PHAN CNG THNH

D:0976 922 758-pcthanh77@gmail.com TI THAM LU N

TNG

NG GI A CHUY N NG TRN U V DAO NG I U HA

trong vi c ti p c n v gi i quy t cc bi t pV t l c lin quan n cc i lu ng bi n thin i u ha theo th i gian. Chng ti nh n th y, i v i nhi u HS, khi ti p c n v i phng php ny th ng lng tng do cc y u t sau: - chuy n ng trn u h c t l p 10, c th ni l qu lu. - vi c v n d ng vng trn lu ng gic r t khng th ng xuyn trong qu trnh thao tc v i cc bi t p Ton cng nh V t l. V v y, mu n HS ti p c n t t v i phng php thao tc tr c quan trn cc i l ng bi n thin i u ha c u i m l cung c p l i gi i m t cch nhanh chng, chnh xc song l i i h i ph i v n d ng m t vi y u t khng gian tuy n gi n nhng khng quen thu c thay th cho nh ng thao tc tnh ton thu n ty trn cc i l ng l ng gic v n c p d ng qu quen thu c, gio vin c n ph i xy d ng l i m t cch c n th n cc khi ni m v cc m i lin h c n thi t. Theo kinh nghi m c a c nhn ti, nhi u HS c c m gic s c v c xu h ng t ch i ti p xc v i nh ng nhn nh n tuy khng c g m i nhng khng quen thu c ny. Nhng sau khi v t qua nh ng kh khn c b n ban u, cc em nhn nh n tch c c hn v hi u qu c a phng php ny, c bi t trong cc bi t p tr c nghi m khch quan v n yu c u th i gian thao tc ng n. Nh n xt ch quan c a ti t qu trnh h ng d n HS ti p c n v i phng php ny l c nh ng HS nam d ng nh ti p thu nhanh hn m t s HS n s c h c c ph n tr i hn. I. V l thuy t: 1. Tng quan gi a chuy n ng trn u v dao ng i u ha: 1.1. Cc khi ni m: V i m t ch t i m chuy n ng trn u, mu n xc nh v tr ta ph i ch n m t tr c Ox trn ng trn lm m c. V tr ban u c a v t l Mo, xc nh b i gc , v i t c gc , vo th i i m t v t n v tr M, c t a xc nh b i gc = t + (1) (Hnh 1). Lu r ng v t lun chuy n ng theo chi u dng ng c chi u kim ng h v trong dao ng i u ha t n s gc lun dng, d n n gc quay t lun dng. Ta c th t o m i lin h v hnh th c c a phng trnh ny v i phng trnh c a chuy n ng th ng bi n i u x = x o + vt (Hnh 2). Vi c ny c hi u qu ch ng s c cho HS khi ph i ti p xc v i m t hnh th c c ph n l l m c a phng trnh (1). B ng 1. Cc i l ng tng ng gi a chuy n ng trn u v chuy n ng th ng u Chuy n ng trn u Chuy n ng th ng u xo x v V tng quan gi a chuy n ng trn u v dao ng i u ha, th c hi n php chi u khng c g ph c t p v n u c m t o n phim minh h a th hi u qu ti p nh n cng cao. 1.2. V n d ng m i tng quan trn vo vi c gi i bi t p: Khi xy d ng m i tng quan, chng ta chuy n t chuy n ng trn u sang dao ng i u ha, cn khi th c hi n cc bi ton i h i ph i thao tc trn cc hm i u ha - t dao ng c i u ha n dao ng i n t , ti s c p chi ti t sau - ta v n d ng m i tng quan ny theo chi u ng c l i. u i m c a vi c ny so v i nh ng thao tc truy n th ng l chuy n m t i l ng v n bi n thin khng u kh thao tc thnh m t i l ng u d thao tc. HS d hnh dung ti th ng xt v d sau: V d 1: M t ch t i m dao ng v i phng trnh x = 2 cos(5 t ) . Tm t c trung bnh c a ch t 3 i m khi i 6cm u tin. Xt chuy n ng trn u tng ng v i dao ng i u ha cho, ta d th y: TR NG THPT L T TR NG-THNG BNH QU NG NAM 1

