olarak incelendikten sonra, her bir KVB iin btn girdi
ve ktlarn dikkate alnd genel bir deerlendirmeye geilir. VZA ile belirlenen
hedeflere (verimsiz kaynak kullanmnn azaltlmas, vb.), karar vericilere ait
263
264
265
Yavuz, lknur; Salk, a.g.e., s. 58.
266
Aydemir, Zeynep Canan; a.g.t., s. 90-91.
267
115

eitli tercihler nedeni ile ulalamasa bile, elde edilen bilginin daha sonraki
almalarda deerlendirilebilmesi, iyiletirmelere ak olunmas anlay nemli
kazanmlardr.
268

E. Veri Zarflama Analizinin Gl ve Zayf Ynleri
1. Yntemin Gl Ynleri
Ramathan
269
, VZAnn gl ynleriyle ilgili unlara vurgu yapmaktadr:
VZAnn en gl yn objektifliidir. VZA etkinlik skorlarn
nmerik verilere dayandrdndan, ve insan yargsndan uzak olduundan
objektif bir yntem olarak nitelendirilir.
VZA snr analizi prensiplerini benimsemi kiiler iin yararl
sonular retir. VZA eldeki verilerlin tamamn kullanmak amalandnda, en
fazla sayda veriyi kullanan, ok deerli bir deerlendirme aracdr.
VZA oklu girdi ve ktlarla alabilir ve ok farkl birimlerle
lm yapabilir.
statistiksel yntemlerden farkl olarak, VZA parametrik
olmamasndan dolay girdi ve ktlar arasnda fonksiyonel bir iliki olmas
varsaymna ihtiya duymaz.
Bakrc
270
da bunlara aadaki zellikleri eklemektedir:
VZA, etkinsiz bir KVBnin performansn, kmesindeki greli
olarak etkin olan KVBnin seviyesine karmak iin bir tek yol deil, alternatif
yollar belirler. Burada KVBne uygun iyiletirme yolunu semek, karar vericinin
yargs ve tecrbesi ile ekillenir.
VZA'nn uygulanmas, zellikle karar vericilerin retim srecini,
ilgili tm ilgili girdi ve ktlar tanmlamak suretiyle daha iyi tanmalarn salar.
268
269
Ramathan, Ramu; An Introduction to Data Envelopment Analysis: A Tool for Performance
Measurement, Sage Pub., 2003, s.177
270
116

VZA almasnda gereksinim duyulan veriler ve analiz sonularn
ierecek detayl bir veri taban yaratlabilir. Bylelikle konu ile ilgili belgeleme
glenir.
VZA, girdi ve kt verilerinin rassal bir mekanizma ile
retilmediini, yani deterministik olduunu varsaymaktadr. Bu sebepten dolay
parametrik olmayan ve verilerin belirli bir fonksiyonel dalm kuralna uymas
gibi bir varsaym tamayan bir yntem olarak deterministik durumlar iin daha
avantajl bir etkinlik analizi yntemi olarak kullanlmaktadr.
Etkinlik analizi, istatistiksel snr tahminleme yntemlerinin ortaya
kard ortalama fonksiyonun yerine, en iyi gzlemlerce oluturulan snr
fonksiyonuna gre yapld iin, belirlenen hedefler, en iyi performans gstermi
birimler rnek alnarak yaplmaktadr. Bu da VZA ile yaplan verimlilik analizinin
anlamn ve geerliliini glendirmektedir.
2. Yntemin Zayf Ynleri
Ramathan
271
. VZA nn kstlamalarn aadaki biimde zetlemektedir:
VZA uygulamalar her bir KVB iin ayr dorusal programlama
problemini zmeyi gerektirir. Dolaysyla KVB says artka youn
hesaplamalar gerektirir. Ancak gnmz teknolojisinde bu ok da nemli bir
kstlama deildir
VZA u nokta teknii olduundan lme hatalar ciddi sorunlar yaratabilir.
VZA hesaplamalar kk lme hatalarna kar dahi duyarldr.
VZA parametrik olmaya bir teknik olduundan, istatistiksel testlerin
gerekletirilmesi zordur. Bu konu hala tartlmaktadr.
Matematiksel hesaplama temelli olmasndan ve oklu girdi kt ilikilerini
parametrik olmayan yollarla lmeye almasndan dolay rgt yneticileri
tarafndan sonularn anlalmas zor olabilir.
271
Ramathan, Ramu; a.g.e., s.178
117

VZA greli etkinlik lmede gl ve salam bir ara olmasna ramen
mutlak etkilie yaknsama problemleri domaktadr.
272

Bakrc
273
ise bunlara ilave olarak aadaki zayf ynlere yer vermitir:
VZA genel olarak fiziksel girdi ve kt lleri ile test
edildiinden teknik girdi-kt verimlilii ile snrldr. Yntemin yetenekleri kt
ve girdilere (eer mmknse) greli fiyatlar veya ncelikli arlklar atanarak
glendirilebilir.
Kalitatif girdi ve kt lleri sonular zayflatabilmektedir.
lgili girdi ve ktlarn retim srecini doru olarak yanstabilmesi,
yntemin salkl sonular vermesi asndan hayatsal neme sahiptir. Kritik bir
girdi ya da kt inceleme d brakldnda yntemin verdii sonular yanltc
ve yanl olabilir.
VZAnde, gzlemlenen performansn en iyi performansla olan
fark, sadece verimsizlie balanmakta ve u gzlem noktalar iin lm hatalar
gzard edilmektedir. Dsallklarn gzard edilmesi yanltc sonular
dourabilir.
VZA modelleri, statik (duraan) ve tek zaman kesitinde
deerlendirilen modellerdir. Gerek hayatta ise karar verme birimlerinin baz
girdilerini ktlara dntrebilmesi bir periyottan daha uzun bir sre
alacandan, retim sreci dinamik bir zellik gstermektedir. Bu sebeple farkl
periyotlardaki veriler iin uygun indirgeme oranlarnn kullanlmas gerekecektir.
Bavuru grubuna dahil olan karar verme birimlerinin dierlerine
gre stnlnn greceli olmas, bu birimlerinin kendi balarnda
deerlendirildiinde de gerekten verimli olup olmadklar hakknda bir yorum
yaplabilmesini gletirmektedir. Bu sebeple VZA verimlilik sonular,
grecelilik erevesinde deerlendirilmelidir
Girdi says ve kt saysnn toplam KVB saysna eit ya da fazla
olduunda KVBlerin byk ksm etkin olarak llebilir
274
.
272
Hartwich, Frank ve Kyi, Thanda; Measuring Efficiency in Agricultural Research: Strentgh and
Limitation of Data Envelopment Analysis, In: Discussion Paper No. 99/8, Institute of
Agricultural Economics, University of Hohenheim: Hohenheim,1999, ss.12-14
273
118

NC BLM
UYGULAMA: STKLARDA GREL ETKNLK LM

I. UYGULAMA ALANININ TANITIMI
A. Aratrmann Amac
Bu aratrma ile Trkiyede faaliyet gsteren STKlarn kaynak kullanm
ve kt oluturma sreleri incelenerek etkin kaynak kullanm ynnden STKlar
arasnda bir greli karlatrma yaplarak;
tam etkin STKlarn bulunmas suretiyle snr erilerin belirlenmesi,
etkin olmayan STKlar iin; bavuru niteliindeki etkin STKlar
belirlenerek, etkin olmalarn salayabilecek mekanizmalarn (radyal
hareketler ve aylak deiken deerlerini yok etme) belirlenmesi,
etkinlik analizlerinin STKlarn yapsal ve varolu nedenleri bakmndan
ayrlarak farkl modeller ile analiz edilmesi amalanmaktadr.
B. Aratrmann Kapsam
Bu aratrma almas Trkiyede faaliyet gsteren ulusal, blgesel ve
yerel STKlar arasndan en az bir yl sreyle aktif faaliyet gstermekte olan ve
resmi olarak dernekler masasna vb. kaytl, yaklak 8000
275
civarndaki STKdan
faaliyet alan bakmndan; hemeri dernekleri, vakflar, meslek odalar, yerel
gndem 21ler; iinde yardmlama, dayanma, kltr, cami, topluluk, birlik,
vakf, kooperatif, ky, gmen, mezun, okul, gzelletirme, platform,
koordinasyon, koordinatrlk, grubu, federasyon, sosyal kelimelerinin getii
STK adlarnn elenmesi sonucunda kalan 1517 STKy kapsamaktadr. Bu eleme,
VZAda KVBlerin seiminde nem tayan rneklemin homojen nitelik tamas
gereinden yaplmtr. Dolaysyla faaliyet konular itibariyle benzer alma
biimleri gsteren dernekler aratrmaya dahil edilmitir.
274
Cooper W.W., Seiford L.M. ve Tone K.; a.g.e., s.103.
275
STKlara ait iletiim adreslerinin ok nemli bir ksm www.stgm.org.tr adresinden alnmtr
ve bu adresteki kaytl STK says, 30.06.2008 itibaryla 8000 civardr.
119

C. Aratrmann nemi
Trkiyede STKlar zerine ok sayda aratrma, makale ve bildiri
almas, sempozyum, kongre, konferans, seminer, panel vb. yaplmakta ve
bunlar neredeyse tamamen STKlarn geliimi, demokrasi iindeki yeri ve nemi,
Neo-liberal toplum yapsna geite STKlar gibi STKlarn fonksiyonel ve
yapsal ynlerini ele almaktadr. Ksmen de olsa STKlarda etkinlik ve kapasite
sorunlar ok yzeysel olarak ele alnmaktadr. Ancak gelien toplum yaps ve
bireysel rgtlenme almalaryla bugn lkemizde says 150 binleri bulan
STKlar ierisinde kaynak yaratma ve yaratlan kaynaklarn etkin kullanlmas da
yeni dnem aratrma konular arasnda yer almaldr.
Bu alma ile lkenin birok yerinde faaliyet gsteren STKlarn
kullandklar kaynaklar ve bu kaynaklarn tketilmesiyle elde edilen ktlar
belirlenmi ve bu sayede STKlarn VZA yntemiyle greli etkinlik deerleri
hesaplanarak, STKlar aras bir etkinlik karlatrlmas yaplmtr.
Bu almayla birlikte STK alan bakmndan: STKlarn etkinlik
dzeylerinin de nemi vurgulanmaya allm ve bu alandaki literatr boluu
iin bir aratrma ve bir yntem nerisi getirilmi, kr amal olmayan rgtler
bakmndan: okullar ve hastaneler gibi STK olmasalar da kr amal olmayan
kurulularda yaplan etkinlik aratrmalarna, bu alannn en nemli unsuru olan
STKlar da dahil edilmi, VZA literatr bakmndan: VZA literatrnde ok ele
alnmayan
276
bir uygulama alanndaki boluk giderilmeye allmtr.
D. rnekleme Yntemi
Aratrma kapsamna giren derneklerden iletiim adres, telefon ve e-
postalar bulunan STKlardan 850 tanesine e-posta yoluyla ulalrken, 647 adet
STKya faks ekilmi, geri kalan 84 STK ile birebir grlerek soru formu
doldurulmas istenmitir. Sonu olarak e-postalara gelen toplam cevap says 24,
276
Yaygn olarak kullanlan arama motoru Googlen sadece akademik aratrmalar iin kullanlan
arayz olan scholar.google.com adresinde yaplan "Data Envelopment Analysis" AND "civil
society" OR NGO OR NPO OR CSO -health -bank -water anahtar kelimeleriyle yaplan aramada
dahi uygun bir almaya rastlanamamtr, Trkiyedeki almalar arasnda da ayn ekilde bir
arama yapldnda da bir sonu elde edilememitir.
120

cevaplanan faks says 19 ve birebir grme says 70, olmak zere toplam
113cevap alnmtr. E-posta ve faks cevaplarna yaplan kontrollerde toplam 25
adet eksik, anlalmayan ve/veya hatal olanlarn 20 tanesine tekrar ulalabilmi
ve yaplan dzeltmelerden ve ayklamalardan sonra gelen cevaplarn 15 tanesi
kullanlabilmitir. Sonu olarak Trkiye snrlarnda faaliyet gsteren STKlar
arasndan tamamen rassal geri dne dayal rnekleme ile 85 STKya ait eksiksiz
cevap formu alnmtr. Dolaysyla elde edilen cevaplarn kapsam iindeki
STKlara oran (85/1517)*100=%5,6 dzeyindedir.
II. ARATIRMADA KULLANILAN MODELLER
Bu almada, rneklem yaplan STKlarn 2006 ylna ait faaliyetleri ve
bu faaliyetlerde kullandklar girdi kaynaklar, farkl girdi ve kt bileimlerinin
bir araya getirilerek oluturulan farkl modellerle ifade edilmitir.
VZAnn uygulanabilmesi iin gerekli asgari KVB says VZA
blmndeki KVB seimi ile ilgili balkta yer almaktadr. Burada VZAnn
uygulanabilme koulu olarak:
KVB says (girdi deiken says + kt deiken says +1)
kural uygulanmtr. Bunun iin kurulmas ngrlen modeller aada
verilmektedir. Bu modeller:
a) KVBler bakmndan:
i. Ayrtrlmam model (85 KVB): STKlarn dahil olduu genel
ereveyi temsil eder
ii. Ulusal dzeyde faaliyet gsteren STKlar modeli: Bu model sadece
ulusal dzeyde faaliyet gsteren STKlarn dahil olduu genel
ereveyi temsil eder. Bu modelde genel ulusal model, proje bazl
ulusal model ve hizmet bazl ulusal model olmak zere bundan nceki
ilgili balklardaki modeller aynen alnarak bu modellerde kullanlan
girdi kt seti kullanlmaktadr. Dolaysyla burada deikenler
arasnda bir snflandrma yerine, bundan nceki deiken seti
modellerini kullanan ancak farkl KVBleri iine alan veri blmlemeli
121

bir model tretimi yaplmtr. rneklem ierisinde ulusal apta
faaliyet gsteren KVB says 30dur.
iii. Ulusal dzeyde faaliyet gstermeyen STKlar modeli: Bu model ulusal
dzeyde faaliyet gsteren STKlarn dndaki STKlarn bulunduu
ereveyi temsil eder. Bu modelde genel ulusal d model, proje bazl
ulusal d model ve hizmet bazl ulusal d model olmak zere
bundan nceki ilgili balklardaki modeller aynen alnarak bu
modellerde kullanlan girdi kt seti kullanlmaktadr. Dolaysyla
burada deikenler arasnda bir snflandrma yerine, bundan nceki
deiken seti modellerini kullanan ancak farkl KVBleri iine alan
veri blmlemeli bir model tretimi yaplmtr. rneklem ierisinde
ulusal apta olmayan faaliyet gsteren KVB says 55tir.
iv. Yurt ii ve d fonlardan yararlanabilen STKlar modeli: almaya
dahil olan STKlardan bir ksm yurtii veya yurt d fonlardan
yararlanabilirken, dier ksmnn hibir fon kaynandan
yararlan(a)mad grlmtr. Bu sebeple yurt ii ve d fonlardan
yararlanabilen STKlar kendi arasnda greli etkinlik analizine tabi
tutularak deerlendirilerek bu model oluturulmutur. Model genel,
proje ve hizmet bazl olmak zere 3 farkl girdi kt bileimi ile analiz
edilmitir. rneklem ierisinde ulusal apta olmayan faaliyet gsteren
KVB says 34tr
v. Yurt ii ve d fonlardan yararlanamayan STKlar modeli: Bir nceki
modelde sz edildii gibi tm STKlar gz nne alndnda,
herhangi bir fon kaynandan yararlanmam veya yararlanamam
olanlar, ayrca bir KVB seti eklinde dnlmtr. Bu KVB grubu
da genel, proje ve hizmet bazl olmak zere farkl girdi ve kt
setlerinden oluan analize tabi tutulmutur. rneklem ierisinde ulusal
apta olmayan faaliyet gsteren KVB says 51dir.
b) Kullandklar girdiler ve rettikleri ktlar (deikenleri) bakmndan:
i. Genel model: Btn girdi ve kt deikenlerinin bulunduu yapy
temsil eder.
122

ii. Proje bazl model: proje bazl alan STKlarn kulland ve rettii
dnlen deikenlerin bulunduu ereveyi temsil eder.
iii. Hizmet bazl model: arlkl olarak hizmet bazl faaliyetlerde bulunan
STKlarn kulland ve rettii dnlen deikenlerin bulunduu
ereveyi temsil eder
Uygulama almas bu iki farkl snflandrmay da ayn model ierisinde
ele almtr. Dolays ile KVBler asndan 5 farkl grup, girdi-ktlar asndan
3 farkl grup bize toplamda 15 farkl model salamaktadr. Bu modellerin hepsi
iin de hem BCC hem de CCR kt ynelimli VZA analizi yaplmtr. Her bir
modelde kullanlan deikenler ve KVBlerin bir listesi Tablo 5de detayl olarak
grlmektedir. Burada kullanlan KVBlerin ve model deikenlerinin tam
isimleri EK 1 ve EK 2den incelenebilir.

