TARH NDE GELENEKSEL TRK SANAT MZ VE DER KLTRLERLE ETKLEMLER

Yrd. Do. Dr. N. Oya LEVENDOLU

Erciyes niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik Blm noya@erciyes.edu.tr

zet Trkler, tarih boyunca ok geni bir corafi alana yaylm olup buralarda birtakm farkl mzik kltrleriyle etkileim iine girmilerdir. Bu etkileimler sonucunda Trk mzik kltr pek ok koldan beslenmi ve zengin bir yapya kavumutur. Bylesine zengin bir kltr mirasnn izlerini Geleneksel Trk Sanat Mziinin gerek terminolojisinde gerek bu kltre hizmet etmi mzisyenlerinin etnik eitliliklerinde gerekse ses sisteminin temellerini oluturan eski yazl kaynaklarn dier baz kltrlerle balantsnda somut olarak grmek mmkndr. Son ikiyz yldr Batdan gelen kltrel etkilerin izleri ise ses ve alg mzii repertuarndaki eserlerle icra alannda kendini gstermektedir. Anahtar Kelimeler: Geleneksel Trk Sanat Mzii, Osmanl Dnemi Mzii, Mzik Yazmalar. Abstract Turks have spread to wide lands in the world and interacted with different music culture. By the way Turkish music culture have reached very rich condition. Such rich cultures evidences can be visible in terminology, music theory, music writtings and ethnic varieties of the musicians who served to this music of Traditional Turkish Art Music. Traces caused by cultural effects which comes from western can be seen both vocal and instrumental music repertoire at last two centuries. Keywords: Traditional Turkish Art Music, Music of Ottoman Period, Music Writtings

1. Giri Orta Asyada gebe hayat srerken, komu in, Mool ve Hint mzikleriyle, Bat Asyada Fars mziiyle karlaan Trkler, slamiyetin kabulnden sonra, Arap ve Farslarla birlikte birtakm yeni mzik oluumlar meydana getirmiler, glerle Ortadou mzik kltrlerine gl Asya'l dinamikler kazandrmlardr. Trklerin Anadoluya yerlemelerinden sonra Seluklu dneminde evre mzikleriyle etkileimleri devam etmi ve daha sonra Osmanl dneminde zellikle stanbul her yerden mzikilerin akn ettii, Dounun en byk mzik merkezi

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

haline gelmitir. Ayrca Balkanlar byk mzik oluumlarnn ve sentezlenmelerinin yaand bir blge olmutur. Son birka yzyldr Batyla gelien ilikiler, mzikte baka yeni oluumlara yol am ve btn bu etkileimler sonucunda lke, zengin bir mzik miras devralmtr. 1 Trk devlet ve topluluklarnn tarih sahnesinde grlmeye balamalarndan itibaren, zamanla byk bir corafyaya yaylm olmalar ve zellikle Osmanl mparatorluu dneminde daha da artarak devam eden etkileimleri, lkede birbirinden farkl kltrlerin yaayp kaynamasna, ok kltrl oluumlarn gereklemesine doal bir zemin hazrlamtr. 2. Orta Asyadan Osmanl Dnemine Trk Mzik Kltr Tarihin ak sreci iinde, srekli yer deitirip komularyla yeni ilikiler kuran Orta Asyadaki Trk kavimleri, gebe hayatn doal bir sonucu olarak ilikide bulunduklar toplumlarla etkileime girmiler ve kltrel alveriler yaamlardr. Tarihsel zincir takip edildiinde Trk mzik kltrnn, Orta Asya, Eski Anadolu- Akdeniz ve Ege-, slam, Osmanl ve son olarak Bat kltr olmak zere be damardan beslenerek bugne ulat grlmektedir. 2 Orta Asya mzii ile ilgili ilk yazl bilgiler in kaynaklarndan elde edilmektedir. Bu kaynaklara gre, Takent, Buhara ve Semerkant gibi ehirlerden in sarayna giden byk alg takmlar orada uzun zaman kalmlar ve itibar grmlerdir. zellikle Hun mparatorluu zamannda inlilerle ilikiler artm zellikle evlenmeler yoluyla, Trk ve in hkmdar aileleri arasnda yaknlklar domu, dolaysyla da kltrel anlamda etkileimler yaanmtr. rnein, 568 ylnda in imparatoru Wu-ti ile evlenen bir Trk prensesinin, Su-chi-po adnda Kual bir mzikiyi de yannda ine gtrd, tarihsel kaynaklarda bahsedilen bir olaydr. Bu dnemde Hotan, Kua, ve Turfan gibi ticaret merkezlerinden yaylan mzik akmlar ini ok etkilemi, bilhassa Kuzey inde Bat Trkistan mzii hakim olmutur. 3 Eski Trk topluluklaryla bata in olmak zere dier lkeler arasnda karlkl alp verilen armaanlar arasnda alg ve algclarn bulunmas da bu etkileimleri artrmtr. Yine Hun mparatorluu dneminden itibaren Orta Asyada grlen ve Osmanl mparatorluu dnemine kadar intikal eden nemli bir gelenek de, ileride Mehtere dnecek olan tu takmnn kurulmasdr. Trk hkmdarlarnn egemenlik ve g sembol olarak davul ve sanca kullanma tresi bu dnemden Osmanl dnemine uzanm, Osmanl Devletinin kuruluunda Seluklu Sultan
1 2 3

