Nano- Enfo- Biyo- Bilimler ve Gelecek...

Byk Atlm
Yzyln sonuna yaklarken, byk bilimsel dalga ivme kazanyor. Bu dalga, yeni yzylda yaamlarmz, bu yzyldaki gelimelerin, bykanne ve bykbabalarmzn yaamlarn deitirdiinden ok daha kkl biimde deitirecee benziyor. Nanoteknoloji, enformasyon bilimi ve molekler biyoloji hzla mhendislik uygulamalarnda yer alyor. nmzdeki 20 yl iinde bunlarn en azndan bir byk endstri devrimine yolaaca dnlyor. Bu byk atlm ayn anda gerekleecek. Bunun, insanlk tarihinde bir benzeri yok. Douracaklar mhendislik uygulamalar birbirleriyle etkileerek yepyeni alanlarn ortaya kmasna da yol aabilecek. Aslnda hem keifler hem de ekonomik gelime asndan en ok verim vaat eden de, ite bu kesimelerin gerekleecei alanlar.

ANOTEKNOLOJ ve enformasyon alanlarndaki ortak gelimeler, nanometre boyutlarndaki mantk devre anahtarlarnn reti lmelerine olanak yaratt. Biyologlar, biyoenformatik adyla anlan hesaplama yntemleri sayesinde, gen dizilimlerini zmleme yoluyla, temel biyoloji bilgilerimizi zenginletiriyorlar. Kamuoyu, genelde sadece molekler biyoloji alanndaki atlmlar izlerken, fiziin farkl disiplinlerinde, enformasyon ve nanoteknolojiyi ilgilendiren, en az molekler biyolojidekiler kadar nemli atlmlar birbirini izliyor.

i topografik haritalar karlabiliyor. Ayn aracn farkl bir teknikle kullanlmas sayesinde, atomlar tek tek dizerek yzeylere yaz yazmay ve atomik yaplar ina etmeyi bile baarabiliyoruz. Gelecek yzylda, elektronik devrelerden araba tekerleklerine kadar pek ok nesne "kendi kendini retebilecek". Hewlett Packard laboratuvarlarnda, aratrmaclar her kenarnda sayl atom bulunan piramitler gibi yaplar kendi kendine rettirmeye baladlar bile. Piramitin alt kenar sadece

10 nm geniliinde. Bu piramit, silisyum yzeyine serpitirilmi germanyum atomlarndan, atomlarn birbirlerini ekmeleri sayesinde tam anlamyla kendi kendine olumutur. Aslna bakarsanz, birka saniye iinde, 0.1 cm2lik bir yzeyde, bir milyardan fazla buna benzer yap oluturulmu. Dnya apnda pek ok aratrma grubu nanobilimi teknolojiye dntrmek zere bir arada alyor. Hedeflerden biri, kendi kendini reten bileenler kullanarak elektronik devreler retmek. Bu olas uygulamann

Sonsuz Ke Doru
Nanolek bilimi, hem maddenin atom dzeyinde anlalmas hem de kontroln de ieriyor. 1950'lerin sonlarnda, bir gn atomlarn ayr ayr gzlenip, ilenmelerinin mmkn olabileceini bir tek Richard Feynman gerekten ngrebiliyordu. Bugn, dnya zerinde yzlerce laboratuvarda, 1980'lerin balarnda bulunan tarama tnelleme mikroskopu kullanlyor. Bu ara sayesinde, maddelerin yzeylerinin, her bir atomun ayrt edilebildi-

Germanyum atomlarndan kendi kendini reten bir piramit.

