Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23

3 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

Bo tn a dng sinh hc Vit Nam- mi lin h vi Pht trin bn vng (SD) v bin i kh hu (CC) ng Nguyn Huy Dng, ngV Vn Dng, Vin iu tra quy hoch rng (FIPI)

t vn Nm vng ng Nam chu vi din tch khong 330.541 km2, Vit Nam l mt trong 16 nc c tnh a dng sinh hc cao trn th gii (B Nng nghip v pht trin nng thn, 2002- Chin lc quc gia qun l h thng khu bo tn ca Vit Nam 2002-2010). c im v v tr a l, kh hu ... ca Vit Nam gp phn to nn s a dng v h sinh thi v cc loi sinh vt. V mt a sinh hc, Vit Nam l giao im ca cc h ng, thc vt thuc vng n - Min in, Nam Trung Quc v Ino-Malaysia. Cc c im trn to cho ni y tr thnh mt trong nhng khu vc c tnh a dng sinh hc (DSH) cao ca th gii, vi khong 10% s loi sinh vt, trong khi ch chim 1% din tch t lin ca th gii (B Nng nghip v pht trin nng thn, 2002-Bo co quc gia v cc khu bo tn v Pht trin kinh t). . a dng sinh hc c vai tr rt quan trng i vi vic duy tr cc chu trnh t nhin v cn bng sinh thi. l c s ca s sng cn v thnh vng ca loi ngi v s bn vng ca thin nhin trn tri t. Theo c tnh gi tr ca ti nguyn a dng sinh hc ton cu cung cp cho con ngi l 33.000 t la mi nm (Constan Za et al-1997). i vi Vit Nam ngun ti nguyn a dng sinh hc trong cc ngnh Nng nghip, Lm nghip, Thy sn hng nm cung cp cho t nc khong 2 t la (K hoch hnh ng a dng sinh hc ca Vit Nam-1995). Hin nay, do nhiu nguyn nhn khc nhau lm cho ngun ti ngun ti nguyn DSH ca Vit Nam v ang b suy gim. Nhiu h sinh thi v mi trng sng b thu hp din tch v nhiu Taxon loi v di loi ang ng trc nguy c b tuyt chng trong mt tng lai gn. khc phc tnh trng trn Chnh ph Vit Nam ra nhiu bin php, cng vi cc chnh sch km theo nhm bo v tt hn ti nguyn DSH ca t nc. Tuy nhin, thc t ang t ra nhiu vn lin quan n bo tn DSH cn phi gii quyt nh quan h gia bo tn v pht trin bn vng hoc tc ng ca bin i kh hu i vi bo tn DSH v.v. 1. a dng sinh hc Vit Nam 1.1. a dng v cc h sinh thi Ngun ti nguyn a dng sinh hc trong t nhin ca Vit Nam hin nay tp trung 3 h sinh thi (HST) chnh l: HST trn cn ( HST rng), HST t ngp nc v HST bin. i) H sinh thi t ngp nc H sinh thi t ngp nc rt a dng, theo nh gi ca Vin iu tra quy hoch rng (1999) c 39 kiu t ngp nc, bao gm: - t ngp nc t nhin 30 kiu - t ngp nc ven bin 11 kiu - t ngp nc ni a 19 kiu - t ngp nc nhn to 9 kiu Mt s kiu t ngp nc c ngun ti nguyn a dng sinh hc phong ph nh m ly than bn, rng ngp mn, rn san h, m ph, vng bin, vng bin, cc vng t ngp nc ca sng Hng, t ngp nc ng bng sng Cu Long v.v. ii) H sinh thi bin Vit Nam c vng lnh hi gn vi b bin rng khong 226.000 km2. Do vy h sinh thi bin cng rt phong ph, c 20 kiu h sinh thi in hnh, c tnh a dng sinh hc v nng sut sinh hc cao.Trong vng bin nc ta pht hin c khong 11.000 loi sinh vt c tr trong cc vng a dng sinh hc bin khc nhau. Thnh phn qun x trong h sinh thi giu, cu trc phc tp, thnh phn loi phong ph. y l mi trng sn xut thun li v rng ln gn cht vi i sng ca hng triu c dn sng ven bin ca Vit Nam. iii) H sinh thi rng Cc h sinh thi ca rng Vit Nam rt a dng, mi h sinh thi rng thc cht l mt phc h rt phc tp, c vn hnh v chi phi bi cc quy lut ni vi v ngoi vi. Mt s h sinh thi in hnh: rng trn ni vi, rng rng l v na rng l, rng thng xanh ni thp, ni trung bnh, ni cao v.v. c gi tr a dng sinh hc cao v c ngha rt quan trng i vi vic bo tn a dng sinh hc ca Vit Nam.

