Chng 1 Nhp mn kinh t nng nghip

I. V tr ca nng nghip trong nn kinh t quc dn

Nng nghip l mt trong nhng ngnh kinh t quan trng v phc tp. N khng ch l mt ngnh kinh t n thun m cn l h thng sinh hc - k thut, bi v mt mt c s pht trin nng nghip l vic s dng tim nng sinh hc - cy trng, vt nui. Chng pht trin theo qui lut sinh hc nht nh con ngi khng th ngn cn cc qu trnh pht sinh, pht trin v dit vong ca chng, m phi trn c s nhn thc ng n cc qui lut c nhng gii php tc ng thch hp vi chng. Mt khc quan trng hn l phi lm cho ngi sn xut c s quan tm tho ng, gn li ch ca h vi s dng qu trnh sinh hc nhm to ra ngy cng nhiu sn phm cui cng hn. Nng nghip nu hiu theo ngha hp ch c ngnh trng trt, ngnh chn nui v ngnh dch v trong nng nghip. Cn nng nghip hiu theo ngha rng n cn bao gm c ngnh lm nghip v ngnh thy sn na. Nng nghip l ngnh sn xut vt cht c bn gi vai tr to ln trong vic pht trin kinh t hu ht c nc, nht l cc nc ang pht trin. nhng nc ny cn ngho, i b phn sng bng ngh nng. Tuy nhin, ngay c nhng nc c nn cng nghip pht trin cao, mc d t trng GDP nng nghip khng ln, nhng khi lng nng sn ca cc nc ny kh ln v khng ngng tng ln, m bo cung cp cho i sng con ngi nhng sn phm ti cn thit l lng thc, thc phm. Nhng sn phm ny cho d trnh khoa hc - cng ngh pht trin nh hin nay, vn cha c ngnh no c th thay th c. Lng thc, thc phm l yu t u tin, c tnh cht quyt nh s tn ti pht trin ca con ngi v pht trin kinh t - x hi ca t nc.

X hi cng pht trin, i sng ca con ngi ngy cng c nng cao th nhu cu ca con ngi v lng thc, thc phm cng ngy cng tng c v s lng, cht lng v chng loi. iu do tc ng ca cc nhn t l: S gia tng dn s v nhu cu nng cao mc sng ca con ngi. Cc nh kinh t hc u thng nht rng iu kin tin quyt cho s pht trin l tng cung lng thc cho nn kinh t quc dn bng sn xut - hoc nhp khu lng thc. C th chn con ng nhp khu lng thc ginh ngun lc lm vic khc c li hn. Nhng iu ch ph hp vi cc nc nh: Singapore, Arpsaudi hay Brunay m khng d g i vi cc nc nh: Trung Quc, Indonexia, n hay Vit Nam - l nhng nc ng dn. Cc nc ng dn ny mun nn kinh t pht trin, i sng ca nhn dn c n nh th phn ln lng thc tiu dng phi c sn xut trong nc. Indonexia l mt th d tiu biu, mt triu tn go m Indonexia t sn xut c thay v phi mua thng xuyn trn th trng th gii lm cho gi go thp xung 50 USD/tn. Gia nhng nm ca thp k 70-80 Indonexia lin tc phi nhp hng nm t 2,5-3,0 triu tn lng thc. Nhng nh s thnh cng ca chng trnh lng thc gip cho Indonexia t gii quyt c vn lng thc vo gia nhng nm 80 v gp phn lm gim gi go trn th trng th gii. Cc nc Chu ang tm mi bin php tng kh nng an ninh lng thc, khi m t sn xut v cung cp c 95% nhu cu lng thc trong nc. Thc tin lch s ca cc nc trn th gii chng minh ch c th pht trin kinh t mt cch nhanh chng, chng no quc gia c an ninh lng thc. Nu khng m bo an ninh lng thc th kh c s n nh chnh tr v thiu s m bo c s php l, kinh t cho s pht trin, t s lm cho cc nh kinh doanh khng yn tm b vn vo u t di hn. Nng nghip c vai tr quan trng trong vic cung cp cc yu t u vo cho cng nghip v khu vc thnh th. iu c th hin ch yu cc mt sau y: 2

- Nng nghip c bit l nng nghip ca cc nc ang pht trin l khu vc d tr v cung cp lao ng cho pht trin cng nghip v th. Trong giai on u ca cng nghip ho, phn ln dn c sng bng nng nghip v tp trung sng khu vc nng thn. V th khu vc nng nghip, nng thn thc s l ngun d tr nhn lc di do cho s pht trin cng nghip v th. Qu trnh nng nghip ho v th ho, mt mt to ra nhu cu ln v lao ng, mt khc m nng sut lao ng nng nghip khng ngng tng ln, lc lng lao ng t nng nghip c gii phng ngy cng nhiu. S lao ng ny dch chuyn, b sung cho pht trin cng nghip v th. l xu hng c tnh qui lut ca mi quc gia trong qu trnh cng nghip ho, hin i ho t nc. - Khu vc nng nghip cn cung cp ngun nguyn liu to ln v qu cho cng nghip, c bit l cng nghip ch bin. Thng qua cng nghip ch bin, gi tr ca sn phm nng nghip nng ln nhiu ln, nng cao kh nng cnh tranh ca nng sn hng ho, m rng th trng ... - Khu vc nng nghip l ngun cung cp vn ln nht cho s pht trin kinh t trong c cng nghip, nht l giai on u ca cng nghip ho, bi v y l khu vc ln nht, xt c v lao ng v sn phm quc dn. Ngun vn t nng nghip c th c to ra bng nhiu cch, nh tit kin ca nng dn u t vo cc hot ng phi nng nghip, thu nng nghip, ngoi t thu c do xut khu nng sn v.v... trong thu c v tr rt quan trng Kuznets cho rng gnh nng ca thu m nng nghip phi chu l cao hn nhiu so vi dch v Nh nc cung cp cho cng nghip. Vic huy ng vn t nng nghip u t pht trin cng nghip l cn thit v ng n trn c s vic thc hin bng c ch th trng, ch khng phi bng s p t ca Chnh ph. Nhng in hnh v s thnh cng ca s pht trin nhiu nc u s dng tch lu t nng nghip u t cho nng nghip. Tuy nhin vn tch lu t nng nghip ch l mt trong nhng ngun cn thit pht 3

huy, phi coi trng cc ngun vn khc na khai thc hp l, ng qu cng iu vai tr tch lu vn t nng nghip. Nng nghip v nng thn l th trng tiu th ln ca cng nghip. hu ht cc nc ang pht trin, sn phm cng nghip, bao gm t liu tiu dng v t liu sn xut c tiu th ch yu da vo th trng trong nc m trc ht l khu vc nng nghip v nng thn. S thay i v cu trong khu vc nng nghip, nng thn s c tc ng trc tip n sn lng khu vc phi nng nghip. Pht trin mnh m nng nghip, nng cao thu nhp cho dn c nng nghip, lm tng sc mua t khu vc nng thn s lm cho cu v sn phm cng nghip tng, thc y cng nghip pht trin, tng bc nng cao cht lng c th cnh tranh vi th trng th gii. Nng nghip c coi l ngnh em li ngun thu nhp ngoi t ln. Cc loi nng, lm thu sn d dng gia nhp th trng quc t hn so vi cc hng ho cng nghip. V th, cc nc ang pht trin, ngun xut khu c ngoi t ch yu da vo cc loi nng, lm thu sn. Xu hng chung cc nc trong qu trnh cng nghip ho, giai on u gi tr xut khu nng lm, thu sn chim t trng cao trong tng kim ngch xut khu v t trng s gim dn cng vi s pht trin cao ca nn kinh t. Thi Lan nm 1970 t trng gi tr nng, lm, thu sn trong tng kim ngch xut khu chim 76,71% gim xung 59,36% nm 1980; 38,11% nm 1990; 35,40% nm 1991; 34,57% nm 1992; 29,80% nm 1993 v 29,60% nm 1994. Tuy nhin xut khu nng, lm thu sn thng bt li do gi c trn th trng th gii c xu hng gim xung, trong lc gi c sn phm cng nghip tng ln, t gi cnh ko gia hng nng sn v hng cng ngh ngy cng m rng, lm cho nng nghip, nng thn b thua thit. mt s nc ch da vo mt vi loi nng sn xut khu ch yu, nh Coca Ghana, ng ma Cuba, c ph Braxin v.v... phi chu nhiu ri ro v s bt li trong xut khu. V vy gn y nhiu nc thc hin a 4

dng ho sn xut v xut khu nhiu loi nng lm thu sn, nhm em li ngun ngoi t ng k cho t nc. Nng nghip v nng thn c vai tr to ln, l c s trong s pht trin bn vng ca mi trng. Nng nghip s dng nhiu ho cht nh phn bn ho hc, thuc tr su bnh v.v... lm nhim t v ngun nc. Trong qu trnh canh tc d gy ra xi mn cc trin dc thuc vng i ni v khai hoang m rng din tch t rng v.v... V th, trong qu trnh pht trin sn xut nng nghip, cn tm nhng gii php thch hp duy tr v to ra s pht trin bn vng ca mi trng. Tm li, nn kinh t th trng, vai tr ca nng nghip trong s pht trin bao gm hai loi ng gp: th nht l ng gp v th trng - cung cp sn phm cho th trng trong v ngoi nc, sn phm tiu dng cho cc khu vc khc, th hai l s ng gp v nhn t din ra khi c s chuyn dch cc ngun lc (lao ng, vn v.v...) t nng nghip sang khu vc khc.

II- Nhng c im ca sn xut nng nghip.

Nng nghip l mt trong hai ngnh sn xut vt cht ch yu ca x hi. Sn xut nng nghip c nhng c im ring m cc ngnh sn xut khc khng th c l: 1- Sn xut nng nghip c tin hnh trn a bn rng ln, phc tp, ph thuc vo iu kin t nhin nn mang tnh khu vc r rt. c bit trn cho thy u c t v lao ng th c th tin hnh sn xut nng nghip. Th nhng mi vng mi quc gia c iu kin t ai v thi tit - kh hu rt khc nhau. Lch s hnh thnh cc loi t, qu trnh khai ph v s dng cc loi t cc a bn c a hnh khc nhau, din ra cc hot ng nng nghip cng khng ging nhau. iu kin thi tit kh hu vi lng ma, nhit , m, nh sng v.v... trn tng a bn gn rt cht ch vi iu kin hnh thnh v s dng t. Do iu kin t ai kh hu khng ging nhau gia cc vng lm cho nng nghip mang tnh khu vc rt r nt. c 5

im ny i hi qu trnh t chc ch o sn xut nng nghip cn phi ch cc vn kinh t - k thut sau y: - Tin hnh iu tra cc ngun ti nguyn v nng - lm - thu sn trn phm vi c nc cng nh tnh vng qui hoch b tr sn xut cc cy trng, vt nui cho ph hp. - Vic xy dng phng hng sn xut kinh doanh, c s vt cht k thut phi ph hp vi c im v yu cu sn xut nng nghip tng vng. - H thng cc chnh sch kinh t ph hp vi iu kin tng vng, tng khu vc nht nh. 2- Trong nng nghip, rung t l t liu sn xut ch yu khng th thay th c. t ai l iu kin cn thit cho tt c cc ngnh sn xut, nhng ni dung kinh t ca n li rt khc nhau. Trong cng nghip, giao thng v.v... t ai l c s lm nn mng, trn xy dng cc nh my, cng xng, h thng ng giao thng v.v... con ngi iu khin cc my mc, cc phng tin vn ti hot ng. Trong nng nghip, t ai c ni dung kinh t khc, n l t liu sn xut ch yu khng th thay th c. Rung t b gii hn v mt din tch, con ngi khng th tng th, theo mun ch quan, nhng sc sn xut rung t l cha c gii hn, ngha l con ngi c th khai thc chiu su ca rung t nhm tho mn nhu cu tng ln ca loi ngi v nng sn phm. Chnh v th trong qu trnh s dng phi bit qu trng rung t, s dng tit kim, hn ch vic chuyn t nng nghip sang xy dng c bn, tm mi bin php ci to v bi dng t lm cho rung t ngy cng mu m hn, sn xut ra nhiu sn phm trn mi n v din tch vi chi ph thp nht trn n v sn phm. 3- i tng ca sn xut nng nghip l c th sng - cy trng v vt nui. Cc loi cy trng v vt nui pht trin theo qui lut sinh hc nht nh (sinh trng, pht trin v dit vong). Chng rt nhy cm vi yu t ngoi cnh, mi s thay i v iu kin thi tit, kh hu u tc ng trc tip n 6

pht trin v dit vng. Chng rt nhy cm vi yu t ngoi cnh, mi s thay i v iu kin thi tit, kh hu u tc ng trc tip n s pht trin ca cy trng, vt nui, n kt qu thu hoch sn phm cui cng. Cy trng v vt nui vi t cch l t liu sn xut c bit c sn xut trong bn thn nng nghip bng cch s dng trc tip sn phm thu c chu trnh sn xut trc lm t liu sn xut cho chu trnh sn xut sau. cht lng ging cy trng v vt nui tt hn, i hi phi thng xuyn chn lc, bi dc cc ging hin c, nhp ni nhng ging tt, tin hnh lai to to ra nhng ging mi c nng sut cao, cht lng tt thch hp vi iu kin tng vng v tng a phng. 4- Sn xut nng nghip mang tnh thi v cao. l nt c th in hnh nht ca sn xut nng nghip, bi v mt mt tiqt sn xut nng nghip l qu trnh ti sn xut kinh t xon xut vi qu trnh ti sn xut t nhin, thi gian hot ng v thi gian sn xut xen k vo nhau, song li khng hon ton trng hp nhau, sinh ra tnh thi v cao trong nng nghip. Tnh thi v trong nng nghip l vnh cu khng th xo b c, trong qu trnh sn xut ch tm cch hn ch n. Mt khc do s bin thin v iu kin thi tit - kh hu, mi loi cy trng c s thch ng nht nh vi iu kin , dn n nhng ma v khc nhau. i tng ca sn xut nng nghip l cy trng loi cy xanh c vai tr cc k to ln l sinh vt c kh nng hp thu v tng tr ngun nng lng mt tri bin t cht v c thnh cht hu c, to ngun thc n c bn cho con ngi v vt nui. Nh vy, tnh thi v c tc ng rt quan trng i vi nng dn. To ho cung cp nhiu yu t u vo thit yu cho nng nghip, nh: nh sng, n , m, lng ma, khng kh. Li th t nhin u i rt ln cho con ngi, nu bit li dng hp l c th sn xut ra nhng nng sn vi chi ph thp cht lng. khai thc v li dng nhiu nht tng vt ca thin nhin i vi nng nghip i hi phi thc hin nghim khc nhng khu cng vic thi v tt nht nh thi v gieo trng, bn phn, lm c, ti tiu v.v... Vic thc hin kp thi v cng dn 7

n tnh trng cng thng v lao ng i hi phi c gii php t chc lao ng hp l, cung ng vt t - k thut kp thi, trang b cng c, my mc thch hp, ng thi phi coi trng vic b tr cy trng hp l, pht trin ngnh ngh dch v, to thm vic lm nhng thi k nng nhn. Ngoi nhng c im chung ca sn xut nng nghip nu trn, nng nghip nc ta cn c nhng c im ring cn ch l: a- Nng nghip nc ta ang t tnh trng lc hu, tin ln xy dng nn nng nghip sn xut hng ha theo nh hng XHCN khng qua giai on pht trin t bn ch ngha. c im ny cho thy xut pht im ca nn nng nghip nc ta khi chuyn ln xy dng, pht trin nn nng nghip sn xut hng ho l rt thp so vi cc nc trong khu vc v th gii. n nay nhiu nc c nn kinh t pht trin, nng nghip t trnh sn xut hng ho cao, nhiu khu cng vic c thc hin bng my mc, mt s loi cy con ch yu c thc hin c gii ho tng hp hoc t ng ho. Nng sut rung t v nng sut lao ng t trnh cao, to ra s phn cng lao ng su sc trong nng nghip v ton b nn kinh t quc dn. T l dn s v lao ng nng nghip gim xung c tng i v tuyt i. i sng ngi dn nng nghip v nng thn c nng cao ngy cng xch gn vi thnh th. Trong khi , nng nghip nc ta vi im xut pht cn rt thp, c s vt cht cn ngho nn, kt cu h tng nng thn cn yu km, lao ng thun nng cn chim t trng ln trong tng lao ng x hi, nng sut rung t v nng sut lao ng cn thp v.v... T khi chuyn sang nn kinh t th trng, khng nh pht trin nn nng nghip nhiu thnh phn v h nng dn c xc nh l n v t ch, nng nghip nc ta c bc pht trin v t c nhng thnh tu to ln, nht l v sn lng lng thc. Sn xut lng thc chng nhng trang tri c nhu cu trong nc, c d tr m cn d tha xut khu. Bn cnh mt s sn phm khc cngx pht trin kh, nh c ph, cao su, ch, ht iu v.v... v ang l ngun xut khu quan trng. Nng nghip nc ta ang chuyn t t cung, t cp sang sn xut hng 8

ho. Nhiu vng ca t nc ang chuyn dch c cu kinh t nng nghip v nng thn theo hng gim t trng sn phm nng nghip tng sn phm phi nng nghip. a nn kinh t nng nghip nc ta pht trin trnh sn xut hng ho cao, cn thit phi b sung v hon thin chin lc pht trin nng nghip v nng thn. Khn trng xy dng c s vt cht - k thut cho nng nghip v h thng kt cu h tng nng thn ph hp. B sung, hon thin v i mi h thng chnh sch kinh t nng nghip, nhm tip tc gii phng sc sn xut, to ng lc thc y sn xut pht trin hng ho. Tng cng o to v bi dng i ng cn b khoa hc - k thut, i ng cn b qun l kinh t v qun tr kinh doanh cho nng nghip v nng thn. b- Nn nng nghip nc ta l nn nng nghip nhit i, c pha trn tnh cht n i, nht l min Bc v c tri rng trn 4 vng rng ln, phc tp: trung du, min ni, ng bng v ven bin. c im ny em li cho nng nghip nhiu thun li c bn, ng thi cng c nhng kh khn rt ln trong qu trnh pht trin sn xut nng nghip. Thi tit, kh hu ca nc ta c nhng thun li rt c bn. l hng nm c lng ma bnh qun tng i ln, m bo ngun nc ngt rt phong ph cho sn xut v i sng, c ngun nng lng mt tri di do (cng , nh sng, nhit trung bnh hng nm l 230C v.v...), tp on cy trng v vt nui phong ph, a dng. Nh nhng thun li c bn m ta c th gieo trng v thu hoch quanh nm, vi nhiu cy trng v vt nui phong ph, c gi tr kinh t cao, nh cy cng nghip lu nm, cy cng nghip ngn ngy, cy n qu. Bn cnh nhng thun li nu trn, iu kin thi tit - kh hu nc ta cng c nhiu kh khn ln, nh: ma nhiu v lng ma thng tp trung vo ba thng trong nm gy l lt, ngp ng. Nn nhiu thng gy nn kh hn, c nhiu vng thiu c nc cho ngi, vt nui s dng. Kh hy m t, 9

su bnh, dch bnh d pht sinh v ly lan gy ra nhng tn tht ln i vi ma mng. Trong qu trnh a nng nghip nc ta ln sn xut hng ho, chng ta tm kim mi cch pht huy nhng thun li c bn nu trn v hn ch nhng kh khn do iu kin khc nghit ca thin nhin gy ra, m bo cho nng nghip pht trin nhanh chng v vng chc.

III- Nng nghip Vit Nam trong i mi.

T i hi ng ln th VI (1986) khi xng cng cuc i mi kinh t Vit Nam, trong qu trnh thc hin s nghip i mi, nn nng nghip Vit Nam t c nhiu thnh tu to ln, trong ni bt l nhng vn sau y: 1- Thnh tu ni bt nht l nng nghip Vit Nam tng trng cao, lin tc, c bit l cn bn gii quyt c vn lng thc cho t nc. Tng trng bnh qun hng nm v nng lm v ng nghip thi k 1991-2000 t 4,3% trong nng nghip t 5,4% (ring lng thc t 4,2%, cy cng nghip t 10%, chn nui -5,4%) thu sn tng 9,1% lm nghip tng 2,1%. Sn xut lng thc nc ta t c kt qu to ln t 13,478 triu tn lng thc nm 1976 tng ln 14,309 triu tn nm 1980 ln 18,20 triu tn 1985 ln 21,488 triu tn nm 1990, ln 27,570 triu tn nm 1995 v ln 34,254 triu tn nm 1999, ng ch l nm 1999 so vi nm 1994 sn lng lng thc tng 8,055 triu tn, hng nm tng bnh qun, 1,611 triu tn. Nu so vi nm 1976 sn lng lng thc nm 1999 tng 154,41% trong la go tng 133,75%. Tnh bnh qun lng thc u ngi t 274,4 kg nm 1976 gim xung 268,2 kg nm 1980, tng ln 304 kg, nm 1985 324,4 kg, nm 1990 ln 372,5 kg, nm 1995 ln 407,9 kg, nm 1998 v ln 443,9 kg nm 2000. Trong hn bn thp k, lng thc i vi nc ta lun l vn nng bng, tnh trng thiu lng thc din ra trin min. Tnh ring 13 nm (197610

1988) Vit Nam nhp 8,5 triu tn qui go... hng nm nhp 0,654 triu tn qui go, trong thi k 1976-1980 bnh qun nhp hng nm 1,12 triu tn, thi k 1981-1988 bnh qun hng nm nhp 0,3625 triu tn. Song t nm 1989 li y, sn xut lng thc, sn xut lng thc nc ta chng nhng trang tri nhu cu lng thc cho tiu dng, c d tr lng thc cn thit m cn d tha xut khu, hng nm xut khu t 1,5 - 2,0 triu tn go thi k 1989-1995 v tng ln 3-4,6 triu tn go thi k 1996-2000. 2- Gii quyt tt vn lng thc l iu kin quyt nh a dng ho cy trng, vt nui. Trong mt thi k di, nng nghip nc ta l nng nghip c canh la nc, t khi gii quyt c vn lng thc, mi c iu kin a dng ho theo hng gim t trng cy lng thc, tng t trng cy cng nghip, cy n qu v.v... Din tch cy lng thc nm 1976 chim 88,0%, trong la chim 75,2% tng din tch gieo trng, cc loi cy trng khc chim t trng thp, t trng cy cng nghip chim 6,0%, cy n qu chim 25. n nm 2000 t trng din tch cy lng thc gim xung 67,11% trong la chim 61,38%, t trng cy cng nghip tng ln 6,33% ring cy cng nghip lu nm chim 11,21% t trng cy n qu tng ln 4,34%. Lng thc di do, ngun thc n phong ph to iu kin pht trin chn nui. n tru tng t 2,2565 triu con nm 1976 tng ln 2,5902 triu con nm 1985 v ln 2,9773 triu con nm 1994, t nm 1995 tr i n tru gim xung, nm 2000 cn 2,8972 triu con. n b nm 1976 s lng n b ch bng 71,6% so vi nm 1960. Song t nm 1981 li y con b c xc nh khng ch cy ko m l ngun cung cp tht, sa cho nhn dn, n b nc ta tng ln nhanh chng, nm 2000 n b c nc tng ln 4,1279 triu con tng 152,21% so vi nm 1976, trong n b min Bc gp 3,12 ln. Hin nay ln l gia sc cung cp ngun tht ch yu cho nhn dn, s lng n ln t 8,9581 triu con nm 1976 tng ln 12,2605, tng 36,86%, l thi k lng thc ang gp kh khn n ln tng chm. T 11

nm 1991 tr i lng thc c gii quyt vng chc, n ln tng nhanh t 12,1404 triu con tng ln 17,6359 triu con, ch trong vng 7 nm s lng n ln tng thm nhiu hn 2,29 ln ca 15 nm trc . iu ng ch l s lng n ln nm 2000 tng 125,42% so vi nm 1976, trong khi sn lng tht ln hi tng 326,85%. t c kt qu l do cht lng n ln tng ln; biu hin t l n ln lai kinh t chim t trng cao 70-80% tng n ln, trng lng xut chung bnh qun c nc t 69,0kg/con. Ngoi ln, tru b chn nui gia cm ang pht trin mnh v s lng v chng loi, cng vi phng thc chn nui truyn thng, nng dn tip thu pht trin chn nui kiu cng nghip. Sn lng tht hi gia cm t 167,9 ngn tn nm 1990 tng ln 226,1 ngn tn nm 1997. Nhng nm gn y thu sn c bc pht trin ng k, cng tc nui trng thy sn c coi trng, nht l cng ven bin. Nhng c s sn xut ging v nui tm xut khu c trin khai ven bin min Trung. vic ng bt hi sn ang c khi phc v pht trin nhiu a phng, tu thuyn v cc phng tin nh bt c tng cng, nht l hin nay cc tnh ang trin khai d n ng bt c xa b, tim lc ca thu sn c tng nhanh, nh vy m sn lng thu sn tng nhanh, sn phm xut khu ngy cng ln. 3- Tng bc hnh thnh nhng vng sn xut chuyn mn ho vi qui m ln. T nn nng nghip t cung t cp chuyn sang sn xut nng sn hng ho, nng nghip nc ta v ang tng bc hnh thnh cc vng sn xut chuyn mn ho vi qui m ln. Thnh cng nht trong vic xy dng chuyn mn ho phi k n l cy c ph, cy cao su v.v... Hai vng trng im la ca nc ta l ng bng sng Cu Long v ng bng Sng Hng l hai vng sn xut la hng ho ln nht ca t nc. ng bng sng Cu Long, nm 2000 din tch gieo trng la t 3,936 triu ha, hng nm din tch trng la cn c m rng, trong c 12

nhng tnh c qui m din tch tng i ln, nh tnh Kin Giang c gn 540 ngn ha, An Giang c 464 ngn ha, Cn Th c 413 ngn ha v.v... Sn lng la t gn 16,69 triu tn, chim hn 51,28% sn lng la c nc v t trn 80% sn lng la hng ho v hng ho xut khu. Nng sut bnh qun ton vng t trn 42 t/ha, trong An Giang t 46,9 t/ha, Tin Giang 46,1 t/ha v.v... ng bng sng Hng din tch gieo trng la nm 2000 t hn 1,212 triu ha, din tch la c n nh trong nhiu nm li y, nng sut la ca ng bng sng Hng t cao hn so vi ng bng sng Cu Long, nm 2000 t 53,3 t/ha v c xu hng tng. Sn lng la t 6,5948 triu tn, chim 20,26% tng sn lng la c nc. Trong nhiu nm lng thc vng ng bng sng Hng khng trang tri nhu cu trong vng. Nhng nm gn y c d tha, nhng nm gn y thc hng ho hng nm t trn 1 triu tn. C ph l sn phm hng ho xut khu quan trng sau la go, nm 200 din tch c ph c nc t 516,7 ngn ha vi sn lng hn 698,2 ngn tn c ph nhn. Sn lng c ph xut khu tng nhanh t 9000 tn nm 1985 tng ln 89.6000 tn nm 1990, ln 212,0 ngn tn nm 1995 v trn 694,0 ngn tn nm 2000. C ph c phn b tp trung nht vng Ty Nguyn chim 80,25% din tch v 85,88 sn lng, ring tnh aklak chim 48,93% din tch v 64,73% sn lng c ph nhn c nc... Ngoi vng c ph Ty Nguyn, c ph cng pht trin mnh vng ng Nam B, chim 13,27% din tch v 11,85% sn lng c ph ca c nc, trong tp trung nht l tnh Bnh Phc. Cao su l cy cng nghip lu nm c pht trin mnh nc ta, n nm 2000 Vit Nam c 406,9 ngn ha, vi sn lng m kh 291,9 ngn tn v lng cao su m kh xut khu nm 2000 l 280,0 ngn tn. Sn xut cao su c phn b ch yu vng ng Nam B, chim 71,14% din tch v 78,64% sn lng cao su m kh c nc, trong tp trung hai tnh Bnh Phc chim 44,39% din tch v 42,44% sn lng cao su c nc. Cao su 13

cn c pht trin mnh Ty Nguyn, chim 21,44% din tch v 17,20 sn lng m cao su. Ht iu l sn phm c gi tr kinh t cao, l mt trong nhng cy xut khu quan trng. Cy iu c trng nc ta t lu, phn b t Qung nam tr vo, n nm 2000, c nc c 195,3 ngn ha din tch vi 70,1 ngn tn sn lng, trong vng ng Nam B chim 69,4% v din tch v 78,89% v sn lng ht iu c nc, tp trung nhiu nht l tn Bnh Phc v ng Nai. Cy iu gn y c pht trin mnh cc tnh Ty Nguyn. V chn nui c phn b ng u cc vng trong c nc, tnh tp trung cha cao, song bc u th hin s hnh thnh vng sn xut hng ho tng i r. Ln l vt nui quan trng, cung cp ngun thc phm ch yu cho nhn dn nc ta, sn lng tht hi chim 76,80% tng sn lng tht hi. Tnh bnh qun c nc trn 1 ha t canh tc hng nm c 3,18 con ln v sn xut c 207,8 kg tht hi, trong lc vng ng bng sng Hng l ni chn nui ln kh tp trung, chim 22,19% tng n ln v 26,41% tng sn lng tht hi sn xut ra ca c nc tnh trn ha t canh tc hng nm c 6,2 con ln, cao gp hai ln bnh qun chung c nc v 503,9 kg tht hi, cao gp 2,5 ln so vi bnh qun chung c nc. n b c nc c gn 4,0 triu con nm 1997, tnh bnh qun trn 1 ha t nng nghip c 0,51 con v sn xut c 9,4 kg tht hi, trong vng Duyn hi min Trung t mc cao nht - 1,83 con/ha v 33,63 kg tht hi/ha cao gp ba ln bnh qun chung c nc. Tip l vng khu 4 t mc 1,29 con/ha v 13,48 kg tht hi/ha. Nh qu trnh chuyn nng nghip sang sn xut hng ho theo hng a dng to iu kin tng bc hnh thnh nhng vng sn xut chuyn mn ho, c qui m sn phm hng ho ln. 4- Nng nghip gp phn quan trng trong vic tng ngun hng xut khu, tng ngun ngoi t cho t nc. Vi quan im xut khu tng trng kinh t, nng nghip nc ta c nhng tin b v chuyn bin tch cc. Nm 1986, gi tr xut khu nng, lm thu sn t 513 triu la tng 14

ln 3168,3 triu la nm 1996. Sau 10 nm kim ngch xut khu cao gp hn 6 ln. ng ch l thi k 1991-1995 trong 10 nm hng xut khu c kim ngch ln ca c nc th nng lm thu sn c 6 mt hng, l go, c ph, cao su, ht iu, lc nhn v thu sn. Nm 2000 kim ngch xut khu nng lm thu sn tng ln 4,308 t USD. 5- Cng nghip dch v nng thn bt u khi sc, nhng ngnh ngh v lng ngh truyn thng c khi phc v pht trin. H thng dch v c m rng, thng qua cc ch, ca hng, cc t im dn c, cc th t, th trn ang tr thnh nhng ni giao lu kinh t vn ho ca cc lng, x tip cn vi th trng. B mt nng thn nhiu ni i mi, i sng vt cht v tinh thn c ci thin r rt. Bn cnh nhng thnh tu t c nu trn, nng nghip nc ta cng cn nhiu tn ti v hn ch: Nng nghip nc ta cha thot khi tnh trng t cp t tc, ang trnh sn xut hng ho nh l ch yu. Cc ngnh nng, lm, ng nghip cha gn b vi nhau trong c cu kinh t thng nht, thm ch cn mu thun gay gt lm tr ngi n qu trnh pht trin. Nng nghip cha gn vi nng thn, t l h thun nng cn cao, s h kim v chuyn ngnh ngh - dch v cha nhiu. Tc ng ca cng nghip vo nng nghip cn t, phn ln cng c lao ng trong nng nghip vn l th cng. Kinh t h t ch c bc pht trin kh, song nng lc ni sinh ca kinh t h cn yu cha sc t vn ln pht trin kinh t hng ho v chuyn dch kinh t nng nghip v nng thn, th trng nng sn cn hn hp cha c khai thng, sc mua ca nng dn cn thp v.v...

IV- chin lc pht trin nng nghip Vit Nam.

1- Chin lc chung. a- Cn c xy dng chin lc. c mt chin lc pht trin nng nghip ng n phi da trn cc cn c c c s khoa hc sau: 15

- Phi nh gi mt cch khch quan v su sc chin lc pht trin nng nghip trong giai on trc ch ra nhng thnh tu t c cng nh cc hn ch v tn ti. Phi ni rng ln u tin kinh t t nc ni chung, nng nghip xy dng chin lc pht trin. Nh c chin lc pht trin m nng nghip nc ta t c nhng thnh tu to ln nh trnh by trn. - Phi cn c vo ngun ti nguyn ca t nc, bao gm ti nguyn v t ai, thi tit, kh hu. t nc ta vi ngun ti nguyn phc v cho nng nghip c nhiu li th, song cng c nhng kh khn ln. Cn nh gi ng cc li th v nhng kh khn trong qu trnh xy dng v thc hin chin lc pht trin nng nghip. - Cn c vo c s vt cht - k thut nng nghip bao gm h thng cng c my mc, h thng kt cu h tng phc v sn xut nng nghip. Vi h thng t mc no, cn thit phi iu chnh b sung v nng cp xy dng thm nhm hng vo phc v chin lc pht trin nng nghip trong giai on hin ti v tng lai. - Cn c vo ngun lao ng v trnh ca ngi lao ng: S lng v cht lng ca ngun lao ng, nc ta ngun lao ng nng nghip di do, song cht lng cn thp, t c o to v k thut v qun l, trnh dn tr cha cao. - Cn c vo nhu cu ca th trng trong nc v quc t v sn phm nng nghip tng giai on yu cu v s lng, cht lng v chng loi cc nng sn rt khc nhau trong nc cng nh trn th trng quc t. Cn c phn tch, nh gi v d bo v nhu cu ca th trng mt cch c cn c khoa hc. - Cn c vo trnh khoa hc v cng ngh ca th gii, ca nc ta v kh ng dng nhng thnh tu tin b khoa hc v cng ngh ca th gii vo iu kin Vit Nam hin nay v sp ti. b- Chin lc pht trin nng nghip. 16

Da vo nhng cn c v iu kin trnh by trn, nn nng nghip Vit Nam trong giai on ti c th la chn chin lc pht trin sau: Pht trin mt nn nng nghip hng ha a dng c sc cnh tranh cao trn c s pht huy cc li th so snh ca c nc v tng vng sinh thi, ng thi nhanh chng p dng cc thnh tu mi v khoa hc v cng ngh, khoa hc qun l nhm to nhiu sn phm vi cht lng cao, to vic lm, tng nhanh thu nhp cho nng dn, lm c s n nh kinh t, chnh tr x hi v lm c s cng nghip ho, hin i ho t nc. Bo co ca BCH TW ng ti i hi ng ln th IX nhn mnh y nhanh cng nghip ho, hin i ho nng nghip v nng thn theo hng hnh thnh nn nng nghip hng ho ln ph hp vi nhu cu th trng v iu kin sinh thi ca tng vng; chuyn dch c cu ngnh, ngh, c cu lao ng, to vic lm thu ht nhiu lao ng nng thn...1 c- Mc tiu pht trin. thc hin chin lc pht trin trn, nng nghip cn pht trin t cc mc tiu sau: - Bo m an ninh lng thc quc gia trc mt v lu di. - Tng nhanh sn xut nng sn hng ho v hng ho xut khu. - Nng cao i sng vt cht v tinh thn cho dn c nng nghip v nng thn. - Bo v mi trng sinh thi, gim nh thin tai pht trin bn vng. 2- C s sn xut nng nghip. C cu sn xut nng nghip ca ta hin nay cn lc hu, trng trt chim t trng ln, chn nui chm pht trin v chim t trng thp. Trong ni b trng trt cn bt hp l, ang tp trung vo sn xut la go. t c mc tiu nu trn, cn nhanh chng i mi c cu sn xut nng nghip.

- Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, Nh xut bn CTQG, H Ni 2001, trang 168

17

Hng i mi c cu sn xut nng nghip trong thi gian ti l: i mi c cu gia trng trt v chn nui, i mi c cu trong ni b tng ngnh. Trng trt v chn nui l hai ngnh sn xut chnh ca nng nghip, trong nhiu nm qua gia hai ngnh mt cn i nghim trng. n nm 2000 t trng gi tr sn xut ca ngnh trng trt chim 76,8% v t trng ngnh chn nui chim 19,7% v dch v chim 2,5% tng gi tr sn xut ngnh nng nghip tnh theo gi tr hin hnh. Hng ti phi y mnh pht trin chn nui, a chn nui tr thnh ngnh sn xut chnh, c v tr tng xng vi ngnh trng trt, trong 5-10 nm ti, nng t trng gi tr sn xut ngnh chn nui ln trn 30,0%. Cn thit phi a dng ho ngnh chn nui, coi trng pht trin n gia sc nhm cung cp sc ko, cung cp tht v sa cho nn kinh t quc dn. n nm 2000 sn lng tht hi tru b mi chim 8,16% trong tng sn lng tht hi ca c nc, trong khi t trng tht hi chim ch yu 76,8% v t trng tht hi gia cm chim 15,04%. Nh vy bn thn ngnh chn nui cng mt cn i nghim trng. Cn thit phi i mi c cu chn nui hp l, tng nhanh t trng tht tru b v gia cm bng cch pht trin mnh n b tht. Pht trin mnh n gia cm bao gm g, vt, ngan, ngng, trong coi trng n g, vt. Hin nay v mt thi gian na, tht ln cn chim t trng ln trong c cu tht c nc ta. Phi ngay t by gi v nhng nm ti phi pht trin mnh n ln hng nc, nng t l nc trong tht ln ln 40-50% va p ng yu cu tiu dng trong nc va p ng yu cu xut khu. Ngnh trng trt ang chim t trng cao, song c cu sn xut ca ngnh trng trt cng mt cn i nghim trng. Hin nay t trng gi tr sn xut cy lng thc chim 63,92%, cy cng nghip chim 18,92% cy n qu chim 9,14% v cy rau u chim 9,02%. L nc t cht ngi ng, qu t nng nghip khng ln, nhng n nm 2000, cy lng thc cn chim 67,11% tng din tch gieo trng c nc, trong la chim 61,38%, t trng din tch cc loi cy trng khc cn thp. Hng ti phi pht trin a dng 18

ho sn xut ngnh trng trt v gim t trng gi tr sn xut lng thc, nhng vn m bo an ninh lng thc cho t nc. Duy tr v bo v gi vng 4,2 triu ha t canh tc la hin c bng nhiu bin php u t thm canh tng sn lng la, ng thi khai hoang v tng v mt s vng cn thit cho php chuyn i c cu cy trng theo hng a dng ho cy trng, nht l nhng cy c gi tr cao, nh cy cng nghip lu nm, cy n qu, hoa cy cnh. Pht trin nhanh ngnh thu sn bao gm c nui trng, khai thc v ch bin nng cao t trng gi tr sn xut ngnh thu sn v l th mnh ca nc ta. y mnh pht trin nhanh ngnh lm nghip bao gm c trng rng, khai thc v ch bin. c bit phc v nhu cu sn xut giy v ch bin g v gp phn gi vng cn bng sinh thi v pht trin nng nghip bn vng.

V- Pht trin nn nng nghip bn vng.

Nng nghip bn vng l vn thi s c nhiu nh khoa hc thuc nhiu lnh vc khc nhau quan tm, nh: nng hc, sinh thi hc, x hi hc... Hin c nhiu nh ngha khc nhau, trong ng quan tm l nh ngha ca t chc sinh thi v mi trng th gii (WORD) bi tnh tng hp v khi qut cao: nng nghip bn vng l nn nng nghip tho mn c cc yu cu ca th h hin nay, m khng gim kh nng y i vi cc th h mai sau. iu c ngha l nn nng nghip khng nhng cho php cc th h hin nay khai thc ti nguyn thin nhin v li ch ca h m cn duy tr c kh nng y cho cc th h mai sau, cng c kin cho rng s bn vng ca h thng nng nghip l kh nng duy tr hay tng thm nng sut v sn lng nng sn trong mt thi gian di m khng nh hng xu n iu kin sinh thi. Nh vy, nn nng nghip bn vng phi p ng c hai yu cu c bn l: m bo nhu cu nng sn ca loi ngi hin nay v duy tr c ti nguyn thin nhin cho cc th h mai sau, bao gm gn gi c qu t, qu 19

nc, qu rng, khng kh v kh quyn, tnh a dng sinh hc v.v... Xy dng nn nng nghip bn vng l vic lm cp thit v l xu hng tt yu ca tin trnh pht trin. - Ti nguyn nng nghip ch yu l t ai. N va l sn phm ca t nhin va l sn phm ca lao ng. Nhim v c bn ca nng nghip bn vng l qun l tt t ai: s dng hp l, bo v v khng ngng bi dng t ai, lm cho t ai ngy cng mu m. Xt v ngun gc c hai nhm t: nhm t ph sa c bi t cc chu th v nhm t hnh thnh ti ch - cc loi t c ohong ho trn cc loi m khc nhau. Cc loi t sa bi chu th nc ta tng i d s dng, ch yu l h thng la nc. H thng la Vit Nam pht trin kh bn vng, lch s ghi chp li cho bit ng rung khu vc n hng - Phong Chu, Ph Th tn ti hn bn ngn nm, ng bng sng Hng cng trn ba ngn nm vi nng sut t 4 t/ha (theo ghi chp ca L Qu n trong sch c kim chi, n nay vn l va la th hai ca c nc vi nng sut hn 50 t/mt ha mt v. Cc loi t hnh thnh ti ch c a hnh cao, thp khc nhau, ni chung kh s dng, d b thoi ho, hin nay din tch t trng i ni trc ln ti 11 triu ha. Vic s dng cc loi t ny cn coi trng vn pht trin nng nghip bn vng. Trc ht phi chng tnh trng suy thoi t do xung cp, sa mc ho, kt von ho, mn ho. Th gii c hn 3 t ha t canh tc ang c nguy c suy thoi lm gim mt 20-30% (FAO, 1992). vng Ty Bc nc ta ch sau mt v ma xi mn cun i 150-200 tn t mu trn 1 ha (Vin Khoa hc nng nghip, 1970). Mt t l tn tht ln, mt kh nng sn xut ca t l tn tht ln hn nhiu. Th n, thc hin tt nng nghip sinh thi hc nhm m bo vic s dng t bn vng, vng kh hu nhit i vi lng ma ln, cng ma cao, nng nhiu, cng nh sng ln, phi la chn nhng m hnh nng 20

nghip sinh thi thch hp, nht l vng trung d, bn sn a. Cc vn cy, i cy nn s dng cc tng sinh thi, bao gm cy cao a nh sng trc x tng trn, tng di l nhng cy cao a nh sng tn x v tng thp di cng l cy a bng rm. C rt nhiu m hnh nng nghip sinh thi nhiu tng ny, nh: m hnh cao su, qu tng cao, ca cao, c ph tng gia v rng cy bi st t. Trong vn c mt tng cao, tiu tng gia, da tng thp v.v... Nh vy nng nghip bn vng l phm tr tng hp, va m bo cc yu cu v sinh thi, k thut va thc y kinh t - x hi pht trin. Ngoi vic bo v v s dng tt qu t, cn coi trng vic duy tr v bo v qu rng, nht l rng nhit i. nc tnh trng cht ph rng rt nghim trng, cn chn ng v coi trng vic bo v rng, y mnh chng trnh trng 5 triu ha rng. Bo v v khai thc hp l qu nc, gi ginf tnh a dng sinh hc, bo v khng kh v kh quyn.

VI- i tng, nhim v v phng php nghin cu mn kinh t nng nghip.

1- i tng mn kinh t nng nghip. Trong khi x hi loi ngi ang pht trin trnh thp, nn kinh t x hi mi bt u pht trin mt vi ngnh sn xut ch yu, th cc mn khoa hc c bn ng vai tr m ng, to iu kin cho sn xut pht trin. Th nhng, khi x hi loi ngi pht trin trnh cao, phn cng lao ng i vo t m, c rt nhiu ngnh kinh t mi c hnh thnh v pht trin. S pht trin mnh m v su rng y ca nn kinh t - x hi lm cho cc mn khoa hc c bn khng th m ng ni v tr trc y na. T thc tin i hi s cp thit phi ra i cc mn kinh t ngnh. Kinh t nng nghip - mn hc kinh t ngnh ra i l tt yu khch quan ca qu trnh y. Kinh t nng nghip l mn khoa hc x hi. N nghin cu kha cnh kinh t x hi ca hot ng sn xut nng nghip. Nu nh kinh t chnh tr 21

nghin cu cc quan h kinh t gia ngi v ngi trong qu trnh sn xut ca x hi; th kinh t nng nghip ch nghin cu cc mi quan h trong phm vi nng nghip m thi, ng thi, kinh t nng nghip cng nghin cu nhng nt c th ca hot ng sn xut nng nghip do s tc ng ca nhng iu kin t nhirn, kinh t v x hi mang li. Kinh t nng nghip nghin cu cc quan h kinh t, quan h sn xut trong s tc ng qua li ca lc lng sn xut v s pht trin ca k thut, nht l k thut nng nghip. Chnh y l tin vt cht ca s i mi cc quan h kinh t, s hon thin ca h sn xut nhm nng cao khng ngng nng sut, cht lng v hiu qu ca sn xut nng nghip, bin i tn gc b mt kinh t - x hi nng thn theo nh hng XHCN. iu c ngha l kinh t nng nghip phi ly kinh t chnh tr v kinh t hc v m lm c s l lun cho vic nghin cu. ng thi kinh t nng nghip c quan h mt thit vi cc mn khoa hc kinh t khc, nht l cc mn qun tr kinh doanh cc c s sn xut nng nghip v k thut nng nghip. 2- Nhim v ca mn kinh t nng nghip. gii quyt c mc ch nghin cu phn tch trn, kinh t nng nghip Vit Nam gii quyt tt cc nhim v sau: - Phi nghin cu mt cch c hr v su sc cc hc thuyt kinh t kinh t hc v m v c bit l h thng l lun ca ch ngha Mc L nin c lin quan n nng nghip. Trn c vn ng mt cch sng to vo iu kin c th ca Vit Nam pht trin c hiu qu nn nng nghip hng ho theo hng cng nghip ho, hin i ho. - Nghin cu mt cch nghim tc c chn lc kinh nghim cc nc trong khu vc v trn th gii v vic xy dng v pht trin nng nghip, t tm ra nhng bi hc b ch cho nn nng nghip ca nc ta.

22

- Nghin cu tng kt thc tin xy dng v opt nn nng nghip nc ta, t nhng thnh cng cng nh tht bi trong thc t, c kt thnh bi hc kinh nghim gip cho vic t chc, ch o ca ng v Nh nc i vi nng nghip ngy cng tt hn. - Xc nh cho c phng hng, bc i v cc bin php thch hp nht cho s pht trin c hiu qu nn nng nghip ca t nc, tng bc, t lm cn c ng v Nh nc nh ra ng li, ch trng, chnh sch i vi nng nghip nng thn v nng dn c c s khoa hc. 3- Phng php nghin cu mn kinh t nng nghip. L mn khoa hc x hi, kinh t nng nghip ly duy vt bin chng v duy vt lch s lm c s phng php lun ca mnh. Kinh t nng nghip s dng cc phng php c th nh: phng php thng k (thu nhp v s dng s liu, phn b, so snh v.v...). phng php phn tch v tng hp, phng php chuyn kho, phng php chuyn gia, phng php RRA (iu tra nhanh nng thn, PRA xy dng v d n c ngi dn tham gia phng php ton c s tham gia x l bng my vi tnh v.v...

23

Tm tt chng 1- Nng nghip c vai tr quan trng i vi nn kinh t quc dn, trc ht nng nghip sn xut v cung cp sn phm ti cn thit cho x hi loi ngi tn ti v pht trin, cung cp cc yu t u vo cho cng nghip v khu vc thnh th, cung cp cc yu t u vo cho khu vc thnh th, cung cp ngoi t cng nghip thng qua xut khu, l th trng tiu th v t liu sn xut v hng tiu dng. Nng nghip cn c vai tr to ln v l c s trong s pht trin bn vng ca mi trng. 2- Khi qut cng nghip, nng nghip c nhng c im ni chung trc ht l h thng khng gian rng ln, phc tp cn l thuc vo iu kin t nhin mang tnh khu vc r rt. Rung t l t liu sn xut ch yu, khng th thay th trong nng nghip, hot ng ca sn xut nng nghip gn vi c th sng - cy trng v vt nui, sn xut mang tnh thi v cao. Ngoi nhng c im trn, cn c nhng c im ca nng nghip Vit Nam, ng ch k im xut i ln nng nghip thp, sn xut nng nghip tin hnh trong iu kin kh hu nhit i, nhit i m thuc khu vc gi ma ng Nam c pha trng tnh cht n i c nhiu thun li rt c bn, ng thi c nhng kh khn ln. 3- Trong i mi nng nghip Vit Nam t nhiu thnh tu ln, ng ch l nng nghip tng trng cao, lin tc c bit l sn xut lng thc, nng nghip chuyn mnh sang a dng ho sn xut trng trt v chn nui, hnh thnh nhng vng sn xut chuyn mn ho qui m ln, to ngun hng xut khu quan trng tng ngun ngoi t cho t nc v.v... Bn cnh nng nghip Vit Nam cng cn nhiu tn ti v hn ch, ng ch l nng nghip Vit Nam cha thot khi tnh trng t cung t cp, nng, lm, ng nghip cha gn b vi nhau trong c cu kinh t thng nht, nng nghip cha gn vi nng thn, t l thun nng cn cao v.v... 24

4- Trn c s cc cn c nu ra chin lc pht trin hng ti mt nn nng nghip hng ho a dng c sc cnh tranh cao nhm pht huy li th so snh ca c nc v tng vng sinh thi, p dng cc thnh tu tin b khoa hc - cng ngh, khoa hc qun l nhm to nhiu sn phm vi cht lng cao, to vic lm tng thu nhp cho nng dn v.v... Nhanh chng i mi c cu sn xut trong ni b tng ngnh trn c s m bo an ninh lng thc, thc phm, khai thc c hiu qu li th so snh, thay th nhp khu mt s nng sn. 5- Nng nghip bn vng l nn nng nghip tho mn c cc yu cu ca th h hin nay m khng lm gim kh nng y i vi cc th h mai sau. nng nghip bn vng p ng c 2 yu cu c bn l: m bo nhu cu nng sn ca loi ngi hin nay v duy tr c ti nguyn thin nhin cho th h mai sau, gn gi c qu t, qu nc, qu rng, khng kh v kh quyn, tnh a dng sinh hc v.v... 6- Kinh t nng nghip l mn khoa hc x hi, nghin cu cc quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut thuc phm vi nng nghip, nghin cu nhng nt c th ca hot ng sn xut nng nghip do s tc ng ca nhng iu kin t nhin, kinh t v x hi mang li v.v... T i tng trn m xc nh nhim v ca mn hc, ngoi cc phng php nghin cu kinh t thng s dng, nghin cu kinh t nng nghip cn s dng thm phng php iu tra nhanh nng thn (RRA), phng php xy dng d n c ngi dn tham gia (PRA) v.v...

25

Cu hi n tp 1- Phn tch v tr ca sn xut nng nghip i vi nn kinh t quc dn. 2- Phn tch nhng c im ca sn xut nng nghip ni chung v c im ca nng nghip Vit Nam, t nhng c im t ra nhng vn kinh t g ng ch ? 3- Trong i mi nng nghip Vit Nam c nhng kt qu g? Nhng hn ch v tn ti g cn c nghin cu v gii quyt? 4- Cn da trn nhng cn c g xy dng chin lc pht trin nng nghip? chin lc v mc tiu pht trin nng nghip Vit Nam n nm 2010 c t ra nh th no? 5- Th no l nn nng nghip bn vng, ni dung v gii php pht trin nn nng nghip bn vng l g? 6- Trnh by v lm r i tng, nhim v v phng php nghin cu mn kinh t nng nghip.

26

Chng 2 H thng kinh t nng nghip vit nam

I. Khi nim v c trng ca h thng kinh t nng nghip vit nam
1. Khi nim Nng nghip l mt ngnh sn xut vt cht, l mt b phn cu thanh ca nn kinh t quc dn.Trong qu trnh sn xut nng nghip, con ngi khng ch to ra sn phm vt cht cho nhu cu x hi m cn thc hin sn xut v ti sn xut ra nhng quan h x hi ca chnh con ngi, nhng quan h sn xut. Nhng quan h ny to thnh c s kinh t cho ton b cc quan h t tng, tinh thn trong nng nghip nng thn. Ni cch khc, quan h sn xut l cc quan h kinh t to nn c s kinh t cho s pht trin nng nghip trong mi quan h bin chng gia quan h sn xut vi lc lng sn xut v vi cc quan h x hi khc. Trong kinh t th trng, cc quan h sn xut ca nng nghip khng thun nht v rt a dng do quan h s hu l a dng. Tt c mi loi hnh s hu, mi kiu s hu a dng trong nng nghip lm c s cho cc hnh thc t chc sn xut kinh doanh theo php lut u c coi l mt b phn cu thnh ca nn nng nghip vn hnh theo c ch th trng nh hng x hi ch ngha nc ta. Trong qu trnh pht trin cc loi hnh s hu va c vai tr c lp tng i, va c s tc ng qua li vi nhau, nng ta vo nhau v lin kt vi nhau, to thnh nn tng kinh t - mt h thng kinh t thng nht bin chng ca nng nghip. Tnh thng nht bin chng ca ton b h thng kinh t nng nghip ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut, l iu kin cho s pht trin vi tc cao ca nng nghip trong tng giai on lch s khc nhau. Nh vy, h thng kinh t nng nghip l tng th quan h sn xut trong nng nghip, biu hin bng nhng hnh thc s hu t liu sn xut, 27

nhng hnh thc tiu dng cc sn phm sn xut ra vi nhng hnh thc t chc sn xut, trao i, phn phi v c ch qun l tng ng ca Nh nc i vi ton b nn nng nghip. Ni cch khc, h thng kinh t nng nghip l tng th cc quan h kinh t trong nng nghip. Trong nhiu thp k trc thi k i mi, quan im c bn v vic hnh thnh v pht trin h thng kinh t nng nghip nc ta l qu dd cao vai tr ca s hu Nh nc, dn ti thit lp hng lot cc x nghip quc doanh trong mi lnh vc sn xut nng, lm, ng nghip, vi s ti tr rt ln ca ngn sch Nh nc. Khu vc sn xut thuc cc thnh phn kinh t khng phi s hu Nh nc k c s hu hp tc x cng ch c coi l hnh thc s hu qu . Cc hnh thc s hu t nhn cha c tha nhn s tn ti v pht trin v mt php l. Cng vi vic p dng c ch qun l k hoch ho, tp trung bao cp, s vn ng pht trin ca h thng kinh t nng nghip nc ta theo m hnh nu trn t ra km hiu qu; cc tim nng t ai v lao ng khng c khai thc trit ; vt t, tin vn b s dng lng ph v tht thot nhiu; i sng nng dn v b mt ca nng thn chm c ci thin. T i hi ln th VI (12/1986), ng ta xc nh nn kinh t nc ta phi chuyn hn t nn kinh t k hoch ho tp trung sang nn kinh t th trng c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha. S chuyn i c ngha rt ln v l lun v thc tin ni trn ca ng ta i hi h thng kinh t nng nghip phi pht trin theo nh hng mi vi c trng mi ph hp vi cc quy lut kinh t th trng v xu th chung ca thi i.

2. c trng ca h thng kinh t nng nghip Vit Nam. c trng c bn ca h thng kinh t nng nghip theo nh hng x hi ch ngha m chng ta nhm xy dng Vit nam l mt h thng kinh t mang tnh cht hn hp, a dng v an xen ca nhiu hnh thc s hu, nhiu khu vc sn xut v dch v, nhiu thnh phn kinh t cng bnh ng, tn ti v pht trin trong mi quan h hip tc, lin kt v cnh tranh ph hp vi php lut Nh nc v c php lut bo v, trong s hu Nh nc, 28

thnh phn kinh t Nh nc l lc lng nh hng x hi ch ngha ch yu ca h thng. Di s qun l v m ca Nh nc, h thng kinh t nng nghip nhiu thnh phn pht trin trong s chi phi ngy cng hon ho cu c ch th trng. Th trng v cc quan h th trng ngy cng ng vai tr quyt nh trong vic phn phi cc ti nguyn quc gia vo sn xut nng, lm, ng nghip nhm thc y s hi ho gia sn xut v nhu cu cc mt hng nng, lm, thy sn. T c trng tng qut nu trn ca h thng kinh t nng nghip Vit nam m ta nhm hng ti, c th xc nh nhng c trng c th sau: 2.1. L h thng kinh t nng nghip mang tnh hn hp vi nhiu hnh thc s hu rt a dng: s hu Nh nc, s hu tp th, s hu c th t nhn v s hu hn hp. - S hu Nh nc : y l loi hnh s hu to nng ct cho ton b h thng kinh t nng nghip, c vai tr dn dt v nh hng s pht trin ca ton b ngnh nng nghip. Vai tr nng ct v ch o ca kinh t Nh nc khng phi th hin s lng hay t trng cao ca cc doanh nghip Nh nc, m hiu qu hot ng, vai tr u tu li ko, lin kt cc b phn kinh t khc pht trin t hiu qu cao. Trong nng nghip nc ta hin nay, nu khng k rung t thuc s hu ton dn m Nh nc l ngi i din th s hu Nh nc biu hin di hai hnh thc ch yu: Mt l, cc doanh nghip nng nghip 100% vn Nh nc, trong k c cc doanh nghip quc phng - kinh t. Hin nay s doanh nghip nng nghip Nh nc hin c mt tt c cc lnh vc sn xut, ch bin v dch v, mt s thuc Trung ng v s cn li thuc cc a phng qun l. Trong qu trnh sp xp li v i mi, s lng doanh nghip nng nghip Nh nc s gim xung, s cn li ch yu nm cc vng trng yu, vng su, vng xa gi vai tr l ht nhn pht trin ca vng trong qu trnh thc y pht trin kinh t vng t t cp, t tc sang sn xut hng ho. Hai l, c phn Nh nc trong cc doanh nghip c phn ho. Tu theo tnh cht doanh nghip trong tng ngnh hng nng sn, thc phm, ch yu l nhng ngnh sn xut xut khu, c phn Nh nc s c t l cao, thp khc nhau. 29

- S hu tp th: L b phn hp thnh ch s hu, c quan h mt thit vi cc loi hnh s hu khc. Kinh t tp th tn ti v pht trin lu di trong nng nghip l tt yu khch quan mi nc nhm h tr, gip cho kinh t h, kinh t trang tri pht trin v hp tc, lin kt vi kinh t Nh nc nng cao hiu qu hot ng sn xut kinh doanh. Trong nng nghip, hnh thc biu hin ca s hu tp th rt a dng. V gi tr, vn thuc s hu tp th ca hp tc x hay ca cc hnh thc hp tc gm vn c phn sng lp, c phn vn gp, phn li nhun kinh doanh trch lp qu pht trin sn xut (nu c). V hin vt, ti sn thuc s hu tp th cng a dng gm cng trnh ti tiu ca tp th, cc trang thit b v tr s lm vic, cc my mc hay ti sn c nh mua sm... - S hu c th t nhn: L loi hnh s hu khng th thiu c trong h thng kinh t nng nghip nhiu thnh phn. Trong nn nng nghip nc ta, s hu c th t nhn tn ti v pht trin nhng mc khc nhau qua cc thi k lch s. Di thi phong kin, s hu t nhn bao gm s hu ca a ch, ph nng v mt b phn s hu nh v rt nh ca nng dn. Sau ci cch rung t, s hu ln ca a ch b xo b v hnh thnh ph bin s hu ca h nng dn di hnh thc kinh t tiu nng. Trong thi k tn ti c ch k hoch ho tp trung, s hu c th t nhn b thu hp ti a. S hu c th t nhn trong nng nghip cn li khng ng k, tn ti di hnh thc ch yu l kinh t ph 5% ca gia nh x vin cc hp tc x nng nghip v b phn nh gia nh nng dn c th cha vo hp tc x. Trong thi k i mi, s hu c th t nhn trong nng nghip c khuyn khch pht trin. Hin nay c nc c 9,3 triu ha t nng nghip, trong ch c 5% do doanh nghip Nh nc m nhn kinh doanh, s cn li do dn lm di hnh thc kinh t h v kinh t trang tri. Ngoi t ai thuc s hu Nh nc, c Nh nc giao s dng lu di, cc h v cc trang tri t mua sm my mc, thit b, cc cng c cn thit phc v sn xut kinh doanh. Cc t liu sn xut ni trn thuc s hu ca bn thn kinh t h v kinh t trang tri. - S hu lin kt: l loi hnh s hu ph bin v pht trin rt a dng cng vi s pht trin ca sn xut hng ho nng nghip, da trn trnh 30

pht trin ngy cng cao ca lc lng sn xut. Hnh thc biu hin ca s hu lin kt l rt phong ph, c th di cc dng ch yu sau y : + Lin kt ng s hu, v d, cc h kinh t t ch cng u thu din tch mt nc, din tch t trng i trc v cng gp vn kinh doanh. + Lin kt da trn nn tng s hu Nh nc, v d Nh nc b vn u t ci to, khai hoang phc ho, xy dng c s h tng ri khon hoc cho h gia nh, trang tri thu kinh doanh. Hnh thc ny thng pht trin nhng vng chuyn canh ln cn kh nng t ai m rng quy m sn xut. + S hu ca cng ty c phn nng nghip + S hu ca cng ty theo m hnh cng ty m, cng ty con. V d nng trng Sng Hu (huyn Mn, tnh Cn Th) c 10 phn xng ch bin go trn a bn nng trng v ngoi nng trng; 6 phn xng hp, sy, ch bin cc loi nng sn trn a bn Cn Th, ng Nai, k Lk, mt phn xng ng lnh ch bin thu sc sn v mt phn xng ch bin g. nng cao hn na hiu qu v m rng hot ng ch bin, kinh doanh xut, nhp khu, nng trng c th t chc mt s phn xng di dng cng ty c phn (c phn ho mt b phn doanh nghip). Khi s hu lin kt ca nng trng s theo m hnh cng ty m - cng ty con. + S hu lin kt theo m hnh tp on kinh t. Hin nay, nng trng Sng Hu t chc c s lin kt s hu vi nhiu ch th kinh doanh v cc n v khc trong vng thuc Cn Th v cc tnh khc. V d nh ngoi cc h cng nhn nhn khon trong nng trng, cc h nng dn ngoi nng trng cng nhn hp ng sn xut nng sn nguyn liu cho cc phn xng ch bin c b tr trn cc a bn khc nhau; nng trng Sng Hu lin kt vi Vin la ng bng sng Cu Long, Vin cy n qu min Nam, Trng i hc Cn Th... thc hin nghin cu, kho nghim, chn lc cc ging tt cho sn xut hoc tr gio gii quyt nhng vn kinh t - k thut khc. Trong thi gian ti, nu tin hnh c phn ho mt s phn xng xy dng m hnh cng ty m - cng ty con, s thu ht thm nhiu loi c ng mi, k c c ng l nh u t nc ngoi. Khi s hu lin kt s c hnh thnh theo m hnh tp on kinh t, kinh doanh tng hp, a dng c th trng ni a v cc hot ng xut khu vi th trng quc t. 31

2.2. Tng ng vi cc hnh thc s hu ni trn s hnh thnh v pht trin nhiu hnh thc t chc sn xut kinh doanh a dng v nng ng. Cc doanh nghip nng nghip 100% vn Nh nc; cc cng ty c phn c t l c phn Nh nc cao thp khc nhau; cc hp tc x v cc hnh thc kinh t hp tc a dng ca nng dn nh t on kt sn xut, cu lc b sn xut;cc hi ngh nh hi nui ong, hi nui c; cc doanh nghip t nhn gm kinh t h, kinh t trang tri. Cc hnh thc lin kt, lin doanh t nguyn gia cc t chc kinh t s c thc hin tu thuc trnh t c ca lc lng sn xut nng nghip tng thi k v tng a phng nht nh. Trong cc hnh thc t chc sn xut pht trin a dng th cc nng h v cc trang tri nng, lm, thu sn c xc nh l nhng n v kinh t t ch, n v c s ca h thng kinh t nng nghip nhiu thnh phn. 2.3. Tt c cc ch th kinh t trong h thng u t do kinh doanh theo php lut, c quyn bnh ng v ngha v v quyn li trc php lut. H thng php lut ca Nh nc gm cc b lut ch yu nh Lut doanh nghip t nhn, Lut doanh nghip Nh nc, Lut cng ty, Lut hp tc x v.v... s dn hon thin theo hng khng phn bit i x vi cc ch th kinh t thuc cc thnh phn kinh t khc nhau hot ng trong nng nghip. Cc ch th thuc cc thnh phn kinh t khc nhau va cnh tranh va lin kt hp tc v pht trin t trnh x hi ho ngy cng cao. 2.4. V ch qun l h thng kinh t nng nghip. Vic iu hnh cc hot ng kinh t nng nghip s hn ch ti a nhng mnh lnh hnh chnh, m bo vn hnh nn nng nghip ch yu theo nguyn tc th trng, tc l vn hnh ch yu theo s hng dn ca cc quy lut gi tr, quy lut cung, cu, quy lut cnh tranh, v.v... kt hp vi cc k hoch nh hng v cc chnh sch kinh t v m ca Nh nc. Mi yu t u vo ca sn xut v u ra ca sn phm nng nghip u phi i vo th trng. Nh vy trong tng lai, nng nghip v nng thn nc ta s dn hnh thnh ngy cng y mt h thng th trng thng sut v thng nht, khng ch c th trng hng ho v dch v m cn c c th trng vn, k thut, lao ng, chng khon (mc pht trin cao ca th trng 32

vn trong nng thn),... Vi s t do ho gi c th trng, c s iu tit v m ca Nh nc, s lm cho th trng pht huy y vai tr thc y ton b nn nng nghip nc ta pht trin vi tc nhanh v c hiu qu cao.

II. Lch s hnh thnh v pht trin h thng kinh t nng nghip vit nam.

1. Thi k trc cch mng 1945 Trong thi k phong kin, t th k X n gia th k XIX cc hnh thc kinh t ch yu trong nng nghip l cc in trang, thi p, n in vi quy m tng i ln. l nhng trang p ca giai cp qu tc, cc vng hu, cc cng thn thi L - Trn - L - Nguyn c vua ban. Trn hu ht l sn xut la v lng thc theo phng thc n dch, hoc lnh canh. T gia th k XIX sau khi b thc dn Php xm chim, nc ta tr thnh mt nc phong kin na thuc a. Trong nng nghip cc hnh thc in trang, thi p tan r dn v hnh thnh cc hnh thc kinh t mi sau : - Kinh t a ch: h a ch chim hu nhiu rung t, pht canh thu t vi t l r i hoc r ba. - Kinh t ph nng: c xu hng sn xut hng ho, mt phn sn phm lm ra em bn trn th trng. Trong sn xut nng nghip c thu mn lao ng. - Kinh t trung nng: Nhng h c rung, c lao ng, t cy cy v n, sn phm d di rt nh b. - Kinh t bn nng: Nhng nng h ngho, thiu rung lm khng n. C ph nng, trung nng v bn nng u t nhiu lnh canh thu t ca a ch. Ngoi ra cn c c nng, nhng ngi khng c rung i lm thu kim sng. - Kinh t n in ca cc a ch - t sn Php Vit Nam. c trng ch yu ca loi hnh kinh t ny l kinh doanh kiu t bn ch ngha nhng vn duy tr phng thc s dng lao ng theo kiu nng n v qun l gn 33

ging vi tri lnh. Theo s liu thng k ca Php tnh n ngy 31 thng 12 nm 1943, ngi Php chim trn 1 triu ha t trng v t chc thnh 3.928 n in trong mt s l n in lin doanh, mt s l n in ca cng ty t bn.

2. Thi k 1945 - 1954 Sau Cch mng Thng Tm cha c bao lu, dn tc ta phi tin hnh cuc khng chin ton dn, ton din hnh th ci rng lc gia cc vng tm chim v cc vng t do hoc mi gii phng. cc vng tm chim cc loi hnh kinh t nng nghip trc cch mng vn tn ti cho n khi c gii phng. Trong cc vng t do v gii phng, cng vi vic thc hin cc chnh sch ca Chnh ph khng chin v gim t, gim tc, chia t cng v t tch thu c ca a ch ngi Php cho bn c nng, y mnh sn xut v thc hnh tit kim v.v... cc hnh thc kinh t trong nng nghip c s chuyn dch v c cu: Kinh t a ch b suy yu; kinh t ph nng chng li; kinh t trung nng ln ln c v s h v tim lc kinh t ca mi h; i sng ca bn nng v c nng c ci thin.

3. Thi k 1955 - 1975 Sau chin thng in Bin Ph, theo Hip nh Ginev nc ta tm thi chia lm hai min vi hai ch chnh tr khc nhau. Nm 1975 min Nam mi hon ton c gii phng, c nc mi c thng nht. Trong sut 20 nm trn hai min kinh t pht trin theo hai hng khc nhau. 3.1. min Bc Trong thi k ny min Bc c nhiu bin i mnh, su sc v c chia l 3 giai on : 34

- Giai on 1955-1957: Hon thnh k hoch 3 nm, khi phc kinh t v thc hin ci cch rung t, hon thnh nt nhim v cch mng dn ch. nng thn c cu cc loi hnh kinh t bin i su sc: Kinh t a ch khng cn, kinh t ph nng b hn ch, hu ht c nng u c chia rung v tr thnh cc h sn xut nng nghip, kinh t h nng dn phn ln l tiu nng tr thnh trung tm trong sn xut nng nghip. Tuy nhin, do bnh qun rung t mt u ngi thp, trnh canh tc cn lc hu v manh mn nn kinh t h nng dn vn cn l sn xut nh, t cp, t tc. - Giai on 1958 - 1960: Trong k hoch 3 nm ci to x hi ch ngha v pht trin kinh t, nng nghip v c bn hon thnh hp tc ho vi cc hnh thc hp tc x sn xut nng nghip bc thp, quy m xm, thn v mt s hp tc x tn dng, hp tc x mua bn, hp tc x cung tiu v.v... ng thi bt u xy dng thm cc nng trng quc doanh trung du min ni v ven bin. Nh vy, t cui 1960, trong nng nghip nc ta ch yu l hai loi hnh kinh t hp tc quy m nh v cc nng trng quc doanh, song trang b k thut cn lc hu, cch thc sn xut cn qung canh, ti sn xut gin n. Lc lng kinh t nh c th cn li khng nhiu, a s l trung nng, mt s l ph nng ang chu sc p li ko vo hp tc x. - Giai on t 1961 - 1975: Min Bc tin hnh thng li 3 k hoch 5 nm, cng c v nng cao ch hp tc x, xy dng v pht trin nng trng quc doanh, tng cng xy dng c s vt cht - k thut, pht trin mnh sn xut nng nghip ng thi chin thng cuc chin tranh ph hoi ca M ra min Bc, chi vin ton din nhn, ti, vt lc cho chin trng min Nam. Trong giai on ny, bin ng ca cc hnh thc kinh t trong nng nghip c mt s im nh sau: + Qua cc cuc vn ng ci tin k thut thi ua pht trin sn xut, a hp tc x ln bc cao, trong nhng nm 1961 - 1965, ri cc cuc vn ng dn ch v ci tin qun l hp tc x trong nhng nm sau , kinh t hp tc x ln mnh c v s lng v quy m. n nm 1975 c 97% s h vo hpt c x, v c bn a cc hp tc x ln bc cao vi quy m thn, trong c 88% hp tc x bc cao v khong 18% hp tc x lin thn v hp tc x ton x. 35

+ Cng vi qu trnh cng c v pht trin hp tc x l vic xy dng th im mt s nng, lm, ng trng cc trm, tri k thut nng nghip. Trong nhng nm 1958 - 1960, loi hnh kinh t quc doanh c pht trin nhanh chng, trong thi gian 1961 - 1968 v sau c tip tc cng c, m rng qua cc cuc vn ng tng cng xy dng c s vt cht - k thut, thc hin thm canh, ci tin k thut v ci tin qun l. Tnh n nm 1975 min Bc c 365 nng, lm trng, trm tri nghin cu thc nghim c phn b ch yu trung du, min ni v ven bin. + Nh vy, trong giai on 1961 - 1975 trong nng thn min Bc tn ti hai loi hnh kinh t ch yu: "kinh t hp tc x vi m hnh tp th ho trit v ton din" v "kinh t quc doanh vi cc nng, lm, ng trng v cc trm tri k thut, quy m ln v c qun l tp trung bao cp"; Cn kinh t nng h lc ny c chuyn vo kinh t cc hp tc x v kinh t cc x nghip quc doanh. Cc gia nh ch cn c kinh t ph da vo lao ng ngoi gi trn 2 - 5% t li m thi. Hai m hnh kinh t "tp th trit ton din" v "kinh t quc doanh quy m ln, qun l tp trung bao cp" ni trn do ph hp vi mc tiu v li ch ti cao ca dn tc l tt c cho gii phng min Nam. 3.2. min Nam Trong nhng nm 1955 - 1963, chnh sch ci cch in a ca Ng nh Dim thng qua cc d s 5, s 7, v s 57 lp li kh c t in, nh mc t nng dn phi np, mc hn in, thc cht l ly li rung t ca ngi dn c cch mng tm cp, tm giao trong khng chin chng Php. u nm 1970 Nguyn Vn Thiu ban hnh "Lut ngi cy c rung" b ngoi l xoa du nhn dn nhng thc cht l pht trin tng lp t sn nng dn. ng thi cng trong thi gian , chnh quyn Si Gn cho php cc quan chc, tng lnh, cc nh t sn Vit Nam v t bn nc ngoi lp cc n in v inh in ng Nam b, Ty Nguyn v mt s Ty Nam b nhm pht trin cc loi hnh kinh t hng ho ln t bn ch ngha trong nng nghip v xy dng cc pho i, cc khu n tr v mt quc phng. Ngay t 36

cui nm 1962 theo s liu ca B Lao ng Ngy quyn Si Gn min Nam c 755 n in trong : 335 n in cao su, 198 n in c ph, 45 n in ch, 177 n in hn hp. Cc n in ni trn c din tch 93.000 ha trng trt v 62.000 cng nhn. n cui nm 1963 thnh lp thm c 198 inh in vi 50931 h gia nh v 118.000 ha t nng nghip (cha k 8 nng trng ca t bn M). Nh vy, cc loi hnh kinh t nng nghip min Nam hnh thnh v pht trin theo hng t bn ch ngha vi cc hnh thc ch yu l kinh t trang tri hng ho gn vi th trng t bn ch ngha, kinh t n in v inh in ca cc nh t bn ngi Vit Nam v ngi nc ngoi.

4. Thi k 1976 - n nay Thi k c nc thng nht v ho bnh xy dng. Trong thi k ny cng c chia lm hai giai on, trc v sau i mi. 4.1. Giai on t 1976 - 1986 - min Bc: Tin hnh cuc vn ng t chc li sn xut trong nng nghip, ci tin mt bc qun l t c s theo hng tin ln sn xut ln x hi ch ngha theo tinh thn Ch th 208 CT/TW ngy 16/9/1974 ca Ban B th v Ngh quyt 61/CP ngy 5/4/1976 ca Hi ng B trng. Tnh n thng 5/1978 ton min Bc c 3927 hp tc x chim 30% tng s hp tc x tin hnh cuc vn ng. S hp tc x ton x ln ti 59,8%, quy m hnh qun mi hp tc x ng bng l 300 - 400 ha canh tc, min Nam c t 1000 n 2000 ha t nng, lm nghip. Trong nng, lm trng quc doanh tin hnh quy hoch li sn xut, t chc cc phn trng, cc i, tng cng s qun l cht ch theo c ch tp trung bao cp. c bit hai huyn Qunh Lu (Ngh An) v Nam Ninh (Nam nh) c tin hnh th im cuc vn ng t chc li trn a bn huyn. Cuc vn ng em li kt qu khng mong mun, biu hin trn nhng kha cnh ch yu sau y:

37

+ Ngi lao ng nng dn v cng nhn nng nghip mt quyn ngi ch trc tip sn xut nng nghip, khng quan tm n mi hot ng sn xut ca hp tc x v nng, lm, trng m ch tm n kinh t ph gia nh trn t 5% v trong cc hot ng lao ng khc. + Quy m hp tc x v nng trng ngy cng ln th b my cng knh, qun l cng tp trung quan liu, dn n lng ph ln, tham ph bin, ti sn tht thot, rung ng b hoang. + Nng sut v sn lng nng nghip gim st lin tc v nghim trng, thu nhp ca x vin t kinh t tp th hp tc x gim xung ch cn 30 - 40% tng thu nhp ca h x vin. Trong nng trng tnh trng n lng cng nhn tr thnh ph bin v ko di lin min. + Vn loay hoay trong sn xut lng thc t cp, t tc m hng nm mc sn lng lng thc bnh qun u ngi lin tc gim xung, lng go nhp khu mi nm tng dn ln v ti trn 1 triu tn. - min Nam: Vi mun nhanh chng a kinh t min Nam ng nht vi kinh t x hi ch ngha min Bc nn cng cuc hp tc ho trong nng nghip min Nam c xc tin sm v y nhanh theo m hnh hp tc ho min Bc song khng ph hp vi iu kin kinh t hng ho pht trin tng i cao v tm l, thi quen vi th trng ca nng dn Nam b. n nm 1980, phn ln hp tc x v tp on sn xut tan r, s tranh chp t ai tr nn gay cn. Cng trong thi gian ny, cc n in, dinh in ln di ch c c tip qun v chuyn thnh cc nng, lm trng quc doanh, ng thi xy dng thm mt lot lm, nng trng mi. Do tc pht trin nhanh, quy m qu ln, c ch qun l tp trung bao cp lm thui cht tnh nng ng, tnh hiu qu ca sn xut kinh doanh hng ho vn c, nn s tr tr kinh doanh ca loi hnh doanh nghip ny cng tng t nh min Bc. Trc tnh hnh nng nghip tr tr, kinh t quc doanh v kinh t hp tc x suy gim, hin tng khon chui ngy cng ph bin, ng thn trng, nghim tc xem xt, phn tch v ra ch th 100/CT v khon sn phm cui cng n nhm v ngi lao ng ngy 13/1/1981 ca Ban B th Trung ng ng kho VI. Ch th 100/CT bc u gii phng lao ng nng dn, gn trch nhim v li ch ca h vi sn phm cui cng trn rung 38

khon, khuyn khch u t thm lao ng, phn bn, vt t thu thm nhiu sn phm vt khon. Kt qu em li 6 - 7 v c ma lin tip, sn lng lng thc tng gn 1 triu tn/nm. Tuy nhin, ng lc khon sn phm n nhm v ngi lao ng n cui 1983 u 1984 th chng li v dn dn gim xung. Bi l khon sn phm mi ch iu chnh c ch phn phi v c ch qun l lao ng gia ngi lao ng v hp tc x, gia cng nhn lao ng v nng trng, cha thit lp c quyn lm ch y cc h nng dn. Mt khc vic ko di c ch k hoch ho tp trung lm cho nn kinh t ni chung v nng nghip ni ring cha thot ra khi tnh trng tr tr. Tnh hnh i hi cn c nhng gii php i mi mnh m hn, ton din hn v su sc hn. 4.2. Giai on t 1987 n nay Trong giai on ny lin tc trong cc Ngh quyt i hi VI, VII, VIII, IX, ng ta thc hin nht qun, lu di chnh sch pht trin kinh t hng ho nhiu thnh phn, kinh t th trng c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha. Chnh sch trong nng nghip c c th v hon thin trong cc vn bn quan trng mang tnh lch s nh: Ngh quyt 10 ca B Chnh tr kho VI (5/4/1988), Ngh quyt 6 Trung ng kho VI (3/1989), Lut t ai (1993), Ngh quyt V ca kho VII (6/1993), Lut hp tc x (4/1996) v.v... Nhng ni dung c bn v i mi nng nghip theo tinh thn cc vn bn trn c th hin nh sau: a. Xc nh h nng dn l n v kinh t t ch, giao t, cp s , quy nh 5 quyn s dng t lu di cho nng h. Pht trin mnh kinh t nng h v kinh t trang tri gia nh theo hng hng ho gn vi th trng, khuyn khch pht trin cc hnh thc trang tri t nhn. Sau 15 nm i mi, hn 10 triu nng h c khi phc v pht trin khng nh l nhng n v kinh t t ch ang dn chuyn sang sn xut hng ho. Hn na trong qu trnh vn ng pht trin ca kinh t h trn cc min t nc khng t nng dn lm n gii tr thnh cc ch trang tri giu c.

39

Tnh n u nm 2000 c nc c 115 ngn trang tri(1). Qua s liu kho st 3044 trang tri 15 tnh thuc 7 vng kinh t, trong c 2.619 trang tri nng nghip, 121 trang tri lm nghip v 280 trang tri kinh doanh thy sn. Ring v nng nghip kinh doanh cy ngn ngy c 421 trang tri, cy cng nghip lu nm 1.588 trang tri, cy n qu 344 ttang tri v chn nui 266 trang tri. Nhn chung quy m kinh doanh v mc thu nhp ca h trang tri cao hn gp nhiu ln so vi cc h nng nghip nh t cp, t tc. Quy m bnh qun chuyn mt trang tri v t nng nghip l 6,63 ha; v vn l 291,43 triu; v doanh thu hng nm 105,426 triu ng vi t sut hng ho gn 87% v thu nhp t 43,723 triu chim gn 41,5% doanh thu. Nh vy, s pht trin ca kinh t h v kinh t trang tri trong thi gian qua ni ln tnh ng n v ng li i mi nng nghip ca ng v Nh nc ta, ng thi khng nh kinh t nng h, tng bc chuyn ln kinh t trang tri sn xut hng ho, chuyn canh, thm canh l hnh thc t chc sn xut thch hp vi c im sinh vt, sinh thi ca nng nghip, vi tnh t hu v thc t truyn thng ca nng dn. b. Tng bc i mi m hnh hp tc x kiu c. Chuyn i cc hp tc x nng nghip theo m hnh tp th ho sang lm dch v u vo, u ra cho kinh t h t ch v ng l hot ng theo Lut hp tc x 1996, khuyn khch pht trin cc hnh thc hp tc a dng v ni dung kinh doanh, v quy m v trnh lin kt xut pht t yu cu ca sn xut v s t nguyn ca cc h nng dn trong iu kin c th ca tng vng. Vic chuyn i hp tc x nng nghip kiu c sang m hnh mi theo lut hp tc x v ang c tin hnh trn mi min t nc. Tnh n u nm 2000 chuyn i c 5.346 hp tc x chim 59% tng s hp tc x. S hp tc x cha chuyn i vn cn hn 4000 hp tc x phn ln l cc tnh ng bng sng Hng v trung du, min ni pha Bc. Trong s hp tc x c chuyn i khng t vn l "bnh mi ru c" mi ch thay i v b my t chc v con ngi qun l m cha c s i mi v ni dung v phong thc hot ng kinh doanh. Trong nhng hp tc x lm ng nhng quy nh ca lut hp tc x th hot ng tng i tt, tip
(1) S liu v trang tri trong phn ny ly t bi bo: "Thc trng pht trin kinh t trang tri Vit Nam" Bo Nhn dn: 13/4/2000.

40

nhn, qun l s dng h thng cc cng trnh thy li, in, nc, ng giao thng, vn, qu hot ng kinh doanh t hiu qu. Nhiu hp tc x gim c gi dch v so vi trc v vi bn ngoi t 10% tr ln. Mt s hp tc bit thuyt phc, ng vin, hng dn cc x vin dn in, i tha, quy vng sn xut, tp trung chuyn c cu cy trng, ma v, con nui theo hng chuyn canh, thm canh nhng cy trng v con nui c gi tr hng ho cao v thu nhp ln. Khng t hp tc x khi phc li nhng ngnh ngh truyn thng nh my, tre an, vt liu xy dng, ch bin g, dt chiu v.v... thng qua c ch lin kt cng c li vi cc h x vin, bo m cung ng u vo v bao tiu cho h. Hn na nhiu hp tc x bit tranh th cc d n trong cc chng trnh xy dng kt cu h tng nng thn, xo i gim ngho, trng rng v.v... va thc y pht trin kinh t nng h v kinh t trang tri va m rng thm quy m v ni dung kinh doanh thit thc, tng nng lc ti chnh v thu nhp ca hp tc x. Ngc li trong nhng hp tc x cha chuyn i, hoc chuyn i hnh thc th nng h phi t lo hu nh mi khu, mi vic, loay hoay trn nhng rung manh mn trng lng thc, cn hp tc x ch lm nhim v dch v khu thy nng, in, bo v thc vt vi cung cch ca quyn trc y... Hp tc x ch sng da vo thu thu, ph dch v c bit l l ph qun l theo u so. Bn cnh vic chuyn i sang hp tc x kiu mi th cc hp tc x kiu c qu yu km t tan r v gii th. Trc i hi ca vic pht trin sn xut nng sn hng ho, cc nng h, nng tri li t nguyn lin kt vi nhau hnh thnh v xy dng nhng hnh thc hp tc thch hp vi nhu cu thc t ca h. n u nm 2000 c nc thnh lp mi c 1037 hp tc x nng nghip v hn 50.000 t kinh t hp tc, trong cc tnh ng bng sng Cu Long chim hn 80% tng s hp tc x v t kinh t hp tc ni trn. Cc hp tc x mi khng ch dng li vic lm tt 3 khu, m h nng n tm cch lin kt vi cc c quan nghin cu c ging tt nng sut cao, vi cc cng ty kinh doanh bn bun, ch bin nhm bo m vic tiu th sn phm n nh, gi c phi chng v vi cc cng ty vt t k thut nng nghip c cung ng kp thi phn bn, thuc bo v thc vt cho cy trng, thc n v thuc cha bnh cho gia sc, gia cm v.v... Mt s hp tc x ch m 41

rng kinh doanh nhng ngnh ngh d bn, d tiu th v cho thu nhp cao. Vai tr ca cc t kinh t hp tc cng ngy cng to ln v thit thc trong pht trin kinh t hng ho trong hot ng kinh t th trng. Chng khng cn l i cng v vn cng nh trc, m gip nhau, cng nhau trao i cc thng tin th trng, cng ngh mi, k thut thm canh, kinh nghim mua bn, cnh tranh v nht l vic tn chp vay vn ngn hng v.v... Tm li, qu trnh chuyn i hp tc x v pht trin cc hnh thc kinh t hp tc mi trong nng nghip ang i dn vo theo lut v ph hp vi yu cu c th trong vic pht trin kinh t h v kinh t trang tri trong tng a phng. Tuy nhin, cng ny sinh khng t nhng vn mi trong pht trin kinh t hp tc cn tip tc nghin cu v gii quyt tho ng nh iu kin v thi c ra i, c cu kinh doanh, hnh thc, quy m v c ch hot ng kinh doanh ca hp tc x v.v... c. i mi hot ng ca doanh nghip nh nc trong nng nghip. Trong nng, lm, ng trng, cc trm tri k thut v cc doanh nghip khc trong ngnh v ang thc hin cc ni dung ch yu sau y: Cc nng, l,, ng trng giao t, giao vn cy, mt nc, thc hin khon sn phm n h gia nh cng nhn vin v mt s nng dn trong vng, coi h l n v kinh t t ch, bo m dch v ging, vt t k thut, cng ngh v bao tiu sn phm cho cc h. n nay hu ht cc nng, lm trng chuyn thnh cc doanh nghip nng nghip vi hnh thc cng ty, tng cng ty. l nhng n v kinh doanh hch ton theo c ch th trng t chu trch nhim v kt qu kinh doanh v hiu qu ti chnh, Nh nc ch hng dn, khng can thip trc tip vo kinh doanh ca doanh nghip. Cng vy, cc doanh nghip Nh nc khng can thip vo cc hot ng sn xut nng nghip trc tip trn ng rung ca cc h cng nhn vin m thng qua vic qun l t ai, vn cy, thu thu s dng t c bit l thng qua vic lin kt k hoch v sn phm kinh doanh v s dng t vi cc h nng dn, cng h k kt cc hp ng kinh t dch v bnh ng, cng c li. B Nng nghip v Pht trin nng thn xy dng n tng th sp xp doanh nghip Nh nc trong ngnh theo tinh thn Ch th 20-1998/CTTTG ngy 21/4/1998 ca Th tng Chnh ph. Trong n d kin. 42

Nhm 1: Nhng doanh nghip cn duy tr 100% vn Nh nc l 132 n v trong 32 doanh nghip cng ch v 100 doanh nghip kinh doanh nhng ngnh hng xut khu ln tm thi cha c phn ho. Nhm 2: Gm nhng doanh nghip cn c phn ho chuyn i c cu s hu vi 131 n v trong c 37 doanh nghip c Nh nc gi c phn chi phi, c phn c bit. Nhm 3: Nhm cc doanh nghip yu km thua l cn thc hin bn, khon, cho thu v gii th l 29 n v trong c 7 doanh nghip cn gii th. Th nhng vic c phn ho nhm a dng ho s hu, nng cao tnh nng ng t ch trong kinh doanh cng mi tin hnh c mt s rt t doanh nghip, phn ln l doanh nghip va v lm n kh. T thc t c phn ho chm chp , nn i su xem xt v gii quyt nhng vng mc v ni dung, mc v phng thc c phn ho. Trong 32 n v doanh nghip Nh nc cng ch gm c cc doanh nghip sn xut ging cy con, trng rng phng h, qun l v khai thc cc cng trnh thy li ln, sn xut mui n v.v... Nhn chung, loi hnh doanh nghip Nh nc ny cha tin b nhiu v mt kinh doanh theo tnh c th ca mnh. Hoc ch nng vo kinh doanh ging thng phm, cha quan tm ng mc ging nguyn chng v siu nguyn chng, cha lp ngn hng d tr v kinh doanh qu gen nh trong h thng sn xut ging; hoc cha bit t chc kinh doanh nh th no i vi nhng sn phm v dch v mang tnh cng ch cao nh trng rng phng h, qun l v khai thc cc cng trnh thu li ln v.v...

III. xu hng vn ng v nhng gii php pht trin kinh t trang tri.

1. Khi nim v trang tri v kinh t trang tri Trang tri ban u l hnh thc t chc sn xut mng, lm, ng c s, do cc ch tri gia nh v ch tri t nhn trc tip tin hnh t chc sn xut 43

trn mt khu t tp trung, lin khonh ln chuyn canh, thm canh, ng dng nhng cng ngh mi nhm cung cp hng ho thng xuyn cho th trng v qun l sn xut cht ch tit kim cc chi ph sn xut. Song khi i vo kinh t th trng th hot ng ca trang tri khng ch dng li sn xut v t chc sn xut m c m rng sang kinh doanh vi mc ch thu li nhun ti a v t y trang tri phi x l nhiu vn kinh t, phi a ra cc chin lc kinh doanh thch ng vi th trng, phi qun l theo phng thc marketing, theo ch k hoch v hch ton gn vi phn tch ti chnh vi hiu qu kinh doanh, vi doanh li. Nh vy ngy nay trang tri phi hiu y l kinh t trang tri, hoc kinh t ca ch trang tri - n v kinh doanh c s trc tip sn xut trng trt trn ng rung v chn nui trong chung tri. l mt hnh thc t chc sn xut c s trong nng, lm v thy sn vi mc ch ch yu l sn xut hng ho, c quy m rung t v cc yu t sn xut ln, c trnh k thut cao, t chc v qun l tin b. C nhiu tiu ch xc nh kinh t trang tri. Theo thng t s 69 (thng 6/2000) ca lin b B Nng nghip v Pht trin nng thn v Tng cc Thng k a ra hai tiu ch: Mt l, gi tr sn lng hng ho v dch v bnh qun mt nm ca trang tri (i vi min Bc c quy m 40 triu ng v min Nam - 50 triu ng tr ln). Hai l, quy m sn xut ca trang tri phi tng i ln v vt tri so vi kinh t h nng dn tng ng vi tng ngnh sn xut v vng kinh t (quy m din tch v s lng u vt nui). Hai tiu ch nu trn cn lm r v tr ca tng tiu ch, trong tiu ch quy m gi tr sn lng hng ho hng nm ca trang tri l c bn, tiu ch th 2 - quy m sn xut ca trang tri l b sung, l c s nhn dng ban u trn c s iu tra, tnh ton quy m gi tr sn lng hng ho v xc nh kinh t trang tri.

2. Nhng c trng ca kinh t trang tri T nh ngha ni trn, kinh t trang tri c nhng c trng c bn sau y :

44

- Kinh doanh sn xut nng sn phm hng ho cho th trng. T sut hng ho thng t 70 - 80% tr ln. T sut hng ho cng cao cng th hin bn cht v trnh pht trin ca kinh t trangtri. - Ch trang tri l ch kinh t c th (bao gm kinh t gia nh v kinh t tiu ch) nm mt phn quyn s hu v ton b quyn s dng i vi rung t. T liu sn xut, vn v sn phm lm ra. - Quy m sn xut ca trang tri trc ht l quy m t ai c tp trung n mc ln theo yu cu ca sn xut hng ho, chuyn canh v thm canh, song khng nn vt qu tm kim sot qu trnh sn xut - sinh hc trn ng rung hoc trong chung tri ca ch trang tri. - Cch thc t chc v qun l i dn vo phng thc kinh doanh song trc tip, n gin v gn nh va mang tnh gia nh va mang tnh doanh nghip. - Ch trang tri l ngi c ch, c nng lc t chc qun l, c kin thc v kinh nghim sn xut nng nghip ng thi c hiu bit nht nh v kinh doanh, v th trng.

3. Ngun gc hnh thnh v pht trin kinh t trang tri Trong nng nghip nc ta t sau i mi kinh t trang tri c hnh thnh v pht trin t ba ngun gc: + T kinh t nng h sn xut t cp, t tc i dn vo kinh doanh sn xut hng ho v tr thnh h sn xut gii ri chuyn ln kinh t trang tri gia nh. Loi hnh trang tri ny chim s ng, thng thng khong 60 - 80% tng s trang tri tu thuc vo iu kin c th tng vng, tng a phng. + Mt s ngi trong cc b phn dn c khc c kh nng kinh t b vn ra thu t hoc mua t lp trang tri. Loi ny gi l trang tri tiu ch, ngy cng tng thm song cng ch vo khong 10%. + Nhng h nhn khon tr thnh n v kinh t t ch trong cc nng, lm trng quc doanh. Loi trang tri ny ch yu kinh doanh sn xut cc loi cy trng, vt nui c gi tr kinh t cao.