Bilim ve Teknik

getirilerinden biri, elektronik devre retiminin bugnknden belki binlerce kez daha ucuzlayacak oluu. Gelecein entegre devreleri, silikon yongalardan ok, fotoraf filmlerine benzeyebilirler. nk, bunlar bklebilir plastik levhalar zerine, kimyasal banyolarla ilenecekler. Her bir devre bileeni, nereye tutunacan belirleyen zel birer kimyasal iz tayan karbon nanotplerinden retilmi kablo ya da anahtar olacak. Nanometre dzeyinde bileenlerden olutuklar iin bu devreler, litografik srelerle retilen bugnk rneklerden ok daha youn ve hzl olacak. Yine de, bu devrelerin, kablolama hatalarn ve eleman kusurlarn kaldrabilen bir mimariye sahip olmalar grekiyor; nk, kimyasal sreler saymsaldrlar (istatistiksel) ve kimyasal yolla belirlenimci bir sistem oluturulmas olanakszdr. Bu devrelerin retimi o kadar ucuzlaabilir ki, devreler tek bir yazlm kendiliinden ierecek biimde, uygulamaya zel retilebilirler. Bu senaryoya gre, devrelerin tasarm, bir baka deyile de insan yaratcl elektronik devrenin en deerli bileeni haline gelecektir.

Pentium III yongas, trnak byklnde bir alanda 9.5 milyondan fazla transistr ieriyor.

Enformasyon Devrimi
Getiimiz 20 yl iinde fizikiler, bilginin de fiziksel bir olgu olduunun ve maddi evrenin yasalarnn etkisi altnda olduunun farkna vardlar. Bu alandaki nclerden biri, yine Richard Feynman olmutu ve kuantum bilgisayarlar, kuantum iletiim ve kuantum lm hakkndaki ngrleri teknik ve popler yaynlarda yank bulmutu. Enformasyon bilimi, karadeliklerin bilgiyi yuttuklar durumda ne olduunu tartan dnce deneyleri sayesinde, karadelikler, evrenin sonu gibi astrofizii ilgilendiren konulara k tutmutu. Byk birleik kurama boyut katabilecek olan bilimsel gelimelerin, parack arpmalar deil, enformasyon biliminin kuantum mekanii ve grelilikle ilgili yansmalarndan gelmesi olasdr. Sz gelimi, kuantum nlama (teleportasyon), kuantum hallerinin ykc olmayan lmleri gibi konulardaki kuramsal tartmalar, kuantum ktleekimine k tutabilir.
Ocak 2000

Enformasyonun fiziksel yapsnn daha iyi anlalmas, nemli bilginin toplanmas, saklanmas ilenmesi ve geri alnmasna katk salayabilir. Bazlar, bilgiyle gereinden fazla yklenilmekten yaknyor olsalar da, asl sorunumuz byk olaslkla bunun tam tersi. nsanlar aslnda ham, dzenlenmemi bilgiyle ykleniyorlar. Bu haliyle tmyle ilevsiz olan bu bilginin yararl bilgiye dntrlmesi, byk lekte enerji ve zaman tketimi gerektiriyor. nternet zerinde bir tarama arac kullanp da ounluu hi ilerine yaramayan binlerce adresten oluan listelerle karlaanlar bunun ne demek olduunu bilirler. Bilginin doasn daha iyi anladka, karar vermemize yarayacak bilgiyi dzenleyip sunan makine ve algoritmalar retmemiz mmkn olacaktr.

Hzla gelien alandan molekler biyoloji, geni halk kitlelerinin en yakndan izleyebildikleri alan. nsan genomunun tmn haritalamamza az kald. Bunun da tesinde, genomun hangi ilemleri kodlad ve bunlarn nasl bir ilevi olduunu anlamaya baladk. Olumlu ya da olumsuz olarak deerlendirilsin, bu durum, genetik adan deiiklie uratlm bitki ve hayvanlar yetitirmemize olanak tanyor. Bunun da tesinde, ilalar, belli polimerler ve yeni malzemeler, hatta, geni bir organik olmayan madde yelpazesinin retiminde de belirli ilev stlenebilir. Bir fizikinin bak asyla, disiplinin, nanoteknoloji, molekler biyoloji ve enformatiin kesitii alandan byleyici atlmlar beklenebilir. Bu durum, fiziin retilme biimini de, ynetimini de deitirecektir. Pek ok akademik kurulu, gelecekteki aratrmalarnn disiplinleraras yaklamlar gerektireceini ngrerek, bilim ve mhendislik organlarn yeniden yaplandrmaya giriti bile.