M. C. Can, N. O., Levendolu, 2003, Geleneksel Trk Sanat Mzii Terminolojisinde ok Kltrl Unsurlar, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Ankara, s.1. M. C., Can, 2001,Trk Mzii Yazl Kaynaklar, Doktora Ders Notlar, s.1. P. W. Malm., 1967, Music Cultures of the Pacific, The Near East, and Asia, PrenticeHall, New Jersey, s. 115.

254

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

Gyaseddin Keyhsrev, Osman Gaziye bir tu ile bir davul gndermitir. Bu gelenek, Osmanl dneminde mehter mziinin douuyla sonulanmtr. nl pek Yolu boyunca Yakn ve Uzak Dou arasndaki mzik ilikilerinde de Orta Asya nemli bir merkezdir. Kervan yollaryla birbirine balanan verimli alanlar zerine kurulmu yerleim merkezleri arasnda mzik enstrman ve stilleri tanm, yaylmtr. III. ve X. yzyllarda bu nemli kltr ve sanat merkezleri arasnda Sinkiangda (in) Kagar, Kua, Kotan ve Turfan, zbekistanda Semerkant ve Buhara gibi ehirler yer almaktadr. 4 VIII. yzyln sonunda Arap akn istilasyla balayan slami dnem Orta Asyaya yeni bir Yakn Doulu etkisini getirmitir. Bu yzyldan itibaren slamiyet yava yava Trkler arasnda yaylmaya balam ancak, Trk topluluklarnn kitleler halinde slamiyeti kabul X. yzyl bulmutur. X. yzyl, Orta Douda slami ilimlerin en parlak devrini yaad dnemdir. Bu dnemde, ilim ve sanat hayatnda hzl bir ykselme balamtr. Yakn ve Orta Douda Arap ve slam mparatorluklarnn parlak dnemlerinde gelien medeniyetin genellikle Arap medeniyeti olarak bilinmesine ramen bu medeniyet alnan yerlere llerden gelen Araplar tarafndan hazr vaziyette getirilmemi, fetihlerden sonra aralarnda Mslmanlarn yan sra Hristiyan, Yahudi ve Zerdtlerin de bulunduu Arap, ran, Msr gibi eitli toplumlarn el birlii ile gelitirilmitir 5 . slamiyetin ilk yllarndan itibaren Arap, Grek, ran, Trk gibi milletlerin mzik unsurlarnn birbirine karmas ile hzl bir ekilde geliip ilerleyen yeni bir mzik ykselmeye balamtr. 6 Trklerin slamiyeti kabul ile birlikte Arap ve Fars kltrlerinin etkileri dilde de grlm, Trke ile bata Arapa ve Farsa olmak zere dier bir takm diller arasnda nemli alveriler yaanmtr. Dilde yaanan bu etkileimlerin izlerini bugn Geleneksel Trk Sanat Mziinin terminolojisinde de somut olarak grmek mmkndr. Orta Asyadan gelip, Anadoluya yerleen Trkler, buray yurt edinerek Avrupa, Asya, Afrikada topraklarn geniletmiler ve burada yaayan farkl kltrler ile slam kltrn harmanlayarak yeni bir medeniyet oluturma yoluna gitmilerdir. VIII. ve XIII. yzyllarda gelierek Endlsten ine ve Orta Afrikadan Kafkaslara kadar geni bir alanda yaygnlaan Orta Dou mzik kltr, XIV. yzylda zirveye ulamtr. XV. yzylda ise artk yava yava eski nemini kaybetmeye balam ve bata Trkler, Araplar ve Farslar olmak zere eitli Mslman toplumlar, daha kiisel karakterde kendi yaplarn kurmaya balamlardr. 7
4 5 6 7