45

4. Nhng gii php pht trin kinh t h, kinh t trang tri Hin nay trong nng nghip nc ta c trn 10 triu nng h, trong cc h trang tri chim t trng cn rt t, mi khong 15 ngn h ang trong giai on pht trin ban u. Do vy vic pht trin kinh t h, tng bc chuyn kinh t h ln kinh t trang tri theo nh hng x hi ch ngha l vn chin lc c bn lu di c khng nh trong nhiu vn kin quan trng ca ng v Nh nc ta. 4.1. Nhng gii php trc mt Hin nay kinh t nng h kinh t nng h v nng tri ang i vo sn xut hng ho, chu s chi phi ca c ch th trng, song cha nm bt c th trng, cha bit v cha iu kin t chc sn xut thch hp vi th trng. V vy, trc mt Nh nc cn thc hin thng tin th trng c th hn v tr thnh ch thng xuyn hng nm nht l trc khi bt u cc ma v gieo trng v thu hoch, cn tip tc hon thin v ci tin cc chnh sch v cp giy chng nhn quyn s dng t lu di, v chuyn giao cng ngh thit thc, trung thc, c cht lng v c bo m; v u t v cho vay vn gn vi cc d n kinh doanh ca cc nng h, cc trang tri hoc d n pht trin nng nghip hng ho ca cng ng thn x v c ngn hng kim chng. Cn nng h nng tri vi t cch n v kinh t c s t ch, cn ch ng la chn ly ngnh sn xut hng ho thit thc c th trng tiu th trong tm tay v a li li nhun cao hn, trn c s mnh dn t chc li ng rung ca mnh, thc hin thm canh theo ng quy trnh k thut thng qua vic ch ng thc hin cc hp ng v u vo vi cc doanh nghip dch v vt t k thut v cng ngh v tiu th sn phm, vi doanh nghip kinh doanh ch bin hay kinh doanh thng nghip loi sn phm ca mnh. 4.2. Nhng gii php c bn v lu di Con ng a kinh t nng h ln kinh t trang tri nng, cng, thng theo nh hng x hi ch ngha gn lin vi s nghip cng nghip ho t 46

nc l mt ni dung quan trng trong qu trnh cng nghip ho nng nghip v hin i ho nng thn, do vy cn phi tin hnh nhng gii php ln, c bn mang tm chin lc. Mt l, y mnh qu trnh cng nghip ho v hin i ho nng thn, chuyn dch c cu kinh t nng thn ln cng - nng - dch v. Trong qu trnh chuyn dch ny s pht trin cc ngnh cng nghip v dch v nng thn s thu ht ngy cng nhiu lao ng nng nghip v h nng dn sang lm chuyn hoc lm kim cc ngnh ngh no ngay trn hng trn ca mnh. Kt qu ca s phn cng lao ng x hi "ly nng bt ly hng" mt mt nng dn t trng cc h chuyn v kim lm cng nghip, dch v trong c cu kinh t nng thn, mt khc gn vi s gim dn t trng v lao ng v h lm nng nghip, th mc rung t bnh qun u ngi v mi h tng ln, thc y s pht trin kinh t trang tri. Hai l, pht trin mnh th trng nng thn, a kinh t nng h v kinh t trang tri dn dn tr thnh t bo ca kinh t th trng. iu ny i hi phi lm cho c nhng vic sau: + Thc hin ng b th trng, khng dng li th trng hng ho sn phm v hng ho dch v, m phi cng khai v php l ho th trng cc yu t sn xut hot ng ng vi quy lut khch quan v c Nh nc kim sot, va cho php hch ton y v tng i chnh xc gi thnh sn phm trong cnh tranh v trnh khng b thit thi trong hi nhp. + Mng li th trng nng thn cn c m rng. Ngoi vic t chc v m rng cc ch nng thn truyn thng, ch xy dng cc trung tm thng mi cc th t, th trn t chc v hng dn cc quan h giao dch gia trang tri vi cc doanh nghip dch v u vo v u ra. Ba l, thc y qu trnh lin doanh lin kt hp quy lut v thc s tn trng s t nguyn ca cc ch h v ch trang tri. Kinh t nng h v kinh t trang tri khng ch l nhng n v kinh t t ch trong lin kt m cn c tnh c lp cao trong kinh doanh cng mt lc c th tham gia vo mt s lin doanh, lin kt cn thit cho mnh, hn na s tn ti v pht trin ca kinh t h v kinh t trang tri cn l c s, l nn tng sng cn ca cc lin doanh, lin kt. Do vy cn coi lin kt, lin doanh l hnh thc pht trin kinh t trang 47

tri mc cao hn, phc tp hn vi nhng hnh thc ph hp c nng h v trang tri chp nhn. Bn l, kt hp vi cc chng trnh trng 5 triu ha rng trn t trng i ni trc, chng trnh nui trng thy sn trn din tch mt nc cc vng ven bin v vng ng bng xy dng cc vng kinh t trang tri sn xut hng ho cao. + i vi cc vng c dn c c Nh nc xc nh hng kinh doanh quy hoch tng th, gip xy dng kt cu h tng v hng dn cng ng i vo sn xut theo m hnh trang tri. + nhng vng kinh t mi, Nh nc nn tin hnh quy hoch c th, xy dng trc mt bc kt cu h tng ri mi chuyn dn n. Dn tin hnh sn xut trn t c giao theo hng kinh doanh v quy trnh k thut c quy hoch v lin kt vi cc cng ty Nh nc hoc cng ty t nhn c dch v k thut v bao tiu sn phm. + Trn c hai vng ni trn, vai tr ca cc cng ty cc k quan trng. Ngoi nhng cng ty Nh nc cn c, nn c chnh sch u t thng thong hn cc khu cng nghip khuyn khch cc cng ty t nhn b vn vo cc vng pht trin cc cm ch xut nng lm sn hoc cc cm dch v ch bin - bao tiu. Nm l, hon thin h thng chnh sch i vi pht trin kinh t trang tri nh cc chnh sch: t ai, u t v tn dng, cng ngh v chuyn giao cng ngh, chuyn dch c cu kinh t nng nghip v nng thn, vic lm v th trng nng sn.

IV. kinh t tp th v tip tc i mi hp tc x trong nng nghip

1. Nhng kin thc c bn v kinh t tp th trong nng nghip 1.1. Bn cht ca kinh t tp th 48

Hot ng sn xut l c trng ring c ca con ngi v x hi loi ngi. c hot ng sn xut c, th nh Cc Mc ch r: "Ngi ta khng th sn xut c nu khng kt hp vi nhau theo mt cch no hot ng chung v trao i hot ng vi nhau. Mun sn xut c, ngi ta phi c nhng mi lin h v quan h cht ch vi nhau, v ch c trong phm vi nhng mi lin h v quan h th mi c s tc ng ca h vo gii t nhin, tc l sn xut." (1) Tnh x hi, tnh tp th v hot ng sn xut ca con ngi c hnh thnh v pht trin da trn nn tng l cc quan h s hu i vi cc t liu sn xut, quan h trong t chc qun l v trao i hot ng vi nhau v quan h phn phi li ch, trong quan h v s hu t liu sn xut gi vai tr quyt nh cc quan h khc. Bi v, a v kinh t ca c nhn v nhm ngi trong sn xut v phn phi u do ch s hu qui nh. Bi v, a v kinh t ca c nhn v nhm ngi trong sn xut v phn phi u do ch s hu qui nh. i vi mt tp th vi tnh cch l ch th kinh t, s tn ti v pht trin cng da trn nn tng cc mi quan h nu trn, trong quan h s hu t liu sn xut l quan trng nht. Xt ring v quan h s hu, i vi t liu sn xut hay ti sn bt k, ngi ta thng phn bit s khc nhau trong s hu v gi tr v s hu v hin vt i vi ti sn ; Bi v trn thc t, quan h s hu tp th i vi hai mt hin vt v gi tr ca ti sn c th tch ri nhau. C nhng ti sn v mt hin vt l thuc s hu tp th, nhng v mt gi tr li thuc s hu c nhn hay nhm ngi trong tp th. V d, mt my ko c mua sm bng vn gp c phn ca cc thnh vin khi tham gia t chc kinh t tp th. V mt hin vt th my ko thuc s hu tp th, nhng v gi tr li thuc s hu ca nhng c nhn di hnh thc c phn. Ngi c s hu c phn c hng c tc v cc li ch kinh t khc do tp th qui nh v c rt c phn khi khng tham gia vo t chc kinh t tp th . Trong trng hp khc, nu my cy c mua sm bng ngun vn tch lu ca tp th (li kinh doanh tch t li qua nhiu nm) hay t ngun vn tp th phi i vay, th my cy thuc s hu ca tp th c v hin vt v gi tr. i vi nc ta hin nay, s trng khp trong s hu v hin vt v gi tr biu hin r nht l i vi
1

C.Mc v Ph.ngghe - Ton tp - NXB Chnh tr quc gia, H, 1993, trang 6

49

nhng ti sn ca hp tc x kiu c chuyn i thnh hp tc x kiu mi theo lut Hp tc x 1996. Nn tng kinh t ca tp th l s hu tp th. Do vy cng c v pht trin kinh t tp th phi quan tm ti s hu tp th. Tuy nhin cn phi thy tnh hai mt v s tch ri v mt s hu i vi hai mt hin vt v gi tr ca s hu tp th, chng ta mi c th thit lp c cc hnh thc kinh t tp th a dng, vi trnh pht trin a dng p ng i hi ca thc tin pht trin kinh t th trng trong mi ngnh v mi lnh vc ca nn kinh t quc dn, trong c c nng nghip. Cc hnh thc t chc kinh t tp th l rt a dng, trong nng ct l cc hp tc x v cc hnh thc kinh t hp tc a dng khc ca nng dn nh t on kt sn xut, cu lc b sn xut, cc hi ngh nh hi nui ong, hi nui c v.v... Cc hp tc x hot ng theo Lut hp tc x nm 1996, cn cc hnh thc kinh t hp tc khc li hot ng trong khun kh Lut dn s. Trong qu trnh pht trin, mt b phn cc t chc kinh t hp tc c th pht trin ln thnh cc hp tc x, nhng cc hnh thc kinh t hp tc a dng khc vn tn ti v pht trin lu di. 1.2. Khi nim v c trng ca hp tc x Theo lin minh hp tc x quc t th "hp tc x l mt t chc t tr ca nhng ngi t nguyn lin hip li p ng cc nhu cu v nguyn vng chung ca h v kinh t, x hi v vn ho thng qua mt x nghip cng s hu v qun l dn ch". nh ngha c b sung trong tuyn b nm 1995: "Hp tc x da trn ngha t cu gip mnh, t chu trch nhim, cng bng v on kt. Theo truyn thng ca nhng ngi sng lp ra hp tc x, cc x vin hp tc x tin tng vo ngha o c v tnh trung thc, ci m, trch nhim x hi v quan tm chm sc ngi khc". iu 1 trong Lut Hp tc x Vit Nam nm 1996 ghi: "Hp tc x l t chc kinh t t ch do nhng ngi lao ng c nhu cu, li ch chung, t nguyn cng gp vn, gp sc lp ra theo quy nh ca Php lut pht huy sc mnh ca tp th v ca tng x vin nhm gip nhau thc hin c hiu qu hn cc loi hot ng sn xut kinh doanh, dch v v ci thin i sng gp phn pht trin kinh t - x hi ca t nc. 50

T hai khi nim trn y c th rt ra nhng c trng sau y ca hp tc x trong nng nghip: Mt l, hp tc x nng nghip l t chc lin kt kinh t t nguyn ca nhng nng h, nng tri c chung yu cu v nhng dch v cho sn xut kinh doanh v i sng ca mnh m bn thn tng nng h khng lm c hoc lm nhng km hiu qu. Hai l, c s thnh lp ca hp tc x l da vo vic cng gp vn ca cc thnh vin v quyn ch hon ton bnh ng gia cc x vin theo nguyn tc mi x vin mt phiu biu quyt khng phn bit lng vn gp t hay nhiu. Ba l, mc ch kinh doanh ca hp tc x l nhm trc ht dch v cho x vin, p ng v kp thi s lng, cht lng ca dch v, ng thi cng phi tun theo nguyn tc bo ton v ti sn xut m rng vn bng cch thc hin mc gi v li sut ni b thp hn gi th trng. Bn l, hp tc x thnh lp v hot ng theo nguyn tc t nguyn, dn ch v cng c li. Nm l, hp tc x l mt t chc lin kt kinh t ch lin kt nhng x vin thc s c nhu cu, c mong mun khng l thuc vo ni v cng ch lin kt nhng dch v cn thit v kh nng qun l kinh doanh. Nh vy trong mi thn, mi x c th cng tn ti nhiu loi hnh hp tc x c ni dung kinh doanh khc nhau, c s lng x vin khng nh nhau, trong mt s nng h, trang tri ng thi l x vin ca mt s hp tc x. Su l, nng h trang tri x vin va l n v kinh t t ch trong hp tc x va l n v kinh t c s hot ng kinh doanh v hch ton c lp. Do vy, quan h gia hp tc x v x vin va l quan h lin kt, gip ni b va l quan h gia hai n v kinh doanh c t cch php nhn c lp. C ch lin kt ca hp tc x cn phn nh c mi quan h phc tp . By l, t nhng c trng trn c th rt ra c trng bn cht ca hp tc x l: Hp tc x l t chc kinh t lin kt c s ca cc nng h v nng tri, mang tnh cht va tng tr gip , va kinh doanh.

51

2. Tip tc i mi hp tc x theo lut hp tc x Vit Nam (1996) v pht trin cc hnh thc kinh t hp tc Ngh quyt i hi IX ca ng c ghi: "trong nng nghip trn c pht huy tnh t ch, ca kinh t h gia nh, ch trng cc hnh thc hp tc v hp tc x cung cp dch v, vt t v tiu th sn phm cho kinh t h gia nh v trang tri. M rng cc hnh thc kinh t hn hp lin kt, lin doanh gia cc hp tc x vi cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t..."(1). qun trit tinh thn ngh quyt ni trn cn lm tt nhng vic sau: 2.1. Tip tc i mi cc hp tc x nng nghip theo lut Khi chuyn sang nn kinh t th trng c s qun l ca Nh nc, vi vic tha nhn vai tr t ch c lp ca kinh t h nng dn th m hnh hp tc nng nghip kiu c khng cn ph hp na, cn i mi mt cch cn bn theo lut hp tc x sang m hnh hp tc x lin kt. Vic i mi ny din ra theo cc hng sau: Mt l, i mi ni dung v mc ch kinh doanh ca hp tc x l kinh doanh dch v u vo v u ra cho cc h x vin. Ni dung kinh doanh c xc nh ph hp vi hng kinh doanh cy trng vt nui v nhu cu i hi ca kinh t h trn tng vng. - i vi cc hp tc x nng nghip vng ng bng v trung du th chuyn hn sang t chc hot ng dch v trc, trong v sau qu trnh sn xut cho h nng dn vi phng thc hch ton kinh doanh. nhng hp tc x kh nn sm khi phc v pht trin mnh kinh doanh ngnh ngh khai thc th mnh ca tng a phng thng qua m hnh lin kt hp tc x - h hoc m hnh hp tc x tin hnh khon h (khon sn phm hoc khon cng on cho h). Trong m hnh trn h l n v kinh t t ch v hp tc x lm nhim v dch v gn ging trong trng trt, chn nui. Cn m hnh di dng hp tc x l n v kinh doanh hch ton thng nht, thc hin c ch khon sn phm i vi h. - i vi cc hp tc x dch v nng, lm kt hp hoc chuyn lm nghip vng ni ; h c giao t, giao rng gn vi phng n c th v trng, qun l v bo v rng cn y mnh vic kinh doanh vn, i, rng
1

Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX - NXB Chnh tr Quc gia, 2001, trang 191.

52

trong cc nng h v trang tri cn hp tc x m nhn cc khu dch v c hiu qu: nh ging, phng tr su bnh v gim st cc vn i rng. - i vi nng thn Nam b: hin nay trn thc t, cc nng h u sn xut hng ho mang tnh trang tri. V vy nn pht trin hnh thc hp tc ca cc ch trang tri thng qua gp vn c phn, t chc hot ng mt s khu dch v cn thit m bn thn tng trang tri lm hiu qu nhm thc y sn xut nng sn hng ho lm hng chnh, theo nguyn tc t nguyn cng c li. Thnh vin tham gia cc hnh thc ny l cc h c ng, c c phn tu theo kh nng vn v nhu cu hot ng sn xut - kinh doanh ca mi gia nh. Hai l, i mi phng thc hot ng ca hp tc x nng nghip, chuyn t c ch ch huy sn xut v tr cng lao ng trc tip cho lao ng x vin sang c ch hp ng vi cc h x vin t ch. Hp ng phi c th v khi lng, a bn, cht lng, gi c tng loi hng ho dch v, trch nhim vt cht ca i bn th hin quan h kinh t bnh ng gia hp tc x v x vin, gia 2 ch th kinh t trong lin kt. Ba l, m bo t hiu qu trong hot ng dch v va dch v tt cho cc h v va c li th cc hp tc x nn tin ln t chc kinh doanh dch v u ra, qua tip th, nm bt lng hng v cht lng hay theo yu cu ca th trng m m rng quy m v nng cao cht lng dch v u vo... Song phi k hp ng c th vi tng h x vin, thc hin khon cht ch tng dch v v tng sn phm kinh doanh, tin hnh hch ton nghim tc. C nh vy cc hp tc x mi c th tr thnh n v kinh doanh, bo ton v pht trin c vn v lm n c li. Bn l, i mi t chc b my hp tc theo hng gn nh, c c ch hot ng mm do, cht ch, nhanh nhy ph hp vi ni dung v quy m kinh doanh, vi tnh lin kt v tnh kinh doanh ca n. Nm l, gn lin vi i mi cc mt ni trn l phi o to li v o to mi i ng cn b cho hp tc x, trc ht l ch nhim hp tc x, trng ban kinh doanh, marketing v k ton trng.

53

2.2. Khuyn khch pht trin cc hnh thc kinh t hp tc mi a dng trong nng thn trn nguyn tc t nguyn cng c li, xut pht t nhu cu ca cc h nng dn Cng vi vic i mi hp tc x c theo lut hp tc x, nhng ni khng cn hp tc x hoc sp gii th nhng hp tc x yu km th khuyn khch pht trin cc hnh thc t chc hp tc mi theo nguyn vng ca nng dn. Cc hnh thc kinh t hp tc x mi rt a dng v rt linh hot, xut hin v bin i tu vo yu cu c th v thit thc ca tng nhm nng h. Cc hnh thc kinh t hp tc mi c th thnh lp di cc loi hnh ch yu sau: - Gn vi s pht trin cc quan h th trng, ca cc h nng dn vi nhau hoc gia h nng dn vi cc t chc kinh t khc v mua vt t, bn sn phm, th cc hnh thc hp tc thng nghip nh t hp tc mua bn, cung ng, tiu th trong nng nghip, nng thn xut hin v pht trin. Hnh thc hp tc ny mang tnh kinh doanh cao, lun nhy cm vi bin ca th trng nn cn c bit quan tm cng c, hon thin v pht trin... - Cc h nng dn t nguyn cng nhau thnh lp cc t chc kinh t hp tc nh t hp tc vn cng, i cng, t hp tc dch v tng khu, vi khu, nhm hp tc gp vn. Loi hnh hp tc n gin ny mang tnh gip , tnh tng tr, tnh x hi ph hp vi giai on kinh t h cn t cp t tc. Cn kp thi chuyn ngay ln cc hnh thc hp tc cao hn, khi cc nng h i vo sn xut hng ho v nhu cu thc t i hi. - Hnh thnh cc hnh thc hp tc di dng hi, hip hi ngnh ngh gip nhau v vn, k thut v kinh nghim trong sn xut tiu th sn phm. Hnh thc ny tuy rng ri trong thu np hi vin, nhng s gn kt mang tnh hi ch gip nhau bn ngoi ch khng nh hp tc trong kinh doanh.

V. kinh t nh nc trong nng nghip

Hnh thc biu hin ca kinh t Nh nc trong nng nghip rt a dng: Cc doanh nghip nng nghip 100% vn Nh nc, s hu c phn ca 54

Nh nc trong cc cng ty c phn vi nhng t l c phn khc nhau thuc s hu nh nc. 1. Phn loi doanh nghip nng nghip Nh nc Cc doanh nghip Nh nc thng c xy dng v pht trin trong cc lnh vc: Cng ch, cng ngh cao, v nhng ngnh hng mi mang tnh ng lc ca nn kinh t, cn u t ln v trang b cao m vic thu hi vn chm hoc khng thu hi c. Trong nng nghip c nhng loi doanh nghip Nh nc sau y: - Loi doanh nghip Nh nc cng ch: l nhng doanh nghip sn xut, cung ng nhng sn phm v dch v cho li chung ca x hi v cho nhiu ngi cng hng. Hot ng ca loi doanh nghip ny c Nh nc cung cp 100% vn v thc hin ch hch ton kinh doanh khng y tc l hch ton theo mc gi sn xut khon ca Nh nc (gi thnh + % li nhun cn thit). Do thiu tnh cnh tranh nn hiu qu kinh t trong loi hnh doanh nghip ny thng thp, nhiu trng hp i chi ph ln v yu cu Nh nc iu chnh li gi khon. Trong nng nghip nc ta loi hnh doanh nghip cng ch gm cc cng ty v trung tm nghin cu chuyn giao cng ngh nh cc cng ty thy nng u mi trung tm v cng ty ging; cng ty khoanh nui v bo v rng, v.v... - Loi doanh nghip Nh nc kinh doanh. Nhng doanh nghip ny hot ng gn vi th trng, c cc iu kin v yu t kinh doanh theo c ch th trng, cnh tranh bnh ng vi cc loi hnh doanh nghip nng nghip khc. u th ca kinh t doanh nghip Nh nc kinh doanh rt ln: Thng l kinh doanh trong nhng ngnh ln, xut khu, c gi tr kinh t cao, li c tim lc kinh t - k thut mnh v quy m kinh doanh ln, th v lc dn u cc ngnh hng. Song trong thc tin kinh doanh hu ht cc nc trn th gii loi hnh ny lm n cng km hiu qu, thua l ph bin v ko di. Nguyn nhn chnh y khng phi l ch trnh kinh doanh km m l do s hu v li ch Nh nc cha to c ng c v sc p trc tip mnh m i vi ch tch hi ng qun tr v gim c cng i ng cn b iu hnh nh trong cc doanh nghip t nhn v doanh nghip lin 55

kt. l cha ni n nhng hin tng quan liu, lng ph, tham ca khng t gim c v nhng nhn vin cn b cp di trong khung cnh lm ch chung chung. T thc t c ch v hot ng km hiu qu ni trn dn ti xu hng chuyn dch ca cc loi hnh doanh nghip Nh nc trong cc nc theo hai hng: Mt mt tng thm nhng doanh nghip cng ngh cao, nhng doanh nghip u n v nhng vng kinh t mi cn pht trin nhng doanh nghip cng ch cn thit. Mt khc, li c phn ho hoc nhng bn nhng doanh nghip kinh doanh bnh thng hoc yu km to sc sng mi cho chng. 2. Nhng ni dung ch yu tip tc sp xp v i mi cc doanh nghip nng nghip Nh nc Qu trnh i mi cc doanh nghip Nh nc trong nng nghip va qua ph hp vi quy lut v s chuyn dch khch quan ni trn, song vn cn phi i mi mnh m v su sc hn. Ngh quyt i hi IX ca ng ch r nhng ni dung then cht v sp xp v i mi cc doanh nghip Nh nc trong nng nghip nng cao hiu qu kinh doanh, pht huy vai tr ch o ca chng trn da bn sn xut v trong ngnh hng ca mnh, biu hin nh sau: Mt l, hon thnh c phn ho cc doanh nghip m Nh nc khng cn gi 100% vn, dt im vic bn, khon, cho thu cc doanh nghip Nh nc loi nh m Nh nc khng cn nm gi, sp nhp, gii th, ph sn cc doanh nghip Nh nc khng hiu qu, thua l nhiu nm, B Nng nghip v Pht trin nng thn ang trin khai n tng th sp xp doanh nghip Nh nc trong ngnh. Trong vn ny cn nhn thc rng: Vic bo m vai tr ch o ca cc doanh nghip Nh nc trong nn nng nghip theo nh hng x hi ch ngha khng phi l bng cch tng s lng doanh nghip Nh nc, tng t trng kinh t quc doanh m phi nng cao cht lng kinh doanh ca chng, lm cho chng tr thnh nhng n v u n sc lin kt cc loi hnh doanh nghip khc v l nhng trung tm chuyn giao cng ngh v phng php kinh doanh cho cc doanh nghip: Trang tri, hp tc x v t nhn. Do , nn y nhanh vic c phn ho nhng doanh 56

nghip trung bnh m ngay c nhng doanh nghip kinh doanh kh, c li. i vi loi doanh nghip ny c phn ho bng cch pht hnh c phiu tng thm ngun vn m rng kinh doanh. ng thi cng nn mnh dn m rng din cc doanh nghiep loi III, loi thuc din bn, khon, cho thu, gii th hoc ph sn. Hai l, chuyn cc doanh nghip kinh doanh sang hot ng theo c ch cng ty trch nhim hu hn hoc cng ty c phn. Phn bit quyn ch s hu v quyn kinh doanh ca doanh nghip: bo m quyn t ch v t chu trch nhim y trong sn xut kinh doanh ca doanh nghip. i mi cn bn phng thc u t cho doanh nghip Nh nc thng qua cng ty u t ti chnh ca Nh nc v th trng vn. Ba l, xy dng cc Tng cng ty Nh nc mnh, lm nng ct cho cc tp on, cc hip hi kinh t ln trong cc ngnh hng nng sn xut khu, c v tr ng k trn th trng th gii. Bn l, cn nghin cu v xy dng cc m hnh t chc v c ch hot ng nng ng v c hiu qu trong cc doanh nghip cng ch. Vn ct li y l lm sao tnh ton v o m c sn lng v gi tr sn lng ch thc ca doanh nghip, hch ton c chi ph v gi thnh sn phm trn c s xc nh ng mc gi khon cho doanh nghip (gi thnh + t sut li nhun trung bnh ca ngnh nng nghip). Trn c s Nh nc thc hin c ch hai gi: gi khon cho doanh nghip v gi dch v i vi nng dn v b khon chnh lch gia hai mc gi cho doanh nghip, to iu kin cho doanh nghip tin hnh kinh doanh v hch ton bnh thng.

VI. Thc y qu trnh lin doanh lin kt trong nng nghip

Trong nng nghip cng nh trong nn kinh t quc dn, qu trnh lin doanh lin kt l mt xu th khch quan v ngy cng xut hin nhiu hnh thc a dng. cho qu trnh din ra hp quy lut v la chn c nhng hnh thc lin doanh lin kt thch hp cn lu mt s vn sau y: Th nht, kt hp quy hoch vng nng nghip chuyn mn ho vi quy hoch pht trin ngnh hng trn vng nhm tp trung ngun lc v chnh sch ng vo nhng sn phm th mnh ca vng sm hnh thnh vng kinh t 57

nng nghip pht trin v ngnh hng nng sn mnh. Trong qu trnh pht trin lun i hi s phi hp v hip tc thit thc gia cc doanh nghip. Th hai, nghin cu v la chn cc m hnh lin kt thch hp vi quy m v trnh pht trin ca ngnh hng vi c cu cc loi doanh nghip s hu khc nhau tham gia v vi trnh nng lc qun l ca doanh nghip. Th ba, quy m v trnh pht trin ngnh hng i hi quy m lin kt phi m bo hiu qu trong vic trang b v s dng cng ngh, trong vic t chc sn xut kinh doanh. Nh vy l phi tnh n khung quy m hiu qu trong lin kt, khng th tu tin m rng hay thu hp theo mun. Th t, c cu cc loi doanh nghip s hu khc nhau quy nh tnh cht lin kt, cht hay mm. Nu l doanh nghip Nh nc lin kt vi nhau th thng l s dng hnh thc cng ty, tng cng ty, hoc lin hip, cn gia cc loi hnh doanh nghip s hu khc nhau th thng l lin doanh cng ty c phn, hip hi, tp on v.v... Th nm, nghin cu xy dng cc m hnh hp ng c th gia doanh nghip lin kt vi cc doanh nghip thnh vin va bo m k hoch hot ng kinh doanh chung va tn trng tnh php nhn v li ch ca cc thnh vin. Mi quan h kinh t vi nhau va th hin tnh hip tc, lin hip ni b, va bo m ng mc quan h hng ho tin t v c ch vn ng ca th trng. Th su, lin kt thng c din ra theo hai hng: Theo lnh th chuyn mn ho v theo ngnh hng. Lin kt theo lnh th chuyn mn ho l hnh thc lin kt gia cc doanh nghip c cng mt hng chuyn mn ho phi hp gii quyt vn, cng ngh v tiu th sn phm. Cn lin kt theo ngnh l lin kt gia cc doanh nghip thc hin cc cng on sn xut, kinh doanh khc nhau trong mt dy chuyn khp kn t ngi sn xut n ngi tiu dng cui cng bt u t sn xut nng nghip - thu gom - ch bin. Hnh thc lin kt ny gn kt c sn xut vi th trng v xut pht t th trng, c hnh thnh v pht trin nhiu trong nn kinh t th trng, khng b gii hn bi ranh gii hnh chnh. Th by, cn tng kt cc m hnh lin kt tng i thnh cng nh SOHAFARM (nng trng Sng Hu). Hip hi ma ng Lam Sn v Tng 58

cng ty cao su Vit Nam v.v... rt kinh nghim cho vic tm kim, la chn cc m hnh lin kt thch hp cho tng ngnh hng v tng a phng.

Tm tt chng 1. Nng nghip l mt ngnh ca nn kinh t quc dn vn ng pht trin trong mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut ca ngnh, to nn s thng nht mang tnh h thng. Vic nghin cu nng nghip di gc kinh t a chng ta tip cn khi nim h thng kinh t nng nghip l tng th quan h sn xut trong nng nghip, biu hin bng nhng hnh thc s hu t liusn xut trong nng nghip; nhng hn thc tiu dng cc sn phm sn xut ra vi nhng hnh thc t chc sn xut, trao i, phn phi v c ch qun l tng ng ca Nh nc i vi ton b nn nng nghip. c trng tng qut ca h thng kinh t nng nghip Vit Nambiu 59

hin bn c trng c th l: a dng v s hu, v hnh thc t chc sn xut, cc ch th kinh t hot dng trong nng nghip c quyn bnh ng trong kinh doanh v vn hnh trong c ch th trng c s qun l ca Nh nc. 2. H thng kinh t nng nghip Vit Nam hnh thnh v pht trin qua nhiu giai on khc nhau, vi nhng c trng rt khc nhau qua mi giai on. Trong giai on hin nay, h thng kinh t nng nghip Vit Nam ang trong qu trnh i mi ton din hi nhp v pht trin. 3. K t sau Ngh quyt 10 (4/1988), kinh t h nng dn nc ta c tha nhn l n v kinh t t ch. T sau Ngh nh 03/2000 ca chnh ph, kinh t trang tri c khuyn khch pht trin. y l nhng s kin quan trng nh du qu trnh i mi h thng kinh t nng nghip nc ta. 4. K t sau Ngh quyt Trung ng 5 (Kho IX) ng ta khng nh mnh m vai tr to ln ca kinh t tp th trong nng nghip nc ta. Kinh t tp th trong nng nghip l rt a dng gm cc hp tc x v cc hnh thc kinh t hp tc a dng khc, trong hp tc x c vai tr c bit h tr kinh t h v kinh t trang tri pht trin. i mi cc hp tc x theo kiu c, xy dng cc hp tc x kiu mi theo lut hp tc x 1996v khuyn khch cc hnh thc kinh t hp tc a dng l yu cu bt buc ca vic tip tc pht trin kinh t tp th trong nng nghip. 5. Kinh t Nh nc trong nng nghip c hnh thc biu hin a dng. Doanh nghip nng nghip 100% vn Nh nc; c phn nh nc trong cc cng ty c phn nng nghip; cc doanh nghip cng ch ca Nh nc trong nng nghip. Tip tc i mi v pht trin doanh nghip Nh nc l i hi khch quan cng c nng cao v th ch o ca kinh t Nh nc trong ngnh nng nghip.

60

cu hi n tp 1. T lch s pht trin ca h thng kinh t nng nghip Vit Nam chng ta rt ra c nhng bi hc g? 2. V sao phi i mi h thng kinh t nng nghip nc ta v nhng c trng ca n sau 15 nm i mi? 3. Th no l kinh t trang tri? Xu hng vn ng v nhng gii php y mnh pht trin kinh t trang tri? 4. Hy phn tch s khc nhau gia hp tc x theo m hnh tp th ho trit v m hnh hp tc x kiu mi? Nhng gii php tip tc i mi theo lut? 61

5. Xu hng vn ng ca loi hnh doanh nghip Nh nc? Nhng ni dung tip tc i mi chng? 6. Cc hnh thc lin kt vn ng i ln gia cc loi hnh doanh nghip trang tri, hp tc x, doanh nghip Nh nc? Bn cht v ni dung ca qu trnh ?

Chng 3 Nhng c s l thuyt v kinh t hc nng nghip

I. Mt s l thuyt pht trin v nng nghip.
1. Mt s l thuyt chung v pht trin kinh t. Trong bui u phi thai ca khoa hc kinh t, chng ta c th coi vic 62

xut bn sch: "Ca ci ca cc dn tc" ca Adam Smith (1723 - 1790)3, xut bn nm 1776 l ci mc nh du s khai sinh ca khoa hc kinh t. Cc nh kinh t hc trc A. Smith, do h cn t hiu bit cch thc hot ng ca mt nn kinh t th trng, nn hng hi can thip vo th trng. Cng hin ln nht ca A. Smith l ng nhn thy trong th gii x hi ca kinh t hc ci m I. Newton nhn ra trt t t nhin c tnh cht t iu chnh trong th gii vt cht v v tr. A. Smith l ngi u tin phn tch v ch ngha t bn th trng, ng cho rng hiu qu cao v cn i trong h thng kinh t c th thc hin c nu cho th trng t do cnh tranh khng c s can thip ca Chnh ph. Quan im c bn ca A. Smith l nu cc c nhn c t do theo ui cc li ch c nhn ca mnh, th bn tay v hnh ca th trng cnh tranh c th lm cho h c trch nhim v mt x hi, sn phm mong mun ca ngi tiu dng s c sn xut ph hp v chng loi v khi lng, cn bng gia ngi tiu dng v ngi sn xut c th c hnh thnh t ng trn th trng cnh tranh. Nu c s mt cn bng gia ngi sn xut v tiu dng th gi c trn th trng s iu chnh a ra hai nhm tc nhn kinh t ny ti im cn bng. L thuyt v bn tay v hnh l ct li chn l trong hc thuyt ca A. Smith, l nn tng l thuyt ca trng phi kinh t t do th k 19. T. R. Malthus4 (1776 - 1834) trong cun sch: Tiu phm v nguyn tc dn s (1798)ca mnh, ng tn thnh nhn xt B. Franklin rng trong cc thuc a ca M giu ti nguyn, dn s c xu hng tng gp i trong khong 25 nm. T T. R. Malthus a ra nh v xu hng ph bin ca dn s l tng theo cp s nhn v a ra quy lut thu nhp gim dn. ng ta lp lun rng v t ai l c nh, trong khi lc lao ng c tng mi cho nn lng thc ch c th tng theo cp s cng ch khng theo cp s nhn. ng a ra l thuyt ni rng vic tng dn s nht nh s gim bt tin cng
3 4

PGS. TS Mai Ngc Cng - Lch s cc hc thuyt kinh t, Nh xut bn Thng k, H Ni 1996 PGS. TS Mai Ngc Cng - Lch s cc hc thuyt kinh t, Nh xut bn Thng k, H Ni 1996.

63

ca lao ng xung ch sng. May thay li tin tri ca T.R. Malthus sai, bi l trong khi bn v vn thu nhp gim dn, ng khng lc no d kin c y cc hin tng thn k v k thut trong cuc cch mng cng nghip. Tin b k thut y li gii hn sn xut nhiu nc Chu u v Bc M. S thay i ca cng ngh nhanh chng lm sn lng vt xa dn s, vi kt qu l tin lng thc t tng ln. D. Ricardo5 (1772 - 1823) nhn vt ch cht ca thi k ny v cun sch: Nguyn l kinh t chnh tr v thu kha (1817) lm cho ng tr nn ni ting. ng a ra mt s phn tch k lng v l thuyt gi tr lao ng. Phn tch ca D. Ricardo v gnh nng n cng cng l li cnh bo tt cho nhng nm cui ca th k XX. Thnh tu chnh ca ng l phn tch cc quy lut phn phi thu nhp trong nn kinh t t bn ch ngha. ng ng vng trn c s l thuyt gi tr lao ng gii thch cc vn l thuyt kinh t. Nu A. Smith c cng lao trong vic a tt c cc quan im kinh t c t trc , cu kt li thnh mt h thng, th D. Ricardo xy dng h thng trn mt nguyn tc thng nht, l thi gian lao ng quyt nh gi tr hng ha. Tuy nhin, cng nh T.R. Malthus, D. Ricardo theo thuyt sai lm v thu nhp gim dn ng vo lc cc tin b k thut ca cuc cch mng cng nghip ang thng quy lut thu nhp gim dn. Tip theo l trng phi tn c in, trong nhnh tiu biu l trng phi ca C. Mc vi B T bn c xut bn vo cc nm 1867 - 1885 v 1894 trnh by v gi tr sc lao ng v bn cht ca gi tr thng d. Da trn kt qu nghin cu ca mnh, C. Mc kt lun v tnh tt yu ca s qu t ch ngha t bn ln ch ngha cng sn. Vo nm 1936 tc phm "L thuyt tng qut v vic lm, li sut v tin t" ca J. M. Keynes6 (1883 -1946) to c s nn mng cho trng phi kinh t hc v m hin i. Theo J. M. Keynes m bo s cn bng kinh t,
5 6

PGS. TS Mai Ngc Cng - Lch s cc hc thuyt kinh t, Nh xut bn Thng k, H Ni 1996. PGS. TS Mai Ngc Cng - Lch s cc hc thuyt kinh t, Nh xut bn Thng k, H Ni 1996

64

khc phc tht nghip v khng hong th khng th da vo c ch th trng t iu tit, m cn phi c s can thip ca Nh nc vo kinh t tng cu c hiu qu, kch thch tiu dng, sn xut, kch thch u t m bo vic lm v tng thu nhp. ng cn s dng cng c ti chnh, tn dng v lu thng tin t kch thch lng tin, tnh lc quan v tch cc u t ca nh kinh doanh. b p nhng thiu ht ca ngn sch, Nh nc c th in thm tin giy. ng cn ch trng s dng cng c thu iu tit kinh t v.v... J.M. Keynes tiu biu cho mt nhnh khc chy sut t kinh t hc tn c in cho n k nguyn hin nay ca kinh t hc - trng phi chnh hin i. Nhng nm cui ca th k 19 ngi ta a kin thc ton vo kinh t hc, tiu biu l Jevons, Valras, V. Pareto nhm pht trin nhng k thut c bit thch hp vi mt lnh vc nghin cu khng c th nghim, nh kinh t hc, o lng sn lng v thu nhp quc dn. Kinh t hc thuc trng phi chnh hin i a n s hot ng tt hn ca nn kinh t hn hp. Mc d c s tr li khc nhau ca lch s v nhng li tin on trong cc hc thuyt kinh t, s tht l nn kinh t cc nc chuyn t nn kinh t th trng t do sang nn kinh t hn hp v gn y mt s nc ang chuyn t nn kinh t ch huy sang nn kinh t hn hp. 2. Mt s l thuyt v kinh t nng nghip. Nng nghip l lnh vc sn xut c nhng nt c th, l ngnh sn xut gn vi sinh vt (cy trng, vt nui), b chi phi bi quy lut sinh hc, cc iu kin ngoi cnh (t ai, thi tit - kh hu) v l ngnh sn xut ra sn phm tt yu x hi tn ti v pht trin, v th t lu rt c cc nh kinh t quan tm v c cp nhiu trong cc l thuyt kinh t, nht l trong cc m hnh pht trin kinh t ca cc nc chm pht trin hin ang tin hnh cng nghip ho. D. Ricardo, nh kinh t hc c in li lc cho rng li nhun l s cn li 65

ngoi tin lng m nh t bn tr cho cng nhn. Xu hng gim st t sut li nhun c ng gii thch bi nguyn nhn nm trong s vn ng, bin i thu nhp ca ba giai cp: a ch, cng nhn v nh t bn. D. Ricardo cho rng do quy lut mu m t ai ngy cng gim, gi c nng sn tng ln lm cho tin lng cng nhn tng v a t tng ln, cn li nhun khng tng. Nh vy, a ch l ngi c li, cng nhn khng c li v cng khng b hi cn nh t bn b thit do t sut li nhun gim. Kt lun ny r rng khng cn ph hp trong thi i tin b khoa hc cng ngh ngy nay. Cng lao to ln ca D.Ricardo l phn tch a t. im ni bt ca l thuyt a t c ng phn tch da trn c s l thuyt v lao ng. D.Ricardo lp lun rng, do t ai canh tc b hn ch, mu m t ai gim i, nng sut u t em li khng tng xng, trong khi dn s tng nhanh lm cho nng sn tr nn khan him, tr nn hin tng ph bin trong mi x hi. iu ny buc con ngi phi canh tc c trn t xu. V phi canh tc trn t xu nn gi tr nng sn do hao ph lao ng trn t xu quyt nh. V vy khon chnh lch v lng nng sn do cng mt lng u t nh nhau trn mt n v din tch rung t tt hoc trung bnh so vi mt n v din tch rung t xu c gi l a t v khon chnh lch ny c tr cho a ch. Tuy nhin, hn ch quan trng nht trong l thuyt a t ca D. Ricardo l ng khng tha nhn a t tuyt i. C.Mc dnh s quan tm ng k cho vic nghin cu v vn a t. Sau khi nghin cu l lun a t ca cc hc gi trc C. Mc, nh Andiexn, A.Smith, D.Ricardo v.v. C.Mac bnh lun, ph phn su sc nhng quan im, ni dung v l lun a t ca cc hc gi ny. Nhng nghin cu ny c trnh by kh k trong cun sch: "Cc hc thuyt v gi tr thng d" phn II (t chng IX n chng XIV - quyn IV ca B t bn). Trn c s C.Mc trnh by quan im ca mnh v a t trong quyn III ca B t bn, phn II. phn ny C.Mc trnh by kh c th v cc loi a t, 66

trong ng dnh s quan tm thch ng n a t chnh lch. Theo C.Mac khi hai lng t bn v lao ng ngang nhau th li nhun siu ngch y chuyn thnh a t. a t chnh lch bao gm hai loi: a t chnh lch I v a t chnh lch II. a t chnh lch I c to thnh l do s khc bit v ph nhiu t nhin ca rung t v v tr a l ca cc tha t em li. nh hng n ph nhiu t nhin ca t, theo C.Mc l do cu thnh l hc (cu tng t, cht t, v.v...) ha hc t (cc thnh phn dinh dng trong t v kh nng cung cp cc cht dinh dng cho cy trng), iu kin thi tit - kh hu (n , nh sng, lng ma v.v...). a t chnh lch II c to thnh do u t t bn khc nhau trn cng mt tha t. C.Mc nhn mnh a t chnh lch I l tin , l im xut pht to thnh a t chnh lch II. ng phn tch kh su v a t chnh lch II, xem xt a t chnh lch II c to thnh trong ba trng hp gi nh: gi c sn xut khng thay i, gi c sn xut gim xung v gi c sn xut tng ln. L thuyt pht trin cn i ca R. Nurkse, l ngi i tin phong trong l thuyt pht trin, cho rng cn u t vn ng b pht trin rng ri cc ngnh khc nhau, bi y l cch duy nht trnh khi vng trn lun qun ca ngho i. R. Nurkse quan tm n vn tng thu nhp quc dn bnh qun u ngi bng cch to ra nhng chuyn bin thot khi nng nghip, l khu vc thu ht qu nhiu nhn cng. ng cho rng lao ng d tha cn phi c chuyn khi nng nghip, p ng s hnh thnh t bn cho cc cng trnh xy dng, cng xng, my mc. Tnh hnh s tng nng lc sn xut v nhu cu chung cn thit cho sn phm c thu nhp cao lu di, t t c s cn i tt hn trong nn kinh t. Tuy nhin, vi l thuyt pht trin cn i lm phn tn cc ngun lc rt c hn ca quc gia. Chnh v vy, ch sau mt thi k tng trng, cc nn kinh t theo ui m hnh c cu cn i nhanh chng ri vo tnh trng thiu nng. 67

L thuyt pht trin c cu ngnh khng cn i, tiu biu cho trng phi ny l A. Hirschman, F.Perrons v G.Bernis. L thuyt khng cn i cho rng cc nc chm pht trin khng th v khng nht thit phi m bo tng trng bn vng bng cch duy trnh c cu cn i lin ngnh, m cn tp trung ti nguyn, vn, nng lc qun l vo nhng ngnh ch yu. Vic pht trin c cu ngnh khng cn i s gy nn p lc, to ra s kch thch u t. Trong mi tng quan gia cc ngnh, mt mt nu cung bng cu th s trit tiu ng lc khuyn khch u t nng cao nng lc sn xut, mt khc, trong mi giai on pht trin ca thi k cng nghip ho, vai tr "cc tng trng" ca cc ngnh trong nn kinh t l khng ging nhau. V th, cn tp trung cc ngun lc khan him cho mt s lnh vc trong nhng thi im nht nh vi ngha l nhng ngnh, lnh vc u tu li ko ton b nn kinh t pht trin. Vic vn dng l thuyt ny chn ngnh ch o c bn lun kh nhiu. A. Hirschman (1959) xc nh nhng ngnh ch yu l nhng ngnh c mi lin kt to ln nht theo ngha u vo - u ra vi cc ngnh cng nghip khc v nhng ngnh sn xut khng phi nng nghip hay cng nghip nh thuc nhnh di m l nhng ngnh cng nghip thuc nhnh gia v nhnh trn s dng nhiu vn, c bit l ngnh cng nghip nng. Thc t pht trin kinh t cc nc M La Tinh, n cho thy cc ngnh cng nghip ny, vi kt qu khng nhng bn thn cc ngnh cng nghip ny hot ng km hiu qu m cn trt hu qu xung cc ngnh cng nghip nhnh di. M hnh hai khu vc ca A. Lewis 7, m hnh ny ra i vo nhng nm 1950, sau c John Fei v G. Ranis m rng. M hnh hai khu vc ca Lewis tr thnh l thuyt "khi qut" v qu trnh pht trin trong cc nc thuc th gii th ba tha lao ng. M hnh ny c tha nhn trong gn sut nhng nm 1960 v u nhng nm 1970. Trong m hnh Lewis, nn kinh
7

Todaro P.M. Kinh t hc cho Th gii th ba, NXB Gio dc H Ni, 1998

68

t km pht trin c hai khu vc, l khu vc nng thn mang tnh truyn thng, dn s ng c, nn kinh t km pht trin, lao ng d tha so vi cc yu t sn xut khc, nng sut lao ng bng khng, do c th cung cp v hn lao ng sang khu vc cng nghip m khng h lm gim sn lng. Th hai l khu vc cng nghip thnh th hin i, nng sut cao m lao ng t khu vc truyn thng chuyn sang . Trng tm ca m hnh ny l qu trnh chuyn dch lao ng t khu vc sinh tn - nng nghip sang khu vc hin i - cng nghip v s tng sn lng, vic lm trong khu vc hin i. S chuyn dch l kt qu ca s m rng quy m sn xut trong khu vc cng nghip. Tc chuyn dch ph thuc vo t l u t cng nghip v tch ly t bn trong khu vc hin i. Mc tin cng trong khu vc cng nghip c gi nh l khng thay i v b quy nh nh l mt mc nht nh cao hn mc tin cng trung bnh trong khu vc sinh tn (theo Lewis gi nh cao hn 30% thc y nng dn di c ra khi vng qu ca h). M hnh ca Lewis - Fei - Ranis nhn mnh tm quan trng ca s bin i c cu trong nhng nc chm pht trin, c gi tr phn tch nht nh ch, n nhn mnh hai yu t ch yu ca vn cng n vic lm, l nhng s khc bit v kinh t v c cu gia hai khu vc nng thn, thnh th v c ch ca qu trnh chuyn giao lao ng gia hai khu vc. Tuy nhin thc t pht trin Trung Quc, Philippin, Indonexia v.v... vi nhng cuc di dn t t nng thn ra thnh th gy ra tnh trng gim st nghim trng sn xut nng nghip, thiu ht lng thc trong cc nc ny. V vy theo Oshima8 hnh mu pht trin c l phi bt u t hiu sut nng nghip, nht l trng hp cc nc Chu gi ma, ni thu nhp hng nm v nng sut lao ng theo u ngi qu thp. Nhng nhm duy tr nng sut do bin i c cu s khng thnh cng, nu trc tin khng tng hiu sut nng nghip, tr phi vic tng thu thp do xut khu sn lng cng
8

Oshima. H.T tng trng kinh t Chu gi ma - Vin Chu v Thi Bnh Dng, H Ni 1989

69

nghip v nhp khu lng thc. Tuy nhin iu ny rt kh thc hin trong giai on u ca tng trng khi qun l cng nghip, k nng, vn, quy m v kinh t i ngoi cha pht trin tt. c bit vi cc nc ang pht trin, nhu cu v ngun lc c trnh cao trong giai on u cng nghip ho l mt i hi qu ln. L thuyt cc giai on pht trin kinh t ca W.Rostow, cn c gi l m hnh suy din lch s, chia tin trnh kinh t thnh nm gian on: Giai on x hi truyn thng (nng nghip l nn tng ca nn kinh t), giai on chun b ct cnh ( xut hin cc khu vc kinh t c tc dng li ko, thc y s pht trin), giai on ct cnh (t l u t tng t 5 n 10% tng sn phm quc dn), giai on hng ti s chn mui kinh t (t l u t cao, xut hin nhiu cc tng trng, lm thay i c cu kinh t), v giai on k nguyn tiu dng cao. Vi cch phn chia ny cc nc ang pht trin hin nay vo giai on 1 n 3. X hi c trnh pht trin cn thp th khu vc nng nghip cn chim t trng ln v c cu gi tr sn phm v c cu lao ng. Nh vy, c th ni rng hu ht cc l thuyt ca cc nh Kinh t hc trc y u khng thun ty tp trung nghin cu v kinh t nng nghip, m u t nng nghip trong mi quan h vi cc ngnh, cc lnh vc khc, trc ht l vi cng nghip. Ngy nay, hn bao gi ht, pht trin nng nghip cng phi t trong mi quan h tng th vi cc lnh vc, cc ngnh khc nh: xut khu, du lch, cng nghip, mi trng... Do vy khi nghin cu v kinh t nng nghip cng phi nghin cu trong mi quan h tng th.

II. Nhng quan h c tnh vt cht

Cng nh cc ngnh kinh t khc, kinh t nng nghip cng quan tm n vic phn phi ngun ti nguyn t i cho nhiu phng hng sn xut, trong tm mi cch la chn sn xut ci g, sn xut bao nhiu v sn xut nh th no? Vai tr quyt nh thuc v cc ch h nng dn, ch trang tri, 70

doanh nghip nng nghip c coi nh l mt tc nhn c th lm nhim v chuyn i cc yu t u vo thnh cc loi nng sn hng ha mong mun, l cc yu t u ra. to ra nng sn phm, cn c s phi hp gia cc yu t u vo v hiu qu ca n ty thuc vo trnh phi hp hp l gia cc yu t u vo ca qu trnh sn xut. Chng ta c th biu th mi quan h theo hm sn xut c dng sau: Q = f(x1, x2, x3.. xn) Trong : Q: S lng mt loi sn phm c sn xut ra. x1, x2, x3... xn: lng mt s yu t u vo c s dng trong qu trnh sn xut ra nng sn phm. Chng hn: x1 l lng phn bn, x2 l lng ht ging v.v... Hm sn lng ny cho chng ta mt khi nim c tnh cht thun ty vt cht, nhm m t lng u ra ti a v vt cht quan h vi vic s dng mt hoc mt s yu t u vo nht nh v vt cht. y s xem xt mi quan h gia cc yu t sn xut vi lng nng sn phm sn xut ra v quan h gia cc yu t vt cht trong qu trnh sn xut ra sn phm. 1. Mi quan h gia yu t sn xut v lng nng sn phm. to ra mt loi nng sn nht nh, cn thit phi s dng nhiu yu t u vo khc nhau, nh phn bn, ht ging, nc, thuc tr su bnh v.v... y, gi nh yu t phn bn thay i theo hng tng ln, cn cc yu t khc khng i, chng ta c th thy c mi quan h gia sn phm u ra v yu t u vo (phn bn) bin i duy nht , c biu th hnh 3.1 v ng cong sn phm. y (trong iu kin s dng cc yu t khc khng i mc nht nh vi trnh cng ngh nht nh), nu tng lng phn bn c s dng th lng nng sn phm tng ln. S tng lng phn bn n mc nht nh s t sn lng sn phm u ra cc i v nu tng lng 71

phn bn tip tc, sn lng nng sn s gim xung. Hnh 3.1 cho ta thy mi quan h . tip tc lm r mi quan h gia yu t sn xut v lng sn phm, cn coi trng hai kha cnh sau y:
Q Tng sn phm Mc I II III IV

TP

0 x1

1 x1

2 x1

(x1/x2... xn)

Hnh 3.1. ng cong sn phm

Sn phm cn bin MP Sn phm bnh qun AP

AP

x10

1 x1

2 x1

(x1/x2... xn) MP

Hnh 3.2. ng cong sn phm cn bin, sn phm bnh qun

a. Sn lng cn bin (k hiu MP) Ngi nng dn lun bn khon vi cu hi: liu chi ph u t tng thm c em li sn lng nng sn b sung tng ng khng? C mi ln tng 72

thm mt lng phn bn nht nh, c th thu c mt lng nng sn tng b sung, phn sn lng tng thm gi l sn lng cn bin. Nu x1 bin i mt lng x1 th Q cng bin i mt lng Q tng ng. Sn lng cn bin ca yu t x1 bin i c biu th vi dng sau: MPx1 =

Q X 1

Nu x1 bin i v cng nh th MPx1 chnh l o hm bc nht ca Q, chnh l nghing ng cong ca o hm Q ti im quan st. Theo tnh cht ca o hm bc nht, MPx1 s t cc i ( dc ca TP ln nht) ti
0 im un ca ng cong tng sn phm TP (u vo mc x 1 ), v MPx1 = 0

ti im cc i ca ng cong tng sn phm (u vo mc x 12 ), v

MPx1 <0 khi u vo ln hn x 12 .

b. Sn lng bnh qun (k hiu AP). Ti mi im x1 c sn lng Q tng ng. Sn lng bnh qun ca yu t u vo bin i biu th bng phng trnh sau: APx1 =
Q X1

Trong : AP l sn lng bnh qun, x1 l tr s ca yu t u vo, Q l sn lng tng ng vi mi mc ca x1. Trn hnh 3.1, sn lng bnh qun mc s dng u vo nht nh c xc nh bng dc ca ng thng t im gc (0) ln ng cong ti im tng ng. Cc phng trnh trn gii thch ti sao APx1 = MPx1 ti im x 1 hnh 1 3.1 ( dc ca ng cong sn phm TP bng dc ca ng thng xut pht t im gc (0) gp ng cong TP ti im tng ng vi x1) v ti sao APx1 t cc i im (ng thng xut pht t im gc gp ng cong ti c dc ln nht). c. Quy lut sn lng gim dn. Khi mt yu t u vo c s dng tng dn m cc yu t u vo 73

khc khng thay i th sn lng nng sn tng ln, nhng mc tng tng sn lng s ngy cng gim i. iu c ngha l sau khi tng mc phn bn qua mt s im, sn lng cn bin ca yu t u vo s gim i. l quy lut sn lng gim dn. hnh 3.2 mi quan h gia yu t v sn phm l mt trong nhng nhn t lm tng li nhun cho ti khi ti mc s dng phn bn x1 , nhng li lm gim li nhun cn bin khi s dng nhiu hn x1 . Trn hnh 3.1 v 3.2 cc ng cong TP, v MP v AP c chia thnh bn mc khc nhau, mc I, sn phm bnh qun ca x1 l APx1 v sn phm bin u tng ln, mc II sn phm cn bin (MPx1) bt u gim nhng sn phm bnh qun vn cn tng, mc III c APx1 ln MPx1 u gim nhng cn l mt s dng, mc IV sn phm cn bin thnh s m (hnh 3.2). Mt hm s n gin v mi quan h gia yu t v sn phm c th thy r biu 3.1 vi 3 yu t u vo l phn bn, t ai v lao ng trng la. Nu 3 loi u vo u s dng mt n v, tng sn lng s t 6 t la. Sau , cc yu t t ai v lao ng khng thay i, yu t phn bn tng ln th sn lng la tng ln. Ti im x1 = 3 n v, tr s sn phm cn bin MPx1 = 14,25 (t cao nht). Sau nu tip tc tng x1, tr s sn phm cn bin s c tc tng chm dn. Ti im x1= 4 n v, tr s sn phm cn bin bng tr s sn phm bnh qun. Nu biu din trn th, ti x1 = 4 n v, ng cong biu din MPx1 s ct ng cong biu din APx1.
0 0

74

Biu 3.1. Mi quan h gia yu t u vo v sn lng la S n v phn bn (x1) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S n v t ai (x2) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 S n v lao ng (x3) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Sn lng la Q (t) 6,0 15,0 29,25 39,0 44,0 48,5 52,0 54,6 56,5 50,5 Sn lng la cn bin MP (t) 6,0 9,0 14,25 9,75 5,0 4,5 3,5 2,6 1,9 -6,0 Sn lng la bnh qun AP (t) 6,0 7,5 9,75 9,75 8,8 8,1 6,8 6,8 6,3 5,1

2. Mi quan h gia cc yu t sn xut. Trong sn xut nng nghip, to ra sn phm cn phi phi hp nhiu yu t u vo, thng thng c th c nhiu yu t bin i. Gi nh c hai yu t u vo bin i (x1 v x2), cn cc yu t khc khng thay i, hm sn xut c biu din nh sau:
Q = f ( x1 , x 2 , x ...x n )

Ta c th minh ha mi quan h trn bng hnh 3.3

75

Khi lng u vo

0 x2

Q = 30 Q = 20
B

1 2

Q = 10

x10

x11

Khi lng u vo x1

Hnh 3.3. ng ng sn lng

Ch nng tri c th sn xut ra 10 n v sn phm l kt qu kt hp hai yu t u vo ti im A hoc ti im B (hnh 3.3). Khi di chuyn t im A
1 n B, khi lng yu t u vo x1 tng t x10 ln x1 v khi lng x2 gim t

0 x2 xung x 12 , ngha l x1 thay th cho x2. Nh vy, mt ng ng sn lng

l Qu tch ca nhiu t hp khc nhau ca hai yu t u vo cng to nn mt mc sn phm u ra. T s thay th cn bin (MRS) l t s m mt lng yu t u vo thay th cho mt lng yu t vo khc ti bt k im no trn ng ng sn lng v c th tnh bng dc ca ng ng sn lng . C th tnh t l mt yu t u vo ny c thay th bng mt yu t u vo khc trong iu kin sn lng u ra khng thay i, biu th bng phng trnh: 76

MRS ca x1 thay th cho x2 =

X 2 X 2 = X 1 X 1

Nu x1 v cng nh, th MRS ca x1 thay th cho x2 chnh l o hm bc nht ca ng cong ng sn lng. MRS thng l s m, v mc s dng tng mt yu t u vo ny thng ko theo mc s dng gim yu t kia. Tuy nhin, s dng lm thc o kh nng thay th cc yu t u vo th MRS c nhc im rt ln, v n ph thuc vo cc n v o ca yu t ny. V vy, co gin ca s thay th ( ) tr thnh thc o u vit hn v c xc nh nh sau:

X1 X2

S bin i %

S bin i % ca MRS
khng ph thuc vo n v o lng, cng ln th vic thay th cc

yu t cng d dng, l u im ca co gin thay th. S thay th gia cc yu t sn xut ty thuc vo thi gian v iu kin trnh kinh doanh. Thng trong thi gian ngn, ngi ta ch thay i mt s yu t v vn cn mt s yu t khng thay i, nhng v lu di ngi ta thay i tt c cc yu t i n s phi hp hp l gia chng. Cc phng n thay th, phi hp gn lin vi vic tng quy m sn xut. 3. Mi quan h gia cc sn phm Nng nghip l ngnh sn xut c nhiu loi sn phm a dng v phong ph, gn rt mt thit vi iu kin t nhin. Mi trang tri, doanh nghip nng nghip c th la chn sn xut tng sn phm hoc nhm sn phm vi quy m v c cu hp l nhm s dng c hiu qu ngun lc hn ch thng qua cc yu t u vo ca qu trnh sn xut. Thng thng, trn mi tha t, c th sn xut mt s loi sn phm khc nhau. Vic quyt nh sn xut sn 77

phm g vi s lng bao nhiu l ph thuc vo nhiu nhn t. S cn nhc sn xut sn phm ny hay sn phm kia hoc c cu sn phm mi loi phi da vo nhng cn c khc nhau. Nghin cu sau y v mi quan h gia sn phm vi sn phm l mt trong nhng cn c . tin trnh by, gi nh mt h nng dn c th trng hai loi sn phm l rau v hoa. u ra ca mi loi do mt s n yu t u vo to nn. Mi quan h gia n yu t u vo v hai sn phm u ra rau v hoa c th hin qua cc hm sn xut tng ng ca rau v hoa nh sau: Qr = f1 (x1,... xn) Qh = f2 (x1,... xn) Nhng mi quan h trn l ngun lc sn xut hin c ca h nng dn. Chng s quyt nh kh nng la chn ca h nng dn m ng ta phi ng u v cc mt gii hn cng ngh, t s chuyn i cn bin, chi ph c hi. a. Gii hn cng ngh. H nng dn ch c th la chn lng sn phm sn xut theo kh nng sn xut (hay gii hn cng ngh) ca mnh. Theo gi nh trn, vi cch kt hp "u vo" khc nhau, h nng dn sn xut ra mt lng Qr v Qh khc nhau (hnh 3.4).

78

Sn lng rau R0 c

H0
Sn lng hoa

Hnh 3.4. ng cong nng lc sn xut ng cong nng lc sn xut ca cc t hp rau v hoa m h nng dn c th sn xut vi mt s yu t u vo nht nh v vi nhng iu kin k thut canh tc no . Nu em ton b vt t, tin vn trng rau s thu c mt khon thu nhp R0, nhng nu em ton b u t cho sn xut hoa th c th thu c khon thu nhp l H0. Cc t hp khc ca hai loi sn phm c v thnh tng im nm trn ng cong R0H0. b. T s chuyn i cn bin (k hiu MRT) H nng dn c th la chn nhiu cch khc nhau c mt s lng sn phm H v R khc nhau. dc ca ng cong nng lc sn xut cho ta t s chuyn bin cn bin (MRT) ca rau (R)sang hoa (H). MRT =
Qh Qr

Phng trnh ny l thc o chi ph c hi trong trng hoa thay v trng rau, ngha l nu mun thm mt n v hoa th phi bt i bao nhiu n v sn lng rau. 79

c. Chi ph c hi. Chi ph c hi l mt khi nim c bn ca kinh t hc, phn nh s tm kim v la chn phng hng phn phi ngun lc t i. Bn cht chi ph c hi ca mt quyt nh l gi tr ca vic la chn phng hng tt nht, l kt qu ca vic quyt nh c d bo. Chng hn quyt nh ca mt h nng dn trng nhiu hoa hn c lin quan n vic rt bt vn sn xut rau v do sn lng rau t i. Gi tr ca phn sn lng rau ng l c sn xut bng ngun lc chuyn sang trng hoa l chi ph c hi ca sn xut hoa. Ch khi gi tr thu nhp ca hoa tng thm ln hn chi ph c hi tnh bng gi tr thu nhp ca rau c trng bt i th s chuyn hng mi c ngha kinh t.

III. Mi quan h kinh t

Cc doanh nghip c s quan tm khc nhau n mc tiu ca sn xut, nhng h u hng ti mc tiu chung l ti a ha li nhun. Khi c mt yu t "u vo" bin i lm nh hng n sn lng, ngi ta tnh n s ti u ha trong mi quan h gia yu t sn xut vi sn phm sn xut ra. Khi c nhiu yu t sn xut thay i, ngi ta phi tnh n s ti u trong mi quan h gia cc yu t sn xut sn xut ra mt sn phm. Khi sn xut ra nhiu sn phm, ngi ta phi tnh s ti u trong mi quan h gia cc sn phm. l nhng yu cu t ra i vi nhng ngi sn xut trong th trng cnh tranh v di y s xem xt ln lt cc mi quan h . 1. Ti u ha hiu qu kinh t trong mi quan h gia yu t sn xut v sn phm. Khi c mt yu t u vo (x1) bin i, t c hiu qu ti u, ngi sn xut cn c loi thng tin: - Sn phm cn bin ca yu t u vo (MPx1) - n gi ca sn phm u ra - n gi ca yu t u vo x1. 80

Gi tr ca mt n v yu t u vo tng thm i vi ngi sn xut l thu nhp b sung m h nhn c do kt qu ca vic s dng nhiu vt t, tin vn hn. Khi nim gi tr sn phm cn bin (VMP) dng lm thc o ch rng khi tng mt n v chi ph, gi tr sn phm cn bin tng thm mt lng MPx1 x P tc l V MPx1 . Ngha l khi chi ph tng thm mt lng Px1, gi tr sn phm tng mt lng b sung VMPx1. Khi gi tr sn phm cn bin ca yu t u vo bin i bng gi ca n th ta t hiu qu ti u, to ra li nhun ti a. Ta c phng trnh: VMPx1 =Px1. Lc ny ngi sn xut vo trng thi cn bng. 2. Ti u ha hiu qu kinh t trong mi quan h gia yu t v yu t. a. Xc nh im ti u. Khi c 2 yu t u vo (x1v x2) thay i, mun s dng chng mt cch ti u, cn thit phi bit cc thng tin: n gi (hoc t gi) ca hai yu t u vo trn th trng v t s thay th cn bin gia chng. Vi s tin nht nh, ch nng tri c th mua cc yu t u vo (x1 v x2) theo t l khc nhau. S kt hp chi ph ca hai yu t nm trn ng thng gi l ng thng ng chi ph (hnh 3.5).

Hnh 3.5: ng thng ng chi ph

Khi lng u vo x2
C0 Px 2

Khi lng u vo x1

81

c0 Khi lng u vo x1 Px1

Trong : C0: lng tin vn ca ch nng tri Px1: n gi ca yu t x1 Px2: n gi ca yu t x2 Tm hiu phi hp ti u gia hai yu t x1 v x2 sao cho t sn lng cao nht bng cch em chng ng cong ng sn lng (Q) ln ng thng ng chi ph C0. im tip xc gia chng l A - im ti u (hnh 3.6), ti dc ca ng cong ng sn lng bng dc ca ng thng ng chi ph. M dc ca ng ng sn lng l t s thay th cn bin cho nn iu kin ti u s l: MRS ca x1 thay th x2 =
Px1 Px 2

Hnh 3.6: Phi hp u vo vi chi ph t hn

MRS ca x1 thay th x2 =
Khi lng u vo x2

Px1 Px 2

82

Hnh 3.6: Phi hp u vo vi chi ph t hn b. Chi ph sn xut. Chi ph sn xut l khon chi ph c dng sn xut ra mt lng nng sn phm no trong mt khong thi gian nht nh. Tng chi ph sn xut (k hiu TC) bao gm: - Chi ph c nh (FC): l nhng khon chi ph khng thay i v khng ph thuc vo khi lng cng vic hon thnh nhm sn xut ra nng sn phm. Bao gm khon thu nh kho, khu hao ti sn c nh, tin thu t, chi ph bo him ti sn, kinh doanh v.v... - Chi ph bin i (VC): l nhng khon chi ph s thay i ph thuc vo quy m, khi lng cng vic c hon thnh trong qu trnh sn xut. Bao gm cc khon chi ph v ht ging, phn bn, thc n gia sc v.v... Vic phn ra chi ph c nh v chi ph bin i c gii php s dng c hiu qu, bi v cc khon chi ph c nh, nu khng s dng cc ngun lc ny theo ng thi gian th s b lng ph. Ti sn c nh mc d khng c s dng vn phi chu khu hao, (Nh kho b khng s vn b h hng). Cn ngun lc bin i c th ct tr cho v sau, nu cha s dng ht trong v ny. 83

Chi ph c nh (FC) khng thay i vi mi Q, c biu din hnh 3.7a. Khi Q tng, cn nhiu chi ph bin i (VC) v ngc li, biu din hnh 3.7b. Tng chi ph (TC) c hp thnh bi chi ph c nh v chi ph bin i, biu din hnh 3.7c.
ng ng ng

TC VC FC Q b) c)

Q a)

Hnh 3.7: ng cong chi ph c nh, bin i v tng chi ph c. Chi ph cn bin v chi ph bnh qun. Chi ph cn bin (k hiu MC) l chi ph tng thm to ra sn phm b sung, MC =
TC FC + VC VC m FC = 0 cho nn MC = l dc ca = Q Q Q

ng cong VC. Nh vy s bin i ca tng chi ph (TC) hon ton do s thay i chi ph bin i quyt nh. Chi ph bin i bnh qun (AVC) l chi ph bin i tnh bnh qun cho mi n v sn phm, ngha l AVC =
VC . C th tnh tr s ny bng dc Q

ca ng thng t gc ta n im tng ng trn ng cong VC. Tng chi ph bnh qun (AC) l tng chi ph tnh cho mi n v sn phm, ngha l AC =
TC l dc ca ng thng t gc ta n im Q

tng ng trn ng cong TC.

84

Hnh 3.8 minh ha cc ng cong MC. AC v AVC c lin quan n cc ng cong hnh 3.7a, b v c. Cc loi chi ph c th tnh biu 3.2.
ng MC AC AVC

Khi lng Q

Hnh 3.8: Cc ng cong MC,AC v AVC Biu 3.2. Cc loi chi ph sn xut mt loi nng sn
S n v sn phm u ra 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Tng chi ph bin i (VC) 25 45 62 75 90 110 135 175 Tng chi ph c nh (FC) 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 45 65 82 95 110 130 155 195 Tng chi ph (TC) Chi ph cn bin(MC ) 25 20 17 13 18 20 25 40 Chi ph bin i bnh qun (AVC) 25 22,5 20,7 18,8 18,0 18,3 19,3 21,9 Chi ph c nh bnh qun (AFC) 20,0 10,0 6,7 5,0 4,0 3,3 2,8 8,5 45,0 32,5 27,4 23,8 22,0 21,6 22,1 24,4 Tng chi ph bnh qun (AC)

d. Tng thu nhp ca nng tri (k hiu TR) Tng thu nhp ca nng tri tng ln khi lng hng ha bn ra tng v TR = 85

Q.P. Vy ng biu din TR s l ng thng chy qua cc gc ta (hnh 3.9a). Thu nhp cn bin (k hiu MR) l phn thu thp tng thm vi mi n v sn lng bn ra tng thm.
MR =
TR QP = =P Q Q

Nh vy khi MR khng i v bng P, Nng tri s t t c trng thi cn bng khi hiu TR - TC t mc ti a. hnh 3.9a, khi sn lng thp hn Q1 v cao hn Q2 th nng tri thua l, v ng cong tng chi ph (TC) nm pha trn ng cong tng thu (TR). Mc sn lng ti u l Q* do TR - TC t gi tr ln nht.

ng TC TR

ng

MC D E

AC

B
B D C

MR = P = AR

A C

Q0

Q1 Q*

Q2

Khi lng

Q0

Q1 hnh b

Q*

Q2

Khi lng

hnh a

Hnh 3.9: Hiu qu kinh t ti u trong ngn hn

hnh 3.9b ng thng nm ngang biu th gi c sn phm bn mt gi

cho nn MR = P = AR. Mun sn xut c li th gi c hoc thu nhp bnh qun phi ln hn chi ph bnh qun. Ni cch khc, sn lng phi nm khu vc t Q1n Q2. Li nhun vn tng khi sn lng tng thm mt n v m thu nhp gia tng ln hn chi ph gia tng, ngha l MR > MC v ngc li 86

khi chi ph ln hn thu nhp gia tng, tc l MC > MR. 3. Ti u ha hiu qu kinh t trong mi quan h gia cc sn phm. t c li nhun ti a trong iu kin sn xut nhiu sn phm, cc doanh nghip cn bit thng tin v t s chuyn i cn bin gia cc sn phm v gi c sn phm. Khi bit khi lng v gi c cc yu t u vo, t li nhun ti a cn thit phi t tng thu nhp ti a. y ta gp khi nim ng thng ng thu nhp, l qu tch cc im ca cc nhm sn phm khc nhau nhng to ra cho doanh nghip cng mt lng nhp. Hnh 3.10 l ng ng thu nhp trong trng hp c hai sn phm (R v H). dc ca ng thng l t gi ca sn phm

PR . ng ng thu nhp R = PR QR + PH QH pH

Khi lng rau

R PR
R = PRQR + PHQH

R PH

Khi lng hoa

Hnh 3.10: ng thng ng thu thp Vi tng thu nhp t hn 3 sn phm tr ln th ng thng ng thu nhp l ng thng song song cch xa gc ta hn. hnh 3.11 ngi ta t mt lot ng ng thu nhp ln cng vi ng bin nng lc sn xut v ta c im nhp ti a ti tip im gia ng bin nng lc sn xut v ng ng thu nhp cao nht. Trong trng hp ny tip im ng vi cc u ra Q*R v Q*H. V vy, iu kin cn bng l t s chuyn bin cn bin 87

MRT ca rau sang hoa (QR/QH) tr s m ca gi hoa v rau: MRT ca rau v hoa hay
Khi lng rau

Q R P = () H Q H PR

Q*R

Q*H

Khi lng hoa

Hnh 3.11: S cn bng sn phm vi sn phm

88

Tm tt chng 1. L thuyt chung v pht trin kinh t v l thuyt pht trin nng nghip c nhiu nh kinh t hc a ra thng qua vic phn tch, gii thch cc hin tng kinh t v d bo v pht trin kinh t v kinh t nng nghip. Nu A.Smith c cng lao trong vic a tt c cc quan im kinh t c t trc , cu kt li thnh mt h thng, th D. Ricardo xy dng h thng trn mt nguyn tc thng nht, l thi gian lao ng quyt nh gi tr hng ha. Tip l trng phi tn c in, m tiu biu l C.Mc vi B t bn trnh by v gi tr sc lao ng v bn cht ca gi tr thng d v C.Mc kt lun v tt yu ca s qu t ch ngha t bn ln ch ngha cng sn. J.M.Keynes tiu biu cho nhnh khc cho rng cn phi c s can thip ca Nh nc vo kinh t tng cu c hiu qu, kch thch tiu dng, sn xut, kch thch u t to thm vic lm v tng thu nhp v.v... Trong lnh vc nng nghip c nhng nt c th, v th nhiu nh kinh t hc quan tm v cp nhiu trong cc l thuyt kinh t, nht l trong cc m hnh pht trin kinh t ca cc nc chm pht trin ang tin hnh cng nghip ha. D.Ricardo cho rng do quy lut gim mu m ca t ai, gi nng sn tng ln lm cho tin lng cng nhn tng v a t tng ln, cn li nhun khng tng. Cng lao to ln ca D.Ricardo l phn tch a t. R.Nurkse l ngi i tin phong trong l thuyt pht trin. ng quan tm n vn tng thu nhp quc dn bnh qun u ngi bng cch to ra nhng chuyn bin thot khi nng nghip, l khu vc thu ht qu nhiu nhn cng. L thuyt pht trin c cu ngnh khng cn i, tiu biu l A.Hirschaman, cho rng vic pht trin c cu ngnh khng cn i s gy p lc, to ra s kch thch u t. M hnh hai khu vc ca A.Lewis vi l thuyt khi qut v qu trnh pht trin trong cc nc thuc th gii th ba tha lao ng, l khu vc nng thn mang tnh truyn thng, kinh t km pht trin, nng sut lao ng 89

bng khng, do c th cung cp lao ng v hn sang khu vc cng nghip thnh th hin i. L thuyt pht trin kinh t ca W.Rostow chia tin trnh kinh t ra 5 giai on, vi cch phn chia ny cc nc ang pht trin hin nay vo giai on 1 n 3. 2. to ra nng sn phm cn c s phi hp gia cc yu t u vo v hiu qu ca n ty thuc vo trnh phi hp hp l gia cc yu t u vo ca qu trnh sn xut. Nhng quan h c tnh vt cht trc ht xem xt mi quan h gia yu t sn xut v lng nng sn phm, vic tng lng yu t u vo lm tng lng sn phm, nhng n mc nht nh sn lng gim dn. Mi quan h gia cc yu t sn xut vi sn phm c sn xut cn thit phi phi hp nhiu yu t u vo khc nhau, gia chng c th thay th cho nhau. C th tnh t l yu t u vo ny c thay th bng mt yu t u vo khc trong iu kin sn lng u ra khng thay i. Mi trang tri hoc doanh nghip ty thuc vo gii hn cng ngh, t s chuyn i cn bin v chi ph c hi c th la chn sn xut tng loi sn phm hoc nhm sn phm vi quy m v c cu hp l nhm s dng cc ngun lc hn ch thng qua cc yu t u vo ca qu trnh sn xut. 3. C th c s quan tm khc nhau v mc tiu sn xut, nhng h u hng ti mc tiu chung l ti a ha li nhun. Khi c mt yu t "u vo" bin i lm nh hng n sn lng, ngi ta tnh n s ti a ha trong mi quan h gia cc yu t sn xut vi sn phm sn xut ra. Khi c nhiu yu t sn xut thay i, ngi sn xut phi tnh s ti u trong mi quan h gia cc yu t sn xut ra mt sn phm. Khi sn xut ra nhiu sn phm, ngi sn xut phi tnh n s ti u trong quan h gia cc loi sn phm .

90

Cu hi n tp

1. Phn tch mt s ni dung v l thuyt a t ca D.Ricardo v m hnh hai khu vc ca Lewis. 2. Trnh by nhng mi quan h c tnh vt cht trong qu trnh sn xut ra sn phm nng nghip. 3. Trnh by nhng mi quan h kinh t trong qu trnh sn xut nng sn hng ha.

91

Chng 4 Kinh t s dng cc yu t ngun lc trong nng nghip

I. Vai tr cc yu t ngun lc trong tng trng v pht trin nng nghip
1. Bn cht v c im ca cc yu t ngun lc trong nng nghip. Trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht v dch v cho x hi, con ngi s dng mt lng nht nh ca cc yu t v sc lao ng, t liu lao ng v i tng lao ng c kt hp vi nhau theo mt cng ngh nht nh, vi mt khng gian v thi gian c th. Cc yu t tham gia vo qu trnh sn xut khng ngng c ti sn xut m rng nhm to ra ngy cng nhiu ca ci vt cht v dch v. Tt c nhng ti nguyn hin ang c s dng hoc c th c s dng vo sn xut ca ci vt cht hoc dch v c gi l nhng yu t ngun lc. Nh vy, v mt kinh t cc yu t ngun lc ca sn xut l phm tr kinh t dng ch nhng ngun ti nguyn t nhin, kinh t v x hi , ang v s c s dng cho hot ng kinh t to ra ca ci vt cht hay dch v p ng yu cu x hi nht nh. Trong nng nghip, cc yu t ngun lc c th tn ti di hnh thi vt cht, bao gm: t ai, my mc, thit b, kho tng, nguyn nhin vt liu, ging cy trng, vt nui, phn bn, thc n gia sc, sc lao ng vi k nng v kinh nghim sn xut nht nh.v.v Ngun lc sn xut ca nng nghip cng c th tn ti di hnh thi gi tr. Ngi ta s dng ng tin lm thc o nh lng v quy i mi ngun lc khc nhau v hnh thi vt cht c s dng vo nng nghip thnh mt n v tnh ton thng nht. Xt v hnh thi hin vt, ngi ta c th phn nhm cc yu t ngun lc trong nng nghip nh sau: 92

a. Nhm cc yu t lin quan n ngun nhn lc ca nng nghip, bao gm s lng v cht lng sc lao ng ang v s c s dng vo nng nghip. Nhm ny cn bao gm c nhng yu t v tri thc, k nng, kinh nghim, truyn thng, b quyt cng ngh v.v. b. Nhm cc yu t ngun lc lin quan n phng tin c kh, nh: Ngun nng lng, bao gm c ngun nng lng ca ng lc my mc v ng lc gia sc. Trong giai on u ca cng nghip ho, ng lc gia sc chim t trng ln v gim dn cng vi s thay th ca ng lc my mc giai on pht trin cao ca cng nghip ho. My cng tc v nhng cng c ni chung. H thng kt cu h tng k thut, bao gm: h thng thu li, h thng ng giao thng, kho tng, cc c s ch bin nng sn. c. Nhm cc yu t ngun lc sinh hc, bao gm vn cy lu nm, sc vt lm vic, sc vt sinh sn,v,v. d. Nhm cc yu t ngun lc lin quan n cc phng tin ho hc phc v nng nghip; phn bn ho hc, thuc tr su, thuc th y, cc cht kch thch v.v. iu cn nhn mnh l cc yu t ngun lc trong nng nghip l nhng ti nguyn qu him v c hn. Nhng c im ca cc yu t ngun lc s dng vo nng nghip gn lin vi nhng c im ca sn xut nng nghip v biu hin trn cc mt sau: Di tc ng ca yu t t ai v thi tit -kh hu a dng phc tp dn n vic s dng cc yu t ngun lc trong sn xut nng nghip mang tnh khu vc v tnh thi v r rt. Ngun lc t ai rt c hn, trong iu kin nc ta, mc din tch t nhin theo u ngi thp hn th gii ti 6 ln (0,55ha/3,36h) xp vo hng th 135, thuc nhm cc nc c mc bnh qun t ai thp nht th gii. Trong bnh qun t nng nghip nc ta t 0,1ha/ngi, bng 1/3 mc bnh qun th gii. 93

Tim nng v ngun lc sinh hc a dng, phong ph nhng cha c khai thc c hiu qu, mt s cy trng vt nui cha c coi trng chn lc, bi dc. Mt s ging mi c chn lc, lai to c nng sut cao nhng cha p ng yu cu m rng din tch, sn xut. Ngun lc v vn trong nng nghip nc ta ang l yu t hn ch. Vn t c trong nng dn t i. Ngun vn ngn sch cn mng, ngun thu cho ngn sch thp v cha n nh, hng nm ngn sch cn bi chi. V th phi tnh ton la chn s dng c hiu qu yu t ngun lc hn ch ny, tng bc tng lc ni sinh v to thm ngun tch lu t tit kim trong nc. Ngun nhn lc ca nc ta rt phong ph, hin lao ng nng nghip cn chim gn 70% tng lao ng x hi, nhng cha c s dng hp l, mt b phn sc lao ng ng k thiu vic lm, thu nhp thp, nht l nhng vng t cht ngi ng. Trong qu trnh chuyn nn kinh t nc ta sang c ch th trng c s qun l ca Nh nc, cn thit phi tnh ton, tm kim cc gii php s dng cc yu t ngun lc hn ch ca nc ta hp l v c hiu qu. Mt mt phi nhanh chng khc phc tnh trng lc hu v khoa hc v cng ngh, mt khc phi bit khai thc li th so snh ca nn nng nghip nhit i, nhit i sn xut cc loi nng sn a ra th trng quc t. 2. Vai tr cc yu t ngun lc trong vic tng trng v pht trin nng nghip. Tc tng trng v pht trin nng nghip trc ht ph thuc vo s lng v cht lng cc yu t ngun lc c huy ng vo sn xut nng nghip. Khi xem xt tng yu t ngun lc, xu hng vn ng v s lng v cht lng ca tng yu t ngun lc theo cc chiu hng khc nhau. Nhng khi s dng cn kt hp cc yu t ngun lc mt cch hi ho, hp l. T l tham gia ca mi yu t ngun lc vo qu trnh sn xut tng loi nng sn tu thuc vo tnh cht ca quy trnh k thut v tin b cng ngh. iu c 94

ngha l tu thuc vo tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut trong nng nghip m quyt nh nhng t l v s lng v cht lng ca mi yu t ngun lc c huy ng vo sn xut. Vic s dng tit kim v c hiu qu cc yu t ngun lc ca sn xut nng nghip l tt yu khch quan i hi cc c s nng nghip phi coi trng vic bo v v pht trin hp l, m bo mi quan h hi ho gia cc yu t ngun lc. Trong nng nghip nc ta kinh t h nng dn v kinh t trang tri l lc lng ch yu sn xut v cung cp ngun nng sn cho nn kinh t quc dn. Cn thit phi o to v bi dng kin thc k thut v qun l cho cc ch h nng dn, ch trang tri v lc lng lao ng nng nghip h thc lm ch v sn xut v kt qu ti chnh. ng thi phi cng c, nng cp v xy dng mi h thng h tng k thut nng thn, nhm nhanh chng pht huy c hiu qu trong qu trnh s dng cc yu t ngun lc ca nng nghip.

II. S dng yu t ngun lc rung t

1. V tr ca yu t ngun lc rung t. t ai l c s t nhin, l tin u tin ca mi qu trnh sn xut. t ai tham gia vo hu ht cc qu trnh sn xut ca x hi, nhng tu thuc vo tng ngnh c th m vai tr ca t ai c s khc nhau. Nu trong cng nghip, thng mi, giao thng t ai l c s, nn mng trn xy dng nh xng, ca hng, mng li ng giao thng, th ngc li trong nng nghip rung t tham gia vi t cch yu t tch cc ca sn xut l t liu sn xut ch yu khng th thay th c. Rung t l sn phm ca t nhin, c trc lao ng, n xut hin v tn ti ngoi mun con ngi, v th rung t l ti sn quc gia. Nhng t khi con ngi khai ph rung t, a rung t vo s dng nhm phc v li ch ca con ngi, trong qu trnh lch s lu di lao ng ca nhiu th h c kt tinh trong , th ngy nay rung t va l sn phm ca t nhin 95

va l sn phm ca lao ng. Trong nng nghip, rung t va l i tng lao ng, va l t liu lao ng. Rung t l i tng lao ng khi con ngi s dng cng c lao ng tc ng vo t lm cho t thay hnh i dng, nh cy, ba, p t, ln lung v.v. Qu trnh lm tng cht lng ca rung t, to iu kin thun li tng nng sut cy trng. Rung t l t liu lao ng, khi con ngi s dng cng c lao ng tc ng ln t, thng qua cc thuc tnh l hc, ho hc, sinh vt hc v cc thuc tnh khc ca t tc ng ln cy trng. S kt hp ca i tng lao ng v t liu lao ng lm cho rung t tr thnh t liu sn xut trong nng nghip. Khng nhng th, rung t cn l t liu sn xut ch yu, t liu sn xut c bit, t liu sn xut khng th thay th c. ph nhiu l thuc tnh quan trng nht, l du hiu cht lng ca rung t. N c nh hng ln n nng sut cy trng, n hiu qu s dng lao ng sng v lao ng qu kh c s dng. C nhiu loi ph khc nhau, bao gm: ph nhiu nguyn thu nhng trn thc t khng c g l nguyn thu, bi l rung t hin c u gn lin vi s hnh thnh v pht trin t ai trong lch s. ph nhiu t nhin c to ra do kt qu ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca t vi cc thuc tnh l hc, ho hc, sinh vt hc v gn cht ch vi iu kin thi tit kh hu. ph nhiu nhn to l kt qu ca qu trnh lao ng sn xut ca con ngi, mt mt bin nhng cht kh tiu thnh nhng cht dinh dng d tiu v mt khc b sung cho t v s lng v cht lng cc cht dinh dng trong t cn thiu bng mt h thng cc bin php c cn c khoa hc v c hiu qu. ph nhiu kinh t l s thng nht ca ph nhiu t nhin v ph nhiu nhn to, nhm s dng c hiu qu ph nhiu ca t trng. 2. c im ca rung t- t liu sn xut ch yu trong nng nghip. Khc vi cc t liu sn xut khc, rung t - t liu sn xut ch yu 96

trong nng nghip c nhng c im sau: 2.1 Rung t va l sn phm ca t nhin va l sn phm ca lao ng. t ai vn l sn phm ca t nhin, ch t khi con ngi tin hnh khai ph a t hoang ho vo s dng to ra sn phm cho con ngi, th rung t kt tinh lao ng con ngi v ng thi tr thnh sn phm ca lao ng. c im ny t ra trong qu trnh s dng, con ngi phi khng ngng ci to v bi dng rung t, lm cho t ngy cng mu m hn. ng thi, khi xc nh cc chnh sch kinh t c lin quan n t nng nghip, cng cn lu n c im ny. 2.2 Rung t b gii hn v mt khng gian, nhng sc sn xut ca rung t l khng c gii hn. S lng din tch t ai a vo canh tc b gii hn bi khng gian nht nh, bao gm: gii hn tuyt i v gii hn tng i. Din tch t ai ca ton b hnh tinh, ca tng quc gia, ca tng a phng l con s hu hn, l gii hn tuyt i ca t ai. Khng phi tt c din tch t t nhin u a vo canh tc c, tu thuc iu kin t ai, a hnh v trnh pht trin kinh t ca tng nc m din tch t nng nghip a vo canh tc ch chim t l phn trm thch hp. l gii hn tng i, gii hn ny nh hn nhiu so vi tng qu t t nhin. nc ta t l nng nghip nm 2000 chim trn 28,38% tng din tch t nhin, kh nng i a a ln 35%. V th cn phi bit qu trng v s dng hp l rung t, s dng mt cch tit kim, hn ch vic chuyn dch rung t sang s dng mc ch khc. Mc d b gii hn v mt khng gian nhng sc sn xut ca rung t l khng gii hn. Ngha l mi n v din tch t ai, nh tng cng u t vn, sc lao ng, a khoa hc v cng ngh mi vo sn xut m sn phm em li trn mt n v din tch ngy cng nhiu hn. y l con ng kinh doanh ch yu ca nng nghip, nhm p ng yu cu tng ln v nng sn phm cung cp cho x hi loi ngi. 2.3 Rung t c v tr c nh v cht lng khng ng u. 97

Cc t liu sn xut khc c th di chuyn n nhng ni thiu v cn thit, ngc li rung t - t liu sn xut ch yu ny c v tr c nh gn lin vi iu kin t nhin, iu kin kinh t v iu kin x hi ca mi vng. kt hp vi rung t, ngi lao ng v cc t liu sn xut khc phi tm n vi rung t nh th no l hp l v c hiu qu. Mun th, mt mt phi quy hoch cc khu vc canh tc, b tr cc trung tm dch v v phn b cc im dn c hp l. Mt khc phi ci thin iu kin t nhin, xy dng c s vt cht - k thut v h thng cu h tng nhm to iu kin s dng t c hiu qu, nng cao i sng ca nng dn v tng bc thay i b mt nng thn. Rung t c cht lng khng ng u gia cc khu vc v ngay trn tng cnh ng. l kt qu, mt mt do qu trnh hnh thnh t, mt khc quan trng hn l do qu trnh canh tc ca con ngi. V th trong qu trnh s dng cn thit phi ci to v bi dng t, khng ngng nng dn ng u ca rung t tng cnh ng, tng khu vc t nng sut cy trng cao. 2.4 Rung t - t liu sn xut ch yu khng b hao mn v o thi khi qu trnh sn xut, nu s dng hp l th rung t c cht lng ngy cng tt hn. Cc t liu sn xut khc sau mt thi gian s dng u b hao mn hu hnh hoc hao mn v hnh. Cui cng s b o thi khi qu trnh sn xut v thay th bng t liu sn xut mi,cht lng cao hn, gi r hn, cn rung t - t liu sn xut ch yu khng b hao mn, nu s dng hp l, cht lng rung t ngy cng tt hn, sc sn xut ca rung t ln hn, cho nhiu sn phm hn trn mt n v din tch canh tc. D nhin vic s dng rung t c ng n hay khng l tu thuc vo chnh sch rung t ca Nh nc v cc chnh sch kinh t v m khc, tu thuc vo trnh pht trin ca lc lng sn xut v tin b khoa hc - cng ngh ca tng giai on pht trin nht nh. 98

3. Nhng vn c tnh quy lut v vn ng ca rung t trong nn kinh t th trng. Rung t l sn phm ca t nhin ng thi l yu t cn thit trong qu trnh sn xut. S vn ng ca rung t va chu s tc ng ca quy lut t nhin va chu s tc ng ca lut kinh t, biu hin trn cc kha cnh mang tnh quy lut sau: 3.1 Quy lut rung t ngy cng khan him v mu m t nhin ca rung t c xu hng gim st. Vi tng qu t c hn, dn s khng ngng tng lm cho din tch t ai bnh qun u ngi gim st, tnh trng dn n s khan him v rung t ngy cng gay gt. Cng vi s khan him v qu rung t, mu m t nhin ca rung t cng c xu hng gim st do ma, gi lt bo lm xi mn, ra tri lp t mu lm tr si , t b st l v chnh s khai thc thiu thc ca con ngi cng lm cho rung t b kit qu. Mu thun gay gt gia ch t v nh t bn kinh doanh trong hp ng thu t do tranh ginh a t chnh lch dn n kt cc l rung t b khai thc kit qu. Vic ng dng tin b khoa hc v cng ngh c tc ng trn hai mt: mt tch cc l tng nng sut cy trng, song mt khc chnh nhng tin b khoa hc v cng ngh ng dng vo canh tc li lm cht t bin ng, lm mt i mu m ca thin nhin ban ph, cng nng ca t mang nng tnh nhn to. Nu do nguyn nhn no , con ngi khng c iu kin p dng tin b khoa hc v cng ngh vo sn xut, hoc a vo vi mc thp hn th nng sut cy trng s gim st. Nh vy, nhng yu t quy nh tnh quy lut gim st mu m ai ai ph thuc vo c t nhin, kinh t v k thut. 3.2 Cc yu t ca sn xut nh vn, lao ng v rung t u tr thnh hng ho trong iu kin kinh t th trng. Kinh t hng ho pht trin qua hai giai on: Kinh t hng ho gin n 99

v kinh t th trng. Kinh t hng ho gin n l kinh t hng ho ca nhng ngi nng dn, th th cng c th tin hnh trn c s sc lao ng v t liu sn xut ca bn thn ngi sn xut. Trong qu trnh pht trin, kinh t hng ho gin n tt yu chuyn thnh kinh t th trng. Khc vi kinh t hng ho gin n, kinh t th trng pht trin mt phm vi v trnh cao hn, mi yu t u vo v u ra ca qu trnh sn xut u tr thnh hng ho, trao i trn th trng, trong c t ai. 3.3 Tp trung rung t c xu hng tng ln theo yu cu pht trin ca sn xut hng ho. Tp trung rung t l vic sp nhp hoc hp nht rung t ca nhng ch s hu khc nhau vo mt ch s hu hoc hnh thnh mt ch s hu mi c quy m rung t ln hn. Tp trung rung t din ra theo hai con ng; Mt l hp nht rung t ca cc ch s hu c bit nh hn thnh mt ch s hu c bit khc ln hn. Con ng ny c thc hin thng qua vic xy dng HTX sn xut nng nghip nc ta nh trc y.

