You are on page 1of 82

L THUYT

XC SUT V THNG K
TON HC
Bi Hong Hi, Phan Vn Tn
H KHTN

06:19:40

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

3.1 Khi nim v i lng ngu nhin


Kt qu ngu nhin ca php th c th c trng nh
tnh bi s kin ngu nhin
o

M t bng li: A={ ng tin nhn mt sp }

c trng nh lng cho kt qu ngu nhin ca


php th ngi ta dng khi nim i lng ngu nhin
Cc nh ngha:
o

Mt i lng nhn cc gi tr ca n vi xc sut tng ng


no gi l i lng ngu nhin
i lng ngu nhin l i lng m khi tin hnh mt lot
php th trong cng mt iu kin nh nhau c th mi ln
nhn c gi tr ny hoc gi tr khc hon ton khng bit
trc c
06:19:40

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

3.1 Khi nim v i lng ngu nhin


Cch gi:
o

Nhiu khi i lng ngu nhin cn c gi l bin ngu


nhin Hai cch gi tng ng nhau

K hiu:
o

Thng thng cc i lng ngu nhin (hay cc bin ngu


nhin) c k hiu bng cc ch ci Latinh in hoa: X, Y,
Z,, hoc cc k t Hylp: , , ,
Cc gi tr c th ca i lng ngu nhin (cc gi tr m i
lng ngu nhin c th nhn) c k hiu bng cc ch ci
Latinh in thng tng ng: x, y, z,

06:19:40

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

3.1 Khi nim v i lng ngu nhin


Phn loi:

Cn c vo tp gi tr c th ca i lng ngu nhin ngi ta


phn bit hai loi i lng ngu nhin
i lng ngu nhin ri rc: Tp hp cc gi tr c th c ca
n l hu hn hoc v hn m c

V d: Gi X l i lng ngu nhin ch s im nhn c khi gieo


mt con xc xc. Vy X={1,2,3,4,5,6} hay x1=1, x2=2,, x6=6

i lng ngu nhin lin tc: Tp hp cc gi tr c th ca


n lp y mt khong no y ca trc s hoc c trc s, tc
n l tp hp v hn v khng m c

V d: Gi Y l i lng ngu nhin ch nhit khng kh (oC) o


c H Ni. Vy Y={y, y[-10; 50]}

06:19:40

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.2 i lng ngu nhin ri rc
Xt i lng ngu nhin ri rc X m cc gi tr c th ca n l
tp {x1, x2,, xn,} vi P(X=xi) = pi, i=1,2,
o

m t bin ngu nhin ri rc X ta s dng bng phn b xc sut sau


X

x1

x2

...

xi

xn

...

p1

p2

...

pi

pn

...

Trong pi = 1, pi 0 i=1,2,

V d 1: Gieo ng thi hai ng tin ging ht nhau. Gi X l bin


ngu nhin ch s ln xut hin mt sp. Hy lp bng phn b ca X
o
o
o
o

Gii: S ln xut hin mt sp ch c th l 0, 1 hoc 2, do X={0,1,2}


Gi Ai l ng tin th i xut hin mt sp (i=1,2), P(Ai)=0.5
S kin X=0: A1 A2 X=1: A1 A2 hoc A1 A2 S kin X=2: A1 A2
V cc Ai c lp nhau: P(X=0)=0.5x0.5, P(X=1)=2x(0.5x0.5), P(X=2)=0.25

0.25

0.5

0.25
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.2 i lng ngu nhin ri rc
V d 2: Mt x th c 3 vin n. Anh ta bn tng pht cho ti khi
hoc trng mc tiu hoc ht c 3 vin th thi. Hy lp bng phn
b xc sut ca s n chi ph, bit xc sut trng ch mi pht l
0.8
o
o

Gii: Gi X l bin ngu nhin ch s n chi ph. Vy X={ 1, 2, 3 }


S kin X = 1: Bn pht th nht trng ch (do khng bn tip na),
P(X=1) = p1= 0.8
S kin X = 2: Bn pht th nht trt v pht th hai trng,
P(X=2)= p2 = (1-0.8)0.8 = 0.16
S kin X = 3: Bn pht th nht v th hai u trt (do cn bn pht th
ba), P(X=3) = p3 = (1-0,8)2 = 0,04
X

0.8

0.16 0.04

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.2 i lng ngu nhin ri rc
V d 3: Tin hnh n php th c lp, xc sut xut hin s kin A
mi php th khng i bng p. Gi X l bin ngu nhin ch s
ln xut hin s kin A trong n php th. Hy lp bng phn b xc
sut ca X.
o
o

Gii: Ta c X={ 0, 1, 2, 3,, n }


Xc sut ca s kin X=k (0 k n) c tnh theo cng thc Bernoulli
pk P ( X k ) Pn ( k ) Cnk p k (1 p ) n k , k 0,1,..., n