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

Din tch rng ca Vit Nam tri qua nhiu giai on bin ng khc nhau. Theo thng k ca tc gi Paul Maurand (1943), nm 1943 Vit Nam c din tch rng l 14,3 triu hecta, t t l che ph lnh th l 43%. T nm 1943-1975, din tch rng b suy gim cn 11,2 triu hecta vi t l che ph l 34% (Vin iu tra quy hoch rng, nm 1976). Giai on 1976 n 1990 l thi k ti nguyn rng b khai thc mnh phc v pht trin kinh t x hi ca t nc sau chin tranh. Din tch rng trong giai on ny tip tc gim xung, din tch rng nm 1990 ch cn cha y 9,2 triu hecta vi t l che ph ch t 27,8%. Giai on 1990 n nay Chnh ph c nhiu bin php v chnh sch v u t nn din tch rng dn c phc hi k c din tch rng t nhin v rng trng. Nm 2005, din tch rng t trn 12,6 triu hecta vi che ph 37%. Bng 1: Din bin din tch v che ph rng qua cc thi k Nm Din tch rng (1000 ha) che ph (%) Tng cng Rng t nhin Rng trng 1943 14.300,0 14.300,0 0 1976 11.169,3 11.169,7 92,6 1980 10.683,0 10.180,0 422,3 1985 9.891,9 9.308,3 583,6 1990 9.175,6 8.430,7 744,9 1995 9.302,2 8.252,5 1.049,7 2000 10.915,6 9.444,2 1.491,4 2002 11.784,6 9.865,0 1.919,6 2003 12.095,0 10.005,0 2.090,0 2004 12.306,9 10.088,3 2.218,6 2005 12.616,7 10.283,2 2.333,5 Ngun: Vin iu tra Quy hoch Rng v Cc Kim lm 43,2 33,7 32,1 30,0 27,8 28,2 33,2 35,8 36,1 36,7 37,0

Ha/u ngi 0,57 0,31 0,19 0,14 0,12 0,12 0,14 0,14 0,14 0,15 0,15

Do nhiu nguyn nhn lm cho din tch rng t nhin b gim st trong thi gian qua ko theo s suy gim v a dng sinh hc i vi cc h sinh thi rng ni chung. Cc h sinh thi ca Vit Nam rt phong ph v a dng, tuy nhin cc h sinh thi ny hin nay cng ang i mt vi nhiu thch thc ch yu t cc hot ng kinh t x hi ca con ngi v nhng bin ng ca s thay i kh hu ca tri t. Din tch rng t nhin ang c chiu hng suy gim c v s lng v cht lng. Mi trng bin cng ang b tc ng bi cc hot ng khai thc ti nguyn nh du kh, hi sn v c nhim v.v. 1.2. a dng v loi Trong nhng nm qua, cng vi nhng n lc v bo tn a dng sinh hc, cng tc iu tra nghin cu v a dng sinh hc cng c nhiu c quan Vit Nam cng nh cc t chc quc t thc hin. Cc nghin cu ch yu tp trung vo thnh phn loi ng, thc vt, cc h sinh thi c trng. Cc kt qu nghin cu c tp hp t cc nh khoa hc, cc c quan nghin cu cho thy: Bng 2- Thnh phn loi sinh vt bit c cho n nay TT 1 2 Nhm sinh vt Thc vt ni - Nc ngt - Bin Rong, to Nc ngt Bin C bin Thc vt cn Thc vt bc thp Thc vt bc cao ng vt khng xng sng S loi xc nh c 1.939 1.402 537 697 Khong 20 682 15 13.766 2.393 11.373 8.203

3 4

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

5 6 7 8 9 10 11

nc Nc ngt 782 Bin 7.421 ng vt khng xng sng t khong 1.000 Cn Trng 7.750 C 2.738 Nc ngt 700 Bin 2.038 B st 296 Rn bin 50 Ra bin 4 Lng c 162 Chim 840 Th 310 Th bin 16 Ngun: Vin sinh thi v Ti nguyn sinh vt,2005

Trong mt khong thi gian ngn t 1992-2004, cc nh khoa hc Vit Nam cng vi mt s t chc quc t pht hin thm 7 loi th, 2 loi chim mi cho khoa hc. - Sao la Pseudoryx nghetinhensis - Mang ln Megamuntiacus vuquangensis - B sng xon Pseudonovibos spiralis - Mang trng sn Canimuntiacus truongsonensis - Mang P hot Muntiacus puhoatensis - Cy Ty nguyn Viverra taynguyenensis - Vooc xm Pygathrix cinereus - Th vn Isolagus timminsis - Khi Ngc linh Garrulax ngoclinhensis - Khi u en Actinodora sodangonum V thc vt, trong giai on 1993 2003, c 13 chi, 222 loi v 30 taxon di loi c pht hin v m t mi cho khoa hc v.v. 1.3. a dng ngun gen Theo nh gi ca Jucovski (1970) Vit Nam l mt trong 12 trung tm ngun gc ging cy trng v cng l trung tm thun ha vt nui ni ting th gii. Bng 3- Cc ging vt nui ch yu T.T Ging Ging Tng s Ging ni Ging nhp ngoi 1 Ln 20 14 6 2 B 21 5 16 3 D 5 2 3 4 Tru 3 2 1 5 Cu 1 1 6 Th 4 2 2 7 Nga 3 2 1 8 G 27 16 11 9 Vt 10 5 5 10 Ngan 7 3 4 11 Ngng 5 2 3 Ngun : Khoa hc cng ngh Nng nghip v pht trin nng thn 20 nm i mi-B Nng nghip v pht trin nng thn, 2005. Cc loi c nui c ngun gc t nc ngoi c nhp v thun dng Vit Nam khong 50 loi. Trong c 35 loi c cnh cn li l cc loi c nui ly tht. Cc ging cy trng Vit Nam rt a dng v phong ph. Hin nay thng k c 802 loi cy trng ph bin thuc 79 h.