Hai l, con ng sp nhp rung t ca cc ch s hu nh c bit cho

mt ch s hu c bit to ra quy m ln hn. Con ng ny c thc hin thng qua bin php tc ot hoc chuyn nhng mua bn rung t. Con ng ny din ra mnh m cc nc ta bn trong giai on tch lu nguyn thu t bn m tiu biu l nc Anh. Vic tp trung rung t vo tay ch s hu mi to ra kt qu hai mt: mt mt lm cho mt b phn nng dn tr thnh khng c rung t, buc h phi i lm thu hoc ri qu hng tm k sinh nhai. Mt khc to cho ch t c iu kin p dng tin b k thut, u t thm canh tng nng sut cy trng. l con ng tt yu gim b phn lao ng tt yu, chuyn lao ng nng nghip sang cc ngnh kinh t khc, trc ht l cng nghip, n s din ra kh mnh trong thi k cng nghip ho, ng thi c tc dng thc y nng nghip pht trin. 3.4. Qu trnh cng nghip ho, th ho din ra mnh m i i vi 100

qu trnh chuyn t nng nghip sang t chuyn dng ngy cng tng. Mt mt t nng nghip chuyn sang xy dng kt cu h tng (ng s giao thng), xy dng nh my, x nghip, ca hng; mt khc qu trnh th ho lm cho dn c thnh ph tng nhanh dn n nhu cu xy dng nh dn c, cng s ngy cng ln. 4. Qu t v nhng c trng ca qu rung t. Tng qu t t nhin ca nc ta l 33.104,22 ngn ha, trong qu t nng nghip nm 2000 c 9.394,97 ngn ha, chim 28,38%. L nc c din tch t nhin khng ln, xp th 60 trong s 160 nc trn th gii v xp hng th t trong khi cc nc ng Nam . Trong 13 nm li y, qu t nng nghip c nhng bin ng ng k, nht l t nm 1990 li y. Qu t nng nghip tng nhanh, ch yu l vng Ty Nguyn (k c Lm ng) tng 471.14 ngn ha, bng 125,31% trong vng 13 nm, vng ng Nam B tng 526,01 ngn ha bng 65,68%. Qu t nng nghip tng ln, trong ch yu l t trng cy lu nm, t 604,74 ngn ha nm 1985 tng ln 1.553,5 ngn ha nm 1997, tng 928,76 ngn ha, bng 253,28%; trong Ty nguyn tng 304,69 ngn ha, bng 420,25% vng ng Nam B tng 345,46 ngn ha, bng 152,49%. iu ng lu l qu t trng la gim, trong vng 13 nm din tch t trng la c nc gim 97,06 ngn ha, trong ng bng sng Hng gim 51,54 ngn ha. Qu t lm nghip tng ln, t 9.641,66 ngn ha nm 1985 tng ln 11.153,3 ngn ha tng nm 1997 , trong vng ni v trung du pha Bc tng 1.045,18 ngn ha. Qu din tch mt nc nui trng thu sn tng ln nhanh, t 249,0 ngn ha nm 1987 tng ln 508,017 ngn ha nm 1997, trong vng ng bng sng Cu long tng 173,95 ngn ha. Qu t nng nghip nc ta c mt s c trng ng ch sau: - Qu t nng nghip ca nc ta rt a dng, c nc c 13 nhm t 101

chnh, trong nhm t chim gn 54% c phn b ch yu Trung du v min ni pha Bc, Ty nguyn, Bc Trung b v Duyn Hi min trung. Nhm t xm, t en ang b thoi ho vi 2,48 triu ha, tp trung ch yu ng Nam b, Ty nguyn. Nhm t ph sa ch yu vng ng bng sng Cu long v ng bng sng Hng v.v.. - Nc ta c mt s nhm t c cht lng tt, nh t bazan rt thch pht trin c ph, cao su, h tiu v cc loi cy ngn ngy, t ph sa thch hp trng cy lng thc, nht l cy la, trng cy cng nghip ngn ngy v.v. Bn cnh mt s loi t tt, qu t nc ta cng c mt s loi t xu nh t b bc mu, t chua mn, t ct ven bin v.v cn c ci to v bi dng t. - Qu t nng nghip ca nc ta khng ln, mc bnh qun din tch u ngi thp, xp hng th 135 trn 160 nc v hng th 9 ng Nam .
ng bng sng Hng din tch t nng nghip bnh qun u ngi qu

thp - trn 500m2/ngi, c nhiu x t di 300m2/ngi. 5. Nhng bin php ch yu s dng y v hp l t nng nghip. s dng y v hp l t nng nghip cn thc hin tt cc bin php sau y: 5.1 Thc hin nh gi t ai theo s lng, cht lng v cc iu kin gn vi t ai lm c s khoa hc cho vic phn loi, b tr quy hoch s dng t theo hng khai thc li th so snh ca tng vng, tng a phng. iu tra, nh gi phn loi t, mt mt nhm nh gi chnh xc tim nng t ai c th s dng vo sn xut nng nghip, mt khc nhm xc lp c s khoa hc cho vic b tr s dng t ai. nh gi s lng, cht lng t ai l hai mt ca iu tra c bn ngun ti nguyn t. l cng vic cn thit nhng cng rt tn km cng 102

sc tin ca. V vy cn tin hnh tng bc, c s u t v phi hp vi nhiu ngnh khoa hc khc nhau. 5.2 y mnh thm canh nng nghip, ng thi tch cc m rng din tch bng khai thc v tng v. Thm canh l con ng pht trin ch yu ca sn xut nng nghip. Do din tch b mt ca rung t c hn, to ra ngy cng nhiu nng sn, loi ngi phi khai thc chiu su ca rung t. l con ng pht trin nng nghip hng ho theo hng cng nghip ho, hin i ho. Thm canh phi c thc hin t u, ton din, lin tc v ngy cng cao. Tuy nhin trong qu trnh thc hin thm canh phi coi trng tnh hiu qu, phi gn thm canh vi qu trnh ci to v bi dng rung t. Cng vi qu trnh thc hin thm canh, coi trng bin php m rng din tch bng khai hoang v tng v. nc ta qu t c kh nng nng nghip vn cn mt s vng, y c th khai hoang a qu t ny vo sn xut nng nghip. Bn cnh qu t trng i ni trc, bi bi ven bin cn ln, cn thit c khai thc pht trin nng nghip, lm nghip v nui trng thu sn. Tu iu kin tng vng m la chn hnh thc khai hoang thch hp, c th l khai hoang ti ch, c th l khai hoang gn vi vic xy dng vng kinh t mi. Vic la chn hnh thc no l phi cn c vo iu kin c th v qu t ai, vn ca ngn sch nhm h tr cho nhng ngi i khai hoang v vn ca bn thn h gp phn u t khai hoang. Vic tng v, chuyn v nc ta trong nhng nm qua c nhiu thnh cng, tuy nhin nu bit khai thc tim nng tng v to ln nc ta, th tng v cn em li hiu qu ln hn. 5.3 Phi s dng mt cch tit kim qu t nng nghip, c bit l vic chuyn t nng nghip sang mc ch s dng khc. Qu t nng nghip rt c hn v mt din tch, trong khi nhu cu v nng sn ngy cng tng ln. ng thi nhu cu chuyn mt phn t nng nghip thnh t phi nng nghip cng rt bc xc trong qu trnh cng nghip 103

ho v hin i ho. V vy s dng tit kim t nng nghip va l yu cu va l bin php s dng y v hp l t ai. Hn ch vic chuyn t nng nghip sang mc ch s dng khc. 5.4 y mnh cng tc chuyn i rung t nhm khc phc tnh trng phn tn manh mn trong s dng t. Trong mt thi gian kh di (gn 30 nm) rung t do hp tc x nng nghip thng nht v qun l s dng, hiu qu s dng rung t thp, tnh trng khan him lng thc, thc phm ko di, i sng ca nng dn gp kh khn. Ngh quyt 10 ca B Chnh tr c ban hnh (4/1988) khng nh vic giao quyn s dng rung t lu di cho b x vin, phn ln h x vin cc a phng i hi s cng bng trong khi giao rung vi phng thc: "c gn, c xa", "c xu, tt" m bo nu tha ny mt ma, th tha khc c th g li nh c ma nhm m bo cuc sng ca tng h nng dn. Vi nhn thc l hng vo sn xut t cp, t tc trong iu kin sn xut thp km th phng thc giao rung ny c th gip cho h nng dn vt qua nhng kh khn. Cng vi qu trnh i mi kinh t, iu kin sn xut thay i, nng nghip Vit Nam ang chuyn mnh sang sn xut hng ho, ng dng nhiu hn nhng tin b khoa hc - cng ngh mi, nht l v ging, quy trnh canh tc thm canh th nhng mnh rung b chia ct phn tn, manh mn ang l lc cn ln trn con ng pht trin ca nng nghip hin i. n lc cc h nng dn t thy cn thit phi chuyn i cc tha rung nh thnh tha rung c quy m ln hn. Cng tc chuyn i rung t v ang din ra mt s a phng bc u em li kt qu thit thc, c nng dn ng tnh v hng ng. Ngnh a chnh v chnh quyn a phng cn tip tc tng kt, nh gi, la chn v rt ra mt s phng n tt, thch hp ch o, hng dn cc h nng dn thc hin v sm hon thnh cng vic chuyn i, khc phc c tnh trng phn tn v manh mn ca rung t. ng thi vi qu trnh chuyn i rung t, cc a phng kt hp cp li giy chng nhn quyn s dng t cc h nng dn c th 104

s dng lm th chp khi vay vn tn dng ti cc ngn hng thng mi. 5.5 Thc y qu trnh tp trung rung t, khuyn khch thc hin phng thc "ai gii ngh g lm ngh " Tnh hnh phn b v tp trung rung t trong h nng dn t sau 10 nm i mi, nht l t khi ban hnh lut t ai nm 1993 li y cho thy xu th chuyn i t nng nghip manh mn, t tc sang sn xut hng ho c quy m ln ngy cng r, kinh t trang tri ra i v pht trin nhiu vng trong c nc, nht l cc tnh trung du, min ni, Ty nguyn, ng Nam b, ven bin, v.v.. ng thi cng xut hin mt b phn h nng dn khng c t hoc qu t t m cha tm c vic lm mi thay th, h v ang tr thnh lao ng lm thu thng xuyn hoc thi v. Khuyn khch nhng ngi c kh nng v nguyn vng (c vn, c kin thc v kinh nghim sn xut, c ch lm giu) kinh doanh nng nghip, pht trin kinh t trang tri c Nh nc giao t hoc cho thu t v c cp giy chng nhn chuyn quyn s dng t, cho php h gia nh, c nhn c nhn chuyn nhng quyn s dng t, thu hoc thu li quyn s dng t ca cc t chc, h gia nh, c nhn khc pht trin trang tri theo quy nh ca php lut. Nh vy kinh t trang tri Vit Nam c php lut tha nhn v khuyn khch pht trin, Nh nc to iu kin thun li nht nhng ngi c kh nng i vo kinh doanh nng nghip v pht trin kinh t trang tri cng chnh l thc hin mt phn ca phng thc nu trn. Hin nay mt s lng ng k cc trang tri ang nhn thu t ca cng nhn lm trng, ca cc hp tc x hoc chnh quyn cp x, ca cc ch d n cn c tho g v mt s chnh sch, thi hn nhn thu. Cn xem xt tng trng hp nhn thu c th tm cch gii quyt cho ph hp. i vi t cc lm trng nu chuyn sang mc ch sn xut nng nghip - trng cy cng nghip lu nm, cy n qu th lm trng c th giao li cho chnh quyn a phng giao t v cp giy chng nhn cho cc trang tri. i vi t ca cc nng trng nu phn t nhn thu khng nh hng n quy 105

hoch sn xut th nng trng cng c th giao li cho chnh quyn a phng giao v cp giy chng nhn quyn s dng t cho cc trang tri. Tip tc nghin cu cc trng hp nhn thu cn li tng bc tho g vng mc cho cc trang tri nhn thu t ca nng lm trng. i vi vng t cht ngi ng, vic thc y qu trnh tp trung rung t phi i i vi pht trin ngnh ngh, lng ngh thu ht lao ng d tha t nng nghip. T nhng nm 1990 li y ng bng sng Hng cc lng ngh pht trin nhanh, t ch chim 1/3 s lng ngh c nc n nay vng ng bng sng Hng chim gn 50% s lng ngh c nc v ang thu ht mt lc lng lao ng ng k vo hot ng phi nng nghip. l xu th tch cc cn c chnh sch khuyn khch pht trin v m rng lnh vc hot ng phi nng nghip ny. ng thi tng vng cn xem xt tng trng hp c th gii quyt hp tnh, hp l v ng vi quy nh ca php lut hin hnh, nh cp t (nu cha c cp v ni cn qu t cng), vn ng chuc li t cm c, t chc a dn i khai hoang xy dng vng kinh t mi. 5.6 Phi kt hp cht ch gia khai thc vi bo v, bi dng v ci to rung t. Rung t - t liu sn xut ch yu khng b hao mn v o thi khi qu trnh sn xut, nu s dng hp l th t ai ngy cng tt hn. Vic s dng hp l rung t hay khng l tu thuc vo qu trnh s dng c kt hp cht ch gia khai thc, s dng rung t vi vic bo v, bi dng v ci to t ai hay khng. V th trong qu trnh s dng rung t phi tm mi bin php bo v chng xi mn, ra tri rung t. Phi thng xuyn coi trng cng tc bi dng v ci to t lm tng ph nhiu ca t. 5.7 Tng cng qun l Nh nc i vi rung t. Rung t l ti sn quc gia, Nh nc giao quyn s dng n nh v lu di cho nng dn. Vic tng cng qun l Nh nc v t ai ni chung v t nng nghip ni ring l cn thit v tt yu. Ni dung ca qun l Nh nc i vi t nng nghip, bao gm: Quy hoch s dng t, xy dng h 106

thng cc bin php s dng t, xc lp h thng cc chnh sch s dng t .v.v Trong nhng nm trc mt cn khc phc tnh trng qun l v s dng t ai km hiu qu, trong r sot li tnh hnh qun l v s dng qu t nng nghip, khc phc tnh trng bao chim t v s dng t km hiu qu ca cc doanh nghip Nh nc. t cc doanh nghip ny cn c giao li cho a phng giao cho cc ch s dng khc (h, trang tri) c hiu qu hn. Xc nh t ang s dng khng c hiu qu hoc hiu qu thp lm c s cho vic xy dng phng n chuyn i c cu sn xut nng nghip to iu kin v khung php l hnh thnh th trng chuyn nhng t ai.

III. S dng yu t ngun nhn lc trong nng nghip

1. Khi nim v c im ca ngun nhn lc trong nng nghip. Ngun lc lao ng l lc lng sn xut quan trng nht ca x hi. Vic nghin cu ngun nhn lc trong nng nghip c ngha rt to ln i vi s pht trin nng nghip cng nh i vi s pht trin ca ton b nn kinh t quc dn. Trc ht cn lm r th no l ngun nhn lc trong nng nghip? Ngun nhn lc trong nng nghip l tng th sc lao ng tham gia vo hot ng sn xut nng nghip, bao gm s lng v cht lng ca ngi lao ng. V s lng bao gm nhng ngi trong tui (nam t 15 n 60 tui, n t 15 n 55 v nhng ngi trn v di tui ni trn tham gia hot ng sn xut nng nghip). Nh vy v lng ca ngun nhn lc trong nng nghip khc ch, n khng phi ch bao gm nhng ngi trong tui m bao gm c nhng ngi trn v di tui c kh nng v thc t tham gia lao ng. V cht lng bao gm th lc v tr lc ca ngi lao ng, c th l trnh sc kho, trnh nhn thc, trnh chnh tr, trnh vn ho, nghip v v tay ngh ca ngi lao ng. Ngun nhn lc trong nng nghip c nhng c im ring so vi cc ngnh sn xut vt cht khc, trc ht mang tnh thi v cao l nt c trng in hnh tuyt i khng th xo b, n lm phc tp qu trnh s dng yu t 107

ngun nhn lc trong nng nghip. L th lao ng tt yu, xu hng c tnh quy lut l khng ngng thu hp v s lng v c chuyn mt b phn sang cc ngnh khc, trc ht l cng nghip vi nhng lao ng tr kho c trnh vn ho v k thut. V th s lao ng li trong khu vc cng nghip thng l nhng ngi c tui trung bnh cao v t l ny c xu hng tng ln. 2. Xu hng bin i ngun nhn lc trong nng nghip Trong giai on u ca qu trnh cng nghip ho, ngun nhn lc trong nng nghip c s lng ln v chim t trng cao trong tng lao ng x hi. Song, cng vi s pht trin ca qu trnh cng nghip ho, ngun nhn lc trong nng nghip vn ng theo xu hng gim xung c tng i v tuyt i. Qu trnh bin i din ra theo hai giai on. Giai on u din ra khi t nc bt u cng nghip ho, nng nghip chuyn sang sn xut hng ho, nng sut lao ng nng nghip c tng ln, mt s lao ng nng nghip c gii phng tr nn d tha v c cc ngnh khc thu ht, s dng vo hot ng sn xut - dch v. Nhng do tc tng t nhin ca lao ng trong khu vc cng nghip cn ln hn tc thu ht lao ng d tha t nng nghip, do thi k ny t trng lao ng nng nghip mi gim tng i, s lng lao ng tuyt i cn tng ln. Giai on ny di hay ngn l tu thuc vo trnh pht trin kinh t ca t nc quyt nh. i loan l ni c tc tng trng kinh t kh cao vi thi gian di. Trong 40 nm, thu nhp quc dn bnh qun u ngi ca i loan tng trn 70 ln. T mt nn nng nghip lc hu, i loan tr thnh mt nn cng nghip mi. Nm 1952 nng nghip chim 35,9%, cng nghip chim 18,0% v dch v chim 46,1% trong tng GDP. Cng thi gian ny dn c nng nghip c 4.257 ngn ngi, chim 52,4% dn s i loan. n nm 1970 t trng ca nng nghip gim xung 17,5% v cng nghip tng ln 34,7% trong GDP; dn s nng nghip tng ln 5.997 ngn ngi v chim 40,9%. i loan kt thc giai on I, giai on lao ng nng nghip mi gim 108

tng i, phi mt 20 nm. Nc ta ang giai on th nht, t trng nng nghip trong tng lao ng x hi c xu hng gim xung t 72% nm 1993 xung 68,64% nm 1998, nhng s lao ng cn tng ln, t 20.482,9 ngn lao ng tng ln 25.302 ngn lao ng cng thi gian tng t. Giai on th hai, nn kinh t pht trin trnh cao, nng sut lao ng nng nghip tng nhanh v nng sut lao ng x hi t trnh cao. S lao ng di ra do nng nghip gii phng c cc ngnh khc thu ht ht. V th giai on ny s lng lao ng gim c tng i v tuyt i. 3. Phn b v s dng ngun nhn lc trong nng nghip nc ta. Nm 1998 c nc c 10.981 ngn h nng nghip vi 52.668 ngn nhn khu, trong c 25.302 ngn lao ng chim 68,64% tng lao ng x hi. Nh vy dn s v lao ng nng nghip cn chim t trng ln, nhng phn b khng u gia cc vng, thng tp trung vng ng bng v ven bin. Nm 1998 vng ng bng sng Hng c 4.997 ngn lao ng nng nghip chim 19,75% lao ng nng nghip c nc nhng din tch t nng nghip ch chim 8,57% din tch t nng nghip c nc, tnh ra c 1 ha c 7,43 lao ng, bng 230% mc bnh qun chung c nc v bng 49,5% ca Ty nguyn v ng nam b. Vng Bc Trung b c 3.587 ngn lao ng chim 14,18% tng lao ng nng nghip c nc nhng ch c 8,68% din tch t nng nghip v tnh ra trn 1 ha c 5,27 lao ng. iu c th thy biu sau: Phn b lao ng v t nng nghip gia cc vng trong c nc nm 1998.
Lao ng S lng (1000 ngi) Chung c nc 25.302 T trng (%) 100.000 t nng nghip S lng (1000 ngi) 7.843,1 T trng (%) 100.00 S lao ng trn 1 ha t nng nghip (ngi/ha) 3,23

109

Trong : ng bng SH ng Bc Ty Bc Bc Trung B D. hi M Trung Ty nguyn 4.103 838 3.587 2.110 937 16,21 3,21 14,18 8,34 3,87 9,07 25,37 909,1 316,2 681,0 437,1 668,3 1526,9 2632,2 11,59 4,03 8,68 5,57 8,52 19,47 33,56 4,51 2,65 5,27 4,83 1,46 1,50 2,43 4.997 19,75 672 8,57 7,43

ng Nam B 2.294 ng bng SCL 6.394

Ngun: S liu thng k - Nng - Lm nghip - thy sn Vit Nam 1990 1998 v d bo nm 2000. Nh xut bn Thng k, H Ni 1999
S phn b khng ng u gia cc vng v lao ng v t ai gy s lng ph, lm cho hiu qu s dng ngun nhn lc trong nng nghip cn thp. Phn b ngun nhn lc trong ni b ngnh nng nghip nhn chung l cha hp l. i b phn lao ng nng nghip nm trong khu vc sn xut lng thc, bi l din tch trng cy lng thc cn chim t trng ln, nm 1998 din tch gieo trng cy lng thc cn chim 72,97% tng din tch gieo trng c nc, ring cy la cn chim 62,90%. Vng ng bng sng Cu long din tch cy lng thc chim 86,7% v ring la chim 85,81% tng din tch gieo trng ton vng. Vng ng bng sng Hng cng tng t vi 82,7% din tch cy lng thc v din tch gieo trng la chim 73,10% trong tng din tch gieo trng ton vng. S lao ng ginh cho cc cy trng khc nht l cy cng nghip lu nm, cy n qu trn c nc cha ln, song mt s vng chim t trng ng k, nh vng Ty nguyn din tch cy lu nm chim gn 50% v ng Nam b chim gn 40% tng din tch gieo trng 110

ton vng. y hnh thnh nhng trang tri trng c ph, cao su, iu, v.v lao ng ginh cho sn xut cy cng nghip hng ho vi t trng ln. Mt s a phng pht trin mnh ngnh chn nui, hnh thnh cc h, trang tri chuyn chn nui, nh Lm ng, ng nai, Ninh thun, Mc chu ngoi thnh thnh ph H Ch Minh, ngoi thnh thnh ph H Ni v.v v mt b phn lao ng chuyn chn nui hnh thnh, nhng cn chim t trng nh. Nhn chung s phn cng lao ng trong nng nghip nc ta cn km pht trin, phn ln lao ng tp trung ngnh trng trt, c bit l khu vc sn xut lng thc, thc phm v tp trung nhng vng ng bng chu th, ven cc trc ng giao thng. Do s phn b lao ng nng nghip theo vng v phn b theo ngnh cn bt hp l cho nn vic s dng ngun nhn lc cn nhiu lng ph. Vi cc cng c my mc trang b cha nhiu, phn ln l cng c th s, gin n v th nng sut lao ng cn thp, thu nhp v i sng cho ngi lao ng chm c ci thin. 4. To vic lm, tng thu nhp cho ngi lao ng nng nghip. Lao ng nng nghip Vit Nam ang chim t trng ln trong tng lao ng x hi, trong khi qu t nng nghip khng ln, mc bnh qun t nng nghip theo dn c nng nghip nc ta thuc nhm cc nc thp nht trn th gii. Mt khc tc tng dn s Vit Nam cn cao, vi tc tng 1,8%, hng nm, s lao ng bc vo th trng lao ng khong mt triu ngi. Theo s liu ca tng cc thng k cng b trong nim gim nm 1998, t l thi gian lao ng c s dng ca lao ng trong tui khu vc nng thn l 71,1%, iu c ngha l khu vc nng thn ang cn 28,9% thi gian lao ng cha c s dng tng ng vi 7,1 triu lao ng cn d tha. Nh vy tnh trng d tha lao ng v thiu vic lm ang tng, thu nhp ca nng dn vn cn thp. Nh c s tng trng nng nghip trong nhng nm i mi kh cao cho nn mc i ngho gim xung ng k. T nhng cuc iu tra nm 1992 - 1993 c n 51% s dn b ngho 111

i, t l gim xung 20,4% (nm 1995), xung 19,2% (nm 1996), trong s dn thnh th l 8%, trong khi t l ny ca nng thn cn 22,5%, nm 1997 l 18,3%. Chnh lch thu nhp gia nhm h c thu nhp cao so vi nhm h thu nhp thp c xu hng m rng ra. S liu iu tra thng k cho thy nm 1995 s khc bit gia 20% ngi c thu nhp cao nht v 20% ngi c thu nhp thp nht l 6,8 ln v nm 1997 tng ln 7,3 ln. l vn kinh t x hi cn c quan tm gii quyt. Vn t ra l phi to thm vic lm v tng thu nhp cho dn c nng thn. Trn c s m bo an ton v lng thc, tng vng thc hin chuyn dch c cu kinh t nng nghip theo hng sn xut hng ho, a dng ho cy trng, vt nui, hng vo nhng cy c gi tr hng ho v hng ho xut khu cao to thm vic lm v tng thu nhp cho nng dn. Do lc lng lao ng nng thn tip tc tng nhanh chng, c th thu hp khong cch thu nhp gia thnh th v nng thn bng cch to ra vic lm phi nng nghip nng thn. Mt mt gim t h thun nng, tng h nng nghip kim ngnh ngh dch v, hi phc v pht trin ngnh ngh th cng, ngnh ngh truyn thng nng thn. Mt khc tng cng tit kim trong dn c nng thn y mnh u t pht trin cng nghip nng thn thng qua pht trin cc doanh nghip va v nh cc th trn, cc t im dn c va thu ht lc lng lao ng tr nng thn va to ra nhng sn phm tiu dng phc v dn c nng thn- bng cc chnh sch ci m khuyn khch dn c u t pht trin mnh cng nghip nng thn. 5. Phng hng v bin php s dng c hiu qu ngun nhn lc trong nng nghip nc ta. Phng hng c bn s dng c hiu qu ngun nhn lc trong nng nghip nc ta l: gii phng mi sc sn xut nng thn, khai thc v s dng c hiu qu tim nng cc ngun lc ca t nc, ca cc vng v ca cc ngnh nng nghip, pht trin mnh nn nng nghip hng ho nhiu thnh 112

phn, y mnh vic p dng tin b khoa hc - cng ngh vo nng nghip, pht trin nng thn tng hp, gn cht ch s dng lao ng vi vic m rng kinh t i ngoi, kt hp gii quyt vic lm ca ngi lao ng ti ch l ch yu vi phn b lao ng hp l theo vng lnh th; Nh nc thng qua cc chnh sch v c ch qun l to thm vic lm v khuyn khch mi ngi lao ng t to vic lm cho mnh, nng cao nng sut lao ng v nng cao mc sng ca ngi lao ng. thc hin phng hng trn y, cn phi c mt h thng cc gii php sau: 5.1. Xy dng mt c cu kinh t hp l chng nhng c ngha quyt nh i vi s pht trin kinh t ca c nc, m cn c ngha i vi s dng y v hp l ngun lao ng x hi, trong c lao ng nng nghip. Trong iu kin nc ta lao ng nng nghip cn chim t l ln, th vic s dng y v hp l ngun lao ng nng nghip cng phi c thc hin trong mi quan h hu c vi vic pht trin cc ngnh kinh t quc dn khc hnh thnh c cu phn cng lao ng mi nhm thc hin c cu kinh t hp l. M rng v pht trin mnh cc ngnh kinh t quc dn: cng nghip v tiu th cng nghip, giao thng, thng mi v dch v... l m rng a bn sn xut, thu ht mi ngi c kh nng lao ng trong nng nghip vi nhng t liu sn xut cn thit bo m cho lao ng nng nghip ngy cng c hiu qu hn. Vic phn phi sc lao ng gia nng nghip v cc ngnh kinh t quc dn khc phi m bo cho nng nghip c v s lng v cht lng mt c cu lao ng hp l cho nng nghip pht trin theo ng nh hng x hi ch ngha. Vic rt bt lao ng nng nghip chuyn sang pht trin cc ngnh kinh t khc l tu thuc vo vic nng cao nng sut lao ng nng nghip. C cu kinh t ca t nc phi gn lin vi pht trin kinh t i ngoi. Trong thi i ngy nay cuc cch mng khoa hc - cng ngh pht trin 113

nhanh chng cha tng thy. Pht trin kinh t ca mi nc gn lin s hp tc vi cc nc khc phn nh tnh quy lut. Trong iu kin nn kinh t ch yu l nng nghip, vic khai thc cc tim nng lao ng, t ai, rng, bin, ngnh ngh tng nhanh khi lng nng sn phm hng ho, c bit nhng sn phm xut khu c ngha quan trng trong vic s dng y v hp l ngun lao ng nc ta. 5.2. Phn b lao ng hp l gia cc vng l bin php quan trng s dng y v hp l ngun nhn lc trong nng nghip nc ta. Thc hin vic phn b lao ng i hi phi kt hp cht ch lao ng vi cc ngun ti nguyn v t liu sn xut sn c trong tng vng khc nhau trn phm vi c nc khai thc c hiu qu cc tim nng , to ra nhiu ngnh mi, nhiu vng chuyn mn ho kt hp vi pht trin tng hp, lm cho nn kinh t c nc pht trin mt cch ng u. Vic iu chnh sc lao ng t ni ng n nhng vng tha dn trong tng tnh, trong mi huyn c ngha thit thc trong vic s dng ngun nhn lc trong ni b a phng mnh. ng thi phi ch iu chnh sc lao ng gia cc vng hp l hn. thc hin nhim v yu cu trc ht i vi tng tnh, tng huyn, cng nh tng doanh nghip nng nghip phi nm chc nhn lc v nhu cu lao ng. Dn s l c s ca ngun nhn lc. V vy, k hoch ho ngun nhn lc phi gn lin vi k hoch ho dn s. Trong khi dn s tng ln kh nhanh, thu nhp quc dn bnh qun u ngi cn thp, v vy phi thc hin k hoch ho dn s v coi l cuc vn ng ln c ngha chin lc v kinh t x hi. 5.3. Thc hin bin php kt hp cht ch gia thm canh, khai hoang v tng v, pht trin chn nui v y mnh cng tc trng rng v tu b rng c ngha quan trng trong vic s dng y v hp l ngun nhn lc trong nng nghip nc ta. Nn nng nghip pht trin theo nh hng x hi ch ngha ch yu da 114

vo vic thc hin ti sn xut m rng bng con ng thm canh. thc hin con ng thm canh cn phi u t thm lao ng qu kh v lao ng sng trn mt n v din tch rung t mt cch hp l. iu to ra iu kin thun li s dng y v hp l ngun nhn lc trong nng nghip. Thc hin khai hoang v tng v m rng thm din tch trng trt, nng cao trnh m bo rung t, m rng phm vi hot ng to iu kin s dng lao ng tt hn. Trong nng nghip nc ta, chn nui pht trin chm so vi ngnh trng trt. Nhim v ca nn nng nghip nc ta l phi pht trin mnh c hai ngnh, nhng tc pht trin ngnh chn nui phi nhanh hn tc pht trin ngnh trng trt. Thc hin nhim v cho php thu ht mt b phn lao ng ng k nng thn. Phn phi sc lao ng pht trin ngh rng, trng rng v tu b rng, c bit rng phng h, rng lm nguyn liu v cung cp cho xut khu c ngha to ln i vi pht trin nng lm nghip nc ta. 5.4 Pht trin cng nghip nng thn bao gm c tiu th cng nghip, pht trin dch v nng thn c ngha quan trng trong vic s dng ngun nhn lc, pht trin sn xut v nng cao i sng ngi lao ng nng thn. Pht trin cc ngnh ngh nng thn l sn xut nguyn liu, cng c sn xut, thc hin ch bin, dch v i sng,v.v.. Mt b phn lao ng nng nghip cha c vic lm c th lm dch v trong cc ngnh khc. Trong vic pht trin ngnh ngh nng thn cn phi to ra tng bc nhng ngi c ngh v hnh thnh cc lng ngh. y mnh hn na vic trang b cho ngi lao ng nhng t liu sn xut cn thit; m bo c v s lng, cht lng v chng loi cng c sn xut. 5.5 Ci tin t chc lao ng, thc hin th lao lao ng ng n, p dng nhng n by kinh t kch thch lao ng, t chc tt v tng bc nng cao i sng ca ngi lao ng l bin php thit thc s dng hp l ngun lao ng trong nng nghip. 115

5.6 Phi thc hin bin php nng cao trnh vn ho, trnh k thut, trnh nghip v ca ngi lao ng. thc hin bin php ny cn phi ci cch ton b h thng gio dc v o to quc dn ph hp vi nn kinh t hng ho nhiu thnh phn, c s hot ng ca th trng lao ng. S hnh thnh th trng sc lao ng trong nn kinh t sn xut hng ho nhiu thnh phn c s hng dn v bo v ca Nh nc v lut php. S hnh thnh m ra kh nng ngi lao ng to vic lm lm theo lut nh. Cn m rng h thng cc trung tm o to v hnh thnh v pht trin cc trung tm gii thiu vic lm. Nh nc cn phi i mi v tng bc hon thin h thng c ch chnh sch, hon thin h thng php lut m bo gii phng thc s ngun nhn lc. Trong cn c bit ch chnh sch v lut v t do kinh doanh, t do lao ng v di chuyn lao ng, gp vn v huy ng vn, quyn s dng t ai, quyn tha k ti sn, thc hin tt hp ng lao ng v lut lao ng ca nc ta.

IV. s dng ngun lc vn trong nng nghip

1. Vai tr v c im ca vn sn xut trong nng nghip. Vn l ngun lc hn ch i vi cc ngnh kinh t ni chung, nng nghip ni ring. Vn sn xut vn ng khng ngng t phm vi sn xut sang phm vi lu thng v tr v sn xut. Hnh thc ca vn sn xut cng thay i t hnh thc tin t sang hnh thc t liu sn xut v tin lng cho nhn cng n sn phm hng ho v tr li hnh thc tin t v.v. Nh vy vn sn xut trong nng nghip l biu hin bng tin ca t liu lao ng v i tng lao ng c s dng vo sn xut nng nghip. Do tnh c th ca sn xut nng nghip, vn sn xut nng nghip c nhng c im sau: a. Trong cu thnh vn c nh, ngoi nhng t liu lao ng c ngun gc k thut cn bao gm c t liu lao ng c ngun gc sinh hc, nh cy 116

lu nm, sc vt lm vic, sc vt sinh sn. Trn c s nhng tnh quy lut sinh hc, cc t liu lao ng ny thay i gi tr s dng ca mnh khc vi t liu lao ng c ngun gc k thut. b. S tc ng ca vn sn xut vo qu trnh sn xut v hiu qu kinh doanh ca n khng phi bng cch trc tip m thng qua t, cy trng, vt nui. C cu v cht lng ca vn sn xut phi ph hp vi yu cu ca tng loi t ai, tng i tng sn xut l sinh vt. c. Chu k sn xut di v tnh thi v trong nng nghip mt mt lm cho s tun hon v lun chuyn chm chp, ko di thi gian thu hi vn c nh, to ra s cn thit phi d tr ng k trong thi gian tng i di ca vn lu ng v lm cho vn ng. Mt khc s cn thit v c kh nng tp trung ho cao v phng tin k thut trn mt lao ng nng nghip so vi cng nghip. d. Sn xut nng nghip cn l thuc vo nhiu iu kin t nhin, nn vic s dng vn gp nhiu ri ro, lm tn tht hoc gim hiu qu s dng vn. e. Mt b phn sn xut nng nghip khng qua lnh vc lu thng m c chuyn trc tip lm t liu sn xut cho bn thn ngnh nng nghip, do vy vng tun hon vn sn xut c chia thnh vng tun hon y v khng y . Vng tun hon khng y l vng tun hon ca mt b phn vn khng c thc hin ngoi th trng v c tiu dng trong ni b nng nghip khi vn lu ng c khi phc trong hnh thi hin vt ca chng. Vng tun hon y yu cu vn lu ng phi tri qua tt c cc giai on, trong c giai on tiu th sn phm. 2. Vn c nh trong nng nghip * Khi nim v c im. T liu lao ng l iu kin vt cht khng th thiu c trong hot ng sn xut kinh doanh. C nhiu loi t liu lao ng v cng dng ca mi loi khng ging nhau, nhng chng u c tnh cht chung l gi vai tr mi 117

gii trong qu trnh lao ng, to nn s kt hp gia ngi lao ng v i tng lao ng. tin hnh kinh doanh sn xut cn thit phi ng trc mt s tin vn nht nh mua sm t liu lao ng. Trong qu trnh sn xut, t liu lao ng khng thay i hnh thi vt cht ban u v tham gia vo nhiu chu k sn xut sn phm mi theo mc hao mn. Vn u t ban u thu hi tng phn sau mi chu k sn xut thng qua qu khu hao. Ti sn c nh ht thi hn s dng s c thanh l o thi. Do c im trong qu trnh lun chuyn, hnh thi vt cht ca t liu lao ng c gi l ti sn c nh v phn vn ng trc c gi l vn c nh. L ti sn c nh phi c hai iu kin: t gi tr ti thiu theo quy nh v thi hn s dng phi trn mt nm. Gi tr ti thiu tu thuc tng thi k B ti chnh c quy nh c th. Nh vy vn c nh l s vn ng trc mua sm t liu lao ng ch yu hot ng trong lnh vc nng nghip. Phng thc lun chuyn v b p gi tr ca n l chuyn dn tng phn gi tr vo sn phm mi n khi t liu lao ng ht thi hn s dng th vn c nh kt thc qu trnh lun chuyn. * Phn loi nh gi vn c nh. Vn c nh c phn loi theo chc nng (sn xut v phi sn xut vt cht). Theo cng dng ca tng yu t (t liu lao ng c kh, t liu lao ng sinh hc, iu kin vt cht ca lao ng v.v.) hoc theo c cu cc ngnh sn xut trong nng nghip. C th s dng 5 phng php sau nh gi vn c nh; phng php nh gi theo gi tr ban u hon ton, theo gi khi phc hon ton, theo gi tr ban u tr phn hao mn, theo gi tr khi phc tr phn hao mn v theo gi c nh. Ti sn xut vn c nh. Trong qu trnh sn xut nng nghip, tt c ti sn c nh u b hao mn hu hnh v hao mn v hnh. S hao mn hu hnh l s hao mn vt 118

cht di dng hnh thc c xt, bin dng, h hng, b n mn. Nhng ch tiu kinh t k thut i vi t liu c kh v kh nng sinh sn ca chng (i vi t liu sinh hc) b thay i, c tnh, hiu sut, v tin cy ca ti sn c nh chuyn dn vo nhng sn phm c sn xut ra trong qu trnh sn xut. Hao mn v hnh l s hao mn lm gim gi tr ca ti sn c nh do tin b khoa hc - cng ngh. Ti sn c nh b gim gi l do ngi ta sn xut nhng t liu lao ng cng mt chc nng nhng hin i hn v cng ngh, c nng sut cao hn hoc gi thnh r hn. Hao mn v hnh l tt yu khch quan, c bit trong iu kin ngy nay cuc cch mng khoa hc - cng ngh ang pht trin vi nhp nhanh chng v tc ng mnh m vo nng nghip ko theo s thay i su sc v t liu lao ng. V vy trong thc tin sn xut, vn t ra l phi gim thp s tn tht do s hao mn v hnh cc ti sn c nh bng cch mua sm nhng t liu lao ng c trnh k thut cao, m bo s dng em li hiu qu ln v tin hnh khu hao ht trc khi thanh l. Ti sn xut ti sn c nh ch yu thc hin bng hai phng thc: - Thng qua qu khu hao: Qu khu hao c hnh thnh trn c s trch khu hao hng nm. Mc ch ch yu l ti sn xut gin n t liu lao ng, nhng trn thc t n thc hin chc nng ti sn xut m rng, v rng n khi khu hao hon ton ti sn c nh, qu khu hao ny c s dng xy dng ti sn c nh mi. Khi tin hnh khu hao ti sn c nh phi m bo cc yu cu sau: B p gi tr ti sn c nh hao mn trong qu trnh s dng. Cc b phn cu thnh ca ti sn c nh thng c nhp hao mn khng ging nhau. Mun duy tr hot ng ca my mc lu di phi chi thm mt khon tin sa cha ln. Sau khi khng cn kh nng s dng, ti sn c nh s c thanh l, phn gi tr ny gi l gi tr o thi. Nh vy, phn gi tr khu hao thu c hng nm gm c hai phn v 119

chuyn thnh cc loi qu: qu khu hao c bn v qu khu hao sa cha ln. Cng thc khu hao chung nh sau:
Gb + S Gt T

A=

hoc
A=
(Gb + S Gt )q Q

Trong : A: Mc khu hao hng nm Gb: Gi tr ban u hon ton ca ti sn c nh S: Chi ph sa cha ln Gt: Gi tr o thi ti sn c nh T: Thi gian s dng Q: Khi lng sn phm c th sn xut ra trong thi k tn ti ca ti sn c nh. q: Khi lng sn phm sn xut ra trong nm tnh ton. Ty thuc vo tng loi ti sn c nh m vn dng cng thc tnh khu hao theo thi gian s dng hoc theo khi lng sn phm c th sn xut ra. Chng hn i vi cy lu nm c th tnh khu hao theo sn lng, i vi my ko tnh theo khi lng cng vic hon thnh... n gin trong tnh ton, cn phi xc nh t l khu hao hng nm cho tng loi sn phm c nh. Da vo t l xc nh mc khu hao v phn b vo gi thnh sn phm. T l khu hao hng nm vi gi tr ban u hon ton ca ti sn c nh, ta c cng thc:

t=

A x100 G b

120

G + S Gt b T .G b hoc (G + S Gt ).q = b x100 Q.G b t= T l khu hao c bn, tnh theo cng thc sau:
tc = G Gt b x100 T .G b

T l khu hao sa cha ln, tnh theo cng thc:

ts =

S x100 T .G b

121

Hoc :
= Sq Q.G b x100

- Thng qua u t xy dng c bn. u t xy dng c bn l b vn mua sm v xy dng ti sn c nh mi cho nng nghip. Vic mua sm ch yu l my mc, trang thit b, xy dng c bn bao gm vic trng mi v chm sc vn cy lu nm, n sc vt hu b, nh kho, sn phi, cng trnh thy li.... Vn u t cn khi phc, hin i ti sn c nh ang hot ng. Nh vy, vn u t xy dng c bn l mt trong nhng ngun gc ch yu ti sn xut vn c nh.
2.4 Hiu qu s dng vn c nh.

Hiu qu kinh t l s hiu hin ca mi quan h gia kt qu lng sn phm thu c vi lng vn b ra. Nng cao hiu qu s dng vn c nh biu hin mi n v vn b ra nhn c lng kt qu ln hn hoc vi lng kt qu nh th nhng cn lng vn t hn. V vy, hiu qu sn xut nng nghip gn lin vi hiu qu s dng rung t - Trn mt n v din tch sn xut c nhiu sn phm vi chi ph thp hn trn mi n v sn phm. Hiu qu s dng vn c nh l b phn ca hiu qu sn xut nng nghip c biu hin thng qua mi quan h ca lng sn phm thu c trn mt ng vn b ra. nh gi hiu qu kinh t ca vn c nh, c th s dng mt h thng cc ch tiu sau y: - Dung lng vn c nh: L lng vn c nh cn thit sn xut ra mt n v sn lng. Ta c cng thc: Dung lng vn c nh = Gi tr vn c nh Gi tr sn lng

Vic h thp mc vn c nh sn xut ra mt n v gi tr sn lng 122

l biu hin s tng ln ca hiu qu s dng vn c nh trong nng nghip, cng nh trong tng ngnh trng trt v chn nui. - Nng sut lao ng: Trong nng nghip nng sut lao ng tnh theo cng thc:
N= P T

Trong :

N: L nng sut lao ng P: L gi tr sn xut (theo gi c nh) T: L s lng lao ng bnh qun trong nm

Gia nng sut lao ng v mc vn trang b cho lao ng (vn c nh tnh bnh qun cho mt lao ng nng nghip) v dung lng vn c nh c mi quan h mt thit vi nhau. Hiu qu s dng vn c nh tng ln chng no mc tng nng sut lao ng nhanh hn mc vn trang b cho lao ng v mc tng gi tr sn xut tnh trn ng vn c nh. Mi quan h c th c biu th bng cng thc:
N= P P Vcd x x T T Vcd

Trong : Vcd: Vn c nh
Nng sut rung t. L mi quan h gia gi tr sn xut nng nghip

tnh cho mt n v din tch rung t, c th tnh theo cng thc: Nng sut rung t = P S

Trong : S l din tch rung dt. Nng sut rung t c quan h mt thit vi mc bo m vn cho n v din tch (vn c nh tnh bnh qun cho mt n v din tch) v dung lng vn c nh. Nng sut rung t tng ln ph thuc vo hai yu t: Tng mc bo m vn cho n v din tch v h thp vn c nh sn xut 123

ra mt n v gi tr sn xut. - Mc doanh li: L ch tiu phn nh hiu qu sn xut ni chung v cng l hiu qu s dng vn sn xut (bao gm vn c nh v vn lu ng) mc doanh li c tnh theo hai cch. + Cc th nht: L quan h v lng thu nhp thun tu vi chi ph sn xut, ta c cng thc:

dl 1

M x100 C +V
M: Thu nhp thun tu C: Chi ph vt cht V: Chi ph lao ng

Trong :

+ Cch th hai: L quan h v lng thu nhp thun tu vi tng s vn sn xut (vn c nh, vn lu ng v tr phn khu hao) ta c cng thc:
M dl 2 = M x100 V + (V k) C ld d

Trong : Vcd: Vn c nh Vld: Vn lu ng k: Gi tr khu hao ti sn c nh - Thi hn thu hi vn c nh: Thi hn thu hi vn c nh c xc nh bi lng vn c nh trung bnh vi lng thu nhp thun tu trung bnh hng nm, tnh theo cng thc:

V cd T = th m Thi hn thu hi vn c nh cn c rt ngn bng cch nng cao

nng sut lao ng v tng s chnh lch gi thnh v gi tiu th sn phm - ngha l tng thu nhp thun ty. iu chng t hiu qu s dng vn 124

c nng cao, v lng thu nhp thun tu ln hn c s dng b sung cho vn c nh mi.
2.5 Vn u t c bn.

- Khi nim Vn u t c bn l tng hp cc chi ph ti sn xut ti sn c nh. N nhm xy dng nhng ti sn c nh mi, m rng, xy dng v hon thin k thut ca ti sn c nh hin c hin i ho cng c sn xut v p dng nhng quy trnh k thut mi. Chi ph xy dng c bn trong nng nghip c th chia thnh ba nhm: chi ph v xy dng, chi ph v mua sm my mc thit b v ch ph xy dng c bn khc. Vn u t c bn l ngun gc ch yu xy dng vn c nh. Song gia vn u t c bn v vn c nh c s khc nhau v s lng v cht lng. V s lng, khng phi tt c vn u t c bn c thc hin u phn nh trong gi tr ca vn c nh. V mt cht lng, vn c nh l vn u t c bn c s dng vo sn xut. Ngha l vn u t c mua sm my mc, thit b , xy dng cc cng trnh, vn cy lu nm, n gia sc c bn... cn vn u t c bn mi l vn c nh tim tng. Thc hin u t c bn l bin php ch yu pht trin kinh t quc dn, trong c nng nghip. Phng hng u t ng n c tc dng quyt nh trong vic nng cao nng sut lao ng, h gi thnh sn phm, tng nhanh khi lng nng sn, tng tch lu.. u t vn c bn c th thc hin theo hai phng thc: chiu rng v chiu su. u t vn theo chiu rng l u t gn lin vi vic tng ti sn c nh trn c s trnh k thut v cng ngh hin c. u t theo chiu su gn vi vic tng ti sn c nh trn c s p dng k thut mi v hin i. - Hiu qu vn u t. Hiu qu vn u t c bn c xem xt trn hai mt: Hiu qu chung (tuyt i) v hiu qu so snh. Hiu qu chung ca vn u t phn nh quan 125

h gia lng gi tr sn lng, tng thu nhp v thu nhp thun tu vi vn u t c bn. N cn c xem xt trong phn tng thm ca gi tr sn lng, tng thu nhp v thu nhp thun tu vi phn u t b sung. Hiu qu so snh phn nh hiu qu ca phng n ny so vi phng n khc. N c th tnh chung hiu qu cho c ngnh nng nghip, cho tng tiu ngnh trn phm vi c nc, tng a phng, tng x nghip. nh gi hiu qu vn u t c bn trong nng nghip c th s dng h thng ch tiu di y: + H s hiu qu vn u t: l quan h gia tng thu nhp v vn u t, ngha l lng tng thu nhp c to ra do mt ng vn u t, tinh theo cng thc:

hq

V +M V dt

Trong : Hhq: H s hiu qu vn u t. V+ M : Tng thu nhp Vdt : Vn u t. Ngi ta cn s dng ch tiu h s hiu qu vn u t b sung, l quan h gia lng tng thu nhp b sung so vi lng vn u t b sung, tnh theo cng thc:

hq

(V + M ) V dt
: H s hiu qu u t b sung : Tng thu nhp b sung : Lng vn u t b sung. Vdt (V + M)

Trong : Hhp

- Gi tr sn lng tng b sung trn mt n v chi ph sn xut (bao gm chi ph vt cht v lao ng) b sung, tnh theo cng thc. P= P P 1 0 (C + V ) (C = V ) 1 1 0 0 126

Trong : P P1 P0 C1 C0 V1 V0 : Gi tr sn lng b sung : Gi tr sn lng thu c sau khi u t b sung : Gi tr sn lng thu c trc khi u t b sung : Chi ph vt ho sau khi u t b sung : Chi ph vt ho trc khi u t b sung : Chi ph lao ng sau khi u t b sung : Chi ph lao ng trc khi u t b sung

Ch tiu ny phn nh hiu qu u t vn thng qua vic tit kim lao ng sng v lao ng vt ho trn n v sn phm. + Lng chi ph tit kim trn mt ng vn u t, tnh theo cng thc:
( Z Z ). p 0 I = 1 th V dt

Trong : Ith: Lng chi ph tit kim trn mt ng vn u t. Z1 Z0 P Vdt : Gi thnh sn phm sau khi u t vn : Gi thnh sn phm trc khi u t vn : Gi tr sn lng : Vn u t

Ch tiu tit kim lng chi ph trn mt ng vn u t thng c s dng rng ri trong trng hp xc nh hiu qu vn u t cho tng mt, tng phng hng c th. - Thi hn thu hi vn u t, tnh theo cng thc:
V V = dt th M

Thi gian thu hi vn u t c ngha to ln. Thi hn thu hi ngn th hiu qu u t t cao. Ch tiu ny thng s dng khi xc nh hiu qu so snh v la chn phng n.

127

3. Vn lu ng trong nng nghip. 3.1 Khi nim v c cu ca vn lu ng trong nng nghip.

Mun tin hnh sn xut kinh doanh, ngoi vn c nh, cc x nghip nng nghip cn cn c vn lu ng. Trong qu trnh sn xut, mt b phn ca i tng lao ng chuyn vo sn phm mi (nguyn liu) hoc b tiu ph hon ton v bin mt hnh thi vt cht ca mnh (nhin liu). Gi tr ca i tng lao ng kt hp vi gi tr lao ng sng v chuyn vo sn phm mi c sn xut, sau chuyn sang hnh thi tin t. Nh vy, vn lu ng chuyn t phm vi sn xut (d tr sn xut) sang phm vi lu thng (thnh phm, tin thu c do tiu thu sn phm) sau li quay v phm vi sn xut (d tr mi cho sn xut). Theo phng thc , ton b vn lu ng c s dng trong mi chu k sn xut c th v thay i hnh thc vt cht ca mnh. Vy, vn lu ng l vn bng tin ng trc d tr cho sn xut, mua sm vt r tin mau hng v hnh thnh vn lu thng nhm m bo cho qu trnh sn xut v tiu thu hng ho din ra mt cch bnh thng. Theo tnh cht tham gia ca cc yu t vo qu trnh sn xut, vn lu ng c chia thnh ba b phn, bao gm: Vn lu ng d tr cho qu trnh sn xut, vn lu ng dng trong qu trnh sn xut v vn lu ng dng trong qu trnh lu thng. - Vn lu ng d tr cho qu trnh sn xut l biu hin bng tin ton b nguyn nhin vt liu, phn bn, thuc tr su, vt t cho sn xut ph, phu tng d tr v.v.. Chun b cho v sn xut sau v nhng vt t bo him nhm m bo cho qu trnh sn xut c th tin hnh mt cch lin tc. Vn lu ng nm trong qu trnh d tr v bo him sn xut c phn thnh ba loi: Loi d tr cho bn thn x nghip nng nghip to ra, bao gm: ging cy trng, vt nui, thc n gia sc, phn bn hu c... Loi th hai l nhng d tr mua t ngoi vo, bao gm: Phn bn, thuc tr su, ph tng thay th nhin liu, du m v.v... V loi cui cng l nhng d tr sn xut do cc x 128

nghip nng nghip vay tin ngn hng mua vt t k thut. Do c im ca sn xut nng nghip, vn lu ng d tr v bo him sn xut cn m bo mc d tr cn thit hot ng c bnh thng. Bn cht ca d tr cng c hai mt: Mt mt n m bo cho qu trnh sn xut c tin hnh thun li v lin tc. Mt khc, d tr lm gim bt tnh linh hot v tnh tch cc ca vn lu ng trong hot ng sn xut kinh doanh ca x nghip. Nh vy cn xc nh mc d tr ti thiu nhng vn m bo cho x nghip hot ng bnh thng. - Vn lu ng trong qu trnh sn xut l biu hin bng tin ca nhng sn phm sn xut d dang, bn thnh phm v nhng chi ph ch phn b ca ngnh trng trt, chn nui v ngnh ngh. Chi ph sn xut d dang l chi ph sn xut b ra cho cc sn phm ang sn xut m cha c thu hoch. Chi ph ch phn b l khon chi ph b ra cho cc ngnh sn xut cc sn phm thu hoch trong nm , nh chi ph ci to v kin thit ng rung, chi ph vt r tin mau hng... Vic tng vn lu ng dng trong qu trnh sn xut c coi l hp l nu n thc y lm tng khi lng cng vic hon thnh, ch khng phi do tng tng n v khi lng cng vic. - Vn lu ng nm trong qu trnh lu thng gm c nhng khon nng sn hng ho, vn bng tin v vn trong thanh ton. C cu vn lu ng ph thuc vo chuyn mn ho sn xut mt a phng, mi vng ca t nc v n s thay i tu thuc vo s pht trin ca c s vt cht - k thut trong nng nghip. Vn lu ng trong x nghip nng nghip khng ngng tng ln, trong phn vn nm trong lnh vc sn xut thng tng vt so vi phn vn trong lnh vc lu thng. Vi s pht trin ca c s vt cht - k thut trong nng nghip km theo s tng ln ca vn lu ng cn cho d tr v ph tng thay th v sa cha, phn bn ho hc v.v. C th h thp t trng vn lu ng ginh cho d tr cc loi vt t bng cch ci thin cng tc cung ng vt t k thut. Phn vn lu ng trong lnh vc lu thng hng nm cng tng 129

ln. S tng tuyt i ca vn lu ng trong giai on lu thng l kt qu ca nn nng nghip thm canh. y cn lu hnh thc tch cc, c ng ca vn lu ng trong lu thng l tin mt c ti khon gi ngn hng, v n chng t hon thnh chu k sn xut v bt u chu k sn xut mi.
3.2 Hiu qu kinh t s dng vn lu ng trong x nghip.

Trong x nghip nng nghip, vn lu ng m bm tnh khng ngng ca qu tnh ti sn xut, n nhm thc hin s tit kim ln nht v vn v chi ph ti thiu v ti sn lu ng. Vn lu ng khi tham gia trong qu trnh sn xut thc hin vng tun hon khng ngng. N lin tc tri qua cc giai on khc nhau ca vng tun hon vi s thay i v hnh thc tin t, hnh thc sn xut v hnh thc hng ho. Sau khi kt thc vng tun hon th nht, li bt u vng tun hon th hai v tip theo. Mi vng tun hon l mt chu chuyn hoc mt vng quay ca vn lu ng l vn ng khng ngng. Biu hin c th ca chu chuyn vn lu ng l tc vn ng ca n, mt mt phn nh s vng quay ca vn lu ng v mt khc phn nh di thi gian ca mt vng quay. Tc chu chuyn ca vn lu ng th hin kt qu s dng vn lu ng, c trng cho vic t chc qu trnh sn xut, t chc tiu th sn phm v t chc cung ng t liu sn xut. Tc chu chuyn ca vn lu ng qua cc giai on ca qu trnh sn xut lu thng cng ln bao nhiu th lng vn lu ng cn cho qu trnh sn xut v tiu th sn phm ngy cng t by nhiu v hiu qu s dng vn lu ng cng cao by nhiu. T nhng quan im nu trn, nhng ch tiu nh gi hiu qu s dng vn lu ng thng qua cc ch tiu xc nh tc chu chuyn vn lu ng. - H s lun chuyn, xc nh theo cng thc sau.
H lch = Ptt B ldbq

130

Trong : H Ptt : H s lun chuen : Gi tr sn lng tiu th

Bldbq : S d vn lu ng bnh qun H s lun chuyn phn nh quan h so snh hai i lng; Gi tr sn lng tiu th v s d vn lu ng bnh qun. N phn nh s vng quay ca vn lu ng trung bnh trong nm, s vng quay cng ln cng tt. - H s m bo l ch tiu nghch o ca h s lun chuyn, l quan h so snh gia s d vn lu ng cn thit to ra mt hoc 1000 ng gi tr sn lng thc hin. H s ny cng nh cng tt, theo cng thc sau:
H db = Vldbq Ptt

- di vng quay ca vn lu ng, theo cng thc sau: 360 ngy V = Ptt Vldbq Trong : Vq Ptt Vldba : di vng quay (tnh theo n v ngy) : S vng quay trung bnh ca vn lu ng : Vn lu ng bnh qun. = 360. Vldbq Ptt

Trong qu trnh s dng vn lu ng, nu s vng quay ca vn tng ln, di thi gian ca mi vng quay ngn th vn lu ng c gii phng nhanh, tc l hiu qu s dng vn lu ng c tng ln.
4. Bin php to vn v s dng c hiu qu vn sn xut trong nng nghip. 4.1 Bin php to vn.

Vn, huy ng vn lun lun l vn c tnh quyt nh n s pht trin kinh t ni chung v hot ng ca cc x nghip, trang tri, h nng dn 131

ni ring. C ch bao cp vn ko di trong nhiu nm lm cho doanh nghip nng nghip li v da vo ngun vn cp pht ca ngn sch v vn vay ngn hng, cha huy ng cc ngun vn khc u t pht trin sn xut. Thiu vn gy nhiu tr ngi i vi sn xut nng nghip. Qu trnh chuyn t bao cp sang hoch ton kinh t, m rng quyn t ch ti chnh ca x nghip, vn to vn v huy ng vn p ng yu cu sn xut nng nghip, cn thc hin cc bin php ch yu sau y: - Pht huy sc mnh tng hp ca nn kinh t nhiu thnh phn to vn cho sn xut nng nghip. S dng cc thnh phn kinh t vo vic y mnh sn xut nng nghip hng ho cho php khai thc c hiu qu cc ngun vn u t pht trin nng nghip. Cng vi vic khai thc tim nng vn sn c trong cc thnh phn kinh t, y mnh qu trnh lin doanh, lin kt gia cc thnh phn kinh t nhm khai thc v s dng c hiu qu ti nguyn v t ai, kh hu, lao ng, cy trng v vt nui phong ph nc ta. - Thc hin chuyn mn ho sn xut kt hp pht trin tng hp tng vng v trong cc x nghip, tng trang tri l bin php to vn quan trng ca nng nghip. Do nhng c im ca sn xut nng nghip, chuyn mn ho sn xut nng nghip phi kt hp vi pht trin tng hp, va li dng y iu kin t nhin, t liu sn xut v sc lao ng, va to ra cc ngun thu nhp tng i ng u gia cc thng trong nm. l bin php to vn ti ch, p ng kp thi cho sn xut v tng hiu qu s dng vn. - Tng bc thc hin c phn ho trong nng nghip... Tin hnh c phn ho trong nng nghip l nhm y nhanh qu trnh tch t v tp trung vn pht trin sn xut v lu thng hng ho nng sn. ng thi gii quyt tt c ch qun l vn, phn nh r quyn ca ngi s hu ti sn, quyn ca ngi s dng ti sn v quyn qun l ca Nh nc, n cn nng cao trch nhim lm ch ca ngi s hu c phn, thc y hot 132

ng sn xut ca x nghip c hiu qu. Cn tip tc nghin cu v m rng c phn ho mt s doanh nghip nng nghip Nh nc theo hnh thc bao gm: c phn ho Nh nc, c phn doanh nghip v c phn c nhn. i vi nng thn ci tin hot ng ca tn dng nng thn nhm thu ht ngun tin nhn ri ca dn c vo pht trin sn xut theo hng cc h gp vn cng kinh doanh theo kiu "Cng ty c phn" trn c s t nguyn v t qun theo ng php lut v th l qun l tin t ca Nh nc. - y mnh hp tc u t vi nc ngoi thu ht ngun vn vo pht trin nng nghip. Tim nng nn nng nghip nhit i to ln v ang l mi trng thun li thu ht ngun vn nc ngoi vo hp tc u t pht trin nng nghip, nh trng v ch bin sn phm cc loi cy c sn c ph, cao su, ch, cc loi cy n qu, nui tm, ch bin nng, lm thu sn.v.v.
4.2 Nhng bin php ch yu nng cao hiu qu s dng vn trong nng nghip.

Trong nhng nm qua Nh nc dnh cho nng nghip mt lng vn ln, hng nm vn u t xy dng c bn cho nng nghip chim t l ng k trong ton b nn kinh t quc dn v ngn hng thng mi cho cc doanh nghip nng nghip, cc h nng thn, cc trang tri vay mt khi lng vn ln. V th, nng cao hiu qu s dng vn l iu kin ch yu nng cao hiu qu sn xut nng nghip. nng cao hiu qu s dng vn cn thc hin cc bin php ch yu sau: - Trc ht phi xc nh ng n phng hng u t vn. Phi xut pht t phng hng b tr c cu sn xut nng nghip xc nh c cu u t cho ph hp, trn c s la chn phng n u t vn ti u. Nng nghip c coi l mt trn hng u cn tp trung gii quyt nhm m bo nhu cu lng thc v thc phm cho x hi, nguyn liu cho 133

cng nghip v l ngun xut khu quan trng. Vn xy dng c bn phi tp trung gii quyt nhng nhim v to ln , trong tng giai on tp trung vo cy g, con g, vng no l cn c tnh ton v la chn mt cch ng n. - Trong u t vn, phi gii quyt tt mi quan h gia khi phc, ci to v xy dng mi mt cch hi ho v c hiu qu. u t vn phi tp trung, thi cng dt im sm a vo sn xut nhm pht huy tc dng tt ca vn u t. - Xy dng c cu vn c nh hp l bao gm c cu vn c nh c tnh cht sn xut v phi sn xut vt cht, c cu hp l cc yu t trong vn c nh s dng y v c hiu qu cc ti sn c nh c trang b, trnh tnh trng mt cn i trong dy chuyn sn xut, gy nn lng ph ln. Thc hin tt khu hao ti sn c nh v qu khu hao. Coi trng vic ci to, trang b li my mc thit b nhm nng cao nng lc sn xut v s dng c hiu qu ti sn c nh trong cc doanh nghip nng nghip. - Xy dng nh mc ng n v qun l vn lu ng theo nh mc, qun l tt vt liu, sn phm d tr, dng c thng thng, chi ph sn xut d dang, chi ph ch phn b, thnh phm, tin mt v.v.. - T chc tt vic cung ng vt t, m bo vt t cn thit v kp thi, hn ch vt t b ng. Phn u h thp chi ph sn xut trn n v khi lng cng vic v trn n v sn phm. T chc tt vic tiu th sn phm v cng tc thanh ton thu hi vn kp thi. Tng cng cng tc kim sot ti sn lu ng, nu cao k lut ti chnh, trnh tnh trng chim dng vn ln nhau.

134

Tm tt chng 1. Tt c cc ngun ti nguyn hin ang c s dng hoc c th c s dng vo sn xut ca ci vt cht hoc dch v c gi l cc yu t ngun lc. Cc yu t ngun lc c th tn ti di hnh thi vt cht hoc di hnh thi gi tr. Trong nng nghip xt theo hnh thi hin vt, cc yu t ngun lc bao gm 5 nhm yu t. Ngun nhn lc, cc phng tin c kh, ngun lc sinh hc, cc phng tin ho hc, ngun t ai. Nhng c im ca cc yu t ngun lc s dng vo nng nghip gn lin vi cc c im ca sn xut nng nghip. Cc yu t ngun lc c vai tr to ln trong vic tng trng v pht trin nng nghip. Vic s dng tit kim v c hiu qu cc yu t ngun lc ca sn xut nng nghip l tt yu khch quan, i hi cc c s nng nghip coi trng vic bo v v pht trin hp l, m bo mi quan h hi ho gia cc yu t ngun lc. 2. Rung t l t liu sn xut ch yu trong nng nghip, khc vi cc t liu sn xut khc ch: s lng din tch rung t c hn nhng sc sn xut ca rung t khng b gii hn, c v tr c nh v cht lng khng ng u, khng b hao mn v o thi khi qu trnh sn xut, nu s dng hp l th cht lng rung t c nng ln. Qu rung t ca Vit Nam khng ln, mc bnh qun rung t u ngi thp, b phn chia manh mn v.v.. nng cao hiu qu s dng rung t cn thit phi tin hnh nh gi t ai theo s lng, cht lng v cc iu kin gn vi t ai, khai thc chiu su ca rung t v m rng thm din tch bng cch khai hang v tng v, chuyn i rung t bng cch n in i tha, tp trung rung t vo nhng h sn xut gii v.v... 3. Ngun nhn lc trong nng nghip l tng th sc lao ng tham gia hot ng sn xut nng nghip. Ngun nhn lc trong nng nghip c c im ring, trc ht mang tnh thi v cao l nt c th in hnh, l th lao ng tt yu, xu hng c tnh quy lut l khng ngng gim v s lng lao ng tuyt i v tng i v c chuyn sang cc ngnh khc. Ngun nhn 135

lc trong nng nghip Vit Nam ang chim t trng ln trong tng lao ng x hi, nhng phn b khng u gia cc ngnh trong ni b nng nghip v cc vng trong c nc. Vic d tha lao ng v thiu vic lm ang l vn ni cm v thu ht s quan tm ca chnh quyn cc cp Trung ng v a phng cng nh gii nghin cu khoa hc. s dng hp l v c hiu qu ngun nhn lc trong nng nghip cn thit phi xy dng c cu kinh t hp l, phn b v phn b li lao ng hp l, kt hp bin php thm canh, khai hoang v tng v, pht trin cng nghip nng thn, ci tin t chc lao ng, v.v.. 4. Vn l ngun lc hn ch i vi cc ngnh kinh t ni chung, i vi nng nghip ni ring. Vn sn xut nng nghip c nhng c im c phn bit vi cc ngnh kinh t khc. tin hnh sn xut kinh doanh cn thit phi ng trc mt s tin nht nh mua sm t liu lao ng,trong qu trnh s dng cc t liu lao ng ny khng thay i hnh thi vt cht ban u v tham gia vo nhiu chu k sn xut sn phm mi theo mc hao mn, phn vn ng trc c gi l vn c nh. Vn c nh c phn theo chc nng, theo cng dng tng yu t v.v... ti sn xut vn c nh ch yu thc hin bng hai phng thc; thng qua qu khu hao v thng qua u t xy dng c bn. Hiu qu s dng vn c nh v vn u t c bn c o lng bng mt h thng cc ch tiu. Ngoi vn c nh mun tin hnh sn xut kinh doanh cn c vn lu ng. Vn lu ng l vn bng tin ng trc xy dng d tr cho sn xut, mua sm vt r tin mau hng v hng ho din ra mt cch bnh thng. Theo tnh cht tham gia ca cc yu t vo qu trnh sn xut, vn lu ng gm ba b phn cu thnh v hiu qu s dng vn lu ng trong nng nghip c o lng bng h thng cc ch tiu. C nhiu bin php to vn v s dng c hiu qu ca vn sn xut trong nng nghip

136

Cu hi n tp 1. Trnh by vai tr cc yu t ngun lc trong tng trng v pht trin nng nghip 2. Phn tch v tr v c im ca rung t trong nng nghip 3. Lm g s dng y v hp l rung t trong nng nghip? 4. Th no l yu t ngun nhn lc trong nng nghip? Phn tch xu hng ngun nhn lc trong nng nghip. 5. s dng y v hp l ngun nhn lc trong nng nghip cn thc hin nhng bin php g? 6. Th no l vn sn xut trong nng nghip? Phn tch nhng c im ca vn sn xut trong nng nghip. 7. Th no l vn c nh trong nng nghip? Phn tch phng thc tin hnh ti sn xut vn c nh trong nng nghip. 8. Th no l vn lu ng trong nng nghip? Phn tch cc yu t cu thnh vn lu ng trong nng nghip. 9. Trnh by nhng bin php to vn v s dng vn sn xut trong nng nghip c hiu qu.

137

Chng 5 Tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip

I. Khi nim v c im
1. Nhng khi nim:

- Lch s x hi loi ngi tri qua nhng giai on pht trin khc nhau t thi k mng mui, thi k , thi k ng... cho n thi k ca cuc cch mng khoa hc - k thut hin i ngy nay. t c nhng "nc thang" tin b trong qu trnh pht trin nh trn, con ngi t ch l thuc vo t nhin, n ch vn ln nhn thc qui lut khch quan ca t nhin, tin ti chinh phc t nhin p ng nhu cu pht trin ngy cng cao ca mnh. Nh vy, khoa hc theo ngha chung nht l h thng nhng kin thc, hiu bit ca con ngi v qui lut vn ng v pht trin khch quan ca t nhin, x hi v t duy. Cng ngh theo ngha chung nht l tp hp nhng hiu bit v cc phng thc v phng php hng vo ci to t nhin, phc v cc nhu cu con ngi. Ngy nay thut ng "cng ngh" c s dng rt ph bin trong cc lnh vc sn xut khc nhau. V d: Cng ngh ho du, cng ngh ng tu, cng ngh chn nui, cng ngh gen, cng ngh sinh hc... Nh vy, khi nim "cng ngh" cng l tp hp nhng hiu bit ca con ngi, nhng khng phi l nhng hiu bit hay nhn thc s vt khch quan ni chung, m l nhng hiu bit c chuyn ho thnh phng thc v phng php sn xut, nhng hiu bit c "vt cht ho" trong cng c lao ng, i tng lao ng, trong qui trnh cng ngh hoc kt tinh li thnh k nng, k xo hay cch thc kt hp cc yu t u vo sao cho c hiu qu nht ca ngi lao ng trong hot ng sn xut. Cng c s phn bit gia hai khi nim k thut v cng ngh. K thut thng c hiu l mt tp hp cc my mc, thit b cng nh h thng cc phng tin c dng sn xut hay phc v cc nhu cu khc 138

ca x hi. Nh vy khi ni n k thut ngi ta thng ngh ngay n yu t quan trng nht l my mc thit b, tc l cc cng c lao ng. Tu theo vic cng c lao ng c s dng l th cng hay c kh m ngi ta gi l nn sn xut c k thut th cng hay k thut c gii. Gia k thut v cng ngh c mi lin quan mt thit vi nhau. Sng to ra mt cng ngh mi thng ko theo s i mi k thut, i hi nhng phng tin k thut mi thc hin n. Ngc li, s i mi k thut thng c to ra bi nhng cng ngh mi v n lt n k thut mi thc y vic hon thin hn v khng nh cng ngh mi. - Xt t gc nghin cu cng ngh nhm phc v vic qun l hot ng chuyn giao cng ngh v thc y ton din cc hot ng cng ngh, ngi ta phn bit hai phn khc nhau l phn cng v phn mm ca cng ngh nh sau: + Phn cng ca cng ngh hay phn k thut ca cng ngh bao gm nhng my mc, thit b, cng c, nguyn nhin vt liu... Phn ny cn gi l nhng yu t vt cht hay phng tin vt cht ca cng ngh. Nhng phng tin vt cht ny c trnh k thut cng hin i th trnh k thut ca cng ngh sn xut cng cao. + Phn mm ca cng ngh. Phn ny gm ba b phn cu thnh: Mt l, yu t con ngi trong c k nng, kinh nghim, tnh sng to, truyn thng, o c kinh doanh, nng lc qun l.... Vi trnh cng ngh cao th i hi phi c nhng con ngi c nng lc v trnh tng ng vn hnh v s dng cc phng tin k thut hin c. Hai l, cc ti liu cng ngh gm cc thit k, cc nh mc, cc ch tiu kinh t - k thut, cc hng dn nghip v hay k thut vn hnh, cc b quyt... Phn ny cn gi l phn thng tin ca cng ngh cha ng nhng vn c tn tr v t liu ho.

139

Ba l, yu t th ch hay phn t chc ca cng ngh bao gm vic xy dng, hoch nh chin lc, xy dng k hoch v t chc ng vin, thc y, kim sot hot ng, xy dng v thc hin chnh sch khuyn khch... Sau khi thng nht cch hiu khi nim khoa hc v cng ngh nh trnh by trn, phn tch lch s pht trin ca khoa hc v cng ngh, ta thy c mt s im quan trng ng ch sau y: Th nht, khoa hc v cng ngh c mi quan h tc ng qua li bin chng v trong thi i ngy nay khoa hc k thut v cng ngh gn kt cht ch vi nhau. Th hai, cc yu t hp thnh ca cng ngh gm: Vt cht - k thut, con ngi, thng tin v yu t th ch, nh trnh by trn c mi quan h bin chng, tc ng qua li ln nhau trong qu trnh thc hin nhng tin b khoa hc - cng ngh. i vi mt cng ngh bt k th phn k thut l phn ct li. Tuy nhin, k thut t bn thn n khng hot ng c. V vy cng vi vic nng cao trnh ca phn k thut, cn phi thay i tng ng trnh ca phn thng tin v phn con ngi. Nu i ng nhn lc c cung cp y thng tin, k thut cn thit, t chc tt s lm cho phn k thut c kh nng s dng cao v c hiu qu hn. Phn th ch l yu t iu ho, phi hp cc yu t cn li lm cho mt tin b khoa hc cng ngh c th c khng nh trn thc t hot ng sn xut. Th ba, i vi mi tin b khoa hc - cng ngh trong lnh vc sn xut ca bt k ngnh kinh t no cng u c qu trnh pht sinh, pht trin, lc hu v cui cng b thay th bng mt tin b khoa hc - cng ngh mi hn. Ngi ta ni tin b khoa hc - cng ngh c vng i ca n. Th t, vic trin khai mt tin b khoa hc - cng ngh mi trong nn kinh t ni chung v trong nng nghip nng thn ni ring, bao gi cng to nn nhng tc ng nht nh ln cc mt ca i sng kinh t - x hi. V vy vic hoch nh v thc thi nhng chnh sch hn ch tc ng tiu cc c ngha rt to ln.

140

2. c im tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip.

a. Cc tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip phi da vo nhng tin b v sinh vt hc v sinh thi hc, ly cng ngh sinh hc v sinh thi hc lm trung tm. Cc tin b khoa hc cng ngh khc nh thu li ho, c gii ha, in kh ho, ho hc ho, ci to t v.v... phi p ng yu cu ca tin b khoa hc - cng ngh sinh hc v sinh thi hc. Mi quan h sinh vt, sinh thi trong sn xut nng nghip i hi cc tin b khoa hc - cng ngh khc hng s pht trin ca mnh vo vic ci tin bn thn sinh vt (cc cy trng vt nui) v ci tin mi trng sng ca sinh vt. Vic nghin cu to ra ging mi trong sn xut nng nghip, ng thi li i hi vic nghin cu to ra mt lot cc yu t ng b khc. C nh vy, tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip ngy cng pht trin theo chiu rng v chiu su. Hot ng sn xut nng nghip ngy nay ang phi i mt vi tnh khan him ca cc yu t ngun lc. Nh vy, nhng cng ngh mi trong trng trt v chn nui khng nhng phi nhm hng nng cao sc sng bn trong ca cy trng, vt nui, s dng vi hiu qu cao nht ngun ti nguyn t ai sinh thi hin c, m cn phi gp phn gi gn, ti to cc ngun ti nguyn m bo s pht trin nng nghip bn vng trong tng lai.
b. Vic nghin cu ng dng cc tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip mang tnh vng, tnh a phng cao.

Do c s khc bit v loi t, a hnh, thi tit kh hu v.v... S khc bit gia cc vng nng nghip nng thn i hi phi kho nghim, phi a phng ho cc tin b khoa hc cng ngh trc khi trin khai p dng i tr.
c. Tnh a dng ca cc loi hnh cng ngh trong nng nghip.

Xt mi quan h tin b khoa hc - cng ngh vi sn phm, c hai loi hnh cng ngh. Mt loi gi l cng ngh thm canh nhm nng cao nng sut sinh vt v nng sut kinh t trn mi n v din tch. Loi th hai gi l cng 141

ngh c gii v t ng ho, ch yu nhm nng cao nng sut vic lm, tit kim thi gian lao ng trong mi khu cng vic, gim bt hao ph lao ng sng. La chn s kt hp hai loi cng ngh ni trn nh th no l tu thuc mi giai on pht trin ca ngnh nng nghip tng vng khc nhau p ng nhu cu x hi; nhu cu rt bt lao ng nng nghip pht trin cc ngnh dch v v sn xut phi nng nghip nng thn; vn gii quyt vic lm v thu nhp v.v...
d. Tnh ng b cn i trong pht trin tin b khoa hc - cng ngh nng nghip.

Xt trn kha cnh vt cht - k thut, mt tin b khoa hc cng ngh bt k trong nng nghip u c biu hin ra s pht trin v cng c lao ng, i tng lao ng v s pht trin k thut, k nng ca ngay chnh bn thn ngi lao ng. Ni cch khc, s pht trin tng mt, tng b phn ca lc lng sn xut l s biu hin c tnh vt cht k thut ca tin b khoa hc - cng ngh nng nghip. Nu nh tng tin b khoa hc - cng ngh ring l ch tc ng n s pht trin tng mt, tng yu t ca lc lng sn xut, th ngc li s pht trin ca ngnh nng nghip li da trn s pht trin ng b ca cc yu t cu thnh c s vt cht k thut ca bn thn nng nghip. iu ny c ngha l cn c s vn dng tng hp cc tin b khoa hc cng ngh ring l m bo s pht trin n nh v vng chc ca nng nghip. Tuy nhin, trong mi giai on pht trin, do kt qu tc ng khc nhau ca cc tin b khoa hc - cng ngh ring l vo s pht trin tng yu t ca lc lng sn xut lm cho tng th c s vt cht k thut ca nng nghip l ra nhng b phn lc hu, yu km hn. Khc phc nhng b phn lc hu yu km ny chnh l nhim v trng tm trong mt giai on nht nh ca vic nghin cu p dng tin b khoa hc - cng ngh.

II. Ni dung tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip.

142

Tin b khoa hc - cng ngh nng nghip c ni dung rng ln lin quan ti s pht trin ca tt c cc yu t, b phn cu thnh lc lng sn xut ca ngnh ny. Sau y l mt s ni dung ch yu:
1. Thu li ho nng nghip. 1.1. Khi nim:

- Thy li ho l qu trnh thc hin tng hp th cc bin php khai thc s dng v bo v cc ngun nc trn mt t v di mt t cho nhu cu sn xut v sinh hot nng thn, ng thi hn ch cc tc hi ca nc gy ra cho sn xut v i sng. - Thu li ho l tin b khoa hc - cng ngh lin quan n nc ca sn xut nng nghip v i sng nng thn. Yu t nc thng gn lin vi t ai, sng bin, thi tit kh hu v.v... V vy thu li ho c ni dung rng ln vi nhng phm vi khc nhau trn mt vng, mt quc gia, thm ch c vn mang tnh khu vc v quc t. - Thu li ho l tin b khoa hc - cng ngh nhm ci to v chinh phc thin nhin, trn c s nhn thc cc qui lut ca t nhin, trc ht l cc qui lut v nc, thi tit kh hu, dng chy ca sng, sui v.v... lun c din bin phc tp, v vy thu li ho l qu trnh lu di v phc tp.
1.2. Ni dung:

1.2.1. Tr thu cc dng sng ln. Tr thu cc dng sng ln l ni dung trng yu ca thu li ho, c ngha quyt nh ti vic s dng c hiu qu ngun ti nguyn nc v chinh phc thu tai. Tu theo c im hnh thnh ca cc con sng, qui lut hot ng dng chy m vic tr thu cc dng sng mang tnh cht vng, quc gia hay quc t. thc hin tr thu cc dng sng c hiu qu, c bit l cc dng sng ln nc ta nh sng Hng v sng M kng, trn c s kho st, qui hoch, cn ch mt s vn ch yu sau y: 143

+ Xy dng cc h cha nc, cc p dng v knh li dng, xy dng cc h cha nc c tc dng c bn l iu ho ti nguyn nc v li dng tng hp nh nui c, lm thu in nh. cc p dng v knh li dng c tc dng phn thu vo ma ma l. + No vt cc dng sng h lu v khai thng dng chy gii phng l. + Trng rng u ngun. Trng v bo v rng ngp mn ven bin. + Cng c v xy dng thm h thng sng, bin nhng ni cn thit. nhng khc sng yu, xt thy cn thit phi c k hoch phn l, to iu kin sn xut kinh doanh thch hp vi vng phn l. + Tng cng hip tc quc t ton din trong vic tr thu cc dng sng. 1.2.2. Cng tc thy nng. Cng tc thu nng c ni dung ch yu l ti v tiu nc. Trong cc ngnh kinh t quc dn, nng nghip l ngnh s dng nhiu nc nht bng bin php ti. Theo ti liu ca Vin Khoa hc v kinh t thu li, tnh n nm 1992 c nc c 5,63 tr.ha canh tc, trong c ti tiu l 2,037 tr.ha. Bnh qun hng nm s dng 49,3 t m3 nc, trong ma kh 30 t m3. D kin n nm 2010 a din tch canh tc c ti ln 3,40 tr.ha (tng ng din tch gieo trng c ti l 8,0 tr.ha) s nng tng lng nc ti tiu ln 72,0 t m3/nm, trong ring ma kh 44,0 t m3. Tng tr lng nc ma kh cc sng nc ta l 128 t m3/v, nh vy i hi phi xy dng nhiu cng trnh h cha tip ngn nc cho cc con sng v b sung nc cho p dng nh Liu Sn, Bi Thng, Nam Thch Hn v cc trm bm h lu. Cc h thng tiu hin ti khng ch phc v trng trt m tiu thot cho ton lu vc phc v dn sinh, kinh t, x hi, quc phng. n nm 1992 din tch lu vc vng h thng tiu l 2,138 tr.ha, trong Min Bc l dng tiu ring bit din tch l 1,003 tr.ha, cn Min Nam l h thng tiu t nhin v ti kt hp vi din tch lu vc l 1,135 tr.d. D kin n nm 2010 nng lu vc vng h thng tiu thot ln 2,9 tr.ha. Nh vy trong 144

tng lai, ngnh thu nng ang giai on pht trin c v s lng v cht lng phc v. p ng nhu cu pht trin nh trn, i hi phi xydng h thng cng trnh hon chnh, ng b, hp l v s dng ti a cng sut thit k. H thng cng trnh ti tiu hon chnh l h thng bao gm cng trnh li ln, li va v loi nh gn lin hu c vi nhau, trong mi cng trnh u c y cc b phn cn thit c th a nc thng sut t u ngun ti chn rung v nhanh chng tho nc ra khi rung khi cn thit. Cng tc thu nng cn ch nhng vn kinh t v qun l ch yu sau y: a. T chc qun l cng trnh thu nng: Hin nay trong mt lu vc nc hoc vng lnh th, cc cng trnh ti, tiu nc loi nh, va, ln thng pht trin ring bit theo kh nng u t ca nn kinh t v nhu cu ca cc ngnh, v vy hnh thnh cc t chc qun l ring r, tch bit gy nn nhng hin tng trng lp, mu thun trong u t xy dng v qun l khai thc cng trnh. vic pht trin u t v khai thc thu li c hiu qu trn thc t c ba hng t chc qun l cc h thng cng trnh thu nng nh sau: - Qun l theo tuyn cng trnh (qun l theo ngnh). y l phng thc qun l c p dng t thi bao cp nc ta. H thng cc cng trnh thu li c phn chia thnh h thng cng trnh u mi, cp I, cp II v cp III c t chc qun l cht ch vi s bao cp ca nh nc. Qun l theo tuyn i vi cc cng trnh thu li to iu kin thun li cho vic qun l kinh t v k thut thu li, song c hn ch c bn l khng gn kt c vi qun l ca cc cp chnh quyn a phng. - Qun l theo lu vc nc (qun l theo lnh th) . Lu vc nc hay cn gi l khu vc thu li, l vng lnh th c quan h v ngun nc, khai thc s dng, tiu thot hay thi nc cng nh cc bin php bo v mi trng nc. Phng thc ny thng c p dng trong qun l s dng cc dng sng, qun l cc cng trnh ln nh cng trnh Bc Hng Hi, cng trnh thot l bin Ty - Kt hp qun l theo ngnh v theo lnh th. mi lu vc nc hay khu vc thu li thng c cc h thng thu li ln, va v nh an xen 145

nhau. Vic xy dng, tu b, qun l khai thc s dng cc cng trnh cn theo nguyn tc: Cng trnh trong phm vi x do x ph trch; Cng trnh trong phm vi lin x do huyn ph trch; Cng trnh lin huyn do tnh ph trch; Cng trnh lin tnh do Trung ng ph trch. Nh vy hnh thnh cc n v qun l trc thuc cc cp, to thnh mi quan h v kinh t v hnh chnh theo tng cp c mi quan h vi nhau.
b. Ngun vn u t xy dng cng trnh thu nng:

u t thu nng ca Nh nc : *Hng u t thu nng ca Nh nc bao gm: u t xy dng, pht trin cc h thng thu nng mi; u t khi phc, sa cha ln cc h thng thu nng ang vn hnh ht hn s dng; u t ng dng k thut, cng ngh mi; Tr gi dch v thu nng trong cc trng hp thin tai, tiu thot nc phi canh tc; Tr cp vn u t pht trin thu li nh, thu li ni ng x v HTX. * Ngun vn u t ca Nh nc vo thu nng bao gm vn ngn sch, vn nc ngoi, vn do Nh nc huy ng di dng qu, tn phiu, tri phiu, c phn theo tng d n hay cng trnh c th. Tu iu kin c th m Nh nc u t vn cho cc cng trnh thu li theo cc hnh thc ch yu sau y: + u t v t t chc doanh nghip lm dch v theo chnh sch kinh t ti chnh hin hnh. + u t ban u mt phn ri giao cho doanh nghip qun tr u t lm dch v, t hch ton. + Cho doanh nghip, t nhn vay vn vi li sut u di, thi gian di u t lm dch v thu nng. + Tr cp u t ban u mt phn cho doanh nghip, khng hon li vn. + Bo tn cho cc doanh nghip vay vn nc ngoi lm thu li. 146

- u t thu nng ca x hay hp tc x: *Hng u t: i vi thu li nh, ni ng do x hoc HTX nng nghip m nhim. ni no cha c HTX kiu mi, UBND x thnh lp t thu nng m nhim vic huy ng vn, nhn lc theo chnh sch Nh nc v qui ch a phng u t vo thu li. ni no c HTX th s do cc HTX m nhim. *Ngun u t cho thu li ni ng gm: + Tr cp u t pht trin thu li nh, thu li ni ng t ngn sch cp trn. Ngn sch x trc tip u t pht trin thu li ni ng. + Huy ng ngy cng lao ng ngha v cng ch i vi lao ng trong tui tham gia xy dng, tu b h thng knh mng ni ng. + Cc ng gp khc, cc khon tr gip khc.
c. Cc hnh thc t chc s dng, khai thc h thng thu nng.

- Cc hnh thc t chc qun l s dng h thng thu nng ca Nh nc bao gm: Doanh nghip khai thc thu li (theo hnh thc cng ty), x nghip hoc Ban qun l thu nng. Hot ng dch v thu li ca cc cng ty, doanh nghip khai thc thu nng c th c cc m hnh ch yu sau: + Hch ton cha y , theo dng cn i thu chi hng nm, Nh nc cp b kinh ph chi theo d ton cc hng mc kinh ph c cp b. M hnh ny c p dng cho hu ht cc n v qun l khai thc thu li va v nh. + S nghip dch v thu li c thu nhng s thu nh ch 10-20% s cn chi. Hng nm doanh nghip lp tng d ton chi ph v d kin phn thu, cui nm quyt ton da vo s thc chi v thc thu. 147

Hot ng ca cc ban qun l hoc mt s x nghip thu li khc theo cc m hnh: + S nghip dch v c thu nhng ngun thu ch yu l cc sn phm ph v s thu nh, cn sn phm chnh th hng nm lp d ton chi ph trnh cp thm quyn duyt cp vn ngn sch. + S nghip dch v thu nng: n v khng c ngun thu trc tip, mi chi ph hng nm u do ngn sch cp theo d ton chi ph v do cp thm quyn duyt. M hnh ny p dng trong trng hp thc hin chnh sch khng thu thu li ph i vi nng nghip hoc thu nhng bng phng thc gin tip qua thu nng nghip, thu xut khu hoc hnh thc qu. - Cc hnh thc qun l s dng h thng thu nng ca tp th v t nhn, thng gn vi mc tiu kinh doanh, c th c cc dng ch yu sau: + Cc HTX dch v thu nng hay HTX nng nghip lm chc nng dch v, cc t hp tc ng nc v.v... + Cc cng ty c phn: Hin nay nc ta cha c dng ny nhng trong qu trnh c phn ho s hnh thnh nh vic c phn ho cc h thng thu nng va v nh hin nay Nh nc vn ang qun l s dng. 1.2.3 Bo v ngun ti nguyn nc. Ti nguyn nc phn b khp ni, gm nc mt t v nc ngm. Ngun nc d b ho tan cc ho cht, rc thi, mu, mi v tr nn nhim, nht l ngun nc mt do chu nh hng ca cc hot ng ca ngi v ng vt. Cng tc bo v ti nguyn nc bao gm hai ni dung chnh sau y: a. Phng chng kn kit ngun nc. Ngoi cc nguyn nhn khch quan do thay i mi trng t nhin, kh hu; cc nguyn nhn lm kn kit ngun nc do con ngi gy nn ch yu l khai thc rng ba bi, to nn t trng i trc lm gim lng nc tr tng t, khi ma to thnh dng chy l ln, lm gim nc trong ma kit. Cc bin php ch yu l: + Trng rng, ph xanh t trng i trc, nht l rng u ngun, rng phng h. 148

+ nh canh nh c i vi ng bo dn tc vng cao. + Khai thc cy rng hp l, va khai thc va trng rng to lp ph chng xi mn. + Xy dng cc cng trnh h cha iu tit li ngun nc, tng lng nc trong ma kh v chng l trong ma ma. b. Phng chng nhim ngun nc. Cc bin php ch yu phng chng nhim ngun nc bao gm: + Gi v sinh mi trng, dn rc thi, lm gim cc yu t gy nhim ngun nc. + Xy dng, pht trin cc cng trnh x l cht thi v nc thi ca cc nh my, x nghip, khu cng nghip, khu dn c. Trong pht trin cc nh my mi cn coi x l cht thi l yu cu bt buc trong khi duyt Lun chng kinh t k thut, c bit l cc nh my thuc cc ngnh nh ho cht, phn bn v.v... + Qun l v bo v mi trng bin. + Xy dng v thc hin chng trnh quc gia bo v mi trng, trong c mi trng nc. + Tham gia cc chng trnh hp tc quc t v chinh phc ngun nc, ci to v bo v mi trng nc.
2. C gii ho nng nghip. 2.1. Khi nim: C gii ho nng nghip l qu trnh thay th cng c th cng th s bng cng c lao ng c gii; thay th ng lc sc ngi v gia sc bng ng lc ca my mc; Thay th phng php sn xut th cng lc hu bng phng php sn xut vi k ngh cao.

C gii ho nng nghip da trn c s nn cng nghip c kh pht trin, c kh nng nghin cu, ch to ra cc my ng lc v my cng tc thc hin cc khu cng vic canh tc ph hp vi yu cu sinh trng pht trin ca cy trng, vt nui v ph hp vi hnh thc t chc sn xut nng nghip.