M. C , Can, 2001, Orta Asya Trk Topluluklarnda Mzik, Mzik Tarihi Ders Notlar. B. , Lewis, 1968, The Arabs In History, Hutchinson University Library, London., s. 131. K. Z..Ugan, (ev.), 1988, Mukaddime (bn Haldun), c2, M.E.G.S.B., ark slam Klasikleri:55, stanbul, s. 432-437. M. C., Can, 2001, XV. Yzyl Trk Muskisi Nazariyat (Ses Sistemi), Marmara 2001, niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, slam Tarihi ve Sanatlar Anabilim Dal, Doktora Tezi, stanbul, s.1.

255

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

IV. yzyl sonu XV. yzylda yaanan bu deiimin etkilerini Osmanl dneminde yazlm ilk Trke mzik kitaplarnda da grmek mmkndr. Yusuf bin Nizameddin Krehri, Hzr bin Abdullah, Seydi gibi nemli kuramclarn eserleri bu dnemdeki yeni mzik oluumlarn yanstan eserlerdir. 3. Osmanl Dnemi Trk Mzik Kltrnn Oluumu ok derin bir gemiten bugne kadar uzanan Trk mzik kltrnn oluumunda Osmanl dnemi ayr bir neme sahiptir. Osmanl dnemine pek ok farkl kltr harmanlayarak gelen Trk mzik kltr, kendi kiisel karakterini XV. yzylda oluturmaya balamtr. Bu yzylda, dnemin padiahlarnn da himayesiyle ilim ve sanat hayatnda ok parlak bir dnem yaanm, dnyann eitli blgelerinden bir ok mzisyen, Osmanl lkesine gelerek bata stanbul olmak zere Edirne, Bursa gibi merkezlerde toplanmtr. lim ve sanata gsterilen bu ilginin sonucunda Trk mzik tarihinin ilk Trke kitaplar yazlmaya balam ve ok sayda eser retilmitir. Bu dnemden itibaren yazlan mzik yazmalarnda Geleneksel Trk Sanat Mziinin ok kltrl yapsnn izlerini grmek mmkndr. Bu kaynaklar, gerek mzik teorisinin dayand farkl kltrlere uzanan kkleriyle gerekse terminolojisiyle bu etkileimlerin en somut rnekleridir. Aada mzik yazmalar ve bu yazmalarda yer alan farkl kltrlere ait dil, blge, soy, etnik grup,ses sistemi ve bat etkileri gibi unsurlar aklanmtr: Mzik Yazmalar XV. yzyldan itibaren Osmanl dneminde yazlan mzik yazmalar incelendiinde, eserlerdeki teorik yapnn kklerinin nce Ortaa slam dnyasnn mzik kaynaklarna oradan da Grek dnyasnda yaplm almalara uzand grlmektedir. lk Trke mzik nazariyatnn kurulu ve oluum evresi olan XV. yzyldaki yazmalarda etkisi en fazla grlen eserler arasnda Ortaa slam dnyasnda yazlm olan El-Kindi, Farabi ve bn-i Sinann eserleri gelmektedir. Bu yazmalar ise byk lde Grek miras zerine kurulmutur. Grek mzik teorisine ait eserlerin Ortadouya yaylmasnda Byk skenderin Dou seferi (M. IV. yy) srasnda kurulan Grek bilim merkezlerinin etkisi byk olmutur. slamiyetin yaylmaya balamasndan sonra skenderiye, Anadolu, Suriye, Irak, ve randa bir ok bilim merkezi mslmanlarn eline gemitir. 750- 1258 yllar arasndaki Abbasiler dneminde eski Greklere ait bir ok bilimsel eser tercmeler yoluyla slam dnyasna girmitir. Bu eviriler arasnda yer alan Aristoxenin Elementa Harmonicas (IV. yy), Euclidin Sectio Canonisi (III. yy), Nicamachusun Enchiridionu (II. yy), Ptolemynin Harmonicas (II. yy), Aristides Quintilianusun De Musicas (IV. yy) gibi eserler Ortaa slam dnyasnda yaplm ilk eserlerin