PHAN CNG THNH - lc t=0, x=1, v tr v t chuy n ng trn u tng ng l t i M. - khi v t dao ng i u ha i c 6cm th chuy n ng trn u v ch c cung trn MN (ch ng c chi u kim ng h , nhi u HS cn nh m ch ny). 5 Trn hnh v , MN = v th i gian i h t 3

D:0976 922 758-pcthanh77@gmail.com

1 c n = s . V y t c trung bnh 3 s 6 = = 18(cm / s ) tm c a v t l v = t 1/ 3 L p lu n trn di dng, song khi thao tc thu c k t qu cho bi tr c nghi m th nhanh hn nhi u. Ta c th nh n th y, vi c a vo khi ni m chuy n ng trn u l v t l ha phng th c bi u di n, song y th c ch t l vi c gi i phng trnh l ng gic dng cng c vng trn l ng gic cc HS h c chng trnh Ton nng cao hi n nay c trang b phng th c tr c quan ny t t hn nhi u, y l m t thu n l i trong vi c v n d ng vo d y v h c V t l . N u ti p c n t phng di n Ton h c, ta d dng m r ng sang cc bi t p i h i thao tc trn cc hm i u ha trong V t l nh ni trn, v t qua ch ng ng i v t chuy n ng trn u v n t o ra s c tm l. V m t nh n th c, v i cch lm ny, m t hi u qu t c l ta lu HS ph i lun c g ng linh ho t trong t duy, tm nh ng gc nhn m i v i cc s v t, hi n t ng. N u lm c, ci l i v lu v di s l n hn nhi u hi u qu c a vi c gi i nhanh bi t p. Nh v y, v i cng c ny, ta p d ng gi i m i bi ton xu t hi n phng trnh l ng gic. Chng ti li t k d i y nh ng d ng th ng g p trong dao ng i u ha: i) tm cc th i i m x y ra cc s ki n v kho ng th i gian gi a hai s ki n (c cc hi n t ng c h c v i n t ). ii) qung ng v t i c gi a hai s ki n, t c trung bnh trn l trnh gi a hai s ki n (cc hi n t ng c h c). iii) cc s ki n lin quan n nng l ng cc th i i m m nng l ng th a mn m t i u ki n cho tr c. (g m c c nng v nng l ng i n t ). i m chung c a c ba d ng bi t p ny l xc nh cc th i i m gi a hai s ki n; phng php ny h tr xc nh ng i c a ch t i m, nh t l tr ng h p ch t i m i qua cc bin tr c quan v d dng hn nhi u so v i vi c xc nh t nghi m phng trnh l ng gic. 2. M t s i m l thuy t: 2.1. Cc gi tr l ng gic: Ngoi vi c thu c cc gi tr l ng gic c a cc gc c bi t, HS nn xc nh cc gi tr ny trn vng trn l ng gic m t cch thnh th o (Hnh 4). 2.2. Cc cng th c c a chuy n ng trn u:
cung MN l t =

MN

i) =

( l t c gc, l gc quay trong

kho ng th i gian t). ii) =

2 T

V cng th c h

qu

2 T

c v n d ng

th ng xuyn trong qu trnh gi i bi t p. 2.3. Vi c i m v n ng c a dao ng i u ha: H c sinh nn n m ch c nh ng i u ny: i) v t chuy n ng ra xa v tr cn b ng chuy n ng ch m d n TR NG THPT L T TR NG-THNG BNH QU NG NAM 2

PHAN CNG THNH D:0976 922 758-pcthanh77@gmail.com a.v < 0 ng nng gi m th nng tng v ng c l i. ii) khi v t chuy n ng trn u i trn cung ph n t (III) v (IV) th v t dao ng i u ha i theo chi u dng; m t cch tng ng trn cc cung (I) v (II) v t i ng c chi u dng. khi v t chuy n ng trn u i trn cung ph n t (I) v (III) th v t dao ng i u ha l i g n v tr cn b ng; m t cch tng ng trn cc cung (II) v (IV) v t i ra xa v tr cn b ng. iii) v phng di n nng l ng, gi s phng trnh dao ng l x=A cos (t+) th th nng l: Eth= Eo cos 2(t+) Eo= Eo sin 2(t+) trong Eo l c nng. T i nh ng pha = t+ c bi t nh: 3 1 v cos2 = Eo = = + k c sin2 =
3 4 4

2 1 3 = + k c sin2 = v cos2 = Eo = 1/3 Eth (x y ra t i cc i m C1, C2, C3, C4 trong 6 4 4

