GENEL OLARAK BYOKMYA Biyokimya hayat bilimi dallarndan biridir.

Biyokimyann grevi,hayat olaylarn kimyasal olarak incelemek ve sebeplerini mmkn olduunca aklamaktr.Hcrenin deiik yaplarnda biyokimyasal zellikleri bilinmeden tanmlanmasnn pek anlam olmayacaktr.Ayrca eitli organellerin fonksiyonlar morfolojik yntemlerle deil yalnz biyokimyasal yntemler ile aydnlatlabilir.Kaslarda,sinirlerde uyarlar alan hcrelerdeki temel ilemlerin aydnlatlmas iin gerekli bilgileri ve biyokimyasal aratrma yntemlerini uygulamaya koyan fizyoloji ve tp ilede ok byk bir ilikisi vardr.Birok hastalklar veya metabolik bozukluklar, biyokimyasal anormallikler sayesinde anlalmtr ve tm ilalar biyokimyasal olaylara kimyasal maddeler gibi etki etmektedir. Biyokimyann kkenlerinden biri kimyadr.zellikler organik kimya ad verilen doal bileikler kimyasdr.Dier kkenlerinden biri ise fizyolojidir.Kimyasal olarak ynlendirilen fizyolojiden,fizyolojik kimya gelmitir.Biyokimya ad daha ok tp fakltelerince benimsenmitir.Biyokimyann dier bir kkeni ise tptr.Olumalr yalnz biyokimyasal olarak aklanabilen ve aratrmalar biyokimyaya byk bir hz katm olan metabolik hastalklar tp ile biyokimya bilimleri arasnda en nemli kprdr.Ayrca son yllarda nem kazana genetik bilimi ise biyokimya biliminin baka bir kkeni durumuna gelmitir.Molekler biyoloji terimi temelde biyokimya ile veya biyokimyann,temel hayat olaylarn molekler dzeyde aklamaya alan bir dal ile e anlamldr.

Laboratuar cihazlar: Klinik laboratuar,hastaln tehis ve tedavisinde gereken nemli bulgularn saptanmasn salyacak hasta kan,re ve rneklerinin deerlendirildii yerdir. Yaplan testlere gre Klinik biyokimya,hematoloji,mikrobiyoloji gibi eitli blmlere ayrlmaktadr.Bu blmlerde eitli materyallerin testleri yaplarak gerek madde konsantrasyonlar,gerekse ekim yaplarak virs ve bakteriler aranmaktadr.Ve hasta hakknda hayati gene bilgilere yada hastal ile ilgili ip ularna ulalmaktadr.Bunu iin laboratuar cihazlarnn ok hassas ve doru ilemesi gerekmektedir.Gnlk,aylk ve yllk bakmlar mutlaka yaplamal,hergn kontrol svlar varsa mutlaka okutulmal ve eer dzeltilemeyen anormal bir deere rastlanyorsa mutlaka yetkili servise bavurulmas gerekmektedir.

Kan: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Besin maddelerini,sindirim sisteminden vcudun diger ksmlarna tar Oksijeni,akcierlerden vcudun btn hcrelerine tar. Karbondioksit ve dier metabolik artklar hcrelerden boaltm organlarna tar. Endokrin bezlerden salglanan hormonlar hedef hcrelere tar. Vcud ssn normalde tutmaya yardm eder. Sv dengesini normalde tutmaya yardm eder. Hastalklara neden olan mikroorganizmalara kar vcudu korur.

Kan Plazma ve Onun indeki ekilli Elementlerden Oluur. Kan ,krmz kan hcreleri,beyaz kan hcreleri ve trombosit ad verilen kan pulcuklarndan oluur.Plazma ad verilen ak sar renkli bir svnn iinde bulunur.70 kglk bir erikin insanda ortalama 5-6 kg kan bulunur.phsinn normal deeri 7,35 ile 7,45 arasndadr. Plazma kann sv ksmdr. Kann ekilli elemanlar dnda kalan ksmna plazma denir.Kann yaklak %55i plazmadr.Plazma;%92 su,%7 protein tuz,oksijen,dier znm gazlar,glikoz,lipit ve dier besin maddeleri,metabolik atklar ve hormonlardan meydana gelmitir..Kan dolam sisteminin dna kt zaman phtlar ve sar renkli bir sv bu phtdan ayrlr.Bu svya serum ad verilir. Plazma proteinleri 3 gruba ayrlr: 1)Albmin:Kann osmatik basncnn ayarlanmasndan sorumludur. 2)Glablin:,, olmak zere 3e ayrlr. 3)Fibrinojen:Kann phtlamasnn son kademesinde gerekli olan nemli bir proteindir.

KAN

PLAZMA

KAN HCRELER SERUM Su Eritrosit Trombosit Lkosit

PLAZMA PROTENLER

Granler lkosit

Agragranler Lkosit

ALBMN

GLOBULN

Tuz znm Gaz

Ntrofil
FBRNOJEN

Hormonlar
Bosofil

Lenfosit

Glikoz
Eosinofil

Monosit

Krmz Kan Hcreleri Oksijen Tarlar: Erikin bir erkein yaklak 30 trilyon krmz kan hcresi(eritrosit) vardr.Bu miktar herbir milimetre kpe yaklak 5,4 milyon eritrosit dtn gsterir. Eritrositlerin nukleuslar yoktur ve ekilleri bikonkavdr.ok kk hcrelerdir. Kan akcierlede dolarken,oksijen difzyon yolu ile kann iine geer,eritrositteki hemoglobin ile zayf bir ba kurar.Bu formun ismi oksihemoglobindir.Kan dolam srasnda,eritrositler akcierlerden aldklar kan klcal damarlardan geerek hcre iine tarlar.Hcrelerde oluan karbondioksiti de alp akcierlere tarlar.Oksijence zengin kan tayan damarlara arter,korbondioksitten zengin kan tayan damarlara ven ad verilir.