149

- Ni dung c gii ho nng nghip bao gm c gii ho b phn (c gii ho tng khu ring l) tin ln c gii ho tng hp v t ng ho sn xut. C gii ho b phn trc ht v ch yu thng c thc hin nhng khu cng vic nng nhc, tn nhiu lao ng th cng hay thi v cng thng v d dng thc hin nh khu lm t, vn chuyn, ch bin thc n gia sc v.v.... Nt c trng ca giai on ny l vic p dng cc chic my ring l ca cc nng h v trang tri kh gi. Thi k ny, sau khi hon thnh nhim v sn xut cho mnh, h cn i lm thu cho cc h v trang tri khc trn a bn ln cn. C gii ho tng hp l vic s dng lin tip cc h thng my tt c cc giai on ca qu trnh sn xut trng trt hay chn nui k t lc bt u n lc ra sn phm. Nt c trng ca giai on ny l s ra i ca cc h thng my nng nghip, c tc dng h tr, b sung cho nhau hon thnh lin tip tt c cc khu cng vic ca qu trnh sn xut . T ng ho l giai on pht trin cao hn ca c gii ho tng hp, gn lin vi cch thc khai thc v s dng cc ngun nng lng mi, cc phng tin iu khin t ng hon thnh mi khu lin tip ca qu trnh sn xut t khi chun b n lc kt thc cho sn phm. Nt c trng ca giai on ny l loi tr lao ng chn tay v mt phn lao ng tr c. S tham gia ca con ngi ch vi vai tr gim c, kim tra, iu chnh qu trnh sn xut din ra theo mt k hoch nh trc.
2.2. Nhng vn kinh t - k thut cn ch khi thc hin c gii ho nng nghip.

a. Nhng iu kin khch quan thc hin c gii ho nng nghip Vit Nam. - iu kin trc ht tin hnh c gii ho nng nghip l phi c nn cng nghip pht trin c kh nng ch to my ko v my mc nng nghip, sn xut cc ph tng thay th v cng nghip sa cha pht trin. Trong iu kin ngy nay khi hp tc quc t pht trin cha nht thit phi 150

c cng nghip ch to my ko v my mc pht trin. Song do mi trng hot ng ca my mc nng nghip xu, thc hin c gii ho nng nghip c hiu qu nht thit phi pht trin cng nghip sn xut ph tng thay th v cng nghip sa cha. T mt nn kinh t c trnh cn tng i thp so vi cc nc trong khu vc, chng ta tin hnh c gii ho trong Iu kin cng nghip nng cha pht trin, chng ta cha t nghin cu ch to c hng lot my mc cho nng nghip. Hin nay ngnh c kh mi ch sn xut ra c nhng chic my loi nh, nhng cha ch to c phn ng c, phn ln l lp rp. Cng nghip nc ta cha p ng nhu cu sa cha v sn xut ph tng thay th cho my mc nng nghip loi va v loi ln. V vy, hiu qu c gii ho nng nghip em li cha cao. C gii ho nng nghip gn y s dng cc loi my mc nh c sn xut trong nc v nhp ngoi. - iu kin tip nhn c gii ho nng nghip. Ngi tip nhn c gii ho nng nghip l cc trang tri, cc h gia nh nng dn t ch. Phn ln trong s h hin nay ang gp nhiu kh khn tip nhn c gii ho nh: Nng lc t tch lu v vn thp; cha c tri thc, k nng v my mc c kh (nh s dng, bo dng, vn hnh...), sn xut cn nh v phn tn, nht l rung t b phn chia manh mn. Kch thc cc tha t khng ph hp vi hot ng ca my mc, nht l loi my qu ln. Nhng vn trn u l nhng chng ngi i vi vic tip thu v trang b c gii ho cho cc h v trang tri. Lao ng nng nghip cn chim t trng kh cao. Lc lng lao ng ny khi c gii phng khi nng nghip nh c gii ho c th gy nn tnh trng tht nghip nng thn. Nh vy, s phn cng lao ng cha pht trin, vic a my mc vo sn xut s gii phng sc lao ng, nu cha to ra s phn cng li lao ng hp l, lao ng d tha khng c cc ngnh khc thu ht s gy ra s lng ph ln cho nng nghip v nn kinh t quc dn. - iu kin hot ng ca my mc phi thun li. nc ta iu kin ny khng ging nhau cc ngnh (trng trt, chn nui, lm nghip, ng nghip), gia cc vng nng thn, lm cho vic thc hin c gii ho nng 151

nghip c s khc nhau gia cc ngnh sn xut v gia cc vng. Nhng ngnh sn xut, vng sn xut thun li s c kh nng tip thu c gii ho nhanh v hiu qu hn v ngc li. Xut pht t nhng iu kin khch quan trong nc nh trn, phng chm v bc i thc hin c gii ho nng nghip nc ta l: Phi kt hp mt cch ph bin cc cng c th s, cng c ci tin vi cng c na c kh v cng c c kh hin i, ly cng c hin i lm phng hng chnh tin ln; kt hp lao ng th cng vi lao ng na c kh v c kh, ly lao ng c kh lm phng hng chnh. Trong nhng trng hp nht nh, c th i thng vo c kh hin i nhng khu quan trng v nhng ni c iu kin nh cc khu lm t, thu li, khai hoang, vn chuyn, ch bin ... c bit nhng vng chuyn canh ln hoc vng chuyn mn ho sn xut xut khu. Theo phng chm ni trn, cc bc i thc hin c gii ho s kt hp tun t vi nhy vt. S tn ti an xen cc loi trnh k thut khc nhau trong tng khu cng vic, trong cc khu canh tc ca qu trnh sn xut, trong tng ngnh kinh t k thut v trong tng vng sinh thi l biu hin c th ca phng chm v bc i thc hin c gii ho nng nghip nc ta. b. Nhng c im kinh t - k thut v nhng vn kinh t t ra cn ch . thc hin c hiu qu phng chm v bc i ca c gii ho nng nghip nh trnh by trn cn ch nhng vn kinh t - k thut ch yu sau y: - Ngnh c kh phi tng bc thc hin vic sn xut v trang b cng c thng v cng c ci tin cho nng nghip. Trong iu kin lao ng th cng l ch yu th s lng v cht lng ca cng c cm tay, cng c ci tin c ngha ln trong vic nng cao nng sut ca lao ng nng nghip. Thc hin nhim v ny cn coi trng vai tr ca ngnh th cng nghip ch to v sa cha cng c trong nng thn. - Vic trang b cc my mc, cng c hin i phi m bo tnh ng b v cn i. Tnh ng b v cn i ny th hin cc kha cnh: Gia my ng lc v my cng tc; gia trang b vi sa cha v cung cp ph tng thay th; gia trang b my mc v hng dn k thut vn hnh.v..v... 152

- Nng cao hiu qu s dng my mc, cng c. Phng hng c bn l trang b v s dng my mc cng c vn nng, s dng vo nhiu khu canh tc; trang b h thng my cng c ng b i km my ng lc v.v... Tng cng khu bo qun, duy tu my mc thit b. - i i vi qu trnh thc hin c gii ho, cn thc hin vic chuyn dch c cu kinh t nng thn, phn cng li lao ng nng thn theo hng tin b. - To ra nhng in hnh tin tin v c gii ho nng nghip nhng ngnh trng im, nhng vng trng im. Qu trnh thc hin cn c tng kt rt bi hc kinh nghim nhn ln din rng.
3. in kh ho nng nghip nng thn. 3.1. Khi nim:

Trong qu trnh pht trin, nng nghip s dng ngy cng nhiu cc ngun nng lng khc nhau. in kh ho l mt tin b khoa hc cng ngh trong vic s dng ngun in nng vo cc hot ng sn xut v phc v i sng nng thn. iu kin thc hin in kh ho nng nghip nng thn l hnh thnh c mng li in quc gia thng sut t ni pht in n tn cc c s s dng in l cc h gia nh, cc trang tri trng trt, chn nui v.v... mi vng nng thn. Nh vy, thc hin in kh ho nng nghip nng thn l mt qu trnh rt lu di. Trong nng nghip, nng thn vic s dng ngun nng lng in ch yu theo cc hng sau y: - Nng lng in l c s ca vic c kh ho lao ng mt s khu sn xut nng nghip nh thu li, ch bin, chn nui ... in nng l ngun ng lc ch yu ca cc xng c kh, xng ch bin nng, lm, thu, hi sn, cc trm bm ti tiu. - S dng in di dng khc nh nhit nng hay quang nng chiu sng, sy kh, p trng, si m gia sc v.v...; hoc di dng sng nh tia hng ngoi, tia t ngoi kh c trong nc, tiu dit cc vi sinh vt c hi cho ging cy trng vt nui, cha bnh gia sc .v.v... - S dng in phc v sinh hot nng thn. 153

3.2. Nhng vn cn ch khi thc hin in kh ho.

- Trong qui hoch xy dng mng li in nng thn cn ch : + Bn cnh cc c s in lc do Trung ng qun l, cn xy dng cc trm thu in va, nh v cc nh nhm khai thc sc nc ca cc dng sng sui phc v sn xut v i sng nng thn vng trung du v ni cao. Kt hp hp l vic xy dng nhit in vi thu in. + Trong xy dng mng li in nng thn, cn kt hp sc mnh ca Trung ng vi a phng, kt hp Nh nc v nhn dn cng lm. - Trong qun l vn hnh mng li in v s dng in cn ch : + u tin in cho sn xut. Nng cao mc s dng in cho sinh hot trn c s kh nng sn xut in cho php. + Trc ht a in vo s dng nhng khu cng vic tnh ti. in kh ho trc ht trong cc khu cng vic ca ngnh chn nui. + Hnh thnh cc b phn chuyn trch qun l, bo dng vn hnh mng li in nng thn. Thc hin hch ton kinh t v dch v in. + Cn c hng dn ti thiu v k thut an ton s dng in cho cc c s dng in nng thn, c bit l h nng dn.
4. Ho hc ho nng nghip. 4.1. Khi nim: Ho hc ho l qu trnh p dng nhng thnh tu ca ngnh cng nghip ho cht phc v nng nghip, bao gm vic s dng cc phng tin ho hc vo cc hot ng sn xut nng nghip v phc v i sng nng thn. Ha hc ho nng nghip l qu trnh lin tc ca nhng tin b khoa hc cng ngh lin quan n cc phng tin ho hc ca lao ng nng nghip v ca cc phng tin phc v i sng nng thn. Ni dung ca ho hc ho nng nghip bao gm: - B sung v tng cng cung cp thc n cho cy trng vt nui bng vic s dng cc loi phn bn ho hc, thc n gia sc c b sung cc nguyn t vi lng.

154

- Bo v cy trng vt nui thng qua vic s dng cc loi thuc bo v thc vt, thuc dit c, thuc tr dch bnh gia sc, gia cm v.v... - S dng cc vt liu ho hc trong xy dng cc cng trnh phc v nng nghip nh cng trnh thu li, ci to t, xy dng chung tri v.v... - S dng cc vt liu ho hc trong sn xut cc dng phc v sinh hot nng thn.
4.2. Nhng vn cn ch .

thc hin ho hc ho nng nghip c hiu qu, cn ch nhng vn sau: - S dng ng liu lng cc loi ho cht trong vic cung cp thc n cho cy trng vt nui, trong bo v ng thc vt. Kt hp hp l vic s dng phn bn ho hc vi cc loi phn chung v phn xanh. S dng hp l cc cht kch thch tng trng trong chn nui. - S dng ng k thut cc loi ho cht, c bit l trong khu ch bin, bo qun rau qu thc phm. - Tng cng qun l Nh nc i vi vic sn xut, tiu th s dng cc phng tin ho hc dng trong sn xut nng nghip v i sng nng thn. - Phi c hng dn k thut cho ngi nng dn, m bo an ton lao ng, m bo v sinh mi trng trong qu trnh s dng cc phng tin ho cht vo sn xut nng nghip.
5. Sinh hc ho nng nghip. 5.1. Khi nim:

Sinh hc ho nng nghip l qu trnh nghin cu v p dng c nhng thnh tu v khoa hc sinh vt v khoa hc sinh thi vo nng nghip nhm nng cao nng sut, cht lng cc sn phm nng nghip v bo v mi trng sinh thi. Ni cch khc, sinh hc ho nng nghip l qu trnh tin b khoa hc cng ngh lin quan n cc t liu sn xut sinh vt ca nng 155

nghip bao gm tp on cc loi ng vt, thc vt, vi sinh vt s dng trong nng nghip; mi quan h tng tc gia chng vi nhau v vi mi trng sinh thi trn tng vng v ton b lnh th nng nghip c nc. Theo khi nim nh trn th sinh hc ho khng ch bao hm ni dung lin quan n cng tc ging cy trng vt nui, mc d y l ni dung quan trng nht. Sinh hc ho nng nghip l mt qu trnh bao gm nhng ni dung rng ln sau y: - iu tra c bn mt cch ton din v c trng im cc iu kin thin nhin v cc ngun ti nguyn phong ph v thc vt, ng vt v vi sinh vt nc ta. - Nghin cu, pht hin v nm vng h thng cc qui lut pht sinh v pht trin ca cc c th v qun th ng thc vt, vi sinh vt trn tng vng sinh thi. - Nghin cu, pht hin v nm vng cc qui lut v mi quan h gia cc qun th sinh vt vi nhau v vi iu kin t nhin, thi tit, kh hu ... trn cc tiu vng, cc vng v trn c nc. - Nghin cu v ra c phng hng ng n khai thc, bo v v s dng ngy cng tt hn, bo m ti sinh khng ngng cc ngun ti nguyn sinh vt ca t nc. Nhp ni mt s ging cy con ph hp t nc ngoi b sung vo qu gen hin c hoc lm phong ph qu gen bng con ng lai to. Xy dng cc tp on cy trng vt nui c nng sut sinh hc cao v cho sn phm cht lng tt n nh cng vi qui trnh k thut cn thit cho mi cy con ph hp vi tng vng sinh thi nng lm ng nghip. - Nghin cu v ng dng cng ngh sinh hc mt cch hiu qu.
5.2. Nhng thnh tu cng ngh sinh hc ch yu ca nc ta.

Ngy nay, cng ngh sinh hc l mt mi nhn ca tin b khoa hc cng ngh th gii. Lch s pht trin cng ngh sinh hc th gii tri qua ba giai on pht trin vi nhng c trng ring. Hai giai on u l cng ngh sinh hc truyn thng (ln men thc phm sn xut ru bia, dm, nc chm, sa chua, sn phm mui chua ) v cng ngh sinh hc cn i (cng ngh sn xut thuc khng sinh, vitamin, axit hu c, axit amin, dung mi, enzym, sinh khi giu prtein). Hin nay, cng ngh sinh hc ang 156

pht trin giai on hin i. Cng ngh sinh hc hin i bao gm mt s lnh vc quan trng nh cng ngh di truyn, cng ngh t bo, cng ngh enzym/prtein, cng ngh sinh hc vi sinh vt, cng ngh sinh hc mi trng. Da trn thnh tu ca cng ngh di truyn, ngi ta bit r tng loi gen v gii m chng, t ch to ra cc loi thuc c tr dit virut gy bnh cho ng thc vt. i vi lnh vc to ging ngi ta to ra cc cy trng vt nui chuyn gen cho nng sut v nhng cht lng mi ca sn phm. V d nh chuyn gen c th tng lng cha prtein v ci thin cht lng prtin trong sn phm cy trng, vt nui. Li cng c th chuyn vo cy trng, vt nui loi gen chng cn trng, chng nm, chng virut, khng vi thuc dit c.Da trn thnh tu ca cng ngh t bo, ngi ta to ging cy trng bng nui cy m, to ging con nui bng phng php cy phi Ngnh sinh hc nc ta n nay t c nhiu thnh tu quan trng gp phn pht trin nng nghip, l: - Trong trng trt, nghin cu c im quang hp ca cy la, quang hp v dinh dng rung la nng sut cao lm c s cho cc bin php thm canh. a vo sn xut cng ngh quang hp trng to giu dinh dng thu sinh khi lm ngun dinh dng v dc liu qu. Nghin cu quan h cng sinh gia vi khun Azolla - Anabaens azolla cng nh nhng vi khun Rhizobium v cy u tng, s dng cc cht iu ho sinh trng, cc nguyn t khong vi lng lm tng nng sut cy trng trong nng lm nghip. Nghin cu thnh cng cc k thut di truyn nh lai to, t bin, a bi th to ra nhiu ging la, ng, u, , du ... c ng dng vo sn xut. - Trong chn nui, thnh cng trong vic ghp hp t v to ra b ging con cht lng cao. Ngoi ra cn mt s thnh cng trong vic to ra cc ging lai khc nh ln, gia cm... - Trong lnh vc vi sinh vt, tuyn chn v xy dng cc su tp vi sinh vt c ch, nghin cu v p dng c kt qu cng ngh vi sinh phc v sn xut v i sng nh thuc tr su vi sinh vt, phn vi sinh vt c nh m cho cy h u, hc mn thc vt sn xut bng cng ngh vi sinh, khng sinh th, a xt a min v.v... - Trong cng ngh thc phm, nhiu k thut v qui trnh cng ngh sinh hc c nghin cu v p dng nh sn xut nc chm, nc gii kht ln men, ru vang v.v... 157

Nh nhng thnh tu ch yu trn ca ngnh sinh hc gp phn ng k vo vic thc hin chng trnh pht trin nng nghip, chng trnh lng thc thc phm nc ta trong nhng nm qua.
5.3. Nhng gii php kinh t k thut cn ch :

- Trong cng tc nghin cu, cn coi trng cc vn sau y: + Trong trng trt, khng ch coi trng nghin cu cy la m cn trin khai mnh m hn vic nghin cu cc loi cy mu nh ng, khoai, u cc loi. i vi cy di ngy, bn cnh vic nghin cu cc cy c gi tr xut khu cn m rng nghin cu cc loi cy khc trong qun th thc vt chung sng vi cc cy cng nghip. + Trong chn nui bn cnh vic coi trng nghin cu con ln, cn m rng nghin cu cc loi con gia sc gia cm khc. + Trong nghin cu qun th ng thc vt trong mi trng nc, cn coi trng hn na vic nghin cu cc loi ng thc vt nh nh nm, to, rong ru... + Nghin cu hu qu ca chin tranh ho hc ca M i vi qun th ng thc vt nc ta. - Trong cng tc ging cn ch : + La chn, thun dng cc loi ging tt a phng. Tng kt kinh nghim nui trng dn gian, mang li kt qu cao cho mi vng sinh thi nng nghip. Cn coi trng v bo v cc loi ging c sn. + Nhp ni, lai to, nui thun chng c nhng ging mi. Coi trng cng tc kim dch ng thc vt nhp ni. + Xy dng h thng quc gia t Trung ng n a phng bao gm cc c s nghin cu, tuyn chn, lai to, sn xut, th nghim, sn xut v cung cp ging cho sn xut i tr v.v... C bin php qun l ging cht ch, chng ln ging v thoi ho ging. + Xy dng, ph bin thc hin qui trnh k thut cho tng loi cy trng v con nui. Qui trnh k thut l mt h thng bin php k thut vi nhng tiu chun c qui nh gn lin hu c vi nhau theo mt trt t thi gian nht nh, ph hp vi qui lut pht trin v pht dc ca cy trng 158

vt nui, vi iu kin c s vt cht k thut, iu kin t, nc, thi tit kh hu tng vng, tng a phng. - Thc hin i mi c cu sn xut trng trt v chn nui; c cu ma v; cng thc lun canh, xen canh, gi v ph hp trn mi vng sinh thi khai thc c hiu qu cc tim nng sinh hc, sinh thi v cc tim nng khc.

III. Phng hng v nhng bin php ch yu thc y cch mng khoa hc cng ngh trong nng nghip nc ta.
1. Mc tiu v phng hng.

- Nn nng nghip nc ta c lch s pht trin t rt lu i. Tuy nhin v nhiu l do v lch s, kinh t - x hi, n nay v c bn sn xut nng nghip vn ang trong tnh trng k thut th cng l ch yu. c bit nhng vng ni, vng ng bo dn tc, k thut sn xut rt lc hu. Mc tiu pht trin tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip nc ta l tng bc hon thin v pht trin c s vt cht k thut ca nng nghip ngy cng hin i, khai thc c hiu qu nht nhng tim nng to ln ca nn nng nghip nhit i phc v cho nhu cu pht trin nn kinh t, y mnh xut khu v ci thin i sng nhn dn. Nh vy, trong khi nm vng "khu trung tm l c kh ho", cn c bit coi trng "thu li l bin php quan trng hng u", tin b khoa hc cng ngh cn tc ng tch cc ti con ngi lao ng nng thn, ti t ai, ti cc tp on cy trng con nui cng cc bin php sinh hc, ti cc cng c lao ng v ti cc t liu sn xut khc ca nng nghip. Ni tm li cn coi trng thc y cc tin b khoa hc ca nng nghip, cc tin b khoa hc cng ngh lin quan n tt c cc b phn, cc yu t cu thnh lc lng sn xut nng nghip nc ta hin nay. - Thc y s pht trin cch mng khoa hc cng ngh ca mt nc ang pht trin nh nc ta, trong iu kin cch mng khoa hc cng ngh nng nghip th gii v ang t c nhng thnh tu rt ln trn mi lnh vc v ho hc, sinh hc, nng lng v.v..., chng ta phi c phng hng v bc i thch hp. Mt mt, va phi y mnh cc chng trnh tin b khoa hc cng ngh trong nc, mt khc phi tranh th c nhng thnh tu khoa 159

hc cng ngh tin tin ca cc nc khc. Vi phng chm kt hp cc bc i tun t vi nhy vt, phng hng ca cuc cch mng khoa hc cng ngh nng nghip nc ta l tin hnh mt cch tng hp, trong thc hin thu li ho l bin php hng u thc hin rng ri sinh hc ho, ho hc ho, tng bc c gii ho, in kh ho. C gii ho gi vai tr trung tm trong qu trnh hin i ho sn xut nng nghip nc ta.
2. Nhng bin php ch yu:

t c mc tiu ca cch mng khoa hc cng ngh trong nng nghip nc ta vi phng hng v bc i thch hp nh trn, cn thc hin tt cc gii php ch yu sau y:
2.1. Xy dng cc chng trnh v thc hin theo chng trnh cc tin b khoa hc cng ngh nng nghip.

thc hin c kt qu cch mng khoa hc cng ngh trong nng nghip cn phi xy dng c mt h thng cc chng trnh tin b khoa hc cng ngh bao gm cc lnh vc nng nghip, lm nghip, ng nghip v mt s ngnh khc c lin quan. Cc chng trnh va phn nh nhng yu cu c bn, cp bch ca sn xut, va gp phn tc ng vo tng yu t cho n ton b lc lng sn xut nng nghip nc ta. Ni chung, mt chng trnh tin b khoa hc cng ngh nng nghip phi c mc tiu cui cng v mc tiu tng bc, c mt lot cc bin php v khoa hc, k thut, kinh t - t chc ... c lin quan vi nhau cn thc hin trong mt thi gian nht nh, di mt s ch o thng nht. Trong k hoch thc hin chng trnh, cn xc nh mc tiu c th v thi gian c th, lc lng cn b v c quan c trch nhim thc hin, nhng bin php c th v khoa hc - k thut - cng ngh, nhng m bo v vt cht v ti chnh, trch nhim v quyn hn ca cc bn tham gia chng trnh. Vi cch lm trn, phng thc hot ng khoa hc cng ngh nng nghip theo chng trnh s c ngha ln v n l phng thc va m bo tnh k hoch cht ch, va linh hot cho php tp hp nhng kh nng hin c v s c vo cc phng 160

hng trng im, cc mc tiu trng im trong tng thi k do yu cu thc tin t ra. Ngi ta c th phn loi cc chng trnh tin b khoa hc cng ngh nng nghip theo cc tiu thc khc nhau: - Cn c vo kt qu tc ng ti s pht trin cc yu t ca lc lng sn xut, h thng chong trnh gm cc chng trnh v cc yu t sn xut nh chng trnh c gii ho, chng trnh lm thu li, chng trnh giao thng nng thn, chng trnh nc ho n ln v.v... - Cn c vo mc tiu ca chng trnh, c chng trnh nghin cu c bn, chng trnh nghin cu ng dng. - Cn c vo s phn cp qun l c chng trnh trng im quc gia v chng trnh ca cc a phng. Vi bt k mt chng trnh no th trong t chc thc hin cng phi cn c vo mc tiu ca chng trnh xc nh trch nhim, quyn hn cn thit, gii quyt cc bin php v phng tin cn thit, ch nh c quan ch tr v ngi ch tr thch hp nht. Bn cnh vic xc nh trch nhim r rng, cn lm tt s kt hp thc hin chng trnh vi cc c quan khoa hc khc, vi cc c quan kinh t v c quan khoa hc k thut tng ngnh v a phng, vi cc c s hot ng sn xut kinh doanh. Tiu chun nh gi cch xy dng v thc hin mt chng trnh tt nht l mang li hiu lc hot ng mi cho khoa hc cng ngh trong iu kin nht nh, hoc gp phn vo vic pht trin lc lng sn xut v nng cao hiu qu ca sn xut. Hin nay c mt s lnh vc u tin nghin cu ng dng tin b khoa hc cng ngh vo nng nghip nc ta l: + Chng trnh tiu thot l ng bng Sng Cu Long, ci to khai thc vng ng Thp Mi. 161

+ To ra cc ging la, ng v cc ging cy trng khc c nng sut cao, cht lng tt ph hp vi nhu cu th trng ni a v xut khu trn c s pht huy u th lai. + To ging cy n qu c nng sut v cht lng cao ph hp vi tng vng sinh thi, gp phn i mi c cu ngnh trng trt. + Ci to n b ca Vit Nam theo hng chn nui ly tht, sa c nng sut cao. + Nc ho n ln trong chn nui xut khu. + Nghin cu p dng cc bin php phng tr dch bnh tng hp, gim bt vic dng cc cht ho hc bo v mi sinh. + v.v...
2.2. Tng cng nng lc khoa hc cng ngh ca ngnh nng nghip.

Xy dng tim lc khoa hc cng ngh ca ngnh nng nghip bao gm nhiu vn rt rng ln nh: i ng cn b khoa hc cng ngh; H thng c quan nghin cu khoa hc v cc c s thc nghim trong nng nghip; Bi dng kin thc cho ngi lao ng nng nghip. - V i ng cn b khoa hc cng ngh: Hin nay vi hng vn cn b i hc v trn i hc, vi mt s ng o hn na cc cn b trung cp, ng vai tr ht sc quan trng trong cuc cch mng khoa hc cng ngh ca ngnh nng nghip. i ng cn b ni chung c phm cht chnh tr vng vng, c nng lc chuyn mn tt v mt s c nhng ng gp xng ng. Tuy nhin so vi yu cu mi, chng ta cn tp trung sc lm tt mt s vn sau: + Cng vi vic o to mi, cn coi trng vic bi dng o to li i ng cn b khoa hc cng ngh ngy cng mnh v s lng v cht lng. Cng c v xy dng cc trng i hc Nng nghip o to nhng k s nng nghip c trnh l lun v thc hnh. Xy dng cc trng cao ng nng nghip, tng cng h trung hc chuyn nghip vi nhim v o to k s thc hnh v cn b trung cp k thut tng cng cho cp huyn v cp c s. 162

+ Vic o to sau v trn i hc, cn kt hp c hai hng: Trong khi tip tc gi i o to nc ngoi, cn y mnh cng tc o to trong nc. + Gp rt m rng o to cc cng nhn lnh ngh, cc k thut vin cho cc c s sn xut nng lm ng nghip. - V h thng cc c quan nghin cu khoa hc v cc c s thc nghim: Ngnh nng nghip nc ta hin nay c 31 c quan nghin cu khoa hc, trong c 13 vin, 6 trung tm thuc cc B, nghin cu khoa hc v cc lnh vc phc v trng trt, chn nui, th v..v... Gn y, mt s c s c trang b kh tt nh Vin Khoa hc k thut Vit Nam, Vin chn nui, Vin di truyn, Vin nghin cu ng, Vin Khoa hc nng nghip Min Nam, Vin la ng bng sng Cu long, Vin c ph Eamak. Trung tm bng Nha h, Vin th nhng nng ho v.v... Tuy nhin, vic u t cho nghin cu khoa hc cn thp. Mc u t bnh qun cho mt cn b nghin cu khoa hc ca Vit Nam hin nay khong 3000 USD, ch bng 1/10 cc nc trong khu vc. Hng nm, ngn sch u t cho nghin cu khoa hc ch p ng khong 60-70% tng qi lng v cc chi ph hot ng khc. Phn thiu ht, cc c quan nghin cu phi t lo liu. V vy cc nghin cu thng thin v nghin cu ng dng hn l nghin cu c bn. - V bi dng kin thc cho ngi lao ng nng nghip: y l vn quan trng c nh hng quyt nh n vic p dng cc tin b khoa hc cng ngh vo sn xut. Cn coi trng c hai hng bi dng: + Bi dng kin thc cho ngi lao ng hin ti thng qua cc hnh thc thch hp nh ph bin k thut mi, m hnh trnh din, tham quan v.v... + Bi dng kin thc cho ngi lao ng trong tng lai thng qua vic dy cc kin thc khoa hc kthut nng nghip c bn cho hc sinh trong cc trng ph thng. - M rng v tng cng cht lng cng tc thng tin khoa hc cng ngh bng cch phi hp cht ch gia cc c quan thng k, thng tin, xut 163

bn, th vin, cc trng hc v cc on th qun chng... lm tt vic tuyn truyn ph bin cc tin tc khoa hc cng ngh nng nghip ca nc ta v ca th gii trong ng o cn b khoa hc cng ngh v trong qun chng lao ng nng thn.
2.3. La chn hnh thc chuyn giao tin b khoa hc cng ngh thch hp cho cc h gia nh nng dn v cc trang tri.

T thc tin hot ng khoa hc cng ngh trong ngnh nng nghip cho thy, cc cng ngh ci tin v cng ngh mi u l kt qu nghin cu t cc ngun sau y: - T c rt kinh nghim thc t ca nng dn. - T nhng kt qu nghin cu ca cc c quan nghin cu v cc nh khoa hc nng nghip trong nc. - Nhp ni t nc ngoi qua hot ng hip tc khoa hc cng ngh hay chuyn giao cng ngh. c rt kinh nghim thc t ca nng dn, ci tin cng ngh ca h ph bin rng ri l vic lm thng xuyn, thng mang li hiu qu v d p dng vi cc nng h khc. Tuy nhin s lng v cht lng cng nh tc pht trin cc cng ngh mi ngy cng ph thuc vo kt qu nghin cu ca cc c quan khoa hc v chuyn giao cc kt qu cho nng dn bng nhng hnh thc thch hp. Lch s pht trin nghin cu v chuyn giao tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip th gii ln lt xut hin 5 m hnh sau y: a. M hnh chuyn giao cng ngh tuyn tnh: M hnh ny coi vic nghin cu pht minh v ph bin cc cng ngh mi l mt qu trnh tuyn tnh t cc Vin nghin cu n cc trm tri kho nghim, ri qua cc t chc khuyn nng chuyn giao cho nng dn. y l m hnh chim u th vo nhng nm 50 v 60. Nhc im c bn nht ca m hnh l coi ci hin i, ci mi nht l ci tt nht, xem thng tnh c th v sinh thi ca tng a phng; coi nng dn l ngi th ng tip thu cng ngh mi. Do vy kt qu t c rt hn ch. 164

b. M hnh chuyn giao cng ngh thch ng. M hnh ny thnh hnh vo nhng nm 70 v u nhng nm 80. c im c bn ca m hnh l ch trng tnh thch ng ca k thut, tnh a phng ca cng ngh nng nghip. Tuy nhin v c bn vn l m hnh tuyn tnh, cha th hin c cc yu cu c th ca nng dn, cha phn nh c kinh nghim v kh nng ca h. M hnh tht bi vi nng dn ngho hay vi nhng vng sinh thi bt li, khng c iu kin cung ng vt t k thut cn thit. c. M hnh nghin cu h thng canh tc. M hnh ny ni ln vo gia nhng nm 1970 v thnh hnh vo nhng nm 80 nhm gip nhng nng dn ngho v ngun lc, cng h chn la cy trng v qui trnh canh tc thch hp vi sinh thi trn ng rung ca h, ph hp vi ngun lc ca h. Trong m hnh ny, nhng vn v ni dung nghin cu gii quyt c xc nh bi yu cu v bi cnh ca nng dn hn l mun ca cc nh khoa hc hay cc quyt nh c trc ca cc nh qun l. Hn na, qu trnh thc hin tin b cng ngh din ra theo c ch phn nh qua li nhiu ln gia nng dn v cc nh nghin cu, qua th nghim trn ng rung. d. M hnh nghin cu bt u t nng dn. y l m hnh c thc hin t cui nhng nm 1980. Qu trnh nghin cu v p dng tin b khoa hc cng ngh nng nghip l mt qu trnh khp kn, bt u t nng dn qua cc nh khoa hc v vin nghin cu ri quay tr li nng dn (Nng dn - Vin Nghin cu, Nh khoa hc - Nng dn). Vng khp kn ny vn dng lin tc m im chn xut pht phi c bt u t nhng thng tin ca nng dn, t thc nghim trn ng rung ca nng dn v c s tham gia gim st ca h. So vi m hnh nghin cu h thng canh tc ni trn, m hnh nghin cu bt u t nng dn c im khi u c bn hn v tr thnh quan im chnh thng trong nghin cu p dng tin b k thut cho nng dn nhiu nc.

165

e. M hnh ci tin a ngun. M hnh ci tin a ngun b sung cho m hnh nghin cu bt u t nng dn ch n nhn mnh tnh phi tuyn ca qu trnh. C th l cc k thut mi ca nng nghip c a ra t nhiu ngun khc nhau v khng gian v thi gian; cc tin b l a dng v vt liu gen hay cc phng php trng trt, chn nui ... M hnh ny c xut vo nm 1981 v c coi l khng th thiu c t nm 1990. Tuy nhn mnh tnh "a ngun", tnh phi tuyn ca qu trnh nghin cu chuyn giao tin b khoa hc cng ngh, nhng m hnh ny cng coi trng hn vic chuyn giao cho nhau nhng vt liu gen v cc tng mi, ch khng ch khp kn li nghin cu v th nghim. Cc m hnh trn ln lt xut hin theo yu cu ca thc tin sn xut v nghin cu. Ci sau hon thin hn v b sung cho ci trc. Ngy nay m hnh nghin cu bt u t nng dn v m hnh ci tin a ngun l hai m hnh tin b hn v b sung cho nhau. Chng ang c s dng rng ri.
2.4. Thng xuyn c nhng nghin cu tng kt cc in hnh tin tin Vit Nam, t chc nhn in hnh tin tin v tin b khoa hc cng ngh trong sn xut.

Hin nay trong sn xut nng lm ng nghip xut hin nhiu in hnh tt v cc mt kinh t - x hi, v p dng tin b khoa hc cng ngh. Tuy nhin vic nhn ln v m rng cc in hnh y l rt quan trng nhng ang gp kh khn. Mun gii quyt tt vn ny cn ch : - Tng ngnh tng a phng cn xc nh r nhng tin b khoa hc cng ngh no v trng trt, chn nui, ch bin ... c kt lun, nhng tin b no cn tip tc kho nghim. T cn c nhng chng trnh m mc tiu l nhn cc in hnh tin tin khng nh, m rng phm vi p dng cc tin b khoa hc cng ngh c kt lun. - Phi hp tt gia cc cp, cc ngnh qun l nng thn v pht huy sc mnh ca cc t chc qun chng trong nng thn dy ln phong tro hc tp v nhn in hnh tin tin p dng tin b khoa hc cng ngh. - Dnh kinh ph cho t chc thc hin. 166

2.5. Thc hin c hiu qu vic pht trin nn nng nghip hu c hin i.

Lch s pht trin nng nghip cc nc Ty v Bc u cho thy c hai xu hng i lp nhau: Nng nghip cng nghip ha l nn nng nghip c cng nghip ci to tn gc, c bt u t cch y hn 200 nm, t khi c cuc cch mng cng nghip u tin Ty u. Nn nng nghip cng nghip ho s dng nhiu my mc thit b, k c thit b in t, tiu tn nhiu nng lng ho thch. Nn nng nghip cng nghip ho, vi qui trnh cng ngh nghim ngt bin nng nghip thnh mt cng on ni lin nh my (sn xut u vo) n nh my (ch bin nng sn u ra). Trong qu trnh , nh hng ca ho hc ngy cng su rng vi phn ho hc, ho cht tr su bnh c di, cht kch thch sinh trng v.v.... Kt qu ln nht m nn nng nghip cng nghip ho to ra l nng sut cy trng, nng sut gia sc v nng sut lao ng sng rt cao. Hu qu ln nht m cc nn nng nghip cng nghip ho ang phi i mt l cht lng sn phm v mi trng sinh thi xung cp, c bit l t v nc. Xu hng th hai l pht trin nn nng nghip hu c. Xu hng ny manh nha t vi ba thp k, song pht trin cn chm. Nn nng nghip hu c ch trng hn ch dng qu mc phn ho hc, cc ho cht, cc cht kch thch v coi trng bn cht t nhin ca cy trng vt nui, khng coi chng l nhng "my sn xut" chuyn i cc ho cht v thc n tng hp thnh thc n cho ngi. Theo phng chm hng pht trin nng nghip hu c pht trin c, M, Nht Bn v mt s nc Ty u khc. V d M c 25.000 trang tri nng nghip hu c kinh doanh 3% din tch canh tc. c nng sn hu c chim 1% tng sn lng nng nghip. Nht nng nghip hu c cung cp lng thc thc phm cho 3 5% dn s nc ny. Vit Nam, chng ta ang thc hin ch trng y mnh cng nghip ho, hin i ho nng nghip nng thn. y l mt ch trng sng sut ca ng ta y mnh s pht trin ca mt nn nng nghip cn lc hu. Tuy nhin, pht huy li th ca mt nc i sau, chng ta cn rt kinh nghim t nhng bi hc khng thnh cng m cc nc khc tri qua trong qu trnh cng nghip ho. C th l, nng nghip nc ta cn c pht trin theo hng kt hp hi ho c hai xu hng: Nng nghip cng nghip ho v nng 167

nghip hu c, pht trin nn nng nghip hu c hin i ho. thc hin thnh cng s pht trin nn nng nghip hu c hin i ho Vit Nam, cn lu mt s vn sau: Tng cng hn s dng cc loi phn bn ho hc mt cch hp l, ph hp vi tng loi cy trng, tng loi cht t mi a phng. Bi v hin nay nc ta, mc s dng phn ho hc mi t 100-120 kg NPK/ha l thp so vi mc 400-500kg NPK/ha cc nc pht trin hay 600-800kg NPK/ha B, H Lan. - S dng kt hp cc gii php phng tr dch bnh bng ho cht vi vic phng tr bng cc phng tin vi sinh, tho mc. Trin khai mnh m chng trnh IPM khng nhng vi cy la m c vi nhng cy trng khc. - Khuyn khch vic khi phc v pht trin hn na cc phong tro ca cuc: "Cch mng xanh" pht trin kh mnh trc y nh: Bn phn chung, phn bc; lm in thanh m, lm bo hoa du v cc hnh thc lm phn xanh khc. - Khuyn khch vic sn xut v s dng ngy cng rng ri cc loi phn bn vi sinh v cc ch phm vi sinh vt khc.

Tm tt chng. 1. Theo ngha chung nht, cng ngh sn xut l tp hp nhng hiu bit ca con ngi c chuyn ho thnh phng thc v phng php sn xut, nhng hiu bit c "vt cht ho" trong cng c lao ng, i tng lao ng, trong qui trnh cng ngh hoc kt tinh li thnh k nng, k xo hay cch thc kt hp cc yu t u vo sao cho c hiu qu nht trong hot ng sn xut. Nu xt t gc nghin cu cng ngh nhm phc v vic qun l lao ng chuyn giao cng ngh, ngi ta phn bit hai phn khc nhau l "phn cng" v "phn mm" ca cng ngh. Khi phn tch lch s pht trin khoa hc cng ngh, ta thy mt s im ng lu l: Trong thi i ngy nay khoa hc k thut v cng ngh gn kt cht ch vi nhau; Cc yu t hp thnh "phn cng" v "phn mm" ca cng ngh c mi quan h bin chng trong qu trnh pht trin; mi tin h khoa hc cng ngh u c qu trnh pht sinh, pht trin, lc hu ri b thay th v vic p dng mi tin b khoa hc cng ngh bao gi cng to nn nhng tc ng nht nh ti i sng 168

kinh t - x hi. Hn na, tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip cng c nhng c im ring ng ch do c im ca ngnh quy nh. 2. Tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip c ni dung rt rng ln, c lin quan ti s pht trin ca tt c cc yu t, cc b phn cu thnh lc lng sn xut ca ngnh. Trong , nhng ni dung ch yu nht, c ngha ln i vi pht trin nng nghip l: Thu li ho, c gii ho, in kh ho, ho hc ho v sinh hc ho. 3. Mc tiu pht trin tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip nc ta l tng bc hon thin v pht trin c s vt cht k thut ca nng nghip ngy cng hin i, khai thc c hiu qu nht nhng tim nng to ln ca nn nng nghip nhit i phc v cho nhu cu pht trin kinh t, y mnh xut khu v ci thin i sng nhn dn. V phng hng v bc i, nc ta va phi y mnh cc chng trnh tin b khoa hc cng ngh trong nc, va phi tranh th tip nhn nhng thnh tu khoa hc cng ngh tin tin ca cc nc khc. Bng cch kt hp tun t vi nhy vt, cuc cch mng khoa hc cng ngh nng nghip nc ta phi c tin hnh mt cch tng hp, trong thc hin thu li ho l bin php hng u thc hin rng ri sinh hc ha, ho hc ho, tng bc c gii ho v in kh ho. C gii ho gi vai tr trung tm trong qu trnh hin i ho nng nghip nc ta. 4. t c mc tiu v phng hng nu, cn thc hin nhiu gii php ng b, trong c bit ch l: - Xy dng v thc hin cc chng trnh tin b khoa hc cng ngh nng nghip; - Tng cng nng lc khoa hc cng ngh ca ngnh; - La chn hnh thc chuyn giao tin b khoa hc cng ngh thch hp cho h gia nh nng dn v cc trang tri; - Thng xuyn nghin cu tng kt v nhn in hnh tin tin; - Thc hin c hiu qu vic pht trin nn nng nghip hu c hin i.

169

Cu hi n tp 1. Phn tch khi nim v c im tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip? Cn ch nhng vn g t mi c im ? 2. Phn tch nhng ni dung tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip ? Lin h vi thc tin theo tng ni dung ? 3. Trnh by mc tiu, phng hng v nhng bin php ch yu thc y cch mng khoa hc cng ngh nng nghip nc ta hin nay ?

170

Chng 6 Sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip

I- Bn cht ca sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip.
1- Sn xut hng ho.

Sn xut hng ho l qu trnh sn xut ra sn phm trao i, bn, khng phi t tiu dng bi chnh ngi sn xut ra sn phm . hiu c khi nim ny, cn phn bit hai hnh thc sn xut hng ho. 171

Th nht, l sn xut hng ho gin n. y l hnh thc sn xut hng ho trnh thp. iu ny c th hin trc ht mc ch ca ngi sn xut. Vic to ra sn phm c gi l hng ho trong hnh thc sn xut hng ho gin n ch l ngu nhin, khng phi mc ch ca ngi sn xut, hoc t ra, khng phi mc ch chnh ca h. Phn sn phm d tha c tr thnh hng ho ch l ngu nhin, tha ra ngoi nhu cu tiu dng cho bn thn ngi sn xut. Trnh sn xut hng ho thp cn c th hin trnh ca lc lng sn xut x hi trong qu trnh sn xut ra sn phm. Ni chung, trong hnh thc sn xut hng ho gin n, trnh k thut ca sn xut cn lc hu, phn cng lao ng x hi cha pht trin. Sn xut hng ho gin n c tin hnh bi nng dn sn xut nh, th th cng c th, da trn ch s hu nh v t liu sn xut v sc lao ng ca bn thn nng dn, th th cng l chnh. Hnh thc sn xut hng ho gin n ra i vo cui thi k cng x nguyn thu - thi k tan r ca phng thc sn xut ny, v bt u ra i phng thc sn xut chim hu n l. n thi k phng thc sn xut phong kin, sn xut hng ho gin n vn cn chim v tr ph bin. Th hai, l sn xut hng ho ln. iu khc bit c bn gia sn xut hng ho gin n v sn xut hng ho ln trc ht th hin mc ch ca ngi sn xut. Trong sn xut hng ho ln, ngay t trc khi tin hnh sn xut, mc ch sn xut ra sn phm bn c khng nh; sn phm tr thnh hng ho c xc nh t trc khi qu trnh sn xut din ra, n l qu trnh tt nhin, khng phi l s kin ngu nhin. S khc nhau gia hai hnh thc sn xut hng ho cn c th hin trnh k thut, trnh phn cng lao ng cao trong sn xut hng ho ln.
2- iu kin ra i v tn ti ca sn xut hng ho.

Theo khi nim sn xut hng ho, l qu trnh sn xut ra sn phm trao i, bn. Nh vy, c sn xut hng ho khng th c ch mt 172

ngi sn xut, m phi c nhiu ngi sn xut khc nhau, ch khi mi hnh thnh c mc ch sn xut sn phm trao i, bn. Nhng nu ch c nhiu ngi sn xut khc nhau th cng cha c sn xut hng ho, m nhng ngi sn xut khc nhau phi l nhng ngi ch s hu c lp v t liu sn xut v sn phm lm ra. Khi sn phm trao i gia nhng ngi sn xut phi c bi hon chi ph sn xut cho nhau, tc l phi mua bn sn phm hng ho gia h vi nhau. n y, vn cha th c sn xut hng ho, nu nhng ngi ch s hu khc nhau v t liu sn xut v sn phm lm ra u cng lm ra mt loi sn phm nh nhau. Vy l, nhng ngi sn xut khc nhau cn phi sn xut ra nhng sn phm hng ho khc nhau, tc l mi ngi s chuyn mn ho sn xut mt hay mt s sn phm no . tn ti v pht trin bnh thng, khi nhng ngi sn xut sn phm khc nhau s phi trao i sn phm cho nhau trn c s c s bi hon chi ph cho nhau. Tm li, sn xut hng ho ra i v pht trin cn c 2 iu kin c bn l: c s phn cng lao ng x hi, v c nhiu ngi ch s hu khc nhau v t liu sn xut v sn phm lm ra. Trn thc t, biu hin ca phn cng lao ng x hi trong nng nghip thng qua vic hnh thnh nhng ngi lao ng chuyn mn ho, ngnh chuyn mn ho, doanh nghip chuyn mn ho, vng chuyn mn ho. Khi s xut hin mi quan h ph thuc ln nhau v quan h trao i sn phm ln nhau gia nhng ngi chuyn mn ho sn xut. Phn cng lao ng x hi l qu trnh mang tnh khch quan, n ph thuc vo nhiu yu t nh: Trnh v tnh cht ca lc lng sn xut x hi; trnh ca nhng ngi lao ng; cc quan h chnh tr - x hi ch o trong nn kinh t - x hi... Biu hin ca nhng ngi ch s hu khc nhau v t liu sn xut v sn phm lm ra trong lnh vc nng nghip ca nc ta l: s tn ti v pht trin ca nhiu thnh phn kinh t c php lut tha nhn v khuyn khch pht trin. Trong mi thnh phn kinh t, li c nhiu doanh nghip c t cch 173

php nhn ring, hoc c nhiu lao ng c th c t cch th nhn. Do c quyn s hu khc nhau i vi t liu sn xut v sn phm lm ra, nn khi trao i sn phm cho nhau, h phi bi hon chi ph cho nhau, ngoi ra cn phi c li. Ch khi chi ph sn xut c bi hon v c li cho ngi sn xut, khi mi to ra c ng lc thc y sn xut hng ho pht trin.
3- Ch tiu phn nh trnh ca sn xut hng ho.

Do sn xut hng ho l qu trnh sn xut ra sn phm trao i, bn, nn ch tiu quan trng nht phn nh trnh ca sn xut hng ho l ch tiu t sut sn phm hng ho trong tng sn phm ca ngi sn xut. Ch tiu ny c th tnh bng t l v mt hin vt, nu trong c cu sn phm l ng nht, c th so snh c v lng hin vt. V d, trong sn xut la go, nu sn phm ca h nng dn ch l la go, th t trng sn phm hng ho c th c tnh bng cch so snh gia lng la go hng ho vi lng la go c sn xut ra. Ch tiu t trng hng ho tnh theo lng hin vt cng c th c s dng phn tch trnh sn xut hng ho, khi sn phm nm trong cng mt nhm c tnh cht gn nh nhau. V d, sn lng lng thc qui thc, sn lng ng cc, sn lng rau xanh... Bn cnh t sut sn phm hng ho tnh theo t l hin vt, ngi ta cn s dng ch tiu t sut gi tr sn phm hng ho. y l ch tiu ph bin khi nghin cu trnh sn xut hng ho ca mt n v kinh doanh, hoc mt vng kinh t. tnh ch tiu ny, c th so snh gia tng gi tr sn phm hng ho ni chung vi tng gi tr sn lng ca doanh nghip. Khi tnh t sut sn phm hng ho bng gi tr cn lu rng, nu mun so snh ch tiu ny qua cc nm, th ngi ta c th dng gi c nh, hoc cng c th dng gi hin hnh. Nu so snh trnh sn xut hng ho ca cc n v trong cng nm, ngi ta thng dng gi hin hnh tnh ton. Vic phn tch trnh sn xut hng ho c da ch yu vo ch tiu t sut sn phm hng ho. Tuy nhin, trong nhiu trng hp, nu ch s 174

dng ch tiu , s cha ni ln trnh ca sn xut hng ho l cao hay thp. V d, mt ngi nng dn sn xut c 5 con g trong mt nm v em bn c 5 con g trn th trng, th t trng sn phm hng ho s l 100%. Nu so vi ngi khc, nui c 50 con g, v tiu dng 25 con, bn ra th trng 25 con, v ng nhin t trng sn phm hng ho s l 50%, khi s kh c th nh gi l trnh sn xut hng ho ca ngi th nht cao hn ngi th hai. Hoc nu nh ngi th nht nui g theo li chn th qung canh, cn ngi th hai chn th theo li thm canh, th cng kh c th ni ngi th nht c trnh sn xut cao hn ngi th hai. khc phc hn ch trn, ngi ta cn dng ch tiu qui m gi tr sn phm hng ho. Thng thng khi s dng ch tiu t sut hng ho u km theo ch tiu qui m gi tr sn phm hng ho. Ngoi ra nh gi trnh sn xut hng ho ca tng loi nng sn, ngi ta cn s dng ch tiu c cu gi tr nng sn hng ho.
4- u th ca sn xut hng ho.

Xt v mt lch s, sn xut hng ho l kiu t chc sn xut c sau sn xut t cp, t tc. Do vy, sn xut hng ho c nhiu u th hn hn so vi sn xut t cp, t tc. Nhng u th c th hin nhng kha cnh ch yu sau y: Trc ht, do yu cu ca qui lut cnh tranh, lin quan n s sng cn ca ngi sn xut hng ho, buc mi ngi sn xut hng ho phi tm cch h thp chi ph sn xut, thng qua vic ci tin k thut sn xut, p dng cng ngh mi, ci tin t chc sn xut... Tt c nhng n lc ca nhng ngi sn xut hng ho mt mt, em li v tr vng vng ca h trn th trng, mt khc, thc y lc lng sn xut x hi ngy cng pht trin. Th hai, do ng lc ca li nhun thc y, nhng ngi sn xut hng ho v tnh hay hu cng thc y lc lng sn xut x hi ngy cng pht trin. 175

Th ba, s cnh tranh h thp chi ph sn xut, nng cao cht lng sn phm gia nhng ngi sn xut hng ho khng ch em li li nhun cho h, m cn to ra cho x hi ngy cng nhiu sn phm vi cht lung cao, gi c h. Tuy nhin, sn xut hng ho, kinh t hng ho vn hnh theo c ch th trng cng c nhng khim khuyt nht nh. Kinh t th trng lun tim n nguy c xy ra khng hong kinh t tha hoc thiu, theo l tnh trng lng ph ti nguyn ca x hi; l tnh trng tht nghip thng xuyn xy ra. Kinh t th trng dn n s phn ho x hi, dn n s ph hoi mi trng... pht huy u th ca sn xut hng ho, kinh t hng ho v cao hn l ca kinh t th trng, hn ch nhng khuyt tt ca n, rt cn tng cng vai tr ca Nh nc trong nn kinh t th trng. Vai tr c th c th hin thng qua c ch qun l v m, thng qua cc chnh sch v gii php nh hng, hoc thng qua s u t trc tip ca Nh nc vo mt vng, ngnh, sn phm no .
5- Kinh t hng ho, kinh t th trng.

C th hiu mt cch khi qut kinh t hng ho l nn kinh t m sn xut hng ho tr thnh kiu sn xut ph bin. Kiu sn xut hng ho l kiu sn xut i lp vi sn xut t cp t tc. Tng t nh vy, kinh t hng ho cng i lp vi nn kinh t t nhin. Trong nn kinh t t nhin, cc mi quan h kinh t ph bin l quan h hin vt. Trn gc lch s, kinh t hng ho l nn kinh t c sau nn kinh t t nhin, v d nhin, n l nn kinh t pht trin trnh cao hn kinh t t nhin. Lin quan n kinh t hng ho, cn c mt kiu t chc nn kinh t na - kinh t th trng. Ni n kinh t th trng, trc ht phi l nn kinh t hng ho v nn kinh t hng ho phi c vn hnh ch yu theo c ch th trng, tc l hot ng ch yu di s iu tit ca cc qui lut th trng. 176

i lp vi nn kinh t th trng l nn kinh t k hoch ho tp trung. Trong nn kinh t k hoch ho tp trung, kinh t hng ho c th cha tr thnh ph bin, cng c th tr thnh ph bin. Tuy vy, im khc cn bn gia nn kinh t th trng v nn kinh t k hoch ho tp trung l c ch vn hnh. Trong kinh t th trng, nh ni, c ch vn hnh nn kinh t ch yu theo c ch th trng, ngc li, trong kinh t k hoch ho tp trung, c ch vn hnh nn kinh t ch yu theo mnh lnh k hoch t trung tm pht ra. D nhin, c ch vn hnh khc nhau, th cu trc ca nn kinh t cng khng ging nhau. S khng th c kinh t th trng, hoc nu c th cng l kinh t th trng khng hon chnh, nu cu trc ca nn kinh t n nht v thnh phn kinh t v cc quan h th trng b hn ch pht trin. Ngc li, cng khng th thc hin c c ch k hoch ho tp trung, nu c qu nhiu u mi bn di m khng c c ch rng buc cc u mi vi nhau. Ni ngn gn: c ch vn hnh nh th no th cn phi c cu trc nn kinh t tng ng, ngc li, cu trc nn kinh t nh th no cng phi c c ch vn hnh ph hp.
6- Chuyn mn ho sn xut nng nghip.

Chuyn mn ho sn xut l qu trnh tp trung lc lng sn xut ca mt n v sn xut mt hay mt s sn phm hng ho ph hp vi iu kin ca n v cng nh vi nhu cu ca th trng. Chuyn mn ho sn xut, hay chuyn canh trong nng nghip c s khc nhau cn bn so vi c canh. iu c th hin mc ch ca s tp trung lc lng sn xut ca n v l sn xut ra sn phm hng ho, n khc hn vi mc ch ca c canh - to ra sn phm t tiu dng. S ging nhau v hnh thc gia c canh v chuyn canh l s tp trung lc lng sn xut sn xut mt hay mt s sn phm d dn n s lm ln v mt l lun cng nh cng nh thc tin khi nghin cu v kinh t nng

177

nghip. Chuyn canh v c canh c pht trin cc trnh khc nhau ca lc lng sn xut x hi. nh gi trnh chuyn mn ho ca mt vng, c th s dng h thng ch tiu, trong , ch tiu chnh l t sut gi tr sn phm hng ho trong tng gi tr sn xut, cc ch tiu b sung l qui m gi tr sn phm hng ho, t trng u t cc yu t u vo cho sn xut sn phm hng ho... Do c im ca sn xut nng nghip, cng nh xut pht t nhng yu cu v sinh thi, v th trng, v ti chnh ca doanh nghip, nn cc vng chuyn canh trong nng nghip thng phi kt hp vi pht trin a dng mt cch hp l. S kt hp phi tun th nguyn tc l: khng c cn tr s pht trin ca sn phm chuyn mn ho v tt nht l to iu kin cho sn phm chuyn mn ho pht trin. Trong iu kin ca Vit Nam, chuyn mn ho kt hp vi pht trin a dng ho thng c thc hin di mt s hnh thc chnh sau y: Th nht, bn cnh sn xut sn phm chuyn mn ho, doanh nghip cn c th pht trin mt s sn phm khc tn dng nhng yu t ngun lc m vic sn xut sn phm chuyn mn ho cha s dng ht, thng th l nhng tha t khng ph hp pht trin cy trng chnh, hoc l tn dng lao ng nhn ri ngoi thi v ca sn xut sn phm chnh... Sn phm sn xut thm theo cch ny thng khng lin quan n sn xut sn phm chnh, xt v mt k thut. Th hai, trong vng chuyn canh mt loi cy trng no , c th trng xen nhng loi cy khc. Vic trng xen ny phi tun th nguyn tc cy trng xen khng c cn tr, cnh tranh v dinh dng vi cy trng chnh. Trn thc t, Vit Nam thng thy cc hnh thc trng xen nh: khi cy lu nm cha khp tn, ngi ta trng xen cc loi cy h u tn dng t trng; hoc c mt s vng nng dn trng xen ng v u; trng xen u, ng gia cc lung trng khoai lang... 178

Th ba, c th thy hnh thc trng gi v vng chuyn mn ho. Mc tiu ca trng gi v ch yu l tranh th thi v, tng thm v gieo trng, tng nng sut rung t. Trong qu trnh kt hp chuyn mn ho vi pht trin a dng ho trong nng nghip cn lu rng, ngoi nhng mc ch truyn thng ca s kt hp , cn hng ti mc ch pht trin nn nng nghip sinh thi bn vng, nn nng nghip sch; t dng thuc tr su ho hc, t dng thuc dit c ho hc...

II- Nhng nhn t nh hng n sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip
V c bn, nhng nhn t nh hng n sn xut hng ho cng chnh l nhng nhn t nh hng n chuyn mn ho sn xut nng nghip. Tuy vy, xt v mc nh hng chi phi ca cc yu t n sn xut hng ho s khc vi nh hng n chuyn mn ho. Nhn chung, xt v mc , cc nhn t nh hng n sn xut hng ho s chi phi mnh hn, su sc hn i vi chuyn mn ho sn xut nng nghip. y, ta c th hiu chuyn mn ho sn xut, c bit l chuyn mn ho theo vng, l s pht trin n trnh cao ca sn xut hng ho trong nng nghip. Xt v i th, c nhiu nhn t nh hng n sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip. C th chia nhng nhn t thnh ba nhm sau y:
1- Nhng nhn t thuc v iu kin t nhin ca sn xut nng nghip.

Trong cc nhn t thuc v iu kin t nhin, thng thng, nhn t u tin m ngi ta phi k n l iu kin t ai. Cc tiu thc ca t ai cn c phn tch, nh gi v mc thun li hay kh khn cho sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip l: Tng din tch t t nhin, t nng nghip; c im v cht t (ngun gc t, hm lng cc 179

cht dinh dng c trong t, kh nng m cy trng cc loi c th s dng cc cht dinh dng , PH ca t...); c im v a hnh, v cao ca t ai. im c bn cn lu khi nh gi mc thun li hay kh khn ca t ai l phi gn vi tng loi cy trng c th. Rt c th mt c im no ca t ai l kh khn cho pht trin loi cy trng ny, nhng li l thun li cho pht trin loi cy khc. ng thi cng cn xem xt trong tng thi v c th trong nm v nh hng ca t ai i vi sn xut mt loi cy trng c th. i vi sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip, t ai tuy thng c xem xt trc, nhng mc nh hng ca n n sn xut hng ho v chuyn mn ho khng mang tnh quyt nh bng iu kin kh hu. Nhng thng s c bn ca kh hu nh: nhit bnh qun hng nm, hng thng; nhit cao nht, thp nht hng nm, hng thng; lng ma hng nm, hng thng; lng ma bnh qun cao nht, thp nht trong thi k quan trc; m khng kh; thi gian chiu sng, cng chiu sng; ch gi; nhng hin tng c bit ca kh hu nh sng mui, ma , tuyt ri, sng m... u phi c phn tch, nh gi v mc nh hng n pht trin ca tng loi cy trng c th. Ngoi t ai v kh hu, ngun nc cng cn c xem xt. Ngun nc bao gm c nc mt v nc ngm, hoc kh nng a nc t ni khc n vng sn xut m chng ta ang xem xt. i vi sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip, cc yu t thuc v iu kin t nhin c xem nh c s t nhin ca phn cng lao ng trong nng nghip. a phn nhng chuyn mn ho theo vng trong nng nghip cho n thi i ngy nay, u xut pht t s khc bit v iu kin t nhin, trong ch yu xut pht t s khc bit v kh hu v ngun nc. S chuyn mn ho gia vng ny v vng khc trong mt quc gia, hoc gia quc gia ny vi quc gia khc trn phm vi th gii, c bn u 180

xut pht t s khc bit ca iu kin kh hu. l c s t nhin cho s phn cng lao ng quc t.
2- Nhng nhn t thuc v iu kin kinh t - x hi.

t ai, khi xem xt nhng c tnh v c, l, ho, sinh nh hng nh th no n sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip, th c coi l iu kin t nhin. Song nu xem xt n v qui m din tch bnh qun cho mt nhn khu, cho mt lao ng, cch thc phn phi qu t nng nghip ... th n li l iu kin kinh t. Ni chung, vi cc iu kin khc nh nhau, nu ch tiu t ai nng nghip, t canh tc trn mt nhn khu, mt lao ng cng cao, s to iu kin thun li cho sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip hnh thnh v pht trin. Ch tiu ny khng hon ton c nh, n khng phi l iu kin bt bin nh cc iu kin t nhin, n chu s tc ng mnh m ca cc nhn t kinh t - k thut. Trong qu trnh cng nghip ho, s bin i ca c cu kinh t theo hng hin i, s lm tng ch tiu t ai bnh qun mt nhn khu, hay mt lao ng. ng thi, tin b ca khoa hc v cng ngh cng s lm cho ch tiu ny ngy cng t quan trng hn i vi sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip. Tuy nhin, trong iu kin hin nay ca Vit Nam th ch tiu ni trn vn cn quan trng. Do sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip c mc ch chnh l sn xut ra nng sn hng ho, nn iu kin v th trng, tuy l nhn t bn ngoi ca doanh nghip, ca vng chuyn mn ho nng nghip nhng li gi v tr quyt nh n s tn ti v pht trin ca ngi sn xut hng ho, vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. iu kin v th trng bao gm c th trng cc yu t u vo ca sn xut nng nghip v th trng sn phm u ra. Khng th ch coi trng th trng sn phm u ra, m coi nh th trng cc yu t u vo ca vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. 181

Thc tin cho thy rng, nu sn xut ra nhng nng sn khng t yu cu v cht lng, sn phm c gi thnh cao, th d cng tc tip th c tin hnh hon ho n my cng l v ch. Do vy, khi t vn gii quyt th trng cho cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip, cn t n trong ton b qu trnh kinh doanh xem xt v gii quyt. S phn tch, nh gi th trng sn phm u ra ca vng chuyn mn ho nng nghip cng cn c s phn t c th gii quyt vn mch lc. Chng hn, cng l sn phm u ra ca vng chuyn mn ho, nhng l sn phm tiu dng trc tip ca dn c, hay l sn phm lm nguyn liu u vo ca cng nghip ch bin. Hoc l sn phm d vn chuyn i xa hay kh vn chuyn i xa... Nhng phn tch gip cho s nh hng chuyn mn ho ca mi vng nng nghip t hiu qu cao nht trong kinh doanh, cng nh trong bo v cc ti nguyn nng nghip. Cng do mc ch ca sn xut l sn xut ra sn phm hng ho, hn na l sn xut hng ho vi trnh cao v qui m ln nn iu kin giao thng vn ti cng c tc ng quan trng n s tn ti v pht trin ca vng chuyn mn ho sn xut nng nghip, cng nh i vi sn xut hng ho trong nng nghip ni chung. y l nhn t bn ngoi ca cc vng chuyn mn ho, ca ngi sn xut hng ho nng nghip. Ni chung cc vng chuyn mn ho phi thch ng vi iu kin giao thng vn ti. Tuy nhin, s thch ng y khng mang tnh bt bin nh i vi iu kin t nhin. V rng, iu kin giao thng vn ti ngy cng c gii quyt tt hn, nh kh nng u t xy dng h thng giao thng ngy cng tng. Ngoi nhng nhn t trn, trong nhm nhn t thuc v iu kin kinh t - x hi cn phi k n cc nhn t nh s pht trin ca cng nghip ch bin; loi sn phm chuyn mn ho; c ch qun l ca nn kinh t... i vi cc vng chuyn mn ho s pht trin ca cng nghip ch bin mt mt gip tiu th d dng cc sn phm chuyn mn ho ca vng, mt khc cn lm tng dung lng tiu th sn phm ni chung ca vng chuyn mn ho. S 182

tc ng lm tng dung lng khng ch th hin ch, bn cnh lng sn phm tiu dng trc tip, cn c mt lng ln sn phm c tiu th bi cng nghip ch bin, m s tng ln cn th hin kh nng ko di thi v tiu th sn phm ca vng chuyn mn ho nh tc ng ca cng nghip. Do , vai tr ca cng nghip ch bin ngy cng tng i vi s tn ti v pht trin ca cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. C th coi cc doanh nghip cng nghip ch bin nng sn nh nhng ht nhn to vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. Bn cnh , c ch qun l nn kinh t cng c th thc y hoc km hm s pht trin ca vng chuyn mn ho sn xut nng nghip.
3- Cc yu t thuc v iu kin k thut.

Trong thi i ngy nay, cc nhn t thuc v iu kin k thut c vai tr ngy cng quan trng i vi s hnh thnh v pht trin ca cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip, cng nh i vi sn xut hng ho nng nghip ni chung. Nhn nh c th hin trn mt s kha cnh ch yu sau y: Th nht, l nhng tin b trong khu sn xut v cung ng ging cy trng, vt nui mi. Cc loi ging cy, con c nng sut cao, cht lng sn phm tt cho php tng qui m sn lng hng ho ca vng chuyn mn ho m khng cn m rng din tch ca vng chuyn mn ho. Cc loi ging mi c sc khng chu dch bnh cao gip n nh nng sut cy trng, vt nui; n nh sn lng sn phm hng ho. c bit, trong cng ngh ghp mt ca cy trng trng thnh vo gc cy trng non to iu kin ht sc thun li cho cc vng chuyn canh cy trng di ngy mau chng cho sn phm, rt ngn thi k kin thit c bn ca vn cy, n nh tnh nng di truyn nhng phm cht tt ca cy cung cp mt ghp, ng thi li c sc sinh trng cao ca gc cy non. Vi cng ngh mi , cc loi cy n qu

183

lu nm, cy cng nghip di ngy ang c nhng bc tng trng cao trong nhng nm gn y. Bn cnh nhng tin b trn v cng tc ging, cn phi k n xu hng lai to, bnh tuyn cc ging cy trng cho sn phm ph hp vi kinh t th trng: chu c va p trong qu trnh vn chuyn, gi c ti ngon di hn trong qu trnh vn chuyn. C th ni xu th tuyn to cc loi ging ph hp vi yu cu ca cng nghip ho, hin i ho khng th khng lu n kh nng chu c nhng tc ng ca s vn chuyn sn phm i xa, trong thi gian ngy cng di hn. Th hai, bn cnh tin b cng ngh trong sn xut cy con mi, h thng qui trnh k thut tin tin cng c hon thin v ph bin nhanh n ngi sn xut nng nghip. Kt qu l nh Nh nc Vit Nam v ang u t cho o to cn b k thut, cho nghin cu v th nghim h thng qui trnh k thut mi, cho vic tng kt kinh nghim ca cc ch trang tri c kt thnh qui trnh k thut. Ngoi ra, nh s phi hp ngy cng hiu qu gia cc c quan khuyn nng vi cc t chc truyn thng, nn rt ngn c thi gian chuyn ti k thut mi t ni nghin cu n ngi nng dn. Th ba, l s pht trin ca qui trnh cng ngh bo qun v ch bin sn phm ang to ra nhng iu kin c tnh cch mng vn chuyn sn phm i tiu th ti nhng th trng xa xi. iu cng c ngha to ln m rng th trng tiu th sn phm ca tng vng chuyn canh, xt v khng gian. Thay v nng sn ch c tiu th ti ch, hoc vng ln cn quanh vng chuyn mn ho, th nay sn phm c a i tiu th ti nhng th trng cch vng sn xut hng ngn, hng vn ki l mt nh cng ngh bo qun v ch bin nng sn tin tin. ng thi, cuc cch mng trong lnh vc ny cng to iu kin m rng th trng tiu th sn phm ca vng chuyn mn ho xt v thi gian. Thay v nng sn ch c tiu dng trong mt khong thi gian ngn vo thi v thu hoch, th nay, ngy cng c iu 184

kin tiu th nng sn loi no ngy cng di hn, thm ch l quanh nm. Cng ngh ch bin cng m rng dung lng th trng nng sn vng chuyn canh nh s tc ng ca qu trnh a dng ho sn phm tiu dng cui cng. V d, thay v ch tiu th da qu ti, ngy nay, cng nghip ch bin cn cung cp cho th trng da khoanh, da ming v c bit l nc da c c. S nh hng nhu cu th trng bng cc loi nc qu c c ang m rng nhanh chng dung lng th trng sn phm cc loi cy n qu. iu ny cng t ra cho cc nh khoa hc ca Vit Nam nhim v: trong nghin cu cng ngh ch bin nng sn, cn hng ti nhng mc tiu c th nh, a dng ho sn phm tiu dng cui cng, ko di thi gian tiu dng sn phm trong nm, tng dung lng sn phm nng nghip c tiu th..., ngoi mc tiu truyn thng l tng gi tr nng sn thng qua qu trnh ch bin. Cc iu kin khc nh: h thng ti, tiu nc ca vng chuyn mn ho; cng ngh phng tr dch bnh; trnh ca ngi nng dn... cng khng th khng phn tch khi nghin cu nhng iu kin k thut nh hng n sn xut hng ho v chuyn mn ho trong nng nghip.

III- cc vng sn xut chuyn mn ho trong nng nghip ca Vit Nam

1- Phn vng kinh t nng nghip.

Trong cng tc qun l Nh nc i vi nng nghip, cng nh trong vic nh hng chuyn mn ho sn xut nng nghip ca tng vng, vic phn vng kinh t c ngha rt quan trng. Phn vng kinh t l vic phn chia lnh th t nhin thnh cc vng kinh t khc nhau. S phn chia lnh th t nhin thnh cc vng kinh t da trn nhiu cn c, trong , thng thng cc iu kin t nhin c ch trc tin. Tuy nhin, trong thi i khoa 185

hc v cng ngh tin tin, cc iu kin t nhin ngy cng c vai tr th yu trong cng tc phn vng kinh t. Ring trong lnh vc nng nghip, hn na li l nng nghip ca Vit Nam, th nhng iu kin t nhin vn cn c xem xt trc tin. Sau nhng iu kin t nhin, phi k n cc iu kin v th trng, c bit l th trng tiu th sn phm u ra. iu kin th trng y cn c xem xt c trong qu kh, hin ti v tng lai. Trong vic pht trin cc loi cy di ngy, bn cnh vic phn tch hin trng th trng, th vic d bo th trng tng lai l v cng quan trng. Ngoi ra, s phn b cc yu t c th ca lc lng sn xut ca quc gia cng cn c phn tch, nh gi khi phn vng kinh t. Nhng iu kin x hi nh tnh hnh dn s, lao ng, phong tc, tp qun... cng l nhng cn c cn xem xt trong cng tc phn vng kinh t. Vy vng kinh t nng nghip l g? c th hiu mt cch khi qut, vng kinh t l mt b phn lnh th tng i trn vn v mt a l, c qui m ln, c nhng mi lin h kinh t ni ti tng i bn vng v khng ngng lin h vi cc b phn lnh th khc, thng qua trao i sn phm v dch v. S phn bit gia vng kinh t ny vi vng kinh t khc ch yu da trn c s hng chuyn mn ho sn xut kinh doanh. Ranh gii gia vng ny vi vng khc thng da vo ranh gii cc n v hnh chnh. Tuy nhin, cn ch rng vng kinh t khng phi l mt n v hnh chnh, v ranh gii gia cc vng khng sc nt nh ranh gii cc n v hnh chnh.
2- Cc vng kinh t - vng chuyn mn ho nng nghip Vit Nam.

i vi Vit Nam, trc kia c nc c chia thnh 7 vng kinh t sinh thi: vng min ni v trung du pha Bc; vng ng bng Bc B; vng Bc Trung B; vng ven bin Nam Trung B; vng Ty Nguyn; vng ng Nam B; v vng ng bng sng Cu Long.

186

Sau khi c s iu chnh li mt s n v hnh chnh cp tnh, Thnh ph, v xut pht t tnh hnh thc tin, c s phn nh li cc vng kinh t sinh thi c bn. Thay v 7 vng nh trc v 8 vng trong Nin gim thng k, hin nay c phng n ngh c 6 vng ca B K hoch v u t, bao gm: Hai vng kinh t sinh thi trc kia l vng Bc Trung B v vng ven bin Nam Trung B, nay c gp thnh vng khu 4 c v ven bin min Trung. Ngoi ra, gia cc vng cng c mt s iu chnh. Th d, tnh Qung Ninh trc y thuc vng min ni v trung du bc b, th nay thuc vng kinh t trng im Bc B. Hoc tnh Lm ng, trc kia thuc vng Ty Nguyn, nay thuc vng ng Nam B... V c bn, 6 vng kinh t sinh thi hin nay vn k tha v nh hng pht trin kinh t - x hi c nh ra trc y. Do vy, trong mc ny, vic phn tch cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip s cn bn bm theo 7 vng kinh t - sinh thi c xy dng t trc. nh hng hnh thnh vng chuyn mn ho sn xut trong lnh vc nng nghip l mt trong nhng cn c quan trng hnh thnh vng kinh t sinh thi. ng thi trong qu trnh pht trin, chnh nhng vng chuyn mn ho sn xut nng nghip gp phn lm m nt thm v phng hng pht trin ca cc vng kinh t sinh thi. Do vy, vic nghin cu cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip khng th tch ri nghin cu cc vng kinh t sinh thi ca c nc. Trc khi nghin cu tng vng kinh t - sinh thi c th, c th lt qua mt s ch tiu khi qut v t ai ca 7 vng kinh t - sinh thi Vit Nam nh sau:

187

188

Biu 1: tnh hnh s dng t nm 1994 chia theo cc vng kinh t sinh thi c bn

n v tnh: Ha
Chia ra Vng Tng s Tng Tng % 1- Vng MM pha Bc % 2- Vng Bc B % %
33.531.946 9.788.748

t nng nghip Cy hng Trng la Cy lu nm nm

4.835.056 4.015.021 938.671

t lm nghip Tng
11.234.351

Mt nc

t khu dn c
648.330

t cha s dng
11.562.374

Trong nui thu sn rng TN

8.571.294 298.143

100,00 28,16 7,75 13,68

100,00 12,12 15,49 917.521 9,37 583.110 5,95 475.247 4,86 12,91 39,24

100,00 702.279 14,52 766.268 15,85 490.386 10,14 327.213 6,77 186.994 3,87 538.997 11,15 37,70

100,00 427.278 10,64 726.329 18,09 405.777 10,11 231.811 5,77 149.522 3,72 346.772 8,64 43,03

100,00 57.605 6,14 24.178 2,58 21.358 2,28 28.086 2,99 138.731 14,78 378.003 40,27 30,97

100,00 2.685.286 23,90 272.472 2,43 1.782.043 15,86 1.778.057 15,83 2.933.170 26,11 1.489.732 13,26 293.591 2,61

100,00 1.994.264 23,27 159.160 1,86 1.340.837 15,64 1.412.660 16,48 2.414.554 28,17 1.167.881 13,63 81.938 0,95

100,00 35.019 11,74 63.796 21,39 13.377 4,49 7.160 2,40 10.722 3,59 11.483 3,85 156.586 52,52

100,00 113.311 17,47 128.874 19,87 115.595 17,83 59.863 9,23 41.383 6,38 80.653 12,44 108.651 16,75

100,00 5.423.000 46,90 616.179 5,33 1.758.622 15,21 1.123.697 9,72 1.139.660 9,86 760.906 6,58 740.310 6,40

9.443.778 1.187.162 2.598.096 1.516.775

3- Vng Bc Trung B 4.587.158 4- Vng Ven bin 3.555.887 Nam Trung B % 5- Ty Nguyn % 6- ng Nam B % 7- B sng Cu Long % 10,60 4.600.182 13,72 10,76 15,33

3.606.546 1.263.772

5.140.299 3.841.161 1.822.919 1.727.532 290.710

181

2.1- Vng min ni pha Bc:

Vng ny bao gm 14 tnh Ty Bc v ng Bc: Sn La, Lai Chu, in Bin, Ho Bnh, H Giang, Thi Nguyn, Bc Cn, Bc Giang, Ph Th, Lng Sn, Cao Bng, Tuyn Quang, Lo Cai, Yn Bi. y l vng c v tr quan trng v quc phng i vi c nc, v sinh thi i vi vng kinh t trng im pha Bc. V kinh t nng nghip v lm nghip, vng ny c 940.000 ha trng cy lu nm, trong phi k n din tch trng ch. Nm 1990, vng ny c 35.000 ha ch trong s gn 60.000 ha ca c nc (chim trn 58%). n nm 2000, din tch ch ca vng ny l 56.594 ha, chim 64,34% tng din tch ch ca c nc. C th ni, vng min ni pha Bc v ang tr thnh vng chuyn mn ho trng ch ca c nc. Ngoi cy ch, cc loi cy khc nh ma, c ph ch, cy n qu, qu... cng ang tng bc pht trin theo cc vng chuyn mn ho. Nm 1990, din tch ma ca vng mi t khong 8.200 ha, chim 6,27% tng din tch ma ca c nc, n nm 2000, din tch ma ln gn 34.000 ha, chim gn 9% din tch ma ca c nc. vng ny, tuy cha c s liu thng k y , nhng c th ni l vng tp trung tng i cao din tch mn, o. y l cc loi cy n qu ang c nhiu trin vng pht trin. Cy c ph ch ang c khuyn khch pht trin Sn La, Yn Bi. V chn nui, vng ny c th chn th cc loi i gia sc. Tuy nhin, trong iu kin kinh doanh nng lm nghip ang i theo hng thm canh, th li th chn th i gia sc theo li qung canh ang mt dn u th. V pht trin lm nghip, vng ny c nhim v khoanh nui, ti sinh rng bo v mi trng cho gn nh ton min Bc. ng thi, c th trng rng sn xut v rng phng h mt s khu vc khng c iu kin khoanh nui, ti sinh rng. C th khi qut tnh hnh pht trin mt s sn phm nng nghip ca vng qua biu 2. Qua c th khng nh rng, vng min ni pha Bc v ang l vng chuyn canh sn xut ch ln nht ca Vit Nam. Cc iu

kin v t ai, kh hu, truyn thng sn xut ... u rt thun li cho pht trin sn xut cy ch vng ny. Vng ny c nhiu tim nng pht trin cc loi cy di ngy nh: ch, c ph ch, mn, l, cam... Tuy nhin, khi dy c tim nng , cn nhiu vn bt cp trong h thng qui trnh k thut canh tc trn t dc; h thng h tng k thutcn lc hu; cng nghip v cng ngh ch bin, bo qun nng sn cha tr thnh ht nhn kch thch vng chuyn mn ho hnh thnh v pht trin.
Biu 2: Mt s ch tiu nng nghip, lm nghip vng min ni pha Bc.
1990 S lng % so vi c nc S lng 1995 % so vi c nc 2000 S lng % so vi c nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng ch bp kh (ngn tn) 3- Sn lng ma (ngn tn) 4- Din tch rng trng (ngn ha)

1,84 85,5 249,5 27,4

8,56 58,92 4,16 27,29

2,27 99,7 468,9 45,6

8,23 54,97 4,09 21,76

2,94 152,57 1.419,36 66,36

8,52 55,59 7,32 33,88

Hng pht trin ca vng min ni pha Bc c th hin mt s loi sn phm ch yu nh: ch, c ph ch (c th a t 9000 ha ln 20.000 ha c ph ch), ma, o, l, mn, cam, qut, bi... ch trng u t khai thc 5,4 triu ha t cha s dng, trong c 4,2 triu ha c kh nng sn xut nng, lm nghip.
2.2- Vng kinh t trng im Bc B v ng bng sng Hng.

Vng ny bao gm 12 tnh: H Ni, Hi Phng, Qung Ninh, Hi Dng, Hng Yn, Bc Ninh, Vnh Phc, H Ty, H Nam, Nam nh, Ninh Bnh, Thi Bnh. Trong vng kinh t trng im Bc B c xc nh l: H Ni - Hi Phng - Qung Ninh. So vi vng min ni pha Bc, vng ny c nhiu thun li v a hnh, cht t, h tng k thut, ngun nc, trnh dn tr... nhng li c 183

nhiu hn ch trong pht trin nng nghip nh: mt dn s qu cao; cy la - cy ch lc ca vng ang gim dn v th trong c cu sn xut nng nghip, do gi tr thu c trn 1 ha khng cao. Nm 2000, din tch la ca vng khong 726.000 ha, bng 18% ca c nc, sn lng thc bng 27% ca c nc. Tuy nhin sn lng la hng ho khng cao, do sn lng la bnh qun/1 ngi mi t 328 kg. Cho n nm 2000, vng ny cha c nng sn ch lc no ng gp vo c cu nng sn xut khu ca Vit Nam. C th tham kho tnh hnh pht trin mt s nng sn ca vng qua biu sau:
Biu 3: Mt s ch tiu nng nghip v thu sn vng ng bng sng Hng.
1990 S lng % so vi c nc S lng 1995 % so vi c nc S lng 2000 % so vi c nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng thc (ngn tn) 3- Sn lng ma (ngn tn) 4- Sn lng thu sn (ngn tn)

4,61 3,73 181,5 60,9

21,45 19,40 3,36 6,84

5,79 5,21 207,9 125,7

21,02 20,87 1,82 7,93

6,83 5,91 185,6 186,7

19,79 20,21 0,96 10,15

Trong tng lai, cc loi rau v ng, hoa, cy cnh, la c sn c th tr thnh nhng sn phm c sn lng v kim ngch xut khu ng k vng ny. Bn cnh nng nghip, l vng c b bin tng i di, nn ngnh nui trng v nh bt thu sn v s tr thnh ngnh mi nhn ca vng.
2.3- Vng Bc Trung B.

Vng bao gm 7 tnh l: Thanh Ho, Ngh An, H Tnh, Qung Bnh, Qung Tr, Tha Thin Hu. c im ca vng ny v t ai c th xem trong biu s liu t nm 1994. V c bn, n nm 2000, c cu s dng t khng thay i nhiu so vi nm 1994. V kh hu, y vn l vng kh hu ca min Bc Vit Nam (mi nm c 4 ma r rt), khc vi kh hu c 2 ma trong nm 184

khu vc t o Hi Vn tr vo pha Nam.. y l vng t hp t ng sang Ty, a hnh a dng: c ni rng, i trung du, ng bng nh hp, v b bin di. Trnh pht trin kinh t ca vng ny ni chung cn thp. V kinh t nng nghip, vng ny, ni bt ln 3 kha cnh sau y: Th nht, y l vng c tc tng trng v din tch v sn lng ma ng tng i bn vng, tp trung ch yu Thanh Ho. n nm 2002, sn lng ma ng phc v cho 3 nh my ng ln tnh ny (ti cc huyn Thch Thnh, Th Xun, Nng Cng), t trn 2 triu tn ma cy. Trong nhng nm ti, din tch ma ng c th din bin theo chiu hng n nh, nhng sn lng ma cy s cn tng nhanh, do xu th u t thm canh tng nng sut ma, nhm h gi thnh nguyn liu u vo cho cc nh my ch bin ng v dnh t pht trin cc loi cy trng khc. Th hai, trong nhng nm cui thp nin 90 ca th k XX, cc loi cy n qu bt u c m rng din tch ti vng Bc Trung B, trong ng k nht l din tch da. Bn cnh , cc loi cy c mi nh cam, bi vn tip tc khng nh c v tr ca chng trong c cu sn xut nng nghip ca vng ny. Bi Phc Trch (H Tnh) t lu ni ting trn c nc Vit Nam bi v m v mt. Loi bi ny ang c trin vng pht trin nhanh nh th trng tiu th cn rng ln, v nh tin b khoa hc cng ngh trong khu sn xut ging tt. Cng ngh sn xut ging bi t nhim bnh ang c thc hin ti Vin cy n qu ca Vit Nam v c th c trin khai ti ngay vng bi Phc Trch - H Tnh. Khi ging bi sch bnh s c th p ng c cho nhu cu m rng din tch loi qu qu ny. Th ba, y l vng c tng din tch t rng v rng ln th ba (sau Ty Nguyn v vng min ni pha Bc), v cng ng th ba v t l t rng trong tng din tch t t nhin (sau Ty Nguyn v vng ven bin Nam Trung B). Ti vng ny, din tch rng t nhin cn kh ln. Tuy 185

nhin, nguy c khai thc g lm cn kit ti nguyn rng vn cn thng trc trong i sng x hi, v t l che ph trn t rng vn cha cao (n nm 2002, t l che ph trn t rng ca Thanh Ho mi t trn 40%). Vn trong pht trin rng ca vng ny l: trng rng cha i i vi pht trin ch bin g cng nghip. Do , d rng trng cha nhiu, song xut hin hin tng d tha sn phm t rng trng. Thc t trng lung ca Thanh Ho l minh chng in hnh cho vn . Th t, vng ny c gn 600 km b bin, vi nhiu m ph ven b, vi tim nng pht trin nui trng thy sn rt ln. ng thi, tim nng nh bt thu sn xa b cng cha c u t khai thc hp l. Nhng nm cui thp nin 90 ca th k XX, Nh nc Vit Nam c chng trnh nh bt thy sn xa b. Song tic rng, chng trnh ny cha u t ng b, ch yu mi u t cho mua sm tu thuyn cng sut ln, cha u t tng xng cho pht trin dch v nh bt thu sn; cho xy dng h thng cng c; cho o to nhn lc... Do vy, tim nng khai thc thu sn xa b vng ny cha c khai thc hp l.
Biu 4: Mt s ch tiu nng nghip v thu sn ca vng Bc Trung B.
1990 1995 2000
S lng % so vi c S lng % so vi c S lng % so vi c nc nc nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng ma (ngn tn) 3- Sn lng thu sn (ngn tn)

1,99 268 79,91

9,29 4,95 8,97

2,51 566 108,7

9,09 4,94 6,86

3,05 2484 141,5

8,84 12,80 7,69

Hng pht trin nng, lm, thu sn ca vng ny s tp trung vo 3 mi nhn l pht trin lm nghip, cy cng nghip, nh bt v nui trng thu sn. Mc tiu l phc hi thm rng, ng thi xy dng h thng h p u ngun pht trin sn xut nng nghip an ton, bn vng. Tng 186

cng nui trng v nh bt, ch bin thu hi sn. Tip tc hon thin cng tc qui hoch vng chuyn canh sn xut nng lm nghip theo hng: gn pht trin rng vi pht trin cng nghip ch bin g, giy si; gn pht trin vng nguyn liu ma vi cc Nh my ng, vng nguyn liu da vi cc nh my ch bin hoa qu; pht trin cc loi cy c mi nh cam, c bit l bi Phc Trch.
2.4- Vng ven bin Nam Trung B.

Vng ven bin Nam Trung B bao gm 7 tnh: thnh ph Nng, Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh, Ph Yn, Khnh Ho v tnh Ninh Thun. Tng din tch t nhin ca vng l 3.555.887 ha, chim 10,60% tng din tch t nhin ca Vit Nam. Nhng c im t nhin c bn ca vng ny l, a hnh c to bi di ng bng nh hp chy dc theo hn 600 km b bin pha ng v khu vc min ni pha Ty; gn nh khng c a hnh Trung Du gia ng bng ven bin v min ni. Hng nm kh hu ca vng ny c 2 ma, song khng r rt nh Ty Nguyn v Nam B. So vi cc vng khc ca Vit Nam, y l vng c kh hu tng i khc nghit. in hnh ca s khc nghit l ma nng, nng, hn v ma ma, bo, l lt din ra rt gay gt. H thng sng ca vng ny rt ngn v dc, do vy rt d gy ra l vo ma ma, kh hn vo ma kh. C th thy c hng chuyn mn ho sn xut nng nghip ca vng ny qua mt s ch tiu chnh sau y:
Biu 5: Mt s ch tiu nng nghip v thu sn ca vng ven bin Nam Trung B.
1990 1995 2000
S lng % so vi c S lng % so vi c S lng % so vi c nc nc nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng ma (ngn tn)

1,99 871

7,83 16,12

1,79 1756

6,51 15,33

1,99 3273

5,74 16,87

187

3- Sn lng iu (tn) 4- Sn lng thu sn nui trng v nh bt (ngn tn)

252* 126,09

1,05 14,16

1678 243,3

3,29 15,36

5195 326,5

8,67 17,75

Ghi ch: * S liu nm 1992.

Nh vy, c th thy y l vng v ang c xu hng pht trin vng chuyn canh sn xut ma ng, iu, nh bt v nui trng thu sn. Trong , din tch v sn lng ma ng c du hiu chng li, sn phm iu v thu sn vn ang c tc tng trng nhanh. Sn xut lng thc, c bit sn xut la nc, vng ny rt kh khn. Vi cc loi t ct bc mu bi t di chn cc dy ni, t ct ven bin, nu gii quyt c vn nc ti, s c th pht trin cc loi cy nh: xoi, nho, thanh long, cy bng vi.... Trn thc t, cc loi cy nh xoi, nho, thanh long khng nh c u th v v tr ca chng trong c cu sn xut nng nghip ca vng. Hng pht trin v nng lm nghip v thu sn vng ny l, tip tc u t cho ngnh nui trng v nh bt thu sn; m rng din tch v tng sn lng cc loi sn phm t cy xoi, nho, thanh long, cy bng vi trn c s tin b khoa hc v cng ngh mi; xy dng h thng h p i i vi vic ph xanh t trng, i trc vng ni ci thin mi trng sinh thi, m bo pht trin nng lm nghip v thu sn bn vng c v kinh t ln mi trng.
2.5- Vng Ty Nguyn.

Vng ny gm 4 tnh: ak Lak, ak Nng, Gia Lai v Kon Tum. C cu s dng t nh trong biu hin trng s dng t nm 1994. Tuy nhin, cn ni thm l, vng ny c 60 vn hc ta t bagian, chim 40% tim nng t pht trin cy cng nghip di ngy ca c nc Vit Nam. Tng dn s ca ton vng (nm 1999) l 3,13 triu ngi, mt dn s 68 ngi/km2. l ch tiu thp nht trong 7 vng kinh t - sinh thi ca c nc. C th nhn r v tr ca vng Ty Nguyn i vi pht trin nng 188

nghip ca c nc qua s liu sau:

Biu 6: Mt s ch tiu sn xut nng nghip ca vng Ty Nguyn.
1990 1995 2000
S lng % so vi c S lng % so vi c S lng % so vi c nc (1000 tn) (1000 tn) nc nc (1000 tn)

1- Sn lng lng thc 2- Sn lng c ph 3- Sn lng cao su 4- Sn lng ma cy 5- Sn lng iu

469,7 31,7 3,98 130 0,302*

2,18 34,45 6,87 2,40 1,26

527,9 160,1 10,02 464,2 2,069

1,92 73,41 8,16 4,05 4,07

740 359 27,0 1.346 6,55

2,14 67,16 11,73 6,94 10,96

Ghi ch: * S liu nm 1992

Qua s liu trn, c th khng nh ngay rng, Ty Nguyn l vng chuyn canh tp trung c qui m ln v sn xut c ph ca Vit Nam. Trong nhng nm cui ca thp nin 90, sn lng c ph nhn ca vng Ty Nguyn lun chim trn di 70% sn lng ca c nc. Din tch c ph, nm 2000 ln 233 ngn hc ta, chim trn 54% din tch c nc. Nh vy, r rng nng sut c ph ca vng ny cao hn nhiu mc nng sut bnh qun ca c nc. Trn thc t, nng sut c ph kinh doanh t trn 2 tn/ha, nhiu din tch ca h trang tri t 4-6 tn/ha, l mc nng sut cao nht trn th gii. Tuy nhin, trong nhng nm qua, c du hiu cho thy s pht trin t din tch c ph nh hng xu n mi trng sinh thi ca vng: mc nc ngm ang ngy cng b tt su; nhiu din tch khng th tm c ngun nc ti. Trong nhng nm u ca th k 21, s phi iu chnh v qui m, c cu din tch c ph Ty Nguyn. Sau cy c ph, cy cao su cng c b tr vi din tch kh tp trung Ty Nguyn. Nm 2000, din tch cao su ca vng t 95 ngn hc ta, chim trn 23,5% din tch cao su ca c nc. Tuy vy, sn lng nh s liu trn cho thy, li ch chim 11,73%. iu ny khng phi do nng sut m cao su Ty Nguyn t thp, m l do trong s 95 ngn hc ta , din tch kinh doanh cha n 30 ngn hc ta, cn li l din tch cao su ang 189

trong thi k kin thit c bn. Trong tng lai, Ty Nguyn s a din tch cao su ln khong 200 ngn hc ta, do y l loi cy c kh nng phng h tt hn cy c ph. Sau cy cao su, cy iu ang ngy cng c v tr quan trng trong c cu sn xut nng nghip ca vng Ty Nguyn. y l loi cy tng i d trng, khng kn t, c th trng vng t c mn thp. ng thi pht trin sn xut cy iu cng c tc dng phng h tng i tt. Cy ma ng cng c trin vng pht trin Ty Nguyn. Tuy nhin, c l cy ny khng phi l th mnh ca Ty Nguyn. Ty Nguyn cng c nhiu tim nng pht trin chn nui i gia sc. Song cn lu rng, xu th chn nui thm canh s lm gim dn li th tim nng ny ca Ty Nguyn. Kh khn ln ca vng Ty Nguyn l vn ngun nc ti cho cy trng vo ma kh. gii quyt vn ny mt cch lu di v bn vng, vic xc nh c cu cy trng hp l l cc k quan trng. ng thi, vic bo v v pht trin rng cng n lc tr thnh cp bch khng ch i vi Ty Nguyn, m cn c i vi ton vng ven bin trung b.
2.6- Vng kinh t trng im pha Nam v ng Nam B.

Vng ny gm 8 tnh v thnh ph: Thnh ph H Ch Minh, ng Nai, Bnh Dng, Bnh Phc, Ty Ninh, B Ra - Vng Tu, Lm ng, Bnh Thun, trong , vng trng im kinh t pha Nam c xc nh l: Thnh ph H Ch Minh - ng Nai - B ra Vng Tu. Tnh hnh c bn v t ai ca vng ng Nam B c th hin trong biu s liu t ai nm 1994. Dn s ca ton vng l 12,4 triu ngi. y l vng c t l th ho cao nht: 50,8% dn s sng ti cc th. Mt dn s 344 ngi/km2, gp 1,5 ln mc bnh qun chung ca c nc. Vng ng Nam B c v tr chin lc trong pht trin kinh t - x hi ca c nc. Nm 1999 vng ny chim khong 50% gi tr sn xut cng nghip ca c nc, 60% kim ngch xut nhp khu, 60% thu ngn sch v to ra 190

1/3 tng sn phm quc ni. Nhn chung, y l vng pht trin cng nghip kh thnh cng trong nhng nm qua. Trong cng nghip ca vng, nm 2000 c 17 nh my ch bin ng ma, vi tng nng lc p 17 ngn tn ma cy/ngy. Cc nh my ng b tr Ty Ninh: 4; ng Nai: 2; Bnh Dng: 1; vng nguyn liu ma vng ny p ng c khong 70-80% tng nng lc p. Tuy nhin, cc ngnh cng nghip sau ng nh: ru, cn, phn vi sinh... cha pht trin tng xng vi cng nghip ng. C th thy c vai tr ca vng v pht trin nng nghip qua biu sau:

Biu 7: Mt s ch tiu nng nghip va vng ng Nam B.

1990 S lng % so vi c nc S lng 1995 % so vi c nc S lng 2000 % so vi c nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng thc (ngn tn) 3- Sn lng cao su (ngn tn) 4- Sn lng ma (ngn tn) 5- Sn lng iu (tn)

1,28 31,8 50,92 1.195,4 23.478

5,96 34,56 87,88 22,11 97,69

1,72 54,4 107,97 2602,4 46.702

6,24 24,92 87,95 22,72 91,81

2,01 165,98 194,38 3408,9 45.108

5,82 31,05 84,46 17,57 75,31

Nh vy, c th ni rng, mc d qu t nng nghip ca vng ny ch chim 13% din tch ca c nc, v tp trung ch yu 3 tnh: ng Nai, Bnh Dng v ty Ninh, nhng li tp trung sn xut vi qui m ln cc sn phm: c ph, cao su, ma ng. Trong , c din tch ln sn lng cao su m kh u ng u trong 7 vng kinh t - sinh thi ca c nc. Ngoi ra, cy iu cng chim ti 75% sn lng v 77% din tch ca c nc. Bn cnh 4 loi cy mi nhn ni trn, vng ng Nam B v ang 191

pht trin cc loi rau, chn nui g cng nghip kt hp th vn, nui b tht v b sa. Hng pht trin nng nghip trong thi gian ti ca vng ng Nam B l tp trung thm canh trn 260 ngn hc ta cy cng nghip hin c, vic m rng din tch phi thn trng v phi theo qui hoch m bo mi trng sinh thi n nh, c bit l bo v ngun nc ngm.
2.7- Vng ng bng sng Cu Long (BSCL).

