1

MUC LUC
Mau
Chng 1: Tnh chat hat cua anh sang............................................................... 4
1.1. Bc xanhi et cua vat en ........................................................................... 4
1.1.1. Khai ni em bc xa nhi et-Phobc xa-Can bang nhi et-Vat en tuyet
oi ........................................................................................................ 4
1.1.2. Bc xanhi et cua VT-Cac nh l uat Stef an-Bol zmann vaWi en . 7
1.1.3. Gi ai thch ket quathc nghi em- Cong thc Rayl ei gh-Jeans -
Tham hoa thoai ................................................................................. 9
1.1.4. Gi athuyet Pl anck vesl ng thoanang l ng - HS Pl anck ...... 10
1.2. Hi eu ng quang i en ................................................................................ 11
1.2.1. Ket quathc nghi em....................................................................... 11
1.2.2. Thuyet photon anh sang cua Ei nstei n............................................. 15
1.2.3. Gi ai thch hi eu ng quang i en tren c sl ythuyet photon
anh sang .......................................................................................... 16
1.3. Hi eu ng Compton ................................................................................... 18
1.3.1. Th nghi em tan xaCompton ........................................................... 18
1.3.2. Gi ai thch hi eu ng Compton.......................................................... 19
Chng 2: Lng tnh song hat cua vat chat ................................................ 21
2.1. Gi athuyet De Brogl i e vesong vat chat ................................................... 21
2.1.1. Gi athuyet De Brogl i e..................................................................... 21
2.1.2. Cac th nghi em xac nhan gi athuyet De Brogl i e............................. 24
2.2. Yngha xac suat cua song vat chat - Ham song vanguyen l ychong
chat trang thai . .......................................................................................... 28
2.2.1. Ham song vayngha xac suat ........................................................ 28
2
2.2.2. i eu ki en chuan hoa vanguyen l ychong chat trang thai .............. 30
2.2.3. Cac v duveham song.................................................................... 31
2.3. Nguyen l ybat nh Hei senberg Cac hethc bat nh ......................... 31
2.3.1. Skhong xac nh ong thi toa ovaxung l ng........................ 32
2.3.2. Skhong xac nh ong thi gi an vanang l ng............................ 32
Chng 3: Phng tr nh Schr odinger ............................................................... 34
3.1. Phng trnh Schrodi nger ......................................................................... 34
3.1.1. Phng trnh Schrodi nger phuthuoc thi gi an................................ 34
3.1.2. i eu ki en cua ham song ................................................................. 36
3.1.3. Phng trnh Schrodi nger khong phuthuoc th i gi an .................... 36
3.2. Hat trong hothemot chi eu....................................................................... 37
3.3. Rao the Hi eu ng ng ngam.............................................................. 40
3.4. Dao ong ti eu hoa ............................................................................... 43
Chng 4: Nguyen t.......................................................................................... 45
4.1. Nguyen tmot el ectron............................................................................ 45
4.1.1. Phng trnh Schrodi nger ............................................................... 45
4.1.2. Ham song vacac sol ng t.......................................................... 47
4.1.3. Nang l ng i on hoa......................................................................... 49
4.1.4. Quang phovach cua nguyen tHydro............................................ 49
4.1.5. Sotrang thai cua cung mc nang l ng.......................................... 50
4.1.6. Xac suat tm i en t........................................................................ 51
4.1.7. Moment ong l ng quyao.......................................................... 54
4.1.8. Momen tquyao.......................................................................... 55
4.1.9. Hi eu ng Zeemann n gi an .......................................................... 56
4.1.10.Spi n cua i en t.............................................................................. 57
3
4.2. Nguyen tki m l oai ki em. ......................................................................... 63