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

Loi ngi hin nay ang tiu dng khong 40% nng sut s cp ca tri t (nng lng mt tri c chuyn i qua qu trnh quang hp). Nhiu ngnh kinh t v ang c cc tc ng trc tip ln cc khu bo tn, nh nng nghip, chn nui, thu sn, cng nghip g, bun bn cc loi ng thc vt hoang d, sn xut nng lng, s dng nc ngt v.v.

Cc loi c phn theo cng dng nh sau : Bng 4- S lng cc loi cy trng ph bin Vit Nam S TT Nhm cy S loi 1 Nhm cy lng thc chnh 41 2 Nhm cy lng thc b sung 95 3 Nhm cy n qu 105 4 Nhm cy rau 55 5 Nhm cy gia v 46 6 Nhm cy lm nc ung 14 7 Nhm cy ly si 16 8 Nhm cy thc n gia sc 14 9 Nhm cy ly du bo 45 10 Nhm cy ly tinh du 20 11 Nhm cy ci to t 28 12 Nhm cy dc liu 181 13 Nhm cy cy cnh 62 14 Nhm cy bng mt 7 15 Nhm cy cy cng nghip 24 16 Nhm cy ly g 49 Tng 802 Ngun : Khoa hc cng ngh Nng nghip v pht trin nng thn 20 nm i mi-B Nng nghip v pht trin nng thn, 2005. 2. Thc trng v bo tn a dng sinh hc ca Vit Nam ngn nga s suy thoi a dng sinh hc, Vit Nam tin hnh cng tc bo tn a dng sinh hc kh sm. Hai hnh thc bo tn DSH ph bin c p dng Vit Nam l: Bo tn ni vi hay nguyn v (Insitu conservation) v bo tn ngoi vi hay chuyn v (Exsitu conservation). 2.1. Bo tn ni vi in- situ Bo tn ni vi bao gm cc phng php v cng c nhm mc ch bo v cc loi, cc chng v cc sinh cnh, cc h sinh thi trong iu kin t nhin. Tu theo i tng bo tn p dng cc hnh thc qun l thch hp. Thng thng bo tn nguyn v c thc hin bng cch thnh lp cc khu bo tn v xut cc bin php qun l ph hp. Bo tn ni vi l hnh thc bo tn ch yu Vit Nam trong thi gian va qua. Kt qu ca phng php bo tn ny th hin r rt nht l xy dng v a vo hot ng mt h thng rng c dng. H thng cc khu bo tn thin nhin ca Vit Nam Vit Nam l mt trong nhng nc sm quan tm n vn bo tn ti nguyn a dng sinh hc. Ngy 7 thng 7 nm 1962, Vn quc gia Cc Phng l KBT u tin c thnh lp min Bc. Thi gian u gi l khu rng cm Cc Phng, y l khu bo tn thin nhin i vi h ng thc vt trn ni vi nm tip gip vng sinh thi ng bng Bc b v Ty Bc. min Nam, nm 1965, Phm Hong H v Phng Trung Ngn ngh v c chnh ph Si Gn quyt nh thnh lp 10 khu bo v vng thp: Cn o, Chu c, Bo Lc, Rng cm sn bn c Xuyn (Bun Ma Thut), o Hoang Loan v Mi Dinh. Vng ni cao c 3 khu: Ch Yang Sin (2405m),

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

nh Lang Bian (2183m) v Bch M-Hi Vn (1450m). Theo s liu ca IUCN (1974) min Nam Vit Nam c 7 khu bo tn vi din tch 753.050 ha (Cao Vn Sung- H thng cc khu bo v thin nhin Vit Nam-1994). Sau ngy thng nht t nc h thng cc KBT c dn dn m rng, b sung v hon thin c v quy m din tch, v h thng qun l bo v. H thng cc KBT ca Vit Nam hin nay c 211 khu, bao gm : - Cc KBT rng (Khu rng c dng) thuc B Nng nghip v pht trin nng thn ang qun l 128 KBT ( c Chnh ph cng nhn) Cc khu bo tn bin do B Thy sn xut 15 KBT Khu bo tn t ngp nc do B Ti nguyn v mi trng xut 68 KBT

Cc KBT t ngp nc v trn bin hin mi ch mi xut, nhng cha c quyt nh ph duyt chnh thc. Bng 5. Phn loi h thng rng c dng Vit Nam T.T I II IIa IIb III Loi Vn Quc gia Khu Bo tn thin nhin Khu d tr thin nhin Khu bo tn loi/sinh cnh Khu Bo v cnh quan Tng cng (Khu bo tn) S lng 30 60 48 12 38 128 Din tch (ha) 1.041.956 1.184.372 1.100.892 83.480 173.764 2.400.092