Khng gian ca vng ng bng sng Cu Long bao gm 13 tnh: Long An, ng Thp, An Giang, Tin Giang, Vnh Long, Bn Tre, Kin Giang, Cn Th, Hu Giang, Tr Vinh, Sc Trng, Bc Liu, C Mau. c im c bn v t ai ca vng ny c th hin trong hin trng t ai ca 6 vng. Dn s ca vng c 16,4 triu ngi; mt dn s 408 ngi/km2. Nt ni bt ca vng ng bng sng Cu Long l t ai ph nhiu, song tnh trng ngp lt, nhim mn, nhim phn trn din rng v di ngy l ph bin. Ton vng c 600 ngn hc ta t nhim phn, 700 ngn ha nhim mn. Cng nghip v h thng ng giao thng b kh pht trin. i sng ca dn c cn nhiu kh khn. V tr ca nng nghip BSCL so vi c nc c th hin mt phn qua biu sau:
Biu 8: Mt s ch tiu nng nghip, thy sn vng BSCL.
1990 S lng % so vi c nc S lng 1995 % so vi c nc S lng 2000 % so vi c nc

1- Sn lng lng thc (triu tn) 2- Sn lng go xut khu (ngn tn) 3- Sn lng ma (ngn tn) 4- Sn lng iu (tn)

9,48 920 2509 -

44,72 46,41 -

12,83 1226 5385 420

46,57 47,03 0,82

16,94 3415* 7282 3042

49,10 37,54 5,07

192

5- Sn lng thu sn (ngn tn)

424

47,61

819

51,69

967

52,56

Nh vy, c th thy sn phm th mnh ca vng BSCL l la go, thu sn v ma ng. Ring din tch trng la, vng ny c 1,8 triu hc ta, chim 45% din tch trng la ca c nc. y l ng bng ln nht ca Vit Nam, c vai tr cc k quan trng trong chin lc an ninh lng thc quc gia. Ring sn lng iu, tuy ch chim hn 5% trong sn lng ca c nc, song li c phn b rt tp trung huyn o Phc Quc tnh Kin Giang. y l huyn o c li th v trng tiu v nh bt thu sn. Vng ng bng Sng Cu Long chim ti trn 53% din tch nui trng thu sn ca c nc, v ng gp trn 52% sn lng thu sn ca nc ta (bao gm c nui trng v nh bt). Nm 2000, ton vng c 8 nh my ng, vi tng nng lc p l 11.750 tn ma/ngy. Ngoi ra, cc nh my ch bin thy sn cng ng vai tr quan trng thc y ngnh nui trng v nh bt thu sn pht trin. Ngoi cc sn phm ch lc trn, cc loi cy n qu nh: da, nhn, xoi, qut... cng v ang c b tr sn xut BSCL. Tuy nhin, vi cc loi cy n qu lu nm, nguy c tht ma do l lt l tng i ln, ngoi nhng ri ro v dch bnh ph hoi ma mng nh nhng vng khc.

IV- Mt s gii php ch yu thc y cc vng chuyn mn ho Vit Nam tip tc pht trin.
Cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip Vit Nam v ang hnh thnh r nt, c bit t sau nhng nm 90 ca th k 20 tr i. Nhn li hai thi k c c ch kinh t v c ch qun l khc nhau cho thy, mi thi k u c hn ch nht nh trong vic hnh thnh v pht trin ca vng chuyn mn ho sn xut . thi k k hoch ho tp trung, vic nghin cu nhng iu kin pht trin vng chuyn mn ho kh k lng, t qui hoch tng vng 193

chuyn mn ho c th, vi qui m sn xut c tnh ton khoa hc. Tuy nhin, rt tic l cc vng li kh hnh thnh, hoc nu c hnh thnh cng pht trin rt kh khn. Sang thi k kinh t th trng, vic qui hoch cc vng chuyn mn ho c phn b bung lng, hoc trong cng tc xy dng, hoc trong cng tc qun l thc hin. Qui m ca cc vng chuyn mn ho b c ch th trng chi phi qu mnh. Hu qu l c nng dn, cng nh x hi u phi tr gi cho xu hng m rng sn xut qu mc c coi l hp l. C hai thi cc trn u dn n s pht trin khng bn vng cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. Do vy, trong thi gian ti, pht trin bn vng cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip, cn khc phc nhng hn ch ca c ch th trng, k tha nhng gi tr hp l trong cng tc qui hoch trong thi k c ch k hoch ho tp trung, pht huy tc ng tch cc ca c ch th trng. Nhng yu cu c th c khi qut hai gii php ch yu nh sau:
1- Hon chnh cng tc qui hoch cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip.

Cho n nm 2000, chng ta nhiu ln qui hoch qui m din tch mt s loi cy cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip. Tuy nhin, trong thc tin, c khong cch kh ln gia din tch d kin trong qui hoch v thc t. Do vy, trong thi gian ti, cn r sot li cc qui hoch xy dng, bao gm c qui hoch theo tng chuyn ngnh, v qui hoch ca tng vng kinh t - sinh thi. Cn c s khp ni gia qui hoch chuyn ngnh v qui hoch mi vng. Khi r sot li cc qui hoch chuyn ngnh v qui hoch vng, cn qun trit quan im pht trin nn kinh t theo c ch th trng nh hng XHCN. Theo quan im ny, vic qui hoch ch mang tnh nh hng, khng mang tnh p t hnh chnh. Tuy nhin, cn lu thm rng, ch trng ca ng ta l pht trin nn kinh t th trng, nhng phi theo nh hng XHCN. m bo c nh hng , cn ch trng trc ht n 194

vai tr qun l ca Nh nc, ng thi cng phi thy c vai tr nh hng ca Nh nc thng qua xy dng c cu cc thnh phn kinh t, thng qua thc hin cc chnh sch kinh t, thng qua vic u t xy dng h thng h tng k thut tng vng.
2- Qun l thc hin qui hoch.

C th ni, vic xy dng qui hoch pht trin cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip l rt phc tp, l cng vic kh khn. Song chng ta c kh nhiu kinh nghim xy dng qui hoch t thi nn kinh t k hoch ho tp trung. Vic qun l thc hin qui hoch trong iu kin chuyn nn kinh t t vn hnh theo c ch k hoch ha tp trung sang vn hnh theo c ch th trng ang gp nhiu lng tng trong thc tin. Nhiu ni, qui hoch mt ng, thc tin i mt no. Nguyn nhn ch yu l do chng ta cha c nhiu kinh nghim ch o hnh thnh v duy tr vng chuyn mn ho pht trin trong iu kin kinh t th trng. Trong tnh hnh mi, qun l thc hin qui hoch pht trin cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip cn thc hin mt cch tng hp cc gii php sau:
2.1- Qui hoch v t chc xy dng h thng h tng k thut phc v sn xut nng nghip, trong , trc ht phi u tin phc v s pht trin ca sn phm chuyn mn ho nng nghip. Tu c im thc t

mi vng m cn tp trung u tin xy dng yu t no trong h thng h tng k thut. C ni l h thng knh mng ti, tiu nc; c ni li l h thng h p to ngun nc ti vo ma kh; c ni li l h thng ng ni ng... Kinh nghim thc tin cho thy, vic u t xy dng h thng h tng k thut c ngha dn ng cho vng chuyn mn ho hnh thnh v pht trin. Vic ny cn phi c bn tay ca Nh nc t cng tc qui hoch, thit k n t chc huy ng vn, t chc xy dng cng trnh, t chc khai thc v qun l cng trnh.
2.2- Tin hnh ng b gia xy dng vng sn xut chuyn mn ho nng nghip v xy dng cc doanh nghip cng nghip ch bin. i

195

vi cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip, c v l lun cng nh thc tin chng minh vai tr ht nhn to cng ca cc doanh nghip cng nghip ch bin. iu ny cng ng ngha vi vic gii quyt vn th trng sn phm u ra cho cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip.
2.3- Nh nc nh hng hnh thnh vng thng qua cc hot ng dch v cung ng cc yu t u vo cho sn xut, trong cc loi

ging cy, con c ngha rt quan trng. Sau khi xy dng xong qui hoch vng chuyn canh, sau khi khuyn co, tuyn truyn, t chc cc m hnh trnh din, v gii thiu th trng tiu th sn phm u ra c trin vng, th t cc h nng dn s huy ng cc ngun lc cho pht trin sn xut sn phm chuyn mn ho m Nh nc nh hng. Khi , vic cung ng cc yu t u vo s l nhn t quyt nh tc pht trin ca vng chuyn mn ho. Tuy nhin, cn lu rng, phi phng xu th tng trng qu nng ca qu trnh m rng qui m vng chuyn mn ho. Tc l phng xu th tng trng qu nhanh, dn n mt cn i trong vic gii quyt nhiu vn v mi trng, v kinh t, v x hi, m chi ph gii quyt nhng hu qu c khi cn ln hn kt qu ca tng trng qu nng ca vng chuyn mn ho em li.
2.4- Nh nc thc thi chnh sch h tr khi ri ro xy ra i vi nhng ngi sn xut sn phm chuyn mn ho trong vng qui hoch.

V d, Nh nc c th thc hin chnh sch bo him, h tr cho nhng ngi sn xut khi th trng suy thoi, m ch nhng ngi sn xut theo qui hoch mi c hng chnh sch . iu ny gip cho vng chuyn mn ho c th pht trin n nh trong iu kin kinh t th trng, ng thi khuyn khch h nng dn cng nh cc doanh nghip b tr sn xut ph hp vi qui hoch ca Nh nc v vng chuyn mn ho.

196

Tm tt chng

1- Sn xut hng ho l phng thc sn xut tin tin, n ra i v tn ti trn c s phn cng lao ng x hi v tn ti nhiu ngi s hu khc nhau v t liu sn xut v sn phm lm ra. l nhng iu kin nhng ngi lao ng sn xut c lp vi nhau nhng li lin h cht ch vi nhau, da vo nhau tn ti v pht trin. Trong nn kinh t hin i, cn ch ng to ra s c lp gia nhng ngi sn xut v to iu kin thun li cho qu trnh trao i sn phm hng ho gia nhng ngi sn xut khc nhau, th sn xut hng ho mi c th pht trin tt. 2- Khi sn xut hng ho pht trin n mc ph bin trong nn kinh t, lc s c nn kinh t hng ho. Nhn loi v ang tn ti hai m hnh kinh t in hnh. Kinh t th trng v kinh t k hoch ho tp trung. Nu nn kinh t hng ho c vn hnh ch yu theo c ch th trng, ngi ta gi l kinh t th trng. Ngc li, nu n c vn hnh ch 197

yu theo c ch k hoch ho tp trung, ngi ta gi l nn kinh t k hoch ho tp trung. Mi m hnh u c nhng u im v nhc im ring. hon thin cc vng chuyn mn ho Vit Nam cn k tha nhng u im, hn ch nhng nhc im ca c hai loi m hnh kinh t v ang tn ti Vit Nam. 3- Trong nng nghip, khi sn xut hng ho pht trin n mt trnh nht nh s xut hin cc vng chuyn mn ho. y l hnh thc t chc sn xut pht huy tt nhng u th ca sn xut hng ho trong nng nghip, pht huy c nhng tim nng v t nhin, kinh t, x hi sn xut ta sn phm hng ho. 4- i vi Vit Nam, cc vng chuyn mn ho c hnh thnh trn c s s thc t gic ca Nh nc Vit Nam trong nhng thp k qua. Nhng vng chuyn mn ho gn lin vi vic phn nh lnh th Vit Nam thnh 7 vng kinh t - sinh thi. Tuy nhin, cc vng chuyn mn ho pht trin bn vng, t hiu qu cao, cn tip tc hon thin gii php v qui hoch v qun l thc hin qui hoch cc vng sn xut c xc nh.
Cu hi n tp

1- Ti sao cn tip tc y mnh sn xut hng ho trong nng nghip ca Vit Nam. 2- y mnh sn xut hng ho trong nng nghip ca Vit Nam, cn thc hin nhng gii php no? Ti sao? 3- Phn tch nhng nhn t nh hng n sn xut hng ho trong nng nghip. 4- Phn tch hin trng cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip Vit Nam. 5- Phn tch nhng gii php ch yu hon thin cc vng chuyn mn ho sn xut nng nghip Vit Nam.

198

Chng 7 Thm canh nng nghip

I. Bn cht ca thm canh nng nghip
Ti sn m rng trong nng nghip c th c thc hin theo hai phng thc: qung canh v thm canh. phn bit hai phng thc ny, K.Mc ch r: "Ti sn xut m rng c thc hin "qung canh" nu ch m rng din tch rung t v "thm canh" nu s dng hiu qu hn cc t liu sn xut (1). Nh vy, qung canh l phng thc sn xut nhm tng sn lng nng sn bng cch m rng din tch t ai vi c s vt cht - k thut thp km, trnh k thut lc hu, ch yu da vo vic s dng ph nhiu t nhin ca rung t. Khi nim ny cn c hiu theo ngha tin b hn, l s tng sn lng nng sn da trn c s m rng din tch rung t hoc tng s u gia sc vi k thut khng i. Ngc li, thm canh l phng thc sn xut tin tin nhm tng sn lng nng sn bng cch nng cao ph nhiu kinh t ca rung t, thng qua vic u t thm vn v k thut mi vo sn xut nng nghip. Lch s pht trin ca sn xut nng nghip trong nhiu thp k, phng thc qung canh ti sn xut m rng chim u th, thm ch n na u th k XX, nng nghip trn hnh tinh ny ch yu c tin hnh bng phng thc qung canh. Sn lng lng thc c ht ca th gii t 510 triu tn nm 1901 tng ln 771 triu tn nm 1950, trong ch yu l do m rng din tch t 508 triu ha ln 723 triu cng thi gian tng ng, ngha l din tch tng 41, 76% trong lc nng sut tng 5,68%. Vi s
(1)

Mc v Ang ghen: Ton tp - tp 24, tr. 1993 (ting Nga)

199

pht trin ca x hi, nhu cu i hi v lng nng sn ngy cng ln, nhng kh nng m rng din tch b hn ch, con ngi phi chuyn sang vic nng cao cht lng canh tc, thng qua vic u t thm t liu sn xut v sc lao ng thu c nhiu sn phm hn trn n v din tch. Theo phng thc n giai on nht nh ca lch s, thm canh c ngha to ln v ng vai tr quyt nh trong s pht trin ca nng nghip. Na sau ca th k XX sn xut lng thc khng th da vo vic m rng din tch m phi da vo khai thc chiu su ca t ai, bng cch a nhng tin b k thut vo sn xut, trc ht l ging tt, tip a phn bn ha hc v gii quyt vn thu li. Nh vy m mi nm sau - 1960 sn lng lng thc c ht ca th gii tng ln 1.025 triu tn (tng 41,77% so vi nm 1950). Nm 1996 sn lng lng thc tng ln 2049 triu tn, trong lc din tch sn xut lng thc khng tng, thm ch c gim xung. R rng na sau ca th k XX tng sn lng nng nghip da vo con ng tng nng sut l ch yu. Thm canh sn xut nng nghip tr thnh khuynh hng chung c tnh quy lut, gn lin hu c vi s pht trin ca lc lng sn xut v tin b khoa hc k thut. Lnin ch r: "Hin tng nng nghip c thm canh ha, khng l hin tng ngu nhin, c tnh cht a phng tm thi, m l hin tng ph bin trong tt c cc nc vn minh. (2). Tuy nhin, thm canh khng th thay th qung canh mt cch gin n, trn thc t thm canh v qung canh (theo ngha tin b) c quan h mt thit vi nhau. Qung canh sn xut khng phi l ngng hot ng, m tu iu kin c th tng nc, tng giai on pht trin v tu tng loi cy trng, con gia sc, chng ta vn tm thy trong s tc ng ln nhau vi phng thc thm canh ti sn xut m rng. nhiu nc trn th gii, tng nhanh sn phm ngnh chn nui p ng nhu cu ca nn kinh t quc dn phi kt hp va tng nhanh sut sn phm trn mi u gia sc va tng
(2)

V.I.Lnin: Ton tp, tr 27, Nh xut bn Tin b, Maxcowva. 1981; tr214 v 215

200

nhanh s lng u gia sc. Thm canh nng nghip l qu trnh kinh t rt a dng v phc tp, c bit trong iu kin sn xut hin i, khi cuc cch mng khoa hc - cng ngh v ang din ra mt cch mnh m trn phm vi rng ln. V vy gii thch ng n thm canh nng nghip chnh c ngha ht sc to ln c v l lun cng nh thc tin. Cc nh kinh in ca kinh t chnh tr hc t sn v cc nh kinh t thi k trc Mc cha quan tm v thc cht h cha nghin cu vn thm canh nng nghip. Khi nghin cu cc quan h kinh t trong nng nghip t bn ch ngha, trc ht h ch n vn a t, li nhun... v trong mi lin h ca a t chnh lch vi thm canh m thi, ng ch l s phn tch a t ca D.Ricardo. im ni bt v l thuyt a t ca D.Ricardo l da trn c s l thuyt gi tr lao ng. ng cho rng do "t ai canh tc b hn ch" mu m ca t ai gim st, "nng sut u t em li khng tng xng", trong khi dn s tng nhanh lm cho cc t liu sinh hot ngy cng khan him. iu ny buc loi ngi phi canh tc trn rung t xu v v vy gi tr nng sn phm do hao ph lao ng trn rung t xu nht quyt nh. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc - Lnin, khi nghin cu nhng tnh quy lut v s pht trin ca nng nghip t bn ch ngha xut pht t quan im kinh t rng, qu trnh thm canh l s tp trung t bn trn mt n v din tch, K.Mc vit: "... V mt kinh t hc chng ta hiu thm canh khng c g khc hn l tp trung ha t bn trn cng mt tha t ch khng phi l phn tn trn nhiu tha t song song vi nhau
(3)

. Trong cc

tc phm ca Lnin dnh cho vn nng nghip, cng vi vic bo v quan im Mc xt v vn thm canh nng nghip, Lnin pht trin thm l lun v vn ny, "nn nng nghip pht trin ch yu bng thm canh, khng phi bng cch tng din tch rung t cy cy, m bng cch nng cao
(3)

C.Mc: T bn, Q, III, tr 3, Nh xut bn S tht, H Ni, 1963, tr 89

201

cht lng cng vic ng ng, bng cch tng mc t bn u t vo din tch t ai c trc (4). ch khc Lnin vit tip: "Thm canh l g? L mt s chi ph thm v lao ng v t bn (6). Nh vy theo quan im ca Mc v Lnin, thm canh nng nghip t bn ch ngha trc ht l qu trnh tp trung ha t bn trn n v din tch rung t. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc - Lnin cng nhn mnh mi lin h hu c gia thm canh nng nghip vi s pht trin ca lc lng sn xut v p dng nhng thnh tu ca tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip. Lnin ch r: "Vy, vic u t t bn vo rung t c ngha l g? iu c ngha l nhng thay i v k thut trong nng nghip, l tin hnh thm canh nng nghip, l chuyn sang ch canh tc cao hn, l tng cng dng nhiu phn bn nhn to, l ci tin cng c v my mc, l ngy cng dng nhiu lao ng lm thu
(5)

. ch khc Lnin
(7)

nhn mnh: "Vy l s thm canh trong nng nghip, tin b k thut nng nghip, vic ci tin cch trng trt tin trin y ht sc nhanh chng . Nh vy, vic nhn mnh mi quan h gia u t v p dng tin b khoa hc - cng ngh ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc - Lnin l c s kt lun rng, khng phi mi u t ph thm t bn lun lun l du hiu ch yu ca ni dung thm canh nng nghip, m ch khi cc iu kin khc khng i (trc ht l iu kin t nhin) u t c thc hin trn c s p dng nhng thnh tu khoa hc - cng ngh mi. V ni dung kinh t ca thm canh nng nghip, Mc v Lnin khng ch nhn mnh vic tp trung ha t bn trn n v din tch m cn nhn mnh cc mi lin h v ph thuc gia u t vi kt qu ca chng, c phn nh trong vic tng ln khi lng sn phm trn n v din tch. l mi lin h nhn qu phc tp v ch c ln nhau trong qu trnh thm canh
(4) (6) (5) (7)

V.I.Lnin Ton tp, tp 27, Nh xut bn Tin b, Matxcowva, 1981; tra 214 v 215 V.I.Lnin: Ton tp, tp 27, sch dn, tr 323 V.I.Lnin: Ton tp, tr 16, Nh xut bn Tin b Matxcova, 1970, tr. 361 V.I.Lnin: Ton tp, t 27, sch dn, tr 207

202

nng nghip. Lnin vit: "Do nhng c im k thut ca nng nghip, nn qu trnh thm canh nng nghip rt thng hay lm cho quy m n v kinh doanh tng ln, sn xut v ch ngha t bn pht trin ln trong khi din tch trung bnh ca rung t trng trt trong n v kinh doanh gim i(8). Mc d Mc v Lnin khng t ra mc ch nghin cu v a ra mt nh ngha y v thm canh nng nghip, c bit trong iu kin pht trin nhanh chng ca cch mng khoa hc - cng ngh, song trong cc tc phm ca mnh, Mc v Lnin gii thch nhng yu t cu thnh quan trng nht v ni dung kinh t ca thm canh nng nghip. l c s l lun kh y c s nhn thc ng n v ni dung kinh t ca thm canh nng nghip. Cho n nay, nhiu nh l lun kinh t nng nghip cha c s thng nht v bn cht thm canh v trong thi gian kh di cc cuc tranh lun vn cha kt thc. C th chia thnh hai nhm ch yu: Nhm cc nh kinh t th nht, xem xt bn cht ca thm canh ch yu l u t ph thm v t liu sn xut v lao ng m khng gn lin vi kt qu sn xut.
nhm th hai, thm canh c gii thch ch yu s tng thm sn phm

trn n v din tch m coi thng hoc nh gi thp nhng nhn t nh hng n s tng ln , trong c u t ph thm v t liu sn xut. C hai quan im trn u khng y , v bn cht ca thm canh khng th xem xt mt cch phin din v ct xn, ch ch u t ph thm m khng gn vi kt qu sn xut em li v ngc li. Cn thit phi xut pht t ton b tnh quy lut ca thm canh v mi lin h nhn qu tn ti gia hnh thc v ni dung ca n. Bn cht ca thm canh nng nghip l qu trnh u t ph thm t liu sn xut v sc lao ng trn n v din tch, hon thin khng ngng cc bin php k thut, t chc v nhng yu t khc ca sn xut vi mc ch nng cao ph nhiu kinh t ca rung t, nhm thu c nhiu sn phm trn mt n v din tch, vi chi ph thp trn n v sn phm.
(8)

V.I.Lnin: Ton tp, t 27, sch dn, tr 201

203

nh ngha trn nu bt my yu t ch yu sau: - Nhn mnh mt nhn t ca qu trnh thm canh - qu trnh u t ph thm v t liu sn xut v lao ng trn n v din tch, n l c s kinh t ca thm canh nng nghip. - Cc u t thm v t liu sn xut v lao ng phi trn c s hon thin khng ngng v cng ngh sn xut. l c s k thut ca thm canh sn xut nng nghip. Khi nhng u t thm mi to ra c s tng thm sn lng nng sn trn mt n v din tch. - Phn nh mi lin h nhn qu gia mt nhn t v kt qu ca qu trnh thm canh nng nghip. Thc hin u t ph thm l nhm mc ch thu c nhiu sn phm hn trn n v din tch. - Hnh thnh mi lin h gia thm canh v hiu qu sn xut. Thc hin u t b sung khng ch tng khi lng sn phm trn n v din tch, m cn nhm h thp chi ph lao ng x hi trn n v sn phm. Thm canh sn xut l khuynh hng c tnh quy lut trong qu trnh sn xut nng nghip. N ny sinh khng phi do hnh thi kinh t nht nh ca sn xut x hi, m do s pht trin ca lc lng sn xut v nhng iu kin vt cht c th ca sn xut nng nghip. Qu trnh thm canh sn xut nng nghip hon ton khng xut pht t mun ch quan ca mt ai , m l qu trnh tt yu gn vi cc iu kin kinh t - k thut v x hi nht nh. Thc tin chng minh, t na u th k XX tr v trc qu trnh gia tng sn lng nng sn ch yu da vo s m rng din tch t canh tc. iu kin x hi lc by gi l dn s trn hnh tinh ca chng ta cha qu ng so vi qu t canh tc c th m rng. Bn cnh , trnh pht trin v khoa hc - cng ngh cng cha cho php nhn loi c th thm canh gia tng sn lng nng sn. T nhng nm 50 ca th k XX tr i, vi c p ca s gia tng dn s, nhu cu thc phm ca x hi tng ln nhanh chng. Qu trnh buc nhn loi phi chuyn nhanh t qung canh sang thm canh tho mn nhu cu thc phm cho x hi. Hn na, vi s pht 204

trin ca khoa hc cng ngh trong thi k t na sau th k XX tr i, to ra c s k thut cho php nhn loi c th thc hin thm canh. Tm li, trong qu trnh pht trin ca nhn loi, n mt lc no , tho mn nhu cu thc phm loi ngi buc phi thm canh v c kh nng thc hin thm canh sn xut nng nghip. l tnh tt yu ca qu trnh thm canh. Cho n nay, thm canh sn xut nng nghip v ang c thc hin trong iu kin ca hai h thng, gn vi trnh pht trin cao ca khoa hc v cng ngh: h thng T bn ch ngha v h thng X hi ch ngha. Thm canh l qu trnh c trng cho s pht trin ca cc nc T bn ch ngha, cng nh X hi ch ngha. Tuy nhin phn bit s khc nhau gia thm canh nng nghip X hi ch ngha v T bn ch ngha, ngi ta tm thy mc ch tin hnh, phng php thc hin, nhp pht trin v kt qu em li, c ngha l phn bit v mt kinh t x hi ca thm canh, ch khng phi mt ni dung vt cht v c s k thut ca n. Trong iu kin t bn ch ngha, thm canh nng nghip phc tng mc ch c bn ca sn xut t bn ch ngha l li nhun ti a, v c coi l tiu chun duy nht ca hiu qu sn xut. Vi kht vng nhn c li nhun cao, nh t bn tin hnh u t lin tc di hnh thc t liu sn xut v lao ng lm thu vi kt qu ca n khng ch bc lt lao ng lm thu, m cn bc lt c rung t. H ch tin hnh thm canh chng no em li li nhun ln hn v nu khng t c mc ch trn, nh t bn sn sng t chi con ng thm canh sn xut. Qu trnh thc hin thm canh nng nghip T bn ch ngha phi khc phc nhiu mu thun gay gt, trc ht l s hu t nhn v t liu sn xut, c bit s hu t nhn v rung t l tr ngi ln cho nn kinh t sn xut ln t bn ch ngha. Trong qu trnh sn xut tn ti mu thun gay gt gia ch rung t v nh u t kinh doanh, biu hin tp trung thi hn hp ng thu rung. Sau khi phn tch nhng mu thun trn, Mc kt lun: "Vy l nhng ngi (sinh ra hng ca i) - b vo ti h ci thnh 205

qu ca s pht trin x hi, m h khng h gp cng vo . Nhng ng thi ci li cng l mt trong nhng tr ngi ln cho vic hp l ha nng nghip, v ngi fermier trnh mi vic ci thin cht t v mi khon chi ph m h khng mong thu v c ht trong thi gian thu (9). Mt trong nhng c im thm canh nng nghip t bn ch ngha l s pht trin khng ng u gia cc doanh nghip vi h tiu nng v gia cc vng trong nc. x nghip ln t bn ch ngha p dng nhng thnh tu k thut mi vo sn xut, thm canh t trnh cao, ngc li bn cnh cc x nghip ln cn tn ti cc trang tri nh, mt mt h khng th s dng y k thut mi vo sn xut thc hin thm canh, mt khc cc trang tri nh b sn xut ln T bn ch ngha chn p lm cho hng triu trang tri nh b ph sn v tr thnh i qun tht nghip sn sng bn sc lao ng r mt cho nh t bn. Kt qu x hi ca qu trnh thm canh trong nng nghip t bn ch ngha l mt mt l s hn ch phm vi m rng v tp trung ha sn xut, mt khc gn lin vi s hu hoi trn quy m ln v bn cng ha cc trang tri nh. Thm canh nng nghip c pht trin vi nhp nhanh bao nhiu th nhp v phm vi hu hoi cc ngun lc trong nng nghip cng ln by nhiu. l c trng ni bt ca thm canh nng nghip t bn ch ngha trong thi i ngy nay, khi m s pht trin ca cuc cch mng khoa hc - cng ngh din ra mt cch nhanh chng v trn phm vi rng ln. Mc ch ch yu ca thm canh nng nghip X hi ch ngha l sn xut nhiu sn phm vi cht lng cao, gi thnh h, nhm tho mn nhu cu khng ngng tng ln ca nn kinh t quc dn. Rung t nc ta thuc s hu ton dn, c giao cho cc h nng dn s dng n nh v lu di, a t chnh lch II do thm canh to ra phn ln c phn phi cho cc h nng dn, phn cn li c tch lu cho Nh nc. V vy, n c tc dng kch thch cc h nng dn y mnh thm
(9)

C.Mc: T bn, Q.III t.3. Nh xut bn S tht, H Ni, 1963, tr 14

206

canh. Thm canh nng nghip l tt yu khch quan, l phng thc ch yu ca nng nghip. Vn dng l lun ca ch ngha Mc - Lnin vo iu kin c th v kinh t x hi ca ta, ng v Nh nc rt quan tm n vn thm canh trong nng nghip. Bo co chnh tr ti i hi ng ln th IV (1976) khng nh: "Coi trng c ba mt, thm canh, tng v v m rng din tch (10). Trn c s phn tch nhng sai lm v thiu st trong lnh vc nng nghip ni chung, thm canh nng nghip ni ring, Ngh quyt i hi ng ln th VI (1986) ch r: "Bo m cho nng nghip, k c lm nghip, ng nghip tht s l mt trn hng u, c u tin p ng nhu cu v vn u t, v nng lng, vt t v lao ng k thut, tp trung cho nhng vng trng im nhm t hiu qu kinh t cao (11). Bo co ca BCH Trung ng ti i hi ng ln th IX (2001) nhn mnh: "Tng cng s ch o v huy ng cc ngun lc cn thit y nhanh cng nghip ha, hin i ha nng nghip v nng thn. Tip tc pht trin v a nng nghip, lm nghip, ng nghip ln mt trnh mi bng ng dng tin b khoa hc v cng ngh, nht l cng ngh sinh hc, y mnh thu li ha, c gii ha, in kh ha, quy hoch s dng t hp l, i mi c cu cy trng, vt nui, tng gi tr thu c trn n v din tch, gii quyt vn tiu th nng sn hng ha(12). Trong chin lc pht trin kinh t - x hi 2001 - 2010 cng nhn mnh: "a nhanh tin b khoa hc v cng ngh vo sn xut nng nghip, t mc tin tin trong khu vc v trnh cng ngh v v thu thp trn mt n v din tch, tng nng sut lao ng, nng cao cht lng v sc cnh tranh ca

Bo co chnh tr ca Ban chp hnh Trung ng ng ti i Hi ng ln th IV. Nh xut bn S tht, H Ni. 1977, tra 74. (11) Ngh quyt i hi ng ln th VI. Nh xut bn S tht, H Ni, 1987, tra 216. (12) Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr quc gia, H Ni 2001, tra 92 - 93.

(10)

207

sn phm (13).

II. Nhng ch tiu nh gi trnh v hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip
Thm canh nng nghip c c trng bng h thng cc nhn t v bin php, phn nh s tng hp v nhng mi quan h tc ng qua li ca chng. V vy o lng trnh v hiu qu kinh t ca thm canh, h thng ch tiu m bo s so snh mt cch khoa hc v chi ph v kt qu trong qu trnh thc hin thm canh nng nghip. Khi s dng h thng ch tiu phn tch trnh v hiu qu kinh t ca thm canh, trc ht cn xc nh thi hn nghin cu. Thng thng thi hn nghin cu cng di cng tt nhm loi tr nh hng bt li ca iu kin t nhin i vi kt qu sn xut nng nghip. Cn kim tra ngun thng tin hin c bng cch kim tra tin cy s hc ca thng tin v kim tra kt qu tnh ton. Xc nh r nhim v phn tch v ng dng cc phng php phn tch thch hp thc hin tt nhim v t ra cho vic phn tch. Khi nh gi v so snh tnh hnh thm canh gia cc doanh nghip, gia cc vng, cc a phng... cn ch la chn cc doanh nghip, cc vng c iu kin kinh t v t nhin ging nhau hoc gn ging nhau vi khong thi gian tng t.
1. Ch tiu nh gi trnh thm canh nng nghip. 1.1. h thng ch tiu cc nhn t.

Ch tiu khi qut - nhm phn nh u t tng hp trn n v din tch c trng cho ton b qu trnh thm canh v cc ch tiu b phn - nhm phn nh tng yu t ch yu nht ca u t, c trng tng mt ca qu trnh thm canh. Cc ch tiu khi qut bao gm:
(13)

Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr quc gia, H Ni 2001, tr 92 - 93

208

- Tng s vn sn xut (bao gm vn c nh v vn lu ng) trn n v din tch. Ch tiu ny phn nh y nht t liu sn xut v lao ng ng trc. u vit ca vn sn xut biu hin ch yu s tp trung ha y nht cc nhn t v iu kin vo qu trnh sn xut. Khuynh hng chung trong vic thay i cc nhn t ca vn sn xut thng thng l s tng ln ca vn lu ng trn n v din tch vi vic h thp chi ph lao ng sng v th lao lao ng. Nhng do cc yu t khc nhau cu thnh vn sn xut c chc nng khc nhau trong qu trnh sn xut v tham gia khng ging nhau trong vic to thnh gi tr sn phm, nn khi s dng ch tiu ny cn km theo ch tiu khc m bo tnh cht ton din ca qu trnh thm canh. - Tng chi ph sn xut (bao gm chi ph thc t v t liu sn xut v lao ng) trn n v din tch. Ch tiu ny phn nh y nht chi ph thc t v n c ngha trc tip tng khi lng sn phm trn n v din tch. Thng qua ch tiu ny c th so snh chnh xc hn kt qu thu c vi chi ph tiu hao, t xc nh c lng tuyt i ca kt qu sn xut v hiu qu kinh t trong qu trnh thc hin thm canh. Tuy nhin, ch tiu ny khng phn nh c ton b lng vn sn xut ng trc m thiu khon ny khng th nhn c kt qu sn xut. V th khi s dng ch tiu ny phi ng thi s dng ch tiu vn sn xut trn n v din tch. Cc ch tiu b phn bao gm: - Tng s vn c nh trn n v din tch. N biu hin di hnh thc my mc, cng c, cc phng tin giao thng, cy lu nm, sc vt cy ko v sinh sn... c vai tr quan trng c bit trong vic tng sn phm trn n v din tch v h thp chi ph sn xut. Ch tiu ny c ngha trc tip n vic nng cao vn trang b lao ng, nng cao nng sut lao ng sng v hiu qu sn xut. - Gi tr cng c my mc trn n v din tch. L b phn cu thnh trong vn c nh, my mc c tc ng trc tip n vic h thp chi ph lao 209

ng trn n v din tch, ng thi c nh hng gin tip n vic tng khi lng sn phm, thng qua vic to iu kin thc hin cc bin php k thut nng hc trong thi hn thun li nht cho s pht trin ca cy trng. - S lng phn hu c v phn ha hc nguyn cht trn n v din tch. S lng, cht lng v c cu cc loi phn bn (bao gm c hu c v v c) c ngha trc tip nng cao kh nng sn xut ca rung t v cy trng, trn c s tng sn phm trn n v din tch. - C cu ging tt trong ngnh trng trt v chn nui. p dng ging tt c nng sut cao l mt trong nhng bin php c hiu qu thm canh nng nghip, khng ch lm tng nng sut cy trng v sn phm gia sc, m cn tit kim c chi ph sn xut, tng thu nhp. - T trng din tch c ti tiu ch ng v ti tiu khoa hc. Vic bo m lng nc cho cy trng theo cc thi k pht trin c cc tc dng to ln trong vic nng cao nng sut cy trng, c bit ni thiu m, ma l v hn hn thng xy ra. - Trnh pht trin ngnh chn nui - phn nh mi quan h v s phi hp gia ngnh trng trt v chn nui, nu thiu chng th khng th pht trin nn nng nghip hp l. Trnh chn nui c biu hin ch tiu s lng v cht lng. Ch tiu s lng phn nh mt ca gia sc (thng qua tng loi v gia sc tiu chun). Ch tiu cht lng thng qua vic xc nh c cu ging gia sc v s lng, cht lng sn phm sn xut trn n v din tch. - Thay i c cu trng trt v chn nui - phn nh vic nng cao trnh thm canh l gn lin vi vic tng t l din tch nhng cy trng hoc nhng u gia sc c cht lng cao t nhn c nhiu sn phm hn trn n v din tch. - S lng thc n tiu chun cho mt u gia sc tiu chun. Vic cung 210

cp y v s lng vi cht lng cao ca thc n cho gia sc c ngha quyt nh nng cao nng sut sn phm ca chng.
1.2. H thng chi tiu kt qu.

Nhm ch tiu ny c phn thnh: ch tiu kt qu trc tip v ch tiu tng hp. Ch tiu kt qu trc tip bao gm: - Gi tr sn xut trn n v din tch. Gi tr sn xut trn n v din tch phn nh mc tiu sn xut v biu hin chnh xc nht qu trnh thm canh nh l hnh thc ca ti sn xut m rng c c trng trc ht l s thay i quy m sn phm sn xut ra. Trong iu kin ca ta, bnh qun rung t u ngi thp, qu trnh thm canh nng nghip nhm t gi tr sn xut cao nht trn n v din tch c ngha rt to ln, nht l giai on hin nay. Do gi tr sn xut cha ng ng thi gi tr chuyn vo v gi tr mi sng to ra vi t l khc nhau, v th khi s dng ch tiu ny i hi phi kt hp vi cc ch tiu khc xc nh trnh thm canh nng nghip. - Nng sut cy trng v sn phm gia sc l ch tiu trc tip nht phn nh trnh thm canh nng nghip. Ch tiu ny cn l c s vng chc nh gi nhng kh nng tng ln ca sn phm trn n v din tch, n c s dng nh l c s phn tch chnh xc hn v nh gi s hp l v kt qu u t thc hin v trnh s dng cc iu kin t nhin pht trin sn xut. Ch tiu kt qu tng hp nhm nh gi tnh cht hp l v li ch kinh t ca quy m v c cu u t v t liu sn xut v lao ng trong nhng iu kin nht nh ca sn xut . Cc ch tiu kt qu tng hp bao gm: - Gi tr mi sng to ra trn n v din tch. y l ch tiu c bit quan trng c trng cho s pht trin kinh t ni chung v ca thm canh nng nghip ni ring. Ch tiu ny biu hin mt cch c th nhng kh nng ca thm canh ti sn xut m rng v sc lao ng cng nh vn sn xut. S 211

tng ln ca gi tr mi sng to ra trn n v din tch vi nhp ln hn so vi gi tr sn lng khi cc iu kin khc khng thay i th hin s dng tt hn t liu vt cht. - Li nhun l ch tiu kt qu kinh t cui cng ca sn xut. Trong hnh thc tng hp, ch tiu ny phn nh y hn cc mt quan trng nht ca qu trnh thm canh tng khi lng sn phm trn n v din tch, nng cao cht lng sn phm, tit kim tng i lao ng sng. Li nhun biu hin y nht nhng kh nng ti sn xut m rng trong nng nghip v tham gia vo tch lu x hi. Tuy nhin, i vi cc trang tri v h nng dn, vic tnh li nhun l rt kh, bi l cha tnh c gi tr ca lao ng ca trang tri, h nng dn trong bao gm gi tr lao ng trc tip sn xut v lao ng qun l ca ch trang tri v ch h.
2. Nhng ch tiu v hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip.

Nhim v ch yu t ra trong qu trnh thm canh l m bo hiu qu kinh t ca sn xut khng ngng tng ln. Vic tng u t lao ng vt ha v lao ng sng trn n v din tch l phng din t hiu qu cao hn ca thm canh. Song, hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip l hin tng phc tp, v n c thc hin, mt mt, trn c s p dng nhng thnh tu ca tin b khoa hc - cng ngh v mt khc, trong mi quan h v ph thuc ca bn thn thm canh v tin b khoa hc - cng ngh vi cc t liu sinh hc (cy trng v gia sc) v vi vic s dng rung t nh l t liu sn xut ch yu trong nng nghip. Trong qu trnh sn xut nng nghip, u t b sung trn n v din tch c thc hin mt cch lin tc mc nht nh. Hiu qu sn xut em li l kt qu tc ng tng hp ca t liu sn xut sn c v t liu sn xut u t b sung, thng thng t liu sn xut b sung c hon thin hn cho php nng cao hiu qu ca nhng t liu sn xut u t v s dng trc . S tc ng ny c th c th tc ng trc tip - thng qua vic nng cao cht lng nhng t liu sn xut tng t c s dng, c th gin tip - thng qua c cu s lng 212

hp l hn gia u t cng ngh mi v c nhm m bo nh hng tng hp tng hiu sut ca rung t, cy trng v gia sc. Xut pht t bn cht kinh t ca thm canh v hiu qu kinh t ca n, nhng ch tiu nh gi trnh thm canh l c s tnh ton hiu qu kinh t ca thm canh cng nghip. y hiu qu kinh t ca thm canh cn so snh kt qu sn xut vi u t chung v so snh phn tng ln ca kt qu sn xut v u t b sung, ch yu l so snh thu nhp thun tu vi ch tiu nhn t khi qut. Ch tiu hiu qu kinh t ca thm canh bao gm:
2.1. Mc doanh li:

- L ch tiu khi qut nht v hiu qu sn xut ni chung v ca thm canh nng nghip ni ring. Mc doanh li c th biu hin bng mi quan h so snh v lng ca thu nhp v chi ph sn xut, hoc ca thu nhp vi tng s vn sn xut (vn c nh v vn lu ng, tr phn khu hao). Thu nhp tnh bng cch ly tng gi tr sn xut tr i tng chi ph sn xut. (Thu nhp v gi tr mi sng to ra l hai cch gi khc nhau ca cng mt ch tiu). Mc d mc doanh li l ch tiu quan trng nht o lng hiu qu kinh t ca thm canh nhng khng phi bao gi mc doanh li cao cng bo m thu nhp nhiu hn trn n v din tch.
2.2. Mc doanh li ca u t b sung:

- L quan h so snh gia phn tng ln ca thu nhp vi u t b sung. Ch tiu ny c th biu hin bng mi quan h so snh v lng gia phn tng ln ca thu nhp vi phn chi ph sn xut b sung, hoc gia phn tng ln ca thu nhp vi phn vn sn xut b sung. Ngoi hai ch tiu trn c th s dng thm: Gi tr sn phm hng ha sn xut ra trn n v din tch v trn mt lao ng; nng sut lao ng; dung lng vn c nh v chi ph vt cht trn 100 ng gi tr sn xut. Phn tch tnh hnh thc hin thm canh nng nghip cn xem xt c cu 213

lao ng qu kh v lao ng sng u t trn mt n v din tch. Nh l xu hng c tnh quy lut trong qu trnh thc hin thm canh, t trng tng i ca lao ng qu kh tng ln, cn lao ng sng gim c tng i v tuyt i. Nhng trong iu kin c th ca ta hin nay, khi c s vt cht k thut nng nghip cn thp ngun lao ng phong ph cha c s dng ht, phc v thm canh, cc doanh nghip nng nghip, ch trang tri, ch h nng dn cn khai thc tim nng to ln ny, mt mt s dng lao ng vo vic xy dng c s vt caht - k thut phc v thm canh, mt khc u t trc tip vo nhng khu c tc ng ln n vic nng cao nng sut cy trng v nng sut sn phm vt nui.

III. Thm canh nng nghip Vit Nam trong thi k i mi.
Thm canh nng nghip l con ng kinh doanh ch yu, l gii php chnh tng sn lng nng nghip nc ta. Nhn thc c iu , trong nhng nm qua ng v Nh nc quan tm u t vn cho nng nghip, tng bc xy dng h thng kt cu h tng nng thn phc v thm canh. Vn u t ngn sch dnh cho nng nghip khng ngng tng, t 6,07 t nm 1986 (theo gi hin hnh) tng ln 409 t ng nm 1990, ln 2.216,6 t ng nm 1995 v ln 5.124,2 t ng nm 1999. Nu ly nm 1990 lm gc th nm 1999 lng vn u t cho nng nghip qua ngn sch tng ln 15,5 ln, bnh qun hng nm vn u t cho nng nghip giai on 1991 -1995 tng 40,21% v giai on 1996 - 1999 tng 18, 25% l tc tng trng vn u t rt cao. T trng vn u t nng nghip so vi tng vn u t ngn sch c xu hng tng trong nhng nm gn y, t 16,32% nm 1995 tng ln 18,42% nm 1998 v ln 19,56% nm 1999. Tnh bnh qun 1 ha nm 1990 t 0,058 triu ng tng ln 0,3012 triu ng nm 1995 v 0,5227 triu ng vn u t c bn cho 1 ha t nng nghip nm 1998. Trong vn u t thu li t 0,042 triu ng nm 214

1990 tng ln 0,263 triu ng nm 1995 v ln 0,338 triu ng nm 1998. Trong tng s vn u t cho nng nghip, phn ln dnh cho u t thu li, nm 1990 vn u t thu li chim 73,27%, nm 1995 t trng ny l 87,40% v nm 1999 l 80,35%. Nng lc ti, tiu hng nm tng ln, nm 1995 nng lc ti t 134,4 ngn ha, nm 1997 tng thm 564,9 ngn ha, nm1999 tng thm 386 ngn ha. Tng t nng lc tiu nc tng thm 46,0 ngn nm 1995, 386,2 ngn ha nm 1997 v 106,4 ngn nm 1999. Ngoi vn u t ngn sch, vn tn dng Nh nc cho nng dn vay u t pht trin nng nghip rt ln. n cui nm 1999 s d n ca h ln ti 21.148 t ng, bnh qun 1 ha gieo trng c s d n 1,744 triu ng. S lng u my ko trang b cho nng nghip tng nhanh, nm 1990 c nc c 25.086 u my ko, trong my ko ln chim 28,73%, tng ln 97.817 u my ko nm 1995, trong my ko ln chim 26,65% v ln 122.958 u my nm 1998, trong my ko ln chim 29,97%. Tc tng trng hng nm s u my ko kh nhanh, thi k 1991 - 1998 bnh qun hng nm trang b my ko ln tng 22,62%, trong giai on 1991 - 1995 tng nhanh - 29.32%a v giai on 1996 - 1998 tng chm hn -12,24%. S lng u my nh tng bnh qun thi k 1991 - 1998 t 21,72 trong giai on 1991 - 1995 tng trng cao hn - 31,84% v chm li giai on 1996 - 1998, t 6,54%. Tnh trn 100 ha t nng nghip nm 1990 c 0,358 u my ko cc loi, tng ln 1,29 u my ko nm 1995 v ln 1,472 u my ko nm 1997. Lng phn bn ha hc tng ng k, t 1.419,4 ngn tn (m quy chun) nm 1985 tng ln 2.109,7 ngn tn nm 1990, tng ln 2.755,8 ngn tn nm 1997 v ln 2856,0 ngn tn nm 1998. Nu tnh trn 1 ha din tch giao trng nm 1985 t 165,88kg/ha tng ln 233,37 kg/ha nm 1990, nm 1995 gim xung 216,13 kg/ha v ln 244kg/ha nm 1998. n ln c nc tng ln nhanh, t 11,807 triu con nm 1985 ln 215

12,260 triu con nm 1990, ln 16,306 triu con nm 1995 l ln 18,132 triu con nm 1998. Tnh trn 1 ha gieo trng c nc t 1,36 con nm 1990 tng ln 1,49 con nm 1995 v ln 1,55 con ln nm 1998, trong vng ng bng sng Hng t 2,01 con nm 1990 tng ln 2,59 con nm 1995 v 2,82 con nm 1998. Cng vi vic tng cng u t vn, cng c, nng cp v xy dng mi h thng h tng k thut phc v thm canh nng nghip, Nh nc h tr, to iu kin cc ch trang tri, h nng dn ng dng nhng bin b khoa hc v cng ngh vo sn xut, tng bc p dng cng ngh sinh hc nng cao nng sut, cht lng sn phm v h gi thnh sn xut. Tin b khoa hc v cng ngh nng nghip c coi trng, trc ht l khu ging cy trng v vt nui. Nh nc khng nhng quan tm khu chn lc, bnh tuyn, lai to ging m rt quan tm n vic chuyn giao cc ging tt n tay nng dn. Nh vy m t l ging tt c s dng tng ln, nm 2000 c nc cy trn 450 ngn ha ging la lai, to c trn 400 ngn con b ging thuc chng trnh zebu ha n b nc ta, t l n ln lai chim 70 - 75% tng n ln c nc v.v... Cc quy trnh k thut thm canh la, mu, rau cc loi, cy cng nghip lu nm v hng nm, cy n qu v.v... khng ngng hon thin. Cng tc khuyn nng c tng cng n tn h nng dn. Nh vy m nng nghip nc ta c bc pht trin mnh m, to ra lng nng sn hng ha ln p ng nhu cu trong nc v xut khu. Gi tr sn xut (theo gi 1994) tnh cho 1 ha t nng nghip tng ln nhanh, nm 1990 t 8,840 triu ng tng ln 11,186 triu ng nm 1995 v ln 11,568 triu ng nm 2000. Tng t tnh gi tr sn xut cho 1 ha gieo trng, t 6,383 triu ng nm 1990 tng ln 7,841 triu ng nm 1995 v ln 8,669 triu ng nm. Gi tr nng sn xut khu tng ln nhanh t 1.745,8 triu USD nm 1995 tng ln 2.398,0 triu USD nm 1997 v 3.394,0 triu USD nm 1998, 216

tnh trn 1 ha t nng nghip nm1995 to c 273,27 USD tng ln 303,19 USD nm 1998, tnh trn 1 ha din tch giao trng t 166,32 USD nm 1995 ln 210,14 USD nm 1997 v ln 289,09 USD nm 1998. Gi tr xut khu nng sn tnh cho 1 lao ng nng nghip nm 1995 t 72,62 USD tng ln 96,21 USD nm 1997 v ln 134,14 USD nm 1998. Trong nhng nm i mi trnh thm canh nng nghip ca Vit Nam c nng cao v em li hiu qu to ln. Nng nghip nc ta t c nhiu thnh tu to ln, tr thnh nc xut khu go, c ph ng th hai trn th gii, mt s nng sn khc cng c v th cao trn th trng quc t, nh ht iu, ch, rau qu, ht tiu v.v... gp phn em li ngun ngoi t mnh ng k cho t nc.

IV. Nhng bin php ch yu y mnh thm canh nng nghip nc ta

Thm canh nng nghip nc ta trong nhng nm ti phi phc v c lc cho vic thc hin cc mc tiu kinh t do i hi ng ln th IX ra, c bit l mc tiu cng nghip ha, hin i ha nng nghip, nng thn, t mc tin tin trong khu vc v trnh cng ngh v v thu nhp trn n v din tch, tng nng sut lao ng, nng cao cht lng v sc cnh tranh ca sn phm. Trong cc vn kin ca ng v Nh nc ch r thc hin thm canh nng nghip nhm gp phn xy dng nn nng nghip ton din, mnh m v vng chc, tng bc phn b li lao ng trong nng nghip. Thm canh phi i i vi m rng din tch, nng cao nng sut, tng nhanh sn phm nng nghip nhm p ng nhu cu ca kinh t quc dn, trng tm l lng thc v thc phm. y mnh thm canh nng nghip cn ch cc gii php ch yu sau:
1. R sot v hon thin quy hoch cc vng nng nghip v chuyn

217

i c cu sn xut nng nghip hp l l iu kin thc hin thm canh c hiu qu.

Sn xut nng nghip chu s chi phi tng i ln ca iu kin t nhin v kinh t. mi nc, mi vng nhng iu kin ny khng ging nhau, v th cn thit phi r sot v tip tc hon thin quy hoch cc vng kinh t nng nghip ph hp vi iu kin t nhin v kinh t trong tng giai on. Vng nng nghip c xy dng l phng tin thc hin chuyn mn ha sn xut mt cch khoa hc, trn c s , mi vng, mi x nghip, cc trang tri, cc h nng dn xc nh ng n phng hng sn xut ca mnh. Vic hnh thnh cc vng chuyn mn ha tp trung ha sn xut c c s vt cht - k thut tng ng l iu kin tin thc hin thm canh cao v c hiu qu. Trn c s xc nh ng n phng hng sn xut, tng bc xy dng c cu sn xut hp l. C cu sn xut nng nghip hp l trc nht l c cu trng trt v chn nui hp l - phn nh mi quan h v ph thuc gia hai ngnh ch yu ca nng nghip nhm m bo cho mi ngnh v ton b nn nng nghip pht trin vi nhp cao. Thay i c cu sn xut nng nghip gn lin vi vic nng cao trnh thm canh l khuynh hng tng t l din tch nhng cy trng v t l loi gia sc m t em li nhiu sn phm hn trn n v din tch. V vy chuyn dch c cu sn xut nng nghip theo hng hp l b bin php thm canh c hiu qu. nc ta hin nay vic ci thin c cu sn xut nng nghip cn thc hin theo hng tng t trng ngnh chn nui, tng bc bo m s cn i gia hai ngnh sn xut ch yu ca nng nghip ph hp vi tng giai on pht trin. Trong ngnh trng trt trn c s tng nhanh nng sut rung t v nng sut lao ng trong khu vc sn xut lng thc, tng bc tng t trng cc cy trng khc, c bit nhng cy trng c gi tr kinh t cao phc v xut khu mang li hiu qu cao, tng t trng sn xut cy thc n cho gia sc.
2. Tng cng xy dng c s vt cht k thut v h thng kt cu h

218

tng cho nng nghip y mnh thm canh.

Tng cng xy dng c s vt cht - k thut v h thng kt cu h tng nng thn l c s vt cht ca thm canh, l bo m cho thm canh c cht lng mi v ni dung k thut mi. Nc ta i ln theo nh hng XHCN t nn nng nghip sn xut nh, cha c nn cng nghip pht trin, v vy c s vt cht - k thut v h thng kt cu h tng cho nng nghip cn ht sc non yu. Thc hin thm canh, tng bc xy dng c s vt cht - k thut cho nng nghip l nhim v ht sc quan trng. Trc ht l chuyn i rung t tng bc xy dng h thng ng rung hp l, hon chnh cc h thng cng trnh thu li hin c, qun l khai thc v s dng tt ngun nc phc v thm canh, xy dng h thng giao thng nng thn, giao thng ni ng v tng bc hon thin h thng ging cy trng v vt nui tng cng sn xut v ch bin ngun phn bn hu c, xy dng c s thc n vng chc cho ngnh chn nui... Trong qu trnh thc hin thm canh nng nghip, vai tr ca cng nghip ht sc to ln, nht l cc nc tin tin, cng nghip ng gp vai tr quyt nh trong vic nng cao trnh hiu qu thm canh nng nghip.
nc ta, cng nghip phi vn ln trang b cho nng nghip my mc,

thit b, cng c ci tin, cc loi phn bn ha hc, thuc tr su bnh, dch bnh cho cy trng v vt nui...
3. p dng nhng thnh tu tin b khoa hc - cng ngh mi, nhng kinh nghim tin tin ca qun chng trong phong tro thm canh nng nghip.

Vic p dng cc tin b khoa hc - cng ngh mi vo sn xut nng nghip v vn dng nhng kinh nghim ca qun chng l iu kin c tnh cht quyt nh nng cao hiu qu ca thm canh nng nghip. T thc tin sn xut nng nghip trong nhiu nm qua cho thy mun thm canh c hiu qu cn ch cc mt ch yu sau: 219

- Gii quyt tt vn phn bn l bin php quan trng ca thm canh nng nghip. tng nhanh nng sut, ngoi cc yu t ch yu nh: nhit , nh sng, m... phi ch cung cp thm phn bn cho cc loi cy trng. Vic tng cng phn bn khng nhng c tc dng lm tng nng sut cy trng, cn c nh hng n kh nng ca cy trng trong vic hn ch tc hi ca thin tai, tng cht lng v gi tr ca sn phm. Nhiu ti liu nghin cu khoa hc trn th gii cng nh trong nc u chng minh vai tr to ln ca phn bn i vi nng sut cy trng. V th trong qu trnh thm canh cn bo m s lng, cht lng cao v c cu phn bn hp l bao gm c phn hu c v phn v c. ng thi phi thc hin ch bn phn c cn c khoa hc ph hp vi tng loi t v tng giai on pht trin ca cy trng. - Nng cao cht lng ging cy trng v vt nui. Vic to ra v a vo s dng cc ging mi c nng sut cao ang tr thnh mt trong nhng ni dung quan trng ca cch mng khoa hc - cng ngh trong nng nghip ca th gii. Trong nhng nm gn y nhng thnh tu to ln t c v vic to ra nhng ging mi v a vo sn xut i tr thu c nhiu kt qu tt, tuy nhin n nay vn cha m bo s lng v cht lng ging tt cho nng nghip. Cn xy dng v tng bc hon thin h thng ging t a phng n Trung ng. Tranh th nhp nhng ging tt ca th gii c kh nng pht trin v cho nng sut cao nc ta, ng thi trn c s chn lc v bnh tuyn cc ging a phng, tin hnh lai to cc ging cy trng v gia sc thch hp vi iu kin t nhin v kinh t nc ta cho nng sut cao. - Thc hin gieo trng ng thi v. Cy trng pht trin theo quy lut t nhin ngha l n ch c th sinh trng pht trin v pht dc trong nhng iu kin thch hp - iu kin n , m, lng nh sng nhng thi v nht nh. Thc hin gieo trng 220

ng thi v chnh l to ra cho cy trng c sinh trng, pht trin v pht dc trong iu kin thch hp nht v hn ch n mc thp nht nhng nh hng xu ca thi tit, nh vy n to iu kin cho pht trin ra hoa, kt qu tt nht v t nng sut cao. Vic thc hin gieo trng ng thi v cng chnh l phng thc tn dng ti a tng vt ca t nhin m khng phi b chi ph u t, cy trng pht trin thun li, nng sut cao, cht lng sn phm tt, chi ph thp. - Phng tr su bnh v dch bnh iu kin kh hu v thi tit nc ta rt thun li cho vic trng trt v chn nui, nhng ng thi su bnh v dch bnh d pht sinh, pht trin v ly lan. Su bnh ph hoi gy tn tht ln n thu hoch ma mng. Theo ti liu thng k ca t chc nng nghip Lin hip quc, hng nm sn lng nng nghip b hao ht 20% do b su bnh, dch bnh ph hoi. V vy cng tc bo v cy trng v gia sc l vn quan trng i vi sn xut nng nghip ni chung v thm canh nng nghip ni ring. lm tt cng tc trn cn nm vng quy lut din bin ca kh hu thi tit v quy lut pht sinh v pht trin ca su bnh v dch bnh tm bin php phng tr c hiu qu. Phng tr su bnh v dch bnh phi kt hp hp l bin php ha hc, sinh vt hc v cc bin php k thut trong trng trt v chn nui. - Thc hin phng php sn xut tin tin nng cao hiu qu ca thm canh. Tt c nhng bin php trn khi tin hnh sn xut phi xy dng thnh quy trnh sn xut cho tng loi cy trng v con gia sc ph hp vi iu kin t nhin v kinh t c th tng a phng nhm pht huy tc dng ti a nhng yu t t nhin v c s vt cht sn c thm canh c hiu qu. Trong qu trnh p dng nhng thnh tu khoa hc - cng ngh tin tin vo thm canh, cn kt hp cht ch gia thnh tu khoa hc - cng ngh tin tin vi nhng kinh nghim v sng kin ca qun chng vo sn xut. 221

4. Pht trin cc hnh thc kinh t hp tc thch hp l iu kin quan trng thc hin thm canh nng nghip c hiu qu.

Trong iu kin c s vt cht - k thut v h thng kt cu h tng trong nng nghip cn yu, nu ch da vo bn thn tng doanh nghip, tng trang tri, h nng dn thc hin thm canh s gp nhng kh khn nht nh. Trong lc trang b k thut v kt cu h tng ca cc doanh nghip quc doanh nng nghip thuc Trung ng, a phng v cc huyn qun l, ca tng trang tri, h nng dn, cc x nghip ch bin nng sn... c nhng mt mnh, mt yu khc nhau. Nu bit t chc lin kt li vi nhau pht huy th mnh, khc phc nhng mt yu, b sung ln nhau th cng to nn nhng kh nng to ln thc hin thm canh c hiu qu. S lin kt kinh t khng ch ng khung gia cc n v sn xut vi nhau m cn c m rng ra gia sn xut, phn phi, lu thng. Cc trang tri, h nng dn, tp on sn xut lin kt vi cc hp tc x nh HTX tiu th, HTX dch v k thut, qu tn dng nhn dn v.v... to iu kin cc n v sn xut tch t vn m rng sn xut, tng cng u t cho thm canh nng nghip.
5. Hon thin cc hot ng qun l v m i vi nng nghip.

Thm canh nng nghip l vn phc tp i hi phi khng ngng ci tin cng tc lnh o v ch o trong qu trnh thc hin, trc ht l cn b trc tip lnh o, phi khng ngng nng cao trnh khoa hc - k thut v qun l kinh t, phi nhy bn gii quyt tt cc vn mi ny sinh trong nng nghip v trong qu trnh thc hin thm canh. ng thi cn b lnh o phi khng ngng nng cao phng php cng tc v vn ng qun chng, pht huy quyn lm ch v tnh sng to ca qun chng trong sn xut, trn c s mi gii quyt ng n cc mi quan h trong cng tc lnh o sn xut, lnh o v ch o thm canh nng nghip. Ngoi ra vic khng ngng hon thin cc chnh sch kinh t ca Nh nc i vi sn xut nng nghip cng l mt bin php rt quan trng y 222

mnh thm canh nng nghip nc ta cn phi c quan tm ng mc. Trong qu trnh thc hin thm canh cn phi gii quyt tt cc mi quan h gia cc gii php nu trn, ph hp vi iu kin t nhin v kinh t ca tng vng, tng a phng, tng c s sn xut nng nghip.

223

Tm tt chng 1. Thm canh nng nghip l qu trnh kinh t a dng v phc tp, c bit trong iu kin sn xut hin i, khi cuc cch mng khoa hc v cng ngh ang din ra mt cch mnh m trn phm vi rng ln. Cc nh kinh in ca nng nghip t bn ch ngha xut pht t quan im kinh t rng, qu trnh thm canh l s tp trung t bn trn mt n v din tch, nhn mnh mi quan h hu c gia thm canh nng nghip vi pht trin lc lng sn xut v p dng nhng tin b khoa hc cng ngh trong nng nghip, mi lin h v ph thuc gia u t vi kt qu ca chng, c phn nh trong vic tng khi lng sn phm trn n v din tch. Bn cht ca thm canh nng nghip l qu trnh u t ph thm t liu sn xut v sc lao ng trn mt n v din tch, hon thin khng ngng cc bin php k thut, t chc v nhng yu t khc ca sn xut vi mc tiu nng cao ph nhiu kinh t ca rung t, nhm thu c nhiu sn phm trn n v din tch vi chi ph thp trn n v sn phm. nh ngha trn nu bt ba yu t ch yu sau: Nhn mnh mt nhn t ca qu trnh thm canh - qu trnh u t ph thm v t liu sn xut v sc lao ng trn n v din tch, n l c s kinh t thm canh nng nghip. Phn nh mi lin h nhn qu gia mt nhn t v kt qu ca qu trnh thm canh nng nghip, thc hin u t ph thm v nhm mc ch thu c nhiu sn phm hn trn n v din tch. Hnh thnh mi lin h gia thm canh v hiu qu sn xut, thc hin u t b sung khng ch tng khi lng sn phm trn n v din tch m cn nhm h thp chi ph lao ng x hi trn n v sn phm. 2. Thm canh nng nghip c c trng bng mt h thng cc nhn t v bin php, phn nh s tng hp v nhng mi lin h tc ng qua li ca chng. nh gi trnh v hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip ngi ta s dng h thng cc ch tiu, bao gm: v ch tiu nh gi 224

trnh thm canh h thng cc ch tiu kt qu v v ch tiu nh gi hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip. 3. Nhn thc c thm canh nng nghip l con ng kinh doanh sn xut ch yu, l gii php chnh tng sn lng nng nghip Vit Nam, trong nhng nm i mi vn u t cho nng nghip ni chung v trn mt n v din tch khng ngng tng ln, s lng my ko v my mc nng nghip, lng phn bn ha hc tnh trn n v din tch tng ln, h thng kt cu h tng nng nghip tng nhanh, trc ht l thy li, giao thng nng thn, v.v... Trong nhng nm i mi trnh thm canh nng nghip ca Vit Nam c nng ln cao v em li hiu qu to ln. Nng nghip Vit Nam t c nhiu thnh tu to ln, tr thnh nc xut khu go, c ph ln th hai trn th gii. 4. Thm canh nng nghip trong nhng nm ti phi phc v c lc cho cng cuc cng nghip ha, hin i ha nng nghip, nng thn t mc tin tin trong khu vc v trnh cng ngh v v thu nhp trn n v din tch, tng nng sut lao ng, nng cao cht lng v sc cnh tranh ca sn phm. Thc hin nh hng trn cn ch cc gii php ch yu sau: R sot v hon thin quy hoch cc vng nng nghip v chuyn i c cu sn xut nng nghip hp l l iu kin thc hin thm canh c hiu qu. Tng cng xy dng c s vt cht - k thut v h thng kt cu h tng, thc hin tt cc bin php k thut, tranh th p dng nhng thnh tu tin b khoa hc - cng ngh mi v.v...

225

Cu hi n tp 1. Phn tch bn cht ca thm canh nng nghip. Phn bit nng nghip qung canh v nng nghip thm canh. 2. Trnh by h thng cc ch tiu nh gi trnh v hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip. 3. Bng nhng t liu v s liu hy chng minh nn nng nghip Vit Nam t sau i mi ang chuyn mnh t nng nghip qung canh sang nng nghip thm canh. 4. y mnh thm canh c hiu qu, cn thc hin nhng gii php v chnh sch g?.

226

Chng 8 Kinh t hc cung cuv s cn bng th trng nng sn

I. Cung sn phm nng nghip.
1. Khi nim v biu din cung sn phm nng nghip.

Cung sn phm nng nghip l khi nim dng ch lng hng ho nng sn ca cc doanh nghip v h gia nh nng dn c kh nng sn xut c v sn sng bn mi mc gi trong mi thi im nht nh. Kh nng sn xut c qui nh bi cc yu t u vo ca sn xut trong mt thi gian v khng gian nht nh. Ni cch khc, tng ng vi kh nng sn xut no s c kt qu sn xut , ngha l lng nng sn phm c to ra vi chi ph nht nh l kt qu ca vic s dng nhng u vo nht nh. i vi ngi sn xut, khi h sn sng bn nng sn ca mnh vi mt gi c nht nh, c ngha l gi tho mn c mong i ca h (b p c chi ph sn xut v c li). Vi mi mc gi khc nhau trn th trng, c mt lng nng sn hng ho nht nh c bn ra v em li mt mc li nhun nht nh cho ngi sn xut. Gi c nng sn hng ho l yu t ch yu quyt nh tnh sn sng cung ng ca ngi sn xut. Cn phn bit cung c nhn v cung th trng. Mi c nhn c nhng tnh ton t ch ring quyt nh mc cung c nhn ca h, xut pht t li ch ring ca h. Tuy nhin, th trng khng phi c quy nh bi mt c nhn ring l no, m l s tng hp ca nhiu c nhn. Cung th trng l tng hp cung ca mi c nhn v mt loi nng sn hng ho no . Mi c nhn, mt mt phi la chn nhng sn phm ph hp nht vi nhu cu th trng sn xut, mt khc phi sn xut kinh doanh trong iu kin cnh 227

tranh vi cc c nhn khc. S cnh tranh i hi phi kt hp ng thi hai yu cu ca cung: huy ng v s dng c hiu qu cc yu t u vo c mt lng sn phm nht nh vi gi thnh r v cn bn s lng sn phm . Tu theo nhng tnh ton ring, mi c nhn t quyt nh vic sn xut, bn sn phm ca mnh trn th trng. Cung th trng chnh l s tng hp hai yu cu ni trn ca tng c nhn ring l. Nh vy, khi ni n cung nng sn trn th trng khng th ni cung chung, m bao gi cng phi gn lin vi tng mc gi c th v mt hon cnh c th ca cc nhn t nh hng n kh nng sn xut v tnh sn sng bn ca cc c nhn. Ni cch khc, mc cung nng sn chu s tc ng ca nhiu nhn t cn gi l nhng nhn t xc nh cung v nhng nhn t lun trng thi ng. Chnh v vy, ngi ta c th biu din di dng hm c cung: Qs = f (X1, X2,... Xn) Trong : Qs: Lng cung th trng

X1, X2,... Xn: Cc yu t xc nh cung

ng cong cung tng qut (hnh 8.1.a) biu din mi quan h gia gi c P v sn lng cung Q ca mt nng sn hng ho no . Vi gi th trng P c sn lng cung l Q, gi l cung. Tng hp ca cc s cung li ta c biu cung. Biu cung c minh ho bng hnh hc bi ng cung. Khi

P1 < P2 ta c Q1 < Q2, tc l P cng ln th Q cng ln. Ni cch khc sn

lng cung mt nng sn hng ho c quan h t l thun vi gi ca n. V vy, ng cong cung s chy t di ln trn, t tri sang phi. ng cung biu din hnh 8.1.a l ng cung tng qut. Trn thc t c nhng dng ng cung c bit nh hnh 8.1.b; 8.1.c v 8.1.d. Pi
a)

Pj Si
b)

P2 P1 Q1 Q2
Pi 228

Qi
Pi

Qi

Si
c) d)

Si Qi Hnh 8.1: Cc ng cong cung nng sn. i vi hu ht cc hng ho nng sn, ngi ta khng bit chc c gi c khi lp k hoch sn xut. Phn ln cc c s sn xut v h nng dn quyt nh sn xut da trn c s gi d on, ngha l theo h l mc gi chc s thng thng khi h bn sn phm ca mnh. C hai cch c th p dng trong thc tin: - D on gi trn c s gi bnh qun ca mt s v sn xut trc y. - D on gi thch ng, ngha l trn c s xem xt cc yu t tc ng ti vic hnh thnh gi th trng trc y (tnh trng thin tai, cc bin php khuyn khch ca Nh nc...) d on gi lc u v sn xut da vo gi bnh qun ca cc v sn xut trc y. - Vic biu din ng cong cung nng sn trong mi quan h vi gi c th trng, cn lu rng trong nhiu trng hp, cung khng phn ng tc thi vi nhng bin gi v cc l do ch yu sau y: Mt l, nng dn thng khng th v khng mun iu chnh ngay k hoch sn xut ca h trc s kch thch ca th trng. Hai l, s iu chnh mt phn k hoch sn xut ca nng dn c th do yu t chnh sch gy ra. V d: vic cm s dng thuc su phun ln rau qu gn ngy thu hoch; chnh sch hn in trong thu mn rung t... Trong trng hp ny, gi c th trng ln cao khng kch thch nng dn tng cung khi lp k hoch sn xut. Ba l, t ai v cc t liu sn xut sinh hc trong nng nghip, do kh chuyn hng sn xut trong thi gian ngn nn nng dn kh m rng sn xut mt nng sn no khi gi nng sn tng ln. iu ny th hin 229 Qi

rt r trong trng hp cc nng h chn nui b sa, trng cy n qu hay cy cng nghip lu nm ...
2. Cc yu t nh hng n cung nng sn trn th trng.

Kh nng cung nng sn trn th trng ph thuc vo kh nng cung ti ch v kh nng cung t ni khc n. n lt n, kh nng cung ti ch ph thuc vo hai ngun chnh: kh nng sn xut ca nng nghip; kh nng d tr nng sn t cc v trc. Hai ngun c sn sng cung ng hay khng li tu thuc vo cc nhn t c th ca bn thn nhng ngi sn xut v nhng ngi d tr cng nh ca th trng. Kh nng sn xut ti ch ca nhng ngi sn xut nng nghip cng nh s sn sng bn sn phm ca h ra th trng ph thuc vo mt s nhn t c bn sau y:
2.1. Gi ca bn thn nng sn hng ho .

i vi cc h, cc c s sn xut thng thng ngnh sn xut tng hp nhiu loi sn phm, vi nhiu loi u vo, nn khi lng sn phm u ra v gi ca n l mi quan h hai chiu rt ra t mt tp hp nhiu chiu phc tp. Gi nh rng tt c cc yu t khc l khng bin ng, ta c th vch ra khi lng cung loi nng sn th i vi gi ring ca n, bng vic s dng h s co dn ca cung theo gi, c nh ngha v tnh ton nh sau: H s c dn cung theo gi l t l phn trm thay i trong tng cung do gi bn thay i chia cho phn trm thay i v gi bn ca chnh nng sn (k hiu l Ei) T l phn trm thay i khi lng cung Qi Ei = T l phn trm thay i v gi Pi
Qi / Qi Qi

Pi x 230 =

Qi

Pi x

 Pi / Pi

Pi

Qi

Pi

Qi

y, ch lng bin thin nh, ch lng bin thin cc nh v l o hm ring. Ta c th tm c h s c dn cung tng im trn ng cong cung. H s co dn Ei ch ra rng khi gi mt nng sn thay i 1% th cung v nng sn thay i l bao nhiu phn trm.
2.2. Gi ca sn phm cnh tranh (sn phm c th thay th).

Gi ca sn phm j tng c th lm gim cung sn phm i theo gi th trng. V d, gi hoa tng c th lm gim cung rau xanh cho thnh ph. nh gi mc bin ng cung sn phm i do thay i gi sn phm j, ta dng h s co dn theo gi cho ca cung, k hiu Eij c tnh nh sau: T l phn trm thay i khi lng cung Qi Eij = T l phn trm thay i v gi ca nng sn khc Pj

Qi / Qi

Qi

Pi x = Qi

Qi

Pi x Qi

=
Pj / Pj

=
Pj

Pj

Thng thng Eij l mt s m, ngha l Pj tng s lm lng cung Qi gim.

2.3. S thay i gi c ca cc yu t u vo.

Khi gi mt yu t u vo thay i, v d nh gi phn bn tng ln, 231

chi ph cn bin lm ra mt lng u ra nht nh s tng ln. Ni khc i, ng cong chi ph ca n v sn xut, v do , ng cong cung, u s dch chuyn i ln v v pha tri, kh nng cung nng sn s gim i vi cng chi ph nh trc., Trong trng hp ngc li, th ng cong cung s dch chuyn v bn phi, kh nng cung nng sn tng ln vi cng mc chi ph nh trc y.
2.4. Gi ca sn phm song i.

Khi gi ca mt trong hai sn phm song i tng ln th ng cong cung sn phm th hai s dch chuyn sang phi. V d, khi lng cung sa c tng quan vi gi sa v gi b con.
2.5. Trnh k thut ca sn xut.

Nhng ci tin k thut l mt nguyn nhn nh hng ti cung mt loi nng sn hng ho no . V d, mt nhm h gia nh tip nhn c mt loi phn bn mi cho nng sut cao hn. Vi cng mt lng phn bn v cc yu t u vo nh c, nhng cho sn lng sn phm nhiu hn.
2.6. Cc yu t mi trng t nhin.

Cc yu t thi tit, tnh hnh dch bnh... c nh hng rt ln n kt qu sinh trng pht trin ca cy trng vt nui v do vy nh hng n khi lng cung ng ra th trng. Kh nng hn ch nh hng xu ti cung ca yu t mi trng t nhin tu thuc trnh pht trin kinh t - k thut mi nc.
2.7. Cc chnh sch kinh t ca Nh nc.

Mt s ch trng chnh sch ca Nh nc c nh hng trc tip n cung mt s nng sn nht nh. V d, vic cp cta sn xut cho cc trang tri, cm hoc hn ch vic s dng mt yu t u vo no , cung 232

cp vn u i, chuyn giao k thut mi cho nng dn v.v...

II. Cu sn phm nng nghip

1. Khi nim v biu din cu sn phm nng nghip.

Cu sn phm nng nghip l khi nim dng ch lng hng ho nng sn m ngi mua c kh nng mua v sn sng mua mi mc gi trong nhng thi im nht nh. Cu trong khi nim trn khc vi nhu cu. Khng phi bt c nhu cu no ca ngi tiu dng cng c tho mn. Ngi ta ch c th mua hng vi ti tin ca mnh, tc l cu c kh nng thanh ton. Vi thu nhp c hn, ngi tiu dng phi tnh ton nn mua loi hng no, s lng bao nhiu. Nh vy lng hng mua c cn ph thuc vo gi c. Vi mi mc gi, h s c lng hng tng ng. Thi ng x ca ngi tiu dng l lm sao tho mn n mc ti a tiu dng ca mnh trong iu kin thu nhp c hn. C cu c nhn v cu th trng. i vi tng c nhn, ngi tiu dng phn bit nhm sn phm tiu dng cui cng cho sinh hot (lng thc, thc phm...) v nhm sn phm tiu dng trung gian (ht ging, thc n gia sc, nguyn liu ch bin...). Nhng ngi tiu dng sn phm cui cng s cn mt lng hng ho tng ng vi phn thu nhp dnh mua th hng . Nh vy, khi gi thp anh ta mua c lng hng nhiu cn khi gi cao th ngc li. Nhng ngi tiu dng sn phm trung gian s cn mt lng hng nht nh da vo nh mc kinh t - k thut v qui m sn xut ca h. Nh vy, nu gi h ngi ta cng khng mua nhiu hn, cn nu gi tng ngi ta c th tm mt hng khc thay th, thm ch trong chng mc phi gim qui m sn xut hoc chuyn hng sn xut. Cu th trng nng sn c hnh thnh trn c s tng hp mi cu c nhn, tc l cu c kh nng thanh ton ca x hi. i vi mt loi nng sn hng ho, cu th trng c lin quan n mt nhm ngi tiu dng v kh nng thanh ton ca h. Cu th trng nng sn chu tc ng nh hng ca nhiu yu t 233

khch quan. Cc yu t nh hng n cu nng sn (cn gi l yu t xc nh cu) lun lun thay i. Ngi ta c th biu din mi quan h gia cu th trng nng sn v cc yu t xc nh cu qua hm s cu, k hiu Qd. Qd = f (P1, P2, ... Pm, M, POP, ID); i = 1,n Trong : Qd: Tng cu loi nng sn th i P1, P2,PN: n gi cc loi nng sn trn th trng M: Thu nhp tnh theo u ngi POP: S ngi tiu dng trn th trng ID : Ch s phn phi thu nhp.

ng cong cu tng qut (hnh 8.2) biu din mi quan h gia gi c P v lng cu Q. S cu l cu ng vi mi mc gi l Q1 v gi P2 th s cu l Q2. Tng hp tt c cc s cu ta c biu cu v minh ho bng hnh hc ta c ng cong cu. Quan h gia lng cu v gi c l quan h nghch. V vy ta c th biu din ng cong cu v mt loi nng sn hng ho nh hnh 8.2. P P2 P1

Q2

Q2

Hnh 8.2: ng cong cu nng sn. Vic s dng ng cong cu nng sn phn tch mi quan h gia lng cu vi s thay i ca gi c th trng, cu lu trong thi hn di, cu khng phn ng tc thi vi nhng bin gi. Trn hnh 8.3, thot u ngi tiu dng im cn bng, mua lng sn phm Qo vi gi Po. Gi s gi h xung P1, ngi tiu dng mun mua lng sn phm Q1, nhng h tng dn lng hng mua t Q0 ln Q', Q'' .... ri ln Q1. Ngi ta gi hin tng trn l s phn ng chm tr ca cu (hnh 8.3). P 234

Po

P1

Qo

Q' Q''

Q1

Hnh 8.3: Phn ng chm tr ca cu lp li cn bng khi gi th trng thay i. Phn ng chm ca cu c th do nhiu nguyn nhn: Th nht, ni no s bin gi l khng n nh. Th hai, thu nhp ca dn c cn bp bnh. Th ba, tp qun tiu dng kh thay i theo hng tiu dng tng. Th t, c s ngn cn tng mc tiu dng do chnh sch ca Nh nc hay ca a phng. Trong thc t, khi d on phn ng mua hng ca ngi tiu dng trc tnh hnh bin ng ca gi c hay thu nhp, ngi ta thng d kin cc h s co dn ln hn mc bnh thng trong k hoch di hn.
2. Cc yu t nh hng n cu nng sn tiu dng cui cng.

Cu mt loi nng sn tiu dng cui cng chu nh hng ca nhng yu t ch yu sau y:
2.1. Gi c ca bn thn nng sn.

Ni chung khi gi cao, lng cu gim cn khi gi h th lng cu tng ln. Nh vy cu v mt loi nng sn hng ho c quan h t l nghch vi gi c ca n. o lng nh hng ca gi c ti cu mt loi nng sn, ngi ta s dng ch tiu h s co dn cu i vi nng sn theo gi ca n c nh ngha v tnh ton nh sau: H s co dn ca cu theo gi, k hiu i, l t l phn trm thay i 235

trong tng cu chia cho phn trn thay i v gi ca mt loi nng sn hng ho no trn th trng: T l phn trm thay i khi lng cu Qi Ei = ---------------------------------------------------T l phn trm thay i gi Pi
Qi / Qi Pi / Pi Qi Pi

Pi Qi

Qi Pi

Pi Qi

= ------------- = -------. ----- = ----- . -----

y ch lng bin thin nh, ch lng bin thin cc nh v l o hm ring. Ta c th tm c h s co dn cu tng im trn ng cong cu. H s co dn Ei ch ra rng, khi gi mt nng sn thay i 1% th cu v nng sn thay i l bao nhiu phn trm. Thng thng Ei mang du m. Khi s dng, ngi ta qui c b du m i. i vi nh sn xut, h s co dn ca cu theo gi l mt thng s rt quan trng cn c bit quan tm khi lp k hoch sn xut. s dng c hiu qu h s ny, cn lu nhng nhn t nh hng n tr s ca n: - Tnh sn c ca hng ha thay th. V d, ngi ta c th s dng tht ln hay gia cm thay cho tht b trong trng hp gi tht b tng nhng gi tht ln hay gia cm khng tng. - Nhng nng sn c nhiu cng dng khc nhau. V d, sa c th dng ung ti v ch bin thnh cc sn phm a dng khc. Khi gi sa ch h cht t cng nh hng rt ln n tng cung v ga h khuyn khch c nhng ngi tiu dng trc tip v nhng ngi ch bin. Ngc li, ch ch lm ung nn ch khi c bin gi thc s mi gy nh hng n tng cu. - T trng thu nhp m ngi tiu dng dnh mua tng loi nng sn thc phm. Ngi tiu dng rt nhy cm vi bin gi ca nhng loi nng sn m h dnh t trng ln phn thu nhp mua. Ngc li, nhng sn phm nh gia v, mui ... ch chim t l nh trong tng cu th khi c bin gi, ngi tiu dng cng khng cn thm bt nhiu. 236

- Tnh ph bin trong tiu dng ca mt loi nng sn. V d, ngi tiu dng t nhy cm vi gi go nhng li rt nhy cm vi gi hoa qa ti. Tng cu v hoa qu ti d dng thay i trc nhng bin gi ca th trng.
2.2. Gi ca loi nng sn thay th.

C nhiu loi nng sn c cng dng tng t nhau trong tiu dng. Do vy khi gi loi nng sn thay th gim xung s lm thay i lng cu v mt nng sn khc. o lng thay i lng cu loi nng sn Qi trc tnh hnh bin i gi c th trng ca hng ho khc Pj, ngi ta s dng h s co dn theo gi cho ca cu, k hiu Eij, v c tnh ton nh sau:

T l phn trm thay i khi lng cu Qi Eij = ---------------------------------------------------T l phn trm thay i gi Pj
Qi / Qi Pj / Pj Qi Pj

Pi Qi

Qi Pj

Pi Qi

= ------------- = -------. ----- = ----- . -----

2.3. Tnh hnh phn phi thu nhp v mc thu nhp ca cc nhm dn c. Khi thu nhp thp, cu v cc nng sn thng thng ln hn. Ngc li, khi thu nhp tng th cu v cc loi nng sn c cht lng cao s tng ln. Ngi ta s dng h s co dn thu nhp ca cu o lng s thay i lng cu mt loi nng sn no khi thu nhp thay i, k hiu Eim v c tnh ton nh sau: T l phn trm thay i khi lng cu Qi Eim = ---------------------------------------------------237

T l phn trm thay i thu nhp M

Qi / Qi M/M Qi M

Pi Qi

Qi M

Pi Qi

= ------------- = -------. ----- = ----- . -----

Tnh trng phn phi thu nhp gia cc nhm dn c cng nh hng ti lng cu mt loi nng sn hng ho. Thc t cho thy, cng c s chnh lch trong phn phi thu nhp gia cc nhm dn c th lng cu v lng thc thc phm cng gim hn so vi trng hp t c s chnh lch trong phn phi thu nhp. nc ta, khi bnh qun thu nhp ca dn c nng thn t 4.617 ngn ng/h/nm, th chi tiu cho hu ht cc loi lng thc thc phm u cao hn mc chi tiu cho cc lng thc thc phm cng loi ca nhm h c mc thu nhp tng t l 4.787 ngn ng (so snh mc bnh qun chung vi nhm chi tiu III biu 8.1 di y).
Biu 8.1: Chi tiu lng thc thc phm bnh qun u ngi theo loi lng thc thc phm v nhm chi tiu.

n v: 1000
Nhm chi tiu

I 1.Thu nhp bnh qun nhm 2. Chi tiu cho loi LTTP
Ng cc Tht cc loi Trng Cht bo Tm, c Bnh ko Hoa qu 242,4 39,7 1,7 3,7 24,4 4,9 5,3 2.585

II
3.562 302,1 64,2 3,2 6,6 44,0 10,4 9,7

III
4.787 329,8 90,1 5,5 11,9 61,9 17,1 14,9

IV
5.550 341,2 126,2 10,1 15,1 97,7 24,0 24,8

V
8.022 364,3 272,4 26,3 25,0 154,6 61,0 56,9

chung 4.617 316,0 118,5 9,4 12,3 76,5 23,5 22,3

238

Gia v Rau Ch, c ph Ru, bia LTTP khc Tng cng:

18,6 23,1 5,5 5,7 3,3 378,2

25,8 34,2 8,7 8,0 9,4 526,1

30,4 42,8 12,0 10,2 17,2 643,1

35,0 56,5 15,7 15,1 45,3 806,8

40,0 84,8 21,5 31,7 243,5 1.382,

20,0 48,3 12,7 14,1 63,7 747,3

Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam - U ban K hoch Nh nc - Tng cc Thng k - H Ni thng 9/1994. 2.4. Th hiu v tp qun tiu dng ca dn c v cc phong tc a phng. V d: trong dp tt l nhu cu tiu dng tht v cc loi go np, go tm tng ln. 2.5. Dn s tng lm cho qui m tiu dng tng ln. Tuy nhin cu cc sn phm nng nghip c tnh c th. Nu sc sn xut thp, khi dn s tng th cu v nhng nng sn r tin tng ln. Ngc li, khi sc sn xut pht trin, mc sng tng, khi dn s tng lm cho cu v mi loi nng sn tng, k c nhng mt hng nng sn cht lng cao.
2.6. K vng ca ngi mua: y l cu di hn v l nhng gi cho

sn xut trong tng lai.

III. S cn bng cung cu nng sn phm v vai tr ca chnh ph

1. S cn bng cung cu nng sn phm.

Quan h th trng l quan h kinh t ch yu ca nhng ngi sn xut v nhng ngi tiu dng nng sn phm. Th trng nng sn t c 239

trng thi cn bng khi gi c c hnh thnh mc khi lng nng sn em bn va bng vi nhu cu ca ngi mua v vi gi khng c khuynh hng bin ng gi c v khi lng nng sn hng ho. Gi nng sn c hnh thnh theo phng thc trn gi l gi cn bng. Nh vy, di s bin ng phc tp ca cung v cu trn th trng nng sn, ch c mt gi duy nht (gi cn bng P*) m c ngi bn v ngi mua cng tho thun lm cho lng cung va ng bng vi lng cu Q*. Cn phn bit gi cn bng th trng P* vi gi th trng. Trn thc t, gi th trng lun bin ng xoanh quanh gi cn bng. Nu gi th trng thp hn P*, ngi tiu dng s mun mua lng nng sn nhiu hn lng nng sn ngi bn mun cung cp (cu vt cung). Mt s ngi tiu dng mun tr gi cao hn mua c lng nng sn nhiu hn. S cnh tranh gia nhng ngi tiu dng y gi th trng ln cao hn. ng thi, lng cu vt cung khuyn khch ngi sn xut tng lng cung nng sn, nhng h ch tng cung vi gi cao hn. Nh vy, vi gi th trng thp hn P*, c p lc y gi ln. Nu gi th trng cao hn P* th ngc li, s canh tranh gia ngi bn s ko tt gi xung. C hai trng thi cn bng cung cu th trng nng sn l cn bng cc b v cn bng tng th. H thng th trng nng nghip bao gm nhiu th trng nhng sn phm ring bit nhng lin quan vi nhau, trong th trng nng sn ch l nt b phn. Trn tt c cc th trng mua bn mi hng ho v yu t sn xut c lin quan n nhau th gi c mi th trng ny u c nh ra cng mt lc. Phn tch trng thi cn bng cc b gii hn vic nghin cu cn bng cung cu th trng ring l (v d th trng go, th trng hoa ...). c im c bn ca vic nghin cu trng thi cn bng cc b l s dng cc ng cong cu v cung xy dng trn c s gi nh xc nh gi c v khi lng nng sn trn th trng. Phn tch trng thi cn bng tng th i hi vic nghin cu th trng nng sn phi t trong mi quan h vi cc th trng khc c lin quan.

240

2. S mt cn bng cung cu nng sn v vai tr iu tit ca Chnh ph.

Trn thc t th trng cc nng sn ch yu ch t c trng thi cn bng trong nhng giai on nht nh. Trong thi gian di hn, th trng nng sn c th xy ra s mt cn bng (do vic cung ng nng sn tng sau thu hoch; nhu cu v cc sn phm ti sng lc tri v ...). Biu hin c trng ca trng thi mt cn bng trn th trng mt loi nng sn no l gi c mc qu cao hay qa thp so vi gi cn bng th trng. Khi gi th trng qu cao, cung vt cu lm cho nhiu ngi bn khng tm c ngi tiu dng. Ngc li, khi gi qu thp th cu vt cung, lm cho nhiu ngi tiu dng cha c tho mn. V vy, gi c cng vt xa cao hn hay thp hn qu mc so vi gi cn bng th trng th lng trao i gia cung v cu nng sn cng t i. Tu tng trng hp, s bin ng tng (gim) gi nng sn trn th trng u c nh hng trc tip n ngi sn xut (ngi tiu dng) nng sn. Chnh ph iu ho gi c th trng nng sn l s th hin tp trung nht ng li pht trin nn nng nghip theo c ch th trng nh hng XHCN c s qun l ca Nh nc m ng vch ra. Trong qu trnh xy dng v pht trin nng nghip, Chnh ph nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam p dng cc bin php ch yu sau y iu ho gi c th trng nng sn:
2.1. Kim sot gi v nh mc cung cp thc phm c bn.

Kim sot gi v nh mc cung cp thc phm c bn cng nh cc nhu yu phm khc c coi l bin php ch yu iu tit th trng trong mt thi gian di trc y, xut pht t yu cu ca vic xy dng nn nng nghip k hoch ho tp trung v hn na l yu cu bt buc ca hon cnh chin tranh. Trong nhng nm u thi k i mi, Chnh ph ta vn dng 241

bin php ny iu tit th trng nng sn, m bo nhu yu phm cho mi tng lp dn c trong iu kin khng hong kinh t v lm pht. 2.2. nh gi trn hoc gi sn. nh gi trn thng c s dng khi ngi ta cho rng gi th trng l cao n mc mt khi tr nn ph bin th s gy bt li ln cho mt s tng lp dn c tiu dng nng sn. nh gi trn l vic Chnh ph ra quyt nh rng mt loi nng sn no ch c bn vi ga cao ti a l Po, thp hn gi th trng. Mc d gi chnh thc l Po, nhng gi thc ca th trng li cao hn, l gi m ngi tiu dng sn sng tr mua nng sn. V ngi bn khng th cng khai nng gi nn h c th tm cch gim cht lng sn phm, hoc c th h tm gp nhiu ngi tiu dng trn th trng "ch en". S hnh thnh th trng "ch en" l xu hng ch yu chng li bin php iu ho th trng nng sn ca Chnh ph bng cch nh gi trn. Ngc li, Chnh ph cng c th nh gi sn i vi nng sn khi ngi ta cho rng gi th trng l qu thp, nh hng n li ch ngi sn xut . Trong trng hp ny, gi thc ca th trng thp hn gi sn qui nh ca Chnh ph, nn c mt lng cung d tha trn th trng, Chnh ph thng p dng chnh sch mua tr gi i vi lng hng d tha trong mt thi gian nht nh lc thu hoch (c s tr gip t qu bnh n quc gia). Vic lm ny gn lin vi vic lp cc kho d tr tm thi. 2.3. Lp qu d tr quc gia. Lp qu d tr quc gia i vi mt s nng sn ch yu, c bit go, m bo an ton lng thc trn phm vi ton quc. Chnh ph l ngi trc tip s dng qu ny iu ho th trng lng thc trong trng hp 242

thin tai hoc iu ho gi c th trng trong trng hp phi p dng bin php nh gi trn v gi sn.
2.4. Mt s gii php khc.

nhng nc c nn kinh t pht trin, c bit l cc nc thuc khi Cng ng chung Chu u (EU), Chnh ph cn s dng thm cc bin php kinh t c th iu ho tnh trng cung vt qa cu i vi mt s loi nng sn nh: Nng khi lng tiu dng trong nc bng cch tr cp cho vic dng nng sn lm thc n chn nui gia sc; Hn ch khi lng cung bng tr cp cho vic b ho rung t; Tr cp xut khu bng cch b l xut khu trch t ngn sch quc gia; Vin tr lng thc - thc phm cho cc nc ang pht trin. i vi nc ta, nu bit phi hp li dng c hiu qu chnh sch vin tr lng thc - thc phm ca T chc nng lng ca Lin hip quc (FAO), chc chn s thc y mt s mt ca qu trnh pht trin nng nghip v kinh t nng thn, cng nh to iu kin gii quyt tt hn vic iu ho cung cu th trng nng sn trong nhng trng hp c bit.

243

Tm tt chng

1. Sn xut nng sn hng ho l qu trnh c mc ch nh sn vo vic sn xut nng sn bn. Thc y pht trin sn xut hng ho nng sn c ngha nhiu mt v kinh t v x hi trong pht trin nng nghip nng thn. phn tch tnh hnh v trnh pht trin sn xut hng ho trong nng nghip, cn phi s dng ch tiu t sut nng sn hng ho, c tnh bng t l phn trm ca khi lng nng sn hng ho so vi khi lng sn phm sn xut ra. 2. Chuyn mn ho sn xut nng nghip l iu kin thc hin sn xut hng ho qui m ln v hiu qu cao. Tuy nhin trong ngnh nng nghip, chuyn mn ho phi kt hp vi a dng ho sn xut. Tnh tt yu phi kt hp hp l chuyn mn ho vi a dng ho sn xut nng nghip bt ngun t nhng i hi khch quan c v phng din k thut - sinh thi ln phng din kinh t - x hi. 3. Khi nim cung sn phm nng nghip phn nh lng hng ho nng sn ca cc doanh nghip v h gia nh nng dn c kh nng sn xut v sn sng bn vi mi mc ga trong mi thi im nht nh. Khng th ni cung nng sn chung chung m phi gn cung vi tng mc gi c th v 244

 mt hon cnh c th ca cc nhn t nh hng n cung. Tng t nh vy, khi nim cu nng sn phn nh lng hng ho nng sn m ngi mua c kh nng mua v sn sng mua mi mc gi trong nhng thi im nht nh. 4. Trng tm ca vic nghin cu cung cu nng sn hng ho l vic phn tch, ch ra cc nhn t nh hng n cung v cu, o lng mc nh hng ca cc nhn t nu c th c. Cng c s dng trong vic o lng ny l cc h s co dn. 5. Th trng nng sn hng ho t c trng cn bng khi gi c c hnh thnh mc khi lng nng sn em bn va bng vi nhu cu ca ngi mua v vi gi khng c khuynh hng bin ng gi c v khi lng nng sn hng ho. Tuy nhin y l trng thi l tng, cn trn thc t thng din ra trng thi mt cn bng, biu hin s bin ng ca gi c nng sn. Khi c nhng bin ng v kinh t v x hi. Trong nhng trng hp nh vy, Chnh ph thng phi s dng nhng cng c chnh sch thch hp iu tit nhm lp li trng thi cn bng mi trn th trng nng sn.

