Hi gio

Hi gio (ting Rp: al-'islm), cn gi o Hi, l mt tn gio c thn thuc nhm cc tn gio Abraham. y l tn gio ln th hai trn th gii, sau Kit gio, v l tn gio ang pht trin nhanh nht, vi s tn hin nay l 1,3 t.

Ngun gc
i vi ngi ngoi, o Hi ra i vo th k th 7 ti bn o Rp, do nh tin tri Muhammad sng lp. o Hi ch tn th Allah ng Ti Cao, ng Duy Nht (ting Rp: Allh). i vi tn , Muhammad l v Thin S cui cng c Allah mc khi Thin Kinh Qur'an (cn vit l Koran) qua Thin thn Gabriel. iu u tin chng ta nn bit v hiu r v Islam l t Islam c ngha l g. Tn Islam khng c t theo tn ngi nh trong trng hp C c gio, c t tn theo Gi-su, Pht gio c t tn theo c pht Gotama, o Khng c t tn theo Khng T, v ch ngha Mc c t tn theo Cc Mc.

Cc tn gi v cm t lin quan
Nguyn ngha ca Hi gio trong ting Rp l Islam v c ngha l "vng mnh, quy phc Thng ". Ngi theo Islam, trong ting Rp gi l Muslim, do c cc ch muslim, moslem ting Anh v musulman ting Php. Danh t Hi gio xut x t dn tc Hi Ht. Hi Ht l nc lng ging phng bc ca Trung Quc t nm 616 n 840. Lc rng ln nht lnh th h ng n Mn Chu, ty n Trung , v h gip nh ng dp c lon An Lc Sn. Vi thi gian, cch gi i thnh Hi Hi . Ti liu xa nht dng danh t Hi Hi l Liu S, son vo th k 12. i nh Nguyn (1260 - 1368), ti Trung quc, cm t ngi Hi Hi c dng ch nh ngi Trung , bt lun theo tn ngng no. n i Minh (1368 - 1644), cm t ngi Hi Hi mi dn dn i ngha ch nh tn Islam. Trc , ngi Hn thng gi Islam l i Thc gio hay o A-lp-b . Alp-b l phin m ting Hn ca danh t Rp . i Thc l phin m ca ch Tazi , ting Ba T dng gi ngi Rp , v Tazi l tn mt b tc ngi Rp tip xc nhiu vi Ba T thi xa. Bi Hi Hi l tn gi chng tc, khng phi l dch ngha ca ch Islam hay mt tn ch ca Islam, nn mt s ngi hn ch dng danh t Hi gio hay o Hi . Trng hp cc tn i Thc hay A-lp-b cng th. Bi th, ti Trung Quc, ngay t nm 1335, thi nh Nguyn, c ngi ra cm t Thanh Chn gio () thch nghi hn vi ting Hn. ngh ny c hng ng rng ri nn ngy nay Thanh Chn gio l cm t c ghi trong nhiu t in ting Hn. Ti Trung Quc ngy nay cng c nhiu "Thanh Chn t" ( ) (thnh ng Islam) v "Thanh Chn thc ng" () (qun n, nh n halal).

Ngy nay ti Trung Quc ngi ta cng thng gi Islam theo phin m l Y T Lan gio ( Ysln jio). C quan i din Islam chnh thc ti Trung Quc c tn l "Trung Quc Y T Lan gio hip hi" ( Zhnggu Yslnjio xihu) c ra i ngy 11 thng 5 nm 1953, trc thuc chnh quyn v c tr s ti Bc Kinh. Wikipedia Trung vn cng dng danh t Y T Lan gio. Nhiu ti liu, vn bn trong ting Vit t nhiu nm nay cng dng danh t o Islam hay o Ixlam. Tuy nhin, nhiu tn hu Islam ni ting Vit vn dng danh t Hi gio v quen ngh n, ni n danh t ny mt cch tn knh.

Gio l
Tuy cng mt h thng nht thn ca cc tn gio khi ngun t Abraham nhng gio l Hi gio khng chu nh hng t tng ca C c gio v Do Thi gio. Th hin r trong kinh Koran (trong 6219 cu ca kinh ny th hin ni dung ca kinh Cu c v Tn c). Khng nh nhng tn gio bn, o Hi ch c duy nht mt quyn thin kinh Qur'an, gm c 114 chng, 6236 tit. i vi cc tn Hi gio, thin kinh Qur'an l mt vt linh thing, v chnh l li phn ca Allah ng Ton Nng. Ngi Hi gio tin tng cc v s gi n trc s gi Muhammad, k t Adam n Jesus xuyn qua Noah, Abraham, Moise, v.v. H cng tin tng Cu c v Tn c l kinh sch ca Allah nhng h khng thi hnh theo v s "lch lc" do ngi Do Thi gio v Thin Cha gio to ra v thin kinh Qur'an c Allah mc khi xung iu chnh li nhng g sai tri hai kinh sch .