T
X
P

0
Cn0 p 0 q n 0

1
Cn1 p1q n 1

Cnk p k q n k

Cnn p n q n n

(q = 1-p)
n
n h thc
n
( a b) Cnk a k bn k
nh thc Newton
k 0

ta c ng thc
n

k 0

k 0

k k n k
n
p

C
p
q

(
p

q
)
1
k n

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.3 i lng ngu nhin lin tc
Xt i lng ngu nhin X m cc gi tr c th ca n lp y mt
khong hoc c trc s. Khi X l i lng ngu nhin lin tc
o

m t bin ngu nhin lin tc X ta s dng khi nim hm mt xc


sut (Probability density function)
Hm f(x) c gi l hm mt xc sut ca bin ngu nhin lin tc X nu
n tha mn hai iu kin sau:
1) f ( x ) 0, x ( , )

2)

f ( x)dx 1

Khi , xc sut X nhn gi tr trong khong (a,b) c xc nh bi


b

P ( a X b)

f ( x)dx
a

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.3 i lng ngu nhin lin tc
V d: Hm mt xc sut ca bin ngu nhin X c dng
khi a x b

c
f ( x)
0

khix a, x b

Hy xc nh gi tr ca c.

f ( x )dx 1

Gii: Theo nh ngha,

Ta c:

Vy,

f ( x)dx f ( x)dx cdx c(b a) 1


c

1
ba

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Hm phn b
nh ngha: Hm phn b (hm phn b tch ly, Distribution
function) ca bin ngu nhin X l hm ca bin x c xc nh
bi F(x) = P(X x)
o

Nu X l bin ngu nhin ri rc, hm phn b F(x) c dng

F ( x) =

P( X = xi ) =

xi x

pi

xi x

Nu X l bin ngu nhin lin tc, F(x) c th c xem nh xc sut khi


gieo mt im ngu nhin th im ny ri vo na bn tri trn trc s ca x
(hnh v)

x
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Hm phn b

Cc tnh cht ca hm phn b


1) Hm phn b xc nh vi x(-, +)
2) 0 < F(x) 1; F(-) = 0; F(+) = 1
3) Hm phn b l mt hm khng gim: Nu x1<x2 th F(x1) F(x2)
4) P(a < X b) = F(b) F(a)

Chng minh:
o

Cc tnh cht 1) v 2) suy ra t nh ngha: F(x)=P(X x)


F(-) = P(X< -) P(V)=0; F(+) = P(X< +) P(U)=1
Tnh cht 3): Nu x1<x2 {X x2}={X x1}+{x1<X x2}: Tng 2 s
kin xung khc
P(X x2)=P(X x1)+P(x1<X x2)
(*)
Hay F(x2) = F(x1) + P(x1<X x2) F(x1) F(x2)
Tnh cht 4): Thay vai tr ca x1 v x2 trong (*) bi a v b ta c
P(a < X < b) = F(b) F(a)
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Hm phn b

V d 1. Tin hnh bn 3 pht sng c lp vo bia; xc sut trng


ch ca mi pht bng 0.4. Lp hm phn b ca s ln bn trng
bia.
o

o
o
o
o

Gii: Gi X l i lng ngu nhin ch s ln bn trng bia, X c th ly


cc gi tr: x1=0, x2=1, x3=2, x4=3. Khi :
p1 = P(X=x1)=P(X=0) = C30(0.4)0(1-0.4)3= 0.216
1
2
3
p2 = P(X=x2)=P(X=1) = C31(0.4)1(1-0.4)2= 0.432 X 0
p3 = P(X=x3)=P(X=2) = C32(0.4)2(1-0.4)1= 0.288 P 0.216 0.432 0.288 0.064
p4 = P(X=x4)=P(X=3) = C33(0.4)3(1-0.4)0= 0.064

F ( x) =

xi x

pi

0.216

F ( x) = 0.216 + 0.432

0.216 + 0.432 + 0.288

0.216 + 0.432 + 0.288 + 0.064 = 1

khi x < 0
khi 0 x < 1
khi 1 x < 2
khi 2 x < 3
khi x 3
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Hm phn b

th hm phn b

0.216
F ( x) = 0.648

0.936

= 1

khi x < 0
khi 0 < x < 1
khi 1 x < 2
khi 2 x < 3
khi x 3

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Hm phn b

V d 2. Hm phn b ca bin ngu nhin X c cho di dng


0

F ( x) = a ( x - 1) 2

khi x < 1
khi 1 x < 3
khi x 3

a) Gi thit F(x) lin tc, tm h s a v v th ca F(x);


b) Tnh xc sut P(1<X<2)
o

Gii: a) Theo gi thit F(x) lin tc, nn khi x = 3 ta c a(x - 1)2 =1, t
a=1/4. th ca F(x) l ng parabol F(x)=0,25(x-1)2 trn khong (1;3)
b) Vi hm lin tc P(X=2)=0 nn P(1<X< 2) = P(1<X2) = F(2)-F(1) = 1/4

F ( x ) 0.25( x 1) 2
1

khi x 1
khi1 x 3
khi x 3

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Lin h gia hm phn b v mt xc sut

i vi bin ngu nhin ri rc


F ( x ) pi
i

Cc pi lp thnh bng phn b xc sut

i vi bin ngu nhin lin tc F ( x) = P( X x)


o

P(x< X x+x) = F(x+x)-F(x)


c gi l xc sut trung
P
(
x

x
)
F
(
x

x
)