245

Cu hi n tp

1. Sn xut hng ho trong nng nghip l g? V sao chuyn mn ho phi kt hp vi a dng ho sn xut nng nghip? 2. Phn tch cc nhn t nh hng trnh chuyn mn ho v pht trin sn xut hng ho nng nghip? 3. Cn ch nhng vn g khi nghin cu khi nim cung, cu nng sn? C nhng nhn t no nh hng n cung cu nng sn? 4. Trnh by vai tr ca Chnh ph trong vic iu tit th trng nng sn ni a ? 5. Bi tp thc hnh v tnh ton cc h s co dn v hng vn dng ?

246

Chng 9 Th trng v phn tch th trng nng nghip.

I. Bn cht v chc nng ca th trng nng nghip.
1. Bn cht ca th trng nng nghip.

Xt v mt lch s, th trng xut hin v pht trin cng vi s pht sinh, pht trin ca sn xut v trao i hng ho. Mi u l s trao i trc tip bng hin vt. Mi sau ny khi tin t ra i v ng vai tr trung gian, tin t gi chc nng nh gi cho mi hng ho trao i trn th trng. nc ta, t khi chuyn sang c ch kinh t mi, thut ng th trng c s dng rt rng ri trong hot ng thc tin v trn cc sch bo kinh t. Vi nhng cch thc s dng thut ng th trng theo nhng ng khc nhau, hnh thnh nhng cm t a dng: Th trng u vo, th trng u ra, th trng phn bn, th trng la go... gn y cng xut hin nhng cm t tng t ch nhng th trng cao cp ang hnh thnh nc ta nh: Th trng vn, th trng ti chnh nng thn, th trng chng khon v.v... Ngi ta li cng c th s dng thut ng th trng th hin kha cnh v tr khng gian ca s trao i hng ho nh: th trng nng thn, th trng thnh ph, th trng ni a, th trng quc t, th trng khu vc ASEAN Xt v pha kt qu ca cc cuc trao i hng ho, k c trong trao i hng ho gin n trc tip vt ly vt hay trao i c dng tin lm trung gian, th kt cc ca mi cuc mua bn trn th trng u l s chuyn giao quyn s hu mt vt g t ngi ch ny sang ngi ch khc vi mt 247

gi c nht nh do h tho thun nh ra. Ni cch khc, nu khi c s chuyn giao quyn s hu mt vt g th cn c s nh gi vt trn th trng. Qu trnh nh gi vt trao i trn th trng hng ho gi l qu trnh mc c hay m phn gi trong thng mi. ng nhin, m phn thng mi khng ch l m phn gi mc d m phn ga c l ni dung quan trng nht. Mi cuc m phn thng mi gia hai bn bn v mua trong nn kinh t th trng pht trin cao u mang li kt qu l hnh thnh c mt tp hp cc tho thun c th v vic mua bn mt loi hng ho hay dch v c th lin quan n ngnh nng nghip. Nh vy, thut ng th trng c cc nh kinh t s dng vi tnh cch l mt phm tr kinh t hc tru tng. Cm t "th trng nng nghip" c s dng vi ng phm tr th trng c s dng c lin quan n nng nghip nng thn. V bn cht, th trng nng nghip ni chung c hiu l mt tp hp nhng tho thun, da vo m cc ch th kinh t trong v ngoi ngnh nng nghip c th trao i c cc hng ho nng sn hay cc dch v cho nhau. Cng ging nh trong bt k ngnh kinh t no ca nn kinh t quc dn, trong nng nghip, s pht trin ca th trng tu thuc trnh pht trin ca k thut sn xut, trnh chuyn mn ho ca ngnh v ca cc vng nng nghip. Trong iu kin nn nng nghip km pht trin, t sut hng ho cha cao, cc cuc trao i quyn s hu cc sn phm thng din ra trc tip gia nng dn vi ngi tiu dng thc phm. Phn ln cc h nng dn em cc sn phm d ngoi phn tiu dng n cc ch a phng bn cho nhng ngi tiu dng khc. Trong iu kin nn kinh t pht trin, ngi ta t tiu dng trc tip cc nng sn th hn. Phn ln cc nng sn th sau khi thu hoch u phi tri qua nhng khu ch bin nht nh theo nhng yu cu nht nh v cht lng, thm m, dinh dng, v sinh v.v... vi nhng trnh k thut khc nhau, ri thng qua h thng thng nghip bn l n vi ngi tiu dng cui cng. Nh vy l cng vi s pht trin ngy cng cao ca sn xut v trao i hng ho trong nng nghip, th trng nng nghip pht trin ngy cng phc tp. Tnh cht phc tp v a dng ca th trng nng nghip l do tnh a dng trong nhu cu tiu dng cc loi nng sn thc phm ca ngi dn thnh th hay nng thn. 248

Tuy nhin, nu ta coi mt lot nhng bin i v quyn s hu v cc qu trnh kinh t - k thut lm cho sn phm t nhng ngi sn xut nng nghip (doanh nghip Nh nc, hp tc x, h nng dn...) n tay ngi tiu dng cui cng l nhng dy chuyn marketing th c rt nhiu dy chuyn khc nhau tu thuc c im sn xut v tiu dng mi loi nng sn nht nh. V d, tht c th bn cho tiu dng trc tip ch nng thn, hoc cng c th em ch bin thnh cc loi sn phm thc phm a dng bn cho ngi tiu dng trong nc hoc quc t. Mi dy chuyn marketing ni trn tuy khc nhau nhiu v thi gian, khng gian, hnh thc bin i ca sn phm, cc ch th quan h mua bn ... nhng chng u c th c xem xt trn hai mt: - C cu t chc ca mi dy chuyn tu thuc loi hnh kinh doanh ca nhng ngi nm quyn s hu sn phm im no trn dy chuyn. - Chc nng hot ng to ra gi tr c thc hin mi khu tu thuc vo nhng chi ph thu gom, ch bin, vn chuyn, bo qun... m nhng ngi kinh doanh hot ng trn dy chuyn thc hin. Vic i theo nhng dy chuyn marketing khc nhau hiu c cu t chc ca th trng nng nghip khng lm mt i s khc nhau bn cht gia marketing nng nghip vi th trng nng sn. Hin nay nng thn nc ta, ngh xay st go bng my xt nh rt pht trin, m nhn phn ln vic xay st thu cho ngi tiu dng nng thn. Ch xay st ch lm thu ly cng ch khng c quyn s hu cc sn phm xay st, ni cch khc h ch lm dch v. Sau Ngh nh 388 ca Chnh ph (1991), trong nng nghip hnh thnh m hnh t chc theo cng ty. C nhng cng ty kinh doanh vi phng thc thng nht theo ngnh dc nh cng ty ma ng Lam Sn chng hn. Cng ty c nhim v nm t khu trng ma, ch bin ng cao cp, b vn u t hoc t chc cc hot ng vn chuyn cho ti khu bn bun sn phm ng. Cc khu mt xch t nng sn nguyn liu, mua gom, ch bin, cho ti khu bn bun c hp nht thnh mt u mi qun l. Nh vy vn c tnh nguyn tc th hin bn cht ca th trng v do trng tm phn tch th trng, l mi ln chuyn giao quyn s hu u ko theo mt ln nh gi, do s c mt h thng gi, da vo to lp s cn bng cung cu trn th trng. Gi m nng dn bn cho thng nhn gi l 249

gi ca ngi sn xut hoc gi nng tri. Gi m thng nhn bn cho x nghip ch bin gi l gi bn bun... Gi bn l l gi hnh thnh ln chuyn giao cui cng quyn s hu t ngi bn l sang ngi tiu dng nng lm thu sn. Lp lun trn y cng hon ton ph hp vi th trng cc yu t u vo ca sn xut nng nghip, v d nh phn bn, thuc tr su, my mc ... y ngi nhp khu c coi l mt xch u tin ca dy chuyn v h nng dn l ngi tiu dng cui cng cc yu t sn xut , cng c chc nng to thm gi tr cc yu t sn xut s dng.
2. Chc nng ca th trng nng nghip.

Bn cht ca th trng nng nghip cn th hin nhng chc nng ca n. Vi tnh cch l mt phm tr kinh t, th trng nng nghip c nhng chc nng c bn sau y:
a. Chc nng tha nhn.

Mi yu t u vo ca sn xut v u ra ca nng sn hng ho u thc hin c vic bn, tc l chuyn quyn s hu n vi nhng gi nht nh, thng qua vic thc hin mt lot cc tho thun v gi c, cht lng, s lng, phng thc giao nhn hng... trn th trng. Chc nng tha nhn ca th trng th hin ch ngi mua chp nhn mua nng sn hng ho ca ngi bn v do vy hng ho bn c. Thc hin chc nng ny ngha l tha nhn cc hot ng sn xut nng sn hng ho v mua bn chng theo yu cu cc qui lut ca kinh t th trng.
b. Chc nng thc hin.

Hot ng mua v bn l hot ng ln nht, bao trm nht ca th trng. Trong nn kinh t th trng pht trin, mi yu t u vo cho sn xut v u ra ca sn phm ch yu u c tin t ho th hot ng mua bn l c s quan trng quyt nh cc mi quan h kinh t gia cc ch th kinh t. Chc nng thc hin ca th trng th hin ch, th trng thc 250

hin hnh vi trao i, thc hin cn bng cung cu tng loi hng ho, hnh thnh gi c v thc hin gi tr ca cc nng sn phm.
c. Chc nng iu tit kch thch.

Nhu cu th trng l mc ch p ng ca mi qu trnh hot ng sn xut - kinh doanh. Th trng va l mc tiu, va l ng lc thc y cc ch th kinh t. y chnh l c s khch quan thc hin chc nng iu tit kch thch ca th trng. Thc hin chc nng ny, th trng c vai tr quan trng trong vic phn b v s dng hp l cc ngun lc khan him ca t nc v sn xut nng nghip ni chung cng nh tng phn ngnh ca nng nghip ni ring.
d. Chc nng thng tin.

C nhiu knh thng tin kinh t, trong thng tin th trng l rt quan trng. Chc nng thng tin th trng bao gm: Tng cung, tng cu nng sn hng ho, c cu cung cu cc loi nng sn hng ho, cht lng, gi c hng ho, thm ch c th hiu, cch thc, phong tc tiu dng ca nhn dn v.v... Nhng thng tin th trng chnh xc l c s quan trng cho vic ra cc quyt nh. Cc chc nng nu trn ca th trng nng nghip c mi quan h cht ch vi nhau, lm cho th trng th hin y vai tr bn cht ca mnh. Chc nng tha nhn l quan trng nht, c tnh cht quyt nh. Chng no chc nng ny c thc hin th cc chc nng khc mi pht huy tc dng. Mt khc, khi chc nng tha nhn c thc hin m cc chc nng khc khng th hin ra th chc chn c nhng yu t phi kinh t no can thip vo th trng lm cho n b bin dng i.

II. Phn tch c im ca th trng nng nghip

Do c im ca sn xut v tiu dng hng nng sn, th trng nng nghip l th trng a cp. Vn trng tm ca vic phn tch th trng nng nghip l phn tch trng thi cn bng mi cp th trng. 251

Mi loi nng sn p ng i hi ca th trng v tt c cc mt: Thi gian, khng gian, cht lng, gi c sn phm... Do vy, cc ch th kinh t tham gia trn dy chuyn marketing cn b ra nhng chi ph nht nh p ng nhng i hi ni trn ca th trng. Nhng chi ph ny c phn nh vo gi c. Khi th trng chp nhn gi, gm gi nng sn th cng vi nhng chi ph marketing th chnh lch gia gi vi gi cp th trng trc c gi l cn bin th trng. Vi gi nh khng c tnh trng c quyn trn th trng v vic t chc h thng marketing hp l, ta xem xt cn bin th trng trn hai kha cnh: - Vi mt cn bin nht nh (c th thu thp c t s liu thng k hoc qua iu tra) ta c th phn tch c hu qu ca vic thay i ca cung hoc cu trn th trng nng sn. - Nu nh mt ci tin no lm tng hiu qu ca dy chuyn marketing th c ngi bn v ngi mua u c li. Mc li ch ca mi bn tu thuc dc ca ng cung v cu (tc l hm cung v cu c th) v loi nng sn ang c nghin cu. Trong hot ng thc tin vi mt loi nng sn nht nh thng c s chnh lch gi cc th trng a phng khc nhau. Nu chnh lch khng b p chi ph vn chuyn, bo qun ... gia cc th trng a phng th s khng c hin tng di chuyn sn phm t th trng ny sang th trng khc. Ngc li, nu chnh lch gi gia hai th trng a phng b p chi ph marketing v c li sc thuyt phc thng nhn hot ng, s c s phn b li lng cung gia cc th trng a phng, do to lp s cn bng mi mi th trng. Da vo vic phn tch cn bin th trng ta c th hiu c cc gi cn bng khng ging nhau cc th trng a phng khc nhau l mt thc t khch quan.
1. cn bin th trng v gi c nng sn.

Chng ta tip cn pha nhng ngi tiu dng nng sn t hai kha cnh ca qu trnh. Th nht l vi trnh pht trin hin nay ca nn kinh t, ngi dn tiu dng cc lng lng thc thc phm ch bin cha nhiu, 252

nhng nng thn ngi nng dn thng s dng nng sn th nhiu hn, cn thnh ph th ngi dn tiu dng cc sn phm qua ch bin vi s lng ln hn. iu ch ra rng nhng ngi tiu dng khc nhau c nhng nhu cu khc nhau v qui cch, mc cht lng v dch v nng sn hng ho. Th hai l xt v lu di, khi thu nhp v mc sng tng ln cng vi s pht trin cao hn ca nn kinh t, nhu cu ca ngi tiu dng c thnh th v nng thn u tng ln i vi cc dch v lm tng gi tr ca nng sn hng ho. Kt qu l trong c cu gi mua nng sn thc phm ca ngi tiu dng, phn chi tr cho cc dch v c chiu hng tng ln, cn phn tr cho sn phm th th gim i. Cng vi s pht trin kinh t, cn bin th trng s tng ln. cn bin th trng gia gi l v gi nng tri l s chnh lch gia gi bn l cui cng cho ngi tiu dng v gi m ngi nng dn nhn c khi bn nng sn. Tu nhng mc ch khc nhau, ngi ta c th nghin cu cn bin th trng hai cp th trng bt k, nn c th ch trng cn bin th trng gia gi bn l vi gi bn bun, hoc gia gi bn bun vi gi nng tri ... Nh vy s khng lm xuyn tc bn cht ca vn nghin cu khi ta ch gii hn vic phn tch cn bin ch kho st hai cp trao i quyn s hu. C th coi nhu cu cp th trng bn l bao gm hai phn: Nhu cu i vi nng sn th v nhu cu i vi mt lot cc dch v. Nhu cu i vi nng sn th gi l nhu cu phi sinh, xut pht t nhu cu ban u cp bn l c kt hp c nng sn th v dch v. ng cu ny c to ra bng cch em mi im trn ng cu ban u tr i gi tr v nhu cu cch dch v. V nhu cu i vi dch v v mi n v lng hng tiu dng khng i vi tt c cc gi l nn hai ng song song (hnh 9.1).

P Pr

ng cung phi sinh ng cung ban u

Pf

ng cu ban u ng cu phi sinh

Q* Q Hnh 9.1: Cc hm ban u v hm phi sinh, cc cn bin th trng nng sn. ng cong cu phi sinh hon ton co dn vi gi, bng hiu s 253

khng i gia ng cu ban u v ng cu phi sinh. Gi ny phn nh gi cc dch v v do bng chnh lch gi gia gi l v gi nng tri. C th coi lng cung ca nng tri i vi nng sn th l ng cung ban u v nng sn . Cn c hm cung i vi cc dch v m ngi tiu dng cn mua. ng cung phi sinh ny cng hon ton co dn i vi gi cc dch v, v vy n song song vi ng cung ban u, bng hiu s gia gi Pr v Pf trng thi cn bng. Minh ho hnh 9.1 cho thy trng thi cn bng ng thi hai cp th trng bn l v nng tri, lng sn phn cn bng l Q*. cp th trng nng tri, ng cung ban u ct ng cu phi sinh vi lng hng Q* v gi cn bng Pf. cp th trng bn l, ng cung phi sinh ct ng cu ban u vi lng Q* nhng gi cn bng cao hn, Pr, phn nh s cn bng cung cu i vi cc dch v th trng phi hp vi nng sn th. Nh vy, khi ngi tiu dng sn sng tr gi cho tho dng m h thng th trng to ra v thi gian, khng gian, hnh thc sn phm v..v... th y cn bin th trng phn nh s chun b y tho dng cho ngi tiu dng. Mc v cc loi chi ph cho s "chun b" ny hon ton tu thuc vo quan h cung cu trn th trng. n y, ta xt hai trng hp c th: a. Trng hp cn bin th trng khng thay i. Ta c th gi nh c rng trong thi hn ngn, cn bin th trng khng thay i. V nhu cu i vi dch v c h s co dn hu nh ton ton i vi gi bt k im no, nh gi nh hnh 9.1 nn s dch chuyn ca ng cong cung v cu ban u s lm cho gi cn bng thay i nhng lng bng nhau tt c mi cp th trng. Gi s ng cu ban u dch chuyn ln nhng khng ko theo s chuyn dch nhu cu i vi cc dch v, th nhu cu phi sinh i vi cc sn phm th phi dch chuyn i ln ging nh nhu cu ban u. Bi v c hai ng cu v cung c cng dc, nn mc tng gi l t Pr ln P'r phi bng mc tng gi nng tri t Pf ln P'f. Nh vy, nu cn bin th trng coi nh c nh trong thi gian ngn, chng ta c th ch ra hu qu ca s chuyn dch ng cong cung v cu i vi c ngi sn xut v ngi tiu dng, do nh gi c nhng bin ng v lng hng, gi c, doanh thu v chi ph (hnh 9.2). P
ng cung phi sinh

254

P'r Pr P'f Pf

ng cung ban u

ng cu ban u 2 ng cu ban u 1 ng cu phi sinh 2 ng cu phi sinh 1

Q Hnh 9.2: Hiu qu ca s chuyn dch ng cu ban u i vi nng sn th. b. Trng hp cn bin th trng thay i. Trong thi hn di, c nhiu nguyn nhn lm thay i cn bin th trng v s thay i c nh hng n c ngi tiu dng v ngi sn xut. Nh trn hnh 9.1 ch ra, cn bin th trng gia gi bn l Pr v gi nng tri Pf gm nhng chi ph vn chuyn, ch bin, d tr ... Nu gt b nhng nguyn nhn lm n km hiu qu v li nhun qu cao ca cc ch th tham gia dy chuyn marketing th nhng chi ph ny l cn thit thc hin vic cung cp hng ho kp thi, ng a im v cht lng ph hp cho ngi tiu dng. Tuy nhin c th khng nh rng bt k mt s ci tin no v vn chuyn v t chc h thng th trng lm cho chi ph gim i u c li cho c ngi tiu dng v ngi sn xut (hnh 9.3).
ng cung phi sinh ng cung phi sinh ng cung ban u

P Pr P'r P'f Pf Pm P'm

ng cu ban u ng cung cc dch v marketing ng cung cc dch v marketing mi

Q 255

Hnh 9.3. Hiu qu ca s gim bt c chi ph trn dy chuyn th trng Do chi ph ln v dch v markrting trn dy chuyn theo gi Pm, ng cong cung phi sinh vi gi l c hnh thnh bng cch cng thm on thng ng Pm v ng cong cung ban u cp nng tri. Giao im ng cong cung phi sinh vi ng cong cu ban u cp bn l cho gi cn bng th trng Pr. Ngha l khi gi cn bng, gi nng tri s l Pf = Pr - Pm. Nu hon thin phng tin vn chuyn v ng giao thng lm cho chi ph trn dy chuyn th trng gim xung cn P'm, ng cong cung phi sinh dch chuyn xung v c th ct ng cong cu ban u v to ra gi bn l cn bng P'r. Nh vy gi l h i v th trng m rng ra vi lng cu tng ln t a ln b. Khi gi nng tri cng cn thit tng t Pf ln P'f thc y tng sn lng t a ln b. Ni cch khc, li ch ca vic gim chi ph trn dy chuyn th trng c phn chia cho ngi sn xut v ngi tiu dng theo t l tu thuc vo dc ca ng cong cung v cu. Nh vy, nu cn bin th trng gim i trong khi cht lng sn phm vn nh c th hiu qu ca h thng dy chuyn th trng s tng ln. Trong mi dy chuyn ca h thng th trng, mi on mt xch ca dy chuyn li lm tng gi tr cho sn phm mt xch tip theo. n lt nng dn th lm tng gi tr cc yu t u vo m h mua v. Nh vy, gi c m nng dn chp nhn cng vi lng sn phm bn ra ca h ph thuc rt nhiu vo kt qa hot ng ca cc doanh nghip ng trc v sau h trong dy chuyn marketing.
2. S hnh thnh gi c theo thi v.

Ngnh nng nghip l mt ngnh sn xut vt cht c nhiu c im ring, trong tnh thi v kh cao l nt c trng nht. Tnh thi v ca sn xut nng nghip th hin r s bin ng ca gi c th trng theo thi v, c bit l tnh khng n nh ca gi c th trng u ra. y, vic phn tch th trng nng nghip tp trung vo s hnh thnh gi c th trng theo thi gian. Trn hnh 9.4, bn phi trc tung cho thy s cn bng cung cu v gi c loi nng sn in hnh, v d la go, trn th trng cnh tranh. Trong v d ny, ng cong cung v ng cong cu ct nhau ti Q1, P1. i din qua trc tung, gi la go lc tri v th chy di qua bn tri. Trn trc honh, i din qua gc 0 v pha tri biu din lng cu lc tri v v do vy ng cu lc tri v dc xung v pha tri v i xng vi ng cu lc ma v qua trc tung.
Hm cung th trng lc tri v ca ngi bun

256

Hm cung qu lc ma v tri v

Qs P3 P2 P1

lc

Qd lc tri v Q tri v Q O Q2 Q1 Q3

Qd lc ma v Q ma v

Hnh 9.4: Phn tch cung cu v gi c theo thi v. Lc tri v, lng cung bng 0 ti im bt u nhng vn c nhu cu v la go trong mi thi im, nn lc tri v nhu cu v go c p ng bng lng go d tr do lng cung qu lc ma v cung cp. Ton b tnh hnh c m t hnh 9.4. Trn hnh 9.4 cha c m t ph lu kho. Nh vy, gi khi im ti thiu ca go lc tri v thng nhn sn sng bn phi cao hn mc gi P2 (bng gi mua vo lc ma v cng thm ph lu kho). Nu ph lu kho l cao lm cho tng chi ph ca thng nhn gm gi mua vo cng vi ph lu kho cao hn mc gi ti a c th c lc tri v (mc gi P3 chng hn), th ngi kinh doanh lng thc s b thua l, nu cng thp hn th h cng c li nhun hn. tin phn tch ta gi nh l ph lu kho bng khng. Xem xt gi P1. Nu gi P1 ph bin sut thi k ma v th lng cung s cn bng vi lng cu trn th trng, s khng c la go mua d tr. ng cung qu s khi im ti to 0, P1. Mun c d tr, thng nhn phi tr gi cao hn P1 (gi lc ma v), gi d gi P2. Khi , lng cu lc ma v gim i v lng cung cho th trng tng thm. Lng cung qu ny c thng nhn a vo d tr. Nh vy lng cung qu cung cp cho th trng lc tri v chnh l hm s ca gi la go lu hnh lc ma v. Trn hnh v, ng nt lin biu din hm s ny trc khi gnh chu mc chi ph kinh doanh ca thng nhn do phi tr gi P2 cao hn mc gi P1 ca th trng lc ma v; cn ng nt t biu din hm s sau khi c khon chi ph ny. Quan h gi c - s lng biu 257

th lng cung th trng theo gi lc tri v nn ng nt t phn nh gi la go tng ng phi c trong lc tri v b p chi ph kinh doanh v c li nhun ca thng nhn. Quan h cn bng th trng ti Q, P3 lc tri v c th c xc nh bng gi m ti lng cung qu lc c ma v bng vi lng cu lc tri v. Theo th d hnh 9.4, lc ma v lng cu th trng l Q2 v lng cung th trng l Q3. Hiu s lng cung v lng cu (Q3 - Q2) phi bng lng m thng nhn mua d tr cung cho th trng lc tri v.
3. Tnh trng c quyn tng i ph bin trn th trng nng nghip.

Nn nng nghip vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc chu tc ng ca qui lut cnh trnh th trng. V l lun, c hai loi cnh tranh th trng trong nng nghip, l th trng cnh tranh hon ho v th trng c quyn. V mt thc tin cho thy, khng phi mi th trng u c tnh cht cnh tranh, m ngc li trong nng nghip, c quyn mt ngi bn v c quyn mt ngi mua l nhng nt c trng ca th trng nng nghip. Vi trng hp c quyn bn, v d trn mt vng nng thn rng ln ch c mt cng ty thng mi ca Nh nc m nhim phn ln vic cung ng phn bn, thuc su v cc vt t nng nghip khc cho cc h gia nh. Trng hp c quyn mua mang tnh cht ph bin hn. V d, trn mt vng no ch c mt nh my ch bin mua nguyn liu do nng dn sn xut ra; hoc mi ngnh sn phm nng nghip ch c mt hoc hai cng ty tham gia xut khu nng sn ra th trng th gii. Trn th trng nng nghip, c quyn tn ti di hai trng thi: c quyn nht thi v c quyn lu di. c quyn nht thi thng gn vi nhng iu kin cn thiu vng cho mt th trng cnh tranh hon ho nh trnh cng ngh, kh nng qun l khng u ca cc doanh nghip, iu kin v kin thc tip th cn thiu v.v... c quyn lu di thng gn vi nhng yu t phi kinh t nh ngn sng cm ch gia cc vng v cc a phn hnh chnh, c im kinh t k thut ca vic ch bin sn phm hoc 258

khng c nhng sn phm thay th gn gi. L thuyt kinh t hc cng chng minh rng khi lm cho mt ngnh hng tr thnh c quyn c th gy ra tnh trng sn lng cung cp t i, gi bn cho ngi tiu dng tng ln v nh kinh doanh thu c li nhun c quyn. V lu di, tnh trng c quyn c th gy ra nhng tn hiu sai lch v gi c v hiu qu sn xut, dn n s phn b v s dng km hiu qu cc ngun lc trong ngnh nng nghip. Cng tng t nh trong cc ngnh kinh t khc, trong nng nghip ngoi nhng c quyn bt buc phi tn ti, ch yu l cc ngnh dch v cho nng nghip nng thn nh vn ti, cung cp in, in thoi ..., c Nh nc cho php cc doanh nghip Nh nc nm gi, cn trong cc lnh vc khc, Nh nc thng khng ch tnh trng c quyn bng hai hnh thc ch yu sau y: Mt l, kim sot gi i vi cc doanh nghip c quyn. Trn thc t, bn cnh vic giao mt s lnh vc c quyn cho cc doanh nghip Nh nc, Nh nc thng qui nh cc gi ti a cung cp in, xng du, phn bn Ur... cho nng dn v qui nh gi mua ti thiu cc nng sn m cc nh my ch bin hay c quan thng mi phi tr cho ngi bn. Trong iu kin hin nay nc ta, cc yu t u vo ca nng nghip chu chi phi ca gi quc t. Do vy, khi p dng bin php kim sot gi c quyn, thng thng Nh nc phi chi ra mt khon chi t Ngn sch Nh nc. Hai l, nh thu trn gi i vi li nhun c quyn cao. Thc cht ca chnh sch ny l chuyn dch c mt khon tin nht nh, c tnh cht c nh vo ngn sch Nh nc m khng nh hng g n gi c v sn lng ca doanh nghip. Thc hin chnh sch ny i hi c ti liu y v lng cu u vo v chi ph ca doanh nghip c quyn. Trong hot ng thc tin, nu c cc ti liu v doanh nghip c quyn, Nh nc c th quyt nh thc hin gi theo chi ph cn bin. Khi cn kt hp nh thu trn gi vi ph cp theo n v sn phm. iu ny khuyn khch tng sn lng v tng thu vo ngn sch. Trong trng hp nu nh nc nh thu trn gi bng mc ph cp chi tr cho mc sn lng ti a ca 259

doanh nghip s va khuyn khch tng sn lng v va chng trc li gia doanh nghip c quyn v cn b nghip v thu.
4. Th trng nng nghip Vit Nam ang trong qu trnh hi nhp vo th trng khu vc v th gii.

Mi trng th trng m ca v hi nhp vi bn ngoi l iu kin thc y qu trnh hi nhp ca nng nghip Vit Nam vi th gii v khu vc. Hin nay Chnh ph ta cam kt trong cc Hip nh Quc t vi l trnh xc nh, gm: 1/ Hip nh tham gia AFTA: Ti nm 2006 thu sut, thu nhp khu i vi tt c mi mt hng khng vt qu 5% (v d ng ma nm 2006, tht v cc b phn ni tng gia cm nm 2005 ); Trong danh mc cc nng sn cha ch bin nhy cm (SEL) c 51 nng sn c thi hn ct gim thu v hng ro phi thu chm hn, c th sau nm 2006 nhng n nm 2013 thu sut i vi ton b nng sn cha ch bin thuc danh mc SEL khng qu 5% v ton b hng ro phi thu phi bi b. Nh vy, t nm 2006 cc nng sn ch bin v ti khong nm 2010 nhiu nng sn cha ch bin c th vo th trng nc ta khng b cn tr v thu v hng ro phi thu. 2/ Hip nh Thng mi Vit M: Mc d c k kt mun hn (thng 7/2000) v thi gian thc hin di hn (Vit Nam c th duy tr bin php hn ch nh lng i vi nhiu loi nng sn nhp khu t M ti khong 2006, trong c sn phm tht v ch phm dng sn xut thc n ng vt nui), nhng t nm 2004 2006 cc doanh nghip M c php kinh doanh nhp khu v phn phi mt s sn phm, trong c ng vt sng th trng Vit Nam. 3/ Nc ta cng chp thun yu cu t do ho thng mi ca IMF v WB theo hng b cc hn ch nh lng vi AFTA trn c s qui ch ti hu quc vo nm 2003. 4/ Trong qu trnh m phn gia nhp WTO, nc ta c th phi cam kt rng buc v thu quan i vi tt c mi hng nng sn ti thi im gia nhp, theo mc thu xut nhp khu i vi tt c cc hng nng sn s thp (theo kinh nghim Trung Quc mc ny l 36,2% nm 1992 cn 17,4% nm 1998 v d nh gim cn 14,5% nm 2005). V cc hng ro phi thu, ti thi Im gia nhp nc ta phi loi b mi bin php hn ch nh lng nh hn ngch hay giy php xut khu. Hn na, cc doanh nghip nc ngoi s dn dn c php tham gia kinh doanh phn phi cc loi nng sn trn th trng 260

nc ta. V h tr trong nc, cc nc thnh vin ang pht trin ch c php h tr cho mt ngnh nng nghip no khng qu 10% tng gi tr ca ngnh nng nghip . V tr cp xut khu, nc ta c th phi cam kt khng tr cp xut khu nng sn, nhng vi thnh vin ang pht trin th chng ta vn c th tr cp cho cc khu lin quan n vn ti, ng gi hoc tip th. V cc bin php kim dch ng vt nui trng, ta phi cam kt thc hin cc qui nh ca WTO, ngha l khng th li dng cc bin php ny nhm mc tiu bo h sn xut trong nc. Trong khun kh ca cc cam kt hi nhp nh trn, c th ni th trng nng nghip Vit Nam ang trong qu trnh i mi trn nhiu phng din nh: cung, cu, cnh tranh, cc cng c iu tit v.v cho ph hp vi thng l quc t. Nh vy , vic hi nhp hon ton v ng l trnh thi gian l i hi bt buc ca i mi c ch th trng cho pht trin nng nghip trong giai on hin nay.

III. Nhng bin php ch yu hon thin th trng nng nghip Vit Nam
Cng vi qu trnh i mi kinh t t nc t Ngh quyt i hi ng ln th VI (1986) n nay, s vn ng pht trin ca nn nng nghip Vit Nam ang chuyn dn tng bc sang c ch th trng c s qun l ca Nh nc, theo nh hng x hi ch ngha. Cc yu t c bn ca c ch th trng trong nng nghip l cung, cu, ga c cc yu t u vo ca sn xut v u ra ca sn phm tng bc hnh thnh v chu s chi phi ngy cng nhiu hn ca cc qui lut kinh t th trng. Xut pht t ng li xy dng nn kinh t nhiu thnh phn nc ta, tham gia vo th trng nng nghip hin nay gm c cc doanh nghip Nh nc, cc hp tc x, tp on sn xut, cc h nng dn c giao t s dng lu di, cc hnh thc kinh t t nhn. Mt khc, vi ch trng xy dng nn kinh t hng ngoi, m ca v hi nhp, nn nng nghip Vit Nam cn phi nhanh chng hi nhp vo nn nng nghip quc t v khu vc. p ng nhng xu hng pht trin hp qui lut ni trn, gp phn hon thin th trng nng nghip Vit Nam trong mt khong thi gian 261

nh theo cc hip c gia nc ta vi cc nc khc, cn coi trng mt s bin php ch yu sau y:

1. Nhanh chng xy dng h thng th trng ng b cho nng nghip, nng thn.

Tng bc nhanh chng hnh thnh y h thng ng b cc th trng trong nng nghip nng thn, gm th trng cung cp cc yu t u vo cho sn xut v th trng tiu th sn phm, trong quan trng nht l th trng vn, th trng dch v k thut v th trng tiu th sn phm. - Trong nn kinh t th trng hin i, th trng vn l th trng quan trng nht ca h thng th trng nng nghip nng thn. S hot ng c hiu qu v n nh ca th trng vn c ngha c bit to ln trong vic thc y s pht trin ca nng nghip v gii quyt nhng vn x hi trong nng thn. Vi vic i mi ngnh Ngn hng v xy dng h thng ngn hng Thng mi chuyn ngnh trong nng thn, u im c bn ca vic hnh thnh v pht trin th trng vn tn dng trong nng nghip nng thn nc ta hin nay l: + Hnh thnh a dng cc loi hnh ngn hng p ng nhu cu vn tn dng theo mc tiu, gm Ngn hng Nng nghip v pht trin nng thn, Ngn hng u t, Ngn hng phc v ngi ngho v.v... + H thng cc qu tn dng nhn dn nng thn tng bc hnh thnh p ng nhu cu huy ng v s dng vn ti ch trong dn c. + Nn cho vay nng li tng bc b khng ch . + Ngnh Ngn hng tng bc thc hin tt nhim v cho vay i vi kinh t h nng dn. Theo ti liu iu tra nm 1994, doanh s cho vay kinh t h nng dn ca cc Ngn hng Nng nghip chim ti trn 70% Ngn hng cp tnh v 90% Ngn hng cp huyn. + Li sut cho vay v nhn gi trn th trng vn tn dng tng bc chu tc ng ca cung cu trn th trng. Tnh trng li sut thc m v c bn b xo b gp phn lnh mnh ho cc quan h tn dng nng thn. Nhc im c bn hin nay l h nng dn thng rt kh vay hoc 262

khng vay c cc mn vay ln v di hn t ngn hng. iu ny gy kh khn ln cho vic u t chuyn dch c cu kinh t nng nghip, nng thn. - Th trng dch v k thut p ng nhu cu v cc yu t vt t k thut cho sn xut nng nghip nh cc loi phn bn ho hc, thuc tr su, thc n gia sc tng hp, my mc nng c v.v... v nhu cu v cc dch v t vn hay ph bin p dng tin b k thut mi. S pht trin v hot ng c hiu qu ca th trng dch v k thut trong nng nghip c ngha quan trng trong vic tng trng nng nghip, tng bc cng nghip ho, hin i ho nng nghip v cc ngnh kinh t khc nng thn. u im c bn hin nay l trong nng thn hnh thnh a dng cc t chc cung ng cc yu t u vo ch yu cho nng nghip gm cc cng ty vt t nng nghip tnh vi cc i l ca n huyn, cc t chc thng mi ca tp th v t nhn bun bn vt t nng nghip... Vi mng li nhng ngi cung ng ng o nh vy p ng kp thi nhu cu sn xut ca h gia nh nng dn v cc loi vt t vi gi c thch hp v c tnh cnh tranh. Nhc im c bn l do nhng non yu trong cng tc qun l th trng nn cn tnh trng hng gi, hng km cht lng; gi c th trng c lc c ni cn bin ng nhiu gy thit hi cho ngi sn xut nng nghip. nhng vng su, vng xa, v nhiu l do m tin b k thut mi khng n c tn h nng dn. - Th trng tiu th nng sn n nh l yu t quan trng pht trin nng nghip n nh. Trong nhng nm i mi, thnh tu c bn l Nh nc tho g nhng chng ngi ca s pht trin th trng tiu th nh: Xo b tnh trng ct c a phng, pht trin mnh mng li giao thng quc gia v giao thng nng thn... Th trng tiu th mt s nng sn hng ho ch yu hnh thnh thng nht trong c nc, khng cn tnh trng chnh lch qu ln v gi nng sn gia cc vng. Vic gia nhp ASEAN v tham gia cc Hip nh thng mi vi nhng khu vc th trng khc, nng nghip Vit Nam ang dn tng bc hi nhp vo kinh t th gii thng qua xut khu nng sn. Nhc im c bn l n nay, chng ta cha t chc tt h thng th trng ni a, nn cn tnh trng mt s nng sn, thc phm, cc loi hoa qu.. khi th thiu rt gay gt, nhng khi c ma li c cm gic ng, d tha. Tnh hnh ny nhiu khi gy thit hi cho nng dn khi bn sn phm 263

do h sn xut ra. Vic t chc cha tt h thng th trng nng sn ni a nc ta c th hin mt s kha cnh ch yu sau y: + Mng li giao thng nng thn nhiu vng cha hon chnh, c bit cc vng ni, vng xa. Vng mn Bc H (Lo cai) khng th pht trin c nu vn duy tr nhng phng thc vn ti sn phm th s l gi, nga th v.v... + H thng ch nng thn cn thiu, cn khong 30% s x cha c ch. H thng cc trung tm thng mi vng v lin vng ang trong qu trnh hnh thnh nn cha ng b. + Kin thc, nng lc v iu kin tip th ca ngi sn xut cn yu, v cn tnh trng nng dn m ch v thiu phng tin sinh hot hng ngy trong gia nh nh i, tivi. + Tranh mua, tranh bn ca th trng trong trng hp c th cn rt nng n v cha khc phc c.
2. Thc hin nhng quyt nh iu tit gi c nng nghip mt cch linh hot v ph hp.

Gi c thng c coi l mt trong nhng vn trng yu ca cc cuc tho lun lin quan n th trng nng nghip. Bi v, gi c l yu t cu thnh ca c ch th trng c tc ng chi phi v c hai pha cu v cung ca nng nghip. Hn th na, gi c cng chi phi cc mi quan h trao i trong ni b v trao i lin ngnh ca nng nghip (trao i ca nng nghip vi cc ngnh khc). Cui cng, gi c c tc ng ln ti vic phn b v huy ng s dng ti nguyn quc gia vo nng nghip v cc ngnh kinh t nng thn. ng v pha nhng ngi sn xut nng nghip, gi c c vai tr chi phi ti cc quyt nh ca h: Sn xut loi nng sn no, bao nhiu? sn xut cho th trng hay ch ti mc tiu dng cho bn thn v gia nh h ? v.v... n mc tt cng, gi c tc ng ti c vic ngi nng dn quyt nh li nng thn hay di c ra thnh ph. - Xem xt nhng kha cnh khc nhau lin quan n vai tr ca gi 264

nng nghip nh trn, ta c nhn xt ng lu l: i vi nng nghip, cc mc gi c ca yu t u vo sn xut v u ra sn phm thng khng c coi trng bng cc gi c tng i ca chng. Ngi nng dn sn xut hng ho thng coi trng mc chnh lch v gi c nng sn so vi gi cc yu t u vo, tc l chnh lch so snh v gi c gia nng nghip v cng nghip. Trong ni b nng nghip ngi nng dn quan tm n vic trng c ph hn trng ch v chnh lch gia doanh thu v chi ph ca vic trng c ph l cao hn. - Xt kha cnh cc mc gi ca nng nghip, im ni bt l khi gi c nng sn ch c quyt nh bi cc p lc ca th trng th n c xu hng dao ng vi bin b kh ln so vi cc sn phm cng nghip. iu ny bt ngun t s bin i phc tp ca thi tit, kh hu lm cho sn lng nng nghip khi tng, khi gim bt thng. V lu di, loi tr ti a cc dao ng y l c li cho pht trin nng nghip v l mt mc tiu quan trng ca chnh sch gi. Trong nng nghip nc ta hin nay, do cn nhiu bin ng phc tp v th trng v gi c, cn c nhng bin php iu tit gi c ca Nh nc mt cch rt linh hot i vi tng hnh thi th trng v ph hp vi tng giai on c th ca cc hot ng sn xut nng nghip. - c quyn trong th trng nng nghip l kh ph bin. Nh nc thc hin qun l v iu tit gi c trn th trng c quyn bng cc hnh thc ch yu sau y: + Qui nh gi chun cung ng i vi nhng hng ho v dch v c quyn. nh gi ti a i vi nhng ngi c quyn cung cp cc yu t sn xut cho nng dn v nh gi ti thiu phi tr cho nng dn i vi nhng ngi c quyn mua nng sn hay nguyn liu ch bin. + i vi nhng hng ho hay dch v hin nay Nh nc nm gi c quyn cung cp cho nng nghip nng thn hoc Nh nc vn phi u t hon ton nh dch v thu li, in cung cp cho nn nghip nng thn v.v..., Nh nc qui nh gi chun i vi in cng t tng, i vi nc 265

 cng trnh knh cp II hay cp III. Nhng chi ph lin quan ti vic qun l, duy tr cng trnh, phn phi in ti h tiu dng hay dn nc ti rung s do ngi tiu dng chi tr. + Khuyn khch m rng hp tc lin doanh, khuyn khch cnh tranh lnh mnh trong ton b h thng th trng nng nghip. - Trn th trng cnh tranh, tu theo mc cnh tranh lnh mnh ca th trng m Nh nc c nhng bin php qun l gi thch hp trong tng trng hp c th: + Qui nh gi gii hn (khung gi) cho vic nhp khu xng du, phn ur, gi cc vn ti phc v nng nghip. Qui nh gi xut khu ti thiu i vi cc sn phm xut khu nh go, c ph, ch, ht iu, thu sn ch bin v.v... + Qui nh gi ti thiu mua thc v gi ti a bn go ti cc th trng trng im khi c bin ng gi i vi cc cng ty lng thc vng tham gia lu thng lng thc trn th trng ni a, cc cng ty ch bin v xut khu. + T chc ng k gi, hip thng gi, nim yt gi i vi cc thnh phn kinh t tham gi th trng nng nghip i vi c u vo v u ra. + Lp qu d tr bt buc v qu quc gia bnh n th trng. Cc qu ny t trc tip di s kim sot v iu hnh c hiu qu ca Chnh ph khi cn thit. + Tng cng kim tra, kim sot cc yu t hnh thnh gi, kim tra lng tn kho hay d tr bt buc; s dng linh hot d tr bt buc; Thc hin chnh sch tr gi khi cn thit.
3. Khuyn khch thc y cnh tranh v chng c quyn.

tng bc to ra nhng iu kin khch quan thc y cnh tranh trong h thng th trng nng nghip th ng thi phi c nhng bin php tch cc chng c quyn. nhng nc c nn kinh t th trng pht trin sm, hn ch c quyn, Quc hi thng lp v ph chun mt o lut 266

ring. Trong iu kin nc ta cha c o lut chng c quyn, cn c bit coi trng nhng vn ch yu sau y: Mt l, c bin php ph hp hn ch c quyn c th trng cung ng u vo v tiu th sn phm u ra ca nng nghip, nhng vn m bo thc hin tt cc dch v cho pht trin nng nghip. p ng yu cu ny, khng th ph mc ton b cho t thng. Tu theo tm quan trng ca mi ht trng, Nh nc cn nm gi vai tr chi phi ti mc cn thit bng vic t chc ra cc doanh nghip ca Nh nc, iu hnh s hot ng ca cc loi doanh nghip ny theo nhim v Nh nc giao. Ngoi ra, nhng lnh vc khc khng trng yu th giao cho cc thnh phn kinh t khc. tm c bin php ph hp hn ch c quyn trn th trng nng nghip, iu quan trng trc ht l nhn dng chnh xc trng thi c quyn. Ngha l c quyn l c quyn nht thi hay c quyn lu di. Sau na cn xem xt nhng iu kin ang duy tr trng thi c quyn . V nguyn tc, tm gii php hn ch c quyn, ngi ta thng bt u t vic phn tch cc biu hin ca c quyn th hin ra trn cc kha cnh ch yu sau y: + Khng b cnh tranh hoc t b cnh tranh ca cc doanh nghip khc. + Chim v tr p o so vi i th, biu hin th phn m doanh nghip nm gi. + C kh nng li dng tng gi hay gim gi trong mt s trng hp nht nh. Hai l, coi trng cc bin php thc y cnh tranh trong vic cung ng u vo v tiu th sn phm ca ngnh nng nghip. C th l: + Thc y mi thnh phn kinh t, mi n v kinh t t do kinh doanh lm giu hp php. + Thc hin cc bin php xa b dn s chnh lch v trnh cng ngh, trnh qun l gia cc doanh nghip trong cng mt ngnh sn phm hay trn nhng vng nng thn khc nhau. Cn coi trng cc d n pht trin 267

 cc vng su, vng xa, vng ni v nhng vng c iu kin bt thun khc. + Cung cp y nhng hiu bit ti thiu v th trng v nhng thng tin v th trng cho c ngi bn v ngi mua trn th trng nng nghip h c th hiu chnh cc quyt nh ca mnh mt cch ph hp, chnh xc. Ba l, pht hin v kin quyt ngn chn cc vn ni cm bt thng ny sinh trn th trng nng nghip. mt s vng v mt s lnh vc ca nng nghip nng thn, c bit nhng ni, nhng lnh vc m lc lng thng nghip quc doanh yu km, thng pht sinh nhng vn ni cm bt thng trn th trng nng nghip c u vo v u ra. y l mt hnh thc cnh tranh khng lnh mnh ca t thng hot ng trn th trng nng nghip. Hnh thc biu hin ca s cnh tranh khng lnh mnh l t thng thit lp "cc lnh a ring" v t cho mnh ton quyn chi phi lnh a . V d, mt t thng ginh ton quyn t hng gia cng thu ren cho mt huyn tnh H; mt s t thng dnh ton quyn mua vi thiu mt huyn thuc tnh B trong ma thu hi, khng cho nhng thng nhn mi ti mua c trc tip ca nng dn v.v... Thng thng, vic gii quyt cc vn ni cm ni trn tu thuc vo tnh nng ng ca b my chnh quyn cc cp a phng. Nh vy, cc bin php gii quyt thng ch yu l cc bin php hnh chnh.
4. Thc hin tt chin lc hi nhp vo th trng nng nghip th gii.

Xu hng ni bt trong thi i ngy nay l s ph thuc ln nhau ngy cng nhiu hn gia cc quc gia v cc khu vc trn th gii trong qu trnh pht trin ca tng quc gia ring bit. i vi nn kinh t ni chung v nng nghip ni ring ca nc ta, vic tng cng kh nng cnh tranh ca nn nng nghip, tng bc hi nhp vo th trng khu vc v quc t l 268

mt i hi khch quan. Trong iu kin cn chnh lch nhiu v qui m v trnh sn xut, mun tng cng kh nng cnh tranh, tng bc hi nhp vo th trng quc t hin ang cnh tranh gay gt v c bo v bng nhng hng ro rt tinh vi ca cc quc gia, chng ta cn phi: - Cng c v tng cng v tr vn c cc th trng quen thucv cc bn truyn thng. - Tch cc m rng v to th ng trn cc th trng mi. - Tham gia nhiu hn vo cc hip nh v cng c quc t c lin quan n kinh t v thng mi. - S dng linh hot v c hiu qu cc cng c kinh t trong quan h ngoi thng i vi cc sn phm xut nhp khu (nhp khu vt t nng nghip v xut khu nng sn). Cn c bit coi trng nhng vn sau y: + Hon thin vic xt v cp quota xut nhp khu, ngn chn nhng tiu cc c th xy ra trong vic xt v cp quota. S dng mt cch kho lo cc cng c phi thu ph hp vi thng l quc t. + R sot v hon thin h thng thu xut nhp khu. Cn c chnh sch bo h tho ng v ph hp vi l trnh thc hin cc cam kt hi nhp ca ng v Nh nc ta vi cc i tc trn th gii. tng cng kh nng cnh tranh ca cc n v tham gia xut nhp khu cc sn phm c lin quan n nng nghip. Trong iu kin cho php, mnh dn m rng quyn hot ng xut nhp khu cho cc doanh nghip khng phi ca nh nc c kh nng v iu kin. + iu hnh t gi hi oi ph hp v linh hot thc y cc quan h bun bn trn th trng quc t. - Thc hin vic kim sot bun bn tiu ngch v chng bun lu c hiu qa.

269

Tm tt chng

1. Theo quan nim ca cc nh kinh t, th trng nng nghip ni chung l tp hp nhng tho thun, da vo m cc ch th kinh t trong v ngoi ngnh nng nghip c th trao i c cc hng ho nng sn hay cc dch v cho nhau. Bn cht nh trn ca th trng nng nghip th hin nhng chc nng c bn ca n l: Chc nng tha nhn, chc nng thc hin, chc nng iu tit kch thch v chc nng thng tin. Do c im ca vic sn xut v tiu dng hng nng sn, th trng nng nghip l th trng a cp. Do vy, trng tm phn tch th trng nng nghip l phn tch trng thi cn bng mi cp th trng. p ng nhng i hi ca th trng v mi loi nng sn, cc ch 270

th kinh t tham gia trn dy chuyn marketing cn b ra nhng chi ph nht nh. Nhng chi ph ny c phn nh vo gi c. Khi th trng chp nhn gi, gm gi nng sn th cng thm chi ph marketing, th chnh lch gia gi vi gi cp th trng trc c gi l cn bin th trng. 2. Vi gi nh c tnh trng c quyn trn th trng nng nghip v vic t chc h thng marketinh l hp l, ta phn tch cn bin th trng trn hai kha cnh: Mt l, vi mt cn bin nht nh ta phn tch c hu qu ca vic thay i ca cung hoc cu trn th trng nng sn. Hai l, nu nh mt ci tin no lm tng hiu qu ca dy chuyn marketing th c ngi bn v ngi mua u c li. 3. Gi c bin ng theo thi v l nt c trng ca gi nng sn. Vic phn tch s hnh thnh gi nng sn theo thi v gip ta hiu c bn cht ca cc hot ng u c tch tr ca thng nhn trn th trng nng sn. Hn na l hiu ra c s ca vic thc y nhng mt tch cc ca hot ng ny. 4. phn tch th trng nng nghip, ta gi nh rng khng c tnh trng c quyn. Tuy nhin trn thc t li xy ra tnh hnh ngc li, ngha l tnh trng c quyn din ra tng i ph bin trn th trng nng nghip. c nhng gii php kim sot hoc hn ch c quyn, iu quan trng l nhn dng chnh xc mi loi c quyn c th l thuc loi c quyn nht thi hay lu di, c quyn c Nh nc cho php hay khng cho php. 5. Trong giai on hin nay, th trng nng nghip Vit Nam ang trong qu trnh hi nhp vo th trng khu vc v quc t. Do vy, hi nhp hon ton v ng l trnh thi gian l i hi bt buc ca i mi c ch th trng cho pht trin nng nghip hin nay. 6. hon thin th trng nng nghip nc ta, cn coi trng mt s 271

bin php ch yu l: Xy dng h thng th trng ng b cho nng nghip nng thn; Thc hin nhng quyt nh iu tit gi c nng nghip mt cch linh hot v ph hp; Khuyn khch thc y cnh tranh v chng c quyn; Thc hin tt chin lc hi nhp vo th trng nng nghip th gii.

Cu hi n tp 1. Trnh by bn cht, chc nng ca th trng nmmng nghip? Nu

ni th trng nng nghip l mt tp hp nhng khch hng c nhu cu v mt nng sn no th c ng khng? Ti sao ? 2. Phn tch cn bin th trng nng sn? ngha ca vic phn tch ? 3. Phn tch s hnh thnh gi nng sn theo thi v? ngha ca vic phn tch ? 4. Trnh by nhng bin php ch yu hon thin th trng nng nghip Vit Nam hin nay ?

272

Chng 10 Thng mi quc t cc sn phm nng nghip

I- Mt s l thuyt v thng mi c th vn dng trong lnh vc nng nghip.
Nhng l thuyt v thng mi quc t c trnh by trong nhiu loi sch khc nhau. Trong mc ny, xin nu tm tt mt s l thuyt c th lm nn tng l lun cho s pht trin v nghin cu v thng mi quc t cc sn phm nng nghip. 273

1- L thuyt v li th tuyt i ca A Smith.

Trc khi ch ngha t bn tr thnh mt ch thng tr trn thc t, hu nh mi ngi, trong c c cc nh kinh t hc, coi thng mi khng phi l ngnh to ra ca ci vt cht cho x hi. Theo h, ch c hai ngnh, nng nghip v cng nghip, mi sn xut ra ca ci vt cht. Do vy, li nhun c c trong hot ng thng mi, v thc cht, ch l s dch chuyn t ngi ny sang ngi khc, l qu trnh mc ti ln nhau. V vy, trong hot ng thng mi, khi ngi ny c li, th ngi kia phi b thit, phn c ca ngi ny l phn mt ca ngi kia. Trong bi cnh , A. Smith chng minh rng, qu trnh thng mi da trn c s chuyn mn ho theo li th, s khng cn tc ot ln nhau gia cc i tc, m vn to thm li ch cho cc tc nhn tham gia vo qu trnh . V v vy, thng mi cng to thm ca ci vt cht cho x hi, n l ngnh c li v cn thit cho x hi. T tng c th hin thng qua vic a ra v lun gii th d v trao i quc t c tnh kinh in sau y: Th d 1: gi s c hai quc gia, A v B, cng chi ra 100 gi lao ng sn xut mi loi sn phm go v than. Kt qu sn xut mi quc gia nh sau: Quc gia A sn xut c 100 tn go v 200 tn than Quc gia B sn xut c 80 tn go v 400 tn than. Nu khng c thng mi quc t, sc sn xut chung ca c hai quc gia s l 180 tn go v 600 tn than. Khi c thng mi quc t, quc gia A s chuyn mn ho sn xut go, quc gia B s chuyn mn ho sn xut than. Khi sc sn xut chung ca c hai quc gia s l 200 tn go v 800 tn than. So vi trc khi c thng mi trn c s chuyn mn ho theo li th, r rng li ch ca x hi tng thm, mc d tng chi ph sn xut tnh theo gi lao ng khng i. Trong th d trn, c nhng gi nh rng: lng cung - cu sn 274

phm ca c go v than lun cn bng, k c trc cng nh sau khi c thng mi quc t; cha tnh n chi ph hot ng thng mi ni chung trong qu trnh trao i sn phm gia hai quc gia; v thng mi hon ton t do. Chuyn mn ho theo cch thc ni trn c gi l chuyn mn ho theo li th tuyt i. Tc l bng cch so snh li th mt cch trc tip ca cng mt loi sn phm gia hai quc gia khc nhau xc nh c quc gia no c li th, ly kt qu so snh xc nh hng chuyn mn ho sn xut. Trong th d trn chng ta thy, quc gia A c li th mt cch tuyt i v sn xut go so vi quc gia B; ngc li, B c li th tuyt i v sn xut than so vi A. Ni chung, khi nc ny c li th tuyt i v sn xut sn phm ny, nc kia li c li th tuyt i v sn xut sn phm khc, th vic xc nh sn phm chuyn mn ho trao i l tng i r rng v d dng. Trn thc t, khng phi lc no v u cng d dng nh vy. Tnh hnh s phc tp hn, nu quc gia A c li th tuyt i so vi quc gia B khng ch vic sn xut sn phm go, m cn c sn xut sn phm than. Tnh hnh ny din ra kh ph bin trong mi quan h gia nhng quc gia pht trin v nhng quc gia chm pht trin. Nu ch thc hin c trao i thng mi quc t khi c li th tuyt i, th s khng th gii thch c hot ng thng mi vn pht trin gia cc quc gia pht trin (c li th tuyt i trong sn xut hu ht cc sn phm) vi cc quc gia chm pht trin (hu ht cc sn phm sn xut ra u th bt li). L thuyt ca avid Ricardo s gip chng ta gii thch c ng lc ca mi quan h .
2- L thuyt v li th tng i ca avid Ricardo.

Ni dung ct li ca l thuyt ny c th pht biu: Khi thc hin giao thng trn c s chuyn mn ho, nu quc gia ny c li th tuyt i vic sn xut mi sn phm, cn i tc li yu th vic sn xut mi sn phm, th quc gia th nht nn chn nhng sn 275

phm c li th ln nht chuyn mn ho, cn quc gia th hai nn chn nhng sn phm t bt li nht chuyn mn ho. C th phn tch th d th hai sau y hiu r l thuyt ca avid Ricardo. Th d 2: cng vi nhng gi nh nh th d 1, nhng vi kt qu sn xut c th hin nh sau:
Bng 10.1.

Sn phm go Quc gia Kt qu sn xut (tn) So vi i tc (ln)

Sn phm than Kt qu sn xut (tn) So vi i tc (ln)

A B

100 80

1,25 0,80

400 200

2,00 0,50

Vi tnh hnh nh trong th d 2, theo nguyn l ca l thuyt D.Ricardo, th quc gia A nn chuyn mn ho sn xut than, ngc li, quc gia B nn chuyn mn ho sn xut go. Theo hng , quc gia A s dnh ton b ngun lc l 200 gi lao ng, thay v sn xut c go v than, sn xut than; cn quc gia B s dnh ton b 200 gi lao ng sn xut go. Khi , sc sn xut chung ca x hi s l 800 tn than v 160 tn go. Nu so vi trc khi chuyn mn ho, th sn phm than tng thm 200 tn, sn phm go b gim i 20 tn. Tuy vy, nu qui i 200 tn than thnh go (xt v mt gi tr) theo t l trao i hin hnh (800/160), th lng 200 tn than tng ng vi 40 tn go. Nh vy, khi b tr cho nhau, tng gi tr sn phm ca x hi khi c chuyn mn ho vn tng ln vi lng tng ng 20 tn go so vi khi khng c chuyn mn ho. Khi nghin cu th d th hai, cng cn c nhng gi nh nh th d 1 v cng cn lu rng, mc chuyn mn ho trn thc t s khng hon ton nh th d a ra. Mc ch ca vic a ra v phn tch th d 2 l hiu nguyn l trong l thuyt v li th ca D.Ricardo, v khng nh rng, ngay c i vi mt quc gia khng c li th tuyt i trong quan h 276

vi i tc, vn c th tham gia vo quan h giao thng vi i tc. Nguyn l gip ta gii thch c quan h gia nhng quc gia c trnh nng sut lao ng cao vi nhng quc gia c trnh nng sut lao ng thp. ng thi, c th khng nh rng, nu xt v mt kinh t v xt trong di hn th lung hng trao i gia cc quc gia s lun l lung hng hai chiu. Phng thc chuyn mn ho theo kt qu so snh mc li th gia hai sn phm khc nhau trong cng mt quc gia nh trn, gi l chuyn mn ho sn xut theo li th tng i. Thng mi trn c s , gi l thng mi trn c s li th tng i. Qua hai th d nu trn, c th khng nh rng thng mi quc t trn c s chuyn mn ho theo li th (c tng i ln tuyt i) u lm tng thm li ch ca x hi : cng c th khng nh rng, mi quc gia trn th gii u c th tham gia vo qu trnh thng mi ton cu, v s tham gia s gp phn lm tng thm li ch cho x hi ni chung. Tuy nhin, s phn phi li tch nh th no, v do , mc li ch m mi tc nhn nhn c l ln hay nh, s ph thuc vo nhiu nhn t kinh t - chnh tr x hi khc nhau. L thuyt ca John Stunart Mill s gp phn l gii vn .
3- L thuyt v "gi tr quc t" ca John Stunart Mill.

Trn c s l thuyt ca D.Ricard, J.S.Mill ch ra rng: nu mt quc gia c sn phm c mc a chung quc gia i tc ln hn mc a chung v sn phm ca i tc quc gia mnh, th quc gia s thu c nhiu li hn trong qu trnh giao thng. Trn c s th d 2, chng ta tnh ra bng gi tr trao i di y phn tch:
Bng 10.2.

Tn quc gia A

Kt qu sn xut go (tn) 100 277

Kt qu sn xut than (tn) 400

T l trao i trc khi c giao thng 1 go ly 4 than

80

200

1 go ly 2,5 than

Theo nguyn l ca l thuyt v li th tng i ca D.Ricardo, khi hai quc gia thc hin giao thng th mt lng go ca quc gia B s i c Q than ca quc gia A. Khi Q c xc nh trong khong t trn 2,5 n di 4 (2,5<Q<4). V rng, quc gia A khi chuyn mn ho sn xut than, s hy vng rng s cn t hn 4 than cng i c 1 go; ngc li, quc gia B khi chuyn mn ho sn xut go, s hy vng s i 1 go c nhiu hn 2,5 than. Trong trng hp nu 1 go i c 4 than th quc gia A s t lm ly go; nu Q = 2,5 th B s t sn xut ly than. Gi s 1 go i c cc mc: 2,5; 3,0; 3,25; 3,5 v 4,0 than, ta c bng li ch sau y:
Bng 10.3.
Quc gia B TT Lng go Lng than xut khu nhp khu Li ch ca B tnh bng than xut khu Quc gia A Lng than Lng go Li ch ca A nhp khu tnh bng than

1 2 3 4 5

1 1 1 1 1

2,50 3,00 3,25 3,50 4,00

0,00 0,50 0,75 1,00 1,50

2,50 3,00 3,25 3,50 4,00

1 1 1 1 1

1,50 1,00 0,75 0,50 0,00

Qua bng li ch trn, chng ta thy, tnh hung th 1 v 2, li ch nghing v quc gia A; tnh hung 3, li ch cn bng; cn hai tnh hung 4 v 5, li ch nghing v quc gia B. Nu ti quc gia A, go ca quc gia B c a chung hn mc a chung ca quc gia B v than ca quc gia A, th A c th tr gi cao hn cho go ca B. Khi quc gia B s thu c nhiu li hn trong giao thng vi quc gia A. Theo cch suy lun trn, J.S.Mill kt lun rng: trong quan h gia cc nc giu v cc nc ngho, th nhm nc ngho thng thu c nhiu li hn, v nhm nc giu sn sng tr gi cao hn cho nhng sn phm mua t nc ngho. Tuy nhin, tri vi cch suy lun ca J.S.Mill, mt 278

s khc li cho rng, trong mi quan h trn, a phn cc nc ngho thng b cc nc giu p t v gi c (c th do th mnh v kinh t ca cc nc giu, c th do cc nc ngho b thiu thng tin...), do vy, cc nc ngho thng phi chu phn thua thit. Bn c c th tm hiu k hn v vn ny, bng cch tm c cc l thuyt khc, cng nh tm hiu trn thc t quan h li ch gia cc nc giu vi cc nc ngho trong quan h thng mi quc t. Trn thc t, bn cnh vic thc y t do ha thng mi cc mt hng c li th p o, mi nm cc nc giu trn th gii chi t 370 t n 400 t USD cho tr cp nng nghip. ng thi h cn p t biu thu cao i vi nng sn nhp khu - l nhm hng xut khu chim ti 70% kim ngch xut khu ti cc nc ang pht trin. Ngn hng th gii c tnh nu thc hin t do ho thng mi i vi nng sn, c th lm tng gi tr nng sn xut khu cho cc nc ang pht trin khong 30 n 100 t USD, to iu kin cho nhiu quc gia vi khong trn 1 t ngi thot cnh ngho i (Tp ch cng sn, s 2/2001, trang 27).
4- L thuyt v ti nguyn thin nhin i vi thng mi quc t ca Eli Heckkchers - Bertil Ohlin (H-O).

Trong nn kinh t hng ho vn hng theo c ch th trng, cc yu t u vo ca qu trnh sn xut, tt nhin, cng tr thnh hng ho. Nguyn l ca l thuyt ca H-O c pht biu: mt s quc gia s sn xut v xut khu loi hng ho m vic sn xut ra chng s dng tng i nhiu cc yu t u vo sn c v r. H s nhp khu cc loi hng ho m vic sn xut ra chng cn nhng cc yu t u vo khan him v t. Ni cch khc, thng mi quc t s thc y cc quc gia xut khu nhng yu t u vo tng i sn c v r di hnh thc nhng sn phm hng ho khc hoc xut khu trc tip nhng yu t . Qu trnh lm tng lng cu v nhng yu t sn c v r, do vy, gi ca nhng yu t ny s c y dn ln. ng thi, vic nhp khu nhng yu t khan him v t, d l trc tip 279

hay gin tip di dng hng ho khc, s gp phn ko c gi ca nhng yu t ny v nhng sn phm c lin quan xung dn. Nh vy, xt v xu hng, thng mi quc t s gp phn san bng chnh lch v gi c nhng yu t u vo ca sn xut nhng hng ho tiu dng cui cng. Qu trnh em li li ch cho nn kinh t quc t ni chung. V thc cht, l thuyt H-O l s c th ho l thuyt li th tuyt i ca A.Smith cng nh l thuyt li th tng i ca D.Ruardo khng ch i vi hng ho tiu dng, m cn c i vi cc yu t vt t u vo ca qu trnh sn xut. iu ny, gip cho cc nh hoch nh chnh sch kinh t v m c c ci nhn ton din hn v tim nng cng nh hn ch trong kh nng xut khu ca mi quc gia. i vi cc doanh nghip, vic phn tch kh nng xut khu cn phi c phn tch, nh gi tt c cc khu, cc sn phm c lin quan. Trong , cc yu t u vo ca sn xut rt cn c xem xt chu o. L thuyt ca H-O da trn hai gi nh quan trng sau y: Th nht, vic sn xut cc sn phm khc nhau s cn cc yu t u vo vi t l khc nhau. Th d m thuyt ny thng nu ra l, so snh vic sn xut t cc nc pht trin vi vic sn xut lng thc, thc phm cc nc chm pht trin. T l cc yu t u vo m thuyt ny so snh l t l gia cc lao ng v vn. Theo l thuyt H-O, vic sn xut t s tn nhiu vn hn l lao ng, v cc nc pht trin yu t vn c coi l sn c v r, trong khi lao ng c coi l yu t khan him v t. Trong khi , vic sn xut cc loi nng sn thng tn t vn hn l lao ng, v cc nc chm pht trin vn c coi l yu t khan him, cn lao ng c coi l yu t tng i sn c v r. Do vy, cc nc chm pht trin nn sn xut v xut khu nng sn sang cc nc pht trin, ngc li, cc nc pht trin s sn xut v xut khu cc sn phm cng nghip nhp khu nng sn. Th hai, cc quc gia khc nhau thng c nhng yu t sn c khc 280

nhau. Mt s quc gia nh c, M c t s vn/lao ng rt cao, trong khi nhng quc gia khc, nh n chng hn, li c t s rt thp. iu ny c ngha l, M th sn c v d tha vn, thiu lao ng; ngc li, n li khan him vn v tha lao ng. Do vy, trong quan h thng mi, M nn sn xut v xut khu nhng sn phm cn nhiu vn, cn n nn sn xut v xut khu nhng sn phm cn nhiu lao ng.
5- L thuyt ca Myin v gii thot lng tn d.

Theo Myin (1958), th cc nc chm pht trin, th trng cha hon chnh. Do , cc chc nng ca th trng i vi qu trnh sn xut thng cha bc l ht, c bit l chc nng thng tin. cc nc , gi c cha phi l tn hiu hu hiu a cc ti nguyn vo sn xut mt cch hp l. Th d, ti Vit Nam, gi c nng sn cha phn nh tnh hnh cu v nng sn trn ton th gii, ly gi sn phm c ph lm th d. Nu l nn kinh t ng ca, r rng vic tiu th c ph khng phi l th hiu ph bin ca dn c Vit Nam. Do , c th gi sn phm c ph trn th trng khng cao. Vi mc gi , s khng khuyn khch vic khai thc hng trm ngn hc ta t vng trung du, cao nguyn, min ni trng c ph. Tuy nhin, trn thc t, mc d dn c Vit Nam t ung c ph, do vy m lng c ph tiu th trn th trng ni a khng ng k, nhng n nm 2000, Vit Nam c trn 413 ngn hc ta c ph. C c din tch c ph ln nh vy, l nh tn hiu gi c quc t pht huy chc nng ca n Vit Nam. Hng trm ngn hc ta t vng cao , nu khng c thng mi quc t, chc chn s vn cn trng thi nm ng m thi. T nguyn l ca l thuyt ca H-O, cng nh t thc tin hot ng sn xut v xut khu nng sn trn th gii, c th suy lun ra rng: khi c thng mi quc t tc ng vo nn kinh t ca mi quc gia, s lm tng mc cu khai thc cc yu t u vo ca sn xut, m nhng yu t ny ang trng thi nm ng. l nhng yu t tng i sn c v r, do 281

cu ca th trng trong nc cn yu. ng thi vi qu trnh tng cu khai thc nhng yu t u vo ang trong trng thi nm ng, thng mi quc t cc sn phm nng nghip cng s lm tng mc cu chung ca th trng ni a, nh thu nhp ca dn c tng ln khi tham gia sn xut v xut khu nng sn. Sau khi nghin cu mt cch vn tt 5 l thuyt v thng mi quc t, c th ng dng vo nng nghip, c th rt ra mt s kt lun sau y: Th nht, thng mi quc t trn c s chuyn mn ho theo li th lm tng thm li ch cho x hi trn bnh din quc t. Th hai, li ch ca cc tc nhn tham gia vo qu trnh thng mi quc t khng nht thit cn bng. Tc l, phn li nhiu hay t c th nghing v mt bn no , tu thuc vo cc nhn t chi phi qu trnh thng mi. Th ba, c th coi nhng l thuyt ni trn l c s l lun bnh vc cho xu hng t do ho thng mi trn phm vi quc t, m xu hng v ang din ra ngy cng r nt trong i sng kinh t th gii. Xu hng t do ho thng mi l mt trong nhng ni dung quan trng ca xu th ton cu ho nn kinh t th gii. Th t, do t do ho thng mi quc t ngy ang tr thnh xu th tt yu, nn cc nc ang pht trin, trong c Vit Nam, cn ch ng trong nhn thc qui lut v c bc i thch hp trong qu trnh hi nhp xu th , lm sao qu trnh tng bc t do ho thng mi em li hiu qu kinh t - x hi cao nht Vit Nam. Th nm, nhng nguyn l trn l c s l thuyt mi ngi Vit Nam thm tin tng vo ng li m ca nn kinh t ca ng v Nh nc Vit Nam.

II- Cn bng v iu kin thng mi quc t cc sn

282

phm nng nghip

1- Cn bng thng mi quc t cc sn phm nng nghip.

phn tch tnh hnh cn bng thng mi quc t cc sn phm nng nghip, xin tr li vi th d 2 a ra phn trn. Gi s mi n v gi c sn phm tng ng vi mt gi lao ng chi ph cho sn xut sn phm go v than, khi ta s tnh c gi c ca mt n v sn phm go v than 2 quc gia nh sau:
Bng 10.4.
Sn phm go TT Tng chi ph lao ng Nng sut sn phm phm lao ng Sn phm than n gi sn Tng chi ph Nng sut sn phm n gi sn phm

A B

100 100

100 80

1 1,25

100 100

400 200

0,25 0,5

Trc khi c thng mi, t gi trao i gia go v than A l 1/0,25, v ti B l 1,25/0,5. l nhng t gi cn bng gia sn phm go vi sn phm than ti mi quc gia. Khi c thng mi quc t, nh trn ch ra, theo nguyn l ca l thuyt li th tng i; quc gia B s chuyn mn ho sn xut go xut khu, v s nhp khu than t A. Do xut khu go, cu v go ti B s tng ln, v vy, gi go ti B cng s tng ln so vi trc khi c thng mi quc t. Ngc li, i vi sn phm than, gi s h xung, do nhp c ngun than r t A. Kt cc l, t gi go/than ti B s tng dn n mt mc P no s dng li (P>1,25/0,5). Ti Quc gia A, do xut khu than v nhp go, nn ng thi gi s ngc li ng thi B. Tc l gi than s tng, gi go s gim. V vy, t gi go/than ti A s gim dn n mt mc P no (P<1/0,25). Nh vy, ng thi bin ng t gi go/than hai quc gia l ngc chiu nhau, nu khng b nhng nhn t khc chi phi, s hnh thnh c t gi go/than cn bng gia hai quc gia ti im P = 3,25. l t gi m 283

bo cn bng v li ch gia hai quc gia trong hot ng giao thng (xem trn bng 10.3). Xt v mt s lng sn phm, trng thi cn bng thng mi gia hai quc gia s t c khi cung xut khu than ca Quc gia A ng bng cu nhp khu than ca Quc gia B. Ngc li cung xut khu go ca B cng phi bng cu nhp khu go ca A. Do gia hai Quc gia c s khc bit v c cu cc yu t u vo v hng lot nhng khc bit nhau khc, nn quan h t gi gia 2 sn phm hai Quc gia l khc nhau. Hn na, t gi hi oi cng chu s tc ng ca nhiu nhn t, nn c th gia hai Quc gia c mt lc no t c trng thi cn bng v li ch nhng li khng t c cn bng v s lng sn phm, hoc ngc li. Trn thc t, s vn ng ca hai trng thi: cn bng v lng v cn bng v li ch, thng nm ngoi tm kim sot ca con ngi. iu ny lm cho lun lun c ng thi vn ng ngc chiu nhau gia trng thi cn bng v lng v cn bng v li ch. im giao nhau m bo cn bng c hai trng thi ch l ngu nhin. l trng thi l tng m cc hot thng mi u hng ch n. Cn lu l, trong qu trnh phn tch hai trng thi cn bng thng mi theo s liu gi nh th d 2, chng ta b qua chi ph vn ti v cc chi ph hot ng thng mi khc. iu cho php chng ta d dng hn trong nghin cu. Khi ta tnh cc chi ph hot ng thng mi, v thc t l phi nh vy, l t nhin l li th thng mi s thay i, thng th chi ph lm gim li th thng mi. Tuy nhin, khng phi ch c mt quc gia b gim li th do chi ph thng mi, m tt c cc quc gia u phi nh vy. Khi , mc li th s cng b gim i, nhng rt c th l mc gim s khc nhau cc quc gia khc nhau. Quc gia no cng gim c chi ph hot ng thng mi, s cng c iu kin hn ch c mc gim li th trong hot ng thng mi quc t. T , c th rt ra hai kt lun b ch sau y 284

trong n lc khng lm gim li th trong hot ng thng mi Vit Nam: - Th nht, trong xu hng a phng ho quan h thng mi quc t ca Vit Nam, s hng ti cc quan h bun bn vi cc nc lng ging, cc nc trong khu vc s c ngha rt quan trng. - Th hai, vic u t pht trin h thng h tng k thut trong nng nghip, cng nh trn phm vi ton b nn kinh t s c ngha lm tng kh nng cnh tranh ca nng sn xut khu, nh cc doanh nghip gim c cc chi ph hot ng thng mi.
2- iu kin thng mi quc t cc sn phm nng nghip.

Khi phn tch trng thi cn bng thng mi quc t, chng ta ch ra rng, tnh trng khng cn bng gia hai trng thi: khng cn bng v li ch v khng cn bng v s lng sn phm lun xy ra. S vn ng ca hai trng thi nhm hng ti va m bo cn bng li ch, va m bo cn bng s lng sn phm trn th trng mi nc. C th coi s cn bng v s lng l mc tiu ca thng mi, cn s cn bng v li ch l phng tin t ti mc tiu, nu xt cp v m. Ngc li, cn bng v s lng l phng tin, cn cn bng v li ch l mc tiu, nu xt cp vi m. Cng cn lu rng, cho d trng thi cn bng li ch c th khng m bo cn bng li ch cho c hai bn, tc l c th li ch s nghing hn v bn no , t gi trao i vn phi m bo cho c hai bn, thm ch cho c bn c li t hn trong thng mi, phi c c li th tng i xut khu mt hng no . iu m bo lung hng trao i lun l hai chiu, tc l phi c xut khu nhp khu, tt nhin l phi xt trong di hn v trn bnh din chung. Trong th d 2 nu trn, quan h trao i c tnh cc t l trao i khc nhau tnh bng hin vt. Tuy nhin, nh chng ta bit, vic tnh bng hin vt l cho s nghin cu d dng hn. Trn thc t i sng kinh t, hu nh khng cn chuyn hng i hng, tt c u c tin t 285

ho. Gi s mi n v chi ph lao ng sn xut ra than v go hai quc gia u ng vi mi n v gi c thng nht, th vi ti liu th d 2, khi quc gia B ginh c 200 gi lao ng sn xut go, cn A dnh c 200 gi sn xut than, th gi 1 n v sn phm go s l 1,25 n v gi c, v than l 0,25. Nu 1 go ca B i c 2,5 than ca A, th t gi trao i gia go vi than gia 2 quc gia s l: 1x1,25/2,5x0,25 = 2,00. Nh vy, tr s ca t gi trao i tnh bng gi tr khc so vi tr s ca n tnh bng hin vt. V tr s tnh bng gi tr ph thuc vo nhiu nhn t, trong c yu t rt quan trng v c th iu tit c trong phm vi no - l t gi hi oi. S thay i ca t gi hi oi c th lm cho ngi xut khu nng sn thu c li t n li nhiu, hoc ngc li. Tuy nhin, vn m ta ang hng n y cha phi l s li t hay nhiu, m l quan h gia gi ca hng xut khu vi gi ca hng nhp khu. Mi quan h ny c gi l iu kin thng mi xut nhp khu. l t s gia gi ca mt nhm hng xut khu vi gi ca mt nhm hng nhp khu. iu kin thng mi xut nhp khu c tnh theo cng thc:
m Pi i=1

CTT =

------------n Pj j=1

Vi m, n >0

Trong Pi l gi ca mt n v hng ho xut khu th i; Pj l gi ca mt n v hng ho nhp khu th j. Khi tnh ch tiu iu kin thng mi xut nhp khu, ngi ta phi qui gi ca nhm hng xut khu v nhm hng nhp khu v cng mt n v ng nht, thng qua vic s dng t gi hi oi. Vic phn tch iu kin 286

thng mi xut nhp khu ch yu c phn tch trong bin ng thi gian. Thng thng, ngi ta ly tr s iu kin thng mi xut nhp khu ca 1 nm no l 100 (v d ly tr s nm 1990=100), sau so snh tr s ca nm phn tch vi nm gc. Tr s ca iu kin thng mi xut nhp khu b coi l xu i nu n gim, ngc li, c coi l tt ln. Tuy nhin, khi ch tiu thay i, cn phn tch c th hon cnh th mi c th nh gi ng tnh hnh xut nhp khu ca mt quc gia. V phng php la chn nhm hng xut khu v nhp khu, cn ch la chn nhng hng ho mang tnh i din cho mi nhm hng. C cu phi phn nh ng hin trng xut nhp khu ca mi quc gia. V gi c, thng thng, ngi ta chn gi FOB (free on board) i vi hng xut khu, v gi CIF (cost insurance frieght) i vi nhm hng xut khu. i vi cc nc chm pht trin, nhm hng xut khu thng l nng sn, hn na li l nng sn s ch, cn nhm hnh nhp khu thng l nhng hng cng nghip. Nu tr s ca CTT ca cc nc chm pht trin nm 1975 l 100% th sut thp nin 80 ca th k 20, ch s lin tc b gim, n cui nhng nm 80 ch cn t 70%. Nguyn nhn ca tnh trng l do gi nng sn th lin tc b gim, trong khi gi hng cng nghip c xu hng tng. iu ny lm cho cn cn thng mi ca cc nc ny ngy cng mt cn bng theo hng xu i. (Theo kinh t hc cho th gii th ba ca Michael P.Todaro). khc phc tnh trng , r rng phi, mt mt l bn cnh vic tip tc y mnh xut khu nng sn nh truyn thng, cn tng cng sn xut v xut khu hng cng nghip, v mt khc, phi ci tin c cu hng nng sn xut khu theo hng tng t trng nng sn ch bin, hn ch xut khu nng sn nguyn liu. III- S can thip vo th trng quc t cc sn phm nng nghip Vn can thip vo th trng quc t cc sn phm ni chung, v cc sn phm nng nghip ni ting l vn gy tranh ci dai dng c v l lun cng nh thc t. C nhiu kin khc nhau v vn can thip hay 287

khng can thip. C th xp nhng kin thnh 3 nhm:

Nhm 1: Nhiu ngi cho rng cn c s can thip cp Chnh ph

mi quc gia vo quan h thng mi quc t bo v li ch quc gia. Theo nhng ngi ny th th trng khng em li li ch bnh ng cho cc i tc, m thng l quan h bt bnh ng gia cc nc giu, c th lc vi cc nc ngho. Thng mi gia nhng nc giu vi nhng nc ngho ging nh mi quan h gia trung tm v ngoi vi. trung tm c nhiu th lc c quyn, c th lc mnh c th chi phi th trng. Do vy, trn thc t khng c cnh tranh hon ho gia trung tm v ngoi vi. Thng th cc nng sn nguyn liu, nng sn s ch, cng nh cc sn phm khai khong khc c bn t ngoi vi vo trung tm b p gi so vi nhng hng ho cng nghip m ngoi vi mua ca trung tm. V vy, Chnh ph cc nc ngoi vi phi c s can thip vo thng mi quc t bo v li ch ca quc gia. V pha cc nc trung tm khng v c th lc p o m khng cn n s can thip ca Chnh ph vo th trng quc t. Thc t l, nhng nc , vn bo v li ch quc gia trc cc bn hng yu t, r rng khng phi l vn cp bch. Nhng ti nhng nc , Chnh ph vn can thip vo quan h thng mi quc t bng hnh thc ny hay hnh thc khc. Phi chng s can thip l nhm phc v cho li ch ca cc tp on t bn ti chnh, m lng tham ca cc tp on ny l khng c gii hn. Cc tp on t bn ti chnh dng th ch - gii php mang tnh khch quan, khng ngng gia tng li ch ca h trong quan h thng mi quc t. Nh vy l, c v pha nhng quc gia ngho, ln v pha nhng quc gia giu c, Chnh ph u c l do can thip vo quan h thng mi quc t.
Nhm 2: mt s ngi li cho rng, mi s can thip u dn n lm

mo m cc quan h th trng. c bit nhng can thip di cc hnh thc 288

thu quan xut nhp khu s lm gim li th trong thng mi quc t. Hu qu cui cng ca nhng can thip vo th trng l lm cho c cung ln cu v nng sn trn th trng quc t u b gim st, li ch ca x hi b suy gim, kh nng tiu dng nng sn ca dn c v vy cng b gim st. V vy, cn u tranh xo b nhng ro cn s pht trin ca thng mi t do, xy dng nn thng mi t do ho gia cc quc gia.
Nhm 3: l nhng ngi nm gia hai nhm trn. y l nhng ngi

ch trng v lu di s u tranh hnh thnh nn thng mi quc t t do, song trc mt, do nhiu nguyn nhn v kinh t, chnh tr, x hi, nn vn cn c s can thip cn thit vo quan h thng mi quc t, trong c thng mi cc sn phm nng nghip. Trong tnh hnh , Chnh ph cc nc ang pht trin nn hnh ng nh th no? Thc ra, nhng ngi theo quan im ca nhm 1 v nhm 2 u xut pht t nhng ch ng bit lp ca th trng pht biu. Trong xu th ton cu ho nn kinh t quc t, nu theo ui t tng mt cch cc oan nh nhm 1 l khng ph hp, l t tc i kh nng pht trin tt hn trong tnh hnh quc t hin nay. Cng trong tnh hnh quc t hin nay, nht l khi m kh nng kim sot ca Chnh ph cc nc ang pht trin cn b hn ch, th vic theo ui quan im ca nhm 2 mt cch vi vng s d dng chuc ly phn thit hi trong quan h thng mi quc t. Trn thc t, khng c Chnh ph no hnh ng khng v li ch quc gia ca h, k c nhng Chnh ph ang thc thi ch ngha bo h, ln nhng Chnh ph ch trng t do ho thng mi quc t.
2- Cc hnh thc can thip vo th trng nng sn quc t.

Ngy nay mi s can thip vo th trng quc t, suy cho cng, u c thc hin bi cc Chnh ph. Tuy nhin, v hnh thc biu hin trn thc t, ngi ta thng thy s can thip vo th trng quc t c ph bin di cc hnh thc c bn sau y:
a- S can thip ca cc t chc quc t.

289

in hnh v s can thip ca cc t chc quc t vo th trng nng sn ni ring, v th trng hng ho ni chung, trc ht phi k n t chc thng mi quc t WTO. Tin thn ca t chc ny l hip hi chung v thu quan v mu dch GATT, c ra i vo nm 1947. Nm 1994, kt thc vng m phn Urugoay cc thnh vin ca GATT k hip nh v vic thnh lp t chc thng mi th gii. WTO l din n ln nht tin hnh cc m phn mang tnh quc t v thng mi. T khi ra i n nay, WTO tri qua nhiu vng m phn: t Urugoay, Tokyo, n Washington... ti cc vng m phn ca WTO, nhiu vn v quan h thng mi quc t c a ra bn ci, trong c vn v ch ngha bo h trong thng mi nng sn quc t. Tranh lun gay gt gia nhm nc thc hin ch ngha bo h nng nghip vi nhm nc ch trng t do ho thng mi quc t din ra rt dai dng. Do vy, mi vng m phn c khi ko di 5-7 nm mi c th tm thi i n mt s ng thun. Ni chung, mi vng m phn di hay ngn l tu thuc vo s nht tr v cc vn a ra m phn ti WTO. S tranh ci gay gt v mu dch quc t nng sn ti WTO ch yu din ra gia hai trung tm kinh t - thng mi ln ca th gii: Hoa K v Lin minh Chu u. Nhn chung, Hoa K c nhiu li th tuyt i trong sn xut v xut khu nhiu nng sn so vi lin minh Chu u, nn lun ch trng t do ho mu dch nng sn. Ngc li, lin minh Chu u li c duy tr s bo h i vi nng nghip ca h trc s cnh tranh quyt lit ca nng sn Hoa K. Nhng thnh vin cn li ca WTO thc ra t c vai tr mi vng m phn. a phn cc nc trong nhm ny u phi tm cch thch ng vi tnh hnh quan h gia Hoa K v Lin minh Chu u. Kt qu ca vng m phn ti Urugoay l mt lot cc hip nh a phng c k kt, trong c hip nh nng nghip. Hip nh ny gm 21 iu v 5 ph lc vi nhng tho thun c bn v mu dch nng sn l: i vi cc thnh vin ca WTO khng c dng bin php cm on 290

hoc ch hn ngch nhp khu nng sn t nc thnh vin khc. Thay vo , cc nc thnh vin WTO s dng cng c thu quan v mt phn chnh sch tr cp cho sn xut nng nghip thng qua nhiu hnh thc khc nhau. Tuy nhin, theo xu hng chung, thu quan nhp khu cng s phi gim dn trong quan h thng mi gia cc nc thnh vin WTO. Song cng cn tha nhn mt thc t l, ni chung cc nc u thy c li ch ca t do ho thng mi v mong mun t do ho thng mi, nhng mi nc u tm cch trnh n nhng rng buc ca WTO gia tng li ch ring. i vi Vit Nam, sau khi k c hip nh thng mi Vit - M, kh nng tr thnh thnh vin ca WTO n gn. Do vy, c hi c hng u i nh cc nc thnh vin ca WTO cng ang n gn. ng thi thch thc phi cnh tranh vi nng sn ca cc thnh vin khc ngay trn th trng ni a cng ang to ra p lc nng n i vi cc doanh nghip kinh doanh nng sn ca Vit Nam. Sau t chc thng mi th gii, chng trnh gim thu quan ca khu vc mu dch t do ASEAN (AFTA) c ngha rt quan trng i vi Vit Nam. T ngy 1/1/2002, su thnh vin ca ASEAN (tr Vit Nam, Campuchia, Myanma, Lo) gim thu sut nhp khu hng nng nghip v hng cng nghip xung t 0-5%. y l thi im rt quan trng, v hu ht cc nc trong ASEAN bt u tr thnh khu vc mu dch t do. Su nc thc hin hiu lc AFTA, chim ti 96% kim ngch thng mi trong khu vc. Theo AFTA, n nm 2010, thu sut nhp khu hng ho t cc nc thnh vin ASEAN s bng 0 su quc gia ni trn, v n nm 2015 bn quc gia cn li. Cn ch rng, thi hn bt u c hiu lc ca AFTA c hoch nh ban u l vo 2008, sau quyt nh rt ngn li, vo nm 2003; sau li c rt ngn li na, vo nm 2002. Do vy, rt c th nm 2006 - thi hn Vit Nam bt u thc hin hiu lc hip nh AFTA, cng c th s c rt ngn. Tm thi, t nay n 2006, Vit Nam s tng bc gim 291

thu sut hng ho nhp khu t ASEAN, trong c nng sn. Nh vy, trc mt Vit Nam c nhiu c hi xut khu nng sn sang 6 nc thnh vin ca ASEAN, v Vit Nam cng cn thi gian tng bc tng dn sc cnh tranh ca nng sn khi hiu lc ca AFTA bt u Vit Nam. Ngoi cc hip nh c tnh cht ton cu hoc khu vc nh trn, m vic thc hin chng c nh hng ln n th trng nng sn quc t, cn phi k n cc t chc hip hi ngnh hng nng sn nh: T chc c ph quc t (ICO); T chc quc t v du tm (SIA); t chc cao su thin nhin quc t (INRO)... thnh vin ca cc t chc hip hi ny bao gm ch yu l nhng nc sn xut v xut khu. H lin minh vi nhau nhm lm ch v tnh hnh cung nng sn trn th trng, t trnh b cc nc nhp khu p gi. Bin php chnh m cc t chc ny a ra l ch hn ngch c phn b cho mi thnh vin. T hn ngch , mi thnh vin t iu tit qui m sn xut trong nc mnh. Ngoi ra, mt s hip hi c qu iu tit lng cung nng sn, nh c th thc hin thu mua d tr khi nng sn b d tha. Tuy vy, kt qu hot ng ca nhng t chc ny thng cng rt hn ch, m nguyn nhn ca tnh trng th c th k ra kh nhiu.
b- S can thip ca cc Chnh ph vo th trng nng sn quc t.

S can thip ca cc Chnh ph vo th trng nng sn quc t c th khi qut di hai hnh thc chnh: can thip di hnh thc Chnh ph k cc hip nh thng mi song phng; v cc chnh sch c thc hin n phng trong phm vi mi quc gia. i vi Vit Nam, hip nh thng mi song phng quan trng nht phi k n l Hip nh thng mi Vit - M. Hip nh ny bt u c hiu lc t thng 12/2001. Theo h thng biu sut thu quan ca M, hng ho nhp khu vo M c th phi np thu hi quan n 40%. Ring vi cc quc gia l thnh vin ca WTO, hoc cha l thnh vin ca WTO nhng c M dnh cho qui ch ti hu quc (MFN), s ch phi chu thu n 292

4%. Theo hip nh thng mi Vit - M, ngay t khi hip nh c hiu lc - thng 12/2001, Vit Nam s c hng ngay qui ch ti hu quc. Tc l, thay v chu thu quan n 40% khi xut khu hng ho vo M trong thi gian trc thng 12/2001, th nay ch phi chu thu quan n 4%. n thi im nm 2001, theo B Thng mi Vit Nam, nc ta xut khu vo M 42 mt hng. So vi trc khi hip nh thng mi Vit - M c hiu lc, tng mc thu ca 42 mt hng s gim t 35% xung 4,9%, trong c cc mt hng nng sn v thu sn. l c hi m ngnh nng nghip v thu sn Vit Nam c c sau khi hip nh trn c hiu lc. i vi ngun hng nhp khu vo Vit Nam c xut x ti M, theo phn ph lc ca chng 1 trong hip nh, mc thu quan v nhng hn ch nhp khu nng sn s c tng bc gim dn. iu l ph hp vi thng l quc t v cc nguyn tc ca t chc thng mi th gii, c tnh n thc t ca Vit Nam ang l nc pht trin trnh thp v ang trong qu trnh chuyn i c ch kinh t. Khi hip nh thng mi Vit - M c hiu lc, ng nhin l c hai quc gia u c li. Tuy nhin, nu so snh mc li ch v kh nng tip cn c li ch do hip nh a li gia M v Vit Nam, th M c nhiu c hi hn. V rng, tip cn c li ch, pha Vit Nam phi vt qua thch thc l nng sut v c bit l cht lng sn phm xut khu vo th trng M, i vi Vit Nam l thch thc khng d g vt qua. Trong khi , kh nng ca M i vi Vit Nam th qu d dng. Cng t l do , cc sn phm nng nghip v thu sn ca Vit Nam s phi cnh tranh khc lit ngay trn th trng ni a cng vi qu trnh gim thu nhp khu nng sn t M v. Nh vy, bn cnh c hi xut khu nng sn vo M s phi chu mc thu thp hn, do vy s tng kh nng cnh tranh ca nng sn Vit Nam trn th trng M, th ngay ti th trng ni a, hng nng sn ca 293

Vit Nam cng s gp kh khn, khi nng sn M trn vo. V vy, cc doanh nghip ca Vit Nam cn nhn thc r phn thch thc phi vt qua l rt kh khn, thch thc ln hn c hi, c chin lc pht trin, c kh nng thch ng vi tnh hnh mi. Bn cnh s can thip cp Chnh ph di hnh thc hip nh thng mi song phng, nhng mc khc nhau hu ht cc Chnh ph u thc hin cc bin php can thip vo th trng nng sn quc t bng cc chnh sch kinh t c th, c thc hin trong phm vi bin gii ca mi quc gia. D cc chnh sch c thc hin trong phm vi mi quc gia, song s tc ng ca cc chnh sch khng ch gii hn trong phm vi mi nc. Mc nh hng ca cc chnh sch kinh t tu thuc vo cng chi phi v cung, cu nng sn ca quc gia trn th trng quc t. Do , xt v bn cht, tc ng ca cc chnh sch ring l ca cc Chnh ph mi quc gia cng khng khc nhiu so vi tc ng ca nhng rng buc c tho thun trong cc hip nh song phng hoc a phng. S can thip vo th trng nng sn quc t ca cc Chnh ph thng c th hin s ban hnh v thc thi hai nhm chnh sch sau y: Trc ht, l chnh sch thu quan. y l cng c truyn thng m cc Chnh ph thng s dng. Mc ch ca chnh sch thu quan kh r rng: tng thu cho ngn sch ca Chnh ph; bo h nn nng nghip trong nc; iu ho cung, cu nng sn trn th trng ni a; iu ho thu nhp gia cc ngnh kinh t, gia cc doanh nghip, gia cc thnh vin trong x hi; v thm ch l tr a i tc trong nhng trng hp cn thit. Tc ng ca chnh sch thu quan i vi c xut khu cng nh nhp khu, xt v di hn v tng th, s lm gim c cung ln cu nng sn trn th trng quc t, v suy cho cng l lm gim li ch ton cu. Tuy nhin, trong iu kin thng mi cn chu nh hng ca rt nhiu cc nhn t, th mi quc gia vn cn s dng cng c thu quan bo v li ch ca quc gia. Chng hn, trong qu trnh thc hin hip nh thng mi Vit - M, 294

nu Vit Nam cng phi h thu sut xung mc thu sut hi quan ca M ngay lp tc, th nn kinh t yu t ca Vit Nam s khng th chu ng ni nhng tc ng nhiu mt ca s gim . S qui nh l trnh tng bc gim thu sut hi quan i vi hng ho t M vo Vit Nam l m bo cho nn kinh t Vit Nam khng b "sc". l s cng bng gia cc nn kinh t c trnh pht trin khng u trong qu trnh ton cu ho nn kinh t. Th hai, l cc chnh sch phi thu quan, cc chnh sch thng thy nh: hn ngch xut, nhp khu, tr cp xut khu, chnh sch t gi hi oi, cc tiu chun v v sinh an ton thc phm, cc qui nh v kim dch ng thc vt... Mc tiu ca cc chnh sch phi thu quan c nhiu, v tu thuc vo hon cnh m mc tiu ny hay khc c a ln hng u. Nhn chung, cc mc tiu ca cc chnh sch phi thu quan thng hp hn cc mc tiu ca chnh sch thu quan, c th k ra y mt s mc tiu chnh: nhm bo h sn xut nng nghip trong nc; khuyn khch xut khu; iu ho th trng ni a... Tc ng ca cc chnh sch phi thu quan xt v di hn v trn bnh din tng th cng s lm gim li ch ca nhn loi. Song, cng ging nh khi xem xt chnh sch thu quan, trong hon cnh ca th gii hin thc, cc cng c phi thu quan vn cn thit cho cng tc qun l kinh t tm v m ca quc gia.