Beyaz Kan Hcreleri Vcudu Hastalklara Kar Korur : 3

Beyaz kan hcreleri(lkositler) hastala sebep olacak ajanlara kar vcudu korurlar.Lkositler,eritrositler gibi sadece dolam sistemi iinde kalmazlar.Dokulara geerken amip gibi hareket ederler ve yabanc maddeleri, lm hcreleri ve bakterileri fagosite ederler. Kanda eritrositler lkositlerden ok daha fazladr.Erikin bir insanda normalde 1mm3 kanda 7000 lkosit vardr.Eer bu lkositlerin says 10000nin stne karsa bakteriyel bir enfeksiyon dnlmelidir. Trombositlerin Kann Phtlamasn Salar : Trombositler gerek hcre deildir.Onlar ok kk stoplazma paracklardr.Dolaan kanda yaklak 300000 trombosit/mm3 vardr.Bu stoplazma paracklar kan kaybn engellerler.Phtlamada rol oynarlar. Kann phtlamas aamada gzlenir: 1)Doku zarar grd zaman,kandaki proteinlerde bir seri reaksion oluur.Bu proteinler phtlama faktr olarak adlandrlr.Bu phtlama faktrlerinden biride trombositler tarafndan salnr.Bu reaksiyonlar sonucunda protrombin aktivatr ad verilen madde oluur. 2)Protrombin aktivatr bir enzimdir.Protrombinin aktif hali olan trombine dnmn katalizer.Protrombin plazmada bulunabilen bir globlindir.Bu protein K vitamini yardm ile karacierde sentezlenir.Potrombinin trombine dnebilmesi iin kalsiyum iyonlarna ihtiya vardr. 3)Trombin bir enzim gibi etki gstererek plazma proteini fibrinojeni,fibrine dntrr.Fibrin uzun iplikikler eklinde bir proteindir.Fibrinler,kan hcresinin evresine bir a meydana getirirler,bu a kann ekilli elemanlarn iine alr ve bzlerek pht meydana getirir.

Santrifj edilmi kan ne demektir? Eer kan santrifj edilirse, hcreler plazmadan ayrlr. Hcreler daha ar olduklar iin dibe kerken daha hafif olan plazma stte kalr. Kan, ii heparin ile svanm mikropipet denilen kk tplerde santrifj edilir. Bu tpn en alttaki ksmnda eritrositler toplanr, bunun hemen stnde ise ok ince bir tabaka halinde lkositler bulunur, en stte ise plazma bulunur. Hematokrit, eritrositlerin oluturduu kan hacminin toplam kan hacmine orandr. Hematokrit tayini iin kan heparinize zel tplerde santrifj edilir, eritrositler en altta toplanr, onun stnde lkosit ve trombositlerin oluturduu ok ince bir tabaka oluur, en stte ise plazma ad verilen ak saman sars-beyaz renkte sv toplanr.

Laboratuar cihazlar:

Klinik laboratuar,hastaln tehis ve tedavisinde gereken nemli bulgularn saptanmasn salyacak hasta kan,re ve rneklerinin deerlendirildii yerdir. Yaplan testlere gre Klinik biyokimya,hematoloji,mikrobiyoloji gibi eitli blmlere ayrlmaktadr.Bu blmlerde eitli materyallerin testleri yaplarak gerek madde konsantrasyonlar,gerekse ekim yaplarak virs ve bakteriler aranmaktadr.Ve hasta hakknda hayati gene bilgilere yada hastal ile ilgili ip ularna ulalmaktadr.Bunu iin laboratuar cihazlarnn ok hassas ve doru ilemesi gerekmektedir.Gnlk,aylk ve yllk bakmlar mutlaka yaplamal,hergn kontrol svlar varsa mutlaka okutulmal ve eer dzeltilemeyen anormal bir deere rastlanyorsa mutlaka yetkili servise bavurulmas gerekmektedir Kan Gazlar: Kann en byk fonksiyonlarndan biri solunum iin gerekli olan oksijen ve karbondioksidin tanmasdr. *Kan gazlar dediimiz zaman aklmza gelen nemli parametrelerden biride oksijen miktardr. Arterlerdeki oksije konsantrasyonu 80-100mm Hgdr.Oksijen kan ierisine ,akcierlerdeki alveollerden difizyon yolu ile geer.Bu difzyon olaynn olabilmesi iin kan iersindeki oksijen miktarnn alveollerdeki oksijen miktarna gre daha az olmas gerekir. *Dier parametrelerden biride karbondioksit miktardr. Kandaki,hayati olan asit-baz dengesi CO2 tanmas ile direkt olarak ilgilidir.Kann ph 7,36 ve 7,44 deerleri arasndadr.Kandaki CO2 miktarnn artmas kann pHnn dmesine neden olacak yani kan daha asidik hale getirecektir. Kan Gaz lm Sonularna Gre Oluabilecek Durumlar: 1)Respratuar Alkaloz: pH(yksek) ,pO2(yksek) Hasta respratuar alkoloz durumunda iken hastaya oksijen verilmesi ile pH deerinin art salanabilir. 2)Resparatuar Asidoz: pH(dk) pO2(dk) Akcierlerde ve solunumda bir problem olduuna iarettir.Kandaki oksijen kansantrasyonun azalmas kann pHn drr. 3)Metabolik Alkaloz: pH(yksek) HCO3(yksek) Kandaki pH deerinin belirlenmesinde HCO3- iyonlarnn kansantrasyonu nemli rol oynar ve kan gaz testlerinde llen nemli parametralerden biride budur.Bu durum ile nadir olarak karlalr.Plazmada HCO3- iyonunun art,pH oarann ykseltmitir. 4)Metabolik Asidoz: pH(dk) ,HCO3-(yksek) shal gibi rahatszlklarda bu gibi sonular ile karlamak mmkndr.Vcuttan ar HCO3iyonunun atlmas,plazmazma iindeki HCO3- konsantrasyonunuda drr ve bunu sonucunda knan pH da dm olur.