Kapasite Patlamas
Szn ettiimiz alanlarn hepsi iin geerli olan bir gerek, gelimenin zamanla dorusal deil stel olarak deitii ve deimeyi srdrecei. Bu ne demek? Bilgisayar yongalarn rnek alalm. Son 21 ylda ortaya kan 7 farkl yonga kuann herbiri, bir nceki kuaktaki yongalarda kullanlan drt kat sayda transistr ieriyor. Bu sre iinde, bilgisayarlarn bilgi saklama ve ileme kapasiteleri 47 yani 16 000 katna km oldu. Yongalarn hzlanmas, bileenlerinin klp daha skk biimlerde birletirilebilmelerinin sonucu olarak ortaya kt. Bu trden gelimeler, 21 yl nce gereklemesi mmkn olmayan, dizst bilgisayarlar, cep telefonlar, ucuz saysal fotoraf makineleri, ve nternet gibi gelimelere olanak tand. Her biri balbana stel olarak ilerleyen nano-, biyo- ve enfo- teknolojilerin bileimiyle, birka ylda, bugne oranla 10 000 kat kapasite artyla karlamamz hi de artc olmaz. Bundan nemlisi, gnmzde olanaksz, pahal ya da ok yava saylan yeni rnler ve servislerin kefine tank olacaz. Bunlar arpc gelimeler olacak ve insa-

Nanoteknoloji sayesinde, atomlar teker teker dizerek yaz bile yazmak olas.

nolunun bu kadar hzl deien evreye uyumu gittike gleecektir. Byle olaanst hzlarla gerekleen atlmlarla ba edebilmek byk beceri gerektiriyor. Eer bir kii ya da kurulu, szgelimi birka hafta geride kalacak olursa, lideri bir daha yakalamasnn olanaksz olmas dnda, liderle ayn ivme ile ilerliyor olsa bile, srekli daha da geriye decektir. Bu, 1980'lerde, dinamik rastgele eriimli bellek yongalar (DRAM) sektrnde ABD firmalarnn bana gelmiti. O srada Asyadaki rakiplerinin gerisinde kalan firmalar, piyasay oktan tmyle terk ettiler. stel ilerleme, teknolojik tahminleri de gvenilmez klyor. Dayanlan gncel veriler birka gn gerideyse, ileriye dnk kestirimler, ne kadar ileriye bakldna bal olarak, yllar ya da onyllar mertebesinde hata ierebilir. Elektronik endstrisinde en belirgin gelime, tek bir yongaya sdrlabilen transistr saysyla ilintili oldu. Bu alandaki ilerleme, Intel'in kurucularndan birinin adn tayan Moore Yasas'yla anlyor. Baka alanlarda, gelime, bilginin aktarlma hz ya da ila retim hacmi gibi deerler tayabilir. Nano-, enfo- ve biyo- bilimlerin tmnde 21. Yzyln balarnda stel byme gerekleecek ve bunlarn herbiri en az bir endstri devrimiyle sonulanacak.

Bakteriler, ortamdan demir iyonlarn toplayp, magnetit paralar retebiliyorlar.