Ngun: S liu thng k n 10/2006- Cc Kim lm v Vin iu tra quy hoch rng Trong 128 KBT rng hin nay c 30 Vn quc gia (VQG), 48 Khu d tr thin nhin, 12 khu bo tn loi v sinh cnh, 38 khu bo v cnh quan, vi tng din tch 2.400.092 ha, chim gn 7,24% din tch t nhin trn t lin ca c nc. Mt s khu rng nghin cu ti cc Vin, Trung tm, cc trng hc cng c thng k vo trong h thng rng c dng, theo Lut bo v v pht trin rng sa i nm 2004. H thng cc khu rng c dng hin c phn b rng khp trn cc vng sinh thi ton quc. Tuy nhin h thng cc khu rng c dng hin nay c c im l phn ln cc khu rng c dng u c din tch nh, phn b phn tn. Trong s 128 KBT c 14 khu c din tch nh hn 1000 ha, chim 10,9%. Cc khu c din tch nh hn 10.000 ha l 52 khu, chim 40,6% cc khu bo tn, bao gm VQG 4 khu, 9 khu d tr thin nhin, 9 khu bo v loi, 30 khu bo v cnh quan. Ch c 12 khu c din tch t 50.000 ha tr ln. Nhiu khu bo tn cn bao chim nhiu din tch t nng nghip, t th c, ranh gii mt s khu bo tn trn thc a cha r rng, cn c tranh chp, tnh lin kt cc khu yu, cha hnh thnh c cc hnh lang lin kt cc KBT nh, c nhiu c im ging nhau v.v. Trong nng nghip v lm nghip, bo tn nguyn v c hiu l vic bo tn cc ging loi cy trng nng nghip v cy rng c trng ti ng rung hay rng trng. Ngoi cc KBT, cc hnh thc bo tn di y cng c cng nhn Vit Nam. 5 khu D tr sinh quyn quc gia c UNESCO cng nhn: Khu Cn gi (Tp. H Ch Minh), Khu Ct Tin (ng Nai, Lm ng v Bnh Phc), Khu Ct B (Tp. Hi Phng), khu ven bin ng bng Sng Hng (Nam nh v Thi Bnh) v khu D tr sinh quyn Kin Giang. 2 khu di sn thin nhin th gii: Khu Vnh H Long (Qung Ninh) v Khu Phong Nha K Bng (Qung Bnh); 4 khu di sn thin nhin ca Asean: 4 VQG: Ba b (Bc Cn), Hong Lin (Lo Cai), Ch Mom Ry ( Kon Tum) v Kon Ka Kinh ( Gia Lai)

2 khu Ramsar: Vn quc gia Xun Thy, (tnh Nam nh) v VQG Ct Tin).

Mt s vn tn ti trong bo tn ni vi hin nay

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

H thng cc KBT c nhiu KBT c din tch nh, tnh lin kt yu nn hn ch n cc hot ng bo tn trn phm vi khu vc rng. Ranh gii cc KBT phn ln cha c phn nh r rng trn thc a, cc hot ng xm ln, vi phm trong cc KBT cn xy ra. Ngun ngn sch cho bo tn cn hn ch, ch yu da vo ngun ngn sch Nh nc, cc khu bo tn thuc a phng qun l c ngun ngn sch rt hn ch cho cc hot ng bo tn, cha c chnh sch c th x hi ha cng tc bo tn. Mt s chnh sch v KBT cn thiu, nh chnh sch u t, qun l vng m v.v. H thng phn hng ca Vit Nam c quy nh trong Lut Bo v v pht trin rng nm 2004 v p dng trn thc t. Tuy nhin phn loi cc khu rng c dng ca Vit Nam so vi h thng phn hng ca IUCN, 1994 c mt s im cha ph hp: H thng phn hng ca Vit Nam ln ln gia hng v phn hng: Khu bo tn loi/sinh cnh l mt hng (category) trong h thng phn hng 6 hng ca IUCN c mc tiu qun l khc nhau, khng th xp vo phn hng (Sub- category) ca khu bo tn thin nhin c. - Chng ta cn ln ln trong vic sp xp cc VQG v khu bo tn thin nhin, cho VQG l quan trng hn v mt bo tn. Do vy trong mt thi gian di, v thy VQG c quan tm v u t nhiu hn nn cc tnh v thnh ph u mun chuyn cc khu bo tn ca mnh thnh VQG. Nn trn thc t nhiu VQG cha p ng c cc mc tiu v bo tn v.v. Do h thng phn chia v quan nim c s sai khc nn trong chnh sch qun l hin nay ch yu vn l bo v nghim ngt, cha gn kt c quan im hin i v bo tn l va bo tn, va pht trin. 2.2. Bo tn ngoi vi (Ex- situ) Vit Nam Bo tn ngoi vi bao gm cc vn thc vt (VTV), vn ng vt, cc b nui thu hi sn, cc b su tp vi sinh vt, cc bo tng, cc ngn hng ht ging, b su tp cc cht mm, m cy... Cc bin php gm di di cc loi cy, con v cc vi sinh vt ra khi mi trng sng thin nhin ca chng. Mc ch ca vic di di ny l nhn ging, lu gi, nhn nui v tnh hay cu h trong trng hp: i) ni sinh sng b suy thoi hay hu hoi khng th lu gi lu hn cc loi ni trn, ii) dng lm vt liu cho nghin cu, thc nghim v pht trin sn phm mi, nng cao kin thc cho cng ng. Tuy cng tc bo tn ngoi vi cn tng i mi Vit Nam, nhng trong nhng nm qua, cng tc ny t c mt s thnh tu nht nh. - Bc u hnh thnh mng li cc VTV, vn su tp, cc lm phn bo tn ngun gen cy rng, cc vn ng vt trn ton quc v dn i vo hot ng n nh hn. Trong thc t, h thng bo tn ngoi vi h tr tng i hiu qu cho cng tc nghin cu, hc tp v bo tn a dng sinh hc. Nhiu ti nghin cu thnh cng nhiu kha cnh trong cng tc bo tn ngoi vi cc VTV v vn ng vt. - Cc VTV, lm phn bo tn ngun gen cy rng, vn cy thuc v vn ng vt su tp c s lng loi v c th tng i ln. Trong s , nhiu loi cy rng bn a c nghin cu v a vo gy trng thnh cng; nhiu loi ng vt hoang d gy nui sinh sn trong iu kin nhn to. c bit l cc vn cy thuc chuyn hoc cc vn cy thuc trong cc VTV ng gp ng k trong cng tc nghin cu dc liu v gy trng pht trin cy thuc nam cung cp nguyn liu cho ngnh dc. - Bo tn ngoi vi ng gp ng k cho bo tn ni vi i vi cc loi ng thc vt hoang d v ang b dit chng ngoi t nhin. Mt s loi ng thc vt hoang d b tiu dit trong t nhin c gy nui thnh cng nh Hu sao, Hu x, C su hoa c (ng vt), thc vt c Sa, Lim xanh - Bc u xy dng c ngn hng ging bo tn ngun gen ca cc loi ng thc vt, d tr lu di, h tr cho cng ngh sinh hc v pht trin nng lm nghip v.v. Cc hnh thc bo tn ngoi vi ch yu hin nay: i) Cc khu rng thc nghim Trong h thng phn loi mi rng thc nghim, nghin cu khoa hc c xp thnh mt hng nm trong h thng qun l cc KBT. Kt qu r sot quy hoch 3 loi rng nm 2006 xc nh c 17 khu rng thc nghim vi din tch 8.516 ha. Cc khu rng thc nghim bao gm cc vn cy g, vn