F
(
x
)
Lp t s
bnh X nhn gi tr trn mt

n v di ca khong x

Nu hm F(x) kh vi, ly gii hn ng thc trn khi x0


P( x X x x )
F ( x x ) F ( x )
lim
F ( x )
x 0
x 0
x
x
lim

Gii hn ny, nu tn ti, c gi l hm mt xc sut f ( x) F ( x)

dF ( x )
f ( x)
dx

F ( x)

f ( x)dx

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Lin h gia hm phn b v mt xc sut

Tnh cht:
1) f(x) 0 (theo nh ngha)

2)

f ( x)dx 1

(theo nh ngha)

3) P(a < X b) =

f ( x)dx
a

F
f

P(a < x < b)

b
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Lin h gia hm phn b v mt xc sut
V d: Hm mt xc sut ca bin ngu nhin X c dng
khi a x b

c
f ( x)
0

khix a, x b

Hy xc nh f(x), F(x) v v th ca f(x), F(x)

Gii: T v d mc trc

Do :

f ( x )dx f ( x )dx cdx c(b a ) 1 c

f ( x) b a

khi a x b
khix a, x b

0
x
x a
F ( x ) f ( x )dx

b a
1

khi x a
khi a x b
khi x b
06:19:41

1
ba

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.4 Lin h gia hm phn b v mt xc sut
th hm mt v hm phn b
1

f ( x) b a

khi a x b
khix a, x b

0
x
x a
F ( x ) f ( x )dx

b a
1

khi x a
khi a x b
khi x b

Bin ngu nhin X trn c gi l c phn b u


06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b nh thc:
o

Tin hnh n php th Bernoulli, xc sut xut hin s kin A trong mi php
th khng i bng P(A)=p. Gi X l bin ngu nhin ch s ln xut hin A
trong n php th. Phn b ca X c gi l phn b nh thc (Binomial
distribution),
K hiu X ~ B(n,p).
Pn ( k ) P ( X k ) Cnk p k (1 p ) n k , k 0,1,..., n

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Phn b Poisson
o

Trong phn b nh thc, ta quan tm n s ln xut hin mt


hin tng trong n php th c lp.
Trong thc t c tnh hung ta quan tm n s ln xut hin
mt s lng xy ra ca s kin no trong mt khong thi
gian hay khng gian nht nh. Phn b ca i lng ngu
nhin nh vy c gi l phn b Poisson.
VD, mt i lng ngu nhin X l

S lng xe hi xut i qua mt trm kim sot trong 1 gi.


S ln g b sai ca khi nh my mt trang giy.
S ln truy cp vo mt my ch web trong mi pht.
S ln t bin xy ra trn mt on DNA sau khi chu mt lng bc x..
S lng bng n b chy trong mt khong thi gian xc nh.
S lng bn thng trong mt trn u.
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Phn b Poisson
o

c trng cho phn b Poisson l s ln xut hin trung bnh


trong khong thi gian/khng gian xem xt, k hiu l . i
lng ngu nhin X c phn b Poisson vi tham s , k hiu
X ~ Pois().
Khi , phn b Poisson c xc nh l

e- k
P(k ; ) = P( X = k ; ) =
, k = 0,1, 2...
k!

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Chng minh phn b Poisson


o

tm phn b Poisson, ta chia khong thi gian ang xt ra


thnh n khong nh gi xc sut xut hin ca s kin ti mi
khong thi gian con l p, khi trung bnh s ln xut hin l:
= np. (lu : n cng tng th p cng gim)
Nh vy ta tr v bi ton: xc nh xc xut s kin xy ra
ng k ln trong n ln th vi mi ln th xc sut xut hin l p
Chui php th Bernouli. Ly gii hn khi n , sao cho
= np.

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Chng minh phn b Poisson


Pn ( k ) Cnk p k (1 p ) n k

np p

lim 1 +
n

n(n - 1)...(n - k + 1)

Pn (k ) =


1-

k!
n
n
k

n- k

n n - 1 n - 2 n - (k - 1)

=
...

1-
1-

k! n n
n
n
n
n
n

=e

- k

x
x
lim 1 +
=
e

n
n
lim P (k ; )=
n

k
k!

e-

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Hnh dng ca phn phi Poisson ph thuc vo


tham s :
=0.50

=3.00

0.70

0.25

0.60

0.20

0.40

P(x)

P(x)

0.50

0.30

0.15

0.10

0.20

0.05
0.10

0.00

0.00
0

10

06:19:41

11

12

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b chun:
o

Bin ngu nhin X c gi l c phn b chun nu hm mt xc sut


ca n c dng
2

f ( x)
o
o
o

1
e
2

1 x

Trong (-<x<+), v l cc tham s ca phn b

K hiu XN(,)
th hm mt l mt ng cong i xng qua trc x= v c cc i
1
bng
f m ax
2
x2

Trng hp ring, XN(0,1), khi hm mt c dng ( x) 1 e 2

v bin X c gi l c phn b chun chun ha

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
o

th

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b chun:
o

Hm phn b ca bin ngu nhin X c phn b chun c xc nh bi

1
F ( x)
2
Vi phn b chun chun ha ta c:

1 x

dx

1
( x)
2

x2

dx

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b m:
o

Bin ngu nhin X c gi l c phn b m nu hm mt xc sut ca


n c dng

0
f ( x ) x
e
o

khi x 0
khi x 0

( 0)