Jesus i vi ngi Hi gio l mt s gi rt c knh mn, nhng h khng tin Jesus l con ca Thin Cha (Allah), i vi h Jesus ch l mt con ngi, mt s gi nh mi s gi khc v theo quan im ca Hi gio th Thin Cha khng c con, nh Thin kinh Qur'an phn: Allah l ng To Thin Lp a! Lm th no Ngi c con khi Ngi khng h c ngi bn ng? Chnh Ngi l ng sng to v thng hiu tt c mi vt." (trch 6:101)

Hi gio khng chp nhn ti t tng, vic lm ca Adam v Eve khng phi l ngun gc ti li ca loi ngi. V khng c mt ai c quyn ra ti cho mt ai khc; ngoi tr Allah.

S khc nhau gia Cu c, Tn c v Thin Kinh Qur'an trn quan im ng Ton Nng nh sau: Cu c:
Thin Cha sng to con ngi theo hnh nh mnh. sch Sng Th 1:27.

Tn c:
Ta v Cha ta l mt. Tn c Jean 10:30.

Thin Kinh Qu'ran:

Ngi l ng Duy Nht. Allah ng c Lp v Cu Ri. Ngi chng sinh ra ai v cng chng ai sinh ra Ngi. Khng mt ai ng ng vi Ngi. .112 : 1-4.

o Hi khng c Mi iu Rn nh o Ki T nhng kinh Qur'an cng lit k mi iu tng t: 1. Ch tn th mt Thin Cha (ting Rp l Allah). 2. Vinh danh v knh trng cha m. 3. Tn trng quyn ca ngi khc. 4. Hy b th rng ri cho ngi ngho. 5. Cm git ngi, ngoi tr trng hp c bit (*). 6. Cm ngoi tnh. 7. Hy bo v v chu cp tr m ci. 8. Hy c x cng bng vi mi ngi. 9. Hy trong sch trong tnh cm v tinh thn. 10. Hy khim tn (*) Trng hp c bit c php git ngi m khng b trng ti l: 1) Trong khi khng c hoc chin u chng li nhng k lng git ngi o mnh nhm cng bch b o. Nhng nu chin thng, phi noi gng thin s Muhammad, tha th v i x nhn o vi phn ng k bi trn. 2) Git nhng tn st nhn tr hi cho dn lnh. Ngoi ra tn Hi gio c mt s lut l:

Mt ln trong i, h phi hnh hng v thnh a Mecca, nhng vi iu kin h khng vay mn hay xin ph tn. Trc khi i, h phi lo cho gia nh v con y nhng nhu cu cn thit trong thi gian h vng mt hnh hng. Nghim cm n mu, tht con vt cht trc khi c ct tit theo nghi thc; khng c n tht ln v ln l con vt bn thu. Nghim cm ung ru v cc thc ung ln men. Nghim cm c bc. Nghim cm gian dm v trai gi quan h xc tht trc khi ci hi. Nghim cm n nhng con vt n tht sng hay n tp (nh ch, mo, chut, v.v.). Ngi Hi gio ch c n tht halal, tc l tht c git m theo nghi thc ca o Hi. Tuy nhin, trong trng hp tuyt i khng c g n, h c n mi th duy tr s sng. Hng nm phi thc hin thng n chay Ramadan tng nh v bit thng xt ngi ngho. Thng ny tnh theo lch Mt Trng. Trong thng ny, khi cn nh sng Mt Tri, h khng c n v ung, n m th mi n. Cng trong thng ny, con ngi phi tha th v sm hi, v chng khng c gn nhau vo ban ngy nhng ban m vn c th n i vi nhau. Tr em v ph n c mang khng phi thc hin Ramadan. Hi gio nghim cm k th chng tc v tn gio, tn Hi gio khng c php ch trch cng nh phn xt ngi khc. l vic ca Allah ng Ton Nng

Nm iu cn bn ca o Hi: 1. Tuyn c cu Sahadah: La ila ha il lallah, c ngha "Ch c Allah l ng Duy Nht phng th". 2. Cu nguyn ngy nm ln: Bui bnh minh, tra, x tra, bui hong hn v ti. 3. B th. 4. Nhn chay thng Ramadan. 5. Hnh hng ti Mecca. Trn phng din khoa hc nhn vn, Hi gio l mt tn gio ra i vo th k th 7, da trn nhng nn tng c sn ca Do Thi gio v C c gio. i khi ngi ta cng gi Hi gio l o Muhammad (Muhammadanism), theo tn ca c sng t. Tuy nhin, vi nhng tn Hi gio, o ca h l o thng hng trong v tr, do Thin Cha (hay Thng ) to ra, v v Thin Cha vn bt sinh bt dit nn o ca Ngi cng bt sinh bt dit; cn Muhammad n thun ch l mt ngi "thut nhi bt tc", thut li cho mi ngi nhng mc khi ca Thin Cha m thi. Trong quan nim ca cc tn , Hi gio khng khi sinh t Muhammad. Vi h, con ngi u tin do Thin Cha to ra, tc Adam, l tn Hi gio u tin, v ngay t thu hng hoang, khp t tri l mt vng quc Hi gio. Khng ch ngi m thi,