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

thc vt, vn su tp cy rng v cc lm phn bo tn ngun gen cy rng, Mt s khu thc nghim in hnh nh: Vn cy g Trng Bom (huyn Thng Nht, tnh ng Nai): c 155 loi, thuc 55 h v 17 loi tre na, Tho cm vin Si gn vi hn 100 loi cy. Vn cy g ca Trm th nghim Lm sinh Lang Hanh (huyn c Trng, tnh Lm ng), Vn cy g Mang Lin (thnh ph Lat), Vn Bch Tho H Ni v.v. ii)Vn cy thuc Theo s liu iu tra ca Vin Dc liu nm 2000, Vit Nam c ti 3.800 cy thuc thuc khong 270 h thc vt (L nh Mi, 2001). Cc loi cy thuc phn b khp trn cc vng sinh thi Vit Nam. Trong s , phn ln cc cy thuc l mc t nhin v khong 20% c gieo trng. T nm 1988, cng tc bo tn ngun gen cy thuc c trin khai. Tuy vy, trong s 848 loi cy thuc c xc nh cn bo tn mi ch c 120 loi, di loi c bo tn trong cc vng v cc c s nghin cu. Hin nay c rt nhiu vn cy thuc c thnh lp, ngoi ra cn c h thng cc vn cy thuc ca cc h gia nh lm ngh thuc nam v thuc bc. Di y l mt s vn cy thuc hin c: - Vin Dc liu c trm cy thuc Sa Pa, su tp c 63 loi ang bo qun cc cy thuc cao 1.500 m. - Trm cy thuc Tam o bo qun 175 loi, cao 900m. - Trm cy thuc Vn in (H Ni) - 294 loi. - Vn trng i hc Dc H Ni - 134 loi. - Vn Hc Vin Qun Y - 95 loi. - Trung tm ging cy thuc Lt su tm 88 loi v bo qun cao 1500 m. - Trung tm Sm Vit Nam bo qun 6 loi. Ngoi ra, cn thu ht mt s cy thuc bo qun ngn hn v trung hn trong iu kin nhit thp. iii) Ngn hng ging Vic lu tr ngun ging cy trng, vt nui mi c thc hin mt s c s nghin cu. Hin nay, ngnh nng nghip Vit Nam c 4 c quan c kho bo qun lnh: Vin Khoa hc K thut Nng nghip Vit Nam, Vin Khoa hc K thut Nng nghip min Nam, Trng i hc Cn Th v Vin Cy lng thc v Thc phm. Cc kho lnh u quy m nh, cng ngh lc hu, mi t yu cu bo qun ngn hn v trung hn, cha c kho t tiu chun bo qun di hn. Theo thng k ca Vin Khoa hc K thut Nng nghip Vit Nam (2005), n nay, ngn hng gen cy trng quc gia ang bo qun ti kho hn 14.300 ging ca 115 loi, gm 3 ngn hng gen: - Ngn hng gen ht ging: 12.500 ging ca 83 loi cy c ht. - Ngn hng gen ng rung: 1.720 ging ca 32 loi cy sinh sn v tnh. - Ngn hng gen in vitro: bo qun 102 ging khoai mn - s. Ti 19 c quan mng li ca h thng bo tn qu gen cy trng ang bo tn 5000 ging ca 50 loi cy trng v 3.340 kiu gen (Genotype), 200 tiu bn ht ca cy cao su. ang xy dng tp on 300 kiu gen, t liu ho 2.000 kiu gen cy cao su. - Tn ti i vi cng tc bo tn ngoi vi Vit Nam Qua qu trnh thc hin cng tc bo tn ngoi vi Vit Nam bc l mt s tn ti ng thi cng l cc thch thc, c th nhm thnh cc nhm sau: - Thiu quy hoch tng th v quy hoch chi tit. H thng cc VTV, vn cy g, lm phn bo tn ngun gen cy rng hin c thng c quy hoch, thit k cha c h thng, cha c tnh cht chuyn , chuyn su hay i din cho tng vng sinh thi v trn phm vi ton quc. Cc Vn th ch yu vn mang tnh cht phc v tham quan, cha ch ti cng tc bo tn. - Cng tc su tp cha ch ti cc loi qu him, cc loi lm sn ngoi g, s lng loi trong cc vn su tp cn t, cha c VTV no vt qu s lng 500 loi (khng k cc loi thc vt t nhin c sn trong qu trnh quy hoch). - Vic o to cn b bo tn ngoi vi rt hn ch, nht l cn b chuyn su v bo tn ngoi vi lm vic ti cc VTV, vn ng vt v cc trm cu h.