123

Tablo 5: Faaliyet zellikleri ve Girdi-kt Bileimlerine Gre Oluturulan Modeller
Ana
Grup
Alt
Grup
AYRITIRILMAMI PROJE BAZLI HZMET BAZLI
KVB GRD IKTI KVB GRD IKTI KVB GRD IKTI
G
e
n
e
l

G
e
n
e
l

Btn KVBler
Tm Girdiler:
Bte, Dfon,
fon, cretli,
Gnll, ye,
Ofis, Ya.
Tm ktlar:
UProje, UAProje,
PKisi, PBirim,
SKFaal, SKKisi,
YardSay,
YardKisi
Btn KVBler
Bte,
Dfon,
fon,
Ya
UProje,
UAProje,
PKisi,
PBirim.
Btn KVBler
cretli,
Gnll,
ye,
Ofis,
Ya.
SKFaal,
SKKisi,
YardSay,
YardKisi
F
a
a
l
i
y
e
t

A
l
a
n

B
a
k
n
d
a
n

U
l
u
s
a
l

ekotar, kozmetik, izmsorop, turkkadborn,
izmkader, dogafet, tumint, izmturkan, milasnt,
akutizmr, iskcevre, srmyoksul, taregt, akdgenc,
gencfikir, isthasthak, trsktder, gapgor, stgder,
byzbast, ankpirsult, ekoarsder, turpskder, unima,
turkorm, icsmalidr, nota, ankandbasn,
ankmazlumder, uretkad
Tm Girdiler:
Bte, Dfon,
fon, cretli,
Gnll, ye,
Ofis, Ya.
Tm ktlar:
UProje, UAProje,
PKisi, PBirim,
SKFaal, SKKisi,
YardSay,
YardKisi
Bte,
Dfon,
fon,
Ya
UProje,
UAProje,
PKisi,
PBirim.
cretli,
Gnll,
ye,
Ofis,
Ya.
SKFaal,
SKKisi,
YardSay,
YardKisi
U
l
u
s
a
l

O
l
m
a
y
a
n

izmirms, krdhemof, krdyazar, cevkordern,
anadsktder, tuminsmut, ankgzlsnt, izhasgn,
girkad, sircayas, batzihin, dyrcirakul, kutahmuht,
gntgenc, yesilband, skcocgel, izmsehit,
ankanitklb, ornrotrct, kvkrotrct, gazosrotact,
kalrotrct, sinciscemk, tiretopldst, tirecevr,
egekobi, erzrsakat, afysktder, mrdsktder,
zongsktder, denzsktder, anksktder, amssktder,
istsktder, kuthsktder, blksktder, elzgsktder,
mltmuzis, adyhasthak, adyinshak, zihengail,
gndgortop, frtgazt, catomder, guckosbry,
aydsktder, gzntsktder, adnsktder, kastsktder,
osmnsktder, antlsktder, ordsktder, istyurtay,
emirotist, bitlisfolk
Tm Girdiler:
Bte, Dfon,
fon, cretli,
Gnll, ye,
Ofis, Ya.
Tm ktlar:
UProje, UAProje,
PKisi, PBirim,
SKFaal, SKKisi,
YardSay,
YardKisi
gntgenc, yesilband, skcocgel, izmsehit,
ankanitklb, ornrotrct, kvkrotrct, gazosrotact,
kalrotrct, sinciscemk, tiretopldst, tirecevr,
egekobi, erzrsakat, afysktder, mrdsktder,
zongsktder, denzsktder, anksktder, amssktder,
istsktder, kuthsktder, blksktder, elzgsktder,
mltmuzis, adyhasthak, adyinshak, zihengail,
gndgortop, frtgazt, catomder, guckosbry,
aydsktder, gzntsktder, adnsktder, kastsktder,
osmnsktder, antlsktder, ordsktder, istyurtay,
emirotist, bitlisfolk
Bte,
Dfon,
fon,
Ya
UProje,
UAProje,
PKisi,
PBirim.
gntgenc, yesilband, skcocgel, izmsehit, ankanitklb,
ornrotrct, kvkrotrct, gazosrotact, kalrotrct,
sinciscemk, tiretopldst, tirecevr, egekobi, erzrsakat,
afysktder, mrdsktder, zongsktder, denzsktder,
anksktder, amssktder, istsktder, kuthsktder,
blksktder, elzgsktder, mltmuzis, adyhasthak,
adyinshak, zihengail, gndgortop, frtgazt, catomder,
guckosbry, aydsktder, gzntsktder, adnsktder,
kastsktder, osmnsktder, antlsktder, ordsktder,
istyurtay, emirotist, bitlisfolk
cretli,
Gnll,
ye,
Ofis,
Ya.
SKFaal,
SKKisi,
YardSay,
YardKisi
U
l
u
s
a
l
-
U
l
u
s
l
a
r
a
r
a
s

F
o
n

K
u
l
l
a
n
m
a

F
o
n
l
a
r

K
u
l
l
a
n
a
n

izmirms, ekotar, turkkadborn, dogafet, batzihin,
milasnt, kutahmuht, gntgenc, iskcevre, srmyoksul,
gencfikir, ankanitklb, gazosrotact, cevkordern,
erzrsakat, mrdsktder, zongsktder, denzsktder,
amssktder, istsktder, kuthsktder, elzgsktder,
anadsktder, catomder, gapgor, stgder, byzbast,
ekoarsder, unima, guckosbry, adnsktder,
kastsktder, osmnsktder, ordsktder,
Tm Girdiler:
Bte, Dfon,
fon, cretli,
Gnll, ye,
Ofis, Ya.
Tm ktlar:
UProje, UAProje,
PKisi, PBirim,
SKFaal, SKKisi,
YardSay,
YardKisi
Bte,
Dfon,
fon,
Ya
UProje,
UAProje,
PKisi,
PBirim.
cretli,
Gnll,
ye,
Ofis,
Ya.
SKFaal,
SKKisi,
YardSay,
YardKisi
F
o
n
l
a
r

K
u
l
l
a
n
(
a
)
m
a
y
a
n

izhasgn, girkad, sircayas, kozmetik, izmsorop,
uretkad, izmkader, tumint, izmturkan, dyrcirakul,
emirotist, akutizmr, yesilband, skcocgel, izmsehit,
taregt, akdgenc, ornrotrct, kvkrotrct, kalrotrct,
sinciscemk, krdhemof, tiretopldst, tirecevr,
krdyazar, egekobi, isthasthak, afysktder,
anksktder, blksktder, trsktder, mltmuzis,
adyhasthak, adyinshak, zihengail, gndgortop,
frtgazt, tuminsmut, ankpirsult, ankgzlsnt,
turpskder, turkorm, icsmalidr, nota, ankandbasn,
ankmazlumder, btlsfolk, aydsktder, gzntsktder,
antlsktder, istyurtay,
Tm Girdiler:
Bte, Dfon,
fon, cretli,
Gnll, ye,
Ofis, Ya.
Tm ktlar:
UProje, UAProje,
PKisi, PBirim,
SKFaal, SKKisi,
YardSay,
YardKisi
krdyazar, egekobi, isthasthak, afysktder,
anksktder, blksktder, trsktder, mltmuzis,
adyhasthak, adyinshak, zihengail, gndgortop,
frtgazt, tuminsmut, ankpirsult, ankgzlsnt,
turpskder, turkorm, icsmalidr, nota, ankandbasn,
Bte,
Dfon,
fon,
Ya
UProje,
UAProje,
PKisi,
PBirim.
krdyazar, egekobi, isthasthak, afysktder, anksktder,
blksktder, trsktder, mltmuzis, adyhasthak,
adyinshak, zihengail, gndgortop, frtgazt,
tuminsmut, ankpirsult, ankgzlsnt, turpskder,
cretli,
Gnll,
ye,
Ofis,
Ya.
SKFaal,
SKKisi,
YardSay,
YardKisi
124

A. Aratrma Yntemi
Farkl girdi ve kt bileimleriyle ifade edilen her bir model iin CCR-
kt Ynelimli VZA yntemi uygulanmtr. kt ynelimli ya da girdi
ynelimli modelin seilmesinin VZA ile ilgili blmde de anlatld gibi
KVBlerin greli etkinlik deeri bakmndan bir farkllklar yoktur ve ayn
sonular vermektedirler. Ancak ama ayn girdilerle en fazla kt retebilecek bir
seviyede bulunmak ise doru model kt ynelimli modeldir. kt ynelimli
modelin seilmesi Sivil Toplum Kurulularnn yaps ve misyonu ile de ilgilidir.
Sivil toplum alan ve kurulular, zaman zaman devlete ramen, grev edindikleri
alanda varlk gstererek, toplumsal ihtiya ve giderilmesi gereken bir ak gerei
faaliyette bulunurlar. Bu hizmetlerin bir doygunluk noktasna ulam olmas
gerekir ki, kt seviyesinin veri kabul edilerek en uygun girdi seviyesine
ulalmas hedeflensin ve bylece girdi ynelimli VZA kullanlsn. Oysa farkl
alanlarda faaliyet gsteren STKlarn mevcut ktlar henz toplum ihtiyalarn
tamamen karlar dzeyde deildir. Bu sebeple, mevcut olanaklar ve girdileri ile
hizmet reten STKlar, kaynaklarn en etkin ekilde kullanarak daha fazla kt
yaratabilirler. Bu da kt ynelimli bir analizde elde edilecek etkinlik skorlarnn,
bavuru gruplarnn ve projeksiyonlarn tm STKlar iin nemli bulgular ortaya
koyabileceini gsterir.
kt ynelimli CCR Modeli lee gre sabit getiri varsaym ile greceli
etkinlik deerlerini belirlerken, BCC Modeli ise lee gre deien getiri
varsaym altnda etkinlik deerlerini belirlemektedir. BCC ve CCR Modellerinin
birlikte uygulanmasnn sebepleri:
Her iki modele gre de tam etkin olan (lek etkinlii=1) STKlar
belirleyebilmek,
BCC ile elde edilen etkinlik deerleri her zaman CCR modeline eit ya da
daha byk olacandan, sabit lek anlamnda etkin olmasa da deien lek
varsaym altnda etkin olan (yerel etkinlik deeri =1) KVBleri belirleyebilmek,
125

Her iki durumda da etkin olmayan KVBleri ve etkinlik ya da etkinsizlik
deerlerini belirleyebilmektir.
Her iki modelde de her bir etkin KVBnin ka etkin olmayan KVBye
referans (bavuru) olaca, 15 modelin her birinin CCR ve BCC analiz
sonularna gre:
Etkin KVB saylar,
Etkin olmayan KVB saylar,
Etkin olmayanlar iin gelecek projeksiyonlar,
Artan, azalan ve sabit lek blgesinin hangisinde bulunduklar bilgileri
elde edilmektedir.
B. Veri Zarflama Analizi Uygulama Yazlm
Bu almann verilerini ileyebilmek iin baz alternatifler mevcuttur.
Bunlar: Tim Coelli tarafndan gelitirilen Deap
277
, Frontier Analyst ve DEA-
Solver-LV Excel eklentisidir. WinDeap ve Frontier Analyst gelimi programlar
olsalar da veri hazrlama zorluklar ya da lisans problemlerinden dolay tercih
edilmemiler, Excel eklentisi olarak kullanlan, Kaoru Tone tarafndan
gelitirilerek konu ile ilgili bir VZA kitabnda
278
da renme versiyonu biiminde
uygulama yazlm olarak sunulan DEA-Solver-LV kullanlmtr.
C. Veri Zarflama Analizi Bulgular
1. Tanmlayc statistikler ve Deikenler Aras Korelasyon
Girdi ve kt deikenlerine ilikin tanmlayc istatistik bilgileri Tablo
6de yer almaktadr.
277
Coelli, T.J.; Guide to DEAP version 2.1: Data Envelopment Analysis (Computer) Program,
1996, http://www.uq.edu.au/economics/cepa/software/DEAP-xp1.zip. 31 Oct 2007.
278
Cooper, W., Seiford, L. ve Tone, K.; a.g.e., s.5.
126

Tablo 6: Model Deikenlerinin Tmne Ait Tanmlayc statistikler
Maksimum Minimum Ortalama Standart Sapma
Ya 84 1 14.02 14.00
Bte 321672 0 37767.40 63587.26
Dfon 3640000 0 62122.66 394489.10
fon 300000 0 17851.53 44416.76
cretli 24 0 1.49 3.79
Gnll 3000 0 74.33 324.63
ye 126000 0 2507.46 14233.58
Ofis 50000 0 1281.67 6390.42
UProje 52 0 2.92 6.96
UAProje 16 0 0.74 2.10
PKisi 20000000 0 237755.22 2156299.39
PBirim 4000 0 51.11 431.09
SKFaal 756 0 64.88 136.09
SKKisi 7560 0 739.20 1109.53
YardSay 199650 0 7006.16 25015.23
YardKisi 150180 0 2076.38 16180.11

VZAdaki 2006 btesi girdisine ve bu girdinin belirtilen kaynaklarna ilikin
bilgiler Tablo 7te yer almaktadr:
Tablo 7: STKlarn nemli Bte Kaynaklar
STK Says Bte(YTL) Bte % Bte Kaynaklar
24 2.755.788 85
ye Aidatlar Ve Balar,
Uluslar Aras Fonlar,
Yerel Ynetimler,
Dier Stklar,
Kamu Kurulular.
61 454.441 15
Kamu Kurulular,
ye aidatlar ve Balar,
Yerel Ynetimler,
Uluslar aras Kurulular,
Sponsorlar.
Toplam 3.210.229 100