256

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

kaynan oluturmutur. 8 Bu eserlerden Arapaya yaplan evirilerde, Grek mzik teorisinde karlalan baz unsurlara Arapa isimler verilerek slam felsefesine adapte edilmeye allmtr. Yine XV. yzylda, Osmanl lkesi dnda olan Semerkant ve Herat gibi sanat merkezlerinde yaplan almalar da Osmanl lkesini etkileyen bir dier unsur olarak ortaya kmaktadr. Hseyin Baykara ve Ali ir Nevai gibi devlet adamlarnn sanat ve sanatlar himaye etmesiyle bir ok bilim adam, air, ressam, hattat ve mzisyen buralarda toplanm, mzik ve dier sanat alanlarnda nemli gelimeler yaanmtr. Bu ehirlerde yaplan sanat almalar Osmanl lkesinde byk ilgi uyandrmtr. Bu blgede, mzik nazariyat ile ilgili almalar yapan en nemli kuramc Abdlkadir Meragidir. Meraginin eserleri, Osmanl lkesinde yazlan mzik nazariyat kitaplarnn temel kayna olmu, XV. yzyldan itibaren yazlan pek ok kitapta etkisi grlmtr. Mzik yazmalarnda, teorik yap alannda grlen bu etkileimin izlerini, Geleneksel Trk Sanat Mziinin terminolojisinde de grmek mmkndr. Bu terminoloji, Trklerin tarih boyunca yaam olduu kimi zaman birbiriyle anlaan kimi zaman atan bir ok farkl kltr ve insan topluluunun yer ald geni bir corafyay ortaya koymaktadr. Geleneksel Trk Sanat Mzii terminolojisinde, eitli kavim, soy, lke, blge, ehir adlarna ve farkl dillere ait bir ok sfata rastlanmaktadr. Bu terimlerin bazlar, Trklerin yaadklar blgelerde karlam olduklar eitli topluluklarla ilgilidir. zellikle slamiyetin benimsenmesinden sonra bir ok Ortadoulu Mslman toplum arasnda byk yaknlama olmutur. Osmanllarn geni bir corafyada yaylmas sonucunda da iinde Acem, Arap, Frenk, Hint, Krt, Rum, Trk gibi adlar tayan bir ok mzik terimi ortaya kmtr. Geleneksel Trk Sanat Mziinde geni bir corafya zerinde bir ok ehir blge ve lke ad tayan terim mevcuttur. rnein, Nihavend, Abdlkadir Meraginin (1360-1435) Camil- Elhan ve Makasdl-Elhannda 9 , Buhari, Aliah bin Hac Bkenin (?-1500) Mukaddimetl- Usulnde 10 , Niabur, iraz, Karaba, Horasani, Kantemirolu (1673- 1723) tarafndan yazlan Kitab- lmlMuski Ala Vechil-Hurufatta 11 , 12 yer alan blge ve lke adlarndan sadece bir kadr. Bu makam adlar, Ortaa sonlarna kadar slam dnyasnda IX. ve X. yzyl teorisyenlerinden Farabi (870-950), ve bn-i Sina (980-1037) tarafndan ele
8 9 10 11 12