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

- Vn bo tn ex situ cha c quan tm ng mc trong cc ch trng chnh sch v bo tn thin nhin. Cho n nay mi ch c mt s vn bn nh: Quyt nh 225/1999/Q-TTg ca Th tng Chnh ph v ging cy trng, ging vt nui v ging cy lm nghip c ni n VTV; Quyt nh 86/2006/Q-TTg ca Th tng Chnh ph v vic quy hoch tng th h thng bo tng t nhin Vit Nam n nm 2020. Cha c cc vn bn hng dn c th thc hin cc hot ng bo tn ngoi vi. - Cho ti nay, vic u t pht trin cc VTV, vn cy g, lm phn bo tn ngun gen cy rng, vn ng vt v cc trm cu h cha c thc s ch . Cha c chnh sch thu ht u t t cc ngun khc nh cc t chc kinh t x hi, c nhn, cng ng v.v. 3. Bo tn vi pht trin bn vng 3.1. Pht trin bn vng Pht trin bn vng l s pht trin p ng c nhng yu cu ca hin ti, nhng khng gy tr ngi cho cho vic p ng nhu cu ca cc th h mai sau (Bo co Tng lai chung ca chng ta ca Lin Hp quc-1987). Pht trin bn vng l qu trnh c s kt hp cht ch, hp l, hi ho gia 3 mt ca s pht trin, bao gm: Pht trin kinh t: ch trng n tng trng kinh t v s n nh trong tng trng kinh t Pht trin x hi: thc hin tin b, cng bng x hi, xa i gim ngho v gii quyt vic lm Bo v mi trng: thc hin x l, khc phc nhim, phc hi v ci thin cht lng mi trng; phng chng chy v cht ph rng khai thc hp l v s dng tit kim ti nguyn thin nhin m bo s pht trin bn vng, phi bo tn DSH v bit cch s dng n mt cch bn vng. i vi cc loi ti nguyn sinh hc l dng ti nguyn c kh nng ti to c, iu quan trng l to c sn lng n nh ti a m khng lm cn kit ngun ti nguyn c s. Sn lng ny hon ton c hn v khng th khai thc qu kh nng chu ng, nu khng mun lm gim nng sut trong tng lai. Mc tiu ca bo tn thin nhin, qun l DSH v s dng bn vng cc ti nguyn sinh hc l nhm gi c s cn bng ti a gia bo tn s a dng ca thin nhin v tng cng cht lng cuc sng ca con ngi. 3.2. nh hng ca cc khu bo tn ti pht trin bn vng Nh vy tng trng kinh t n nh, xo i gim ngho, bo v mi trng sinh thi l nhng mc tiu m qu trnh pht trin v bo tn u mun hng ti v h tr ln nhau trong qu trnh pht trin. Vi tng din tch cc khu bo tn trn 2 triu ha rng, y l ngun ti nguyn a dng sinh hc rt ln, khng nhng l ni lu gi, cung cp cc ngun ti nguyn, m cn l ni h tr, l hin trng pht trin kinh t, xo i gim ngho, hn ch thin tai v.v. Bo tn h tr pht trin cng ng xo i gim ngho. Nhiu khu bo tn ca Vit Nam l ni sinh sng ca cc dn tc thiu s. y l nhng vng c t l i ngho cao. i vi nhng vng xa xi th cc KBT l ni cung cp ngun cy thuc, cc loi lm sn ph, ngun cung cp nc sch, gim thiu hin tng di c bt hp php v.v. Cung cp v iu tit ngun ti nguyn nc: cc khu bo tn l nhng khu rng c che ph cao, c tc dng phng h ln, hn ch l lt v cung cp ngun nc cho cc vng h lu v.v. Gp phn pht trin nng nghip: Cc khu bo tn l ni lu gi v cung cp ngun gien chuyn ho thnh cc loi cy trng, vt nui, ng thi cng l nhng ni iu tit ngun nc v iu ho kh hu cho sn xut v i sng ca ngi dn ti nhng vng xung quanh cc KBT v vng h lu v.v. Pht trin nui trng thu sn: Vi h thng cc KBT t ngp nc v rng ngp mn ven bin ang l mi trng thun li cc loi thu sn pht trin, cng nh l mi trng cho vic nui trng v khai thc ngun ti nguyn ny nh VQG Xun Thu, KBT Thi Thu v.v. Pht trin du lch: cc khu bo tn, nht l cc Vn quc gia c iu kin thun li tip cn ang l nhng im n hp dn khch du lch trong v ngoi nc nh VQG Phong Nha K Bng mi nm thu bnh qun 5 t ng t hot ng du lch v.v. Bo v mi trng: cc KBT l nhng b hp th CO 2 c hiu qu gp phn lm gim hiu ng kh nh knh, ngn chn s bin i kh hu ton cu mt trong nhng vn ang c tt c cc nc quan tm v.v.