127

Tablo 8: Deikenler Aras Korelasyon Deerleri

Y
a
e

D
f
o
n

f
o
n

c
r
e
t
l
i

G
l
l
y
e

O
f
i
s

U
P
r
o
j
e

U
A
P
r
o
j
e

P
K
i
s
i

P
B
i
r
i
m

S
K
F
a
a
l

S
K
K
i
s
i

Y
a
r
d
S
a
y

Y
a
r
d
K
i
s
i

Ya
1.00 0.29 -0.09 -0.02 0.05 0.13 0.29 0.08 -0.06 -0.11 -0.03 -0.04 -0.04 0.03 0.18 0.55
Bte
0.29 1.00 0.32 0.51 0.36 -0.06 0.16 0.09 0.02 -0.06 0.04 0.09 -0.03 0.03 0.32 0.45
Dfon
-0.09 0.32 1.00 0.01 0.54 -0.03 -0.02 -0.01 0.00 -0.02 -0.02 0.02 0.20 0.05 -0.03 -0.02
fon
-0.02 0.51 0.01 1.00 0.05 -0.05 -0.05 -0.04 0.12 0.01 -0.04 -0.04 -0.02 -0.09 0.00 -0.02
cretli
0.05 0.36 0.54 0.05 1.00 0.10 0.12 0.23 -0.06 -0.05 -0.01 -0.04 0.16 0.20 -0.02 0.04
Gnll
0.13 -0.06 -0.03 -0.05 0.10 1.00 0.01 0.02 -0.06 -0.04 -0.02 0.00 0.17 0.01 0.05 -0.03
ye
0.29 0.16 -0.02 -0.05 0.12 0.01 1.00 0.23 -0.03 -0.04 -0.02 -0.02 0.08 0.16 0.01 0.02
Ofis
0.08 0.09 -0.01 -0.04 0.23 0.02 0.23 1.00 -0.05 -0.02 -0.02 -0.02 0.32 0.53 0.00 0.12
UProje
-0.06 0.02 0.00 0.12 -0.06 -0.06 -0.03 -0.05 1.00 0.10 -0.01 -0.03 0.16 0.07 -0.05 -0.01
UAProje
-0.11 -0.06 -0.02 0.01 -0.05 -0.04 -0.04 -0.02 0.10 1.00 -0.04 0.07 0.04 0.00 0.16 -0.04
PKisi
-0.03 0.04 -0.02 -0.04 -0.01 -0.02 -0.02 -0.02 -0.01 -0.04 1.00 -0.01 -0.05 -0.06 -0.03 -0.01
PBirim
-0.04 0.09 0.02 -0.04 -0.04 0.00 -0.02 -0.02 -0.03 0.07 -0.01 1.00 -0.03 0.03 -0.03 -0.01
SKFaal
-0.04 -0.03 0.20 -0.02 0.16 0.17 0.08 0.32 0.16 0.04 -0.05 -0.03 1.00 0.56 -0.05 0.01
SKKisi
0.03 0.03 0.05 -0.09 0.20 0.01 0.16 0.53 0.07 0.00 -0.06 0.03 0.56 1.00 -0.09 0.02
YardSay
0.18 0.32 -0.03 0.00 -0.02 0.05 0.01 0.00 -0.05 0.16 -0.03 -0.03 -0.05 -0.09 1.00 0.32
YardKisi
0.55 0.45 -0.02 -0.02 0.04 -0.03 0.02 0.12 -0.01 -0.04 -0.01 -0.01 0.01 0.02 0.32 1.00

Tablo 8de ise VZA modellerinde kullanlan tm girdi ve kt deikenler
arasndaki dorusal ilikileri belirleyebilmek iin korelasyon analizi sonular
verilmektedir. Bu sonulara gre en yksek korelasyon deeri sosyal kltrel
faaliyet says ile sosyal kltrel faaliyetten yararlanan kii says arasnda olup,
korelasyon deeri 0.56dr. Yani orta dereceli bir iliki sz konusudur. VZAnn
temel varsaymlarndan birisi de girdi ve kt deikenleri arasnda bir ilikinin
var olmaddr.
2. Veri Zarflama Analizi Sonular
lee gre sabit (CCR) model ve deiken (BCC) model ile yaplan kt
ynelimli VZA, bu alma kapsamnda nerilen 15 farkl model iin
uygulanmtr. Dier bir deyile bu alma kapsamnda 30 farkl etkinlik
lmlemesi yaplmtr.
Tablo 9da ad geen 30 farkl etkinlik analizinin ortalama, standart sapma,
lme giren KVB says gibi temel zet gstergeler elde edilmitir. Burada
128

belirtilmesi gereken noktalardan birisi BCC modelleri baz hesaplamalarda bir
ksm KVByi hesaplama d brakmtr. rnein ilk iki stunda bulunan
ayrtrlmam-genel modelinde CCR 85 KVByi kullanrken BCC verilerin
uygun olmamasndan dolay 82 KVB iin greli etkinlik lmlemesi
yapabilmitir. Burada dikkate deer dier bir nokta da BCC modeli ortalama
deerleri her zaman CCR modeli ile bulunan ortalamalardan byk olmaktadr.
Ayn ekilde BCC modeli ile elde edilen etkin KVB says da CCR modeli ile elde
edilenden her zaman daha fazladr. Bu sonular, teorik ksmda yaplan konu ile
ilgili aklamalarla tutarldr. Baka bir adan sonulara bakldnda, Ulusal-
genel ve fon kullanan-genel grubundaki etkinlik lmlerinde ortalama
deerleri 0.86-0.93 arasnda yksek deerler olarak bulunmutur. Dier taraftan
ise proje bazl alan KVBlerin neredeyse btn gruplar ve alt gruplar dzeyinde
en dk ortalama etkinlik dzeyine sahip olduklar grlmektedir. Ayn ekilde
porje bazl modellerde etkin birim saylar da toplam KVB saylarna gre ok
dktr.

129

Tablo 9: VZA Genel Etkinlik zet Sonular

Ayrtrlmam Ulusal Ulusal Olmayan
Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet
Y
n
t
e
m

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

Hesaplanan KVB Says 85 82 85 55 85 77 30 29 30 22 30 27 55 53 55 33 55 50
Ortalama Etkinlik Skoru 0.68 0.76 0.22 0.42 0.49 0.63 0.86 0.93 0.28 0.64 0.67 0.9 0.7 0.78 0.24 0.47 0.5 0.65
Etkinlik Skoru Std. Sapma
0.37 0.34 0.36 0.4 0.39 0.37 0.28 0.21 0.39 0.35 0.37 0.2 0.38 0.34 0.37 0.42 0.38 0.37
Etkin Birim Says
40 46 13 14 25 33 22 26 6 9 15 21 30 33 9 12 17 22
Etkin olmayan Birim Says
45 36 72 41 60 44 8 3 24 13 15 6 25 20 46 21 38 28
Minimum Etkinlik Deeri
0 0 0 0 0 0.01 0 0.04 0 0.02 0 0.26 0 0.01 0 0 0 0.01
Fon Kullanan Fon Kullanmayan
Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet
Y
n
t
e
m

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

Hesaplanan KVB Says
34 34 34 33 34 30 51 48 51 22 51 47
Ortalama Etkinlik Skoru
0.89 0.93 0.43 0.5 0.59 0.75 0.63 0.75 0.18 0.52 0.55 0.71
Etkinlik Skoru Std. Sapma
0.23 0.21 0.44 0.43 0.4 0.35 0.39 0.36 0.34 0.4 0.38 0.35
Etkin Birim Says 26 29 11 12 14 18 22 29 6 7 16 23
Etkin olmayan Birim Says 8 5 23 21 20 12 29 5 45 15 35 24
Minimum Etkinlik Deeri
0.04 0.04 0 0 0 0.04 0 0 0 0 0 0.01

130

Birbirinin devam olan; Tablo 10, Tablo 11 ve Tablo 12de ayrtrlmam
model iin yani 85 KVBnin tm iin farkl girdi-kt bileimleriyle retilen
etkinlik analiz sonular grlmektedir. Bu tablolarda ve bundan sonraki
tablolarda kullanlan ksaltmalar, lee gre S: Sabit, A: Artan, ve Az:
Azalan temsil etmektedir. Tablo 10da yer alan KVBler btn KVBler
arasnda btn modeller baznda tam etkin olarak llen KVBlerdir. lek
etkinliklerine bakldnda da bu KVBlerin neredeyse tamamnn, en az bir
modelde lek etkinlii 1 olarak bulunmutur ve lee gre sabit getiri snr
erisi zerindedirler.
Tablo 11e bakldnda ise KVBlerin bir ksm baz modellerde etkin
olarak llseler de genel itibaryla etkinlik snrndan daha aadadrlar.
zellikle BCC modeliyle tam etkin bulunduu halde CCR ile etkin olmayanlarn
lee gre artan getiri snr erisini hedefledikleri gzlenmektedir. Bunun anlam
da, ilgili KVBlerin o model iin maksimum kt elde etme bakmndan henz bir
soygunluk seviyesine ulamadklardr. rnein Tablo 11deki akdgenc byle
bir KVBdir.
Hem CCR hem de BCC temelli VZA analizlerinde etkin olarak
llemeyen KVBler arlkl olarak Tablo 12de grlmektedir. Bu KVBler
etkin olabilmek iin lee gre sabit getirili snr blgesine yaklamaldrlar. Zira
lee gre getiri projeksiyonlarna bakldnda neredeyse btn KVBler iin
S: Sabit blgesi iaret edilmektedir.
Tablo 10 ile Tablo 18 arasndaki btn KVBler btn tablolarn ilk
stununda ayn sra ile yer almlardr. Bu sra, her KVBnin toplam 30 farkl
uygulama modelinde en fazla tam etkin kandan en az sayda tam etkin kana
doru yaplmtr. Bu durumda akutizmir btn KVBler arasnda en fazla tam
etkin karken (18 kez), emirotist en az sayda etkin kan olmutur.
131

Tablo 10: VZA Ayrtrlmam Model Sonular -1
AYRITIRILMAMI
Genel Proje Hizmet
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

akutizmr 1 1 akutizmr 1 1 akutizmr 1 1 akutizmr 1 1 akutizmr 1 1 akutizmr 1 1
egekobi 1 1 egekobi 1 1 egekobi 1 1 egekobi 1 1 egekobi 1 1 egekobi 1 1
izmturkan 1 1 izmturkan 1 1 izmturkan 1 1 izmturkan 1 1 izmturkan 1 1 izmturkan 1 1
kalrotrct 1 1 kalrotrct 1 1 kalrotrct 1 1 kalrotrct 1 1 kalrotrct 1 1 kalrotrct 1 1
akdgenc 1 1 akdgenc 1 1 akdgenc 1 1 akdgenc 1 1 gencfikir 1 1 akdgenc 1 1
gencfikir 1 1 gencfikir 1 1 gencfikir 1 1 gencfikir 1 1 guckosbry 1 1 gencfikir 1 1
guckosbry 1 1 guckosbry 1 1 guckosbry 1 1 guckosbry 1 1 ankgzlsnt 1 1 guckosbry 1 1
ankgzlsnt 1 1 ankgzlsnt 1 1 osmnsktder 1 1 kozmetik 1 1 ankanitklb 1 1 ankgzlsnt 1 1
kozmetik 1 1 kozmetik 1 1 tumint 1 1 osmnsktder 1 1 unima 1 1 kozmetik 1 1
ankanitklb 1 1 ankanitklb 1 1 elzgsktder 1 1 tumint 1 1 sinciscemk 1 1 ankanitklb 1 1
unima 1 1 unima 1 1 milasnt 1 1 elzgsktder 1 1 stgder 1 1 unima 1 1
osmnsktder 1 1 osmnsktder 1 1 gntgenc 1 1 milasnt 1 1 srmyoksul 1 1 osmnsktder 1 1
tumint 1 1 tumint 1 1 batzihin 1 1 gntgenc 1 1 turkkadborn 1 1 tumint 1 1
elzgsktder 1 1 elzgsktder 1 1 ankgzlsnt 0.7 2 batzihin 1 1 turkorm 1 1 elzgsktder 1 1
sinciscemk 1 1 sinciscemk 1 1 kvkrotrct 0.57 3 ankgzlsnt 0.86 2 ordsktder 1 1 sinciscemk 1 1
stgder 1 1 stgder 1 1 kozmetik 0.53 4 ankanitklb 0.83 3 ornrotrct 1 1 stgder 1 1
srmyoksul 1 1 srmyoksul 1 1 sinciscemk 0.41 5 kvkrotrct 0.67 4 gazosrotact 1 1 srmyoksul 1 1
turkkadborn 1 1 turkkadborn 1 1 ankanitklb 0.34 6 unima 0.67 5 denzsktder 1 1 turkkadborn 1 1
turkorm 1 1 turkorm 1 1 ekoarsder 0.34 7 izmsorop 0.67 6 istyurtay 1 1 turkorm 1 1
ordsktder 1 1 ordsktder 1 1 gazosrotact 0.29 8 sinciscemk 0.6 7 izmsehit 1 1 ordsktder 1 1
ornrotrct 1 1 ornrotrct 1 1 ornrotrct 0.22 9 ekotar 0.49 8 nota 1 1 ornrotrct 1 1
krdyazar 1 1 krdyazar 1 1 ekotar 0.21 10 ekoarsder 0.43 9 skcocgel 1 1 gazosrotact 1 1
gazosrotact 1 1 gazosrotact 1 1 srmyoksul 0.19 11 ankmazlumder 0.4 10 yesilband 1 1 denzsktder 1 1
milasnt 1 1 milasnt 1 1 girkad 0.14 12 ankpirsult 0.34 11 dogafet 0.93 2 istyurtay 1 1
132


AYRITIRILMAMI
Genel Proje Hizmet
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
K
V
B
CCR
K
V
B
BCC
S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

denzsktder 1 1 denzsktder 1 1 sircayas 0.13 13 gazosrotact 0.3 12 kozmetik 0.9 3 izmsehit 1 1
gntgenc 1 1 gntgenc 1 1 dogafet 0.11 14 srmyoksul 0.28 13 adnsktder 0.87 4 nota 1 1
batzihin 1 1 batzihin 1 1 kuthsktder 0.1 15 mrdsktder 0.26 14 aydsktder 0.72 5 skcocgel 1 1
kvkrotrct 1 1 kvkrotrct 1 1 mrdsktder 0.9 16 ornrotrct 0.25 15 dyrcirakul 0.71 6 yesilband 1 1
istyurtay 1 1 izmsorop 1 1 ankmazlumder 0.9 17 kuthsktder 0.19 16 akdgenc 0.62 7 ankpirsult 1 1
izmsehit 1 1 istyurtay 1 1 stgder 0.8 18 girkad 0.18 17 anadsktder 0.6 8 gndgortop 1 1
nota 1 1 izmsehit 1 1 unima 0.7 19 sircayas 0.15 18 krdyazar 0.58 9 adyhasthak 1 1
skcocgel 1 1 nota 1 1 amssktder 0.7 20 amssktder 0.14 19 ankpirsult 0.52 10 dogafet 0.93 2
yesilband 1 1 skcocgel 1 1 izmkader 0.6 21 stgder 0.13 20 kastsktder 0.5 11 adnsktder 0.89 3
ekotar 1 1 yesilband 1 1 turkkadborn 0.6 22 cevkordern 0.13 21 tuminsmut 0.49 12 aydsktder 0.81 4
gndgortop 1 1 ankpirsult 1 1 ordsktder 0.6 23 gapgor 0.12 22 gndgortop 0.48 13 icsmalidr 0.79 5
tuminsmut 1 1 ekotar 1 1 krdyazar 0.5 24 dogafet 0.11 23 amssktder 0.47 14 dyrcirakul 0.79 6
cevkordern 1 1 gndgortop 1 1 cevkordern 0.5 25 anadsktder 0.10 24 mrdsktder 0.47 15 anadsktder 0.73 7
catomder 1 1 tuminsmut 1 1 izhasgn 0.5 26 zongsktder 0.10 24 sircayas 0.47 16 kastsktder 0.66 8
dogafet 0.97 2 istsktder 1 1 ankpirsult 0.4 27 iskcevre 0.9 25 icsmalidr 0.44 17 krdyazar 0.58 9
adnsktder 0.97 3 cevkordern 1 1 zongsktder 0.4 28 izmkader 0.8 26 frtgazt 0.42 18 amssktder 0.51 10
istsktder 0.96 4 adyhasthak 1 1 tirecevr 0.3 29 ordsktder 0.8 27 osmnsktder 0.4 19 tuminsmut 0.51 11
kastsktder 0.92 5 turpskder 1 1 gapgor 0.3 30 turkorm 0.7 28 istsktder 0.34 20 izmsorop 0.49 12
frtgazt 0.9 6 tiretopldst 1 1 izmsorop 0.3 31 krdyazar 0.7 28 ekotar 0.33 21 ekotar 0.49 13
izmsorop 0.88 7 catomder 1 1 iskcevre 0.3 32 turkkadborn 0.6 29 elzgsktder 0.33 22 sircayas 0.48 14
aydsktder 0.84 8 adnsktder 0.99 2 denzsktder 0.2 33 kutahmuht 0.6 30 izmsorop 0.32 23 ankandbasn 0.48 15
tirecevr 0.75 9 dogafet 0.97 3 kutahmuht 0.2 34 denzsktder 0.6 31 antlsktder 0.31 24 frtgazt 0.48 16
ekoarsder 0.72 10 kastsktder 0.97 4 erzrsakat 0.2 35 izhasgn 0.5 32 ankandbasn 0.31 25 mrdsktder 0.47 17
133