Can, a. g. e., , s. 7. M., Bardak, 1986, Maragal Abdlkadir, Pan Yaynclk, stanbul, s.77. Aliah bin Hac Bke, Mukaddimetl-Usul, stanbul niversitesi, Eski Eserler Ktphanesi, Farsa Yazmalar Blm, No: 1097, v. 19b. E. P. Judetz, 2000, Prens Dimitrie Kantemir, ev. Seluk Alemdar, Pan Yaynclk, stanbul, s. 76. G., Oransay, 1990, Krehirli Nizamolu Yusufdan Gnmze Trk Makam Adlar Yldizini in Bir Deneme, Belleten, Trk K Aratrmalar 1990/1, zmir, s. 31.

257

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

alnan, XIII. yzylda, Safiyuddin Abdlmmin Urmevinin (1217-1294) eserlerinde sistematik bir biimde ilenen ve daha sonra Kutbuddin Mahmut irazi, Abdlkadir Meragi, Ahmedolu krullah, Ladikli Mehmed elebi tarafndan takip edilen ok kltrl Ortadou mzik sisteminin olutuu ok geni bir corafi alan ortaya koymaktadr . 13 ehir ve blge isimlerinden baka, Trklerin slamiyeti kabulnden sonra Arap ve Farslarla yaknlamasnn sonucunda meydana gelen dil etkileimi olmutur. Bir ok Arapa ve Farsa kelime bugn de Geleneksel Trk Sanat Mzii terminolojisinde kullanlmaktadr. Yegah, Dgah, Segah, Kuek ve Bozork gibi perde ve makam adlar bunlardan birkadr. Gnmz Geleneksel Trk Sanat Mzii kuramnda byk ve kk mcennep olarak verilen aralklarn sembol olarak da Arapa byk ve kk manasndaki kebir ve sagir sfatlarnn ilk harfleri olan K ve S kullanlmaktadr. Btn bu terimler, zamanda derin mekanda geni Trk mzik kltrnn farkl kltrlerle etkileimlerini yanstmaktadr.Btn bu ok kltrl unsurlarn Osmanl gelenei iinde devam edip daha da beslenmesinde stanbulun ayr bir nemi vardr. Osmanl dnemi mzik geleneinin olumasnda ve gelimesinde en nemli merkez olan stanbulda, dokuzuncu yzyldan beri eitli mzik kltrleri ile trleri bir arada yaamtr. Bugn, Bizans mzii diye de anlan ortodox kilise mziinin yaayan en eski rnekleri burada olumu ve XV. yzyl sonlarna kadar bu kltrn merkezi olma zelliini korumutur. Dolaysyla Geleneksel Trk Sanat Mziinin merkezi olan stanbulun ok kltrl bu yaps, Osmanldan ok daha eskilere dayanmaktadr. XV. yzyldan itibaren ise Orta Dounun sekin sanat merkezlerinde faaliyet gsteren icraclar kendisine ekip Orta Dounun yeni sanat merkezi olma roln stlenmitir. Bu ehre gelen mzisyenler, yeni mzik trleri ve usluplar gelitirip, gelitirdikleri mzii lkenin dier blgelerine sunmulardr. 14 Fatihin stanbulu fethiyle balayan yeni oluum srecinde de Maverannehirden, randan Azerbaycandan ve Anadolunun musiki merkezlerinden mzisyenler stanbula gelmiler ve ileri gelen temsilcisi Abdlkadir Meraginin icra edip aklad, Timurlu saraylarnda dinlenen mzii bu ehre tamlardr. 15 Rum, Yahudi, Ermeni gibi farkl etnik topluluklar iinde barndran Osmanl Devletinde din ve etnik fark gzetilmeksizin bu topluluklar yan yana yaamlar ve merkez stanbul olmak zere Trk mzik kltrnn gelimesine nemli
13 14 15