V hm phn b c dng

0
F ( x)
x
1

khi x 0
khi x 0

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b 2 (Khi bnh phng)
n
2
2

(
n
)

X
o Nu XiN(0,1), i=1..n, khi bin ngu nhin

i
i 1
c gi l c phn b 2
o Hm mt v hm phn b xc sut ca phn b 2 c dng
0

n
x
x 2 1

f ( x)
2
e
n2 n
2
2

F ( x)

1
n
2

2 0
2

khi x 0
khi x 0

n
t
1
2
2

e dt

( x) e t t x 1dt
Tham s n
c gi l
s bc t do

( x 1) x( x)
(1) 1
1

2
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
th hm mt ca phn b 2

Ph thuc vo s bc t do n
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b Student (phn b t):
( n)
o Nu
X N (0,1), X
1

th bin ngu nhin


X

X1
X2

c gi l c phn b Student hay phn b t


o

Hm mt ca phn b t c dng
n 1
n 1

2
x
2

1
f ( x)
n
n
n
2
Hm mt l mt hm chn

Tham s n c gi
l s bc t do

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
o

th hm mt ca phn b t

- i xng qua trc tung

- Ph thuc vo tham s n
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Phn b F (Fisher)
2 (n1 )
2 (n2 )
o Nu
X1

o
o

n1

, X2

n2

X 1 2 (n1 ) / n1
th bin ngu nhin X
2
X 2 (n2 ) / n2

c gi l c phn b F (hay phn b Fisher)


Hm mt xc sut ca n c dng
n1
n1 n2
1
n n (
)
2
x
2
f ( x)
n1 n2
n1
n2
( ) ( ) (n1 x n2 ) 2
2
2
f n1 ,n2 ( x) f ( x, n1 , n2 )
n1
n2
12 2 2

Cc tham s
n1, n2 c gi
l cc bc t do

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
th hm mt ca phn b F (Fisher)

Ph thuc vo hai tham s n1, n2


06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
Mt s kh nng ng dng cc phn b l thuyt
xt cc phn b:
Dng xp x cc
o Phn b nh thc
phn b thc nghim
o Phn b Poisson
o Phn b chun
o Phn b chun chun ha
Dng lm phn b
o Phn b m
mu trong cc bi ton
o Phn b 2 (Khi bnh phng)
kim nghim gi thit
o Phn b Student (t)
thng k
o Phn b F (Fisher)

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t
S dng EXCEL xc nh cc phn b
o Phn b nh thc: BINOMDIST(k, n, p, Cumulative)
o

Phn b Poisson: POISSON(k, Lamda, Cumulative)

Phn b chun: NORMDIST(x, , , Cumulative)

Phn b chun chun ha: NORMDIST(x, 0, 1, Cumulative)

Phn b m: EXPONDIST(x, Lamda, Cumulative)

Phn b 2 (Khi bnh phng): CHIDIST(x, n)

Phn b Student (t): TDIST(x, n, Tails) (Tails=1 hoc 2)

Phn b F (Fisher): FDIST(x, n1, n2)

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Ghi ch:
o

i vi cc hm trn y, tham s Cumulative nhn gi tr


TRUE hoc FALSE

Khi Cumulative=TRUE, kt qu tr v l hm phn b

Khi Cumulative=FALSE, kt qu tr v l hm mt

Cc hm CHIDIST(x, n) v FDIST(x, n1, n2) u tr v kt


qu l xc sut P(Xx) = 1F(x)
Hm TDIST(x, n, Tails) c tham s Tails=1 hoc 2

Nu Tails=2, kt qu tr v l xc sut P(|X|>x), x0

Nu Tails=1, kt qu tr v l xc sut P(X>x), x0

V hm mt i xng qua trc tung suy ra nhnh x<0


06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.5 Mt s phn b thng dng trong thc t

Bi tp:
o

S dng Ms Excel, v phn b nh thc B(500; 0,02) v phn b Pois(10)


trn cng mt th. Nhn xt kt qu nhn c.

06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
Ti sao li phi xt cc c trng s?
M t bin ngu nhin y nht l cc hm phn b hoc hm
mt
o Biu th c dng iu
o Mc tp trung, mc phn tn,
o Tnh xc sut cc s kin
o
Nhiu trng hp trong thc t vic xc nh cc hm ny rt kh
v hu nh khng th
Thay cho cc hm ny ta s xt mt s c im quan trng ca n
thng qua nhng c trng s
Cc c trng s c th c s dng m t nhng nt khi
qut nht ca bin ngu nhin
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

nh ngha: K vng ton hc ca i lng ngu nhin X l mt


s c cng th nguyn vi X, c k hiu bi mx v c xc
nh bi mx = M[X], trong M l k hiu ton t ly k vng