AYRITIRILMAMI
Genel Proje Hizmet
K
V
B

CCR
K
V
B

BCC
K
V
B

CCR
K
V
B

BCC
K
V
B

CCR
K
V
B

BCC
S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

dyrcirakul 0.71 11 frtgazt 0.91 5 anadsktder 0.1 36 tirecevr 0.4 33 kvkrotrct 0.3 26 istsktder 0.42 18
amssktder 0.67 12 icsmalidr 0.90 6 turkorm 0.1 37 adnsktder 0.4 34 girkad 0.29 27 ankmazlumder 0.41 19
anadsktder 0.6 13 aydsktder 0.89 7 adnsktder 0.1 38 erzrsakat 0.4 35 batzihin 0.28 28 turpskder 0.38 20
ankandbasn 0.59 14 anadsktder 0.81 8 izmirms 39 izmirms 0.2 36 adyhasthak 0.26 29 adyinshak 0.37 21
kuthsktder 0.54 15 dyrcirakul 0.79 9 byzbast 39 byzbast 0.2 37 tirecevr 0.23 30 batzihin 0.35 22
ankpirsult 0.54 16 ekoarsder 0.78 10 catomder 39 catomder 38 krdhemof 0.21 31 antlsktder 0.35 23
sircayas 0.53 17 tirecevr 0.75 11 kastsktder 39 kastsktder 39 zongsktder 0.19 32 kvkrotrct 0.34 24
mrdsktder 0.53 18 ankandbasn 0.72 12 istyurtay 39 gzntsktder 40 izhasgn 0.19 33 iskcevre 0.31 25
tiretopldst 0.47 19 ankmazlumder 0.71 13 izmsehit 39 istyurtay 40 iskcevre 0.18 34 girkad 0.3 26
icsmalidr 0.47 20 amssktder 0.68 14 nota 39 izmsehit 40 kuthsktder 0.18 35 tirecevr 0.29 27
adyhasthak 0.45 21 kuthsktder 0.55 15 skcocgel 39 nota 40 tiretopldst 0.17 36 zongsktder 0.25 28
adyinshak 0.42 22 adyinshak 0.55 16 yesilband 39 skcocgel 40 turpskder 0.17 37 krdhemof 0.22 29
iskcevre 0.4 23 sircayas 0.54 17 aydsktder 39 yesilband 40 izmkader 0.16 38 izhasgn 0.2 30
ankmazlumder 0.34 24 mrdsktder 0.53 18 gndgortop 39 aydsktder 40 ankmazlumder 0.16 39 kuthsktder 0.19 31
girkad 0.32 25 iskcevre 0.49 19 tuminsmut 39 gndgortop 40 adyinshak 0.15 40 tiretopldst 0.19 32
antlsktder 0.31 26 antlsktder 0.37 20 istsktder 39 tuminsmut 40 gapgor 0.12 41 izmkader 0.17 33
krdhemof 0.27 27 zongsktder 0.35 21 dyrcirakul 39 istsktder 40 blksktder 0.11 42 gapgor 0.13 34
gapgor 0.25 28 girkad 0.32 22 frtgazt 39 dyrcirakul 40 mltmuzis 0.11 43 blksktder 0.12 35
izmkader 0.24 29 krdhemof 0.27 23 icsmalidr 39 frtgazt 40 kutahmuht 0.1 44 izmirms 0.12 36
izhasgn 0.23 30 izmkader 0.27 24 adyhasthak 39 icsmalidr 40 milasnt 0.9 45 mltmuzis 0.12 37
zongsktder 0.22 31 gapgor 0.25 25 anksktder 39 adyhasthak 40 erzrsakat 0.8 46 kutahmuht 0.11 38
turpskder 0.22 32 kutahmuht 0.25 26 turpskder 39 anksktder 40 izmirms 0.7 47 milasnt 0.1 39
kutahmuht 0.2 33 izhasgn 0.23 27 ankandbasn 39 turpskder 40 anksktder 0.6 48 erzrsakat 0.8 40
mltmuzis 0.12 34 mltmuzis 0.15 28 tiretopldst 39 ankandbasn 40 tumint 0.4 49 anksktder 0.6 41
blksktder 0.11 35 isthasthak 0.14 29 isthasthak 39 tiretopldst 40 isthasthak 0.3 50 isthasthak 0.5 42
isthasthak 0.1 36 blksktder 0.12 30 afysktder 39 isthasthak 40 afysktder 0.2 51 gntgenc 0.2 43
erzrsakat 0.8 37 izmirms 0.12 31 adyinshak 39 afysktder 40 gntgenc 0.2 52 afysktder 0.2 44
izmirms 0.7 38 erzrsakat 0.8 32 antlsktder 39 adyinshak 40 zihengail 0.1 53 zihengail 0.1 45
anksktder 0.6 39 anksktder 0.7 33 blksktder 39 antlsktder 40 cevkordern 54 cevkordern 46
afysktder 0.5 40 afysktder 0.7 34 krdhemof 39 blksktder 40 ekoarsder 78 ekoarsder 46
byzbast 0.4 41 byzbast 0.4 35 zihengail 39 krdhemof 40 catomder 78 catomder 46
zihengail 0.1 42 zihengail 0.1 36 gzntsktder 39 zihengail 40 byzbast 78 byzbast 46
gzntsktder 43 gzntsktder 37 mltmuzis 39 mltmuzis 40 gzntsktder 78 gzntsktder 46
uretkad 44 uretkad 37 uretkad 39 uretkad 40 uretkad 78 uretkad 46
btlsfolk 44 btlsfolk 37 btlsfolk 39 btlsfolk 40 btlsfolk 78 btlsfolk 46
emirotist 44 emirotist 37 emirotist 39 emirotist 40 emirotist 78 emirotist 46
134

Tablo 13, Tablo 14 ve Tablo 15te ise KVBler ulusal bazda faaliyet
gsteren ve gstermeyenler olarak ayrtrlm ve etkinlik analizi sonular ayr
ayr gzlemlenmitir. Buna gre herhangi bir KVB ele alndnda bu KVB iin
sadece ait olduu grup iinde etkinlik lmlemeleri yapld grlecektir. Ait
olmad gruptaki alanlar bo braklmtr. Sonular incelendiinde yaplan bu
ayrm neticesinde KVBlerin kendi leklerinde btn KVBlerin oluturduu
modeldekine gre daha etkin olarak lldkleri grlr. Bunun en nemli sebebi
VZAnn u deerler analizi olmasndan ileri gelir. Eer bir KVBnin
yaknlarndaki snrda yer alan KVB bir baka gruba gider ise bu durumda geride
kalan KVB aday etkin KVB olacaktr. adnsktder buna gzel bir rnektir. Bu
KVB, ayrtrlmam modellerde etkin olmayan bir KVB iken zellikle ulusal
olmayan-hizmet bazl model grubunda tam etkin olarak llmtr. Tablo 15 ise
her iki durumda da genelde etkin olmayan KVBleri gstermektedir.
Tablo 16, Tablo 17 ve Tablo 18, KVBlerin ulusal ve uluslar aras fonlar
kullanp kullanmama durumuna gre oluturulan gruplarn kendi ilerindeki greli
etkinlik analizi sonularn gstermektedir. zellikle uluslar aras fonlarn
genellikle proje ve hizmet bazl olarak kullandrld dnlrse fon
kullananlarn etkinlik seviyelerinin genellikle kullanmayanlarnkinden yksek
olduu grlmektedir.
Tablo 19 ve Tablo 20 incelendiinde, her iki model tarafndan da (CCR ve
BCC) etkin olarak addedilen KVBlerin yatay toplamda en ok bavuru nitelii
tayandan en az tayana doru sraland grlecektir. Buna gre, nceki
analizlerde en ok tam etkin kan akutizm burada en ok bavuru nitelii
tayanlar arasnda grlmemektedir. Bununla birlikte kalrotrct, izmturkan,
guckosbry, gencfikir ve egekobi hem en ok modelde etkin olanlar
sralmasnda hem de en ok bavuru nitelii tayanlar arasnda yer almlardr.
rnein bunlar arasnda izmturkan soru formlarnda da ulusal olup olmad ve
fon kullanp kullanmadna dair sorulan sorulara Tablo 19teki sonularla tutarl
yantlar vermitir. Dolaysyla faaliyet gstermedii alanlarda da bavuru
KVBleri arasnda yer almamaktadr. Ancak zellikle btn KVBler arasnda,
zellikle ulusal dzeyde ve fon kullanmayan KVBler arasnda referans KVB
135

niteliindedir. Tablo 20de yer alan KVBler ise sadece birka kez bavuru
nitelii kazanm KVBlerdir. Dier taraftan kendilerinin de burada etkin KVBler
olduklar gz nne alnrsa bulunduklar blgede girdi kt bileimlerini
kendilerine has biimde yani etkin olmalarna ramen farkl hizmet ve aktivite
retim yntemi ile kaynaklarn etkin kullandklar sylenebilir. Burada yer
almayan KVBler ise herhangi bir ekilde bu 30 farkl uygulama modelinde
bavuru KVBsi olamamlardr. Bu durum Tablo 10-Tablo 18 tablolarndaki
sonular ile de tutarldr.
Tablo 21 ise BCC temelli VZA analizlerinin sonucunda elde edilen lee
gre etkin olma durumunu ve etkin olmayanlar iin gelecek projeksiyonlarn
lee gre artan-azalan ve sabit getiri biiminde zetlemektedir. Bu sonulara
gre neredeyse btn uygulama modellerinde KVBlerin byk ounluu; etkin
olarak llm iseler lee gre sabit getiri snr erisi zerinde, etkinsiz olarak
llm iseler de lee gre sabit getiri projeksiyonu ile lee gre sabit getiri
etkinlik snr yaknnda bulunmaktadrlar. Bu sonu, KVBleri hala doygunluk
noktasnda olmadklarn yani lee gre azalan getiri blgesine gelmediklerini
gstermektedir. Tablo 21 girdi-kt deiken bileimleri asndan incelenirse
etkin birim saysnn toplam KVBlere gre en dk olduu grubun proje bazl
gruplar olduunu gstermektedir. Buna bal olarak KVBleri yani STKlar etkin
klan deiken setinin ounlukla proje bazl deiken setinin dnda, hizmet
bazl deiken setinin olduu, hem genel hem de hizmet bazl uygulama
modellerinin etkin birim saylarnn toplam KVB saysna oran hesaplanarak
incelenebilir.

136

Tablo 13: VZA Ulusal ve Ulusal Olmayan KVB Model Sonular -1
ULUSAL ULUSAL OLMAYAN
CCR BCC lee Gre Getiri CCR BCC lee Gre Getiri CCR BCC lee Gre Getiri CCR BCC lee Gre Getiri CCR BCC lee Gre Getiri CCR BCC lee Gre Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

akutizmr 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
egekobi 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
izmturkan 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
kalrotrct 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
akdgenc 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.62 17 1 1 A
gencfikir 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
guckosbry 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
ankgzlsnt 1 1 1 1 1 S 0.8 1 1 1 A 1 1 1 1 1 S
kozmetik 1 1 1 1 1 S 0.53 7 1 1 Az 1 1 1 1 1 S
ankanitklb 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
unima 1 1 1 1 1 S 0.7 15 0.67 11 S 1 1 1 1 1 S
osmnsktder 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.4 29 1 1 A
tumint 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.11 27
elzgsktder 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.333 1 1 A
sinciscemk 1 1 1 1 1 S 0.41 11 0.6 13 S 1 1 1 1 1 S
stgder 1 1 1 1 1 S 0.8 14 0.2 18 S 1 1 1 1 1 S
srmyoksul 1 1 1 1 1 S 0.19 11 1 1 A 1 1 1 1 1 S
turkkadborn 1 1 1 1 1 S 0.7 16 0.1 21 S 1 1 0.61 24 S
turkorm 1 1 1 1 1 S 0.2 21 0.67 12 S 1 1 1 1 1 S
ordsktder 1 1 1 1 1 S 0.11 2 0.11 22 S 1 1 1 1 1 S
ornrotrct 1 1 1 1 1 S 0.22 15 1 1 A 1 1 1 1 1 S
krdyazar 1 1 1 1 1 S 0.5 25 0.7 26 S 0.6321 0.6428 S
gazosrotact 1 1 1 1 1 S 0.39 13 0.44 14 S 1 1 1 1 1 S
milasnt 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.16 26 1 1 A
adnsktder 1 1 1 1 1 S 0.3 29 0.7 26 S 1 1 1 1 1 S
denzsktder 1 1 1 1 1 S 0.11 21 0.11 23 S 1 1 1 1 1 S
gntgenc 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.2 49 1 1 A
batzihin 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.2834 0.3535 S
137

CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

dogafet 1 1 1 1 1 S 0.38 9 0.52 15 S 1 1 1 1 1 A
mrdsktder 1 1 1 1 1 S 0.35 14 0.35 17 S 1 1 1 1 1 S
kvkrotrct 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.3 32 0.36 34 S
izmsorop 1 1 1 1 1 S 0.3 2 0.67 13 S 1 1 1 1 1 S
istyurtay 1 1 1 1 1 S 34 1 1 1 1 1 S
izmsehit 1 1 1 1 1 S 34 1 1 1 1 1 S
nota 1 1 1 1 1 S 23 1 1 1 1 1 S
skcocgel 1 1 1 1 1 S 34 1 1 1 1 1 S
yesilband 1 1 1 1 1 S 34 1 1 1 1 1 S
erzrsakat 0.8 48 0.8 51 S 0.7 24 0.7 25 S 0.8 45 0.8 47 S
ankpirsult 0.60 27 1 1 0.60 Az 0.4 18 0.34 16 Az 0.55 2 1 1 Az
ekotar 1 1 1 1 1 S 0.22 1 1 1 Az 0.55 21 0.89 22 S
amssktder 0.93 31 0.96 34 S 0.19 17 0.47 26 0.52 3 S
kastsktder 1 1 1 1 1 S 32 32 S 0.69 19 0.97 23 S
aydsktder 1 1 1 1 1 S 34 1 1 1 1 1 S
gndgortop 1 1 1 1 1 S 34 0.57 24 1 1 A
anadsktder 0.6 35 0.81 37 S 0.5 26 0.17 2 S 0.6 22 0.73 25 S
tuminsmut 1 1 1 1 1 S 34 0.58 23 0.63 29 S
istsktder 1 1 1 1 1 S 34 0.66 2 0.73 27 S
iskcevre 1 1 1 1 1 S 0.6 17 0.19 19 S 0.33 22 0.69 23 S
tirecevr 0.84 33 0.88 36 S 0.5 28 0.5 28 S 0.23 37 0.29 38 S
izmkader 1 1 1 1 1 S 0.9 13 0.33 17 S 0.61 18 1 1 S
ankmazlum
der 0.67 25 1 1 0.67 Az 0.1 12 0.69 1 S 0.3 24 0.53 25 Az
dyrcirakul 0.71 34 0.79 38 S 34 0.71 18 0.79 24 S
kuthsktder 1 1 1 1 1 S 0.4 12 0.41 15 S 0.53 25 0.73 26 S
frtgazt 0.9 32 0.92 35 S 34 0.46 28 0.51 31 S
icsmalidr 0.75 24 1 1 0.75 Az 23 0.6 19 1 1 Az
138

CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

cevkordern 1 1 1 1 1 S 0.7 23 0.15 21 S 51
adyhasthak 0.49 37 1 1 A 34 0.26 35 1 1 A
anksktder 0.8 49 0.9 5 S 34 0.19 18 S 0.7 46 0.8 48 S
turpskder 1 1 1 1 1 S 23 0.84 16 1 1 Az
sircayas 0.57 36 0.58 4 S 0.2 16 0.39 16 A 0.47 27 0.48 32 S
ekoarsder 0.77 23 1 1 0.77 A 0.51 8 0.55 14 S 28
ankandbasn 0.69 26 0.72 27 0.84 S 23 0.31 23 0.48 26 S
izmirms 0.7 5 0.12 49 S 0.2 3 0.3 3 S 0.7 47 0.12 45 S
tiretopldst 0.47 39 1 1 A 34 0.19 4 0.2 43 S
isthasthak 1 1 1 1 1 S 23 1 1 1 1 1 S
catomder 1 1 1 1 1 S 31 31 S 51
kutahmuht 0.2 46 0.27 46 S 0.8 22 0.1 24 S 0.1 44 0.11 46 S
afysktder 0.5 51 0.7 52 S 34 0.2 48 0.2 49 S
izhasgn 0.23 45 0.23 47 S 0.5 26 0.5 29 A 0.19 41 0.2 42 S
girkad 0.32 41 0.32 44 S 0.14 19 1 1 A 0.29 33 0.3 37 S
zongsktder 0.29 43 0.35 43 S 0.17 18 0.17 19 S 0.19 39 0.25 39 S
adyinshak 0.42 4 0.55 41 S 34 0.15 42 0.4 33 S
gapgor 0.32 28 0.32 28 0.99 S 0.3 19 0.15 2 S 0.26 25 0.26 27 S
antlsktder 0.31 42 0.4 42 S 34 0.31 31 0.35 36 S
blksktder 0.48 38 0.67 39 S 34 0.2 38 0.21 41 S
krdhemof 0.27 44 0.27 45 S 34 0.24 36 0.24 4 S
byzbast 0.41 29 0.43 29 0.95 S 22 0.2 22 S 28
zihengail 0.1 53 0.1 53 S 34 0.1 5 0.1 5 S
gzntsktder 0.2 52 1 1 A 33 33 S 51
mltmuzis 0.13 47 0.15 48 S 34 0.11 43 0.14 44 A
uretkad 3 23 28 1 1 S
btlsfolk 54 34 51
emirotist 54 34 51
139

Tablo 16: VZA Fon Kullanan ve Kullanmayan KVB Model Sonular -1
FON KULLANAN FON KULLANMAYAN
CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

akutizmr 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
egekobi 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
izmturkan 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
kalrotrct 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
akdgenc 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.78 2 1 1 0.78 A
gencfikir 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
guckosbry 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
ankgzlsnt 1 1 1 1 1 S 0.7 7 0.86 8 S 1 1 1 1 1 S
kozmetik 1 1 1 1 1 S 0.53 9 1 1 0.53 Az 0.9 17 1 1 0.9 A
ankanitklb 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
unima 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
osmnsktder 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.81 15 1 1 0.81 A
tumint 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.8 44 1 1 0.8 A
elzgsktder 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.48 19 1 1 0.48 A
sinciscemk 1 1 1 1 1 S 0.41 1 0.6 11 S 1 1 1 1 1 S
stgder 1 1 1 1 1 S 0.8 21 0.2 18 S 1 1 1 1 1 S
srmyoksul 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S
turkkadborn 1 1 1 1 1 S 0.87 12 1 1 0.87 A 1 1 1 1 1 S
turkorm 1 1 1 1 1 S 0.1 21 0.7 18 S 1 1 1 1 1 S
ordsktder 1 1 1 1 1 S 0.7 23 0.8 26 S 1 1 1 1 1 S
ornrotrct 1 1 1 1 1 S 0.22 11 0.25 14 S 1 1 1 1 1 S
krdyazar 1 1 1 1 1 S 0.5 16 0.7 18 S 1 1 1 1 1 S
gazosrotact 1 1 1 1 1 S 0.44 14 0.61 14 S 1 1 1 1 1 S
milasnt 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.12 28 0.16 28 A
adnsktder 1 1 1 1 1 S 0.1 32 0.4 3 S 1 1 1 1 1 S
denzsktder 1 1 1 1 1 S 0.2 29 0.6 28 S 1 1 1 1 1 S
gntgenc 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.2 3 0.4 3 A
batzihin 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 0.43 22 0.45 22 A
140

CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

dogafet 1 1 1 1 1 S 0.11 19 0.12 22 S 1 1 1 1 1 S
mrdsktder 1 1 1 1 1 S 0.9 2 0.26 17 S 1 1 1 1 1 S
kvkrotrct 1 1 1 1 1 S 0.57 8 0.67 9 S 0.32 31 0.37 37 S
izmsorop 0.88 24 1 1 0.88 Az 0.3 2 0.67 1 S 0.37 3 0.51 33 S
istyurtay 1 1 1 1 1 S 22 1 1 1 1 1 S
izmsehit 1 1 1 1 1 S 22 1 1 1 1 1 S
nota 1 1 1 1 1 S 22 1 1 1 1 1 S
skcocgel 1 1 1 1 1 S 22 1 1 1 1 1 S
yesilband 1 1 1 1 1 S 22 1 1 1 1 1 S
erzrsakat 0.86 28 0.95 3 S 0.2 31 0.4 31 S 0.17 27 0.18 27 S 0.89
ankpirsult 0.54 29 1 1 0.54 Az 0.4 18 0.34 13 Az 0.52 25 1 1 0.52 Az
ekotar 1 1 1 1 1 S 0.31 16 0.5 15 S 0.45 21 0.54 21 S
amssktder 1 1 1 1 1 S 0.7 22 0.14 21 S 1 1 1 1 1 S
kastsktder 1 1 1 1 1 S 0.5 25 0.5 29 S 0.62 18 1 1 0.62 A
aydsktder 0.84 25 0.89 3 S 22 0.84 18 0.89 25 S
gndgortop 1 1 1 1 1 S 22 0.5 27 1 1 0.5 A
anadsktder 0.87 27 1 1 0.87 Az 0.3 27 0.11 24 S 0.71 17 0.86 19 S
tuminsmut 1 1 1 1 1 S 22 0.83 19 0.87 27 S
istsktder 1 1 1 1 1 S 34 0.76 16 0.8 2 S
iskcevre 1 1 1 1 1 S 0.69 13 0.99 13 S 0.21 25 0.32 24 S
tirecevr 0.75 26 0.75 32 S 0.3 19 0.4 21 S 0.69 23 0.69 3 S
izmkader 0.24 39 0.27 4 S 0.6 15 0.8 17 S 0.16 39 0.17 41 S
ankmazlumder 0.34 35 0.75 34 S 0.9 14 0.4 12 Az 0.16 4 0.47 34 S
dyrcirakul 0.77 27 0.79 31 S 22 0.71 22 0.79 28 S
kuthsktder 0.63 3 1 1 0.63 A 0.12 18 0.2 19 S 0.46 2 1 1 0.46 A
frtgazt 0.90 23 0.99 28 S 22 0.74 21 0.87 26 S
icsmalidr 0.47 32 0.90 29 S 22 0.47 29 0.9 24 S
141

CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri CCR BCC
lee Gre
Getiri
K
V
B

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

S
k
o
r

S
r
a

S
k
o
r

S
r
a

e
k

E
t
k
i
n
l
i
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

P
r
o
j
.

cevkordern 1 1 1 1 1 S 1 1 1 1 1 S 31
adyhasthak 0.45 33 1 1 0.45 A 22 0.28 34 1 1 0.28 A
anksktder 0.64 45 45 S 22 0.6 45 0.7 45 S
turpskder 0.22 41 1 1 0.22 Az 22 0.17 37 0.58 31 S
sircayas 0.53 3 0.54 36 S 0.13 13 0.15 16 S 0.51 26 0.51 32 S
ekoarsder 0.73 29 1 1 0.73 A 0.34 15 0.43 16 S 31
ankandbasn 0.59 28 0.72 33 S 22 0.59 24 0.72 29 S
izmirms 0.46 31 0.71 31 S 0.2 3 0.3 32 S 0.19 26 0.2 26 S 0.90
tiretopldst 0.47 31 1 1 0.47 A 22 0.47 28 1 1 0.47 A
isthasthak 0.98 44 0.14 43 S 22 0.1 43 0.14 43 S
catomder 1 1 1 1 1 S 0.17 17 0.18 2 S 31
kutahmuht 1 1 1 1 1 S 0.5 24 0.8 27 S 0.12 29 0.15 29 S
afysktder 0.45 46 0.79 46 S 22 0.5 46 0.7 46 S
izhasgn 0.23 4 0.23 41 S 0.5 17 0.5 2 S 0.23 36 0.23 4 S
girkad 0.32 36 0.32 38 S 0.14 12 0.18 15 S 0.3 33 0.32 38 S
zongsktder 0.42 32 0.49 32 S 0.4 26 0.1 25 S 0.39 23 0.42 23 S
adyinshak 0.42 34 0.55 35 S 22 0.17 38 0.45 35 S
gapgor 0.37 33 0.37 33 S 0.3 28 0.12 23 S 0.23 24 0.25 25 S
antlsktder 0.31 37 0.37 37 S 22 0.31 32 0.37 36 S
blksktder 0.11 43 0.99 44 S 22 0.11 42 0.12 44 S
krdhemof 0.27 38 0.27 39 S 22 0.27 35 0.27 39 S
byzbast 0.4 34 0.4 34 S 33 0.2 33 S 31
zihengail 0.99 47 0.75 47 S 22 0.1 47 0.1 47 A
gzntsktder 0.10 48 0.72 48 S 22 22 S 48
mltmuzis 0.12 42 0.15 42 S 22 0.12 41 0.15 42 S
uretkad 49 22 48
btlsfolk 49 0.75 22 48
emirotist 49 22 48
142

Tablo 19: VZA Bavuru Nitelii Tayan KVBler -1
AYRITIRILMAMI ULUSAL DZEY ULUSAL OLMAYAN FON KULLANAN FON KULLANMAYAN
Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet
K
V
B

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

kalrotrct 22 19 13 16 16 16 18 14 24 21 8 8 14 1 12 13 16 14
izmturkan 14 18 9 5 15 25 4 2 6 5 4 4 7 1 7 4 12 13
guckosbry 1 2 7 11 8 7 1 1 6 6 4 5 1 5 9 3 2
gencfikir 7 7 1 4 4 3 2 1 6 5 2 3 1 9 7 2
egekobi 5 3 1 2 2 3 3 4 3 4 2 1 2 3 1
ankanitklb 3 2 21 2 3 2 14 13 3 2 1 9 9
ornrotrct 14 14 25 13 14 12 26 15 1 1 9 12
istyurtay 16 16 19 2 11 13 1 15 12 11 13 12
milasnt 7 7 19 19 3 2 6 4 5 3 17 16
yesilband 7 4 12 5 4 4 6 3 5 4 8 3
skcocgel 4 4 4 6 3 4 6 8 2 1 2 1
ankgzlsnt 4 2 9 3 3 2 2 6 2 1 6 1
akutizmr 4 2 3 4 3 2 6 2 4 2 4 3
unima 4 4 3 1 1 1 5 3 1 12 3 1
tumint 2 2 24 15 2 12 7 2 2 4 2
akdgenc 3 1 8 11 2 11 8 3 1 4 8
izmsehit 4 5 3 5 2 6 3 4 5 7
ordsktder 2 2 8 6 5 4 1 1 3 2
turkorm 5 6 4 4 1 2 1 3 3 3
batzihin 4 4 6 6 3 3 1 6 6
kozmetik 3 3 3 2 1 3 3 2 1
turkkadborn 5 3 1 8 3 3 3 2

143

Tablo 20: VZA Bavuru Nitelii Tayan KVBler -2
AYRITIRILMAMI ULUSAL DZEY ULUSAL OLMAYAN FON KULLANAN FON KULLANMAYAN
Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet
K
V
B

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

C
C
R

B
C
C

nota 2 6 1 1 2 4 2 3
krdyazar 3 1 2 1 2 1 3 1
taregt 3 7 2 4 2 2 4
denzsktder 1 3 4 3 3 3 3
gazosrotact 7 7 2 1 7 8
osmnsktder 2 2 1 6 2 1
srmyoksul 1 1 1 6 2 1
trsktder 1 1 1 1 2 1
gntgenc 2 2 2 1 1
tuminsmut 1 1 1 1 1
kvkrotrct 2 2 3 2
sinciscemk 4 3 1 1
stgder 1 1 2 1
dogafet 2 8 3
elzgsktder 2 1 3
adnsktder 1 2 2
catomder 1 2 1
mrdsktder 1 1 1
isthasthak 1 1 1
cevkordern 3 4
aydsktder 1 2
ankpirsult 3
izmsorop 1
adyhasthak 1
icsmalidr 1
girkad 1

144

Tablo 21: VZA BCC Modeline Gre Etkinlik Blgeleri ve Projeksiyonlar
Ayrtrlmam Ulusal Ulusal Olmayan
Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet Genel Proje Hizmet
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

Artan 2 0 2 0 0 0 7 2 9 1 0 1 1 0 1 3 0 3 3 0 3 3 2 5 5 1 6
Sabit 40 36 76 13 38 51 25 42 67 22 3 25 6 12 18 15 5 20 30 20 50 9 19 28 17 27 44
Azalan 4 0 4 1 3 4 1 0 1 3 0 3 2 1 3 3 1 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Toplam 46 36 82 14 41 55 33 44 77 26 3 29 9 13 22 21 6 27 33 20 53 12 21 33 22 28 50
Fon Kullanan Fon Kullanmayan
e

G
r
e

G
e
t
i
r
i

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

E
t
k
i
n

P
r
o
j
e
k
s
i
y
o
n

T
o
p
l
a
m

Artan 2 0 2 1 0 1 4 3 7 2 0 2 0 0 0 6 1 7
Sabit 26 5 31 11 21 32 14 9 23 22 21 43 6 13 19 16 23 39
Azalan 1 0 1 0 0 0 0 0 0 3 0 3 1 2 3 1 0 1
Toplam 29 5 34 12 21 33 18 12 30 27 21 48 7 15 22 23 24 47