M. C., Can, N. O., Levendolu, 2003, Geleneksel Trk Sanat Mzii Terminolojisinde ok Kltrl Unsurlar, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Ankara, s. 5. B., Aksoy, 1999 Orta Dou Klasik Musikisinin Bir Merkezi: stanbul, Osmanl, c. 10, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara, s. 801. E., Neubauer, 1994, 15. ve 16. Yzyllarda stanbulda Musiki Hayat, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, c.5., s. 523.

258

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

katklarda bulunmulardr. Geleneksel Trk Sanat Mziinde bugn hala isimleri yaayan, gayrimslim mzisyenler arasnda tanburi zak, tanburi ve neyzen Oskiyan, lavtac Andonu, Hristoyu, Bimen eni saymak mmkndr. Ayrca Ali Ufki, Dimitrie Cantemir, Hampartsum Limonciyan gibi bu gelenee nemli katklar salayan gayrimslim mzisyenler de 17. , 18. , 19. yzyl repertuarn notaya alarak kaybolmaktan kurtarmlardr. Osmanl dneminde 18. yzylda yaanan kltrel etkileimlerin anlaml bir gstergesi de 1730 dolaylarnda stanbulda Dou musikisi zerine yazlm olan Tanburi Kk Artinin kitabdr. Bat Ermenileri topluluuna bal mzisyen ve air olan Artinin yazm olduu bu kitap, makam dizilerini ve edlerini anlatr, usullerden bahseder. Kulland notalama sistemi ise Ermeni alfabesinden seilmi harfler ile nota sresini gstermeye yarayan bu harfler zerine konulmu bir takm iaretlerdir. Artinin bu notalama yntemi neumlar ve alfabe iaretlerini Trk mzii kurallar temelinde birletiren karma bir yntemi andrr. 16 , 17 Ayn dnemde, buna benzer ekilde Trk mzii eserlerinin Bizans notasyla yazlma eilimine de sk sk rastlanmaktadr. Kyrillos Marmarinosun 1749da yazm olduu mzik risalesi Trk mzii ile Bizans mzii arasndaki kltrel etkileimin bir rneidir. Marmarinos, yazd mzik kitabnn sonuna Trk Mzii ile ilgili bir blm eklemi ve Trk mzii sistemini nota rnekleriyle tantmtr. Bu durum, Trk mzik kltr ile Rum mzik kltr arasndaki etkileimlerin ak bir gstergesidir. 18 Btn bu etkileimlerle Geleneksel Trk Sanat Mzii, pek ok damardan beslenen yapsna bir yenisini yine Osmanl dneminde eklemi ve bu etkinin yansmalar gnmze kadar ulamtr. 18. yzylda Lale Devri ile balayan bat kltrnn etkisi, bugn Geleneksel Trk Sanat Mziinin zellikle alg mziinde daha arlkl olarak hissedilmektedir. Osmanl lkesine Bat mziinin ilk girii, XVII. yzyln sonlarndan itibaren Batnn stnl ve Kuzeyde Rus devletinin douu ile kendi aleyhine bozulan kuvvetler dengesini dzeltmek iin Batya dnmek zorunda kalan Osmanl devlet politikasnn bir sonucu olarak gereklemitir Bu dnemden nce de baz Bat mzisyenleri stanbula gelmi olsalar bile makamsal ezgilerde kayda deer bir Bat etkilenmesinden sz edilemez. 19