Kan Gaz testi yeni doan bebeklerde ve youn bakm hastalarnda kan gaz sk sk llen bir deerdir.Ve tahlil sonucuna gre uygun tedavi seilerek hastaya uygulanr. Kan gazlarnn lm iin gerek kan arterlerden temin edilir.Bunun amac solunumun ne kadar baarl olduunu ve ne kadar oksijen tandn tespit etmektir.Eer lm sonularnda oksijen younluu yerine karbondioksit younluu fazla kyorsa bu,kann arterlerden deilde venden teminedildii anlamna gelebilir. nemli unsurlardan biri allacak kann phtlamamasn salamaktr.nk numunede oluabilecek bir pht makinann ince borularnn tkanp bozulmasna,bu da makinann yanl sonular vermesine hatta lm yaplan makinann bozulmasna neden olabilmektedir. Kan pHnn 6,9a inmesi veya 7,9a kmas halinde lm meydana gelir. Ik nedir? Ik elektromanyetik bir radyasyondur. Basit bir nanometre scalas: ___0,1nm____1nm________180nm___380nm______780nm____________400x103______ gamma X-ray UV Visible IR Microwave (Ultra Viole) (Grnr k)

Biyokimya Cihazlarnn lmlerindeki Temel Prensipler Ve lm Methodlar: Kompetatif Balanma Reaksiyonu:Bu reaksiyonlarda ortama antijen,antikor ve iaretli antijen konur.Ortamda bulunan snrl sayda antikor balanma ksm iin sabit miktarada iaretli antijen yaraca iin antijenin tamam snrl sayda antikor balanma yerine balanamaz. Fakat bu reaksiyonda baz olaylar nceden kabul etmek gerekmektedir: 1)Antijen ve antikor homojendir.Onlarn geri dnm etkileimleri belli bir dengededir. 2)Antijen zerindeki iaret hibir ekilde antijen ve antikor reaksiyonu ile etkileim halinde olmaz 3)Antikor ve antijen sadece birebir eleir,bir molekler komplex eklinde olurlar. 4)Antijen antikor komplexi tamamiyle serbest antijenden ayrlabilir.

RIA(Radio Immuno Assay):Vcut svlarndaki antijen ve antikorlarn belirlenmesinde radyoizotoplarn kullanld immunolojik bir tekniktir.RIA methodu kompetitif balanma reaksiyonu eklindedir.Yani sabit miktarda ve radyoizotop iaretli numunedeki antijen,snrl sayda antikor balanma yerine balanabilmek iin yarrlar. Kullanlan Reaktifler:RIAda kullanlan antikor reaktifleriplastik tp,polistiren veya bilya gibi kat bir faza balanmtr.Radyoizotop iaretli antijen molekle kovalent olarak radyoizotop balanmas ile elde edilir.Radyoizotop olarak enok Iyot 125(I125)kullanlr. Emniyet asndan tp bana 0,5 mikrokri konulabilir. Kullanlan Ayrma Teknikleri: 1)Solid-faz Balanmas:En sk kullanlan,en basit ayrma tekniidir.Bu teknikte balanma sonunda serbest kalan radyoizotop iaretli antijen ayrlr yada polimer kapl demiroksit partikllerine balanr. 2)Oratama aktif karbon konur. 3)ktrme teknii kullanlr.

Kemiluminisans:Reaksiyon rnlerinden bir tanesinin k olduu kimyasal reaksiyondur.rnek olarak luminol isimli kimyasal maddeye peroksidazisimli baka bir madde etki ederse rnlerinden bir ksm k olmak zere bir reaksiyon oluur. Kemiluminisansn avantaj ok hassas olamsdr.Reaksiyon ok hassas PMT(photon multiplayer tube)ler tarafndan llr. Bir molekl peroksidaz dakikada birok milyondan fazla substurat evirir.Bu sebeple kemiluminisans,RIAdan daha ok tercih edilmektedir. Sistemin dezavantaj ise bu reaksiyonlarn sadece heterojen bir ortamda yaplabilme zorunluluudur. Bioluminesans:Kendiliinden (tabii)olarak meydana gelen bir kemiluminisans olaydr. Immunoassay: Immunoassayler ,antikorlarn spesifik balanma ajanlar olarak kullanld reaksiyonlardr.Bu testlerin prensibi antijen ve onun ilgili antikoru arasnda spesifik,geri dnmsz bir balanma olmasdr.Bu balanma bir komplex eklindedir.