Nu X l bin ngu nhin ri rc


m x M [ X ] xi pi
i

vi pi = P(X=xi)
Nu X l bin ngu nhin lin tc

mx M [ X ]

xf ( x)dx

vi f(x) l hm mt xc sut ca X
06:19:41

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

V d: i lng ngu nhin ri rc X c phn b xc sut c


cho nh trong bng di y. Hy xc nh k vng ca X
X

0.2

0.5

0.3
3

mx M [ X ] xi pi

Gii:

i 1

1 0.2 2 0.5 5 0.3


mx 0.2 1.0 1.5 2.7
0

K vng nh l Trng tm ca h
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

V d: Cho X l i lng c phn b u trn on [a,b]. Hy


xc nh k vng ca X
1
Gii:
f ( x)
ba

1
1
1 1 2
mx M [ X ] xf ( x)dx x
dx
xdx
x

ba
ba a
ba 2 a

1 1
ab
2
mx
(b a)
ba 2
2
a

(a+b)/2

b
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Cc tnh cht ca k vng


1) Nu X=C l mt hng s th M[X]=M[C] = C
2) Nu C=Const th M[CX] = CM[X]
3) M[X Y] = M[X] M[Y]
4) Nu X v Y c lp vi nhau th M[XY] = M[X].M[Y]
5) Nu Y=g(X) th M[Y] = M[g(X)], trong
g ( xi ) pi
NuX l binngunhi n ri rc

i
M [Y ]
g ( x) f ( x)dx NuX l binngunhi n li n tc

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Chng minh:
1) Nu X=C l mt hng s th M[X]=M[C] = C
V C=Const nn P(X=C)=1 M[X]=1.C=C
2) Nu C=Const th M[CX] = CM[X]
M [CX ] Cxi pi C xi pi CM [ X ]
X ri rc
i

X lin tc

M [CX ] Cxf ( x)dx C xf ( x)dx CM [ X ]

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Chng minh:
3) M[X Y] = M[X] M[Y] Xt M[X+ Y] = M[X] + M[Y]
n gin, ta xt X, Y l ri rc c phn b tng ng:
pi = P(X=xi), qj = P(Y=yj)
t Z=X+Y zij = xi+yj
Phn b ca Z: rij = P(Z=zij) = P(X=xi, Y=yj)

M [Z ] zij rij ( xi y j )rij xi rij y j rij


i

M [Z ] xi rij y j rij xi pi y j q j M [ X ] M [Y ]
i

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Chng minh:
4) Nu X v Y c lp vi nhau th M[XY] = M[X].M[Y]
n gin, ta xt X, Y l ri rc c phn b tng ng:
pi = P(X=xi), qj = P(Y=yj)
t Z=XY zij = xiyj
Phn b ca Z: rij = P(Z=zij) = P(X=xi, Y=yj)
V X v Y c lp nn P(X=xi, Y=yj) = P(X=xi).P(Y=yj)= pi.qj

M [Z ] zij rij xi y j rij xi y j pi q j


i

M [Z ] xi pi y j q j M [ X ].M [Y ]
i

j
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Chng minh:
5) Nu Y=g(X) th M[Y] = M[g(X)]
o Nu X l ri rc: pi = P(X=xi) P(Y=yi)=P(Y=g(xi))=pi

M [Y ] g ( xi ) pi
i

Nu X l lin tc c mt f(x):
F(y)=P(Y<y)=P(g(X)<g(x))=P(X<x)=F(x) f(y)=f(x)

M [Y ]

g ( x) f ( x)dx

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1. K vng ton hc

Cc tnh cht ca k vng: Pht biu tm tt


1) Nu X=C l mt hng s th M[X]=M[C] = C
K vng ca mt hng s bng chnh hng s
2) Nu C=Const th M[CX] = CM[X]
K vng ca tch hng s vi L ngu nhin bng tch ca
hng s v k vng ca L ngu nhin
3) M[X Y] = M[X] M[Y]
K vng ca tng (hiu) bng tng (hiu) cc k vng
4) Nu X v Y c lp vi nhau th M[XY] = M[X].M[Y]
K vng ca tch hai bin ngu nhin c lp bng tch cc
k vng ca chng
5) Nu Y=g(X) th M[Y] = M[g(X)]
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
2. Trung v (Median)

nh ngha: Trung v ca i lng ngu nhin X l mt s c


cng th nguyn vi X, k hiu l Mex v c xc nh bi:

P( X Mex ) P( X Mex )

Nhn thy

P( X Mex ) P( X Mex ) F () 1

Do

F ( Mex ) 0.5

Ni cch khc: Trung v ca i lng ngu nhin X chnh l

nghim ca phng trnh

F ( x) 0.5

Nh vy, Trung v l im phn i khi lng


xc sut ca X thnh hai phn bng nhau
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
2. Trung v (Median)

Me x

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
3. Mt (Mode)

nh ngha: Mt ca i lng ngu nhin X l s c cng th


nguyn vi X, ti hm mt xc sut t cc i.