16 17 18

19

E. P., Judetz, 1994, Trk Muski Kltrnn Anlamlar, ev. Blent Aksoy, Pan Yaynclk, stanbul, s.48. E. P., Judetz, 2002, Tanburi Kk Artin (A Musical Treatise of the Eighteenth Century), Pan Yaynclk, stanbul, s. 27-107. E. P, Judetz, 2000, Sources of 18th Century Music (Panayiotes Chalathzoglou and Kyrillos Marmarinos Comparative Treatises on Secular Music), Pan Yaynclk, stanbul, s. 87-124. M. C.,. Can, G., Yahya, 2003, The Effects of Western Music on the Melodies of Turkish Art Music, Macedonian Folklore, Vol. Num:62, UDC 398, ISSN 0542-2108, Macedonia .

259

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

rnein, XVI. yzylda Kanuni Sultan Sleymann hkmdarl dneminde Fransa Kral I. Franois, Osmanl lkesine bir mzik grubu gndermi ancak sadece birka kere dinlenilen bu grup daha sonra lkede tutulmayp geri gnderilmitir. 20 XVIII. yzyldan sonra ise padiahlarn birou Bat mziini dinleyip himaye etmiler ve opera, bale gibi bat gsteri sanatlar ile keman, viyolonsel, piyano gibi bat alglar Osmanl lkesine girmeye balamtr. yle ki, bu sazlar Fasl- Atik ve Fasl- Cedid olarak ikiye ayrlan fasl topluluunda, yeni fasl grubunda yer alan sazlar iine girmilerdir. Fasl- Atikde geleneksel sazlar alnrken, Fasl- Cedidde ud, kanun, ney gibi sazlarn yannda keman, viyolonsel, gitar, trombon gibi Bat alglar da kullanlmaya balamtr. Osmanl lkesinin Bat ile gelien ilikilerinden doan bir dier etkileim ise Bat bando mziinin Osmanl sarayna girmesidir. Muzka-y Humayunun kurulmasyla neticelenen Bando mziinin bu kltre girii, Osmanl lkesinde Bat ezgilerinin daha sk duyulmasna neden olmutur. Ak havada alnan marlar, valsler, mazurkalar, polkalarla Bat mzii yaygnlamaya balamtr. Muzkay Humayunu kurmakla grevli Giuseppe Donizettiden sonra onun grevine getirilen Callisto Guatelli, rencilerini Trk mziinin aralk ve zelliklerini gz nnde bulundurarak Bat tekniiyle marlar bestelemeye tevik etmitir. 21 Yaklak son ikiyz yldr Bat mziinden gelmekte olan etkiler, Geleneksel Trk Sanat Mzii bestecilerini etkilemi, Hammamizade smail Dede Efendi(1777- 1845), Tanburi Cemil Bey (1871-1916), Refik Talat Alpman (1894-1947), erif Muhiddin Targan (1892- 1962), Mnir Nurettin Seluk (1900-1981), Reat Aysu (1910-1999) gibi nemli isimler, ierisinde Bat mzii etkileri bulunduran eserler bestelemilerdir. Akorlar, arpejler, kromatik pasajlar, ift sesli ezgiler Geleneksel Trk Sanat Mziinin melodilerine girmi, bu etki alg mziinde daha belirgin bir ekilde kendini gstermitir. Sonu Tarih boyunca yaam olduklar geni corafik alan sebebiyle, birbirinden farkl toplumlarla etkileime giren Trklerin mzik kltr, Orta Asya, Anadolu, slam, Osmanl ve Bat mzik kltrlerinin harmanlanmasyla Trkiye Cumhuriyetine uzanmtr. Osmanl dneminde XV. yzylda, kkleri Ortaa slam dnyasna ve oradan da Greklere kadar uzanan ilk Trke mzik nazariyat almalarnn yaplmas, XVII. yzyldan itibaren Geleneksel Trk Sanat Mziinde Osmanlya ve stanbula zg yeni bir slubun olumas ve XVIII. yzyldan itibaren Bat etkilerinin yaanmas Geleneksel Trk Sanat Mziinde yansmalar fazlaca grlen olaylardr. Teori, terminoloji ve icra alannda somut bir ekilde izlenebilen bu yansmalar, Geleneksel Trk Sanat Mziinin ok kltrl yapsn da gzler nne sermektedir. Yapsnda mistik ve dinamik unsurlar bir arada barndran bu
20 21

M.R., Gazimihal, 1939, Trkiye-Avrupa Musiki Mnasebetleri,c. 1, stanbul, s. 4. M. H., Spatar, 1994, Bat Mzii, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, c.5. ,s. 531.