4.2.1. Nang l ng i en thoatr.............................................................. 63
4.2.2. Quang phocua nguyen tki m l oai ki em........................................ 64
4.2.3. Cau tao boi cua nguyen tki m l oai ki em....................................... 65
4.3. Bang phan l oai tuan hoan......................................................................... 67
Phuluc ............................................................................................................ 68
Bai t ap................................................................................................................. 69
Tai lieu tham khao ............................................................................................. 77
4
Chng 1
T NH CHAT HAT CUA ANH SANG
Vao cuoi theky19 nhi eu s ki en thc nghi em akhang nh tnh chat song
cua anh sang. Nhng cung chnh trong thi gi an oaxuat hi en nhng trng hp
mangi ta khong thegi ai thch c neu chda tren gi athuyet song. ol abc
xanhi et cua vat en vahi eu ng quang i en.
egi ai thch c hi en tng bc xanhi et, Max Pl anck aphai exuat ra mot
gi athuyet mi , masau nay ngi ta coi nol ac scua l ythuyet l ng t. Gi a
thuyet nay cho thay anh sang ngoai tnh chat song con comot tnh chat khac: tnh
chat hat.
1.1. BC XANHI ET CUA VAT EN
1.1.1. Khai niem bc xanhiet - Phobc xa- Can bang nhiet - Vat en tuyet
oi
- Bc xanhi et
Thc nghi em cho thay nhi et othap cac vat cung phat ra song i en t.
Nguyen nhan cua vi ec phat ra song i en tl aschuyen ong nhi et cua cac phan
tben trong vat. Hi en tng cac vat thephat ra cac song i en tdo chuyen ong
nhi et c goi l ahi en tng bc xanhi et. Cac song i en tphat ra c goi l acac
bc xa.
- Phobc xanhi et
mot nhi et onhat nh, vat cung cothephat ra nhi eu l oai bc xakhac nhau,
tng ng vi cac bc song khac nhau. Ngi ta thng quan tam en sphan bo
cua nang l ng phat ra theo bc song. Tc l axem nang l ng phat ra ng vi
bc song nao ol abang bao nhi eu. Sphan bonay c goi l aphobc xanhi et.
- S cn b ng nhi et
5
Xet mot vat trong moi trng, chang han mot l y nc trong khong kh. Do
phat bc xa nhi et nen gi a l y nc vakhong kh l uon l uon cos trao oi nang
l ng vi nhau. Neu ban au l y nc nong hn khong kh, l ng nang l ng do no
phat ra l n hn nang l ng nothu vao val y nc l anh dan i . Quatrnh nay se
dan en trang thai can bang nhi et, trang thai nay at c khi nhi et ocua l y
nc can bang vi nhi et okhong kh chung quanh.
Trong trang thai can bang nhi et, l ng nang l ng mavat hap thu vaphat ra
di dang bc xanhi et trong mot n vthi gi an l abang nhau.
V trong trang thai can bang nhi et, nang l ng do vat phat ra bang nang
l ng do nothu vao, nen vat nao cokhanang hap thu cang manh th khanang
phat ra bc xacung manh.
- Hesohap thun sac
Khi bc xai en mot vat, nocothephan xal ai ; truyen qua hoac bhap thu.
Khi vat hap thubc xa, nonhan c nang l ng.
eac trng khanang hap thu bc xa cua mot vat, ngi ta dung khai ni em
hesohap thu: ol atsogi a phan nang l ng hap thu c tren tong sonang
l ng en ap vao vat.
Neu ta chtnh tsonay ri eng cho mot l oai bc xacobc song th tsoo
c goi l ahesohap thun sac vakyhi eu l aa().
Hesohap thun sac cua cac vat phuthuoc vao bc song ang xet, nhi et
ocua vat, vat l i eu cau tao nen vat cung nh tnh chat cua bemat vat (trn hay
nham).
Ki nh nghi em cho thay cac vat comau en hap thu vaphat bc xa manh hn
cac vat mau trang.
- Vat en tuyet oi
6
Trong thc tekhong vat nao cothehap thuhoan toan moi bc xachi eu vao no,
ngha l aa() < 1. Tuy nhi en, ethuan ti en, ngi ta nh ngha vat en tuyet oi
(VT) l amot vat l ytng, cokhanang hap thumoi bc xai en tchi eu vao no,
ngha l anocohesohap thun sac a() = 1 oi vi moi bc song .
V khanang hap thutl evi khanang phat ra bc xanen khi can bang nhi et,
VT l avat phat ra bc xamanh nhat.
Ngoai ra, ngi ta chng mi nh c rang phobc xanhi et cua VT chphu
thuoc vao nhi et omakhong phuthuoc vat l i eu l am nen no .
Trong tnhi en khocovat en tuyet oi nhng ngi ta cothetao cac mau vat
en cotnh chat ac trng cua vat en tuyet oi . ol acac bnh kn, rong comot
l otrong nho. Pha trong thanh bnh cophul p mohong en etang nang suat hap
thu tai thanh bnh. Moi bc xa i qua l ohong vao bnh hau nh eu b gi l ai
trong bnh : l ohong tren thanh bnh bay gi gi vai trotng ng mot vat en
tuyet oi .
H1.1: V duvevat en tuyet oi
1.1.2. Bc xanhiet cua VT - Cac nh luat St efan-Boltzmann vaWien
- Nang suat bc xan sac cua VT
eac trng khanang phat ra bc xa cua VT, ngi ta dung khai ni em
nang suat phat xa n sac: Tren bemat cua mot VT nhi et oT ta l ay mot
di en tch dS(cm
2
). Xet cac song i en t phat ra tdi en tch ovacobc song
7
nam trong khoang t en + d (m). Goi nang l ng do cac song i en tnoi
tren mang i trong mot gi ay l adW(watt). Khi otso
R
dW
dS d
T
( )
.