IV- Thng mi quc t i vi nng nghip Vit Nam

1- Vai tr ca thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam.

i vi cc nc ang pht trin, thng mi quc t, cc sn phm nng nghip l b phn cu thnh khng th thiu trong qu trnh hi nhp nn kinh t quc t. Vi Vit Nam khng ch l b phn cu thnh trong 295

qu trnh hi nhp kinh t quc t, m cn l hot ng lin quan n cn bng xut nhp khu ca quc gia, n cuc sng ca hng triu ngi trong nng thn, n kh nng nng cao i sng ca dn c Vit Nam ni chung. Trong thi k nn kinh t hot ng theo c ch k hoch ho tp trung, xut khu nng sn theo ngha rng ng gp phn ln vo kim ngch xut khu ca Vit Nam. Trong thi k chuyn i c ch kinh t, xut khu cc sn phm t nng nghip ng gp trn di 30% tng kim ngch xut khu. Vi nm gn y, mc d tng kim ngch xut khu cc sn phm t nng nghip khng ngng tng ln, song t trng ca n trong tng kim ngch xut khu ca Vit Nam ang gim nhanh. iu khng c ngha l vai tr ca thng mi quc t cc sn phm nng nghip ang gim dn, m n ch l xu th chuyn dch c cu hng xut khu ang theo chiu hng tin tin ca Vit Nam. Tuy t trng kim ngch xut khu cc sn phm t nng nghip khng ngng gim xung, nhng xut khu cc sn phm t nng nghip vn cn chim t trng tng i ln (nm 2001 vn cn chim trn 30%) tng kim ngch xut khu ca Vit Nam. iu cho thy xut khu cc sn phm t nng nghip vn cn gi v tr quan trng trong hot ng thng mi quc t ca Vit Nam v mt kinh t. Song, iu qua trng hn l nh xut khu cc sn phm t nng nghip m hng triu nng dn Vit Nam c iu kin khng ngng ci thin v nng cao i sng. iu c ngha v cng quan trng trong vic n nh chnh tr - x hi Vit Nam. Thc tin cho thy, s tng trng ca kim ngch xut khu ni chung, v ca xut khu cc sn phm t nng nghip ni ring c coi l xung lc mnh m kch thch ton b nn kinh t tng trng v pht trin. C c nh vy ch yu l nh thng qua hot ng xut khu khai thc tt c cc li th tng i v tuyt i ca quc gia trong quan h thng mi quc t. i vi Vit Nam, xut khu nng sn khng ch to ra xung lc ni chung, m cn l xung lc ban u, to ra c hch nn kinh t pht trin. 296

Trong nhng nm cui thp nin 90 ca th k 20 v thp nin u ca th k 21, xut khu cc sn phm t nng nghip ca Vit Nam t c nhiu thnh tu to ln. T mt quc gia thng xuyn b thiu i, n nm 2001, Vit Nam xut khu go, c ph ng th hai, thu sn ng th 6 trn th gii v sn lng... T ch ch sut nng sn th, nay c nng sn s ch, tinh ch xut khu. Tuy nhin, t l hng ch bin, c bit hng tinh ch cn chim t trng nh. Trong t chc h thng xut khu, cng nh vic iu hnh h thng hot ng trong iu kin kinh t th trng ang cn nhiu vn bt cp. Nhn chung, hiu qu kinh t - x hi ca hot ng xut khu nng sn cha tng xng vi tim nng ca Vit Nam. nng cao hiu qu ca hot ng , cn hon thin h thng gii php m Vit Nam ang thc hin.
2- Phng hng v gii php nng cao hiu qu hot ng thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam.

Trong phng hng nng cao hiu qu kinh t - x hi ca hot ng thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam, trc ht cn a dng ho chng loi sn phm, cp loi sn phm xut khu, trn c s c sn phm ch lc c v chng loi sn phm cng nh cp loi sn phm. Th hai, cn tip tc m rng th trng xut khu theo hng a phng ho th trng, trn c s c th trng chin lc. Trong cng tc iu hnh xut khu, cn ch u tin v mi mt cho th trng chin lc, nhm m bo ch tn i vi th trng ny. Th ba, cn qun trit quan im y mnh hot ng xut khu nng sn theo c ch th trng nh hng XHCN. iu ny va cho php tng kh nng thch ng vi th trng ca cc doanh nghip xut khu, va m bo kim sot c hot ng ny trong khun kh h thng php lut hin hnh. Th t, y mnh hot ng thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam cn m bo pht trin nn nng nghip sinh thi bn 297

vng, bo v li ch quc gia. Hng pht trin ny i hi cc gii php tng trng xut khu nng sn phi xc nh c qui m sn xut hp l ca mi loi sn phm, khng thun thu chy theo sn lng m lm hng mi trng sinh thi. Trn c s nhng nh hng ln , cn thc hin mt s gii php c bn sau y nng cao hiu qu hot ng thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam. Th nht, cn xc nh c c cu xut nhp khu cc loi nng sn mt cch hp l. Cn khng nh ngay rng, Vit Nam khng ch cn xut khu, tt nhin y vn l hot ng chnh, m cn c th v cn phi nhp khu nng sn. D nhin l vic xut nhp phi trn c s nguyn l ca cc l thuyt v li th tuyt i v tng i. Xut khu nhng sn phm c li th, nhp khu nhng sn phm m nc ngoi c li th hn. C cu nng sn xut nhp khu phi khai thc hp l cc tim nng trong nc, m bo bo v v khng ngng ti to cc ti nguyn trong nc, ng thi tng kh nng thch ng vi nhng bin ng phc tp ca th trng quc t. Th hai, khn trng r sot li cc qui hoch vng sn xut tp trung chuyn canh trong nng nghip. Trong xu th cng nghip ho, hin i ho nng nghip v nng thn, vic qui hoch cc vng tp trung chuyn canh l ht sc cn thit. iu cho php khai thc hp l li th so snh sn xut nng sn xut khu; cho php to ra ngun hng tp trung vi cht lng tt cho xut khu; cho php nng cao hiu qu ca u t v khai thc h thng h tng k thut phc v sn xut nng sn xut khu; cho php nng cao hiu qu ca cc doanh nghip cng nghip ch bin nng sn; v tip na, y l gii php tt nh hng cho nng dn pht trin sn xut ph hp vi nhu cu th trng. iu quan trng bin qui hoch thnh hin thc l phi thc hin mt cch ng b cc gii php khc nh: tp trung gii quyt tt cc yu t 298

k thut cho sn xut vng chuyn canh; m bo tiu th sn phm theo mc gi sn hp l... Th ba, nh hng tp trung u t xy dng h thng h tng k thut, phc v sn xut v xut khu cho vng chuyn canh. Cn lu rng, y l s nh hng ca Nh nc, ch khng phi ch c nh nc u t xy dng h thng h tng k thut vng chuyn canh. S nh hng ny cho php bin cc li th dng tim nng thnh hin thc; chuyn sn xut nng nghip t t cp, t tc sang trng thi sn xut hng ho theo li th ca vng; cho php thu ht u t ngoi vng vo vng chuyn canh. Trong nh hng xy dng h thng h tng k thut vng chuyn canh nng nghip, cn ch r loi cng trnh, quy m cng trnh no cc doanh nghip phi t u t, loi no s ku gi u t t ngoi vo. iu cng ch r vai tr t chc v qun l ca nh nc trong hnh thnh h thng h tng k thut vng chuyn canh. Th t, Nh nc cn xy dng v thc thi h thng chnh sch bo tr hp l cho cc vng chuyn canh sn xut nng sn xut khu. Trc ht cn hon thin chnh sch t ai theo hng nng dn yn tm u t thm canh, to iu kin php l nng dn thc hin cc giao dch vi ngn hng thun li, ng thi thc y qu trnh tp trung ho t ai vo tay ngi c trnh v c vn sn xut. i vi chnh sch khoa hc v cng ngh cn hng ti vic hon thin cng tc qun l cht lng cc loi vt t v dch v u vo cho vng chuyn canh sn xut nng sn xut khu, m bo cht lng nng sn xut khu. Th nm, hon thin h thng cc c quan qun l xut hot ng nhp khu nng sn, cng nh u mi cc doanh nghip xut nhp khu. Hng hon thin h thng ny l phi bo v c sn xut trong nc, chng tranh bn th trng ngoi nc, lm thit hi li ch quc gia. ng thi, cn m bo tnh nng ng cho h thng cc doanh nghip trong hot ng xut nhp khu nng sn. 299

Tm li, nng cao hiu qu ca hot ng thng mi quc t cc

sn phm nng nghip, cn thc hin ng b nhiu gii php. Trong thc hin tng th nhiu gii php, vai tr t chc v qun l ca Nh nc l ht sc cn thit. ng thi cn lu rng, khng ch c Nh nc phi thc hin cc gii php , m cn c cc thnh phn kinh t ngoi Nh nc cng cn tham gia vo qu trnh .

Tm tt chng L thuyt v li th tuyt i ca A. Smith, v li th tng i ca

D.Ricardo ch ra rng thng mi trn c s chuyn mn ho theo li th s lm tng li ch ca x hi, mc d chi ph sn xut khng cn tng. Tuy nhin, mc li ch m cc i tc c hng c th s khng cng bng, m tu thuc vo cc nhn t nh hng n quan h trao i gia cc nc . Thng mi trn c s chuyn mn ho theo li th khng ch lm tng li ch x hi theo ngha lm tng s lng sn phm hng ho u ra, m cn c li cho x hi theo ngha thc y vic s dng c hiu qu cc 300

ngun ti nguyn cn "nm ng mt s quc gia. Lung hng trao i thng di chuyn t ni c gi thp n ni c gi cao. iu gp phn lm san bng chnh lch gi hng ho tiu dng v gi cc vt t u vo gia cc quc gia. S vn ng ca cc lung hng nh vy em li li ch cho c nh kinh doanh ln ngi tiu dng. i vi mi quc gia, vic phn tch mi quan h xut nhp khu l cn thit cho qu trnh phn tch kinh t v m. Ch tiu iu kin thng mi xut nhp khu thng c x dng phn tch ng thi gia gi cc hng ho xut khu v gi cc hng ho nhp khu mi quc gia. ch tiu ny phn nh ng hin trng mi quan h xut nhp khu, cn la chn nhm hng i din ng tnh hnh xut, nhp khu. Quan h thng mi quc t chu s chi phi ca nhiu nhn t, do , li ch mi quc gia nhn c trong hot ng thng t khi tun theo quy lut trao i ngang gi. Do vy, cho d c khng trn phng din l thuyt v li ch ca t do thng mi, song thc t, mi chnh ph u phi can thip vo quan h thng mi quc t. Cc hnh thc can thip ca Chnh ph c th thng qua cc t chc a quc gia, cng c th can thip mt cch n phng. D l cc Chnh ph can thip n phng, th nhng can thip vn nh hng n quan h thng mi quc t. i vi Vit Nam, trong bi cnh ngy cng hi nhp vo nn kinh t quc t, hot ng thng mi quc t xut nhp khu cc sn phm nng nghip ngy cng c v tr quan trng v kinh t, chnh tr v x hi. Do vy, vic xy dng v thc thi cc chnh sch, gii php nng cao hiu qu thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam l ht sc cn thit v cp bch.

301

Cu hi n tp

1. Hy chng t rng thng mi trn c s chuyn mn ho theo li th s lm tng li ch cho x hi. 2. Hy bnh lun v lun im: trong quan h thng mi gia cc nc giu v cc nc ngho, thng th cc nc ngho c li nhiu hn. 3. Hy tm s liu phn tch ng thi ca iu kin thng mi xut nhp khu ca Vit Nam t nm 1990 n 1995 v t nm 1995 n nm 2000. 4. Phn tch nhng gii php nng cao hiu qu kinh t - x hi ca thng mi quc t cc sn phm nng nghip Vit Nam.

302

Chng 11 Qun l nh nc v kinh t trong nng nghip

I. Khi nim, vai tr, chc nng ca qun l nh nc v kinh t trong nng nghip
1. Khi nim

Thut ng qun l c ni dung rt rng v phong ph. Trn thc tin khi s dng thut ng ny ngi ta thng gn vi i tng hay khch th qun l to nn cm thut ng kp nh: qun l kinh t, qun l vn ho - an ninh - quc phng, qun l ti chnh, qun l sn xut - kinh doanh, qun l thit b v.v... Nh vy thut ng qun l phn nh mi quan h bin chng 303

gia ch th v khch th qun l trong qu trnh pht trin. C th hiu qun l kinh t l s tc ng c mc ch ca ch th qun l ln i tng qun l (kinh t ) trong qu trnh hot ng kinh t nhm t n mc tiu kinh t x hi nht nh. Qun l v kinh t ni chung hoc qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l dng qun l bng quyn Nh nc, mang tnh cht thc hin quyn lc Nh nc trong qun l. Vic qun l Nh nc v kinh t ni chung cng nh v kinh t trong nng nghip ni ring l do Chnh ph thc hin, thng qua cc iu chnh bng php lut, chnh sch, cc cng c, cc lc lng vt cht, ti chnh ca Nh nc... Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l s qun l v m ca Nh nc i vi nng nghip thng qua cc cng c k hoch, php lut v cc chnh sch to iu kin v tin , mi trng thun li cho cc hot ng sn xut - kinh doanh nng nghip hng ti mc tiu chung ca ton nn nng nghip; x l nhng vic ngoi kh nng t gii quyt ca n v kinh t trong qu trnh hot ng kinh t trn tt c cc lnh vc sn xut, lu thng, phn phi, tiu dng cc sn phm nng nghip; iu tit cc li ch gia cc vng, cc ngnh, sn phm nng nghip, gia nng nghip vi ton b nn kinh t; thc hin s kim sot i vi tt c cc hot ng trong nn nng nghip v kinh t nng thn lm n nh v lnh mnh ho mi quan h kinh t v x hi... Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip c s khc bit vi qun l sn xut kinh doanh ca cc n v hay t chc kinh t trong nng nghip. Cc t chc kinh t trong nng nghip thc hin vic t ch qun l sn xut kinh doanh ca mnh gm: xy dng k hoch sn xut, t chc qun l sn xut, thc hin hch ton kinh t... to ra cc gi tr vt cht v tinh thn p ng nhu cu x hi. Hot ng sn xut - kinh doanh ca cc n v, cc t chc kinh t trong nng nghip phi tun th php lut v chnh sch ca Nh nc. Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip v qun l sn xut 304

kinh doanh ca cc n v, cc t chc kinh t trong nng nghip l hai khi nim khc nhau nhng c quan h bin chng vi nhau. Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip thc hin tt s to iu kin, tin cho qun l sn xut - kinh doanh ca n v tin hnh thun li, c hiu qu. Ngc li vic qun l sn xut kinh doanh tt va th hin hiu lc ca qun l Nh nc, va to iu kin pht huy vai tr qun l v m ca Nh nc y hn v c hiu qu hn, m bo s pht trin n nh ca ton b nng nghip v nng thn. Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip tha nhn v tn trng quyn t ch kinh doanh ca cc n v, cc t chc kinh t, nhng khng bung tri m thc hin vic kim sot chng v mt Nh nc, ngha l thc hin vic qun l Nh nc i vi cc n v v t chc kinh t.
2. Vai tr

Vai tr ca qun l Nh ncv kinh t trong nng nghip bt ngun t s cn thit phi phi hp cc hot ng lao ng chung trn c s x hi ho sn xut v pht trin nn nng nghip hng ho. Lc lng sn xut v trnh pht trin sn xut hng ho cng cao th cng cn thit phi thc hin vai tr ny mt cch cht ch v nghim ngt. Tu theo trnh pht trin ca lc lng sn xut hng ho ca nng nghip trong tng giai on nht nh m gia cc phn ngnh nng, lm nghip v thu sn cng nh cc yu t kinh t ca ton ngnh nng nghip c nhng mi quan h t l ph hp m bo khai thc hp l cc ngun lc v pht trin. S pht trin khng ngng ca lc lng sn xut, s tc ng thng xuyn hay bin ng ca cc yu t t nhin, kinh t, chnh tr, x hi trong nc cng nh quc t lun l nhng nguyn nhn ph v nhng mi quan h t l ni trn, trc tnh hnh , Nh nc l ngi nhn thc ng cc quy lut vn ng pht trin, nn vng v d bo c cc yu t t nhin, kinh t, chnh tr x hi trong nc v quc t vch ra cc chin lc v k hoch pht trin th ch ho cc ch trng ng li pht trin nng nghip thnh cc quy ch, lut l hng dn v s dng cc kch thch kinh t nhm nh hng pht trin cc vng nng nghip cc thnh phn kinh t cc loi hnh doanh nghip, hot ng nng thn v.v... pht trin ng hng v c hiu qu. C th coi c s khch quan v su xa ca vai tr qun l Nh nc v kinh 305

t trong nng nghip bt u t yu cu cn i trong qu trnh pht trin; do vy phi phi hp mi hot ng ca nn nng nghip hng ho da trn trnh x hi ho ngy cng cao. Trong nn nng nghip hng ho vn hnh theo c ch th trng XHCN nc ta hin nay c s khch quan v su xa ni trn i hi vic qun l Nh nc i vi ngnh ny phi x l nhng vn ch yu sau y: 2.1. S v li c nhn ny sinh trong qu trnh pht trin Nn nng nghip nc ta da trn s a dng hnh thc s hu v tng ng vi nhiu hnh thc t chc sn xut th tt yu ny sinh s quan tm li ch c nhn. y cc c nhn v li ch c nhn c hiu theo ngha rng nht bao gm cc ch th sn xut - kinh doanh nh cc h cc trang tri, cc t hp tc, hp tc x, cc nh my ch bin nng sn v.v... cc a phng hay cc vng khc nhau trn lnh th nng nghip c nc; hoc cng c th l ngnh nng nghip trong nn kinh t quc dn. Trong khi theo ui nhng li ch ring, cc n v sn xut - kinh doanh, cc vng cc a phng hoc bn thn ngnh nng nghip c th khng nhn thy li chca n v, ca vng hay ca ngnh khc. mc cao hn, nu v li ch c nhn n mc vi phm li ch ngi khc; v li ch hin ti m lm nh hng n li ch tng lai th xut hin s v li c nhn. Biu hin ca xu hng ny l cc hot ng kinh t chng cho khng hiu qu thm ch trit tiu ln nhau, tnh trng khai thc ba bi t ai, ti nguyn v cc ngun lc khc, tnh trng phn tn a phng ch ngha trong cc hot ng kinh t... hu qu ca xu hng ny l ph v cn i cn thit trong qu trnh pht trin ca nng nghip v tt yu ny sinh cc vn xu v chnh tr x hi nng thn. khc phc nhng nhc im ni trn trong qu trnh pht trin nng nghip, cn thit c b phn iu hnh vi m bng vic hoch nh cc chng trnh, k hoch pht trin lin quan n tng vng tng a phng, tng thnh phn kinh t, tng loi hnh doanh nhghip nng nghip; iu tit cc mi quan h li ch trong qu trnh pht trin bng vic ban hnh v vic 306

thc hin cc chnh sch ph hp, ban hnh v thc hin cc lut l x pht nhng i tng vi phm khi tham gia vo cc hot ng kinh t nng nghip v nng thn v.v... Nh vy, nu nh khng c s qun l Nh nc th khng th khc phc c nhng khuyt tt do th trng to ra trong qu trnh pht trin nng nghip nng thn nc ta.
2.2. Bo m mi trng thun li v an ninh cho s pht trin nng nghip v kinh t nng thn

Nn nng nghip hng ho trong c ch th trng ch c th pht trin n nh trong mi trng kinh t, chnh tr x hi, i ngoi thun li v n nh. Cc quan h th trng trong nng nghip mun pht trin c phi trong mi trng n nh, nhng mt tri ca c ch th trng li sinh ra nhng yu t lm cn tr hay ph nh chnh bn thn n nh: v chy theo li nhun dn n vic huy ng v s dng ngun lc khng hp l (ph rng trng c ph Ty Nguyn, chuyn t mt v la sang nui c mt s vng tnh ng bng sng Cu Long khng c k hoch...) v li ch c nhn m ch p li ch chung dn ti hu hoi mi trng sng; tnh trng phn ho giu ngho, s chnh lch v trnh pht trin gia cc vng nng thn, cc khu vc nng nghip c xu hng ngy cng ln, tnh trng lng lon th trng bng vic bun lu, hng gi, km cht lng i vi c vt t hng ho u vo cho sn xut v sn phm u ra lm nh hng ti c ngi sn xut v ngi tiu dng nng sn, thc phm trong nc v xut khu v.v... Ngoi ra cn rt nhiu yu t lin quan n mi trng cho pht trin nng nghip, nng thn nh din bin bt thng ca thi tit, cc loi dch bnh, s km n nh chnh tr cc vng su, vng xa, vng bin gii v.v... Tt c nhng din bin phc tp v mi trng pht trin ca nng nghip, nng thn ni trn ch c th c khng ch nhng mt tiu cc, duy tr v pht huy nhng mt tch cc thun li nh c Nh nc.
2.3 Nh nc m nhn nhng mt nhng khu hay mt s hot ng trong lnh vc nng nghip nng thn bng thc lc ca nn kinh t

307

Nh nc

Vai tr qun l v m ca Nh nc i vi nng nghip khng ch s iu tit, khng ch nh hng bng php lut, bng cc chnh sch v bng n by kinh t m cn bng chnh thc lc ca kinh t Nh nc. Trong nng nghip v kinh t nng thn, c nhiu lnh vc, nhiu hot ng m cc t chc kinh t khng c php lm hoc khng lm c. Cc hot ng khng c php lm l nhng hot ng m Nh nc khng hoc rt kh kim sot nhng x hi vn cn nh sn xut v lu thng nhng sn phm c th gy nguy him cho x hi; khai thc v nh bt ba bi ti nguyn rng, bin, c bit l cc sn phm qu him; bo tn v xy dng cc khu rng cm quc gia v.v... Cc hot ng khng lm c gm hai loi. Loi th nht, xut pht t l do v pha nhng n v, t chc kinh t trong nng nghip (v nhng l do ch quan nh non ch, km v tri thc, thiu phng tin hay thiu vn chng hn...) m h khng hoc cha th lm c. V d nh hot ng u t xy dng v khai thc cc cng trnh h tng giao thng, thu li nng thn, u t ci to mt vng t hoang ho... Loi th hai xut pht t l do v pha Nh nc (phi nm gi nhng khu hoc nhng hot ng then cht trong nng nghip, nng thn...). y nhng khu hay nhng hot ng no l then cht li tu mi nc v tu iu kim c th ca nng nghip, nng thn tng nc trong mi giai on pht trin nht nh. i vi nng nghip nng thn nc ta hin nay khu then cht y l cc hot ng lin quan n cng ngh sinh hc v cng ngh sau thu hoch. Do vy, cng nh tng t mt s nc khc, trong nn nng nghip nc ta cng s c mt lc lng doanh nghip Nh nc m bo mt s v tr then cht chi phi phng hng hoc to nn ng lc pht trin cho ton b cc ngnh nng, lm nghip v thu sn trong qu trnh hin i ho v hi nhp quc t.
3. Chc nng

Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip c vai tr to ln v 308

khng th thiu c trong qu trnh pht trin nng nghip v nng thn bt ngun t yu cu khch quan, ni ti ca s pht trin nn nng nghip. n lt n vic qun l, iu chnh v hng dn nn nng nghip i theo hng no, tc pht trin ra sao li tu thuc hng pht trin chung ca nn kinh t t nc. Trong bt k iu kin no th vai tr to ln ca qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip cng ch c th hin khi n thc hin c cc chc nng ch yu sau y:
3.1.nh hng chin lc cho s pht trin nng nghip cho ph hp tng giai on pht kinh t trin t nc

Nng nghip l mt b phn cu thnh ca nn kinh t quc dn thng nht, c vai tr nhiu mt v kinh t v x hi ca t nc. Vic m bo s pht trin hi ho cn i ca nng nghip trong c cu kinh t quc dn i hi phi xc nh chin lc pht trin ca ngnh ph hp vi chin lc pht trin ca ton b nn kinh t. Trn c s xc nh chin lc pht trin, Nh nc c th ho thnh cc chng trnh, cc k hoch nh hng pht trin trung hn v ngn hn hng nm hng dn s pht trin ca nng nghip v nng thn. cc chin lc v k hoch pht trin ni trn c xy dng c cho ton b nn nng, lm, ng, nghip tng cp trong b my qun l Nh nc. Chin lc pht trin nng nghip nc ta t nay n nm 2010 c i hi ng IX (4/2001) nu ra ch yu gm: Chin lc dch chuyn c cu kinh t nng nghip, nng thn; Chin lc pht trin cc vng kinh t; Chin lc pht trin khoa hc cng ngh; Chin lc sn xut v xut khu v.v...
3.2. iu chnh cc mi quan h trong ni b nng nghip, nng thn v gia nng nghip, nng thn vi phn cn li ca nn kinh t

Trong qu trnh pht trin sn xut hng ho da trn trnh x hi ho sn xut hng ho ngy cng cao, cc mi quan h kinh t trong ni b nng nghip nng thn cng nh gia nng nghip nng thn vi phn cn li ca nn kinh t, thm ch vi nn kinh t khu vc v quc t, ngy cng 309

pht trin rng ri v a dng. S hnh thnh v pht trin cc mi quan h kinh t c th l ph hp vi mc tiu ca s pht trin, li cng c th khng ph hp v thm ch xa l vi bn cht kinh t x hi tt p ca t nc. Trong iu kin nh vy Nh nc phi thc hin chc nng iu chnh cc mi quan h kinh t pht trin ph hp bng cc bin php khuyn khch, hn ch hoc cm on. Cc mi quan h kinh t m Nh nc cn iu chnh c nhiu loi. C loi lin quan n quyn s hu v s dng cc ti nguyn v ngun lc nh: t ai ngun lc vn gp c phn... Nh nc cn iu chnh bng lut sao cho s pht trin a dng ho s hu mc ph hp. C loi quan h gn lin vi hot ng sn xut nh quan h hp tc sn xut, lin kt sn xut - ch bin - tiu th ... di nhng hnh thc a dng khc nhau, Nh nc cn iu chnh bng cch gip , to mi trng thun li cc quan h ny pht trin mt cch ti u, hiu qu. C loi quan h lin quan n lnh vc n chia phn phi, Nh nc cn hng dn cc quan h ny c thc hin mt cch cng bng ... Ni tm li, vic qun l Nh nc i vi nng nghip, nng thn thc hin chc nng iu chnh cc mi quan h kinh t nhm lnh mnh ho ton b cc mi quan h kinh t x hi nng thn. Ch c trn c s h thng cc mi quan h kinh t lnh mnh c duy tr n nh s l iu kin thc y s pht trin n nh ca ca nng nghip, nng thn.
3.3. H tr, gip kinh t h gia nh, kinh t trang tri, hp tc x dch v v cc loi hnh t chc sn xut khc trong nng nghip, nng thn pht trin

Chuyn sang kinh t th trng, nc ta k t thng 4/1988 h gia nh c tha nhn l n v kinh t t ch trong nng nghip v kinh t nng thn, kinh t trang tri dn hnh thnh v pht trin.Vi vic xc nh li vai tr ca h kinh t nh vy, hp tc dn dn i mi chuyn sang dch v cho kinh t h v kinh t trang tri. Trong mt s doanh nghip nng nghip sn xut v ch bin thuc s hu Nh nc thc hin i mi bng cch tng bc chuyn sang cng ty c phn... C th ni vic thay i cch thc lm kinh t cho ph hp vi nhng yu cu ca c ch mi, trong nn nng nghip nc ta v ang 310

hnh thnh nhng loi hnh doanh nhn hon ton mi. i vi h mt d c thm nhiu nng lc mi pht trin, song thch thc ln i vi h l thng trng, kinh doanh trong c ch th trng hon ton mi m m h cha c chun b trc. Do vy chun b, h tr, gip cc doanh nhn v cc loi hnh kinh t t ch ni trn ca nng nghip, nng thn bc vo thng trng thnh cng l chc nng trng yu ca qun l Nh nc i vi nng nghip nc ta. i vi cc h, cc trang tri hoc cc doanh nghip kinh doanh nng nghip khc, bc vo thng trng thnh cng h cn phi chun b, h tr hay gip v nhiu mt. Nhng s chun b, h tr hay gip y lin quan n vic to ra cc phm cht hay iu kin cn c ca mt doanh nhn . Trong iu kin nng nghip nc ta, qun l Nh nc cn chun b, h tr gip cc h, trang tri hay cc loi hnh doanh nghip khc v mt c mt ch yu nh; Mt l h tr to dng ch lm giu chnh ngbng cc hot ng nng nghip v kinh t nng thn, mun vy v mt qun l nh nc, vn cp bch hin nay l tho v nhng vng mc lm cho ch trang tri cha thc s yn tm; cn nhc v gt b ht nhng vng mc mi c th ny sinh khi ban hnh vn bn chnh sch mi, s dng kho lo cc quy phm o c nh tn vinh nhnh in hnh tin tin trong mi lnh vc hot ng kinh t nng nghip, nng thn. Hai l, gip h tr cho vic chun bnhng tri thc cn thit c v k thut v kinh t m bo cho vic cnh tranh thnh cng trong c ch th trng ca cc doanh nghip nng thn. C th ni hin nay cc ch h, ch trang tri nc ta kinh doanh trong c ch th trng vi vn kin thc k thut truyn thng l ch yu, kin thc kinh t v kinh doanh hu nh cha c hc. Ba l, gip v cc phng din vt cht hoc iu kin to ra phng din vt cht to dng s nghip kinh doanh (kinh doanh trang tri hoc kinh doanh phi nng nghip khc nng thn ). Vi nng nghip nng thn nc ta, lin quan n cc phng tin vt cht ny th quan trng nht l vn v cc iu kin v 311

thu mn lao ng. Bn l, gip to dng mi trng thun li v lnh mnh cho kinh t h, trang tri v cc doanh nhn khc nng thn pht trin. Vic qun l Nh nc to ra mi trng thun li cho s pht trin bng cch xc lp v vn hnh c hiu qu mt h thng th trng ng b nng thn, bao gm c th trng u vo v u ra. y vn quan trng nht l la chn v p dng c nhng hnh thc hp tc sn xut thc s c hiu qu i vi tng hot ng kinh t c th nng thn c ngi dn chp nhn, ch khng phi ch l nhng hp tc x theo m hnh ng nht c p dng mi vng, mi a phng. Vic qun l Nh nc to ra mi trng lnh mnh cho s pht trin bng cch nh nc trc tip gii quyt nhng vn lin quan n thin tai, bo v mi trng, m bo trt t tr an v ngn chn ti phm hnh s nng thn. y l nhng vn c lin quan n phm vi quc gia v nm trong chng trnh quc gia. Do vy, c nhng mt lin quan n vn ny vt ra ngoi phm vi qun l Nh nc i vi ring ngnh nng nghip.
3.4. B xung nhng v tr cn thit, nm gi nhng v tr then cht ca nng nghip v kinh t nng thn bng lc lng kinh t Nh nc.

Trong nng nghip v kinh t nng thn, nhng v tr cn thit v nhng hot ng then cht thng khng nhiu, c th nm mt s lnh vc nh khai hoang phc ho, xy dng h tng nng thn, trng v bo v rng u ngun, cm rng, phng h rng, cng ngh sinh hc, cng ngh ch bin xut khu v.v... Vic xc nh v tr no l cn thit v hot ng no l then cht Nh nc cn nm li tu thuc vo nhiu yu t kinh t, chnh tr, x hi, ngoi thng ca nng nghip trong qu trnh cng nghip ho hin i ho v hi nhp quc t. Qun l nh nc i vi nng nghip thc hin chc nng ni trn bng chnh lc lng kinh t Nh nc. Tu theo tm quan trng ca tng v tr hay nhng hot ng then cht m vic iu tit ca Nh nc c thc hin theo cc cch khc nhau: Thnh lp doanh nghip nh nc thc hin 312

nhim v nh nc giao, tham gia hoc nm gi c phn nhng mc khc nhau trong cc cng ty c phn. Trong nng nghip, nng thn nc ta hin nay, chuyn mt b phn doanh nghip Nh nc sang cng ty c phn bng vic thc hin c phn ho thc cht l vic rt bt lc lng kinh t Nh nc ra khi v tr khng cn thit hay nhng hot ng khng phi l then cht ca nng nghip, nng thn.

II. Khi nim v phn loi h thng cng c qun l nh nc v kinh t trong nng nghip
1. Khi nim

Nn nng nghip, vi tnh cch l mt b phn cu thnh ca nn kinh t quc dn vn hnh theo c ch ca th trng c s qun l ca nh nc hin nay Vit Nam ch c th pht trin ph hp li ch chung ca ton b nn kinh t khi c mt h thng cng c qun l ph hp. H thng cng c qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip c hiu l ton b nhng phng tin m Nh nc s dng theo nhng phng thc nht nh nhm nh hng khuyn khch v phi hp cc hot ng kinh t a nng nghip t ti mc tiu. Ni mt cch khc, c th hiu h thng cng c qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l ton b nhng phng tin cn thit m nh cc c quan v cc cn b qun l kinh t cc cp s dng iu tit, hng dn, khuyn khch, phi hp...cc hot ng ca tp th v c nhn trong cc lnh vc khc nhau ca ngnh nng nghip hng ti mc tiu chung. Trong h thng cng c , vic s dng chng nh th no li tu thuc vo trnh pht trin ca bn thn nng nghip, hon cnh trong nc hay quc gia, t chc b my qun l Nh nc v nng lc i ng cn b v.v... Trong c ch kinh t k hoch trc y, chng ta cng c h thng cng c qun l, nhng c to ra iu hnh nn nng nghip qun l tp trung v do vy k hoch ho l cng c quan trng nht. Khi chuyn sang 313

nn kinh t th trng. H thng cng c qun l m nh nc s dng cn phi i mi, gt b nhng yu t lc hu cho ph hp vi iu kin mi. c im chung ca cc phng tin s dng qun l nn nng nghip k hoch ho tp trung l mang tnh cht can thip trc tip, p t ca ngi qun l ln i tng qun l. Trong iu kin nn kinh t th trng x hi ch ngha, cc c quan qun l nh nc ch c th can thip vo qu trnh pht trin ca nng nghip mt cch gin tip qua c ch hot ng ca th trng. Nh vy cc chin lc, cc k hoch di hn, cc d n pht trin... c vch ra cho nng nghip ch mang tnh cht nh hng. Trn c s nh hng ny, nh nc s dng cng c php lut kinh t v cc h thng chnh sch khuyn khch tc ng vo quan h li ch ca ch th kinh t, khuyn khch h v theo ui li ch ring m hot ng cho s pht trin chung.
2. Phn loi

nhn bit v la chn cng c qun l Nh nc ph hp cho vic qun l m bo cho s pht trin nhanh v bn vng ca nn nng nghip, cn thit phi phn loi cc cng c theo cc tiu ch khc nhau. C th thc hin vic phn loi ni trn theo mt s tiu ch ch yu sau y:
2.1. Theo ni dung v tnh cht tc ng ca cng c qun l

Theo tiu ch ny, cc cng c qun l Nh nc i vi nng nghip bao gm: - Php lut kinh t: y l loi cng c tc ng mang tnh cht bt buc, quy nh xc nh hnh lang vn ng cho i tng qun l, da trn c s chc nng qun l v uy quyn ca Nh nc. - Cng c k hoch: L loi cng c m Nh nc s dng nhm nh hng s pht trin ca cc lnh vc, cc vng, cc phn ngnh cng nh ton b nn nng nghip ni chung. - Chnh sch pht trin kinh t: L nhng cng c co tnh cht kch thch, khuyn khch hoc nhm iu tit cc hot ng kinh t. Chnh sch 314

kinh t bao gm cc chnh sch kinh t c th khc nhau c Nh nc s dng kt hp vi nhau to nn lc tc ng tng hp ti qu trnh tng trng v pht trin ca nng nghip.
2.2. Theo phm vi tc ng ca cng c qun l

Ngi ta c th nhn dng cc cng c qun l v m v cc cng c qun l vi m theo phm vi tc ng ca n. - Cng c qun l v m (hay cng c qun l Nh nc) i vi nng nghip l nhng cng c c s dng qun l ton b nn nng nghip bao gm Php lut kinh t, k hoch pht trin ngnh hay cc chng trnh d n pht trin, cc chnh sch kinh t v m. - Cc cng c qun l vi m (hay cc cng c qun l trong ni b n v kinh t) l nhng cng c c s dng qun l cc hot ng trong n v hay t chc kinh t, bao gn k hoch sn xut kinh doanh, hp ng kinh t, k hoch ti v, hch ton k ton v.v...
2.3. Theo lnh vc tc ng ca cng c qun l

Cc cng c qun l nh nc v kinh t ni chung v i vi nng nghip ni ring c th c phn loi theo thi gian tc ng lu di hoc thi gian tc ng ngn. Nhng cng c qun l c thi gian tc ng lu di gm c lut php kinh t, cc chin lc pht trin, chnh sch pht trin kinh t hng ho nhiu thnh phn trong nng nghip, nng thn... Nhng cng c qun l c thi gian tc ng ngn hn thng gn vi cc quy nh tm thi v qun l ca cc cp, cc bin php chnh sch mang tnh cht tnh th, cc cng c qun l vi m. Trong s cc cch phn loi h thng cng c qun l Nh nc i vi nng nghip trnh by trn, cch phn loi theo ni dung v tnh cht tc ng ca cng c qun l c s dng ph bin trong thc t cng tc qun l. Bi v, bng cch phn loi ny cho php nhn bit su sc vai tr, tnh cht, nhng yu cu hay c im c bn ca tng loi cng c cc nh qun l s dng tng loi cng c ng cch v c hiu qu. 315

III. Cc cng c qun l nh nc v kinh t trong nng nghip

qun l nn nng nghip, Nh nc cn s dng mt h thng cc cng c. Vn mi y l h thng cng c qun l Nh nc ta s dng qun l nn nng nghip trong iu kin c ch th trng, ch khng phi c ch qun l tp trung trc y. cc cng c qun l l php lut, k hoch v chnh sch kinh t.
1. Php lut kinh t qun l Nh nc i vi nng nghip 1.1. Vai tr ca php lut kinh t trong qun l Nh nc i vi nng nghip

Php lut kinh t l mt b phn nm trong h thng php lut kinh t ni chung. Php lut kinh t bao gm tng th nhng vn bn php lut lin quan trc tip n s tn ti, vn hnh ca nn kinh t ni chung cng nh ca nng nghip, nng thn ni ring. Trong nhng vn bn php lut quy nh c th cc quy tc x s bt buc do Nh nc t ra hay tha nhn m mi c nhn hay t chc kinh t buc phi tun theo hnh vi ng x ca h ph hp vi nhng quan h kinh t khch quan v vi li ch chung ca x hi. i tng iu chnh ca php lut kinh t l cc quan h pht sinh trong lnh vc sn xut, phn phi lu thng v tiu dng v trong qu trnh vn hnh qun l kinh t. Quyn v ngha v ca cc bn tham gia nhng quan h c Nh nc quy nh v c m bo thc hin bng php lut v vic xc nh quyn v ngha v cng nh vic m bo thc hin quyn v ngha v y ca cc bn tham gia vo cc hot ng nng nghip, nng thn. Bng cch , php lut tc ng chi phi hnh vi kinh t ca i tng qun l cng nh ca ch th qun l. Do vy php lut tn ti vi tnh cch l mt cng c qun l i vi nng nghip, nng thn v vai tr quan trng th hin trn cc kha cnh sau y: Mt l, xc lp c s php l, bo v v h tr hnh thnh pht trin 316

c ch th trng trong nng nghip nng thn. Da trn nhn thc ng n, Khch quan v khoa hc cc quy lut vn ng ca nn nng nghip theo c ch th trng, Nh nc ban hnh cc vn bn php quy nhm t chc c tnh cht Nh nc cc quan h kinh t khch quan ph hp vi quy ch mi. Mt khc, nh s h tr v bo v ca php lut m thc tn trng, tun th cc quan h kinh t khch quan ca cc bn tham gia s iu chnh hnh vi kinh t ca h, to iu kin pht trin cc mi quan h c lut php xc nh trn. Nh vy php lut gi vai tr l yu t to dng, h tr v bbo v cho s hnh thnh v pht trin cc quan h kinh t theo mc tiu nh hng ca ng v nh nc ta. Hai l, xc lp trt t v mi trng kinh doanh lnh mnh cho nng nghip. Bng vic t chc c tnh cht Nh nc ca cc quan h kinh t khch quan di hnh thc quyn v ngha v c bn, v thc cht php lut xc nh trt t v mi trng kinh doanh lnh mnh cho mi hot ng kinh t trong nng nghip. Bi v nhng quyn v ngha v th hin s phn cp v thm quyn, iu kin thc hin, phm vi v trnh t thc hin, nhng iu c lm v khng c lm... m php lut xc nh lun hm cha nhng yu t c mt trt t. V d, trt t v mi trng kinh doanh c th b ph v bi cnh tranh khng lnh mnh do thiu lut bo v quyn s hu cng nghip, lut qung co... hoc mt th trng thng nht c th b ph v nu thm quyn ca cp, cc ngnh cc a phngkhng c php lut quy nh r rng. Ba l, bo v li ch chnh ng ca cc ch th kinh t tham gia vo cc quan h kinh t trong nng nghip nng thn. Vic bo v li ch ni trn ca cc ch th kinh t ch c th thc hin bng cch ghi nhn, bo v quyn v ngha v ca cc bn, ghi nhn hnh thc v cc th tc gii quyt tranh chp trong kinh doanh... vo lut php. Nh vy li ch ca cc ch th kinh t c tn trng v c gii quyt tho ng. Nu thiu lut php th vic gii quyt, x l cc quan h li ch s thiu trt t, gy ln xn khng cn thit c nh hng tiu cc n cc hot ng kinh t.
1.2. c im ca php lut kinh t trong qun l Nh nc i vi

317

nng nghip

- Cng c php lut kinh t c sc mnh quyn uy Sc mnh quyn uy ca cng c php lut kinh t l s kt hp gia sc mnh quyn uy khch quan v quyn uy Nh nc. Ni dung ca php lut kinh t chnh l nhng mi quan h, nhng li ch kinh t khch quan c x hi tha nhn v bo v di dng ch ca Nh nc. S tha nhn v bo v c c th ho thnh nhng chun mc v quyn li v ngha v iu chng hnh vi ca c nhn v tp th ph hp vi nhng yu cu thc t khch quan. Do vy sc mnh quyn uy ca php lut kinh t nm ngay trong ni dung ca php lut v ph thuc vo tnh chnh xc ca ni dung d. Vic tun th php lut, hnh ng theo yu cu ca php lut l yu cu ng nhin ca bn thn thn php lut ch khng phi v s cng ch ca Nh nc. S cng ch ca Nh nc mang tnh quyn uy ch xut pht t yu cu bo v php lut di dng rn e, do vy c tc dng nng cao hiu lc ca cng c php lut kinh t. - Qun l bng php lut m bo tnh ph bin v cng bng Php lut kinh t iu chnh cc mi quan h kinh t, nhng khng phi tt c m ch nhng quan h kinh t c bn nht, quan trng nht v khi qut nht. Hn na php lut kinh t cng ch lin quan n tt c cc i tng ni chung khi tham gia vo cc quan h kinh t ch khng phi cho tng i tng ring l. Trc php lut, mi ngi u bnh ng v c c hi ngang nhau pht trin kinh t. - Qun l bng php lut kinh t l s tc ng iu chnh mang tnh cht gin tip. Tnh cht gin tip ni trn th hin ch lut ch a ra cc iu kin gi nh quy nh quyn v ngha v cho cc hot ng kinh t; a ra cc quy phm c php hay khng c php trong cc hot ng kinh t trong lnh vc nng nghip, nng thn, cn cc ch th kinh t la chn, t quyt nh hnh ng trong khun kh ca nhng iu kin v phm vi xc nh 318

ca lut.
2.1.Vai tr ca cng c k hoch

qun l hot ng kinh t, ch th qun l cc cp phi x dng cng c k hoch. Xt v thc cht, k hoch l cc quyt nh ca ch th qun l v mc tiu, bin php v cc m bo vt cht cn thit thc hin mc tiu trong mt thi k nht nh. Nh vy k hoch l mt cng c nh hng, t chc v iu khin cc hot ng kinh t ca mt n v, mt a phng hay ton b nn nng nghip nng thn. vai tr ca cng c k hoch trong qun l Nh nc i vi nng nghip th hin trn cc mt sau y: Mt l, cho php ch th qun l cng nh mi b phn trong h thng qun l nhn thc thng nht v hng i, cch i thich hp nhanh chng t ti mc tiu. Trn c s thng nht nh thc m hot ng ca mi cp, mi b phn, mi t chc t gic, ch ng v thng nht trong hng ng thc tin. Hai l, k hoch cn gip cho cc nh qun l ch ng thch ng vi nhng thay i trong qu trnh pht trin ca thc tin do c nhng d on trc; ch ng to ra nhng bin i c li cho qu trnh pht trin; hng cc nh qun l tp trung vo nhng nhim v trng yu... Ba l, k hoch cn l mt cn c t chc b my qun l, kim tra v nh gi hiu qu ca cc hot ng qun l cc cp, cc a phng v ton ngnh.
2.2. Nhng yu cu c bn i vi cng c k hoch pht trin nng nghip, nng thn trong c ch th trng

Mun pht huy ht nhng vai tr to ln ca cng c k hoch, nht l k hoch trong c ch th trng th bn thn k hoch phi p ng mt s yu cu nht nh. Trong c ch th trng, k hoch ho kinh t quc dn i vi nng nghip vn l mt cng c quan trng ca qun l Nh nc, c tnh cht php lnh, nhng khng c tnh cht ch o theo phng thc giao 319

nhn v chp hnh k hoch mt cch cng nhc m ch l nhng nh hng cho s pht trin tm v m. nhng k hoch nh hng bao gm cc chin lc, cc k hoch di hn, cc d n pht trin nng nghip c xy dng trn c s nhn thc ng nhng quy lut khch quan v tnh ton chnh xcs nhng iu kin v ngun lc ca nng nghip. Cn c quan trng vch ra cc k hoch nh hng pht trin nng nghip l nhu cu ca th trng, bao gm c th trng trong nc v th trng quc t. Trn c s m b tr, huy ng cc yut ngun lc c x hi vo sn xut nng nghip mt cch hp l nht khai thc trit li th so snh ca nn nng nghip nc ta nhm thc hin mt cch tt p cc mc tiu tng m s pht trin nng nghip cn t ti, ph hp vi cng c i mi kinh t ca t nc. Nh vy cc k hoch nng nghip cn p ng nhng nhu cu ch yu l: Th nht, cc k hoach phi m bo tnh khoa hc. Hiu qu qun l ca cng c k hoch ph thuc rt ln vo tnh st thc tnh hp l v khoa hc ca n. Do vy khi xy dng k hoch phi ch trng vic nghin cu v vn dng cc nguyn l v k hoch ho v iu kin c th ca nng nghip nng thn; phn tch r thc trng cng nh tim nng v ti nguyn t ai, cng nh lao ng, tin vn, cng ngh v k thut c th huy ng; tham kho kinh nghim ca a phng khc hoc nc khc. Ngha l phi gn l lun vi thc tin trong qu trnh xy dng v thc hin k hoch. Th hai, gn k hoch vi th trng. Yu cu ny i hi phi c p ng c trong xy dng v thc hin k hoch. Trong xy dng k hoch pht trin cn coi nhu cu th trng l im xut pht ca k hoch, cc ch th qun l khng nn tuyt i ho k hoch trong suy ngh v hnh ng dn n hn ch tnh sng to, linh hot v mn do trong hot ng qun l v iu hnh. Tuyt i ho k hoch, 320

thm ch t i lp k hoch vi th trng m khng gn k hoch vi th trng l xa l vi c ch qun l mi trong nng nghip nc ta hin nay. Th ba, chuyn t k hoch php lnh sang k hoch hng dn l ch yu. Cc k hoch khi c cp c thm quyn ph duyt u c du n quyn uy ca nh nc, do vy cha ng tnh cht khng ch. Tnh cht khng ch ny th hin bng cc ch tiu mc tiu, quy m, tc , nh mc... Trong qu trnh pht trin thc t, nn nng nghip lun chu chi phi bi nhiu yu t thng xuyn bin ng. Tnh hnh trn phi i hi gim tnh php lnh, tng cng tnh hng dn ca cc k hoch pht trin nng nghip. Mun vy, cc k hoch ch cn bao gm nhng ch tiu cn thit nh hng cho s pht trin nng nghip nng thn. ngoi ra cc k hoch cn bao gm nhng yu t m khuyn khch tnh nng hot ng ca ngi thc hin. Th t, tng cng cht lng cc hot ng tin k hoch. m bo tnh st thc ca cc k hoch, ch th qun l phi coi trng v tng cng cht lng cchot ng tin k hoch nh iu tra kho st, nghin cu thm d a ra cc d bo c cn c khoa hc v ngun lc, th trng ngoi v trong nc, s pht trin tin b khoa hc cng ngh v.v... Nhng hot ng tin k hoch cng c coi trng v c cht lng cao l cn c cho vic xy dng v thc hin cc k hoch pht trin nng nghip c kt qu. Ngoi ra, trong qu trnh xy dng v thc hin k hoch, cn phn nh r chc nng k hoch ca Nh nc cc cp v k hoch sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip nng nghip. B my hot ng cc cp cn c xy dng theo hng tinh gin, linh hot v c hiu qu cao.
3. Chnh sch kinh t

Cng c chnh sch kinh t gip Nh nc iu khin hot ng ca cc ch th kinh t (doanh nghip, hp tc x, nng h...). Nh cc chnh 321

sch kinh t dn dt hot ng m cc ch th kinh t trong nng nghip hnh ng ph hp vi li ch chung ca x hi; cc ngun ti nguyn nng nghip c huy ng vo sn xut mt cch c hiu qu t n mc tiu v cc k hoch nh hng.
3.1. Phn loi cc chnh sch nng nghip

thc hin c cc mc tiu pht trin vch ra trong cc chin lc, cc k hoch, cc d n pht trin nng nghip, Nh nc s dng mt h thng cc chnh sch kinh t lm cng c tc ng vo c ch vn ng ca nn nng nghip. Tu cch tip cn khc nhau, ngi ta c th phn loi cc chnh sch kinh t trong nng nghip theo nhng tiu thc khc nhau: - Theo ni dung, c th phn loi cc chnh sch theo cch gi tn c th nh: chnh sch u t vn, chnh sch tn dng, chnh sch rung t... - Theo lnh vc, c th phn loi thnh cc nhm chnh sch nng nghip thuc lnh vc ti chnh (thu, u t, tr cp sn xut...); lnh vc tin t (gi c. li xut v.v...); lnh vc xut, nhp khu ( chnh sch thu, hn ngch, t gi hi oi...). - Theo quan h ca chnh sch i vi qu trnh sn xut, c th phn thnh cc chnh sch u vo(u t, vt t, tr gi khuyn nng...); cc chnh sch u ra (th trng v gi c, chnh sch xut khu...); cc chnh sch v t chc qu trnh sn xut (chnh sch i mi c cu kinh t nng nghip, nng thn, chnh sch i mi c cu qun l...). Trong iu kin kinh t th trng, mi chnh sch m Nh nc s dng u nhm tc ng vo pha cung hay pha cu th trng, nhng cng c chnh sch c th tc ng ln c hai pha. Mt chnh sch c s dng tc ng ln pha cung th phi c cc bin php hn ch phn ng ph ln pha cu. Chnh v vy m mt chnh sch c ban hnh cn xc nh r n l chnh sch g c th to ra c ch phi hp gia cc chnh sch.
3.2. Mt s chnh sch kinh t ch yu trong nng nghip nc ta

Hin nay Nh nc ta ang s dng mt h thng cc chnh sch tc ng trc tip ti s pht trin ca nng nghip, c th k n mt s chnh 322

sch ch yu sau y: + Chnh sch rung t + Chnh sch u t + Chnh sch tn dng + Chnh sch gi c th trng + Chnh sch xut khu nng sn + chnh sch khuyn nng + Chnh sch i mi c cu nng nghip, nng thn Chnh sch rung t c vai tr quan trng c bit v c nhiu vn kinh t, chnh tr, x hi trong nng nghip v nng thn gn lin vi vn rung t. Mc tiu trc tip ca chnh sch rung t l qun l, s dmg c hiu qu, ng thi bo v ph nhiu ca t ai, v t l t liu sn xut ch yu, c bit ca nng nghip. t c mc tiu trn, t khi chuyn sang c cu th trng, ng v Nh nc ta c nhng i mi quan trng trong chnh sch rung t, th hin tp trung Ngh nh 64/CP ngy 27/9/1993, v giao t cho h nng dn, Lut t ai nm 1993 gm nhng ni dung ch yu sau y: - Ton b qu t ai thuc s hu ton dn, do Nh nc thng nht qun l trn phm vi c nc. - Rung t c Nh nc giao quyn n nh, lu di cho nhng ngi lm nng, lm, ng nghip (cc doanh nghip nh nc,tp th, h gia nh v c nhn). Cc h nng dn c quyn chuyn i, chuyn nhng, tha k, cho thu v th chp quyn s dng rung t trong thi hn c giao. - Ngi s dng c trch nhim s dng t ng mc ch, tit kim, c hiu qu v phi bo v, ci to t v ng thu cho Nh nc. - Nghim cm vic ln chim t ai, s dng t khng ng mc ch, chuyn quyn s dng t tri php. Kin quyt xo b nhng phng thc kinh doanh lc hu lm hu hoi t ai. Mc ch trc tip ca chnh sch tn dmg l b xung ngun vn p 323

ng nhu cu sn xut kinh doanh ca cc ch th kinh t trong nng nghip. Hin nay do nng lc tch lu cn thp nn c ti 50% s h nng dn c nhu cu vay vn tn dng. Mc tiu lu di ca chnh sch tn dng l gp phn tng bc thc y s ra i ca th trng vn trong nng thn. Nhng nm gn y, Nh nc c nhng i mi quan trng trong chnh sch tn dng nng nghip, th hin tp trung Ngh quyt trung ng ln th 5( khoVII) v Ngh quyt 14/CP ngy2/3/1993 ca Chnh ph v chnh sch h tr sn xut vay vn, gm nhng ni dung ch yu sau y. - i mi t chc ngnh ngn hng thnh h thng hai cp: Ngn hng Nh nc v Ngn hng Thng mi. tham gia vo th trng vn tn dng nng thn c cc Ngn hng Nng nghip, Ngn hng Thng mi c phn v cc Ngn hng thng mi khc. T chc li h thng qu tn dng nhn dn (hp tc x tn dmg kiu mi ). Cc ngn hng thong mi v cc t chc tn dng t ngun do nhn dn lp ra s to kh nng huy ng ngun vn ti a p ng cho nhu cu pht trin nng nghip. - Huy ng ti a mi ngun vn nhn ri ca cc t chc kinh t v nhn dn bng nhiu hnh thc thch hp nh: tit kim (c v khng c k hn), tn phiu v tri phiu kho bc, ngn phiu v k phiu ngn hng v.v... - M rng vic cho vay ca cc t chc tn dng n h sn xut nng, lm, ng nghip v thu sn pht trin sn xut, khng phn bit thnh phn kinh t. -u tin cho vay trin khai cc d n do Nh nc ch nh, cho vay i vi vng cao, vng xa, vng su, vng kinh t mi, hi o v cc h ngho, gp phn xo i gim ngho trong nng thn. Chnh sch u t vn ngn sch cho nng nghip c nh nc rt ch trng qua cc thi k pht trin kinh t t nc, c bit l sau i hi ng ton quc ln th V.Trn thc t t trng u t t ngn sch Nh nc cho ngnh nng, lm nghip trong tng s vn u t ngn sch cho khu vc sn xut vt cht cn thp ( khong 25- 28% hng nm thi k 1976 1987).Vn ngn sch u t ch yu cho khu vc quc doanh nng, lm 324

nghip v xy dng cng trnh thu li T sau ngh quyt 10 ca b chnh tr (1988), chnh sch u t vn thay i: vn bao cp cho cc doanh nghip Nh nc gim v xo hn, chuyn sang hnh thc u t tn dng. Nh vy t sau nm 1988, mi hnh thc bao cp qua chnh sch u t vn cho nng nghip u b xo b. Mc tiu ca chnh sch th trng v gi c nng nghip l p ng y cc nhu cu trong hot ng kinh t ca ch th sn xut nng nghip v cc dch v u vo v u ra, m bo ng s lng, cht lng, thi gian khng gian vi nhng gi c tng i n nh, gp phn thc y sn xut nng nghip pht trin. Ni dung ch yu ca chnh sch th trng nng nghip th hin trn cc mt sau y: - Nh nc khuyn khch mi t chc v c nhn thuc cc thnh phn kinh t tham gia mt cch bnh ng vo hot ng trong h thng th trng nng nghip, t vic cung cp cc dch v yu t u vo, mua gom bo qun ch bin nng sn n tiu th sn phm th trng ni a v xut khu. Tr nhng trng hp c bit c Nh nc cho php (nh cung cp in cho nng, nghip ti tiu nc), mi hnh thc c qyn trn th trng do bt k nguyn nhn no to ra u tri vi ch trng pht trin nn nng nghip nhiu thnh phn vn ng theo c ch th trng nh hng XHCN ca Nh nc ta. - M rng giao lu vt t v nng sn hng ho gia cc vng, cc khu vc trn phm vi c nc. Xo b tnh trng ct c chia ct ca th trng ni a. - a phng ho quan h th trng v a dng ho sn phm xut khu. S dng tt cc cng c kinh t quan trng tc ng n xut khu nng sn v nhp khu vt t phc v nng nghip nh: thu xut, nhp khu, hn ngch xut, nhp khu v t gi hi oi. - S dmg tt cc phng tin thng tin i chng t chc cng tc d bo th trng, nng cao kh nng tip th ca cc ch th kinh t. 325

Mt c im quan trng ca gi c nng sn l c tnh khng n nh v: th nht, sn xut nng nghip chu nh hng nhiu ca iu kin t nhin (hn hn hay l lt c th gy mt ma) th hai, h thng co gin gi ca cu v nng sn phm l thp, ngha l cu v nng sn t phn ng vi nhng bin gi; Th ba, hiu qu ca i mi cng ngh trong sn xut nng nghip (c bit nng nghip ca cc nc pht trin) c tc ng mnh ln pha cung nng sn. Kt qu tt yu ca mi quan h gia p lc cung tng vi cu t co dn lm gi nng sn c xu hng h thp. Mc tiu ca chnh sch gi c trong nng nghip l n nh gi c, n nh th trng mt cch tng i bo v sn xut nng nghip, bo v li ch chnh ng ca ngi sn xut v ngi tiu dng. t mc tiu trn, chnh sch gi c nng nghip ca nc ta gm nhng ni dung ch yu sau y: - Thu hp v tin ti xo b quan h t gi bt hp lgia gi hng cng nghip v dch v vi gi hng nng sn, to iu kin khch quan cho vic thc hi ti sn xut m rng nng nghip. - B ch nhiu gi trc y, thc hin ch mt gi i vi mi loi vt t v nng sn hng ho. - Trong nhng trng hp c bit, nh nc c th p dng nhng chnh sch nh tr gi u vo (phn bn, ht ging mi...) h tr sn xut pht trin; hoc mua tr gi i vi sn phm u ra theo nhng t n nh gi c th trng, chng tt gi qu mc c tc ng xu n sn xut nng nghip. Chnh sch xut khu nng sn l mt chnh sch quan trng ca nh nc ta, c ngha ln trong vic khai thc li th so snh ca nn nng nghip Vit Nam nhit i gi ma, li c c rng v bin. Chnh sch xut khu nng sn hin nay gm nhng ni dung c bn l: - Nh nc khuyn khch cc thnh phn kinh t tham gia sn xut v xut khu. a dng ho sn phm nng nghip xut khu v a dng ho th 326

trng. Tng t trng nng sn ch bin, gim t l nng sn th xut khu. - Khuyn khch trong nc sn xut nhng mt hng nng sn hay thc phm thay th nhp khu tng hiu qu kinh t. - S dng cc cng c kinh t (hn ngch, thu,t gi hi oi) khuyn khch xut khu. Chnh sch khuyn nng c t rt sm trong lch s pht trin nng nghip nc ta. T khi c ch th 100/ CT (1981) v c bit l sau Ngh quyt 10 ca B chnh tr (1988), cng tc khuyn nng c c bit coi trng. Ngh nh 13/ CP (2/3/1993) ca Chnh ph quy nh c th v cng tc khuyn nng. Theo Ngh nh ny, Nh nc t chc h thng khuyn nng t Trung ng n c s, cho php pht trin cc t chc khuyn nng t nguyn ca cc on th, cc t chc kinh t - x hi v t nhn gip nng dn pht trin sn xut. Ngh nh 13/CP cng quy nh ni dung ch yu ca cng tc khuyn nng l: - Ph bin tin b k thut trng trt, chn nui, cng ngh ch bin bo qun, ph bin kinh nghim in hnh tin tin. - Bi dng v pht trin k nng, kin thc v kinh t v k thut cho nng dn. - T chc khuyn khch cc phong tro sn xut v hot ng cng ng nng thn. i mi c cu kinh t nng nghip v nng thn l mt chnh sch ln ca ng ta. Mc tiu ca chnh sch l bin nn kinh t ch yu l nng nghip ca nc ta thnh nn kinh t c c cu hng ngoi, tng nhanh t trng cng nghip v dch v nng thn trong khi s lng tuyt i ca sn xut nng nghip vn c tng ln. Chnh sch i mi c cu kinh t nng nghip, nng thn th hin tp trung Ngh quyt Trung ng ln 5 (kho VII) vi nhng ni dung ch y sau y: - Pht trin nhanh, vng chc v c hiu qu cc ngnh cng nghip dch v nng thn trn c c tng nhanh t trng cc ngnh nytrong c 327

cu kinh t nng - cng - dch v mi vng v mi a phng. Ch trng nhng ngnh cng nghip dch v phc v nng nghip. - Tng nhanh t trng ngnh chn nui trong c cu kinh t nng nghip, a dng ho sn phm chn nui v ch trng chn nui xut khu. - Pht trin cc vng v tiu vng trng im sn xut cc sn phm lng thc, cy cng nghip ch yu, nh cao su, ch, c ph... pht huy th mnh ca mi vng; trn c s thc hin thm canh tng nng sut, nng cao cht lng sn phm, p ng nhu cu trong nc v xut khu. - Pht trin mnh ngnh thu sn trn tt c cc mt nui trng nh bt, ch bin khai thc c hiu qu tim nng mt nc v bin ca nc ta. - Pht trin ngnh lm nghip theo hng bo v rng hin c, chm sc v ti sinh vn rng, ph xanh t trng i trc, kt hp hp l gia khai thc vi ch bin lm sn.
3.3. Phng php phn tch kinh t cc chnh sch trong nng nghip

3.3.2. ngha ca phn tch kinh t cc chnh sch nng nghip Mi chnh sch kinh t u th hin vai tr v chc nng ca mnh trong s tc ng vo qu trnh pht trin nng nghip v kinh t nng thn. Tuy nhin, tng chnh sch ring bit li c phng hng tc ngv mc tiu cn t khi p dng chnh sch c khc nhau. Do vy, mt mt cn phn tch v ch ra phng hng, mc tc ng ca mi chnh sch vo qu trnh pht trin lm c s cho vic nh gi, iu chnh cc chnh sch nhm nng cao hiu qu tc ng ca chng. Mt khc mi chnh sch ring bit ch tc ng vo tng mt, tng b phn ca nn nng nghip, to ra nhng kt qu ring bit v kinh t v x hi ca nng nghip, nng thn. Vic phn tch kinh t cc chnh sch nng nghip l c s cho cc quyt nh v vic s dng cc chnh sch trong tng giai on pht trin nht nh. Th ba, khi nn nng nghip nc ta ang tng bc chuyn sang vn hnh theo c ch 328

th trng, chng ta s phi s dng ngy cng ph bin cc cng c qun l nn kinh t th trng (trong c cc chnh sch kinh t). Cc chnh sch kinh t ca nn kinh t th trng mt mt thc y nn kinh t pht trin, nhng mt khc n cng gy ra nhng hu qu v mt x hi khng th chp nhn c di ch ngha x hi. Vic phn tch cc chnh sch v cc phng din kinh t, x hi l i hi khch quan gi vng nh hng x hi ch ngha trong qu trnh pht trin nng nghip nc ta. 3.3.2. Cc phng php phn tch kinh t cc chnh sch nng nghip a) Phng php phn tch nh tnh Mi chnh sch kinh t c th s dng trong nng nghip thng c nhng tc ng i vi mt hoc mt s mt sau y ca mi trng kinh t: - Lm tng hoc gim gi i vi ngi sn xut. - Lm tng hoc gim gi i vi ngi tiu dng - Lm tng hoc gim sn lng (dch chuyn ng cung) - Lm tng hoc gim tiu dng (dch chuyn ng cu). iu c th hin bng di y (bng 9.1).
Bng 9.1. Mt s chnh sch kinh t c th v tc ng ca chng ti mi trng kinh t

Cc chnh sch kinh t c th - Thu ti ca khu - Thu trn th trng - Hn ngch xut khu (Quota) - Qun l gi v tr gi -Bin ng ca t gi hi oi -u t vo c s h tng (vn chuyn, ch bin...)

Hng tc ng Tc ng ln gi i vi ngi sn xut v ngi tiu dng

329

- Thay i cng ngh - u t cho sn xut -Thay i gi hay li nhun ca cy trng cnh tranh nhau - Thu hoc tr gi vi vt t u vo

Lm dch chuyn ng cung

- Thay i gi ca sn phn thay th hoc b Lm dch chuyn ng xung -Cc bin php tng thu nhp -Chnh sch dn s Nhng tc ng ca chnh sch kinh t c th lm thay i mt hoc mt s mt ca mi trng kinh t, t ko theo s thay i trong vic phan b cc yu t ngun lc v to ra s tc ng vo cc mc tiu chnh tr. y l im quan trng trong c ch tc ng ca my chinhd sch kinh t nng nghip cn phi nm vn khi phn tch nh tnh. b)Phng php phn tch nh lng la chon phng n chnh sch kinh t nng nghip.
Hnh 9.1. Phn tch hiu qu ca mt phng n chnh sch

cu

P S abce P P d Q2s Hnh a Q2s Hnh b f c

330

S Pi Pc = P w a b c D

Qs1

Qs2

QD

Gi s ti mt thi im no mt nc, ng cong cung v sn lng go c biu hin bng ng S ( hnh 9.1a) vi gi ni a l P i cao hn gi tr th trng th gii l Pw Vn t ra l la chn phng n chnh sch no v hiu qu ca chng ra sao t c s cn bng cung cu v go? Gi s vi ng li chnh sch t tc v go. Ta c th c cc hng gi quyt nh sau : + Hng th nht l cn nhp khu go khuyn khch tng sn lng go sn xut trong nc t Q1s ln Q2s th gi phi tng ln. Din tch nm di ng cong cung (c+d) biu th chi ph u vo c s dng tng sn lng. Nu b qua gi thit t tc v go, ngi ta cng c th t c vic tng sn lng cung t Q1s ln Q2s bng nhp khu. Khi chi ph nhp khu l d (bng tch s gia sn lng go gia tng vi gi th trng quc t P). y chi ph nhp khu thp hn chi ph sn xut trong nc, c mc chnh lch l c. i ln ca tam gic c xc nh mc tn tht v kinh t m x hi phi chu do b tr ti nguyn sai lm gy ra (hnh 9.1b). + Hng th hai l nh thu nhp khu, khng ch mi quan h vi th trng th gii nhm t tc go, Nh nc c th nh thu nhp khu go. Gi s mc thu nhp khu bng mc Pi Pw. Mc thu ny lm tng gi th trng ni a i vi c ngi sn xut v ngi tiu dng. Phn ng vi tc ng bin gi ny, ngi sn xut s huy ng thm cc yu t ngun lc lm tng sn lng t Q1s ln Q2s. i vi ngi tiu dng do gi go ln 331

cao lm hn ch mc tiu dng ca h t Q2D xung Q1D v hng h sangtiu dng cc sn phm lng thc thay th khc gim gi tng i so vi go. Mc tiu t tc go t c, nhng kt qu l: - Ngi tiu dng b thit: a+b+c+e+f - Ngi sn xut thu thm: a+b - Tng thu vo ngn sch (thu): e - Tit kim ngoi t: d+g - Tn tht v kinh t: c+f + Mt phng n khc l: Tr cp cho ngi sn xut trong nc p dng chnh sch tr gi lm tng gi cho ngi sn xut nhng vn gi nguyn gi cho ngi tiu dng. Phng php thc hin c th thng qua c quan thng mi Nh nc mua vi gi cao Pi v bn cho ngi tiu dng vi gi thp Pc =Pw hoc trc tip b l cho doanh nghip t nhn m bo vic kinh doanh l vn ny. C hai cch thc hin trn u bao hm cc chi ph lin quan n chnh lch gi gia ngi sn xut v ngi tiu dng, cng thm cc chi ph qun l (cha m t trong hnh v) nhng ch ph ny bng din tch a+b+c m ngn sch phi b ra ( hnh 9.1c). Bng nhng gii php chnh sch khc nhau u c th t n cng mt mc ch chnh tr l t tc v go (theo v d trn) nhng hiu qu tc ng ln mi trng kinh t khng ging nhau. Trong trng hp hnh 9.2b, hiu qu kinh t gim i cng vi mc sn xut v tiu dng so vi khng p dng chnh sch v ngi tiu dng phi chu thit thi. hnh 9.1c, c th trnh thit hi cho ngi tiu dng vi s km hiu qu tng ng, nhng ngn sch phi chi ra mt khon tin kh ln tr gi cho ngi sn xut.

IV. B my qun l nh nc v kinh t trong nng nghip

1. Vai tr ca b my qun l nh nc v kinh t trong nng nghip

332

B my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l mt h thng c quan quyn lc cc cp t Trung ng n a phng, chu trch nhim trc tip hoc gin tip qun l nn nng nghip tm v m. Vai tr ca b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip th hin ch: Th nht, vi tnh cht l ch th qun l ngnh nng nghip, b my qun l l khng th thiu c. B my qun l tinh gn v c hiu lc qun l cao l nhn t thc y nng nghip pht trin. Th hai , ch c thng qua b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip th Nh nc mi thc hin c vai tr iu khin nn nngnghip pht trin hiu qu, n nh v cng bng x hi, cng nh thc hin c nh hng x hi ch ngha trong s pht trin nng nghip. Th ba,cc cng c qun l, k c b my qun l u do con ngi to ra. B my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip vi i ng cn b phm cht nng lc qun l s pht huy sc mnh ca cc cng c qun l khc.
2. i mi b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip nc ta 2.1. S cn thit phi i mi

T c ch k hoch ho tp trung chuyn sang c ch th trng, chng ta phi tng bc i mi cc cng c qun l, trong bao hm c vic i mi b my qun l Nh ncv kinh t trong nng nghip, l mt tt yu khch quan. B my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip khng phi l b my qun l kinh doanh, n thc hin chc nng qun l v m i vi nn nng nghip cng nh nhng vn c lin quan n ton b i sng kinh t x hi nng thn nh: gii quyt cng n vic lm, nn tht nghip, gi c nng sn, t gi cnh ko... Mt trong nhng vn ln nht cn c lm sng t v l lun v thc tin l khng c nhm ln gia cc chc nng qun l Nh nc vi chc nng qun l kinh doanh. Do c s nhm ln trn nn cn tnh trng cc n v c s, cc t chc kinh t quc doanh 333

u nm trong b qun l ch qun, chu s iu hnh ca b ch qun trong kinh doanh, nhng cc iu kin tin hnh kinh doanh th hu nh khng nm trong tay b ch qun m thuc B thng mi, B Ti chnh, B K hoch v u t, B Khoa hc - Cng ngh - Mi trng... Thc hin qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip ang tng bc chuyn sang c ch th trng, bng b my qun l c hnh thnh trong thi bao cp hin vn cn nhiu nc trung gian, nhiu chc nng qun l cn chng cho, b my cng knh km hiu lc, gy nhiu cn tr cho qu trnh i mi v pht trin nng nghip. Tt c cc tnh hnh tn i hi phi tip tc i mi b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip nc ta
2.2. Nhng phng hng i mi b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip nc ta

Phng hng i mi b my Nh ncv kinh t trong nng nghip nc ta cn t nhng yu cu: B my gn nh v t hiu lc qun l cao. t nhng yu cu trn, trc ht cn sp xp li b my theo tinh thn qun l Nh nc v m, xo b nhng t chc khng c chc nng, tinh gin nhng khu trung gian, chng cho bt hp l, xo b nhng t chc can thip trc tip vo hot ng kinh doanh ca cc n v c s cc t chc kinh t. Trc mt cn xo b tnh trng doanh nghip c ngnh hoc cp ch qun hin nay. Th hai, xc nh ng v tr v chc nng ca tng b phn trong h thng b my nh nc qun l nng nghip v mi quan h gia chng nh: Quc hi, Chnh ph, B Nng nghip v Pht trin nng thn v cc B khc. Quc hi l c quan quyn lc cao nht c nhim v quyt nh nhng vn quan trngca t nc; ban hnh cc o lut; thng qua k hoch pht trin kinh t... v nhng vn ln khc c lin quan n nng nghip. Chnh ph l c quan hnh php cao nht chu trch nhim trc Quc hi v tnh trng pht trin kinh t - x hi trong nng nghip. Chnh ph 334

thc hin nhim v qun l nn kinh t quc dn, trong c nng nghip, theo quy hoch v k hoch thng qua vic xy dng ch , chnh sch v ban hnh chng di hnh thc vn bn quy phm php lut. Chnh ph l c quan qun l c thm quyn chung. B Nng nghip v Pht trin nng thn l c quan qun l c thm quyn ring, c giao trch nhim qun l s pht trin v chu trch nhim v tnh hnh pht trin ton b nng nghip v nng thn. chc nng ca b l tho ra cc chnh sch pht trin nng nghip, nng thn, nhng chng trnh, nhng d n ln (nh chng trnh lng thc thc phm, chng trnh a tin b khoa hc k thut vo nng nghip, d n pht trin kinh t vng i v.v...); t chc hng dn thc hin cc chnh sch, cc chng trnh v cc d n pht trin . B cng c chc nng th ch ho cc ngh nh ca Chnh ph, t chc hng dn v thc hin cc Ngh nh ny trong nng nghip . B c chc nng theo di, gim st, kim tra v cc mt Nh nc cc hot ng ca cc n v kinh t trn c s php lut, php lnh, ngh nh, ch ban hnh. H thng cc cp trong b my qun l ca B Nng nghip v Pht trin nng thn, cng vi ccs b hu quan v cc cp ca mnh, to thnh h thng b my qun l Nh nc v kinh t trong nn nng nghip va gn nh, va c hiu qu qun l cao, p ng nhu yu i mi qun l ngnh nng nghip nng thn.

Tm tt chng 1. Qun l nh nc v kinh t trong nng nghip l s qun l v m mang tnh cht thc hin quyn lc Nh nc trong qun l, thng qua cng c k hoch, php lut v cc chnh sch to iu kin tin , mi trng cho nng nghip pht trin, ng thi kim sot qu trnh pht trin theo mc tiu nh. Qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l khc bit 335

vi qun l - sn xut kinh doanh ca cc n v kinh t, nhng hai loi qun l ny c mi quan h bin chng vi nhau. Qun l nh nc v kinh t trong nng nghip c vai tr to ln trong vic s l cc v li c nhn ny sinh trong qu trnh pht trin; m bo mi trng thun li v an ninh cho s pht trin nng nghip nng thn, m bo mt s lnh vc hot ng trong nng nghip nng thn bng thc lc kinh t Nh nc. Nhng chc nng ch yu qun l Nh nc i vi nng nghip l: nh hng pht trin, iu chnh cc mi quan h, h tr gip v b xung nhng v tr cn thit hoc then cht trong qu trnh pht trin nng nghip nng thn. 2. H thng cng c qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip l ton b nhng phng tin c Nh nc s dng theo nhng phng thc nht nh nhm nh hng khuyn khch v phi hp cc hot ng kinh t a nng nghip t ti cc mc tiu. nhn bit v la chn cc cng c ph hp, ngi ta phn loi cng c theo cc tiu ch khc nhau, trong ng ch l phn loi theo ni dung v tnh cht tc ng ca cc cng c qun l. 3. Cc cng c qun l c Nh nc ta s dng qun l nn nng nghip vn hnh theo c ch th trng nh hng x hi ch ngha gm c; php lut kinh t, cng c k hoch v cc chnh sch kinh t. Mi loi cng c ni trn c vai tr, c im v yu cu ring trong qu trnh s dng qun l nn nng nghip. 4. Cc chnh sch kinh t c Nh nc s dng iu khin, dn dt hot ng ca cc ch th kinh t trong nng nghip vn hnh ph hp vi li ch chung ca x hi, huy ng v s dng c hiu qu cc ngun ti nguyn t ti cc mc tiu pht trin t ra. Cc chnh sch kinh t c rt nhiu loi v cng c nhn dng bng cch phn loi theo cc tiu thc khc nhau. Khi s dng cng c chnh sch tc ng vo s pht trin ca nng nghip v kinh t nng thn, iu cn ch l mi chnh sch c th li c phng hng tc ng c th v t nhng mc tiu c th. Do vy vic 336

phn tch kinh t cc chnh sch trong nng nghip l vic lm c ngha l lun v thc tin to ln. 5. B my qun l Nh nc v kinh t tong nng nghip gi vai tr l ch th qun l. B my ny l mt h thng c quan quyn lc cc cp t Trung ng n a phng, chu trch nhim trc tip hoc gin tip qun l nn nng nghip tm v m. Chuyn sang c ch kinh t mi hin nay, b my qun l Nh nc i vi nng nghip nc ta cn dc tip tc i mi theo yu cu gn nh v hiu qu qun l cao.

Cu hi n tp 1. Phn tch vai tr, chc nng qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip nc ta? 2.Trnh by ni dung h thng cng c qun l Nh nc v kinh t 337

trong nng nghip nc ta hin nay? 3. Trnh by phng php phn tch la chn chnh sch kinh t qun l nn nng nghip? 4.Phn tch nhng yu cu i mi b my qun l Nh nc v kinh t trong nng nghip nc ta hin nay?

Chng 12 Kinh t sn xut ngnh trng trt

338

I- Nhng vn chung ca ngnh trng trt.

1- ngha kinh t v kh nng pht trin ngnh trng trt.

Ngnh trng trt l ngnh sn xut ch yu ca sn xut nng nghip. nc ta hng nm ngnh trng trt cn chim ti 75% gi tr sn lng nng nghip (theo ngha hp). S pht trin ngnh trng trt c ngha kinh t rt to ln. Ngnh trng trt l ngnh sn xut v cung cp lng thc, thc phm cho con ngi. Pht trin ngnh trng trt s nng cao mc sn xut v tiu dng lng thc, thc phm bnh qun trn u ngi, to c s pht trin nhanh mt nn nng nghip ton din. L ngnh sn xut v cung cp nguyn liu cho cng nghip nh. Ngnh trng trt pht trin theo hng m rng dn t trng din tch cc loi cy cng nghip, cy n qu, cy dc liu v cy thc phm c gi tr kinh t cao p ng nhu cu nguyn liu pht trin cng nghip nh cng nghip thc phm, cng nghip ch bin. Pht trin ngnh trng trt s m bo ngun thc n di do v vng chc cho ngnh chn nui, thc y s hnh thnh cc vng chuyn canh sn xut cy thc n v pht trin cng nghip ch bin thc n cho nui, trn c s chuyn dn chn nui theo hng sn xut tp trung v thm canh cao. Ngnh trng trt pht trin c ngh to ln v quyt nh n vic chuyn dch c cu sn xut nng nghip. Ngnh trng trt pht trin lm cho nng sut cy trng tng, c bit l nng sut cy lng thc tng, nh s chuyn nn sn xut nng nghip t c canh lng thc sang nn nng nghip a canh c nhiu sn phm hng ho gi tr kinh t cao p ng nhu cu th trng v gp phn thc hin thng li mc tiu cng nghip ho, hin i ho. Ngnh trng trt ca nc ta c nhiu tim nng ln pht trin, iu c t hin trn cc mt sau: Mc d qu rung t pht trin ngnh trng trt khng nhiu, bnh 339

qun rung t trn u ngi thp v c xu hng gim do tc ng ca qu trnh cng nghip ho v th ho. Tuy nhin ngnh trng trt ca nc ta vn cn kh nng m rng din tch gieo trng c v mt khai hoang v tng v, nht l v tng v nhng phi gn lin vi s pht trin ca khoa hc, cng ngh v s chuyn dch c cu ngnh trng trt hp l. iu kin t nhin, ngnh trng trt ca nc ta thuc h sinh thi nhit i v nhit i m, nh sng d tha rt thun li cho cy trng pht trin v trng cy nhiu v khc nhau trn cc vng trong c nc, cho php em li nng sut sinh khi cao trn mi n v din tch. Song chnh iu kin t nhin, nhit i v nhit i m nc ta, cng vi v tr a l st bin v a hnh phc tp gy cho ngnh trng trt nc ta khng t kh khn v bo, lt, hn hn, su bnh ph hoi... V vy i hi ngnh trng trt ca nc ta phi lun ch ng khai thc c hiu qu nhng thun li v hn ch, n trnh nhng kh khn n mc ti a pht trin vng chc ngnh trng trt vi nhp tng trng cao. Cc iu kin v kinh t - x hi pht trin ngnh trng trt nc ta cng c nhiu thun li nh: dn s ng, lc lng lao ng di do kh nng m bo yu cu pht trin sn xut. H thng c s vt cht k thut ang tng bc pht trin kh ng b c v s lng v cht lng p ng yu cu sn xut v ch bin ca ngnh trng trt ngy mt tt hn. Cc chnh sch kinh t ca Nh nc cng v ang to ra nhiu thun li cho ngnh trng trt pht trin nh chnh sch rung t, chnh sch vn, chnh sch th trng v.v...
2- C cu sn xut ngnh trng trt.

C cu sn xut ngnh trng trt l cu trc bn trong ca ngnh trng trt. N bao gm cc b phn hp thnh v cc mi quan h t l hu c gia cc b phn trong iu kin thi gian v khng gian nht nh. C cu sn xut ngnh trng trt bao gm nhng ni dung nh: c cu sn xut ngnh trng trt theo ngnh, c cu sn xut ngnh trng trt theo 340

vng kinh t lnh th v c cu sn xut ngnh trng trt theo thnh phn kinh t. Tt c nhng ni dung gn b hu c vi nhau, trong c cu ngnh gi vai tr l ht nhn. Ngnh trng trt bao gm cc tiu ngnh sn xut, chuyn mn ho nh: sn xut lng thc, sn xut cy cng nghip, sn xut cy n qu, sn xut rau... Chng c hnh thnh trn c s phn cng lao ng trong qu trnh sn xut. Cc tiu ngnh cc b phn sn xut trong ngnh trng trt chng pht trin v kt hp vi nhau theo mt t l nht nh to thnh c cu ngnh trng trt. C cu sn xut ngnh trng trt l mt ni dung ch yu trong chin lc pht trin nng nghip ca mi nc. Tu thuc vo giai on pht trin nht nh ca nn kinh t vi iu kin k thut, kinh t, x hi v t nhin ca mi nc m xy dng c cu sn xut ngnh trng trt cho ph hp v hiu qu. cc nc pht trin, trnh pht trin kinh t cao, c s vt cht - k thut trong nng nghip to ln v hin i, nhu cu th trng i hi nhiu loi nng sn a dng vi cht lng cao. V vy ngnh trng trt cc nc ny pht trin mnh m v t trnh pht trin cao vi c cu sn xut hp l gm nhiu loi sn phm, nhm p ng nhu cu th trng v ph hp vi tim nng ca mi nc. Nhng sn phm trng trt y bao gm: Sn phm cy lng thc, cy cng nghip, cy dc liu, cy n qu, rau u, cy thc n gia sc, cy hoa... cc nc ang pht trin, c cu sn xut ngnh trng trt cn n gin. Trc y, mt s nc c canh sn xut lng thc tiu dng trong nc v xut khu hoc mt s nc c canh cy cng nghip, cy n qu v.v... theo yu cu cung cp nguyn liu cho cc nc cho nc khc. Hin nay ngnh trng trt cc nc ang pht trin ang c xu hng ph dn th c canh, chuyn sang pht trin ngnh trng trt a canh, c nhiu sn phm hng ho p ng th trng v khai thc hp l li th ca mi nc. 341

 nc ta ngnh trng trt ang c s chuyn hng mnh m ph th c canh sn xut lng thc, trong ch yu l la nc sang pht trin ngnh trng trt a canh vi nhiu nng sn hng ho v hng ho xut khu c gi tr kinh t cao.
C cu sn xut ngnh trng trt nc ta.

n v %
Cy Tng s Nm Cy lng thc Cy rau u Cy cng nghip Cy n qu

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

66,63 65,51 67,77 67,0 63,93 63,63 64,14 62,54 63,47 63,80

6,82 6,56 6,45 6,43 6,39 7,53 7,30 7,30 7,35 7,40

14,52 16,62 14,36 15,24 16,17 18,35 18,39 19,53 19,45 20,66

9,10 8,40 9,10 9,00 8,78 8,42 8,17 8,23 7,88 7,50

Ngoi sn xut cy lng thc ang m rng dn vic sn xut rau u cy cng nghip v cy n qu v.v... t trng gi tr sn xut cy lng thc gim dn, t 66,63% nm 1990 xung cn 63,80% nm 1999; t trng ga tr sn xut rau u v cy cng nghip tng, nht l cy cng nghip t 14,52% nm 1990 tng ln 19,45% nm 1998 v 20,66% nm 1999. S chuyn dch c cu trng trt nh trn cho php khai thc tt tim nng th mnh ca tng vng v c nc, p ng nhu cu th trng trong nc v xut khu ng thi to c s m bo an ninh lng thc cho t nc. Tuy nhin vic chuyn dch c cu ngnh trng trt nc ta vn cn 342

chm; t trng sn xut lng thc cn qu ln trong khi t trng cy rai u, cy cng nghip, cy n qu v.v... cn thp. V vy thi gian ti phi tip tc y mnh qu trnh chuyn dch c cu sn xut ngnh trng trt nc ta theo hng l pht trin ngnh trng trt a canh trn c s chuyn mn ho v thm canh cao. Nng cao nhanh nng sut cy lng thc, tng bc gim dn din tch cy lng thc mt cch hp l. ng thi m rng, tng nhanh sn lng v din tch cc loi cy cng nghip, cy n qua, cy rau v hoa, cy dc liu l nhng cy cho sn phm c gi tr kinh t cao v nhu cu th trng ngy cng nhiu. Song xc nh c cu sn xut ngnh trng trt hp l c th da vo cc cn c sau: - Trc ht phi da vo mc tiu chin lc pht trin kinh t - x hi ca t nc v chin lc pht trin nng nghip xy dng c cu ngnh trng trt. C cu sn xut ngnh trng trt phi hng vo pht trin mnh sn xut hng ho p ng nhu cu th trng v c bit hng mnh vo th trng xut khu. - Tin hnh phn tch s tc ng tng hp ca cc nhn t nh hng n xu hng chuyn dch c cu ngnh trng trt nh: + Nhu cu ca th trng v cc loi sn phm ca ngnh trng trt. Nhu cu th trng va l mc tiu, va l ng lc pht trin sn xut v chuyn dch c cu ngnh trng trt. Phi tnh ton v nh gi y nhu cu th trng la chn nhng cy trng v c cu cy trng c hiu qu. + Nhn t v iu kin t nhin nh: t ai, v tr a l, kh hu, ngun nc, tim nng sinh vt, cn phi c xem xt nh gi ng lm c s cho vic xy dng c cu v b tr cy trng ph hp trn mi vng v c nc. + Tin b khoa hc v cng ngh v kh nng ng dng n vo sn xut ca mi nc c nh hng rt ln n vic xy dng c cu ngnh trng trt hp l. + C ch chnh sch ca Nh nc c tc ng ln v trc tip nh 343

hng n vic xy dng v chuyn dch c cu sn xut ngnh trng trt. - Ngoi nhng cn c trn vic la chn, xc nh c cu ngnh trng trt cn phi xem xt v gii quyt tt cc mi quan h gia sn xut lng thc v thc phm p ng nhu cu trong nc v xut khu; mi quan h gia cy cng nghip di ngy v ngn ngy p ng nhu cu nguyn liu v xut khu. Trong sn xut lng thc cn gii quyt mi quan h gia la v mu, nht l nhng cy c hm lng dinh dng cao lm th n cho chn nui v ch bin thc phm nh ng, u tng v.v...
3- Xy dng cc vng sn xut chuyn mn ho nhng cy trng ch yu.

Pht trin sn xut ngnh trng trt theo hng a canh l ng n, ph hp vi xu th pht trin chung ca c nc. Nhng a canh phi trn c s sn xut ln gn lin vi vic xy dng cc vng chuyn mn ho sn xut. Vng chuyn mn ho phi l vng c khi lng sn phm v sn phm hng ho ln, t sut hng ho cao, c kh nng ng dng nhanh cc thnh tu khoa hc, cng ngh mi vo sn xut v ch bin sn phm v sn xut ca vng lun gn lin vi th trng. Nhng cy chuyn mn ho ca vng l nhng cy c gi tr kinh t cao, cy xut khu ph hp nht vi iu kin t nhin, kinh t ca vng, cho php li dng nng sut t nhin v thu v a t chnh lch cao v c iu kin pht trin vi qui m ln. Cc vng chuyn mn ho cn kt hp pht trin tng hp, ngoi cy trng chnh - cy trng chuyn mn ho, cn la chn cy trng b sung v cy trng ph nhm s dng y v hp l cc yu t t ai, tin vn, sc lao ng. Nhm t c nng sut cao v gi thnh h i vi cc loi cy trng trong vng bao gm c cy trng chnh v cy ph, i hi cn c s u t ng mc xy dng c s vt cht k thut v h thng kt cu h tng k thut nng nghip ph hp vi phng hng sn xut ca vng. Xy dng cng chuyn mn ho sn xut lng thc bao gm: la, ng, sn v.v... nhm to ra khi lng nng sn hng ho ln v t sut hng 344

ho cao. Ngoi nhng vng sn xut la tp trung c khi lng hng ho ln, cn m rng thm cc vng chuyn canh trng im c qui m nh hn ph hp vi tng vng, tng a phng. Xy dng cc vng chuyn ngnh ng c nng sut cao cn coi trng cc bin php thm canh nh ging, phn bn v nc ti... i vi vng chuyn canh sn xut sn, cn phi thc hin thm canh tng nng sut, gn vi cng nghip ch bin va hn ch tn tht va nng cao cht lng v gi tr sn phm. Xy dng cc vng chuyn mn ho sn xut cy cng nghip, cy n qu, cy u... phc v cho nhu cu tiu dng trong nc lm nguyn liu cho cng nghip v xut khu. Bn cnh vic pht trin nng cao khi lng v cht lng nng sn, nguyn liu cn coi trng xy dng v hin i ho cng nghip ch bin nng sn, p dng tin b cng ngh mi nng cao cht lng sn phm nh m rng c th trng v tng thu nhp cho ngi lao ng. c im ni bt ca cc vng chuyn mn ho cc loi cy trng l c khi lng hng ho ln v t sut hng ho cao, sn xut lun gn vi th trng v th nhy cm vi th trng trong nc, th gii v vi cc chnh sch kinh t rt cao. Trong qu trnh pht trin, ngnh trng trt ca nc ta tng bc hnh thnh c mt s vng chuyn ho cy trng vi qui m ln nh: la, c ph, cao su, ch v.v... Hai vng trng im la ln nht ca c nc l ng bng Sng Hng v ng bng sng Cu Long. ng bng sng Hng din tch trng la nm 2000 t trn 1,2 triu ha v din tch n nh trong nhiu nm gn y. Nng sut la nm 2000 t 53,3 t/ha v cn c xu hng tng, sn lng la t 6,59 triu tn, chim 20,26% tng sn lng la c nc v thc hng ho t trn 1 triu tn. ng bng sng Cu Long nm 2000 din tch gieo trng t trn 3,9 triu ha, nng sut la bnh qun ton vng t trn 42 t/ha, thp hn so vi sng Hng. Sn lng la ca vng t 16,6 345

triu tn chim hn 51% sn lng la c nc v t 80% sn lng la hng ho v hng ho xut khu ca c nc. C ph l hng ho xut khu xp th 2 sau go. Din tch trng c ph nm 2000 l 516,7 ngn ha, sn lng 698,2 ngn tn c ph nhn. Sn lng c ph xut khu tng nhanh, t 89.600 tn nm 1990, ln 212,0 ngn tn nm 1995 v trn 694 ngn tn nm 2000. C ph c b tr tp trung ch yu vng Ty Nguyn chim trn 80% din tch v 85,8 sn lng ca c nc. Cao su l cy cng nghip lu nm c trng t rt lu nc ta, din tch cao su nm 2000 nc ta l 406,9 ngn ha, vi sn lng m kh 291,9 ngn tn. Cy cao su c b tr tp trung ch yu vng ng Nam B, chim trn 71,1% din tch v khong 78,6% sn lng m kh ca c nc. Do s pht trin hnh thnh cc vng sn xut cy trng tp trung chuyn mn ho, m bo cho ngnh trng trt chuyn nhanh sang sn xut hng ho a dng tng bc p ng nhu cu th trng ngy cng ln, nht l th trng xut khu.
4- Phng hng v gii php pht trin ngnh trng trt. 4.1- Phng hng pht trin ngnh trng trt.