SPEKTROFOTOMETRE Kvet iindeki numunenin iinden geen n absorbansnn (emiliminin) llmesi esasna dayanarak alan sistemlerdir. Bu sistemlerde sabit bir k kayna tarafndan yaylan k tek bir dalga boyunun elde edilmesini salayan monokromatrler tarafndan kvete gnderilir. Kvetin iinde bulunan numune gelen n bir ksmn absorbe eder. Bu absorbsiyon derecesi svnn iinde aranan parametrenin younluuna bal olarak deiir. Ik iddetindeki deiim foto dedektrler ile alglanr ve tekniksyenin anlayabilecei deerlere dntrlm ekilde gsterilir. Spektrofotometrelerde k kayna grnr k spektrumunda ,UV dalga boyunda yada yakn kzl tesi dalga boyunda olabilir. Buna bal olarak da kvetin yaps deiir.nk camn Uv na absorbans derecesi maximumdur.Yani UV dalga boyunda klar ile urayorsak biyokimyasal tepkimeler meydana getirdiimiz ve absorbans ltmz kvetin camdan yaplmamas gerekmektedir. Monokromatrlerde eit dalga boyu ayrma sistemi kullanlr: 1) Prizmalar 2) Filteler 3) Difraksiyon Kafesi

Prizmalar: stenen dalga geniliinin ayarlanmas iin kullanlan en basit yntemdir. stenen dalga genilii cam prizmalarn krma etkisiyle salanr. Filtreler: istenmeyen dalga boylarn absorbe ederek dier dalga boylarndaki geirirler. Bunlar renkli solsyonlardan ya da renkli camlardan yaplrlar. Difraksiyon Grating: leri derecede parlatlm zerinde ok saydan minik prizma olan bir yzeydir. Difraksiyon kafesi k spektrumunun istenen dalga boyunu ok iyi ayrr. Bu ayrma derecesi zerinde bulunan prizma saysna baldr. Otoanalizr Cihaz: Otoanalizr,klinik biyokimya laboratuarlarnda her trl analiz ilemini otomatik olarak bilgisayar kontrol altnda gerekletiren bir cihazdr.Bu cihaz sayesinde her numuneden sadece istenilen testlerin allmas salayan bu cihazn btn bu ilemleri gerekletirmesi iin mikroilemciler kullanlmaktadr.Cihaz ile plazma,idrar,serum gibi svlar allabilmektedir.Kullancya sadece hangi numune zerinde hangi test yaplmasn semek kalmaktadr. Reaktiflerin katks ile meydana getirilen biyokimyasal olaylar,reaction cell ad verilen zel havuzlarda meydana gelmekte ve lmlerde burada yaplmaktadr.Tm reaction celller reaktion disk zerinde toplanmtr ve bu reaction disk ise ss normal vcut ssna eit olan bir su havuzunun iine yerletirilmitir.Bylece reaksiyonlarn gerek ortama en yakn koullarda meydana getirilebilmektedir.

Cardiac reader:
Cardiac reader acil laboratuarlarnn en nemli aletlerinden biridir.Grevi hasta numunesinde Troponin T miktarn lmektir.(ekil 1) Troponin T nin kandaki art bize hastann enfarkts geirip geirmedii hakknda acil ve nemli bilgileri vermektedir.ekil 2de grld gibi her hasta iin zel bir preparat kullanlmaktadr.Bu preparat ilk nce cihaza yerletirilir(ekil 3).Burada bulunan bolua150 mikro litre kan uygulanarak ilemlerin balanmas iin gerekli komut verilir.Ve yaklak 11 dakika sonra bize hastann Troponin T seviyesi hakknda sonular gelmektedir. Sonu -,+ yada ++ eklinde olabilir.- sonucu bize hastann kanndaki Troponin T miktarnn snrlar seviyesinde olduunu gstermektedir. Art miktar kandaki Troponin Tnin ne kadararttn gsterir. ekil 4v ve 5de cihazn printera bal hali ve g kayna girii ve dier interfaceler grlmektedir.

Flame(Alev) Fotometresi: Sodyum,potasyum,lidyum analizi yapmak iin kullanlan bir yntemdir.Sodyum ve potasyum vcudumuz iin gerekli ok nemli pozitif yklerdir.(Lidum maddesi vcutta yoktur.la ile dardan alnr.) Vcutta en fazla klorr vardr.Potasyum hari hcre iinde ok,dnda ise azdr.Sodyum bunun tersidir.Yani cre iinde az fakat buna karn hcre dnda fazladr. Atomik absorbsiyonlu fotometreden farkl olarak;cihaz iin llen referans deeri salam insanlarla llr.Yaptmz tahlillerin sonucunda normale bakarak sonucun yksek yada alak olduuna karar veririz. Burada alev iki nemli rol oynar: 1)Alevdeki redkleyici gazlar ve serbest radikaller metal iyonlarn ntr iyonlar haline evirirler. 2)Alev,ground state durumunda olan elektronlar uyarp daha yksek orbitallere gemesi iin gerekli olan enerjiyi salar. Uyarlm atomlar kararsz olduklarndan stabil duruma geerlerken karakteristik bir dalga boyunda ma yaparlar.(Bu n dalga boyu her elementten elemente gre deimektedir.Yani her element kendine zg bir dalga boyunda k yayar.)Ite bud n srasnda ortaya kan ma miktar flame fotometresi ile llr.