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

Bo tn v pht trin bn vng y l ni n cc hot ng nhm gn gi c DSH v cc mt: cung cp cc nguyn vt liu cn thit, cc gi tr v x hi, vn ho v cc dch v v sinh thi c khai thc v s dng bn vng v c hiu qu cho cuc sng ca con ngi Bo tn DSH cng bao gm c cc hot ng lin quan n bo tn cc loi, ngun gen c trong mi loi v cc sinh cnh, cc cnh quan, thng qua vic bo tn cc h sinh thi v vic khai thc mt cch hp l cc cy, con v c cc ngun ti nguyn vi sinh vt phc v cho cuc sng ca con ngi, cho n vic sn xut v phn phi cc li nhun c c t cc ti nguyn sinh vt. Do vy pht trin kinh t n nh cn phi quan tm n vic bo v h thng cc KBT hin c trn tt c cc mt. 4. Bo tn vi bin i kh hu 4.1. Bin i kh hu Bin i kh hu l bin i c quy trc tip hoc gin tip cho hot ng ca con ngi lm thay i nng kh nh knh trong kh quyn lm tng hiu ng nh knh gy bin i h thng kh hu tri t. Thay i kh hu do pht thi kh nh knh qua hot ng ca con ngi ngy cng tng. Nng CO2 hin nay cao hn 30-35% so vi nng t nhin khong 10.000 nm v trc. Nhit b mt Tri t tng ln trung bnh 0,60C so vi th k 20 v d kin c th tng ln n 1,4 5,80C vo nm 2100, mt mc cha tng c trong khong 10.000 nm qua. Kt qu l lp bng v tuyt s chy ra v mc nc bin ang dng ln v ch kh hu cng thay i. Hu qu do thay i kh hu gy ra s khng ng u trn th gii: hu qu s nghim trng cc vng c v cao, v t hn ti cc vng khc. Mc thay i kh hu cng s tu thuc vo tng vng khc nhau, tuy nhin tt c cc vng trn th gii u c th b tc ng nhiu hay t. S loi sinh vt s b thay i, nhit mt t s tng ln, mc nc bin s dng cao, v cc h thng sn xut c bn nh nng nghip v lm nghip s b tc ng ng k, tuy nhin tnh cht v phn b ca s tc ng s xy ra nh th no trong tng lai, cha th xc nh trc c. Nh vy kh hu thay i s lm thay i mt s nhn t bao gm: Nhit tri t tng ln Mc nc bin dng cao Gy nn hin tng sa mc ha cc b hoc trn din rng Thay i chu trnh thy vn Cc quy lut thi tit s thay i nh cc hin tng ma, nng, l, lt, gi bo v.v.

Hin nay chng ta ang sng trong mt th gii m kh hu ang bin i, mc nc bin ang dng dn ln, dn s tng nhanh, s xm nhp ca cc loi ngoi lai ngy cng nhiu, cc sinh cnh ang co hp li v phn cch nhau, sc p ca cng nghip ho, thng mi ton cu... Tt c nhng thay i ang nh hng ln n vic qun l cc khu bo tn cng nh cuc sng chung ca nhn loi. 4.2. Tc ng ca bin i kh hu i vi bo tn a dng sinh hc Bin i kh hu v ang gy ra nhng nh hng ln ti t nhin v x hi, gy ra nhng tc ng trc tip ti cuc sng ca con ngi. Bin i kh hu cng s nh hng ti vic bo tn a dng sinh hc c th l: - Mt s loi s b bin mt, mt s loi c ghi trong Sch ca IUCN, nht l cc loi Rt nguy cp v Nguy cp m ch cn sng st mt a im nht nh. - Cc h sinh thi, cc sinh cnh cn thit cho cc loi di c, hoc cc loi nguy cp c phn b hp, cc loi c hu s b bin mt hoc thu hp. - Cc h sinh thi b bin i v phn mnh: Do mc nc bin dng cao nn mt s a im m tp trung nhng chng qun quan trng mc quc t hay l nhng chng qun ca cc loi c vng phn b hn hp c th b bin mt hoc b chia ct, phn mnh, nh cc vng o, vng ven bin v.v. - Mt s khu bo tn cnh quan c tm quan trng v kinh t-x hi, vn ha v khoa hc hoc l i din, l c nht hay l c tm quan trng v tin ho hay cho cc qu trnh sinh hc cc o hoc ven bin, ca sng s b mt hoc b thu hp. - S xm nhp ca cc loi ngoi lai: do mi trng sng thay i to iu kin cho cc loi ng thc vt ngoi lai xm nhp, pht trin. Cng vi cc hot ng bun bn, s xm nhp ca cc loi ngoi lai hin ang l mi e da ln ln tnh n nh v a dng ca cc h sinh thi, ch sau nguy c mt sinh cnh. Cc o nh v cc h sinh thi thu vc nc ngt, cc vng ven bin l nhng ni b tc ng nhiu nht. 4.3.Tc dng ca h thng cc KBT i vi bin i kh hu