K hiu l Mox

Nu f(x) kh vi hai ln, c th xc nh mt bi


df ( x )
0
dx
x Mox

2
d f ( x)
0
dx 2
x Mox

X c th c mt mt, nhiu mt,


hoc c th khng c mt
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
3. Mt (Mode)

Phn b khng c mode

Phn b c mt mode

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

nh ngha: Phng sai ca i lng ngu nhin X l mt s


khng m c k hiu bi Dx v c xc nh bi
Dx= M[(X-mx)2], trong M l k hiu ton t ly k vng

Nu X l bin ngu nhin ri rc


Dx M [( X mx ) 2 ] ( xi mx ) 2 pi
i

vi pi = P(X=xi)
Nu X l bin ngu nhin lin tc

Dx M [( X mx ) 2 ] ( x mx ) 2 f ( x)dx

vi f(x) l hm mt xc sut ca X
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

T biu thc nh ngha: Dx= M[(X-mx)2], suy ra:

Dx M [( X mx ) 2 ] M [ X 2 2 Xm x mx2 ]
M [ X 2 ] 2mx M [ X ] mx2
Dx M [ X 2 ] 2mx mx mx2 M [ X 2 ] ( M [ X ]) 2
2

X ri rc:

Dx xi2 pi xi pi
i
i

X lin tc:

Dx x f ( x)dx xf ( x)dx

K hiu khc: Dx = D[X]


06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

T biu thc nh ngha: Dx= M[(X-mx)2]


mx l tm phn b (trng tm)
(X-mx) l lch ca cc gi tr ca X khi tm phn b C
th m, c th dng
(X-mx)2 l bnh phng cc lch ny
Dx=M[(X-mx)2] l trung bnh cc bnh phng lch ca X khi
tm phn b

T suy ra ngha ca phng sai:

Phng sai ca i lng ngu nhin l mt s khng m c


trng cho mc phn tn ca cc gi tr ca i lng ngu
nhin xung quanh k vng ca n (thc o phn tn ca X)

Dx cng ln s phn tn cng ln, v ngc li


06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

Cc tnh cht
1) Nu X=C=Const th D[X]=D[C]=0
2) Nu C=Const th D[CX] = C2.D[X]
3) Nu X v Y c lp vi nhau th D[XY]=D[X]+D[Y]

Pht biu
1) Phng sai ca hng s bng 0
2) Phng sai ca tch mt hng s vi mt i lng ngu nhin
bng phng sai ca i lng ngu nhin v bnh phng ca
hng s
3) Phng sai ca tng (hiu) hai i lng ngu nhin c lp
bng tng cc phng sai ca chng
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

Chng minh:
1) Nu X=C=Const th D[X]=D[C]=M[(C-M[C])2]=M[(C-C)2]=0
2) Nu C=Const th
D[CX] = M[(CX-M[CX])2] =M[(CX-CM[X])2]=
= M[C2(X-M[X])2]=C2M[(X-M[X])2]= C2D[X]
3) Nu X v Y c lp vi nhau th
D[XY]=M[(XY-M[X Y])2 = M[{(X-M[X](Y-M[Y])}2]=
= M[(X-M[X])2 + (Y-M[Y])2 2(X-M[X])(Y-M[Y])] =
= M[(X-M[X])2] + M[(Y-M[Y])2] 2M[(X-M[X])(Y-M[Y])]
=D[X]

=D[Y]

=0 do X v Y c lp

D[XY] = D[X] + D[Y]


06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

T nh ngha: Dx= D[X] = M[(X-mx)2]

Nhn thy:
o mx = M[X] c th nguyn cng th nguyn vi X
o Dx = D[X] c th nguyn bng bnh phng th nguyn ca X
o c th so snh gia tp cc gi tr ca X, mx vi mc
phn tn ca X, thay cho Dx ngi ta dng cn bc hai ca Dx
gi l lch chun v k hiu bng x

x Dx D[X ]

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

V d 1
o Bin ngu nhin ri rc X c phn b c cho trong bng
sau. Hy tnh k vng, phng sai v lch chun ca X.

o
o

0.3

0.5

0.2

Gii:
mx = 1x0.3 + 2x0.5 + 3x0.2 = 2.3
3

Dx xi mx pi (1 2.3)2 0.3 (2 2.3)2 0.5 (3 2.3)2 0.2


2

i 1

Dx 2.01

x Dx 2.01 1.42
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
4. Phng sai

V d 2
o Cho bin ngu nhin ri rc X tun theo lut phn b nh thc

pn ( k ) Cnk p k q n k

vi X = {0, 1, 2, ..., k, ...,n}, q=1p. Hy tnh k vng,


phng sai v lch chun ca X
Gii: Ta c
n

k 0

k 0

mx M [ X ] kpn ( k ) kCnk p k q n k

Dx M [ X 2 ] M [ X ] M [ X 2 ] mx2
2

k 0

k 0

M [ X 2 ] k 2 pn ( k ) k 2Cnk p k q n k
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
n

mx kCnk p k q n k ???
k 0

( p q ) n Cnk p k q n k
k 0

n( p q) n 1 kCnk p k 1q n k

o hm
theo p

Nhn hai v vi p (ch p+q=1)

k 0

pn( p q)