Gelecei ngrmek
Yeni teknolojilerin nelere yol aacaklarn ekinmeden ne srebiliriz? Nanoteknoloji, sradan insanlarn, bugnk sperbilgisayarlardan daha gl bilgisayarlar zerlerinde tamalarna olanak tanyacak. Bu, saat biiminde de olabilir, gzlk erevesinin bir kesine de saklanabilir, giysinizin ilmeklerinin arasna bile karabilir. Bu bilgisayar kapasitesi insanlarn bilgilendirilmesi, elendirilmesi ya da iletiimi iin kullanlabilir. nsanlarn yanlarnda tayacaklar elektronik bilgi daarc, bugne kadar yazlm tm kitaplarn ierikleri kadar byk olabilecek. nternet, elektrik ya da su gibi, istendii anda eriilebilir olacak. nsanlar, "giyilebilir" bilgisayarlarla, bilgiye istedikleri yerde ve istedikleri anda eriebilecekler. Byk olaslkla, bir insann tm genomunu okumak, bugn manyetik rezonans aralaryla yaplan tan ilem-

leri kadar kolay ve hzl olacak. Doktorlar, hastala tan koyup, bireyin zelliklerine uygun zel gelitirilmi tedaviler uygulayabilecekler. Genel olarak, tketim rnleri ucuzlayacak ve bilgi, alabileceiniz en deerli rn haline gelecek. Bu gelimeler, insan yaratcln tmyle zgr klma, yeni keiflere olanak salama, genel salk durumumuzu iyiletirme, ve zgrlkleri koruma gibi alanlarda atlmlara gebe. Bununla birlikte, hkmet ya da kiilerin bu olanaklar ktye kullanmalar byk felaketlere de yol aabilir. Birileri, bilgisayar virsleriyle olaanst byk felaketler yaratabilir, ya da gereklie mdahele edilmesi, George Orwell'in 1984'ndeki gibi bir tablo yaratabilir. Byle bir ortamda toplumun varln srdrebilmesi iin, insanlarn daha ahlakl olmalar gerekecektir.

lk kez yldzlararas aralar gerekleebilecek. Bunlar bir tenis topunun yar byklndeyken, bugn otobs boyutlarnda retip frlattmz aralarn tm ekipmanlarnn benzerlerini tayor olacaklar. O kadar hafif olacaklar ki, frlatlma masraflar dikkate deer olmayacak. Tadklar elektronik aygtlar o kadar verimli alyor olacak ki, komu yldzlara yolladmz aralar, bugn kol saatlerimizde kullandnz lityum pillerle bile altrlabilecek. Hedeflerine vardklarnda, bugn gezegenlere gnderdiimiz aralarn geri gnderdii grnt kalitesinde yayn yapmaya balayacaklar ve bu grntler 22. yzyl bitmeden elimize ulam olacak. Bir baka olaslk, da zerimizde (belki de bedenimizde) tayacamz baz aygtlarla, tm yaam deneyimlerimizi kaydedip, gerektiinde izlememiz. Tm hareketlerinin kaydediliyor olmas, insann davranlarn nasl etkileyecektir? nsanlar zel yaamlaryla ilgili bilgileri korumak iin ne gibi nlemler alacaktr?

Gelecek Burada Balyor

Bu makale de dahil olmak zere, gelecee ynelik her kehanetin baz alanlarda fazla iyimser, baz alanlardaysa yetersiz kalmas olasdr. En byk gelimeleri atlamak iten bile deil. Gelecek yzyldaki bilim ve teknoloji iin pheye dmeksizin yapabileceimiz en gl kehanet, bu yzyldakinden ok daha farkl olacaklardr. Gelimeleri izlemeyi srdrdmz srece, yeni keifler yapacak ve bunlar evremizi deitirmek iin kullanmay reneceiz. nmzdeki yzyl, gerekte bilimin sona erdii deil, daha bamz kaldrp evremize yeni yeni baktmz dnem olacak. Bilinenden, bulunandan ok daha fazla kefedilecek eyler olduu kesin. Fiziin snrlarn zorlarken karlalan engelleri ekonomi, politika ve sosyoloji alanlarndan kaynaklanyor. Bu alanlardaki engellerin almas, bilimdeki engellerin almasndan zordur.
Williams, Stanley R., Industrial Revolutions in the 21st Century, Physics World, Aralk 1999

Lazerle salanan floresans, insan kromozomlarnn genetik parmak izini karabiliyor.

eviri: zgr Kurtulu

Bilim ve Teknik