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

H thng khu bo tn hin nay khng nhng l ni bo tn tt nht cc gi tr a dng sinh hc m cn c gp phn quan trng trong vic hn ch s bin i kh hu cng nh nhng nh hng ca bin i kh hu: - Cc khu bo tn l nhng b hp th kh CO2 khng l gim hiu ng kh nh knh mt trong nhng nguyn nhn gy ra s bin i kh hu. - Gim nh hng ca l lt, chng xi mn, ra tri t, bo v sn xut v cc cng trnh h tng c s. - Hn ch hin tng sa mc ho cc b hay trn din rng, mt trong nhng nh hng ang din ra tng i ph bin cc nc hin nay. - Gp phn iu ho kh hu trong vng cng nh trn c khu vc rng ln hn v.v. Nh vy h thng cc KBT khng ch c tc dng v mt bo tn m p ng c nhiu mc tiu nh pht trin kinh t x hi, hn ch nh hng ca thay i kh hu v.v. gp phn p ng ngy cng tt hn nhu cu cuc sng ca con ngi, mt trong nhng mc tiu m chng ta ang n lc phn u thc hin. 4.4.Cc gii php bo tn a dng sinh hc trong s bin i ca kh hu gim thiu cc tc ng ca bin i kh hu i vi ti nguyn a dng sinh hc mt s bin php cn thit phi p dng l: - Hon thin v c th ho cc chnh sch v bo tn a dng sinh hc p dng. - C chnh sch c th thu ht cc thnh phn trong x hi tham gia vo bo tn a dng sinh hc. - Thnh lp cc khu cu h bo v cc loi c nguyn c tuyt chng cao do s bin i ca kh hu. - C cc chng trnh c th nng cao nhn thc v bo v a dng sinh hc cho cng ng cng nh cc ngnh, cc cp. - Tng cng hp tc quc t v bo tn a dng sinh hc v bin i kh hu ca tri t v.v. Kt lun Ngy nay bo v a dng sinh hc ang c quan tm khng ch phm vi ring l ca tng quc gia m l mi quan tm chung ca ton nhn loi. Bi v bo tn ti nguyn a dng sinh hc gn b cht ch vi s pht trin kinh t x hi ca mi quc gia cng nh hn ch cc tc ng ca s thay i kh hu. H thng KBT hin nay v ang pht huy tc dng trong vic bo v ti nguyn a dng sinh hc. Tuy nhin bo tn tt hn khng nhng i hi tng quc gia, tng a phng phi xut c cc k hoch qun l thch hp, m cc nh qun l, chnh sch cn c nhng hiu bit su sc v DSH v cc iu kin kinh t x hi v vn ho ca tng khu vc c th v.v. c nhng quyt nh chnh xc v cc chnh sch ph hp cho cng tc bo tn. Mc tiu ca bo tn thin nhin v pht trin bn vng u hng ti s tho mn ngy cng tt hn nhu cu cuc sng ca con ngi v tt c cc mt. t c mc tiu ny i hi c s lin kt, h tr gip gia cc chnh ph, cc t chc quc t, cc nh khoa hc, cc doanh nghip, cng ng v.v. nhm lm cho qu trnh pht trin khng nh hng ti cc hot ng bo tn v hot ng bo tn s h tr ngy cng tt hn cho qu trnh pht trin.

TI LIU THAM KHO 1. B Khoa hc Cng ngh v mi trng 1996-Sch Vit Nam-Phn thc vt- Nh Xut bn Khoa hc k thut, H Ni. 2. B Nng nghip v pht trin nng thn-2002-Bo co quc gia v cc khu bo tn v Pht trin kinh t. 3. B Nng nghip v pht trin nng thn, 2002- Chin lc quc gia qun l h thng khu bo tn ca Vit Nam 2002-2010. 4. B Nng nghip v pht trin nng thn, 2004- Nhng sa i c bn ca Lut bo v v pht trin rng. 5. B Nng nghip v pht trin nng thn, 2005- Khoa hc cng ngh Nng nghip v pht trin nng thn 20 nm i mi. 6. B Ti nguyn v mi trng, 2004- Chin lc bo v mi trng quc gia, Nh xut bn Chnh tr quc gia.

10

Hi tho chuyn v a dng sinh hc v Bin i kh hu: Mi lin quan ti i ngho v Pht trin bn vng H Ni, Ngy 22-23 thng 5, 2007 __________________________________________________________________________________________________

7. B Ti nguyn v mi trng, 2005- Tuyn tp cc bo co khoa hc hi ngh mi trng ton quc 2005. 8. Cng ho x hi ch ngha Vit Nam-1995 K hoch hnh ng a dng sinh hc ca Vit Nam 9. Cng ho x hi ch ngha Vit Nam-2004 nh hng chin lc Pht trin bn vng Vit Nam. 10. Cng ho x hi ch ngha Vit Nam-2003- Chin lc qun l H thng khu bo tn thin nhin Vit Nam n nm 2010. 11. i hc Quc gia H Ni, 2005-K yu Hi ngh khoa hc v mi trng v pht trin bn vng. Nh xut bn khoa hc v k thut. 12. Nguyn Huy Dng, 2006- Cng ng v vn qun l cc khu bo tn thin nhin Vit Nam, Nh xut bn Nng nghip. 13. V Qu, 2006 - Quy hoch v qun l cc khu bo tn thin nhin. 14.Cao Vn Sung, 1994 - Tng lun phn tch H thng cc khu bo v thin nhin Vit Nam 15. Nguyn Ngha Thn- 1997, Cm nang nghin cu a dng sinh vt- Nh xut bn nng nghip-H Ni. 16.Th tng Chnh ph- Quyt nh s 03/2001/Q-TTg ngy 5/1/2001 ca Th tng Chnh ph v vic ph duyt kt qu tng kim k rng ton quc. 17. Vin Sinh thi v ti nguyn sinh vt-2002- Ti liu hi tho Thc vt v bo tn.

11