3Eth (x y ra t i cc i m A1, A2, A3, A4 trong hnh 5) 1 = + k c sin2 = cos2 = Eo = Eth (x y ra t i cc i m B1, B2, B3, B4 trong hnh 5)
4 2

hnh 5) Ta ch n nh ng gi tr c bi t trn ghi nh v t n su t xu t hi n cao c a cc gi tr ny trong cc bi t p, nh ng gi tr khc hn th c s h tr c a my tnh hay cho tr c. 2.4. M r ng sang tr ng h p c a m ch dao ng i n t LC: HS ghi nh n cc i l ng tng ng B ng 2. S tng ng gi a dao ng c h c v dao ng i n t gi a hai lo i dao ng (b ng 2). T s tng CON L C L XO M CH DAO NG LC ng ny, ta d dng suy ra cc bi u th c c a li (x) i n tch (q) dao ng i n t t cc bi u th c tng ng v n t c (v) c ng dng i n (i) c a dao ng c h c. th nng (Eth) nng l ng i n tr ng (Wi) V cng l i d ng s tng ng ny, ta ng nng (Eo) nng l ng t tr ng (Wtu) dng gi i cc bi t p dao ng i n t LC. c ng (k) ngh ch o i n dung ( C-1 ) Wtu Qo2 - q 2 i2 kh i l ng (m) t c m (L) = = Ch : q2 Wdi 2Qo2 - i 2 Edo A2 - x 2 v2 = 2 2 2 = o 2 Eth Ao - v x II. Cc bi t p v n d ng: Bi 1. M t bng n sng khi hi u i n th gi a hai c c A v B c a n t uAB 100V. t vo hai c c c a n m t hi u i n th xoay chi u u=200cos (100 t+ ) v
3

V. Tnh th i gian n sng trong m t pht? Ch n n ng. A. 40s B.30s C.20s D.15s

Gi i: Theo hnh v , trong th i gian n sng th 2 chuy n ng trn u d ch chuy n trn cung MN = 3
v kho ng th i gian n sng trong m t chu k l: t = c a n l 20 giy. Ch n C. TR NG THPT L T TR NG-THNG BNH QU NG NAM 3