Flame Fotometresinin Dier Cihazlardan Ayran zellikleri: 1)Numunedeki parametrelerin llmesindeki temel kavram n absorbe edilmesi deil,numuneden gelen mann llmesidir. 2)Bu yntem ile sadece saf metal konsantrasyonlar tesbit edilebilmektedir. 3)Numune saklaycnn fonksiyonu ve power supply bir alev ierisinde birletirilmitir. Flame Fotometresinde Karlalabilecek Problemler: 1)Alev Iss: Sabit bir s salanmaldr.Azalan yada artan bir s olmamas gerekmektedir. 2)Atomizer:Numunenin alev iine pskrtlmesi zel olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Aleve ok fazla sv numune giderse bu alevin ssnn dmesine neden olabilir.Bu sorunun nlenmesi iin dzenli bir ekilde temizlenmesi gerekmektedir. 3)Kontaminasyon:Na ve K iyonlar ile kirlenmi su cam kaplar,standart solsyon...vs yanl okumalara neden olucaktr. 4)Siyanr gibi radikaller metal iyonlarna benzer bir ma yaparlar.Buda yanl okumalara neden olmaktadr. 5)Protein birikimi:Zamanla serum proteinleri atomizerin i yzeyini kaplar ve alevle birlikte yandnda yanl pozitif sonular verir.

Numunenin Hazrlanmas: Na ve K iyonlarnn vcud svlarnda tayini iin dk konsantrasyonda deterjan ve lidyum gibi bir internal standart ihtiva eden bir sv ile dilye edilmelidir. Hasta Lidyum alyorsa ilala baka bir zel sv ile dilye edilmelidir. nternal standart,devaml numune veya alev kesilmelerinde aa yukar alev ssn sabit tutmak iin kullanlrlar.

10

Hormon:
Elecsys:
Hormon ksmnda bulunan en nemli cihazdr(ekil 1a&1b). Bu cihaz ECL(elektrokemliminisans) teknolojisini kullanarak insan vcudunda bulunan hormonlarn seviyelerin bulunmasnda kullanlmaktadr.Tm sistem zel bir software ile kontrol edilmektedir. Elecsys modelleri diskli sistem ve rackl sistem olmak zere temel olarak ikiye ayrlrlar.Bunlarn lm yapma teknikleri tamamen ayn olmasna karn numunenin yerletirili biimi farkldr.Diskli sistemde numuneler zel disklere barcodelar d akla gelicek ekilde dizilirler.Disk dnerek numuneden incelenecek serum alnr ve daha sonra gerekli ilemler yapkrken;Rackl sistemde ise numuneler cihaza zel racklara konarak yerletirilir ekil (2a).B racklar daha sonra tepsilere konur(ekil 2b) ve cihazn numuneleri kabul ettii ksmna (A Line) yerletirilir Cihaz temel olarak 2 ana ksmdan olumaktadr: (Bu ksmda anlatlacak tm ksmlar akil 1bden takip edilebilir.) a)Kontrol nitesi:Cihazn sol st kesine yerletirilmi touchscreen monitr, monitrn hemen altnda bulunan basit bir klavye ve bir adetde disk driverdan oluur.Yaplmas gereken ilemler bu ksmda seilir ve yine bu ksmda deerlendirilir. (ekil 3a&3b) b)Analiz nitesi:bu blmde kendi iinde 4e ayrlr: 1.Numune/Reaktif alan: Bu ksm cihazn sol ksmnn yarsn kaplamaktadr.Rackl sistemde A,B,C linelar,rack barcode okuyucusu,numune/reaktif probeu,reaktif diski ve numune ve reaktif pipetr ksmlarnn birlemesinden olumutur.Bu ksm numunenin cihaza giri yapt ve ilgili testler iin gerekli reaktiflerin bulunduu ksmdr. 2.Atk ksm: Cihazn sa tarafn oluturur.Sv atk bidonu,kat atk ksm,distile su bidonu ve yakalama (probelarn ularna taklan zel plastik balklarn yakalanmasn simgelemektedir.)nitelerinin birlemesinden olumutur. 3.lm Alan:Bu ksm numunelerde aranan hormon miktarnn lld ksmdr.ncubatr,sipper probe,pipetr ve alglama nitesinin birleiminden olumutur. 4.Ama/kapama Dmesi:Cihazn n yznde bulunur ve cihaz ap kapamaya yarar.

11

KONTROL NTES:
Klavye: Monitrn hemen altna monte edilmitir. zerinde genel kullanm tularnn bulunduu basit bir klaveydir.(ekil 3b) Bu tular : 1.Global action keys:ilemlerin balatlp durdurulduu yada stat numunesi giri emrinin verildii tular bulunur. 2.Navigation Keys:Bir st sayfa veya numune bilgisine gidilmesini salar. 3.Numeric Keys:zeinde rakamlarn bulunduu ve eitli bilgi giriine izin veren ksmdr. Monitrn hemen altna monte edilmitir. TouchScreen Monitr:(ekil 3a) zerinde eitli menlerin bulunduu dokunmatik bir monitrdr.stenilen ilemler ve hangi numuneye hangi ilemin yaplaca bu ksmdan seilmektedir. Disk Driver nitesi:erisindeki diskette analizler iin gerekli olan bilgileri depolar.Kullanlan softwaren analizleri yapabilmesi iin data tutulmak zorundadr.