n 1

kCnk p k q n k pn mx
k 0

o hm
theo p

n(n 1)( p q) n 2 k (k 1)Cnk p k 2 q n k


k 0

Nhn hai v vi p2

p 2n( n 1)( p q) n 2 k (k 1)Cnk p k q n k


k 0

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
n

mx kCnk p k q n k ???
k 0

mx np

k 0

k 0

p 2n( n 1)( p q)n 2 k 2Cnk p k q n k kCnk p k q n k n( n 1) p 2


n

M [ X 2 ] k 2Cnk p k q n k
k 0

M [ X ] n(n 1) p np
2

Dx M [ X 2 ] mx2 n ( n 1) p 2 np n 2 p 2
Dx n 2 p 2 np 2 np n 2 p 2 np(1 p ) npq

Dx npq

x npq
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
5. Phn v

nh ngha: Phn v cp p ca i lng ngu nhin X l mt s


c cng th nguyn vi X, k hiu l xp, v c xc nh bi
F(xp) = p, trong F(x) l hm phn b ca X

Nu p=0.5: F(x0.5) = 0.5 x0.5 = Mex = Trung v


Khi p=0.25: x0.25
Khi p=0.5: x0.5

Khi p=0.75: x0.75


Cc phn v ny chia tp cc
gi tr ca X thnh 4 khong
c cng xc sut 0.25

x0.25 x0.5 x0.75

Chng c gi l t v
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
5. Phn v

V d: Bin ngu nhin X phn b u c hm mt v hm


phn b c cho bi:
1

f ( x) b a

khi a x b
khix a, x b

0
x
x a
F ( x ) f ( x )dx

b a
1

khi x a

khi a x b
khi x b

Hy xc nh cc t v ca X.
Gii: Ta c
x0.25: F(x0.25)=(x0.25-a)/(b-a)=0.25 x0.25=a+(b-a)/4
x0.5: F(x0.5)=(x0.5-a)/(b-a)=0.5 x0.5=a+(b-a)/2
x0.75: F(x0.75)=(x0.75-a)/(b-a)=0.75 x0.75=a+3(b-a)/4
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
5. Phn v

Vi a=1, b=5:
x0.25=1+(5-1)/4=2
x0.5=1+2(5-1)/4=3
x0.75=1+3(5-1)/4=4

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
6. Mmen

nh ngha 1: Mmen gc bc k ca i lng ngu nhin X l


mt s k hiu l mk, v c xc nh bi mk=M[Xk]

xik pi

i
k
mk M [ X ]
x k f ( x )dx

nuX l ri rc
nuX l li n tc

Nu k=1: m1 = M[X] = mx K vng l mmen gc bc 1


Nu k=2: m2 = M[X2] Thng dng trong tnh ton trung gian
V d: Dx = D[X] = M[X2] (M[X])2 = m2 m12 = m2 mx2
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
6. Mmen

nh ngha 2: Mmen trung tm bc k ca i lng ngu nhin


X l mt s k hiu k, v c xc nh bi k=M[(X-M[X])k]
T
k
( xi mx ) pi

i
k
k M [( X M [ X ]) ]
( x mx )k f ( x )dx

nuX l ri rc

nuX l li n tc

k 1 : 1 M [( X mx )] mx mx 0
k 2 : 2 M [( X mx )2 ] Dx x2
k 3 : 3 M [( X mx )3 ]
k 4 : 4 M [( X mx )4 ]
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
6. Mmen

Lin h gia mmen gc v mmen trung tm

S dng nh thc Newton


k

k
i i
k i i
k M [( X mx ) ] M (1) Ck X mx
i 0

( 1)i Cki m1i M X k i


i 0

(1) C m m
k

i 0

i
k

i
1

k i

k ( 1)i Cki m1i mk i


i 0

V d: Vi k=2 ta c 2 = m2 - 2(m1)2 + (m1)2 = m2 - (m1)2


06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
6. Mmen

Nhn thy: Khi r=2k-1, k=1,2,

0
r ( x mx ) f ( x )dx
0

nuf(x - mx ) l hmchn
nung-c li

Nu X c phn b i xng i vi k vng th mi mmen


trung tm bc l u bng khng (v tch phn ca hm l trn
khong i xng).
Do ngi ta s dng mmen trung tm bc ba c trng
cho mc bt i xng ca phn b

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
6. Mmen

3 M [( X mx ) ]
3

Th nguyn ca 3 bng th nguyn ca X3 Khng so snh


c gia cc phn b vi nhau
Thay cho 3 ngi ta dng i lng v th nguyn

3
3
M [( X mx ) ]
A 3

3
3
2
x
Dx
M [( X mx )
3

Gi l bt i
xng hay h s
bt xng

4 gi l nhn, c trng cho mc


i lng E 4
x nhn hn hay t hn phn b chun
06:19:42

ngha ca bt i xng
3
A 3
x
0.45
0.4

A>0

0.35

A<0

0.3
0.25

A=0

0.2
0.15
0.1
0.05
0
0

10
06:19:42

ngha ca nhn

4
E 4 3
x
Nhn hn chun hay t hn chun !

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
Phn b chun XN(,). Hy xc nh k vng, phng sai
ca X. Tnh cc xc sut P(|X-|<), P(|X-|<2) v P(|X|<3).
2
1 x

x

Gii:

1
2
t t
mx xf ( x )dx
xe
dx

x t, dx dt
1
mx
2

mx
2

( t )e

t
2

dt

1
mx
2

t2

1
e dt 2

e dt 2
t2

te

t2

dt

=0 do t/p hm l

mx
06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin
1
Dx M [ X ] m
2
2

1
M[X ]
2
2

2
x

1 x

2
2

x e

t2

t2

2
2

mx

dx mx2 t t x

te

t2

dt

t2

t2
2

=0 do t/p hm l
t e dt tde d (te

1
( t ) e dt 2
2

e dt

2
2
2

2
t2

2
2 2 2
(

t ) e dt

t2

2
2

t e

dt

t2

) e dt te

t2

Dx
2

t2
2

t e

t2

2
2

=0
06:19:42

dt

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin

ngha ca hai tham s v ca phn b chun:

l k vng ca X, l lch chun ca X


=1, =2

=1, =1

=2, =2

=1, =2

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin

Z-score v bng phn b chun

Z=

X-

Nu X c phn b
chun Z C phn
b chun chun
ha

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B


3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin

Z-score v bng phn b chun


0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8

0.00
0.5000
0.5398
0.5793
0.6179
0.6554
0.6915
0.7257
0.7580
0.7881
0.8159
0.8413
0.8643
0.8849
0.9032
0.9192
0.9332
0.9452
0.9554
0.9641

0.01
0.5040
0.5438
0.5832
0.6217
0.6591
0.6950
0.7291
0.7611
0.7910
0.8186
0.8438
0.8665
0.8869
0.9049
0.9207
0.9345
0.9463
0.9564
0.9649

0.02
0.5080
0.5478
0.5871
0.6255
0.6628
0.6985
0.7324
0.7642
0.7939
0.8212
0.8461
0.8686
0.8888
0.9066
0.9222
0.9357
0.9474
0.9573
0.9656

0.03
0.5120
0.5517
0.5910
0.6293
0.6664
0.7019
0.7357
0.7673
0.7967
0.8238
0.8485
0.8708
0.8907
0.9082
0.9236
0.9370
0.9484
0.9582
0.9664

0.04
0.5160
0.5557
0.5948
0.6331
0.6700
0.7054
0.7389
0.7704
0.7995
0.8264
0.8508
0.8729
0.8925
0.9099
0.9251
0.9382
0.9495
0.9591
0.9671

0.05
0.5199
0.5596
0.5987
0.6368
0.6736
0.7088
0.7422
0.7734
0.8023
0.8289
0.8531
0.8749
0.8944
0.9115
0.9265
0.9394
0.9505
0.9599
0.9678

0.06
0.5239
0.5636
0.6026
0.6406
0.6772
0.7123
0.7454
0.7764
0.8051
0.8315
0.8554
0.8770
0.8962
0.9131
0.9279
0.9406
0.9515
0.9608
0.9686

0.07
0.08
0.5279
0.5319
0.5675
0.5714
0.6064
0.6103
0.6443
0.6480
0.6808
0.6844
0.7157
0.7190
0.7486
0.7517
0.7794
0.7823
0.8078
0.8106
0.8340
0.8365
0.8577
0.8599
0.8790
0.8810
0.8980
0.8997
0.9147
0.9162
0.9292
0.9306
0.9418
0.9429
0.9525
0.9535
0.9616
0.9625
0.9693 06:19:42
0.9699

0.09
0.5359
0.5753
0.6141
0.6517
0.6879
0.7224
0.7549
0.7852
0.8133
0.8389
0.8621
0.8830
0.9015
0.9177
0.9319
0.9441
0.9545
0.9633
0.9706

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin

Qui tc 68, 95, 99.7 %


Qui tc 3 sigma: Nu X c phn b chun th hu nh chc chn X s nhn
tr s trong khong (3 ; +3)

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

3.6 Cc c trng s ca i lng ngu nhin

VD: Gi thit chiu cao trung bnh ca hc sinh nam lp 7 VN


l 143.3 cm, gi thit phn b chiu cao l phn b chun v c
lch trung bnh l 7.1 cm.
Hy tnh xc xut khi chn ngu nhin mt hc sinh nam lp 7
th c chiu cao ln hn 157 cm?
S: (p dng quy tc 68-95-99,7) 2.5%

06:19:42

TNG KT NHNG IM CN NH

i lng ngu nhin


o
o
o

Ri rc: Bng phn b xc sut


Lin tc: Hm mt
Hm phn b xc sut

Mt s dng phn b (nh thc, Poisson, chun, chun


chun ha, m, Khi bnh phng, Student, Fisher)
Cc c trng s ca i lng ngu nhin
o
o
o
o
o

K vng ton hc: mx = M[X]

Phng sai: Dx= M[(X-mx)2], lch chun x


Trung v Mex, phn v xp
Mode: Mox
M men gc bc k, mk=M[Xk], M men trung tm bc k,
k=M[(X-M[X])k], bt i xng, nhn ca phn b
06:19:42

Bi tp Ti lp v v nh

1, 3, 5, 7, 9
13, 15, 17

06:19:42

Chng 3. I LNG NGU NHIN V HM PHN B

HT CHNG 3

06:19:42

You might also like