MN.T T = . V y trong m t pht th i gian sng 2 3

PHAN CNG THNH D:0976 922 758-pcthanh77@gmail.com Lu : khi uAB - 100V th n khng sng. Bi 2. M t m ch dao ng i n t LC, chu k dao ng c a m ch l T. Vo th i i m ban u t i n C tch i n, dng i n trong m ch b ng 0. H i trong chu k u tin, nh ng th i i m no d i y u th a nng l ng i n tr ng b ng 3 l n nng l ng t tr ng? A. T/12, 5T/12, 7T/12, 11T/12 B. T/6, 5T/6, 7T/6, 11T/6 C. T/6, 5T/12, 7T/6, 11T/12 D. T/12, 5T/6, 7T/12, 11T/6 Gi i: Nh c p trong ph n l thuy t, nng l ng i n tr ng b ng 3 l n nng l ng t tr ng tng ng v i th nng b ng ba l n ng nng, i u ny x y ra t i cc i m C1, C2, C3, C4 trong hnh 5 t c cc i m C1, C2, C3, C4 hnh 7. Lc t=0, dng i n trong m ch b ng 0, t c q = Qo, cc i m trn hnh trn th a mn yu c u c a theo trnh t th i gian l C1, C2, C3, C4 tng ng v i cc th i i m cho trong phng n A. Ta xt thm m t bi ton dao ng c sau: Bi 3. M t v t dao ng i u ha i t m t i m M trn qu o n v tr cn b ng h t 1/3 chu k. Trong 5/12 chu k ti p theo v t i c 15cm. V t i ti p 0,5s n a th v l i M m t chu k. Tm A v T. T 5T Gi i: Ta c: + + 0,5 = T T = 2 s 3 12 5T chuy n ng trn u th c hi n cung Trong t2 = 12 RQ , qung ng v t dao ng i u ha i c tng ng l: OP + PN = 2OP ON = 2A A / 2 = 3A / 2 = 15cm A=10cm ( Hnh 8) D i y l m t s bi t p thay l i k t: 1. M t con l c l xo treo th ng ng. Kch thch cho con l c dao ng i u ha theo phng th ng ng. Chu k v bin dao ng c a con l c l n l t l 0,4 s v 8 cm. Ch n tr c xx th ng ng chi u dng tch dng cc i. Vy ti cc thi im t =1,25 + h ng xu ng, g c t a t i v tr cn b ng, g c th i 5k( s), vi k N th : gian t = 0 khi v t qua v tr cn b ng theo chi u dng. A. bn A li c in tch dng cc i; L y gia t c ri t do g = 10 m/s2 v 2 = 10. Th i gian B. bn A c in tch m cc i; ng n nh t k t khi t = 0 n khi l c n h i c a l xo C. cun cm c nng l ng t trng cc i; D. bn A c in tch m; c l n c c ti u l (Cu 10: TS 08) 5. M t bng n sng khi hi u i n th gi a hai c c 4 7 3 1 s. B. s. C. s D. s. A. c a n khng nh hn 100V. t vo hai c c c a n 15 30 10 30 2. M t v t dao ng i u ha c chu k l T. N u ch n m t hi u i n th xoay chi u u=200cos (100 t+ / 3 ) g c th i gian t = 0 lc v t qua v tr cn b ng, th trong V. Tnh th i gian n sng trong m t pht? B. 30s C. 20s D. 15s n a chu k u tin, v n t c c a v t b ng khng th i A. 40s 6. M t v t dao ng i u ha i t m t i m M trn i m (Cu 20: TS 08) qu o n v tr cn b ng h t 1/3 chu k. Trong 5/12 T T T T B. t = . C. t = . D. t = . A. t = . chu k ti p theo v t i c 15cm. V t i ti p m t 6 4 8 2 o n s n a th v M m t chu k. Tm s. 3. M t ch t i m dao ng i u ha theo phng trnh A. 13,66cm B. 10cm C. 12cm D. 15cm x = 3sin ( 5t + / 6 ) (x tnh b ng cm v t tnh b ng 7. M t con l c l xo treo theo phng th ng ng, dao giy). Trong m t giy u tin t th i i m t=0, ch t ng i u ha v i chu k 2s. Lc t=0, l xo c l c n i m i qua v tr c li x=+1cm (Cu 25: TS 08) h i c c i Fmax=9N. v tr cn b ng l xo c l c n A. 7 l n. B. 6 l n. C. 4 l n. D. 5 l n. h i F=3N. H i l c n h i c c ti u b ng bao nhiu? 4. Tn s ca mt mch dao ng LC no bng Tm th i i m u tin l xo c l c n h i c c ti u. D. 0N, 1s 200kHz. thi im t = 0, bn A ca t in c in A. 0N, 0,67s B. -3N, 0,5s C. -3N, 1s TR NG THPT L T TR NG-THNG BNH QU NG NAM 4

PHAN CNG THNH 8. M t v t dao ng i u ha trong 5/6 chu k u tin i t i m M c li x1 = -3cm n i m N c li x2 = 3cm.Tm bin dao ng . A. 6cm B. 8cm C. 9cm D. 12cm 9. M t m ch dao ng i n t c sau 10-6s th nng l ng i n tr ng b ng nng l ng t tr ng. Vo th i i m ban u, c ng trn m ch t gi tr c c i Io v c chi u theo chi u dng ch n. Tm cc th i i m c ng c gi tr i=Io / 2 v cng c chi u l chi u dng. T 5T T T A. t = + kT ho c t = + kT B. t = + k 6 6 12 4 T T T T C. t = + k D. t = + k 4 4 4 2 10. M t sng c h c lan truy n d c theo m t s i dy di v h n. Bin c a sng l 4mm, b c sng 20cm, chu k 2s. M v N l hai i m trn dy theo th t sng truy n t M n N, MN=5cm. T i th i i m t1, uM=+2mm v ang v v tr cn b ng. Tm li dao ng t i N vo lc t2= t1+0,5(s) v tr ng thi chuy n ng c a N lc ? A. -2 3 cm v chuy n ng ra xa v tr cn b ng. B. -2 cm v chuy n ng ra xa v tr cn b ng. C. -2 3 cm v chuy n ng h ng v v tr cn b ng. D. 2 cm v chuy n ng ra xa v tr cn b ng. 11. M t sng c h c lan truy n d c theo m t s i dy di v h n. Bin c a sng l 4mm, b c sng 20cm, chu k 2s. M v N l hai i m trn dy theo th t sng truy n t N n M, MN=5cm. T i th i i m t1, uM= -2mm v ang v v tr cn b ng. Tm li dao ng t i N vo lc t2= t1+0,5(s) v tr ng thi chuy n ng c a N lc ? A. -2 3 cm v chuy n ng ra xa v tr cn b ng. B. -2 cm v chuy n ng ra xa v tr cn b ng. C. -2 3 cm v chuy n ng h ng v v tr cn b ng. D. -2 cm v chuy n ng h ng v v tr cn b ng. 12. Dng trong m ch c bi u th c i=Iocos100 t . Trong kho ng th oi gian t t=0 n t= 0,01s c ng dng i n b ng 0,5IO vo cac th i i m: (TS 2007) B. 1 / 500 s v 3 / 500 s A. 1 / 400 s v 2 / 400 s D. 1 / 600 s v 5 / 600 s C. 1 / 300 s v 2 / 300 s 13. M t t i n c i n dung C=10 F c tch i n n m t hi u i n th xc nh. Sau t c n i vo m t cu n c m c L=1H. B qua cc i n tr , l y 2 =10 . Tm th i i m u tin k t lc n i, i n tch trn t b ng m t n a gi tr ban u? (TS 2007)