145

SONU ve YORUM
Aristodan gnmze dein farkl anlam ve biimlerde ekillenen sivil
toplum, neoliberal dnyada kalknmann yeni aktivistleri konumundadr.
Kalknma yakn zamana kadar, daha ok ekonomik anlamyla, devletin izledii
politikalar ve mdahalesi ile izilen yolda gerekleirken; bugnlerde klen ve
etkinlik alan daraltlan devletin sorumluluundan karlmtr. Ulus devletin
sorumluluu, ekonomik alanda Ulara devredilirken, sosyal alanda uluslar aras
STKlara bu grev verilmitir. Bylece kreselleme srecinde merkezi otoriteye
bal her trl diren noktas, kendiliinden ortadan kalkmaktadr. STKlarn yeni
misyonuna ilikin ynetim anlay gelitirilmi, yerelden balayarak merkezi
ynetime doru kayan katlmc, ynetiim gibi yeni kavramlarn nda sivil
toplum, lkelerin ynetiminde sz sahibi olmutur.
Sivil toplum kavramnn modern dnyada kabul grmesi ile birlikte farkl
biimlerde ortaya kan biimleri, kendilerine toplumun eksik-yanl veya
desteklenmesi gereken olarak algladklar alanlarn, bir nevi topran
parsellenmesi misali misyon edinmilerdir. Bu parsel zerinde bugne kadar
ounlukla devletin yerine getirmesi gereken veya devletten ve onu temsil eden
siyasi otoriteden beklenen ya da onun grevi olarak grlen ileri, temel faaliyet
konusu edinerek alan genel adyla STKlar, ou zaman kendi ya ile kavrulan
birimler olmulardr. En byk gelir kaynaklarnn, ye aidatlar; hayrsever
balar; kermes, konser vb. gelir getirici faaliyetler olduu bilinmektedir.
alma esnasnda elde edilen veriler incelendiinde, Tablo 6-3teki sonular ele
edilmektedir. Bu tabloda, her STKnn 2006 yl btesi 85 STKnn 2006 yl
toplam btelerine oranlanmtr ve sonu olarak, ilk %85lik kmlatif orana
karlk gelen ekonomik kaynak ve destein banda ye aidatlarnn geldii
grlmektedir.
almaya dahil edilen STKlar dikkate alndnda, cretli alan
saysnn az olduu grlmektedir. Birou varln, gnll alanlarn bir
araya gelerek emek vermesiyle srdrmektedir. Bu durum, kiilerin gnll
faaliyetlerde yer alarak birliktelik ruhunu gelitirirken, rgtllk bilincini de
146

olumlu etkilemektedir. Trkiye iin ele alndnda, Anadolunun imece kltr,
hali hazrda bu sreci beslemektedir. Ancak, ksa sreli ve bir faaliyetin birden
fazla kii tarafndan tamamlanmadan el deitirerek yaplmas, ktnn kesikli
279

bir hizmet retimi ile elde edilmesine yol amaktadr. STKlarn kstl olanaklar
dnldnde, nemli dzeyde kaynak israfndan ve mevcut girdilerle daha
fazla kt elde edilebilecek iken daha az ile yetinmek zorunda kaldklarndan sz
edilebilir. Oysa, profesyonel dzeyde daha organize bir ekilde planlanan
almalar nitelikli igc ile yaplsa, bu almada elde edilen etkinlik skorlarnn
ykselecei ngrlmektedir.
STKlarn etkinlik dzeylerini olumsuz etkileyen bir baka unsur, fiziksel
alma koullarnn yetersizliidir. Birou, kiralarn bile zorla deyebildikleri,
1 veya 2 odal, dkkn veya bro tarz ortamlarda almaktadr. Bazen ayn
adreste birden fazla STKnn faaliyet gsterdii bilinmektedir. zellikle kltrel
ve sosyal etkinliklerde, eitim vs. organizasyonlarnda yeterli fiziksel koullara
sahip olamadklar, dier kamu-zel kurulularn salon vb. imkanlarndan
yararlanma becerilerinin-olanaklarnn dk olduu dikkate alndnda, ktlar
arasnda saylan bu tr etkinlikleri gerekletirme saylar snrl olmaktadr. Buna
uzman kii destei, teknik donanm, hedef kitlenin belirlenmesi ve haberdar
edilerek katlmnn salanmas gibi dier gereksinimler de eklenince, STK
nderleri-gnlllerinde bir ylgnla yol at dnlmektedir.
Merkezi otorite ve yerel ynetimler tarafndan desteklenen STKlar,
dierlerine gre daha gl olduklarndan hem varlklarn srdrrken daha az
sorunla kar karya kalmakta, hem de almalarn daha etkin ve verimli
srdrmektedirler. zellikle yerel gereksinimlerin saptanmas ve ilgili kurumlara
aktarlmasnda bir kpr grevi stlenebilecek olmalar, ksmen de olsa bu
gereksinimlerin giderilmesinde gnll olarak grev alabilecek olmalar, hem
merkezi otorite hem de yerel ynetimler iin deerlendirilmesi gereken bir
frsattr. Burada u soru nem tar: kitle ynlar olan STKlarn topluluk karar
279
Kesikli retim srecinden kast edilen, girdilerin ktya dnme srecinde retim srecinden
bamsz olarak, rnein STKlarda gnlllerin gnn birka saatinde iin o aamasn takip edip,
sonrasnda herhangi bir aamada (henz aama tamamlanmadan) bir baka gnllye ii
devretmesidir. Dolaysyla i, girdilerin ktya dnm srecinde kiilere bal olarak sk sk
kesintiye uramaktadr.
147

almalar ve davran gstermeleri, sz geen otoritelerin iine gelir mi? Bu
sorunun cevab, bir baka almann konusu olsa da, burada belirtilmesi gereken
bir nokta vardr: STKlarn desteklenmesi konusunda kazanm veya risk unsuru
deerlendirmeleri, lkeler veya ehirler baznda bakldnda, otorite
kaynaklarnn kard yasalara, izledikleri politikalara ve brokratik bakna
yansmaktadr. imdiye kadar sz edilen konularn, STKlarn gerek verilerden,
gerekse STK nderleri ve gnllleri ile veri toplama ve iyiletirme esnasnda
yaplan grmelerden hareketle verimlilik ve etkinliklerini olumsuz etkiledii
dnlmektedir.
Etkinlik, verimlilikle birlikte birimlerin performanslarn deerlendirmede
nemli bir gstergedir. Verimlilikten farkl olarak, niceliksel bakmdan ve ayn
birim cinsinden lm yapma zorluu tamadndan, etkinlik daha geni ve
kapsaml sonular ierir. zellikle kamu kurulular, hizmet reten birimler (bu
almada yer alan STKlar gibi) asndan performans deerlendirmesinde
etkinlik lm, birimlerin girdileri ktlara dntrrken titizlikle belirlenmi
girdi-kt bileimleri dorultusunda, nemli bir kriterdir.
Bu almada da kullanlan greli etkinlik kavram ise, etkinlik lmnde
ayn deerlendirmeye tabi tutulan birimlerin birbirlerine gre etkinlik dzeylerini
saptar. Analize dahil olan tm birimler iinde etkinlik dzeyi 1e eit olanlar, bir
snr izgisi oluturur ve greli olarak daha az etkin olanlar (etkinlik skoru 1den
kk olanlar), bu snrn altnda yer alrlar. Bu birimlerin, snra uzaklklar,
etkinsizlik dzeylerini gsterir. Etkinsiz birimler iin, daha nce de ayrntl
deinildii gibi, hangi etkin birimlerin referans olaca da bu almada yaplan
analiz bulgular arasnda yer almaktadr.
Teknik etkinlik kavram ile birimlerin kapasite kullanm orann elde
etmek mmkndr. Toplam faktr verimlilii olarak kullanlan teknik etkinlik,
lek etkinlii ile birlikte deerlendirildiinde toplam etkinlik dzeyini verir.
Etkinlik kavramlar arasnda tahsis etkinlii, lek etkinlii, fiyat etkinlii ve
ekonomik etkinlik kavramlar yer almaktadr. Bunlardan fiyat etkinlii, bu
almann konusu olmamakla birlikte, girdi ve kt fiyatlarnn da dikkate
alnmas ile hesaplanr.
148

Etkinlik dzeyi llrken kullanlan yntemlerden en yaygn ve kullanl
olan, bu almada da kullanlan veri zarflama analizidir. VZA, ilk olarak
1978de Charnes, Cooper ve Rhodes tarafnda gelitirilmitir. VZA, almaya
dahil edilen KVBler arasnda greli etkinlik lm yapar. oklu girdilerin oklu
ktlara dntrlmesi esnasnda benzer KVBlerin etkinlik skorlarn belirler.
Bu almada da VZA, olduka yararl ve tutarl sonular reterek yntemden
beklentiyi karlamtr. Benzer nitelikteki KVBler zellii gsteren STKlarn
analiz edildii bu almada, veri girdi dzeyi ile kt maksimizasyonunu
hedefleyen kt ynelimli analiz ile etkin olan STKlar belirlenmitir. Bylece
etkin STKlar irdelenerek, VZAnn ktlarndan olan referans seti de dikkate
alnm ve ayrca etkinsiz STKlarn hangi iyiletirme almalar yaplrsa etkin
olabilecei sorusunun cevab aranmtr. Ayn zamanda, etkin olmayan STKlarn
etkin olabilmeleri iin ulalabilir olan hedefler anlamnda projeksiyonlar elde
edilmitir. lee gre sabit ve deien getiri koullar dikkate alnm, kurulan
modeller hem CCR, hem de BCC modelleri ile analiz edilmitir. Analize
balarken tanmlayc istatistiklere yer verilmitir. Ayrca girdi ve kt
deikenler arasnda korelasyon deerleri hesaplanm, en yksek korelasyon
deerinin 0,56 olduu grlmtr. VZAda, deikenler aras korelasyon
ilikisinin yksek olmamas n koulu da bylece karlanm olmaktadr.
CCR ve BCC modelleri almann ktlar asndan karlatrldnda,
kimi STKlar, BCC modelleri hesaplamasnda uygun bulunmam ve hesaplama
dnda braklmtr. BCC modelleri ile CCR modellerine gre, daha fazla etkin
STK says elde edilmitir. BCC modelinde etkin, ama CCR modelinde etkinsiz
olan STKlar, veri girdi dzeyi ile kt maksimizasyonu hedefinde doygunlua
ulamadklar eklinde yorumlamak mmkndr. Ortalama deerler bakmndan
da BCC modellerinin sonular daha yksektir.
almada kullanlan modeller arasnda yer alan proje bazl modeller,
ortalama etkinlik skorlar bakmndan en dk olandr. Etkin STK says, proje
bazl modellerde yine dk kmtr. Bu durum, gnmz STKlarnn proje
deneyimi ve alma kltrnn olmay nbilgisini desteklemektedir. Girdi kt
bileimi asndan da, hizmet bazl modellerin proje bazl modellere gre daha
149

etkin olduklar grlmektedir. Hizmet bazl modeli oluturan deikenlerin,
etkinlik skorlarn ykselme ynnde etkiledii sylenebilir. Pratikte de, hizmet
bazl modelin girdi deikenleri arasnda yer alan gnll says, kaytl ye
says, ya ve toplam ofis alanna bal olarak ktlar arasnda yer alan sosyal-
kltrel faaliyet says, bunlardan yararlanan kii says, yardm vs. says ve
yardmlardan yararlanan kii says ele alndnda, STKlarn alma biim ve
koullarna bal olarak en ok bu tr girdilerle, sz konusu ktlar rettikleri
grlmektedir. Burada cretli alan says girdisi gz ard edilmitir. nk,
ou STKda cretli alana rastlanlmaz. Yine de cretli alann emek girdisi
ksmen de olsa, gnll alanlarla giderilmektedir.
Yurt ii ve d fonlardan yararlanp yararlan(a)mamasna gre model
oluturulduunda, fon kaynaklarndan yararlanan STKlarn etkinlik skorlarnn
daha yksek olduu grlmtr. Fon kayna kullanabilme beceri ve bilgisine
sahip olma, STKlarda yaygn grlen bir durum deildir. Baz STKlarda fon
kaynaklarna bavurma dahi, kurum ve hatta lkeye mdahale olarak
alglandndan tercih edilmemektedir. Pratikte deerlendirildiinde de, daha
organize olmu baka bir deyile kurumsallam STKlarn fon kaynaklarndan
yararland grlmektedir. Bylesi bir alma biimi ise, kaynak israfn
nlediinden, etkinlik skorunu ykseltmektedir.
alma esnasnda, etkinsiz bir STKnn hangi etkin STKy referans
alarak etkin olabileceini gsteren sonulara da ulalmtr. Ancak etkin
STKlarn tamam, referans zellii tamamaktadr. Bu durum, STKlarn,
etkinlik snr erisi etrafnda ylma biimlerinden kaynaklanr.
lee gre getiri bakmndan BCC modellerinde, STKlarn nemli bir
ksm iin; etkin STKlarn snr erisinin lee gre sabit getiri aralnda,
etkinsiz STKlarn ise projeksiyonlar ile lee gre sabit getiriye ulaaca
blgede yer aldklar grlmtr. zellikle lee gre azalan getirinin olmay,
STKlarn doygunluk noktasna henz erimedikleri eklinde deerlendirilebilir.
150

almaya dahil olan 85 STKnn genel modelde etkinsiz olanlarndan bir
ksm, daha dar kapsaml modellerde etkin kmtr. Bu durum, STKnn etkinlik
snrna yakn bir yerde olduunu gsterir.
Etkinlik lmne ilikin bugne kadar pek ok alanda bilimsel alma
yaplmtr. Benzer ekilde STKlar da bir ok adan bilimsel deerlendirmeye
tabi tutulmulardr. Ancak STKlar ve etkinlik konularnda yaplan literatr
taramasnda, performans deerlendirme gstergelerinden olan etkinlik
bakmndan STKlarn pek de ele alnmad grlmektedir. Bu konuda ayrntl
aklamaya, almann nceki blmlerinde yer verilmitir.
Her ne kadar STKlarda etkinlik lmne ilikin benzer almalara
rastlanlmadndan bu alma, referans zellii tayacak olsa da; bu almann
da eksik ynleri vardr. Trkiyede STKlarn ulalabilir ve etkinlik analizinde
kullanlabilecek deiken bilgilerini ieren bir veri taban olmamas, bu
almann karlat ciddi bir zorluudur. Bireysel abalarla elde edilebilen
verilerden salkl olanlar ayklanm, dierleri veri iyiletirme almalar ile
salkl hale getirilmeye allmtr. Bu, hem zahmetli ve masrafl, hem de uzun
sreli bir almay gerektirmitir. Bir ekip almas ve proje niteliinde olan
bylesi bir almann, daha genel ve detayl sonular verebilmesi iin, tekrar ve
gzden geirilerek ve hatta farkl veri bileimleri ile yaplmasnda fayda vardr.