260

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

mzik tr, bu yapsyla aratrmaclar iin daima ilgi ve merak konusu olmu, zerinde pek ok tartma yaplmtr. KAYNAKA Aksoy, B., 1999 Orta Dou Klasik Musikisinin Bir Merkezi: stanbul, Osmanl, c. 10, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara. Aliah bin Hac Bke, Mukaddimetl-Usul, stanbul niversitesi, Eski Eserler Ktphanesi, Farsa Yazmalar Blm, No: 1097. Bardak, M., 1986, Maragal Abdlkadir, Pan Yaynclk, stanbul. Can, M. C., 2001, XV. Yzyl Trk Muskisi Nazariyat (Ses Sistemi), Marmara 2001, niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, slam Tarihi ve Sanatlar Anabilim Dal, Doktora Tezi, stanbul. Can, M. C., 2001,Trk Mzii Yazl Kaynaklar, Doktora Ders Notlar. Can, M. C., 2001, Orta Asya Trk Topluluklarnda Mzik, Mzik Tarihi Ders Notlar. Can, M. C., Can, N., 1995, Tarih inde Ud, Milli Folklor Dergisi, s. 26. Can, M. C., Levendolu, N. O., 2003, Geleneksel Trk Sanat Mzii Terminolojisinde ok Kltrl Unsurlar, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, Ankara. Can, M. C., Yahya, G., 2003, The Effects of Western Music on the Melodies of Turkish Art Music, Gazimihal, M.R., 1939, Trkiye-Avrupa Musiki Mnasebetleri,c. 1, stanbul. Gazimihal, M.R, 1968, Asrlar Boyunca Tarihi Trk Musikisi, Musiki Mecmuas, s. 239, stanbul. Judetz, E. P., 1994, Trk Muski Kltrnn Anlamlar, ev. Blent Aksoy, Pan Yaynclk, stanbul. Judetz, E. P., 2000a, Prens Dimitrie Kantemir, ev. Seluk Alemdar, Pan Yaynclk, stanbul. Judetz, E. P., 2000b, Sources of 18th Century Music (Panayiotes Chalathzoglou and Kyrillos Marmarinos Comparative Treatises on Secular Music), Pan Yaynclk, stanbul. Judetz, E. P., 2002, Tanburi Kk Artin (A Musical Treatise of the Eighteenth Century), Pan Yaynclk, stanbul. Levendolu, N. O., 2002, XIII. Yzyldan Gnmze Kadar Varln Srdren Makamlar ve Deiim izgileri, Gazi niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara. 261

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 19 Yl : 2005/2 (253-262 s.)

Lewis, B. , 1968, The Arabs In History, Hutchinson University Library, London. Malm, P. W., 1967, Music Cultures of the Pacific, The Near East, and Asia, Prentice-Hall, New Jersey. Neubauer, E., 1994, 15. ve 16. Yzyllarda stanbulda Musiki Hayat, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, c.5. Spatar, M. H., 1994, Bat Mzii, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, c.5. Oransay, G., 1990, Krehirli Nizamolu Yusufdan Gnmze Trk Makam Adlar Yldizini in Bir Deneme, Belleten, Trk K Aratrmalar 1990/1, zmir. Ugan, Z. K. (ev.), 1988, Mukaddime (bn Haldun), c2, M.E.G.S.B., ark slam Klasikleri:55, stanbul. Wrght, O., 1994, 17. ve 18. Yzyllardaki Yapsal Deiimler, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, c.5.

262