NUMUNE/REAKTF ALANI:
Rack tipi giri yapan cihazlar iin; A Girii: (ekil 4) bu ksm tepsilerin konulduu ksmdr.Numuneler bu tepsiler zerinde bulunan racklarn iinde bulunur.bir defada en ok 75 numune girii yaplabilmektedir.Dikkat etmek gereken hususlardan biri Tray ndication Lightn durumudur.Bu lamba bize A giriinin aktif olup olmadn gstermektedir.A girii aktif demek gizli olan itici kolun tepsi zerindeki racklar cihaza doru ittii anlamna gelmektedir.Bu durumda Tray ndication Light yanmaktadr.Bu durumda yeni tepsi cihaza konulamaz.Yeni tepsi koymak iin n snmesini beklemek zorundayz. Yukarda da belirttiimiz gibi Tepsi zerindeki racklar cihaza itilmesi cihazn aktif olmad durumda sakl olan bir itici kolu tarafndan yaplmaktadr.Bu kol itme ilemi gerekletirdii zaman Tray ndication Lightn yeil olarak parlamaktadr. B Girii: (ekil5) Bu ksmda ki en nemli para barcode okuyuculardr.Bu barcode okuyucular ilk nce ilem yaplmak zere A Giriinden gelen rackn barcodeunu daha sonra ise barcodeu okunan rack ierisine yerletirilmi olan numunenin barcodeunu okur.Bu barcode sistemi saesinde hangi numuneye hangi ilemin gerekletirilecii cihaz tarafndan alglanyor. C Girii: (ekil 6) Bu ksmda ise ii bitem racklar ilerlemeyi srdryorlar ve C linedan k yapyorlar.Burada da bir Tray ndication Light var.Bu lamba bize output itici kolununilemde olduunu gstermektedir.Bu k yanarken ii bitmi numuneleri almaya alrsak cihaz bozabiliriz.Bu yzden ii biten numuneleri almak istediimizde bu lambann yanmyor olduuna dikkat etmemiz gerekiyor.

12

Stat Girii: (ekil7)Bu giri dier rutin girilerimizi bekleyemeyecek kadar acil olan hastalar aradan sokmaya yaramaktadr.Bylelikle cihaz ilk nce stat giriide bulunan hastay alacak ve onun ilemlerini daha nce yapacaktr. Numune/Reaktif Probeu:Elecsys cihaznn sol arka taraf boyunca uzanan ve numune ve reaktiflerin tepkimelerin gerekletii incubatre tanmasn salayan paradr. (ekil 1b)Basit bir pipetrden olumutur.Bu para her numuneyi ve onunla ilgili reaktifi almadan nce yakalama nitesinden gerekli olan pipetr baln takar.Bylelikle hibir numune reaktif birbirine karmam olur.Bu para reaktifler ve numuneler arasnda srekli gidip gelmektedir.Sv seviyelerini anlayabilmek iin zerinde sv ykseklii dedektr vardr. Reaktif Diski:Reaktiflerin konulduu ve ilgili tepkimeler iin 18 afrkl reaktifin bulunduu ksmdr.Bu reaktifler yakalak olarak 20+-3 derecede muhafaza edilmektedir.Burada ayrca reaktiflerin zerindeki kapaklar gerektii zaman amak zere zel bir kol sistemi gelitirilmitir.ayrca hangi reatifin disk zerinde nerede bulunduunu anlamak iin reaktif tplerinin dndaki ilgili barcodeu alglamak iin bir barcode okuyucusu vardr. ncubatr:Tepkimenin gerekletii nemli bir ksmdr. Numune/Reaktif Probeu tarafndan pipetlenen Numune/Reaktif buaradaki zel boluklara boaltlrlar. (ekil9) zerinde 32 adet boluk vardr.Her test iin baka bir boluk kullanlr.Bu karmn scakl yaklak olarak 37+-3 derecede tutulur. Mikropartikl Kartrc: Numune/Reaktifin homojen bir karm haline gelmesinden sorumlu olan bir pipetrdr.Bu karm iyice kartrarak tepkimenin dzgn gereklemesi salanmaktadr.(ekil 1c) Sipper Probe: (ekil 11a&11b) ncubatrde tepkimenin gereklemesi amac ile istenilen sre ve istenilen scaklkta braklan Numune/Reaktif ifti bu probe sayesinde lm ileminin yaplaca yere iletilmek zere aspiration istasyonuna aspire edilmektedir.(ekil 9) Dedection Unit:Daha sonra Aspiration istasyonuna giden numune dedektion unitesinden geer Buras PMT(Photon Multiplayer Tube,lm hcresi,mknats hareket ettiren bir kol ve glendirici ksm olmak zere eitli ksmlardan olumaktadr(ekil 12) System reaktifleri(Procell ve Cleancell): Bunlar 4 adetdir ve sv atk kabnn hemen yukarsnda bulunurlar.Birinci ve drdnc kaplar(yani alt ksmlar siyah olmayanlar) temizleyici solsyon dier ikisi ise erisinde TPA bulunduran reaktif tpleridir.Temizleme solsyonlar incubatrde ii biten numune atldktan sonra numunenin yerletirildii incubatr boluunun temizlenmesi iin kullanlr.Dier solsyon ise ECL teknolojisinin temelini oluturan bir reaktiftir.