151

KAYNAKLAR
Bilgi niversitesinin Sivil Toplum Kurulular Eitim ve Aratrma Birimi,
http://stk.bilgi.edu.tr/, (01.06.2008).
Binyl Kalknma Hedefleri Raporu Trkiye 2005,
http://ekutup.dpt.gov.t/kalkinma/binyl05.pdf, (03.08.2008).
sgdb.marmara.edu.tr/dosya/duyurular/kalkinma_yardimlari.pdf, (06.08.2008).
Multifactor Productivity, http://www.bls.gov/mfp/peoplebox.htm#Q01,
(30.06.2008).
Sivil Toplum Gelitirme Merkezi, www.stgm.org.tr, (30.06.2008).
Verimlilik Terimleri Szl,
http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=v, (01.07.2008).
Verimlilik Terimleri Szl,
http://www.mpm.org.tr/sozluk/default.asp?dict=e (05.06.2008).
What is civil society, 2004,
http://www.lse.ac.uk/collections/CCS/what_is_civil_society.htm (1.7.2008).
Tarih Vakf, STK Rehberi, http://www.tarihvakfi.org.tr/ayrinti.asp?StrId=6
(01.062008).
Toplum Gnllleri Vakf, http://www.tog.org.tr/abs/articlefiles/80-
GENELV1.2.gif, (05.07.2008).
Trkiye'de Sivil Toplum ve AB'ne yelik Srecinde Sivil Toplumun nemi,
http://www.ari.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=180&Itemi
d=30, (03.08.2008).
Trkiyede Yasama Srelerine Etkin Sivil Katlm Projesi,
152

http://rega.basakanlik.gov.tr/eskiler/2007/04/20070424-1.htm, (03.08.2007).
UNDP Daha yi Bir Dnya Kurmak in alyor,
http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=276 , (03.08.2008).
1. Sosyal Hizmetler uras,
http://www.shcek.gov.tr/duyuru/egitim/1_Sos_Hiz_Sur.doc, s.31, (05.08.2008).
1161 Sayl Kooperatifler Kanunu, m.1.
22.11.2001 Tarih 4721 No.lu Trk Medeni kanunu, kinci Blm, m.56.
22.11.2001 Tarih 4721 No.lu Trk Medeni kanunu, nc Blm, m.101.
25869 Sayl Genlik ve Spor Md. Genlik ve Spor Kulpleri Ynetmelii.
2821 Sayl Sendikalar Kanunu.
6235 Sayl TMMOB Kanunu.
TC Anayasas 3. Blm Ekonomik ve Sosyal Hak ve devler, IX. Ksm:
Genlik ve Spor Blm.
Abay, Ali Rza; Sivil Toplum ve Demokrasi Balamnda Sivil Dayanma ve
Sivil Toplum rgtleri, http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/06-04.pdf
(18.07.2008).
Ac, Esra Yksel; Kreselleme Olgusu ve STK'lar, niversite-Toplum
Dergisi, Cilt: 5, Say: 1, Ocak 2005.
Ac, Esra Yksel; Kalknma Yaklamlar Balamnda Uluslararas Sivil
Toplum Kurulularnn NGO' larn Ksa Tarihi, 02.10.2005,
http://marmarali.biz/makaleler.asp?part=makale&islem=oku&id=88,
(04.08.2008).
153

http://marmarali.biz/makaleler.asp?part=makale&islem=oku&id=89,
(04.08.2008).
Akal, Zhal; letmelerde Performans lm ve Denetimi ok Ynl
Performans Gstergeleri, MPM Yaynlar No: 473, Ankara, 1992, ss.15-19.
Akatay, Ayten ve Yelkialan, Nazan; Sivil Toplum Kurulularnda Gnlllk
ve nsan Kaynaklar Ynetimi, Ekin Yaynevi, Bursa 2007.
Aliefendiolu, Ylmaz; Siyasal Partiler ve Sivil Toplum rgtleri, Mlkiye
Dergisi, Cilt:23, Say: 219.
Anandalingam G. ve Nalin Kulatilaka; Decomposing Production Efficiency into
Technical, Allocative and Structural Components, Journal of the Royal
Statistical Society, Say: 150, Blm 2, 1987.
Antalya Kent Konseyi, Karar Alma Srelerinde evre ve Kalknmann
Entegrasyonu, Ekonomi alma Grubu Raporu,
http://www.antalyakentkonseyi.org.tr/old/raporlar_ekonomi_grubu.htm,
(02.08.2007).
Aslan, Mehmet ve Kaya Gazanfer; 1980 sonras Trkiyede Siyasal Katlmda
Sivil Toplum Kurulular, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt: 5,
Say: 1.
Argden, Ylmaz; Tutumluluk, Verimlilik, Etkinlik, Dnya Gazetesi
11.06.2004,
http://strateji.eu/kamu_reformu/kamu_reformu/tutumluluk_verimlilik_etkinlik.ht
ml, (28.06.2008).
Arslan, Ahmet; Kamu Harcamalarnda Verimlilik, Etkinlik ve Denetim,
Maliye Dergisi, Say: 140, 2002,
http://portal1.sgb.gov.tr/calismalar/yayinlar/md/md140/kamu%20harcamalari%2
0_a.%20arslan_.pdf, (28.06.2008).
154

Aslan, zgr; Enformasyon ve letiim Teknolojileri (ICT) Gerekten Verimli
Mi? Verimlilik Paradoksu zerine Bir Deerlendirme, C.. ktisadi ve dari
Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Say :2, 2005.
Athanassopoulos, Antreas D. ve P. Curram, Stephen; A Comparison of Data
Envelopment Analysis and Artificial Neural Networks as Tools for Assessing the
Efficiency of Decision Making Units, Journal of the Operations Research
Society, Say: 47, 1996.
Avkran, Necmi K.; Productivity Analysis in the Services Sector with Data
Envelopment Analysis, 1. b., Avustralya, 1999.
Aydemir, Zeynep Canan; Blgesel Rekabet Edebilirlik Kapsamnda llerin
Kaynak Kullanm Grece Verimlilikleri: Veri Zarflama Analizi Uygulamas,
DPT Uzmanlk Tezleri, Yayn No: 2664, 2002.
Bakrc, Fehim; retimde Etkinlik ve Verimlilik lm Veri Zarflama
Analizi Teori ve Uygulama, 1.b., Atlas Yaynlar, Ankara 2006.
Banker, R.D., A. Charnes ve W.W. Cooper; "Some Models for Estimating
Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis", Management
Science, Cilt.30, 1984.
Ba, Melih . ve Artar, Ayhan; letmelerde Verimlilik Denetimi :lme ve
Deerlendirme Modelleri, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, No:435,
Ankara 1990.
Bakaya, Fikret; Kalknma ktisadnn Ykselii ve D, mge Kitabevi,
Ankara 2000.
Bakaya, Fikret; Azgelimiliin Sreklilii, mge Kitapevi, Ankara 2001.
Baysal, M. Emin., Uygur, Mehmet ve Bilal Toklu, Veri Zarflama Analizi ile
TCDD Limanlarnda Bir Etkinlik lm almas, Gazi niv. Mh. Mim.
Fak. Dergisi, Cilt: 19, No: 4, 2004.
155

Belge, Murat; Sivil Toplum Nedir?, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No:1,
2003.
Berger, Allen ve Humphrey, David; Efficiency of Financial Institutions:
International Survey and Directions for Future Research, European Journal of
Operational Research, Say: 98, 1997.
Berktay, Fatmagl; Kadnlarn nsan Haklarnn Geliimi ve Trkiye, Sivil
Toplum ve Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK
Eitim ve Aratrma Birimi, No: 7, 2003.
Beycan, Mehmet; Bankalarda Performans Deerlemesi ve Bir Uygulama,
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, 2007.
Beydilli, Zlf; Katklar:Ynetiim Ekonomi ve Siyaset likisi, 25.09.2004,
http://www.sendika.org, (04.08.2008).
Bohman, James ve Rehg, William; Jrgen Habermas, 2007,
http://plato.stanford.edu/entries/habermas (4.7.2008).
Bura, Aye; AB Mzakere Srecinde STKlar ve Yoksulluk, Sivil Toplum ve
Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve
Aratrma Birimi, No: 12, 2005.
Button, Kenneth J. ve Thomas G., Weyman-Jones; Ownership Structure,
Institutional Organization and Measured X-Efficiency, The American
Economic Review, Cilt: 82, Say:2, 1992.
Bykkl, Deniz; Kr Amac Gtmeyen rgtlerde Verimlilik, MPM
Yaynlar No:680, Ankara 2004.
Candemir, Mehmet ve Koyubenbe, Nursel; zmir Blge Birliine Bal Tarim
Kredi Kooperatiflerinin Teknik Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi Yntemi ile
llmesi, nc Sektr Kooperatifilik Dergisi, Say: 149, 2005.
156

Cengiz Kurtulu; Civil Society at The Boundaries of Publica and Private
Spheres: The International Dynamics of The Three CSO in Turkey,
(Yaynlanmam YL Tezi), ODT, 2005.
Charnes A. ve Cooper W., Programming with Linear Fractional Functionals,
Naval Research Logistics Quarterly, Say: 9, 1962, ss.181-185.
Charnes A. ve Cooper W.; Preface to Topics in Data Envelopment Analysis,
Annals of Operations Research, Say: 2, 1985.
Charnes A. ve Cooper W.; Preface to Topics in Data Envelopment Analysis,
Annals of Operations Research, Say: 2, 1985.
Charnes A. ve Cooper, W.; The non-Archimedean CCR Ratio for Efficiency
Analysis: A Rejoinder to Boyd and Fare, European Journal of Operational
Research, Say:15, 1984.
Charnes A., Cooper W. An Explicit General Solution in Linear Fractional
Programming, Naval Research Logistics Quarterly, Say: 20, 1973.
Coelli, T.J.; Guide to DEAP version 2.1: Data Envelopment Analysis
(Computer) Program, 1996,
http://www.uq.edu.au/economics/cepa/software/DEAP-xp1.zip. 31 Oct 2007.
Cooper, W.W., Seiford, L.M. ve Zhu, Joe; Data envelopment analysis: History,
Models and Interpretations, in Handbook on Data Envelopment Analysis,
(Ed.: W.W. Cooper, L.M. Seiford and J. Zhu), Blm 1, Kluwer Academic
Publishers, Boston 2004.
Cooper, William W., Lawrence, M. Seiford ve Kaoru Tone; Data Envelopment
Analysis A Comprehensive Text with Models, Applications, References and
DEA-Solver Software, 2.b., Springer Science+Business Media, LLC 2007.
etin, Murat; Yerel Ekonomik Kalknma Yaklam ve Uluslararas
Organizasyonlar, Ynetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt:14, Say: 1, 2007.
157

epel, Zhal nalp; AB Sivil Toplum Diyalou ve Trkiye: Demokratikleme
Balamnda Sorunlar ve neriler,
http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=106, (17.07.2008).
oban Orhan, Trk Otomotiv Sanayinde Endstriyel Verimlilik ve Etkinlik,
Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 29,
Temmuz-Aralk 2007.
Demir, Mehmet; Performans Ynetimi ve Kalite, 16.04.2006,
http://www.asm.gov.tr/UserFiles/File/sempozyumsunulari/performanskalitemeh
metdemir.pdf, (30.06.2008).
Demirba, Tolga; Saytaylar Tarafndan Gerekletirilen Performans
Denetimleri ve Trk Saytay Uygulamas, Saytay Yaynlar
Aratrma/nceleme /eviri Dizisi No:17, Ankara, 2001.
Doan, lyas; Trkiyede Tek Partili Dnemde Sivil Toplum, Sosyal Bilimler
Aratrma Dergisi (SBArD), Yl: 5, Say 9, Mart 2007.
Doan, lyas; Trkiyede ok Partili Dnemde Sivil Toplumun Geliimi (1945-
2000), , http://www.akader.info/KHUKA/2007_eylul/1.pdf, (07.08.2008).
Dubetsky, Alan; Kinship, Primordial Ties, and Factory Organizations in Turkey:
An Anthropological View, International Journal of Middle East Studies,
No:7, 1976.
Dura, Yahya Can; Mlkiyet - Verimlilik likisi: Uygulamal (Ampirik)
almalar, Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi,
Say: 26, 2006.
Engr, M. O; gc Verimlilii Ve Ergonomi zerine Aratrmalar,
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), .. Fen Bilimleri Enstits, stanbul
1990.
Ercan, Hlya; Trkiyede Sivil Toplum Tartmalar zerine, C.. Sosyal
Bilimler Dergisi, Mays 2002, Cilt : 26, No:1.
158

Farrell, M ve Fieldhouse, M.; Estimating Efficient Production Functions Under
Increasing Returns to Scale, Journal of the Royal Statistical Society, Cilt:2,
Say:125, 1962.
Farrell, M.; The Measurement of Productive Efficiency, Journal of the Royal
Statistical Society, Say: 120, 1957.
Fecher F. vd.; Productive Performance of the French Insurance Industry, The
Journal of Productivity Analysis, Say:4, 1993.
Forsund, Finn R. ve Lennart, Hjalmarsson; Generalised Farrell Measures of
Efficiency: An Application to Milk Processing in Swedish Dairy Plants, The
Economic Journal, Say: 89, No: 354, 1979.
Genel, Sema; NGOs as the Link Between State and Society? Womens
Community Centers in Southern Turkey, (Yaynlanmam Doktora Tezi),
Bilkent niv., 2002.
Gersil, Mustafa; APC (Amerikan Verimlilik Merkezi) ok Faktrl Vermlilik
lme Modeli Ve Bir Uygulama, 2007, http://eab.ege.edu.tr/pdf/7_2/C7-S2-
M8.pdf, (30.06.2008).
Gkday, smail; Unutulmu tekiler: Yoksulluk Ve evre Balamnda Krsal
Yoksullar, 20.04.2008, http://kalkinma.org, (02.08.2007).
Gder, Nafiz (Editr); Sivil Toplumcunun El Kitab, 2. b., STGP STK Ekibi,
Sivil Toplum Gelitirme Program, Yerel Sivil Giriimler Projesi, Ankara, 2005.
Glc, Aslan vd.; Cumhuriyet niversitesi Di Hekimlii Fakltesinin Veri
Zarflama Analizi Yntemiyle Greceli Etkinlik Analizi, C.. ktisadi ve dari
Bilimler Dergisi, Cilt:5, Say. 2, 2004.
Glen, Fikret; D Denetim Sistemi Nasl Tasarlanmal?, 2-3 Nisan 2003,
http://www.sayistay.gov.tr/yayin/elek/elekicerik/38ikmyra_fg.pdf, (27.06.2008).
159

Gm, Korhan; Trkiyede STK Tarihini Yeniden Okumak, Sivil Toplum
Dergisi, Say: 1, Ocak - Mart 2003.
Grak, Hasan; MPM Verimli mi? Milli Prodktivite Merkezi ve Makro-
Verimlilik, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=408,
(30.06.2008).
Hartwich, Frank ve Kyi, Thanda; Measuring Efficiency in Agricultural
Research: Strentgh and Limitation of Data Envelopment Analysis, In:
Discussion Paper No. 99/8, Institute of Agricultural Economics, University of
Hohenheim: Hohenheim,1999.
Heizer, Jay ve Render, Barry; Operations Management, 8.b., Prentice Hall,
New Jersey 2006.
na, Hsamettin ve Selami, Erdoan; Farkl Kuramsal Perspektifler
erevesinde Sivil Toplum Tartmalarnn Karlkl Analizi, Akademik Bak
E-Dergisi, Say:11,
http://www.akademikbakis.org/sayi11/makale/siviltoplum.doc, (01.07.2008).
nsel Ahmet, Sivil Toplum, STKlar ve Gnlllk, Sivil Toplum ve
Aratrma Birimi, No 5, 2004.
nsel, Ahmet; zgrlk Etii Karsnda ktisat Kuram: Amartya Sen'in Etik
ktisat nerisi, Toplum ve Bilim, Say:86, 2000.
nsel, Ahmet; Yoksulluk, Dlanma ve STKlar, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma
Birimi, No: 6, 2005.
Jan Aart, Scholte ve Keyman, Fuat; Kreselleme ve Sivil Toplum, Sivil
Eitim ve Aratrma Birimi, No 10, 2005.
160

Kabaday, Ebru Tmer; letmelerdeki retim Performans ltlerinin
Geliimi, zellikleri ve Srekli yiletirme ile likisi, Dou niversitesi
Dergisi, Say:6, 2002.
Kalvelagen, Erwin; Efficiently Solving DEA Models with Gams, 02.11.2004,
http://www.gams.com/~erwin/dea/dea.pdf, (03.07.2008).
Karacabey, Ali Argun; Veri Zarflama Analizi, Tartma Metinleri, No:33,
Ankara niversitesi SBF. Gelime ve Toplumsal Aratrmalar Merkezi, 2001.
Kenger Erdal, Deneti Yardmclar Eitim Notu, 2001,
http://www.ydk.gov.tr/egitim_notlari/denetim.htm#d4c, (27.06.2008).
Kentel, Ferhat; Kltr ve Kimlik, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans
Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi, No: 14,
2007.
Keyman, Fuat; Sivil Toplum, Sivil Toplum Kurulular ve Trkiye, Sivil
Eitim ve Aratrma Birimi, No 4, 2004
Keyman, Fuat; Trkiyede ve Avrupada Sivil Toplum, Sivil Toplum ve
Kyld, R. Koray ve Karaahin, Mustafa; Trkiyedeki Hava Alanlarnn Veri
Zarflama Analizi ile Altyap Performansnn Deerlendirilmesi, Sleyman
Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, Say:10-3, 2006.
Koop, Raymond J.; The Measurement of Productive Efficiency: A
Reconsideration, The Ouarterly Journal of Economics, Say:96, No:3, 1981.
Kk, Recep ve Delikta, Erturul; Endstri ktisadnda Verimlilik lme ve
Strateji Gelitirme Teknikleri, DE BF Yaynlar, zmir 2003.
161