D:0976 922 758-pcthanh77@gmail.com A. 2 / 300 s B. 1 / 300 s D. 1 / 600 s C. 1 /1200 s 14. M t v t dao ng i u ha, i t v tr M c li x=-5cm n N x=+5cm trong 0,25s. V t i ti p 0,75s n a th quay l i M m t chu k. Tm bin A? L y 2 1,4. A. 7cm B. 6cm C. 8cm D. 9cm 15. M t v t dao ng i u ha, i t v tr M c li x=-5cm n N x=+5cm trong 0,25s. V t i ti p 18cm n a th quay l i M m t chu k. Tm bin A? L y 2 1,4. A. 7cm B. 6cm C. 8cm D. 9cm 16. Con l c l xo treo th ng ng, c ng k = 80(N/m), v t n ng kh i l ng m = 200(g) dao ng i u ho theo phng th ng ng v i bin A = 5(cm), l y g = 10(m/s2). Trong m t chu k T, th i gian l xo gin l B. / 12 (s). A. / 15 (s). C. / 30 (s). D. / 24 (s). 17. M t v t dao ng i u ha t 1 i m M trong qu o i 8 (cm) th n bin. Trong 1/3 chu k ti p theo i c 8cm . V t i thm 0,5(s) th 1 chu k . Tnh chu k & bin dao ng . A. 12cm, 2s B. 16/3cm, 1,5s C. 16/3cm, 2s D. 12cm, 1,5s *. M t con l c l xo u d i c nh, u trn g n v i v t n ng dao ng th ng ng, chi u di t nhin l xo 20(cm). T i VTCB l xo b bi n d ng. Chi u di l n nh t c a l xo khi h dao ng l 22(cm). H t a c g c l VTCB, phng trng v i phng dao ng. Chi u dng l chi u bi n d ng l xo VTCB. G c th i gian c tnh lc chi u di l xo l l n nh t. Cho g = 2 (m/s2). bi n d ng c a l xo VTCB l 5(cm). 18. Nh ng th i i m l c n h i l xo l n nh t: A. T/2 B. T/3 + kT C. 3T/2 + kT D. T/2 + kT 19. Th i i m u tin l c n h i l xo nh nh t: A. T/2 B. 7T/8 C. T/8 D. 5T/8 20. M t t i n c i n dung C=10 F c tch i n n m t hi u i n th 100V. Sau t c n i vo m t cu n c m c L=1H. B qua cc i n tr , l y 2 =10 . Tnh i n l ng chuy n qua cu n dy trong kho ng th i gian 1/400s u tin? A. 2,9.10-4C B. 9,2.10-4C C. 1,9.10-4C D. 3,9.10-4C p n: 1B. 2B. 3D. 4C. 5A. 6A. 7A. 8A. 9A. 10A. 11D. 12D. 13B. 14A. 15A. 16A. 17B. 18D. 19C. 20A.

TR NG THPT L T

TR NG-THNG BNH QU NG NAM