13

ECL TEKNOLOJS:
Bir platin elektrod zerinde elektrik sinyallerine duyarl reaktiflere elektrik enerjisi vererek bunlarda retilen k miktarnn llmesi temeline dayanr. Kullanlan reaktiflerRuthenium(II)_tris(bipyridyly)(RU(bpy)3)+2 complexi ve TPA(triproplymine) bileii kullanlr. Rutheniumdan k kmas kiyasal bir olay olamsndan ok elektriksel bir olaydr.Bu yzden reaksiyonun elektrik ile kontrol edilebilmesi bu reaksiyon tipinin en nemli zelliidir. Ruthenium(II)_tris(bipyridyly)(RU(bpy)3)+2 complexi ve TPA(triproplymine) elektrik sinyali verilmedii srece stabildirler.Verilen gerilim elektriksel bir alan olumasna neden olur ve bu oluan bu alandaki tm materyaller etkilenmektedir.Bunun sonucunda TPA okside oluyor ve bir elektronunun kaybediyor ve TPA +1 ykle yklenmi oluyor.Dengeyi salamak iin TPA bileiinden bir proton kopuyor ve TPA bieliimiz radikal TPA.ya dnyor. Bununla beraber (RU(bpy)3)+2 Bileiide bir elektronunu kaybediyor ve (RU(bpy)3)+3 ekline dnyor.Radikal TPA(TPA.) Ru(bpy)33 bileii ile RU(bpy)3)+2 eklini alana kadar tepkimeye giriyor.(Yani bir elektron alp tekrar eski durumuna dnene kadar.) Bu konuma geldiimizde bileiimiz uyarlm halde bulunmaktadr.Bu uyarlm halden stabil haline geerken(ground state) 620nmlik bir k yaylmasna neden olur ve bisde bu lmekteyiz.Reaksiyon tekrarlandka bu k kmaya devam etmektedir.Bu ok zayf bir ktr ve bu k daha sonra ykseltici ksmlarda kuvvetlendirilir. ekil 12de lm nitesi gsterilmektedir.Aspiration istasyonuna gelen reaktif ile karm numune Yoluna ince bir tpte ilerlerken manyetik bir alan etkisinde brakldktan sonra yukarda bahsettiimiz platin elektrodlara gelmekte ve burada yukarda bahsettiimiz gibi kan k miktar PMT ile llmektedir.

14

KAN MERKEZ (KAN BANKASI) CHAZLARI:

1, Kan plazmas saklama dolaplar: Santrifj cihazlaryla kandan ayrtrlan plazmalar deiik saklama mrne sahip dolaplarda saklanrlar. rnein bunlar 6 ay, 1 yl (-40 C) ve 2 yl (-80 C) dr. Santrifj olay ile molekl arlna gre hcreler deiik torbalarda toplanrlar. Santrifj 16-22 dk. aralnda yaplr. 2, Kan alm: Alnan kan 21, 35 ,45 gn gibi srelerle saklanabilir. Kann salkl saklama koullar iin dolap ssnn 4-7 C olmas gerekir. 3, Kandaki trombositlerin ayrtrlmas: AFEREZ ad verilen zel bir kan verme ilemi ile kannzn tamam deil sadece trombosit ya da plazma gibi rnler alnabilmektedir. Bu rnler lsemi veya dier kanserli hastalarn tedavisinde kullanlmaktadr. Trombositler bu tip hastalarda oluan kanamay durdurarak, hayati bir rol oynarlar.

COBE Spectra Apheresis System Aferez yoluyla elde edilmi trombosit Yandaki sistem sspansiyonlar tek bir kan bayla elde Trkiyede edilene gre 6-8 kat daha fazla trombosit Aferesiz cihaz iermektedir. Aferez ilemi srasnda bir olarak cihaz ierisinde santrfje edilen isimlendirilir. kannzdan sadece istenen rnler bir Kandaki torbaya toplanmakta, kann dier trombositleri blmleri size geri dnmektedir. Bu ilem ayrtrdktan sonra yaklak 2 saat srmektedir. Salkl kan tekrar donre kiilerde, srekli olarak trombosit ve geri verir. lokosit yapm vardr. Bir aferez ileminden sonra vucudunuz 72 saat ierisinde alnan rn yerine koyar. Bir yl ierisinde en fazla 24 kez aferez donr olabilirsiniz. Aferez donrlerinin de dier donrlerle ayn zelliklere sahip olmalar gerekir. Kol damarlarnn belirgin olmas ve son 3 gn iinde asprin almam olmalar nemlidir. Uygulama: Verici sandalyeye kollar yana ak vaziyette yatrlr. Bir koldan alnan kan cihaza girer trombositleri ayrtrldktan sonra da dier koldan ayrtrlm kan vericiye (donr) tekrar geri yklenir. Bir donrden kan alnmas iin bir birimdeki trombosit miktar 170000 den fazla olmaldr. Trombositlerin mr 22 C (oda scakl) de 5 gndr. Ayrca trombositlerin birbirlerine yapmamalar iin srekli kartrlmas gerekmektedir.

15

KAN BAII NASIL GEREKLER?