Kk, Recep ve imek, Nevzat; Endstri-ii D Ticaret, Patentler ve
Uluslararas Teknolojik Yaylma, UEK-TEK 2006 Uluslararas Ekonomi
Konferans, Trkiye Ekonomi Kurumu, Ankara, 11-13 Eyll 2006.
Aras, Gler ve Kurt, Timuin; Trk Bankaclk Sistemi'nde 1992-2000
Dneminde Veri Zarflama Analizi DEA- ile Etkinlik lm, MPM
Yaynlar No:666, 2002.
Kutlar, Aziz ve Kartal, Mahmut; Cumhuriyet niversitesinin Verimlilik Analizi:
Faklteler Dzeyinde Veri Zarflama Yntemiyle Bir Uygulama, Kocaeli
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say:8 2004.
Leibentsein, Harbey; Allocative Efficiency vs. X-Efficiency, The American
Economic Review, Say:56, No:3, 1966.
Lewin, A ve Moorey, R.; Measuring the Relative Efficiency and Output
Potential of Public Sector Organisations: An Application of Data Envelopment
Analysis, International Journal of Policy Analysis and Information Systems,
Say:5, 1981.
Li, Sung-ko. ve Cheng, Yuk-shing; Decision Support Solving the Puzzles of
Structural Efficiency, European Journal of Operational Research, Say: 180,
2007.
Lovell, C. A. Knox; Production Frontiers and Productive Efficiency, The
Measurement of Productive Efficiency, (Eds. Fried, H. O., Lovell, K.A.C. and
Schmidt, S.S.), Oxford University Press: New York 1993.
Mardin, erif; Trkiyede Toplum ve Siyaset Makaleler 1, (Ed.: Mmtazer
Trkne), 7. b., letiim Yaynlar, stanbul 1999.
Matheson, Alex; Measures to Increase Efficiency and Effectiveness, 28-30
November, 2001, Rome, Public Management Service, OECD,
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN008124.pdf ,
(03.07.2008)).
162

ner, erif ve Tan, Mehmet; Trkiyede Siyasi Partilerin Sivil Toplum ve Sivil
Toplum Kurulularna Kavramsal-Kuramsal Yaklamlar, Mula niversitesi
SBE Dergisi, Cilt: 1, Say: 1, 2000.
Prieto, Angel ve M., ZofiO Jose L.; Interfaces with Other Disciplines Network
DEA Efficiency in InputOutput Models: With an Application to OECD
Countries, European Journal of Operational Research, Say:178, 2007.
Ramathan, Ramu; An Introduction to Data Envelopment Analysis: A Tool for
Performance Measurement, Sage Pub., 2003.
Salvatore, Dominick; The New Economy and Growth in the G-7 countries,
Journal of Policy Modeling, (ev.: zgr Aslan), G-7 lkelerinde Yeni
Ekonomi ve Byme, C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Say 1, 2005.
Sarbay, Ali Yaar; Sivil Toplum: Universitas M, Societas M? Sivil Toplum
Dergisi, Say:1, Ocak-Mart 2003.
Saygl, eref; Cengiz, Cihan ve Hasan Yurtolu; Trkiye Ekonomisinde
Sermaye Birikimi, Verimlilik ve Byme: 1972-2003, DPT Yayn No: 2686,
Ankara 2005.
Sen, Amartya; zgrlkle Kalknma, 1.b., (ev.: Yavuz Alogan), Ayrnt
Yaynlar, stanbul 2004.
Sengupta, Jati K.; A Dynamic Effciency Model Using Data Envelopment
Analysis, International Journal of Production Economics, Say:62, 1999.
Sexton, T.R.; The Methodology of Data Envelopment Analysis, (Ed.: R.
Silkman), Measuring Efficiency: An Assesment of DEA, San Francisco:
Jossey-Bass, Inc., 1986.
ahin, Hasan; Eurostat Alanndaki lkelerin Telekomnikasyon irketlerinin
Teknik Etkinlii zerine Bir alma: Stokastik Snr Yaklam Uygulamas,
Tartma Metinleri, Ankara niversitesi SBF Gelime ve Toplum Aratrmalar
Merkezi, No:39, 2002.
163

Tarhanl, Turgut; STKlar ve nsan Haklar, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma
Birimi, No: 13, 2006.
Tavares, Gabriel; A Bibliography of Data Envelopment Analysis (1978-2001),
Rutcor Research Report, Rutgers University, 2002.
Tosun, Elif Karakurt; Avrupa Birliine yelik Srecinde Trkiyede Yerel
Ynetimler Ve Sivil Toplum Kurulular, Paradoks, Ekonomi, Sosyoloji ve
Politika Dergisi, (e-dergi), ISSN 1305-7979, Yl:3, Say:2, Temmuz-2007,
http://www.paradoks.org, s. 3, (05.08.2008).
Tosun, Glgn Erdoan; Birletirici Demokrasi Devlet-Sivil Toplum likisinin
Yeniden Yaplandrlmas in Bir Analiz Arac Olabilir Mi?, Sivil Toplum
Dergisi, Say:1, Ocak-Mart 2003.
Turgutlu, Evrim; Tam Bilgi ve Belirsizlik Altnda Etkinlik Analizi: Trk
Sigortaclk Endstrisi rnei, (Yaymlanmam Doktora Tezi), Dokuz Eyll
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir 2004.
Tzgiray, Esra, Non-Governmental Organisations in Turkey and The European
Union, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Marmara niversitesi Avrupa
Topluluu Enstits, stanbul 2005.
Uur, Aydn; STKlar ve A Tipi letiim, Sivil Toplum ve Demokrasi
Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi, STK Eitim ve Aratrma
Birimi, No: 8, 2004.
Ulucan, Aydn; SO500 irketlerinin Etkinliklerinin llmesinde Veri
Zarflama Analizi Yaklam: Farkl Girdi kt Bileenleri ve lee Gre Getiri
Yaklamlar ile Deerlendirmeler, Ankara niversitesi, SBF Dergisi, Cilt:57,
Say:2, 2002.
UN, Evaluation of Infrastructural Interventions for Rural Poverty Alleviation,
1959,
164

http://www.unescap.org/ttdw/Publications/TPTS_pubs/pub_1959/rurpovfulltext.p
df, ss.99-100, (03.07.2008).
Yakut, Aykut Mert; Trk malat Sanayinde Toplam Faktr Verimlilii ve
Uluslararas Rekabet Analizi: 1972 2000, 3-4 Mays 2007,
http://www.tcmb.gov.tr/yeni/iletisimgm/toplamfaktorverimliligi.pdf,
(28.06.2008)
Yaman, Ylmaz; Sivil Toplum Kurulularnda Gelimeye Giden Yolda Bir Ara:
Benchmarking, Sivil Toplum Dergisi, Say:4, Ekim- Aralk, 2003.
Yaman, Ylmaz; Sivil Toplum Kurulularnda Hizmet Kalitesi ve lm,
Sivil Toplum Dergisi, Say: 3, Temmuz -Eyll 2003.
Yaman, Ylmaz; Sosyal Sorumluluk Kampanyalar, Sivil Toplum Dergisi,
Say:1, Ocak, ubat, Mart 2003.
Yavuz, lknur; Salk Sektrnde Etkinlik lm: Veri Zarflama Analizine
Dayal Bir Uygulama, MPM Yaynlar No: 654, Ankara 2001.
Yavuz, lknur; Verimlilik ve Etkinlik lmne Yeni Yaklamlar ve llere
Gre malat Sanayiinde Etkinlik Karlatrmalar, MPM Yaynlar No: 667,
Ankara 2003.
Yentrk, Nurhan; Demokratik Kitle rgtlerinden STKlara, Sivil Toplum ve
Demokrasi Konferans Yazlar, stanbul Bilgi niversitesi STK Eitim ve
Yeilyurt M. Ensar; malat Sanayinde Sektrel Etkinlie Dayal Uzamsal
likiler: Trkiye rnei, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, Cilt: 44,
Say:514, 2007.
Yeilyurt, Cavit ve Alan, M. Ali; Fen Liselerinin 2002 Yl Grecelietkinliinin
Veri Zarflama Analizi (VZA) Yntemi ile llmesi, Cumhuriyet niversitesi
ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 2, 2003.
165

Ylmaz, Cengiz; zdil, Tuncer ve Akdoan, Gray; Seilmi letmelerin
Toplam Etkinliklerinin Veri Zarflama Yntemi ile llmesi, Manas
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Krgzistan Trkiye Manas niversitesi
Yaynlar:20, Sreli Yaynlar Dizisi: 6, Say 4, Bikek, 2002.
Yolalan, Reha; letmeler Aras Greli Etkinlik lm, Milli Prodktive
Merkezi Yaynlar:483, Ankara 1993.

166

EK 1: KVB SM KODLAMALARI

STK ADI STK KODU
AKDENZ GENLK VE KLTR SANAT DRN akdgenc
AKUT ARAMA KURTARMA DRN ZMR BRM akutizmr
ANADOLU BASIN BRL DRN GN MRK ankandbasn
ANKARA ANITTEPE KULB DRN ankanitklb
ANKARA GSEL SANATLARI YAATMA VE SPOR DRN ankgzlsnt
BATIKENT ZHNSEL ENGELLLER KORUMA DRN batzihin
BEYAZ BASTON GRMEYENLER DRN byzbast
BTLS FOLKLOR ETM MERKEZ GENLK VE SPOR KULB DRN btlsfolk
ATOM DRN catomder
EVRE KORUMA DRN cevkordern
DYARBAKIR IRA KLTR VE SANAT DRN dyrcirakul
DOAL AFETLER VE YOL GVENL ETM DRN (DAYGED) dogafet
EGE KOBDER-KK VE ORTA LEKL SANAY LETMELER DRN egekobi
EKOLOJK ARATIRMALAR DRN ekoarsder
EKOLOJK TARIM ORGANZASYONU DRN. ekotar
EMRALEM SABAHAT AKSARAY OTSTK BREYLER SPOR KULB DRN emirotist
FIRAT GAZETES DRN frtgazt
GAP GRMEYENLER DERNE gapgor
GAZANTEP GENLK VE KLTR DRN gntgenc
GAZOSMANPAA ROTARACT KULB DRN gazosrotact
GEN FKR BRL DRN gencfikir
GRMC KADIN DRN. girkad
G KOULLARDAK BREYLER DESTEKLEME DRN guckosbry
GNEYDOU ORTOPEDK ENGELLLER DRN gndgortop
HASTA VE HASTA YAKINI HAKLARI DRN isthasthak
HASTA VE HASTA YAKINLARI DRN adyhasthak
LER BK. MAL DARELER KONTROLORLER DRN icsmalidr
NSAN HAKLARI DRN ADIYAMAN B adyinshak
SKENDERUN EVRE KORUMA DRN iskcevre
STANBUL YURTAY DRN istyurtay
ZMR HASTANELER GNLL ANNELER DRN. izhasgn
ZMR MS DRN. izmirms
ZMR EHT ALELER NSAN HAKLARI VE YARDIMLAMA DRN izmsehit
ZMR SOROPTMST KULUB izmsorop
ZMR TRK ANNELER DRN izmturkan
KA-DER ZMR B izmkader
KALE ROTARACT KULB DRN kalrotrct
KARADENZ HEMOFL DRN krdhemof
KARADENZ YAZARLAR BRL DRN krdyazar
KAVAKLIDERE ROTARACT KULB DRN kvkrotrct
KOZMETK ARATIRMACILAR DRN. kozmetik
KTAHYA ZEL ETME MUHTA OCUKLARI KORUMA DRN kutahmuht
167

MALATYA MZSYEN ETMCLER SANAT DRN mltmuzis
MAZLUM-DER GN MRK ankmazlumder
MLAS SANATILAR DRN milasnt
NOTA MZK VE KLTR SANAT DRN nota
OR-AN ROTARACT KULB DRN ornrotrct
PRSULTAN ABDAL KLTR DRN GN MRK ankpirsult
SARMAIK YOKSULLUKLA MCADELE VE KALKINMA DRN srmyoksul
SIRA YAAMLAR DRN. sircayas
SVL TOPLUM GELTRME MERKEZ DRN stgder
SOKAK OCUKLARINI KORUMA OCUKLAR GELECEMZDR DERNE skcocgel
TARIM ETM DRN taregt
TRE EVRE KORUMA VE YELLENDRME DRN tirecevr
TRE TOPLUM DESTEKL GVENLK HZMETLER GLENDRME DRN tiretopldst
TM NAAT MTEAHHTLER DRN tuminsmut
TM NTERNET DRN tumint
TRK KADINLAR BRL BORNOVA B turkkadborn
TRK PSKOLOGLAR DRN turpskder
TRKYE EMEKLLER DRN SNCAN B sinciscemk
TRKYE ORMANCILAR DRN turkorm
TRKYE SAKATLAR DRN ADANA B adnsktder
TRKYE SAKATLAR DRN AFYON B afysktder
TRKYE SAKATLAR DRN AMASYA B amssktder
TRKYE SAKATLAR DRN ANADOLU YAKASI B anadsktder
TRKYE SAKATLAR DRN ANKARA B anksktder
TRKYE SAKATLAR DRN ANTALYA B antlsktder
TRKYE SAKATLAR DRN AYDIN B aydsktder
TRKYE SAKATLAR DRN BALIKESR B blksktder
TRKYE SAKATLAR DRN DENZL B denzsktder
TRKYE SAKATLAR DRN ELAZI B elzgsktder
TRKYE SAKATLAR DRN ERZURUM B
erzrsakat
TRKYE SAKATLAR DRN GAZANTEP B gzntsktder
TRKYE SAKATLAR DRN GN MRK trsktder
TRKYE SAKATLAR DRN STANBUL B istsktder
TRKYE SAKATLAR DRN KASTOMONU B kastsktder
TRKYE SAKATLAR DRN KTAHYA B kuthsktder
TRKYE SAKATLAR DRN MARDN B mrdsktder
TRKYE SAKATLAR DRN ORDU B ordsktder
TRKYE SAKATLAR DRN OSMANCIK B osmnsktder
TRKYE SAKATLAR DRN ZONGULDAK B zongsktder
TRKYE YELAY CEMYET DRN BANDIRMA B yesilband
UNMA TRKYE MLL MERKEZ DRN unima
RETEN KADINLAR KULUB uretkad
ZHNSEL ENGELL ALELER DRN zihengail

168

EK 2: VZA MODELLERNDE KULLANILAN DEKENLER

Bte: 2006 yl btesi,
Dfon: Yararlanlan yurtd fonlar,
fon: Yararlanlan yurtii fonlar,
cretli: cretli alan,
Gnll: Gnll says,
ye: Kaytl ye says,
Ofis: Toplam ofis alan,
UProje: Ulusal proje says,
UAProje: Uluslar aras proje says,
PKisi: Projeden yararlanan kii says,
PBirim: Projeden yararlanan birim says,
SKFaal: Sosyal-kltrel faaliyet says,
SKKisi: Sosyal-kltrel faaliyetten yararlanan kii says,
YardSay: Yardm vs. says,
YardKisi: Yardm yaplan kii says.

Sivil Toplum Kuruluslarinda Etkinlik Olcumu Turkiye Ornegi Efficiency Measurement of Civil Society Organizations Evidence From Turkey

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sivil Toplum Kuruluslarinda Etkinlik Olcumu Turkiye Ornegi Efficiency Measurement of Civil Society Organizations Evidence From Turkey

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I

I. ETKNLK KAVRAMI .................................................................................. 53

I. UYGULAMA ALANININ TANITIMI ........................................................ 118

J.; The Mea

You might also like