- Pht trin ngnh trng trt theo hng chuyn mn ho kt hp vi a dng ho sn xut. Chuyn mn ho nhm li dng trit li th so snh ca cc vng v c nc pht trin sn xut hng ho vi qui m ln tho mn nhu cu trong nc v xut khu ngy cng nhiu. a dng ho l nhm m rng sn xut kinh doanh to ra c cu sn xut hp l trn c s chuyn mn ho tho mn nhu cu a dng ca th trng v khai thc ti a tim nng sn c v iu kin t nhin kinh t - x hi ca t nc. - Pht trin ngnh trng trt theo hng thm canh ngy cng cao v m rng din tch gieo trng bng khai hoang v tng v, trong m rng din tch bng tng v l hng chnh tng din tch gieo trng. 346

- y mnh qu trnh chuyn dch c cu ngnh trng trt, trn c s nng cao nng sut cy lng thc gim din tch cy lng thc mt cch hp l nhm m rng din tch cy cng nghip, cy n qu v cc cy trng khc c gi tr kinh t cao. - Pht trin v ng dng nhanh tin b khoa hc, cng ngh vo sn xut ngnh trng trt tng nng sut, sn lng, cht lng sn phm phc v nhu cu ngy cng tng ca nhn dn gp phn nng cao sc cnh tranh ca sn phm hng ho trn th trng.
4.2- Cc gii php ch yu.

thc hin phng hng trn cn phi thc hin ng b mt s cc gii php ln sau: a- y mnh vic xy dng c s vt cht k thut phc v cho sn xut v ch bin sn phm ngnh trng trt bao gm: - Thu li: trn c s qui hoch, pht trin v hon chnh h thng thu li ng b, nng cao din tch ch ng ti v ch ng tiu tin ti ti tiu theo yu cu pht trin ca cc loi cy trng trc ht l i vi nhng vng c trnh chuyn mn ho cao. i lin vi tu li phi thc hin tt d bo kh tng, thu vn, thc hin phng chng lt bo c hiu qu. - M rng din tch gieo trng ging mi vi c cu hp l. - Phn bn - yu t quyt nh n nng sut cy trng, cn phi y mnh sn xut phn bn, nht l phn hu c, phn vi sinh, ng thi s dng hp l phn bn. - Pht trin h thng giao thng bao gm c h thng giao thng nng thn v giao thng ni ng p ng yu cu pht trin ca c gii ho v vn chuyn hng ho. - Coi trng cng ngh ch bin bo quan sn phm thu hoch nng cao cht lng v gi tr sn phm. b- Thc hin ng b cc bin php k thut thm canh ch bin php thy li, ging, phn bn, m bo v mt s lng, cht lng v c cu. 347

c- Lm tt cng tc khuyn nng, nhm chuyn giao k thut cng ngh mi cho ngi sn xut. d- Hon thin h thng chnh sch kinh t khuyn khch pht trin ngnh trng trt nh: chnh sch gi c, th trng chnh sch vn, chnh sch y ai... e- Hon thin h thng t chc sn xut bao gm: doanh nghip Nh nc, hp tc x, h gia nh v trang tri, lin kt cht ch cc hnh thc t chc sn xut y nhanh qu trnh sn xut hng ho trong ngnh trng trt.

II- Kinh t sn xut cc tiu ngnh trng trt

Ngnh trng trt bao gm nhiu tiu ngnh sn xut khc nhau nh: sn xut cy lng thc, sn xut cy cng nghip, sn xut cy n qu, sn xut rau, hoa v cy dc liu.
1- Kinh t sn xut cy lng thc.

1.1- ngha kinh t, tnh hnh sn xut, ch bin v tiu th lng thc. Cy lng thc chnh l nhng cy c ht, c tc dng nui sng con ngi v gia sc, nc ta cy lng thc chnh gm: la, ng, u, trong la l cy lng thc quan trng nht. Sn xut lng thc l ngnh ch yu ca sn xut nng nghip, iu quan trng bc nht m bo s hng cng v mt kinh t ca t nc. Cc nh kinh t u c kin thng nht rng iu kin tin quyt cho s pht trin l phi tng cung lng thc cho nn kinh t quc dn, bng vic pht trin sn xut hoc nhp khu lng thc, iu tu thuc vo iu kin c th ca mi quc gia. V vy pht trin mnh sn xut lng thc, gii quyt tt vn lng thc c ngha kinh t to ln i vi nn kinh t cng nh i vi nng nghip. Lng thc l b phn ch yu cu thnh trong ngun thc n hng ngy ca con ngi. N tho mn nhu cu v nng lng cho c th con 348

ngi vi gi r. N l loi sn phm thit yu ca i sng con ngi v khng th thay th c. Sn xut lng thc l c s ca sn xut nng nghip v cc ngnh kinh t quc dn khc. Tc pht trin v quan h t l gia cc ngnh sn xut vt cht trong c nng nghip, trong chng mc nht nh ph thuc vo s pht trin v nng sut lao ng ca ngnh sn xut lng thc. Gii quyt vn lng thc c tc dng to ln i vi s nghip cng nghip ho t nc. N cung cp lng thc cho dn c phi nng nghip v nguyn liu quan trng cho cng nghip ch bin. Pht trin sn xut lng thc c ngha to ln i vi vic cng c v tng cng kh nng quc phng, tng ngun d tr quc gia phng chng thin tai. Trong qu trnh t chc sn xut lng thc cn ch nhng c im sau y: Cy lng thc c v tr quan trng, v th nhiu nc trn th gii rt coi trng pht trin cy lng thc, tm cc bin php tng nhanh nng sut rung t, nng sut lao ng trong khu vc sn xut lng thc, nhm gii phng tng phn din tch v sc lao ng ra khi khu vc sn xut lng thc. nc ta n nm 2000, din tch cy lng thc cn chim trn 67,11% tng din tch gieo trng v chim t l ng k lao ng x hi ca nng nghip. V vy vic nng cao nng sut rung t, nng sut lao ng trong ngnh sn xut lng thc l vn cp bch v c ngha to ln i vi vic chuyn i c cu sn xut nng nghip. Lng thc l nhu cu c bn ca cuc sng hng ngy ca nhn dn, v th vic pht trin sn xut lng thc nng cao ch tiu sn lng lng thc v mc lng thc bnh qun u ngi c ngha c bit quan trng. Sn xut lng thc nc ta ngoi la v ng cn c u cc loi cng l cy lng thc quan trng. Lng thc l nhu cu hng ngy ca nhn dn, iu kin sn xut 349

khng kht khe cho nn ngoi nhng vng sn xut chuyn mn ho ln, cc a phng cn b tr sn xut rung ri nhm tn dng t ai, tit kim chi ph vn chuyn p ng nhu cu ti ch. T lu nc ta lng thc vn l ngnh sn xut chnh ca nng nghip ni ring v ca nn kinh t ni chung. Trc cch mng thng tm, c trng ni bt ca sn xut lng thc nc ta l c canh sn xut la nc, trnh k thut rt th s, nng sut la rt thp 10-13 t/ha, din tch trng la chim ti 90% tng din tch gieo trng. Trong thi k khng chin chng Php v chng M, ng v Nh nc c c gng ln thc y sn xut lng thc pht trin p ng nhu cu khng chin thng li. T khi gii phng min Nam thng nht t nc, do ko di c ch kinh t thi chin v t tng t cung t cp, sn xut nng nghip noi chung v sn xut lng thc ni ring gp nhiu kh khn. Thi k 1976-1980 nc ta phi nhp 5,6 triu tn lng thc qui go, bnh qun mi nm nhp 1,1 triu tn. Thi k i mi kinh t, t i hi ng ln th VI (1986) nn kinh t Vit Nam khi sc, trong nng nghip nc ta t c nhng thnh tu to ln, ni bt l gii quyt c vn lng thc. Cho n nay, sau 15 nm i mi nng nghip nc ta gii quyt vng chc vn lng thc, m bo an ninh lng thc quc gia, bin Vit Nam t nc thiu lng thc trin min thnh nc xut khu go ln th hai th gii. Trong hai nm lin 1998,1999 mi nm xut khu go vi kim ngch trn 1 t USD. Trong lng thc sn xut la tng nhanh c v din tch v sn lng. Nu nm 1990 din tch la l 6,027 triu ha th nm 2000 tng ln 7,549 triu ha do khai hoang v tng v. Sn lng la tng t 19,2 triu tn, nm 1990 ln 32,55 triu tn nm 2000 v ang c xu hng tng, l do din 350

tch v nng sut la u tng m c bit l nng sut la tng t 32 t/ha nm 1990 ln 42,5 t/ha nm 2000. Vic sn xut mu lng thc c chiu hng tng chm c v din tch v sn lng. Nm 1990 din tch ng l 0,431 triu ha ln 0,714 triu ha nm 2000, v sn lng t 0,671 triu tn nm 1990 ln 1,90 triu tn nm 2000. Cng tc ch bin lng thc nc ta cha c quan tm ng mc, nht l vic ch bin mu cn nhiu hn ch, cht lng km, chng loi ngho nn v.v... Vic ch bin go c nhiu tin b, tuy nhin so vi yu cu ch bin nng cao cht lng go xut khu ca nc ta cn nhiu hn ch. T l go gy 10%, 15% tm v 25% tm cn chim t l cao. Nm 1999 t l go 25% tm cn chim 35% v t l thc ln trong go cn cao, nh hng n cht lng go nht l go xut khu.
1.2- B tr sn xut v c cu sn xut cy lng thc.

Vic b tr ng n sn xut lng thc theo cc vng trong c nc v vic bin i c cu sn xut lng thc ph hp vi iu kin t nhin, kinh t ca tng vng tng a phng l iu kin quan trng tng cng v nng cao hiu qu kinh t ca ngnh sn xut lng thc. Sn xut lng thc nc ta c b tr rng khp cc vng trong nc. Tuy nhin do iu kin t nhin, kinh t v qu trnh lch s hnh thnh nhng vng sn xut lng thc ln nh ng bng sng Cu Long v ng bng sng Hng. Tng din tch ca hai vng chu th ln nht c nc chim ti 58% din tch cy lng thc c nc nm 1998. Trong vng ng bng sng Hng chim 13,7%; vng ng bng sng Cu Long chim 44,4%. y l hai vng lng thc cung cp nhiu lng thc hng ho cho nn kinh t quc dn. Ngoi ra cc vng khc c din tch lng thc khng l so vi hai vng ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long, nhng cng l ni 351

sn xut v ng gp phn lng thc quan trng cho nn kinh t quc dn. a- B tr sn xut la. La l cy lng thc ch yu ca nc ta, hng nm t 1990 n 1998 chim ti trn 85% tng din tch cy lng thc v trn di 90% gi tr sn lng lng thc v la c b tr tp trung ch yu hai vng ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long. Vi tng din tch la ca hai vng ny bnh qun mi nm t 1995 n 1998 chim 63,33% tng din tch la c nc; trong ng bng sng Hng bnh qun chim 14,72%, ng bng sng Cu Long chim 49,1%. l hai vng la ln nht v c nhiu sn phm hng ho nht ca c nc. Ngoi ra la cn c b tr rng ri trn khp cc vng, cc a phng trong c nc ph hp vi iu kin t ai, iu kin ti nc, tiu chun p ng nhu cu tiu dng la go hng ngy ca nhn dn. b- B tr sn xut ng. Ng l loi cy lng thc th hai sau cy la nm 1988 din tch ng chim 41,1% din tch mu v 31,5% sn lng mu qui thc. T nm 1994 n nm 1998 sn xut ng pht trin mnh c v din tch v sn lng. Din tch ng nm 1985 c nc c 397,3 ngn ha tng ln 556,8 ngn ha nm 1995 v 714,0 ngn ha nm 2000. Sn lng ng c nc nm 1985 t 587,6 ngn tn, ln 1,2 triu tn nm 1995 v ln 1,9 triu tn nm 2000. Sn xut ng c b tr rng khp trn tt c cc vng v cc a phng trong c nc. Song din tch c b tr tp trung nhiu hai vng ng Bc v ng Nam B. Bnh qun din tch hng nm thi k 1995-1998, vng ng Bc t 183,9 ngn ha chim 29,6% din tch c nc vng ng Nam B t 120 ngn ha chim 19,3% din tch c nc. Cc a phng c din tch ng nhiu nht t 30 ngn ha tr ln l: H Giang, Cao Bng, Lai Chu, Sn La, Thanh Ho, Ngh An, aklak v ng Nai. c- B tr sn xut u cc loi (khng k u tng). u l cy lng thc c ht v c cha nhiu cht dinh dng cao. 352

u l cy ngn ngy c th b tr trng chnh hay trng xen k vi cc loi cy trng khc, gn y hng nm din tch u nc ta khong 20 vn ha vi sn lng khong trn 10 vn tn. u c trng rng ri hu ht cc tnh, song trng tp trung nhiu vn l cc tnh: ng Nai, An Giang, aklak, Ngh An, H Tnh, Ty Ninh... Vic b tr hp l nhng cy lng thc qu c nng sut cao ph hp vi iu kin t nhin, kinh t tng vng cho php ci thin c cu cy lng thc v tng nhanh sn lng lng thc. Tp on cy lng thc c ht nc ta c cc cy chnh: la, ng, u cc loi, trong la l ch yu. Ng l cy lng thc ng th 2 sau la l ngun thc n ch yu v giu cht dinh dng cho vt nui. u l cy lng thc giu cht m l thc n qu cho con ngi v l nguyn liu ch bin ra cc loi thc phm khc c gi tr. Ngoi cc cy lng thc chnh trn nhng nm gn y c cu cy lng thc ca nc ta cn bao gm mt s cy lng thc khc nh: la m, mch, cao lng... Vic xc nh c cu sn xut cy lng thc hp l, m bo cho nn nng nghip pht trin mt cch ton din, mnh m v vng chc m bo s dng c hiu qu ngun li t nhin, kinh t ca t nc. C cu sn xut lng thc nc ta nhng nm gn y cn bt hp l v s chuyn bin tin b cn chm. La cn chim t trng qu ln c v din tch v sn lng, mu cn chim t trng t v c xu hng gim trong vi nm gn y (xem biu c cu din tch sn lng). iu c ra s cn thit v nhanh chng bin i c cu sn xut lng thc hp l to iu kin thc y vic pht trin nhanh mt nn nng nghip ton din c nhiu sn phm hng ho.
1.3- Kh nng v bin php ch yu y mnh sn xut cy lng thc nc ta. Xut pht t v tr, nhim v t ra i vi sn xut nng nghip nc

ta ni chung l: m bo nhu cu n cho x hi c s tr v xut khu ngy 353

cng ln, v th lng thc phi gii quyt ton din t sn xut, ch bin, phn phi v tiu dng, vic gii quyt lng thc ca ta khng phi ch c la m c mu, khng ch m rng din tch m phi y mnh thm canh cy lng thc. Kh nng pht trin sn xut lng thc nc ta cn ln. Trc ht, l nng cao nng sut cy lng thc. iu kin t nhin nc ta bn cnh nhng kh khn ln, chng ta cng c nhiu thun li rt c bn pht trin sn xut trng trt. Nng sut cy lng thc ca ta hin nay cn thp, v nng sut cn cha ng u gia cc vng. Tt c iu to ra kh nng ln thm canh tng nng sut cy lng thc. Th hai, kh nng m rng din tch cy lng thc. Vic m rng din tch khai hoang pht trin cy lng thc, nc ta khng cn nhiu, hin nay c nc cn khong 7 vn ha c kh nng khai hoang trng la, tp trung trn 60% ng bng sng Cu Long, cn li ri rc cc ni v tt c din tch c th khai hoang u l nhng ch kh khn nht, i hi phi c s u t ln. Vic tng v gn lin vi vic thay i c cu ma v, tim nng cn kh ln. Hin nay vng quay ca t cn thp, chng minh tm quan trng v tnh bc thit ca tng v m rng din tch gieo trng. Cui cng, vic tip tc hon thin c cu sn xut lng thc bng cch tng t trng mu lng thc c v din tch v sn lng v trong c cu mu cn loi b dn nhng cy mu di ngy, nng sut thp thay bng cy ngn ngy, nng sut cao, cht lng tt. bin kh nng thnh hin thc nhm pht trin mnh sn xut lng thc, cn phi thc hin ng b mt s bin php kinh t, k thut thch hp nh: pht trin sn xut lng thc theo hng sn xut hng ho vi s tham gia ca nhiu thnh phn kinh t v to c ch thun li cho xut khu lng thc; tng cng u t cho nng nghip, vn u t tp trung ng mc cho hai vng la hng ho ln l ng bng sng Cu Long v ng bng sng Hng, coi trng u t vo khng cng ngh sau thu hoch, ch bin, bo qun vn chuyn v tiu th; gii quyt tt cng tc thy li gn 354

lin vi vic phng chng bo lt, y mnh sn xut phn bn, sn xut ging mi c nng sut cao, cht lng tt v lm tt cng tc khuyn nng cho nhng ngi sn xut lng thc. Nghin cu tm kim v m rng th trng xut khu go bng cch nng cao nng lc tip th, nng cao cht lng go xut khu tng sc cnh tranh trn th trng.
2- Kinh t sn xut cy cng nghip. 2.1- ngha kinh t v c im ca sn xut cy cng nghip.

Cy cng nghip c v tr quan trng trong vic cung cp nguyn liu c gi tr cho cng nghip nh v th cng nghip nh: ay, bng, gai, t tm cho cng nghip dt; ma, lc, vng, u tng cho cng nghip ch bin thc phm; cy thuc cho cng nghip dc liu... nhm phc v tiu dng ca nhn dn trc ht l p ng nhu cu v n, mc v mt khc l p ng yu cu to ln v xut khu phc v s nghip cng nghip ho t nc. Vic pht trin sn xut cy cng nghip cho php s dng hp l v c hiu qu t liu sn xut, t ai, kh hu, lao ng... gp phn tng thu nhp v ci thin cho ngi lao ng. Pht trin sn xut cy cng nghip cn gp phn thc hin phn cng lao ng x hi trong nng nghip v chuyn dch c cu sn xut nng nghip ngy cng hp l hn. Vic pht trin sn xut cy cng nghip cn phi ch n nhng c im kinh t - k thut ca n, l: - Cy cng nghip i hi qui trnh k thut cao t khaai sn xut bo qun v ch bin p ng yu cu ca cng nghip v mt cht lng. - Cy cng nghip i hi v iu kin t nhin kht khe hn, v vy phi c s b tr sn xut ph hp vi iu kin t nhin. - Cy cng nghip i hi trnh thm canh cao, u t lao ng sng v lao ng vt ho hp l v c cht lng. - Cy cng nghip nht l cy cng nghip di ngy i hi nhiu vn u t trong thi k xy dng c bn v do vy cy cng nghip di ngy 355

thng c chu k kinh doanh di, do thi gian thu hi vn cng di. Cn phi c qui trnh k thut thch hp cho c chu k sn xut. iu kin t nhin nc ta rt thch hp vi nhiu loi cy cng nghip. Trc cch mng thng 8 cy cng nghip km pht trin: din tch nh b, phn tn, k thut sn xut lc hu, nng sut v qun l thp. Trong thi k khng chin chng Php thc hin nhu cu n mc v khng chin thng li, mt s cy cng nghip c pht trin nh: lc, vng, a, bng, gai... T khi ho bnh lp li min Bc, ng v Nh nc tp trung s ch vo vic khi phc v pht trin nng nghip trong c cy cng nghip, Nh nc ginh khon u t tng i ln xy dng cc nng trng quc doanh cy cng nghip nh: ch, c ph, cao su... bo hnh cc chnh sch kinh t nh: thu mua, gi c, chnh sch lng thc... i vi sn xut cy cng nghip. Nh vy n nm 1974 din tch cy cng nghip tng 2,05 ln, gi tr sn lng tng 3,6 ln so vi nm 1939. Tuy nhin, lc ny sn xut cy cng nghip ca ta vn tnh trng nh b, phn tn, sn phm hng ho t. T sau khi t nc thng nht, sn xut cy cng nghip c bc chuyn bin ln. Din tch tng nhanh t 474,3 ngn ha nm 1976 ln 627,7 ngn ha nm 1980 v 1.212,9 ngn ha nm 1988. Trong vng 12 nm din tch cy cng nghip tng hn 2,6 ln. Trong thi gian din tch cy cng nghip hng nm tng gn 2,1 ln v din tch cy cng nghip lu nm tng gn 3,3 ln. Nhn chung cc loi cy cng nghip ngn ngy nh: bng, ay, ci, du tm, u tng vng u c ch pht trin... c v din tch v sn lng trong nhng nm gn y do thc hin chnh sch i mi kinh t ca ng, nm 1986 cy cng nghip di ngy pht trin mnh, c bit l sau nhng nm thc hin i mi nn kinh t do ng ta khi xng t i hi ln th VI (1986), cc cy cng nghip khc nh: c ph, cao su, ch, h tiu... u pht trin c din tch ln sn lng. Sn lng c ph nm 1988 356

mi c 31,3 ngn tn, n nm 1996 ln ti 252 ngn tn v nm 1997 c t 315 ngn tn, gp 10 ln nm 1988 v gp 6,3 ln nm 1987. Cng vi c ph, cao su v ch tr thnh nhng cy cng nghip xut khu quan trng cho nn kinh t. Cng vi s pht trin nhanh chng v din tch v sn lng, sn lng hng ho xut khu. Sn xut cy cng nghip hnh thnh nhiu vng sn xut chuyn mn ho l: vng c ph Ty Nguyn, cao su ng Nam B v Ty Nguyn, ch Ph Th, H Tuyn, Lm ng v cy cng nghip ngn ngy cng hnh thnh nhng vng sn xut tp trung qui m ln nhiu cc a phng trong c nc. Nhn chung cc vng sn xut hng ho tp trung c t sut hng ho cao, cht lng ngy cng tip cn vi th trng trong nc v ngoi nc, v c mt s sn phm sc cnh tranh trn th trng th gii nh c ph, cao su, ch, ht iu.
2.2- Phng hng v bin php y mnh sn xut cy cng nghip nc ta. ng trc yu cu to ln ca nn kinh t. Ngnh sn xut cy cng

nghip cn pht trin mnh m theo hng va thc hin thm canh tng nng sut va m rng din tch p ng yu cu nguyn liu cho cng nghip ch bin v yu cu ngun hng xut khu khc ngy cng tng. thc hin phng hng trn, cn ch thc hin cc bin php ch yu sau: - Tng bc bin i c cu sn xut cy cng nghip hp l. iu kin t nhin: t ai, kh hu, thi tit nc ta cho php pht trin tp on cy cng nghip phong ph v a dng bao gm: cc loi cy c si, cy c ng, cy c du, cy kch thch, cy thuc v cy c sn. V vy pht trin hiu qu sn xut cy cng nghip cn phi bin i hon thin v c cu sn xut chn nhng cy ch lc c li th so snh cao pht trin tp trung qui m ln. Song cng cn kt hp pht trin tng hp cc cy trng khc li dng hiu qu cc iu kin v t nhin v kinh t ca t nc. 357

- Trn c s phn vng cn tin hnh qui hoch hnh thnh nhng vng sn xut chuyn mn ho c qui m hng ho ln, nht l nhng cy cng nghip ch yu k c cy cng nghip ngn ngy v cy cng nghip di ngy. - y mnh thm canh sn xut cy cng nghip va tng khi lng sn phm, va nng cao cht lng sn phm v gim chi ph sn xut. i vi cy cng nghip lu nm cn c thc hin thm canh ngay t u, thm canh lin tc v ton din. - Coi trng cng tc ch bin mnh dn u t trang b h thng my mc hin i, c cng ngh tin tin m bo cht lng ch bin cao. Tng cng cng tc bo qun, vn chuyn v tiu th sn phm. - Hon thin tng bc cc chnh sch kinh t nhm m bo li ch cho ngi sn xut, thc s to ng lc mnh m thc y sn xut cy cng nghip pht trin.
3- Kinh t sn xut cy n qu. 3.1- ngha kinh t v tnh hnh pht trin sn xut cy n qu nc ta.

Hoa qu l sn phm nng nghip cn thit cho i sng ca con ngi, n cung cp nhiu cht dinh dng qu gi cho c th con ngi nh: ng, axt, cc vitamin, mui khong v nhiu cht b khc. Mi loi hoa qu u c hng v thi khc nhau v c s dng di dng ti sng rt giu vitamin hoc dng lm nguyn liu cho cng nghip thc phm ch bin ru qu, nc gii kht, bnh ko, hp... rt c gi tr. Pht trin cy n qu cn gp phn tng sn phm c gi tr cao xut khu, tng thu nhp v nng cao i sng cho nhn dn. Ngoi ra cy n qu cn c tc dng lm g, cnh ci lm cht t trong nng thn, lm rng phng h v pht trin chn nui nht l ong... Vic pht trin sn xut cy n qu cn ch nhng c im kinh t k 358

thut sau: - Cy n qu yu cu v iu kin t nhin nh: t ai, thi tit, kh hu... rt kht khe, v vy vic b tr sn xut phi ph hp vi iu kin t nhin, theo phng chm t no cy ny. - Trong qu trnh sn xut i hi trnh thm canh cao, qui trnh k thut cht ch, s chm sc k lng hng ngy ca ngi lao ng. - L loi sn phm cha nhiu nc, d h hng, nhng li yu cu m bo cht lng, ti, tiu dng ngay v thng xuyn; v vy i hi phi t chc tt khu thu hi, ch bin v tiu th sn phm vi trnh k thut phi cao. - Vic t chc sn xut nu c iu kin phi hnh thnh vng chuyn mn ho tin li v mi mt v t c hiu qu kinh t cao. - Sn xut cy n qu yu cu cc chnh sch kinh t phi linh hot kch thch ngi sn xut nng cao cht lng sn phm nht l sn phm xut khu v hn ch tnh thi v trong sn xut. Ngnh sn xut cy n qu nc ta trc cch mng thng 8 v trong thi k khng chin, sn xut mang tnh cht phn tn, manh mn t cung t cp. Mt khc, do phi tp trung cho s nghip gii phng t nc, hn na chin tranh ton ph; v vy ngnh sn xut cy n qu ca nc ta cha c iu kin pht trin. Khi t nc thng nht, ng v Nh nc rt quan tm n vic pht trin ngnh sn xut cy n qu. Vi iu kin t ai, kh hu nhit i c pha trn tnh cht n i rt thun li cho nhiu loi cy n qu nc ta pht trin. Hin nay tp on cy n qu ca nc ta rt phong ph, trong c nhiu loi cy n qu qu khng ch c ngha tiu dng trong nc, m cn c ngha xut khu c gi tr nh: cam, thuc, nhn, vi, da, su ring, soi, thanh long... Din tch cy n qu nc ta t nm 1985 n nay c s pht trin kh mnh; nm 1985 mi c 213 ngn ha, n nm 1988 c 272,2 ngn ha v n nm 359

2000 c khong 500 ngn ha v sn lng qu c t 7 triu tn tng im ngch xut khu 1999 t 70 triu USD (theo B Nng nghip v Pht trin nng thn). Vic b tr sn xut cy n qu. Ngoi vic b tr trng ri rc trn tt c cc vng, cc a phng, chng ta cn b tr trng tp trung qui m ln cy n qu nhng vng v nhng a phng c iu kin nh: vng cy n qu tp trung Nam B v min ni pha Bc. Trong 70% din tch nm cc tnh pha Nam.
3.2- Phng hng v bin php ch yu y mnh sn xut cy n qu nc ta. Kh nng pht trin cy n qu nc ta rt to ln. Thc trng pht

trin cy n qu nc ta my nm gn y c nhiu c gng, nhng cha tng xng vi tim nng hin c. V vy phng hng pht trin cy n qu nc ta l: tip tc y mnh hn na pht trin cy n qu, va theo hng thm canh tng nng sut cy trng, va m rng din tch cy n qu tng bc xy dng v hon thin nhng vng sn xut chuyn mn ho c qui m ln p ng nhu cu tiu dng ngy cng tng ca nhn dn, nhu cu nguyn liu cho cng nghip ch bin v xut khu ngy cng nhiu vi cht lng sn phm cao. Nhm thc hin phng chm trn cn thc hin cc bin php ch yu sau: - Trn c s li th so snh tng vng, tin hnh qui hoch, pht trin mt cch hp l cc vng sn xut cy n qu tp trung c qui m ln nhm to ra nhiu sn phm hng ho c cht lng cao p ng nhu cu th trng. - Xy dng c cu sn xut cy n qu hp l xut pht t nhu cu th trng, song li ph hp vi iu kin t nhin kinh t ca tng vng, tng a phng nhm s dng hiu qu mi tim nng ca vng v a phng. - Tng cng c s vt cht k thut thc hin thm canh c hiu 360

qu, xy dng v thc hin qui trnh thm canh c tng loi cy n qu, song li ph hp vi iu kin tng a phng. - u t xy dng c s h tng v cng ngh hin i lm tt cc khu vn chuyn bo qun ch bin hoa qu, nhm nng cao cht lng v gi tr ca hoa qu trn th trng. - Xy dng v hon thin cc chnh sch kinh t ph hp thc y pht trin sn xut cy n qu nh: chnh sch t ai, chnh sch vay vn, th trng u ra cho sn phm...
4- Kinh t sn xut rau. 4.1- ngha kinh t v tnh hnh sn xut rau nc ta.

Rau c v tr quan trng trong ba n hng ngy ca nhn dn ta. Rau s dng lm thc n ti hoc s dng di dng ch bin v lm nguyn liu cho cng nghip thc phm. Rau cung cp cho con ngi nhiu cht dinh dng cn thit nh: vitamin, cht khong axt hu c v nhiu cht b khc... Pht trin sn xut rau cn c ngha cung cp nguyn liu cho cng nghip thc phm pht trin v l ngun xut khu c gi tr. Sn xut rau qu ni chung l ngnh c hiu qu v thu nhp kh cao trong ngnh trng trt. C kh nng thu ht nhiu lao ng v gii quyt vic lm, gp phn chuyn dch c cu sn xut ngnh trng tr theo hng a dng ha sn phm vi cht lng cao. Vi ngha to ln trn, rau c pht trin v tr thnh mt ngnh trng trt theo hng a dng ho sn phm vi cht lng cao. Vi ngha to ln trn, rau c pht trin v tr thnh mt ngnh sn xut quan trng khng th thiu c trong nng nghip. Tuy nhin vic t chc sn xut rau cn phi lu cc c im sau: Rau cng ging nh cy n qu, l loi sn phm cha nhiu nc nn d b h hng. Sn phm ca rau i hi phi m bo cht lng ti, tho mn nhu cu tiu dng hng ngy ca nhn dn thnh th cng nh nng 361

thn. L loi sn phm c khi lng ln, cng knh, kh vn chuyn v li d h hng, v vy t chc sn xut v b tr sn xut phi hp l va thun tin cho vic thm canh, va thun tin cho vic ch bin, vn chuyn v tiu th sn phm... Trc cch mng thng 8 cha pht trin, rau ch c trng phn tn manh mn cc mnh vn gia nh, mang tnh cht t cung t cp. Trong thi k khng chin chng php v chng m sn xut rau nc ta vn cha pht trin do chin tranh tn ph v cn phi tp trung cho s nghip gii phng t nc. Ch t sau khi t nc hon ton thng nht, sn xut rau tng bc c pht trin vi c cu v chng loi phong ph bao gm: rau n l, rau n c, rau gia b. Din tch v sn lng rau ngy cng tng ln p ng nhu cu tiu dng trong nc v xut khu song cc nc c bit l Lin X c. Din tch rau c nc nm 1990 l 249,9 ngn ha ln 369 ngn ha nm 1995 v ln 445 ngn ha nm 2000. Sn lng rau t 3,17 triu tn rau cc loi nm 1990 tng ln 5,95 triu tn nm 2000, tng trng bnh qun hng nm t 6,5%. Sn lng rau tiu th bnh qun u ngi ca Vit Nam cn thp, nm 1995 t 58,1 kg bng 6% ca th gii (th gii 85 kg), nm 2000 tng ln 76,6kg/ngi. Vic xut khu rau trc nm 1990 nm cao nht cng ch t 300.000 tn, bng 6% sn lng rau qu c nc. T khi Lin X v cc nc x hi ch ngh ng u tan r th vic sn xut v xut khu rau ca nc ta gp nhiu kh khn v cha c th trng mi. Sau mt thi gian lao ao tm v thch nghi vi th trng mi, n nay c mt gn 50 nc v lnh th Chu , Bc u, Ty u, M v.v... Nh vy hot ng sn xut v xut khu rau nc ta bt u phc hi, pht trin, vi cc sn phm xut khu tp trug dng ti v qua ch bin: dng ti, gm cc loi rau nh: bp ci, hnh ti, khoai ty, rau gia v, u cc loi, c qu... cn rau ch bin chng loi phong ph hn bao gm: sy kh, ng hp, mui chua... xut khu rau qu c nc nm 1997 t 68 triu 362

USD. Nm 1999 t 105 triu USD v tng ln 305 triu USD nm 2001. Vic pht trin sn xut rau hin nay cng thu ht c kh nhiu d n u t nc ngoi vi nhiu hnh thc s hu khc nhau hoc l nhn gia cng sn xut v d huyn Vnh Lc - Vnh Phc nhn gia cng trng da chut cho Nht Bn... Tuy nhin vic tm kin th trng m rng sn xut rau qu xut khu ca nc ta cn rt nhiu kh khn, do cht lng sn phm cn thp, bao b n iu, gi thnh sn phm cha cao c cc cnh tranh, s lng sn xut cha nhiu, cng tc tip th cn yu.
4.2- Kh nng v bin php y mnh sn xut rau. Kh nng v iu kin t nhin, t ai kh hu v thi tit pht

trin sn xut rau nc ta rt thun li bao gm c rau nhit i v rau n i v.v... tp on cy rau nc ta rt phong ph vi nhiu chng loi khc nhua nh rau n l, rau n c, qu v cc loi rau gia v khc. Phng hng pht trin sn xut rau ca nc ta va phi tip tc m rng din tch va y mnh thm canh tng nng sut v nng cao hn cht lng ca rau, p ng nhu cu tiu dng trong nc nht l nhng vng dn c tp trung v xut khu. C th l ngnh qau qu phn u n nm 2010 t tng sn lng rau qu l 20 triu tn vi mc bnh qun u ngi, l 85 kg rau/nm v 65 kg qu/nm, nng kim ngch xut khu ca ngnh ln 1 t USD trong rau l 690 triu USD v qu chim 350 triu USD. thc hin c phng hng trn cn thc hin cc bin php ch yu sau: - M rng din tch trng rau l bin php quan trng tng nhanh sn phm rau p ng nhu cu tiu dng, ch bin v xut khu. - y mnh thm canh tng nng sut rau l bin php pht trin ch yu lu di pht trin sn xut. Nh y mnh thm canh mt cch khoa hc, lm cho nng sut, sn lng rau tng nhanh v cht lng rau ngy cng tt. Tuy thm canh vn tp trung u tin l phi gii quyt khu 363

ging, phi c ging tt, cht lng cao v.v... thu li v s dng phn bn v thuc bo v thc vt mt cch ng b v hp l, m bo an ton cht lng rau... - Hon thin c cu sn xut rau mt cch hp l v hiu qu va p ng tt nhu cu th trng v li dng c mc cao nht v kh nng sn xut. C cu sn xut rau c xc nh theo chng loi rau: rau l, rau c v rau qu v xc nh hp l c cu ma v sn xut rau. - Xy dng v hon thin cc vng sn xut rau tp trung xung quanh Thnh ph, th x v cc khu cng nghip v cc vng rau xut khu. C nh vy mi p ng c nhu cu rau thng xuyn, kp thi cht lng cao cho thnh ph, th x, khu cng nghip v ch bin xut khu. - Tng cng cng tc ch bin, bo qun vn chuyn v tiu th rau. u t pht trin mnh cng nghip ch bin tng gi tr ca sn phm nh: ng hp, sy kh, mui chua... u t xy dng kho cha, phng tin vn chuyn v sn xut bao b phc v tt cho vic bo qun v xut khu rau, cng nh vic lu thng phn phi rau gia cc vng. - Xy dng v hon thin cc chnh sch kinh t khuyn khch pht trin sn xut rau. Cc chnh sch kinh t cn hng vo vic nng cao cht lng ton din theo chun quc t, hng vo pht trin sn xut tri v v nhng sn phm c hiu qu kinh t cao, nhu cu ngy cng ln.

tm tt chng

364

1- Ngnh trng trt l ngnh sn xut ch yu ca sn xut nng nghip. Vic pht trin ngnh trng trt c ngha kinh t rt to ln. L ngnh sn xut v cung lng thc, thc phm cho con ngi, nguyn liu cho cng nghip nh, cng nghip ch bin. Pht trin ngnh trng trt s m bo ngun thc n di do v vng chc cho chn nui, v c nh hng quyt nh n vic chuyn dch c cu sn xut nng nghip theo sn xut hng ho ngy cng hiu qu hn. Ngnh trng trt nc ta c nhiu tim nng pht trin c th hin trn cc mt nh: kh nng m rng din tch, iu kin t nhin, kinh t - x hi thun li... 2- Vic xc nh c cu ngnh trng trt hp l c ngha quan trng pht trin nhanh sn phm hng ho p ng nhu cu th trng trong v ngoi nc. nc ta c cu ngnh trng trt ang c s chuyn bin mnh m ph th c canh lng thc trong ch yu l la nc, song pht trin ngnh trng trt a canh vi nhiu sn phm hng ho. 3- i lin vi vic xc nh c cu ngnh trng hp l, cn xy dng cc vng sn xut chuyn mn ho nhng cy trng ch yu nh: la, ng, ch, c ph, da... c im ni bt ca vng chuyn mn ho l khi lng hng ho v t sut hng ho cao, sn xut lun gn vi th trng. 4- Song pht trin nhanh ngnh trng trt nc ta i hi phi p dng ng b mt s cc gii php ln sau: y mnh u t xy dng c s vt cht k thut phc v cho sn xut v ch bin sn phm, p dng ng b cc bin php kinh t - k thut thm canh ngnh trng trt, lm tt cng tc khuyn nng chuyn giao cng ngh mi cho ngi sn xut, hon thin h thng t chc sn xut ngnh trng trt... 5- Ngnh trng trt bao gm nhiu tiu ngnh sn xut khc nhau nh: ngnh sn xut lng thc, ngnh sn xut cy cng nghip, ngnh sn xut cy n qu, ngnh sn xut rau... Mi tiu ngnh sn xut trn u c vai tr v ngha kinh t to ln nht nh i vi nn kinh t cng nh i vi nng 365

nghip v bn thn ngnh trng trt. Cc tiu ngnh trng trt nc ta trong nhng nm va qua c nhng bc pht trin ng ghi nhn, c bit l ngnh sn xut lng thc. Sau 15 nm i mi ngnh sn xut lng thc pht trin gii quyt vng chc vn lng thc, m bo an ninh lng thc quc gia, ch bin nc ta t nc lng thc trin min thnh nc xut khu go ln th hai trn th gii t nm 1999. Bn cnh ngnh sn xut lng thc th ngnh sn xut cng nghip, cy n qu, rau cng c s pht trin kh c v din tch, nng sut v sn lng. Nhiu mt hng sn phm cy cng nghip, cy n qu v rau xut khu v chim c v th trn th trng th gii. tip tc y nhanh vic pht trin cc tiu ngnh trng trt cn phi nm vng cc c im kinh t - k thut ring ca tng im ph hp vi tng ngnh .

366

Cu hi n tp 1- ngha kinh t, kh nng v bin php pht trin ngnh trng trt nc ta. 2- ngha kinh t, kh nng v bin php pht trin ngnh sn xut cy lng thc nc ta. 3- ngha kinh t v bin php y mnh pht trin ngnh sn xut cy cng nghip nc ta. 4- ngha kinh t v bin php y mnh pht trin ngnh sn xut cy n qu v cy rau nc ta.

367

Chng 13 Kinh t sn xut ngnh chn nui

I- Nhng vn chung ca ngnh chn nui.
1- ngha kinh t pht trin chn nui.

Chn nui l mt trong hai ngnh sn xut ch yu ca nng nghip, vi i tng sn xut l cc loi ng vt nui nhm cung cp cc sn phm p ng nhu cu ca con ngi. Ngnh chn nui cung cp cc sn phm c gi tr kinh t cao nh tht, trng, sa, mt ong... nhm p ng cc nhu cu tiu dng thit yu hng ngy ca ngi dn. Mt xu hng tiu dng c tnh qui lut chung l khi x hi pht trin th nhu cu tiu dng v cc sn phm chn nui ngy cng tng ln mt cch tuyt i so vi cc sn phm nng nghip ni chung. Chn nui l ngnh cung cp nhiu sn phm lm nguyn liu qu gi cho cc ngnh cng nghip ch bin thc phm v dc liu. Chn nui l ngnh ngy cng c vai tr quan trng trong vic cung cp cc sn phm c sn ti sng v sn phm ch bin c gi tr cho xut khu. Trong nng nghip, chn nui v trng trt c mi quan h mt thit vi nhau, s gn b ca hai ngnh ny l do s ch c bi qui trnh cng ngh, nhng vn kinh t k thut ca lin ngnh ny. Chn nui cung cp cho trng trt ngun phn bn hu c quan trng khng ch c tc ng tng nng sut cy trng m cn c tc dng ci to t, ti to h vi sinh vt v bo v cn bng sinh thi. nhiu vng, trong sn xut ngnh trng trt vn cn s dng sc ko ca ng vt cho cc hot ng canh tc v vn chuyn. Mc d rng vai tr ca chn nui i vi trng trt c xu hng gim xung, song vai tr ca chn nui ni chung ngy cng tng ln. X hi cng pht trin, mc tiu dng ca ngi dn v cc sn phm chn nui ngy cng tng ln c v s lng, cht lng v c cu sn phm. Do vy mc u t ca x hi cho ngnh chn nui ngy cng c xu hng tng nhanh hu ht mi nn nng nghip. S chuyn i c tnh qui lut 368

trong u t pht trin sn xut nng nghip l chuyn dn t sn xut trng trt sang pht trin chn nui, trong ngnh trng trt, cc hot ng trng ng cc cng chuyn hng sang pht trin cc dng ht v cy trng lm thc n chn nui.
2- c im kinh t k thut ca ngnh chn nui.

Chn nui l mt trong hai ngnh chnh ca sn xut nng nghip, song li c nhng c im ring rt khc vi ngnh trng trt l: Th nht, i tng tc ng ca ngnh chn nui l cc c th sng ng vt, c h thn kinh cao cp, c nhng tnh qui lut sinh vt nht nh. tn ti cc i tng ny lun lun cn n mt lng tiu tn thc n ti thiu cn thit thng xuyn, khng k rng cc i tng ny c nm trong qu trnh sn xut hay khng. T c im ny, t ra cho ngi sn xut ba vn : Mt l, bn cnh vic u t c bn cho n vt nui phi ng thi tnh ton phn u t thng xuyn v thc n duy tr v pht trin n vt nui ny. Nu c cu u t gia hai phn trn khng cn i th tt yu s dn n d tha lng ph hoc s lm chm s pht trin, thm ch ph hu c n vt nui ny. Hai l, phi nh gi chu k sn xut v u t cho chn nui mt cch hp l trn c c tnh ton cn i gia chi ph sn xut v sn phm to ra, gia chi ph u t xy dng c bn v gi tr o thi la chn thi im o thi, la chn phng thc u t mi hay duy tr ti to phc hi. Ba l, do c h thn kinh, nn vt nui rt nhy cm vi mi trng sng, do i hi phi c s quan tm chn sc ht sc u i, phi c bin php kinh t, k thut phng tr dch bnh, ng thi to iu kin ngoi cnh thch hp cho vt nui pht trin. Th hai, chn nui c th pht trin tnh ti tp trung mang tnh cht nh sn xut cng nghip hoc di ng phn bn mang tnh cht nh sn xut nng nghip. Chnh c im ny lm hnh thnh v xut hin ba phng thc chn nui khc nhau l phng thc chn nui t nhin, phng thc chn nui cng nghip v chn nui sinh thi. 369

Chn nui theo phng thc t nhin l phng thc pht trin chn nui xut hin sm nht trong lch s pht trin x hi loi ngi, c s thc hin ca phng thc ny l da vo cc ngun thc n sn c t nhin to ra v vt nui t kim sng. Trong chn nui theo phng thc t nhin ngi ra ch yu s dng cc ging vt nui a phng, bn a vn d c thch nghi vi mi trng sng, iu kin thc n v phng thc kim n. Phng thc ny cng ch tn ti c trong iu kin cc ngun thc n t nhiu cn phong ph, di do, sn c. Phng thc chn nui ny thng yu cu mc u t thp, khng i hi cao v k thut song nng sut sn phm cng thp, cht lng sn phm thng mang c tnh t nhin nn cng rt c a chung. Do vy, phng thc ny vn mang li cho ngi chn nui hiu qu kinh t kh cao nn cho n ngy nay mt s ni trn th gii vn tip tc duy tr phng thc ny. Chn nui theo phng thc chn nui cng nghip l phng thc chn nui hon ton i lp vi chn nui theo phng thc t nhin. Phng chm c bn ca chn nui cng nghip l tng ti a kh nng tip nhn thc n, gim ti thiu qu trnh vn ng tit kim hao ph nng lng nhm rt ngn thi gian tch lu nng lng, tng khi lng v nng sut sn phm. a bn chn nui cng nghip tnh ti trong chung tri vi qui m nht nh nhm hn ch ti a vn ng ca vt nui tit kim tiu hao nng lng. Thc n cho chn nui cng nghip l thc n ch bin sn theo phng th cng nghip c s dng cc kch thch t tng trng vt nui c th cho nng qut sn phm cao nht vi chu k chn nui ngn nht. Phng thc chn nui cng nghip i hi mc u t thm canh rt cao, khng ph thuc vo cc iu kin ca t nhin nn nng sut sn phm cao v n nh. Tuy nhin, cht lng sn phm chn nui t nhin k c v gi tr dinh dng, hng v v tnh cht v sinh an ton thc phm. Tuy vy, chn nui cng nghip vn l mt phng hc chn nui ang c c th 370

gii chp nhn v pht trin v n to ra mt s thay i vt bc v nng sut v sn lng sn phm chn nui cho x hi. Phng thc chn nui sinh thi l phng php chn nui tin tin nht, n k tha c c nhng u im ca hai phng thc chn nui t nhin v cng nghip ng thi cng hn ch, khc phc c cc mt yu km v tn ti ca c hai phng thc trn. Chn nui sinh thi to cc iu kin ngoi cnh vt nui c pht trin trong mi trng t nhin trn c s cc ngun thc n, dinh dng mang tnh cht t nhin nhng do con ngi ch ng hnh thnh nn lun lun m bo tnh cn i v y cht dinh dng. t c iu , chn nui sinh thi phi da trn iu kin ca s pht trin cao ca khoa hc, k thut, nht l cc thnh tu trong cng ngh sinh hc v to ging, to tp on thc n sinh hc v mi trng sinh thi. Phng thc chn nui sinh thi ang c thnh hnh pht trin cc nc pht trin, v cung cp sn phm cho khu vc tiu dng i hi sn phm cht lng cao. Th ba, chn nui l ngnh sn xut ng thi cho nhiu sn phm. Do vy, tu theo mc ch sn xut quyt nh l sn phm chnh hay sn phm ph v la chn phng hng u t. Chng hn, trong chn nui tru b sinh sn th b con l sn phm chnh, nhng trong chn nui tru b cy ko hoc tru b sa th b con li l sn phm ph; hoc ngi nng dn trc kia, khi cha c phn bn ho hc th ngi lm rung phi chn nui ln ly phn bn rung, nhng phn vn ch l sn phm ph. Chnh v chn nui ng thi mt lc cho nhiu sn phm v nhiu khi gi tr sn phm ph cng khng thua km g so vi gi tr sn phm chnh, nn trong u t chn nui ngi ta phi cn c vo mc ch thu sn phm chnh la chn phng hng u t, la chn qui trnh k thut sn xut chn nui cho ph hp. 371

3- Thc n - ngun nguyn liu c bn ca chn nui. 3.1- Vai tr ca sn xut thc n i vi chn nui.

Trong chn nui, thc n c coi nh nguyn liu cho sn xut cng nghip. iu quan trng hn l c my cng nghip chn nui li vn hnh lin tc khng c php dng hot ng sn xut, d ch mt ngy, nn ngun nguyn liu thc n chn nui i hi phi c m bo mt cch y kp thi thng xuyn lin tc. Tnh cht sn xut v cung cp thc n, c im v tnh hu hiu ca thc n chn nui s quyt nh tnh cht, c im v nng sut sn phm ngnh chn nui. Do vy pht trin sn xut m bo cung cp y ngun thc n l mt ni dung v l c s quan trng ca pht trin ngnh chn nui. Thc n chn nui bao gm nhiu loi, c ngun gc khc nhau, v c cu, thc n cho chn nui phi m bo y v cn i gia cc yu t: cht th, cht bt, m v mui khong v.v... Tu theo mi phng thc chn nui v mi loi vt nui m c cu gia cc yu t ny l khc nhau cho ph hp. V vy vic khai thc v sn xut thc n cho chn nui cn phi ch m bo c lng v cht ca tng loi thc n cho tng loi gia sc nui nhm gp phn ti sn xut nhanh n gia sc cc loi.
3.2- Cc ngun thc n cho chn nui.

a- Thc n t nhin. Ngun thc n sn c ca t nhin nh ng c t nhin cc vng i ni, cc bi t oang bi bi, , ven ng giao thng nng thn v giao thng ni ng. Thc n t nhin cn bao gm cc loi sinh vt v ng vt lm th n cho gia cm (g, vt) chn th t nhin. Ngun thc n t nhin nhn chung l phong ph v sn c khp mi ni, ngun thc n t nhin khng i hi u t chi ph sn xut ca con ngi nn gi thnh thc n thp. Tuy nhin, do ph thuc vo iu kin ca t nhin nn ngun thc n t nhin thng cung cp khng n nh v s lng mang tnh cht thi v cao v thng xuyn khng cn i v thnh phn dinh dng. Nh u im 372

v chi ph sn xut thp v iu kin sn c mi ni, nn thc n t nhin v ang l ngun cung cp thc n quan trng cho phng thc chn th t nhin cng nh chn nui qui m nh phn tn nhiu vng nng thn hn nay. Trong chn nui theo phng thc chn th t nhin nu bit kt hp vi vic qui hoch ci to pht trin cc ngun sn c ca t nhin v cung cp thm cc ngun thc n sn xut th c s thc n cho chn nui vn bo m v hiu qu pht trin chn nui cao. b- Ngun thc n t sn xut trng trt. Ngun cung cp thc n t cc hot ng trng trt ngy cng tr thnh ngun cung cp thc n ch lc cho ngnh chn nui. Trc ht mt b phn sn phm trng trt s dng lm ngun cung cp thc n cho chn nui l cc sn phm ph ca trng trt (thn, l); mt phn sn phm chnh ca trng trt c cht lng thp khng s dng cho ngi. Nhng sn phm ph ca trng trt dng cho chn nui c coi l cc sn phm tn dng nn chi ph rt thp song cht lng thc n li tng i cao. Tuy nhin, lng cung cp sn phm ph lm thc n chn nui thng khng nhiu, khng n nh v mang tnh thi v. Do vy, khi chn nui tr thnh hot ng sn xut chnh, chn nui tp trung vi qui m ln th khng th trng ch n thn vo thc n t nhin v sn phm ph trng trt. Khi hot ng sn xut thc n gia sc hnh thnh v pht trin. Bc u l cc hot ng ca sn xut mang tnh tn dng cc iu kin sn xut ca t ai, mt nc trng, th to ngun thc n xanh cho chn nui. Qui m rng hn c th khoanh nui cc vng c t nhin, u t ci to chm sc to ngun thc n gia sc. Khi nhu cu cung cp thc n ln v n nh, cn phi qui hoch cc vng trng cy thc n gia sc tp trung. Cc cy trng lm th n gia sc bao gm c cc loi cy trng cung cp thc n xanh nh cc loi rau cho chn nui gia sc, cc loi c cho chn nui i gia sc; v cc cy trng ng cc cung cp thc n tinh. Hot ng chn nui ch c th i vo tp trung, vi phng thc sn xut thm canh, n nh trn c s c c cc 373

vng qui hoch sn xut thc n n nh. Ngay nay mc d c s tc ng ca cng nghip, chn nui s dng nhiu thc n ch bin sn, nhng cc hot ng trng trt cc cy thc n cho chn nui vn lun lun ng vai tr quan trng cung cp nguyn liu ch yu ca cng nghip ch bin thc n gia sc v gim trng hn cc hot ng chn nui s dng trc tip thc n ti t sn phm trng trt. V vy ngnh trng trt cy thc n gia sc ang l ngnh c nhiu tim nng v ang c ch trng pht trin. c- Ch bin thc n chn nui. Vic ch bin thc n cho chn nui mang li nhiu li ch khc nhau. Th nht, thng qua ch bin cc ngun thc n sn c, nht l cc ph phm ca ngnh trng trt c tn dng trit . cc vng sn xut thc n tp trung, nhng khng c iu kin pht trin chn nui ti ch th ch bin l bin php c bn gii quyt khu tiu th cho cc sn phm ca cc hot ng trng cy thc n gia sc. Th n, thng qua ch bin, thnh phn thc n c cung cp y v cn i cc yu t v thnh phn dinh dng cn thit cho vt nui nht l cc thnh phn m, khong, v cc yu t vi lng khc. Nh m nng sut sn phm chn nui s dng thc n ch bin thng cao v tng nhanh hn nhiu so vi chn nui t nhin. Cui cng, vic pht trin hot ng ch bin thc n gia sc s m bo c ngun cung cp thc n n nh u n, khng ph thuc vo ma v v thi tit. V vy, pht trin chn nui tp trung mang tnh cng nghip th khng th thiu cc hot ng ch bin thc n gia sc. Ch bin thc n gia sc thng c phn thnh 2 dng. Ch bin thc n th v ch bin thc n tinh. Vic ch bin thc n th ch yu nhm mc ch d tr cc ngun thc n xanh sn c khng s dng ht ti thi im thu hoch. Do vy vic ch bin thc n th phi hng ti vic gim s hao ht v s lng, gim xung cp v cht lng, gi c ti a cc c tnh t nhin ca sn phm. Cc cng ngh thng c s dng l ch bin kh (phi kh, sy kh) hoc ngm ym kh di dng mui. Ch bin thc n tinh l hot ng ch bin pht 374

trin i hi mt trnh k thut cao hn. N khng ch nhm bo qun duy tr cc ngun thc n tinh sn c m n cn to ra cc loi thc n tinh c c cu thnh phn dinh dng ph hp vi c tnh yu cu ca tng loi vt nui, tng thi k dinh dng v pht trin ca n vt nui. Ch bin thc n tinh s dng tng hp ngun nguyn liu tinh bt, m ng thc vt, cc yu t can xi v cc yu t vi lng, tng trng v kch thch sinh trng to nn thc n tng hp theo cc cng thc khc nha. Hot ng ch bin thc n tinh, c vai tr ht sc quan trng i vi cc hot ng chn nui tp trung, chn nui theo phng thc cng nghip thm canh cao.
4- Phng hng v bin php y mnh pht trin chn nui nc ta. 4.1- Tnh hnh pht trin ngnh chn nui nc ta.

Trong lch s, nn nng nghip nc ta vn l nn nng nghip trng la nc, chn nui cha c ch trng pht trin nh l mt ngnh sn xut c lp, m mi c coi l mt hot ng sn xut ph nhm h tr cho ngnh trng trt. Mc ch chnh ca chn nui ly tht, trng sa khng c ngi sn xut nhc n m dng nh ngi ta ch hng ti mc tiu v cung cp sc ko lm t v cung cp phn bn cho cy trng. Sau ngy ho bnh v thng nht t nc, nn kinh t bc vo giai on phc hi v pht trin - v tr v vai tr ca ngnh chn nui c nhn nhn v nh gi ng vi mc tiu phn u a chn nui thnh mt ngnh sn xut chnh tron nng nghip. Nh , ngnh chn nui nc ta c bc chuyn bin tch cc so vi nm 1975 gi tr sn xut ngnh chn nui (tnh theo gi c nh nm 1994) nm 2000 tng gp 3,93 ln trong khi gi tr sn xut ngnh trng trt tng 3,08 ln. T trng gi tr sn xut ngnh chn nui trong gi tr sn xut nng nghip tng t 14,62% nm 1975 ln 19,7% nm 2000. iu ng ghi nhn l, trc y chn nui tru b ch yu cy ko, th n nay ang chuyn mnh sang mc tiu l chn nui ly tht, sa, theo 375

m hnh chn nui theo phng th cng nghip pht trin mnh. n tru nm 2000 t gn 2,9 triu con cao hn thi k nhng nm 1995-1999, n b t nm 1981 n nay tng nhanh v nm 2000 t trn 4,1 triu con tng 152,2% so vi nm 1976. n ln t nm 1991 n nay nh gii quyt tt vn lng thc v vy ang c xu hng tng nhanh, ch trong 7 nm s lng n ln tng 2,29 ln so vi 15 nm trc, nm 2000 tng 125,4% so vi nm 1976. Chn nui gia cm cng ang c xu hng pht trin mnh c v s lng v chng loi, cng vi phng thc chn nui truyn thng th phng thc chn nui cng nghip cng pht trin nhanh. Nhn chung n vt nui khng ch pht trin v s lng m c s bin i tch cc trong vic a cc ging mi c nng sut cht lng cao, sn xut theo phng thc thm canh, xo b dn phng thc chn nui t nhin theo kiu tn dng. Ngnh sn xut v ch bin thc n gia sc ra i v pht trin, nhiu c s ch bin thc n tng hp theo phng thc cng nghip pht trin gp phn thc y phng thc chn nui cng nghip mnh trong nhng nm gn y. Mt s sn phm chn nui trong nc tr thnh mt mt hng xut khu chin lc c gi tr kinh t cao nh xut khu ln sa, ln tht.
4.2- Phng hng v bin php y mnh pht trin chn nui nc ta. Nhng thnh tu v pht trin kinh t trong nhng nm gn y gp

phn lm thay i cn bn c cu tiu dng dn c gii, hn tiu dng cho tn ti ang dn dn vt qua tin ti tiu dng pht trin. C cu tiu dng trc tip sn phm nng nghip cng ang chuyn dn t tiu dng cc sn phm th cp, ca trng trt nh lng thc l chnh sang tiu dng cc sn phm cao cp ca ngnh chn nui nh: tht, trng, sa, thu sn v.v.... Do vy hin ti v tng lai nhu cu v cc sn phm chn nui s tng ln nahnh chng. Bn cnh , nc ta cng c nhiu tim nng y mnh pht trin chn nui trn tt c cc phng din ly tht, trng, sa. V vy 376

mc tiu pht trin chn nui tr thnh mt ngnh sn xut chnh c lp trong nng nghip khng kh l c mun m l mt mc tiu phn u c y tim nng v hin thc. thc hin c mc tiu ra, pht trin chn nui nc ta trong thi gian ti cn ch tt mt s bin php c bn sau y: a- Xc nh ng v th, tim nng v th mnh ca mi vng pht trin cc hot ng chn nui ph hp. Vng ng bng l vng trng im v sn xut lng thc, cy cng nghip ngn ngy v ph hp vi iu kin pht trin nhiu loi cy thc n gia sc. Do vy, phng hng c bn ca vng ng bng l chn nui ln cc loi, chn nui gia cm bn cng nghip kt hp chn th t nhin, ch trng ti chn nui gia cm ly trng, y mnh pht trin n vt, ngan tn dng cc ngun thc n t nhin. mt s vng ng bng cng c th mnh trong chn nui i gia sc nh chn nui b tht, b sa. Vng ven th v khu cng nghip c nhu cu tiu th sn phm chn nui rt ln ng thi c nhiu ch ph phm v thc n cng nghip s tp trung y mnh cc hnh thc chn nui ln, gia cm tp trung theo phng thc chn nui cng nghip ly tht v trng. Khu vc trung du v min ni l vng c nhiu tim nng t nhin cho pht trin chn nui nh ng c, cc ngun thc n xanh, cc sn phm trng trt, do vy vng ny trc ht cn y mnh chn nui i gia sc nh b, nga, d khai thc kh nng pht trin thc n xanh, thc n t nhin, ng thi cng l loi hng ho c th t di chuyn trn iu kin a hnh kh khn, thiu phng tin giao thng. Phng hng c bn ca chn nui i gia sc vng ni l chn nui ly tht theo phng thc chn th t nhin kt hp vi cc ngun thc n c sn xut theo qui hoch. cc vng c iu kin thun li, y mnh chn nui ly sa, nht l cc vng thun tin giao thng, thun tin chuyn ch sn phm sa ti v cc thnh ph v khu cng nghip. Vng trung du min ni cng cn c ch pht 377

trin nui ong ly mt v tiu gia sc nh d, th v.v... b- y mnh nghin cu pht trin ng dng cc tin b v khoa hc k thut trong chn nui. Trc ht, cn u t cho cng tc nghin cu lai to, thch nghi cc ging gia sc gia cm c nng sut sn phm cao, thch nghi rng ri vi cc iu kin chn nui cc vng nc ta nh chn nui kt hp chn th t nhin vng trung du v min ni, chn nui bn cng nghip vng ng bng v chn nui cng nghip cc vng ven . Cn ch y mnh vic chuyn giao tin b k thut n tay ngi chn nui thay th cn bn cc kinh nghim chn nui truyn thng bng cc kin thc v k thut chn nui tin tin. c- y mnh sn xut, m bo ngun thc n vng chc cho chn nui. chn nui c th pht trin tr thnh ngnh sn xut chnh, c lp th c s trc tin l ngun thc n phi c m bo n nh, vng chc. Mun vy, hot ng sn xut thc n chn nui phi c qui hoch pht trin thnh mt ngnh sn xut c lp ch khng phi l ngun thc n tn dng hoc ph thuc vo t nhin. Trong sn xut ngnh trng trt phi ch qui hoch vng trng cy thc n gia sc, phi ci to v qui hoch pht trin cc ng c t nhin thnh cc khu chn th, vng trng cy thc n, thc y mnh m vic pht trin cc c s ch bin thc n cng nghip, thc n tng hp khng ch cho chn nui gia cm theo phng thc cng nghip m ch bin thc n tng hp cho c chn nui ln, b sa theo phng thc chn nui cng nghip v bn cng nghip. d- Lm tt cng tc th y m bo phng tr dch bnh cho gia sc. Do iu kin t nhin v mi trng ca nc ta c rt nhiu thun li cho pht trin chn nui ni chung, song kh khn v dch bnh cng rt ln. Dch bnh gia sc c th bng pht v lan rng trn nhiu vng trong c 378

nc. V vy cng tc th phi ht sc coi trng c phng tin v thuc th c th phng chng ngn nga c dch bnh v c kh nng dp tt dch bnh nhanh hn ch thit hi thp nht do dch bnh gy ra i vi ngnh chn nui. V vy cn phi hin i ho, tng cng nng lc ngnh th y. Ch ng khng ch dch bnh trn phm vi ton quc, qun l h thng thuc th y m bo phng tr dch bnh v m bo an ton cho ngi, thc phm.

II- Kinh t sn xut cc tiu ngnh chn nui ch yu nc ta

1- Chn nui tru b - ngnh chn nui quan trng nc ta.
1.1- ngha, c im v tnh hnh pht trin chn nui b nc ta.

Chn nui tru b l ngnh chn nui quan trng nhiu nc trn th gii cng nh nc ta. i vi nng nghip nc ta, t xa xa, chn nui tru b c ch pht trin lm ngun cung cp sc ko quan trng bc nht cho nng nghip. Khi thc hin cng nghip ho, hin i ho nng nghip, ngun sc ko ng vt c thay th dn bng ng lc ca my moc, song chn nui tru b, li khng b loi b m vn tip tc pht trin mnh. Chn nui b l ngun cung cp thc phm c gi tr dinh dng cao trong cc loi thc phm ng vt. ng thi chn nui b cn cung cp sn phm ht sc qu gi l sa v t sa ngi ta cn ch bin ra rt nhiu loi sn phm c gi tr dinh dng cao khc. Sn phm tht v sa khng ch l thc phm tiu dng trc tip m cn l ngun nguyn liu quan trng cho cng nghip hp pht trin. Ngoi ra, da tru b l nguyn liu quan trng cho cng nghip thuc da. Chn nui tru b s dng ch yu cc ngun thc n xanh c th khai thc t t nhin hoc ph phm ca ngnh trng trt v pht trin theo phng thc chn th t kim n. Do vy, t xa xa, chn nui b vn l hot ng chn nui pht trin mnh nhiu nc trn th gii vi phng thc chn th t nhin cc vng c tim nng t ai v 379

ng c rng ln. Tuy nhin, so vi chn nui tiu gia sc v gia m th chn nui tru b i hi mt lng vn u t ban u v con ging nui tng i ln, tc tng trng li chm, lng thc n tiu th trn u vt nui rt cao nn vic pht trin chn nui tru b tp trung vi qui m ln thng gp nhiu kh khn v vn nht l i vi kinh t h gia nh. nc ta trc y chn nui tru b ch yu vi mc ch ly sc ko cho sn xut nng nghip. Do vy qui m n tru b tng chm v n tru b cy ko lun chim mt t l cao trong c cu n vt nui. Nm 1975 trong tng s n tru b nc ta c 3.655.000 con, trong s tru b cy ko l 2.201.100 con chim 60,22%. Cng v mc ch cy ko l chnh nn trong n i gia sc ch yu l tru, s lng 2.188.800 con chim 59,88% tng n tru b. Nhng nm gn y t l gia tru v b trong tng n gia sc nc ta thay i cn bn. Mc d s lng tru vn tip tc tng ln t 2.188.800 con nm 1975 ln 2.977.300 con nm 1994, t nm 1995 tr i n tru bt u gim, n nm 2000 gim xung cn 2.897.200 con, n b tip tc tng t 1.466.200 con nm 1975 ln 3.638.900 con nm 1995 v ln 4.127.800 con nm 2000. T trng n tru cng gim t 59,88% nm 1975 xung ch cn 41,24% tng n tru b nm 2000. Tnh hnh trn cho thy rng, xu hng nhng nm gn y, chn nui tru b nc ta ang chuyn mnh sang chn nui vi mc ch ly tht v sa trong c cu n b l ch yu. Trong c cu n b s lng b sa v sn lng sa hng nm khng ngng tng ln. Tuy nhin, cng phi nhn thy rng pht trin chn nui b tht v sa nc ta cn chm vi qui m nh. Sn lng tht b cung cp mi ch chim mt t trng nh trong tng s tht ln cung cp hng nm. Sn lng sa ti sn xut trong nc mi ch p ng c mt phn rt nh nhu cu tiu dng trong nc, phn ch yu sa tiu dng vn t ngun sa nhp khu.
1.2- Phng hng pht trin chn nui tru b nc ta.

380

Chn nui tru b nc ta trong nhng nm ti cn c pht trin vi cc mc tiu lm sc ko, ly tht v sa. mt s vng nng thn ng bng ai chia ct phn tn v cc vng trung du min ni, trn nhng din tch khng thun li cho canh tc bng my th sc ko tru b vn l ngun ng lc quan trng. Vic chn nui tru b cc vng ny cn phi kt hp c 2 mc tiu l chn nui ly tht v cung cp sc ko. Mt thc t l phn din tch canh tc s dng sc ko tru b ch chim mt t l nh, phn tn nn mc huy ng s ny cy ko khng cao. Do vy cn pht trin tru b cy ko kt hp sinh sn chn nui ly tht theo phng thc ny ch yu s dng cc ging lai vi ging b a phng tng kh nng thch nghi vi iu kin cy ko. Chn nui tru b tht l hng pht trin c bn nc ta. Chn nui ly tht c nh hng pht trin kt hp nhiu phng thc khc nhau. Phng thc chnh l chn nui tp trung kt hp chn th t nhin ti cc vng trung du min ni, nhng vng c nhiu din tch ng c. ng thi ch phng thc chn nui b tht theo phn thc chn nui cng nghip vi cc ngun thc n ch bin sn, kt hp qui hoch vng trng cy thc n gia sc m bo ngun cung cp thc n xanh n nh. Phng thc ny c pht trin mt s khu vc gn cc trung tm th, thnh ph ln, ng thi gn ngun sn xut v cung cp thc n. Phng thc chn nui phn tn theo m hnh cc h gia nh cc vng ng bng cc vng bi sng, cc vng c ngun thc n xanh v ph phm trng trt sn c cng l mt phng thc chn nui ly tht cn c ch trng pht trin. mt s vng phng thc chn nui ny c th kt hp vi chn nui tru b ly sa l mt hng pht trin chn nui quan trng cn c u t pht trin. n b sa ch yu cc vng trung du c iu kin sn xut v cung cp thc n thun li, c iu kin ch bin, bo qun v tiu th sn phm sa kp thi. n b sa ch yu cc vng trung du c iu kin sn xut v cung cp thc n thun li, c iu kin ch bin, bo qun v tiu th sn phm sa 381

kp thi. n b sa cng c th pht trin mt s vng ng bng gn cc trung tm th v thnh ph ln cung cp sa ti phc v tiu dng trc tip. Nhn chung sn phm ca ngnh chn nui ly sa lun lun i hi phi c ch bin, bo qun kp thi vi cc iu kin k thut v trang thit b ph hp. Do vy, chn nui b sa thng phi c pht trin thnh vng tp trung, gn th trng tiu th trc tip cn cc c s bo qun ch bin cng nghip cng nh iu kin giao thng thun li. Mc d hin ti chn nui b sa nc ta pht trin cn nh b song y l mt hng pht trin chn nui c th trng tiu th rng ln, n nh v ngy cng m rng ng thi cng c nhng tim nng ha hn tng lai pht trin.
1.3- Nhng bin php ch yu y mnh chn nui tru b nc ta. a- Vn thc n chn nui.

Cn phi thay i quan nim v ngun cung cp thc n cho chn nui tru b, nht l b sa v b tht. Trc y, phng thc chn nui trau b cy ko ch yu s dng thc n tn dng ph phm ca trng trt. Phng thc cung cp thc n ny khng tnh n hiu sut tng trng m ch yu nhm mc tiu duy tr. Chuyn sang phng thc chn nui ly tht v sa phi tnh n hiu sut mang li ca thc n so vi nng sut sn phm tc l rt ngn thi gian duy tr, tng thi gian cho sn phm mt cch tp trung. Do vy ngun thc n cn phi y v s lng, thi gian, m bo cn i v thnh phn dinh dng, m bo v cht lng nhng yu cu ny, ngun thc n t nhin khng th p ng c m phi c ngun thc n sn xut theo mc ch nh trc. Do vy, vic qui hoch vng sn xut thc n u t trng, ch bin thc n cho chn nui b tht v sa l mt gii php mang ngha tin quyt i vi pht trin chn nui tru b nc ta. b- Ci to ging ph hp vi mc ch chn nui. Trc y, chn nui tru b nc ta thc hin theo phng thc tn dng cc ngun thc n sn c ca t nhin v cc ph phm ca trng trt 382

nn ging tru b cng ch yu l ging a phng khng i hi cao v ngun thc n, c th thch nghi vi iu kin thc n sn c, song nng sut sn phm rt thp, khng n nh. Chuyn sang phng thc chn nui mi l chn nui ly tht v sa, hiu qu chn nui ph thuc rt ln vo kh nng cho nng sut sn phm ca vt nui. Do vy vic ci to, thay i ging n b theo hng tng mc tiu th thc n vi yu cu cn i v thnh phn cht v cht lng m bo th mi c th cho c nng sut sn phm tht, sa cao c cht lng. Nh vy, bn cnh cc hot ng chn nui thng phm th vic pht trin n b sinh sn v b c ging c cht lng cao l khu mang tnh quyt nh i vi vic cung cp con ging tt cho cc hot ng chn nui thng phm. Trn c s kt qu chng trnh Zbu ho tru b nc ta, pht trin nhanh n b ging thay th n b ging a phng nhm tng nhanh th lc n b tht cc vng chn nui tp trung. Cng vi vic n b sa nhp ni tng bc thun ho, y mnh vic lai to n b sa ngoi nhp vi ging b tt trong nc nhanh chng cung cp ging tt nhm pht trin ngnh chn nui b ly sa nc ta. c- Thc hin mt s chnh sch khuyn khch pht trin chn nui tru b tht v b sa theo phng thc tp trung. - Chnh sch u t cho vay vn to lp n vt nui ban u gm tin mua con ging xy dng chung tri, xy dng c s sn xut ch bin thc n. - Thc hin cc chnh sch u i i vi cc hot ng sn xut thc n gia sc nh min thu nng nghip i vi t qui hoch pht trin cy thc n gia sc, min gim thu i vi cc hot ng ch bin, bo qun thc n chn nui. - Thc hin chnh sch khuyn khch u t pht trin cc c s ch bin tht sa ti cc vng chn nui tp trung. Khuyn khch cc c s ch bin thu mua s dng nguyn liu t sn phm chn nui trong nc. 383

- y mnh tuyn truyn, ph bin chuyn giao tin b khoa hc k thut trong cc tng lp nhn dn v pht trin chn nui tru b tht sa, sa thay th phng thc v k thut chn nui c truyn.
2- Chn nui ln - ngnh chn nui ly tht ch yu nc ta.

Chn nui ln l ngnh cung cp tht ch yu khng ch nc ta m c nhiu nc trn th gii. Mt c im quan trng mang tnh u vic ca chn nui ln l thi gian chn th ngn, sc tng trng nhanh v chu k ti sn xut ngn. Tnh bnh qun mt ln ni trong mt nm c th trung bnh 2,5-3 la, mi la 8-12 con v c th to ra mt khi lng tht hi tng trng t 800-1000 kg i vi ging ln ni v ti 2000 kg i vi ln lai ngoi. Mc sn xut v tng trng cao 5-7 ln so vi chn nui b trong cng iu kin nui dng. Hn na t trng tht sau git m so vi trng lng tht hi tng i cao, c th t ti 70-72%, trong lc tht b ch t t 40-45%. Bn cnh , ln l loi vt nui tiu tn t thc n so vi t l th trng v thc n c th tn dng t nhiu ngun ph ph hm trng trt cng nghip thc phm v ph phm trng trt cng nghip thc phm v ph phm sinh hot. Chnh v vy trong iu kin ngun thc n c t, khng n nh vn c th pht trin chn nui ln phn tn theo qui m nh tng h gia nh. u t c bn ban u cho chn nui ln t, chi ph nui dng tri u sut qu trnh sn xut, chu k sn xut ngn nn chn nui ln c th u t pht trin mi iu kin gia nh nng dn. Chn nui ln khng ch l ngun cung cp thc phm ch yu cho tiu dng trong nc, m sn phm tht ln cn l ngun thc phm xut khu c gi tr. Nh c tnh sinh sn nhiu nn mi la v nhiu la trong mt nm, nn hin nay chn nui ln ni sinh sn xut khu ln sa ang l mt hng xut khu c gi tr c th trng cc nc trong khu vc a chung. i vi nhiu vng nng thn, v nht l trong xu th pht trin n 384

nng nghip hu c sinh thi, chn nui ln cn gp phn to ra ngun phn bn hu c quan trng cho pht trin ngnh trng trt, gp phn ci to t, ci to mi trng sinh sng ca cc vi sinh vt t. Vi ngha kinh t trn, ngnh chn nui ln nc ta sm pht trin khp mi vng nng thn vi phng thc chn nui gia nh l ch yu. Nhng nm trc y, khi chn nui ln cn mang tnh cht tn dng cc ph ph phm ca ngnh trng trt, tn dng cc ph phm trong sinh hot ca cc gia nh, ngun thc n chn nui khng n nh v cha c lp th ging ln nui ch yu l ln ni d thch nghi vi iu kin nui dng, khng i hi u t nhiu. Khi chn nui ln chuyn sang phng thc chn nui tp trung v chn nui theo phng thc thm canh u t ln y nhanh hiu sut tng trng th ging ln nui c thay dn bng ging cc loi ln lai kinh t, lai ngoi vi c tnh sinh trng nhanh, tiu tn thc n cao v cht lng thc n phi n nh v s dng thc n tng hp ch bin sn.
2.2- Phng hng pht trin chn nui ln nc ta. Nc ta c nhiu tim nng thch hp vi c tnh chn nui ln.

Trc ht, sn xut nng nghip nhiu vng nng thn thng mang tnh cht an xen nhiu loi cy trng hoa mu lng thc l ngun cung cp thc n sn c ti ch cho chn nui ln. Thm vo iu kin kh hu hu ht cc vng lnh th nng nghip nc ta cng rt ph hp vi i hi sinh hc pht trin ca ln. Do vy n ln c th pht trin rng khp vng nng thn nc ta. Th n n ln th pht trin rng ri cc vng ng bng chu th vi c cu sn xut ngnh trng trt a dng va l ni c th cung cp thc n tinh cho chn nui t sn phm cc loi cy ly ht, c qu sn xut ti ch, ng thi l ni sn xut v cung cp thng xuyn cc loi rau xanh cho chn nui. n ln cng cn c pht trin tp trung quanh cc khu cng nghip cc trung tm th v thnh ph ln c sn phm tht cungc 385

cp kp thi c cht lng cho tiu dng ti ch. Vic chn nui ln tp trung phi thc hin phng thc chn nui cng nghip l ch yu vi cc ngun thc n tng hp ch bin sn. Bn cnh chn nui ln tp trung cho cc trung tm th v thnh ph ln, chn nui ln tp trung cn c th pht trin mt s vng ng bng c iu kin thun li nhm p ng nhu cu thc phm cho nhn dn, nguyn liu cho cng nghip ch binv sn phm xut khu ngy cng nhiu.
2.3- Bin php y mnh chn nui ln nc ta. a- Thay i c cu ging.

Trong lch s chn nui ln nc ta ch yu tn dng ngun thc n d tha sn c ng thi l ngun cung cp phn bn hu c cho trng trt. Do vy cc ging ln a phng nh ln , mng ci hoc lai i l ging ln rt thch nghi vi phng thc chn nui ny. Phng thc chn nui ln hin nay thc hin phng thc thm canh vi mc u t thc n nhiu i hi ging ln phi c kh nng tip nhn thc n cao, mc tng trng nhanh v trng lng xut chung cao. Nhu cu tiu dng trong nc cng nh xut khu u i hi sn phm tht c t l nc cao. Do vy vic lai to ging ln cng phi ch trng pht trin n ln hng nc, nht l cc vng chn nui tp trung phc v cho cc nh my ch bin v cung cp thnh phm cho cc Thnh ph. Vic pht trin sn phm ln sa xut khu ang t ra mt hng pht trin mi cho chn nui ln ni sinh sn pht trin n ln con. Vic pht trin n ln ni sinh sn va phi p ng yu cu v kh nng sinh sn cao vi s con trn mi la nhiu v nhiu la trong nm, ng thi ln m phi c kh nng thch nghi tt vi cc iu kin thay i kh hu v trnh c bnh tt. m bo c c ging ln c cht lng tt p ng c cc yu cu t ra trn y, cng tc nghin cu, lai to, sn xut con ging cp I cn c c bit ch u t. Vic pht trin cc c s sn xut con ging gc 386

v lai F1 v lai to cc ging mi ch yu phi c thc hin ti cc c s trm tri ca Nh nc c trang b my mc k thut hin i v u t kinh ph tho ng. Vic kinh doanh con ging ch c th thc hin cc vng lai F2 a vo sn xut thng phm. b- m bo c s thc n chn nui. Cn xo b thi quen ca ngi sn xut t xa xa coi chn nui ln l hot ng tn dng thc n d tha sn c. Mun nng cao trng lng xut chung, nng cao mc tng trng hng thng th phi s dng cc ging ln lai ngoi cc ging ln ny u i hi mc u t thc n cao, thc n c ch bin vi c cu thnh phn cht dinh dng cn i gia cht bt, cht m v cc yu t vi lng b sung. Mun vy, ngnh sn xut thc n chn nui phi c pht trin thnh ngnh sn xut c lp, ngun th n tng hp qua ch bin cng nghip phi sn c. Bn cnh ngun cung cp thc n tng hp, thc n cng nghip th vic qui hoch vng sn xut thc n xanh c cht lng ph hp cng cn phi c ch pht trin. c- Tng cng cng tc th y, phng tr dch bnh. iu kin kh hu nhit i ca nc ta va to iu kin thun li cho n ln pht trin tng trng nhanh song cng gy ra nhiu loi dch bnh cho n ln, nht l vo cc thi k thay i ma kh hu. Do vy cng tc th , phng tr dch bnh phi c ch thc hin thng xuyn nh k cng tc phng dch tp trung iu tr dp tt mm bnh xc tin cc hot ng bo him chn nui ln hn ch cc thit hi ri ro cho ngi sn xut.
3- Chn nui gia cm, ngnh chn nui ly trng tht v tht quan trng nc ta. 3.1- ngha kinh t, c im v kh nng pht trin chn nui gia cm.

Chn nui gia cm cung cp cho con ngi nhiu loi sn phm qu c gi tr dinh dng v gi tr kinh t cao. Trc ht, trng v tht gia cm thng cha nhiu cht dinh dng nh prtt, m, cht khong, cht vi 387

lng v nhiu loi cht dinh dng qu m nhiu loi tht khc khng c c. Cc loi lng v gia cm cn l sn phm nguyn liu qu gi cho cng nghip may mc v thi trang. Chn nui gia cm c nhng c im mang tnh li th rt cao d thch nghi vi mi iu kin ca sn xut. Gia cm l loi vt nui sm cho sn phm vi kh nng sn xut rt ln. Mt g trong mt nm c th cho 150-180 trng, nu em p n v tip tc nui thnh g tht c th to ra khong 100 kg tht hi trong khu nui mt b m 220 kg sau mt nm cng ch c th to ra mt b con vi trng lng khong 100 kg. Chn nui gia cm yu cu u t ban u khng ln, song tc quay vng nhanh, chu k sn xut ngn. Gia cm l loi vt nui hon ton c th t kim sng bng cc ngun thc n sn c trong t nhin do vy u t cho chn nui gia cm ch theo phng thc t nhin cn u t ging ban u m khng cn chi ph thng xuyn trong qu trnh sn xut. Thi gian sn xut trong chn nui gia cm l ngn nht, hin nay ch sau 60 ngy chm sc sn phm cho thu hoch. Chnh nh nhng u th trn, nn chn nui gia cm pht trin rt sm v rng ri, ph bin i vi mi gia nh nng thn. Trc y, chn nui gia cm ch yu thc hin theo phng thc chn th t nhin gia cm t kim cc ngun thc n sn c trong t nhin. Phng thc ny c u im v cht lng sn phm cao, song thi gian sn xut ko di tc tng trng chm. Ngy nay, vic a phng thc chn nui cng nghip v cng nghip gia cm to ra s thay i vt bt v kh nng sn xut c v tc tng trng nhanh v rt ngn thi gian sn xut. Tuy nhin, cht lng sn phm c s khc bit so vi chn th t nhin.
3.2- Phng hng pht trin chn nui gia cm nc ta. Nc ta nht l cc vng ng bng chu th c nhiu din tch mt

nc, sng h l ngun cung cp thc n sn c v c gi tr cho pht trin chn nui vt v ngan theo phng thc kt hp vi chn th t nhin ti cc vng cc ging li c sc tng trng nhanh thi gian sn xut ngn, trng 388

lng cao. Thi gian pht trin chn th cng phi tnh ton la chn v thi k c sn ngun thc n, iu kin thi tit kh hu thun li ph hp vi phng thc sn xut chn th nh vo v thu hoach la ng xun v chun bi sn xut v h thu. i vi n gia cm y mnh pht trin chn nui cc ging g mi c nng sut cao, tc tng trng nhanh thi gian sn xut ngn. Mt mt tip tc y mnh pht trin chn nui theo phng thc cng nghip tp trung ti cc vng ven trung tm th thnh ph, v cc khu ng dn m rng hnh thc chn nui cng nghip th vn cung cp sn phm tiu dng ti ch. Mt khc, cn y mnh hnh thc chn nui thm canh kt hp chn th t nhin trn c s pht trin cc ging g va thch ng vi phng thc chn nui thm canh theo phng thc cng nghip, va thch ng vi iu kin chn th nng cao cht lng sn phm mang tnh t nhin. Phng thc ny ch trng pht trin ch yu cc vng trung du, i ni, cc vng ng bng c iu kin a bn chn th.
3.3- Nhng bin php ch yu y mnh chn nui gia cm nc ta.

a- Gii quyt vn ging gia cm. Mt mt cn tng cng cc hot ng nghin cu, lai to cc ging la gia cm nhp ngoi c nng sut, cht lng cao v thi gia sn xut ngn. Cng vic ny phi c thc hin ti cc trung tm nghin cu v nhn ging tp trung ca Nh nc. M rng h thng cc trm tri nhn ging v cung cp ging gia cm thng phm ti cc vng dn c cung cp ging gia cm cho tt c cc hot ng chn nui trong vng, tin ti thay th hon ton phng thc nhn ging theo phng thc t nhin. b- Gii quyt vng chc vn thc n. D thc hin phng thc chn nui nht ti ch theo phng thc cng nghip hay nui chn th kt hp th ngun thc n tng hp ch bin sn vi y cc yu t thnh phn dinh dng vn l ngun cung cp thc 389

n ch yu cho chn nui gia cm. Do vy mt mt cn y mnh pht trin h thng cng nghip ch bin thc n gia sc, mt khc cn y mnh cc hot ng trng trt ly nguyn liu cho cng nghip ch bin thc n. c- u t xy dng, trang b cc phng tin vt cht nh chung tri ph hp vi phng thc chn nui cng nghip. Khu vc chung tri chn nui cn c qui hoch pht trin c lp hn ch iu kin truyn dch ng thi thun tin cho vic gi gn v sinh mi trng. d- Tng cng cng tc th y phng tr dch bnh v y mnh cc hot ng khuyn nng chuyn giao kin thc k thut sn xut, k thut phng tr dch bnh n tng ngi chn nui.

Tm tt chng 1- Chn nui l mt trong hai ngnh sn xut ch yu ca nng nghip, 390

chn nui cung cp nhiu sn phm c gi tr kinh t v gi tr dinh dng cao. Mt xu hng tiu dng c tnh qui lut l khi x hi cng pht trin th nhu cu tiu dng v cc sn phm chn nui ngy cng tng ln c v s lng v chng loi. Chn nui cn l ngnh cung cp nhiu sn phm lm nguyn liu qu cho cng nghip ch bin. Pht trin chn nui cn c mi quan h khng kht thc y pht trin ngnh trng trt, to nn mt nn nng nghip cn i bn vng. 2- Chn nui l ngnh sn xut c i tng tc ng l c th sng, i hi phi c u t duy tr thng xuyn. Chn nui c th pht trin do ng phn tn theo phng thc t nhin, song cng c th pht trin tp trung tnh ti theo phng thc cng nghip. sn phm ca ngnh chn nui rt a dng. C sn phm chnh v sn phm ph, c gi tr kinh t cao. 3- Thc n l ngun nguyn liu c bn thng xuyn quyt nh tnh cht ngnh chn nui thc n chn nui, c th hnh thnh t nhiu ngun khc nhau: thc n t nhin, thc n t sn phm ngnh trng trt v thc n ch bin tng hp theo phng thc cng nghip. 4- nc ta, ngnh chn nui ang pht trin mnh tr thnh mt ngnh sn xut chnh. Ngnh chn nui ang chuyn mnh t pht trin chn nui t nhin vi mc ch ly sc ko chuyn sang hng chn nui cng nghip thm cnh vi mc tiu ly tht - trng - sa. 5- Chn nui tru b l ngnh chn nui c nhiu tim nng th mnh pht trin c chn nui theo phng thc chn th t nhin, ly tht cng nh chn nui cng nghip tp trung ly tht v sa. Chn nui ln l ngnh chn nui mang li nhiu li ch, c truyn thng pht trin t lu v c nhiu tim nng pht trin mnh hu ht cc vng nng thn nc ta trn c s s dng tng hp cc ngun thc n t sn phm trng trt sn c v kt hp thc n ch bin cng nghip ng thi vi vic ci to ging nui theo hng tng trng cao v chn nui hng nc, chn nui gia cm l ngnh chn nui i hi sut u t thp, thi gian u t ngn v sut tng 391

trng cao. Chn nui gia cm c th pht trin theo hng chn th t nhin thu ht c sn phm c cht lng cao, u t thp nhng thu c hiu qu kinh t cao, chn nui gia cm cng c th c pht trin theo phng thc cng nghip trn c s ngun thc n tng hp ch bin theo phng thc cng nghip.

Cu hi n tp 392

1- Phn tch ngha, c im ca sn xut ngnh cng nghip? 2- Phng hng pht trin m bo ngun thc n chn nui. 3- Phn tch phng hng, bin php y mnh pht trin ngnh chn nui nc ta. 4- Phn tch phng hng, bin php pht trin chn nui tru, b nc ta. 5- Phn tch phng hng, bin php y mnh pht trin chn nui ln nc ta. 6- Phng hng, bin php pht trin chn nui gia cm nc ta.

393

mc lc Chng 1: Nhp mn kinh t nng nghip..................................... 1 I. V tr ca nng nghip trong nn kinh t quc dn........................ 1 II- Nhng c im ca sn xut nng nghip. ............................... 5 III- nng nghip Vit Nam trong i mi. ....................................... 10 IV- chin lc pht trin nng nghip Vit Nam......................... 15 V- Pht trin nn nng nghip bn vng. ...................................... 19 VI- i tng, nhim v v phng php nghin cu mn kinh t nng nghip. .................................................................................. 21 Tm tt chng ............................................................................. 24 cu hi n tp ................................................................................ 26 Chng 2: H thng kinh t nng nghip vit nam ..................... 27 I. Khi nim v c trng ca h thng kinh t nng nghip vit nam ................................................................................................ 27 II. Lch s hnh thnh v pht trin h thng kinh t nng nghip vit nam. ............................................................................................... 33 III. xu hng vn ng v nhng gii php pht trin kinh t trang tri. ................................................................................................. 43 IV. kinh t tp th v tip tc i mi hp tc x trong nng nghip ....................................................................................................... 48 V. kinh t nh nc trong nng nghip ......................................... 54 VI. Thc y qu trnh lin doanh lin kt trong nng nghip........ 57 Tm tt chng ............................................................................. 59 cu hi n tp ................................................................................ 61 Chng 3: Nhng c s l thuyt v kinh t hc nng nghip . 62 I. Mt s l thuyt pht trin v nng nghip. ................................ 62 II. Nhng quan h c tnh vt cht................................................. 70 III. Mi quan h kinh t................................................................... 80 Tm tt chng ............................................................................. 89 Cu hi n tp................................................................................ 91 Chng 4: Kinh t s dng cc yu t ngun lc trong nng nghip............................................................................................... 92 I. Vai tr cc yu t ngun lc trong tng trng v pht trin nng nghip ............................................................................................ 92 II. S dng yu t ngun lc rung t ......................................... 95 III. S dng yu t ngun nhn lc trong nng nghip................ 107 IV. s dng ngun lc vn trong nng nghip............................. 116 Tm tt chng ........................................................................... 135 Cu hi n tp.............................................................................. 137 Chng 5: Tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip.. 138 I. Khi nim v c im.............................................................. 138 II. Ni dung tin b khoa hc - cng ngh trong nng nghip. .... 142 III. Phng hng v nhng bin php ch yu thc y cch 394

mng khoa hc cng ngh trong nng nghip nc ta. .............. 159 Tm tt chng. .......................................................................... 168 Cu hi n tp.............................................................................. 170 Chng 6: Sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip............................................................................................. 171 I- Bn cht ca sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip. ................................................................................ 171 II- Nhng nhn t nh hng n sn xut hng ho v chuyn mn ho sn xut nng nghip.................................................... 179 III- cc vng sn xut chuyn mn ho trong nng nghip ca Vit Nam ............................................................................................. 185 IV- Mt s gii php ch yu thc y cc vng chuyn mn ho Vit Nam tip tc pht trin.......................................................... 193 Tm tt chng ........................................................................... 197 Cu hi n tp.............................................................................. 198 Chng 7: Thm canh nng nghip............................................ 199 I. Bn cht ca thm canh nng nghip ...................................... 199 II. Nhng ch tiu nh gi trnh v hiu qu kinh t ca thm canh nng nghip ........................................................................ 208 III. Thm canh nng nghip Vit Nam trong thi k i mi........ 214 IV. Nhng bin php ch yu y mnh thm canh nng nghip nc ta ..................................................................................... 217 Tm tt chng ........................................................................... 224 Cu hi n tp.............................................................................. 226 Chng 8:Kinh t hc cung cu v s cn bng th trng nng sn I. Cung sn phm nng nghip.................................................... 227 II. Cu sn phm nng nghip..................................................... 233 III. S cn bng cung cu nng sn phm v vai tr ca chnh ph ..................................................................................................... 239 Tm tt chng ........................................................................... 244 Cu hi n tp.............................................................................. 246 Chng 9: Th trng v phn tch th trng nng nghip. ... 247 I. Bn cht v chc nng ca th trng nng nghip................. 247 II. Phn tch c im ca th trng nng nghip ...................... 251 III. Nhng bin php ch yu hon thin th trng nng nghip Vit Nam ...................................................................................... 261 Tm tt chng ........................................................................... 270 Cu hi n tp.............................................................................. 272 Chng 10: Thng mi quc t cc sn phm nng nghip . 273 I- Mt s l thuyt v thng mi c th vn dng trong lnh vc nng nghip. ................................................................................ 273 II- Cn bng v iu kin thng mi quc t cc sn phm nng nghip .......................................................................................... 282 395

III- S can thip vo th trng quc t cc sn phm nng nghip ..................................................................................................... 287 IV- Thng mi quc t i vi nng nghip Vit Nam............... 295 Tm tt chng ........................................................................... 300 Cu hi n tp.............................................................................. 302 Chng 11: Qun l nh nc v kinh t trong nng nghip .. 303 I. Khi nim, vai tr, chc nng ca qun l nh nc v kinh t trong nng nghip ........................................................................ 303 II. Khi nim v phn loi h thng cng c qun l nh nc v kinh t trong nng nghip ............................................................ 313 III. Cc cng c qun l nh nc v kinh t trong nng nghip. 316 IV. B my qun l nh nc v kinh t trong nng nghip ........ 332 Tm tt chng ........................................................................... 335 Cu hi n tp.............................................................................. 337 Chng 12:Kinh t sn xut ngnh trng trt............................ 338 I- Nhng vn chung ca ngnh trng trt. ................................... 339 II- Kinh t sn xut cc tiu ngnh trng trt ............................... 348 tm tt chng ............................................................................ 364 Cu hi n tp.............................................................................. 367 Chng 13:Kinh t sn xut ngnh chn nui........................... 368 I- Nhng vn chung ca ngnh chn nui.............................. 368 II- Kinh t sn xut cc tiu ngnh chn nui ch yu nc ta 379 Tm tt chng ........................................................................... 390 Cu hi n tp.............................................................................. 392

396