Kan bankas danma blmnde kayt ilemleri yaplr. Ba ncesi salnzla ilgili sizi ve alcy korumak zere dzenlenmi bir form doldurmanz istenecektir. Bu formdaki sorulara evet / hayr ekilnde yant vereceksiniz. Anlamadnz veya terrettt etttiiniz sorular rahatlkla danabilirsiniz. Basit bir fizik muayeneden geecek ve baz tetkikler iin rnek kan alnacaktr. Salnzla ilgili herhangi bir problem varsa szl olarak belirtiniz ve daha nce kullandnz ilalardan bahsediniz. Kan alma koltuuna uzanacaksnz. Grevli hemire kan torbasnn inesi ile damarnza girecektir. Hafif bir ac hissedebilirsiniz. Bu srada size herhengi bir hastaln bulamas mmkn deildir. nk ineler steril olup fabrikasyon olarak paketlenmitir ve ilk kez sizin iin kullanlmaktadr. Kan verme ilemi yaklak 10 dk. Srecektir. Sizden yarm litreden biraz daha az bir miktar kan alnacaktr. (Erikin kiilerin damarlarna ortalama 5 Lt. kan mevcuttur.) KAN BAIINDAN SONRA yaklak 10-15 dk. Istirahat edilmelidir. 3 ay sonra yeniden kan balanabilir.

BAILANAN KANLARA HANG SLEMLER UYGULANIR ? Gnmzde hastalarn artk nadiren tam kan ihtiyac olmaktadr. Bu nedenle kan grubu baklm ve tarama testleri yaplm kanlar kan bankalarnda son derece yararl blmlere ayrlarak kullanlana dek uygun s ve ortamlarda saklanr. Kanlardan elde edilen rnlerin her biri farkl hasta ve hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr. Genellikle tek bir ba kan birden ok hastann ihtiyacn karlamaktadr. Kan bandan sonra kannzn hangi grup (A,B,O,AB ve Rh tipi) olduu tespit edilir. 4 ana kan grubu olmasna ramen 400 den fazla grup ve faktr bilinmektedir.Gerekli durumlarda baz alt gruplar da aratrlmaktadr. Kan grubu tespitinden sonra kannzda AIDS, Hepatit B , Hepatit C, Sifiliz hastalklar aratrlmaktadr. Yaplan testlerde bu hastalklardan herhangi birine kar iki kez st ste pheli bulunan kanlar imha edilmektedir.

KANINIZDAN HANG RNLER ELDE EDLR ?

16

Kan rn Tam Kan Eritrosit Sspansiyonu Trombosit Sspansiyonu

Saklanma Sresi 35 gn 42 gn 5 gne kadar

Kullanld Durumlar Masif kanamalarda Eritrosit saysn artrr. Travma, Cerrahi giriimlerde, yanklarda , Anemi (kanszlk) tedavisinde Trombosit fonksiyon bozukluklarnda, Trombosit saysndaki azla bal kanamalarda Baz koaglasyon hastalklarnda, Yank ve kanamalardaki plazma kayplarnda , Lsemi ve dier kanser tedavisi srasnda

Taze Donmu 1 yl Plazma ve Kriopresipitat

KALTE KONTROL: Standart:Bir deney methodunu kalibre etmek iin kullanlan ve bilinen miktarlarda bir analit ieren solsyonlardr. Kontrol:nceden kalibre edilmi bir deney methodunun doruluunu ve kesinliini takip etmek amac ile kullanlan bir solsyondur.Kontroller hasta numunesi gibi allr.Sonular tpk hasta numunesi allyormu gibi hesaplanr. Eer bir metaryal,bir methodu kalibre etmek iin kullanlm ise,o metaryal ayn methodu kontrol etmek iin kullanlamaz.Yani bir deney methodunda ayn madde hem kontrol,hen de standart oalrak kullanlamaz. Kalite Kontrol Admlar nelerdir? 1)nce uygun kontrol seimi yaplr 2)Seilen kontroller uygun zaman aralnda test edilmelidirler.Test says,hedef araln iyi belirlemek iin yeterli sayda olmaldr. 3)Herbir kontrol ya gnde bir kere veya her alma srasnda yaplr.alma says yeterli istatistiki bilgilere ulaabilmek iin en az 20 olmaldr. Kalite kontrol takibi evre koullar,cihazda alan teknisyenin deimesinde ve gnn farkl saatlerinde mutlaka yaplmaldr.En ideali yaplan bu kontrol almalarnda ayn sonucu bulmaktr.Fakat en idealine varlmaz ve sonular arasnda birtakm deiiklikler olur.Bu deiikliklerin kayna teknisyen,deney methodu veya cihazn kendisidir.

nternal Kalite Kontrol lemleri:

17

Kontrol iin hazrlanan rnekler tpk hasta numunesi allyormu gibi allr.Kontrol numunesinin deerleri cihaz ve deneylere gre deiir. Kontrol deney deerleri nceden belirlenen deerlere kar elde edilen deerleri cihazn,doruluk(accuracy) ve tekrar edilebilirliini(precision) kontrol etmek iin kullanlr. Doruluk(accuracy):Cihazn gerek deeri elde etme kabiliyetidir. Tekrar Edebilme(precision):Ayn numune ile tekrar ve tekrar altnda ayn sonular elde edebilme kabiliyetidir. Cihazn kontrolnde her ikiside kullanlmaldr.Bu parametrelerden sadece biri kontrol etmek iin yeterli deildir.

18