m tt c mung th, c cy u tun theo Hi gio c. S d Adam v loi ngi c kin to l thay mt Thin Cha cai qun cc loi tho cm nhn gian. V v ng cp ca loi ngi cao nh th, nn Thin Cha dng chnh hnh mu ca mnh ban cho con ngi. n y th vn ny sinh. Do mang hnh mu ca Thin Cha nn con ngi c c s t do ch. S t do ch i khi dn n nhng lm lc, lm lc dn n ri b Cha, v xa dn chnh o. Khi Adam, con ngi u tin v cng l nh tin tri u tin, la trn, con chu ng, khng cn ai ch bo, cng ln su vo con ng ti. Do th m Thin Cha li phi gi xung nhn gian nhng v tin tri mi nhc li Thin o, a loi ngi v ng no ngay. Trc Muhammad, c hng trm ngn tin tri ging li mc khi trn th, trong c Noah, Abraham, Moses, David v Jesus. Tuy nhin, mt l do loi ngi u m cha tnh ng, hai l do kh nng ca cc v c tin tri cn hn ch, khng truyn t ht c li Thin Cha, m chnh o vn b bp mo nh thng. Rt cuc, n th k th 7, Thin Cha quyt nh khi th cho Muhammad, v bin ng tr thnh v tin tri hon ho nht trc nay, hn hn nhng tin tri tin nhim. Do m o ca Muhammad truyn b cng l hon ho nht, khng th b bp mo nh trc kia. Muhammad tr thnh v tin tri cui cng, v bt c ai dm xng tin tri sau Muhammad u l k t gio. Nh thy trn, Abraham, sng t Do Thi Gio, v Jesus Christ, sng t C c Gio, u c v tr tin tri trong Hi gio. Nh vy, Thin Cha m ba tn gio ny th phng ch l mt. Ni v Hi gio, chng ta vn thng hay nhc Thnh Allah, nhng gi nh th l sai, v Allah trong ting Arab mang ngha l Thin Cha. (Nhng tn C c ngi Arab khi cu nguyn cng gi c Cha Cha l Allah). Thin Cha d nhin phi cao hn Thnh, v li trong o Hi chnh thng hon ton khng c khi nim Thnh. Ngi Do Thi Gio v Thin Cha Gio cng c tn Hi Gio tng i coi trng v gi l Gio Dn Thnh Th (People of The Book). Kinh Thnh C c cng l sch thing trong Hi gio, c iu ngi ta coi n khng y v hon thin nh Koran.

o Hi ti Vit Nam
Ngi Chm Vit Nam theo ba tn gio chnh: n gio, o Hi, o Pht. Othman bin Affan, v khalip th ba ca ca o Hi, c tn o Hi i din u tin n Vit Nam v nh ng Trung Quc vo nm 650. C l trong nhng nm u tin sau khi o Hi khai sng, thng nhn Rp i ng bin dng chn ti vng quc Champa trn ng n Trung Quc. Tuy nhin chng c trong vn tch ch c t thi nh Tng. Theo ta bit rng ngi Chm bt u tn sng o Hi t cui th k 10 sang u th k 11. S tn tng dn qua lin h vi vua Hi x Malacca nhng phi n th k 17 sau khi Champa b Vit Nam thn tnh th o Hi mi tr nn thnh hnh vi ngi Chm. Vo gia th k 19, nhiu tn o Hi ngi Chm di c t Cao Min vo vng ng bng sng Mekong, pht trin cng ng Hi gio Vit Nam. Hi gio M Lai c nh hng ln vi cng ng ngi Chm qua nhng bi khutba son bng ting M Lai. Ngi Chm cng thng tm sang Malaysia tu hc gio l v tip nhn t tng o Hi qua s din dch ca ngi Hi M Lai. Sau nm 1975 vi cuc chin Vit Nam kt thc, trong s 55.000 tn o Hi ngi Chm nhiu ngi trn sang Malaysia. Yemen cng c 1.750 ngi t nn Vit Nam

gc Chm, hu ht nh c Ta'izz. Nhng ngi li Vit Nam hon ton khng chu bt k s khng b no, cho d nhng nh th Hi gio ca h b ng ca bi cc c quan chnh ph. Vo nm 1981, khch nc ngoi n Vit Nam vn c t do ni v cu nguyn bng ting bn x ca h, vo nm 1985 c 1 t chc c tn Cng ng Hi gio Thnh ph H Ch Minh: Bn cnh ngi Chm, cng c nhng Ngi Indonexia, M Lai, Pakistan, Yemen, Oman, v ngi Nam Phi; vi khong 10000 ngi vo thi im . Tuy nhin, nhng ngi theo o Hi Vit nam vn cn c lp vi th gii Hi gio, v s c lp ny, cng vi vic thiu cc trng o Hi, khin cho o Hi Vit Nam ngy cng tr nn c lp. Mnh lnh t Rp thm ch cn khng n c vi nhng ngi ng u, ngi ta cng b rng: mt vi tn Hi gio Vit Nam cu nguyn n Ali v ngh ng l "con ca Cha" Nh th Hi gio ln nht Vit Nam c m ca vo thng 1 nm 2006 ti Xun Lc, tnh ng Nai; vic xy dng n c ng gp mt phn t Rp Saudi.