=
c goi l anang suat phat xan sac cua VT.
n vcua R() trong heSI l aW.m
-2
.m
-1
. Ngoai ra ngi ta cung thng dung
n vW.cm
-2
.m
-1
.
Tnh ngha tren ta thay tch soR
T
().d (W.m
-2
) chnh l anang suat phat ra
bc xacobc song nam trong khoang t en +d cua mot n vdi en tch be
mat vat. Tch phan theo moi (t 0 ) tai mot nhi et oconh T
I T R d
T
( ) ( ). =

}
0
c goi l anang suat phat xa toan phan ng vi nhi et oT. Nocho bi et l ng
nang l ng phat ra tmot n vdi en tch bemat vat trong mot n vthi gi an.
n vcua notrong heSI l aW/m
2
.
ol n cua I (T) tl evi di en tch nam di ng cong bi eu di en R
T
() theo
trong hnh H.1-2.
Neu vat codi en tch bemat l aS, nang l ng do toan bobemat vat phat ra
trong mot n vthi gi an sel atch soI .S. ai l ng nay con vl aoat (Watt)
vac goi l acong suat phat xa cua vat. Vao cac nam 1889-1890, Lummer va
Pri ngshei m ao c phobc xaVT mot cach chnh xac bang thc nghi em.
Ket quanay c vetren hnh (H.1-2).
Nhan xet:
Khi T cang cao, di en tch cua mi en nam di ng cong R
T
() cang l n,
ngha l aI (T) cang l n;
ng vi moi nhi et o, comot bc song
max
matai ovat phat xa manh
nhat, nhi et ocang cao,
max
cang dch vepha song ngan.
8
Hai nhan xet tren c di en tanh l ng bang nh l uat Stef an-Bol tzmann va
nh l uat Wi en.
- nh luat Stefan-Bolt zmann (S-B):
Nang suat phat xa toan phan cua VT trang thai can bang nhi et ng vi
nhi et otuyet oi T tl evi l uy tha bac bon cua nhi et o
I (T) = o.T
4
(1.1)
Trong oo = 5,670.10
-8
W.m
-2
.K
-4
c goi l ahang soStef an-Bol tzmann.
1
- nh luat Wien:
Khi nhi et othay oi , bc song
max
ng vi sphat xacc ai cung thay oi ,
nhng tch socua nhi et otuyet oi T va
max
tng ng l a khong oi

max
.T = b = 2,898.10
-3
m.K = 2898 m.K (1.2)
9
0
10
20
30
40
50
60
70
1.0 2.0 3.0 4.0
Rayleigh-Jeans
1600K

m4

m3

m2

m1
1600K
1800K
2000K
2200K
bc song (m)
n
a
n
g

s
u
a
t

b

c

x
a

n

s
a
c

R
T
(

)

(
w
a
t
t
s
/
c
m
2
.

m
)
Hnh1.2: R
T
() thc nghi em val ythuyet theo Rayl ei gh-Jeans
1.1.3. Giai thch ket quathc nghiem - Cong thc Rayleigh-Jeans - Tham hoa
tngoai
- Cong thc Rayleigh-Jeans:
etm mot bi eu thc l ythuyet cho R
T
(), ta can tnh sol ng bc xa phat ra
tl ovanhan sol ng nay vi nang l ng trung bnh E mang bi moi bc xa.
Rayl ei gh vaJeans atm c bi eu thc cho sol ng bc xaphat ra tl ol a
4
c 2
l o t xa so

t
= (1.3)
etnh E ho ap dung nh l uat phan boeu nang l ng theo bac tdo. Theo
onang l ng trung bnh mang bi moi bc xa chphu thuoc nhi et ovakhong
phuthuoc vao bc song .
Theo vat l ythong ke, nang l ng trung bnh c xac nh bi :
kT / 1 ,
dE ) E exp(
dE ) E exp( . E
dE ) kT / E exp(
dE ) kT / E exp( . E
E
0
0
0
0
= |
|
|
=

=
}
}
}
}

10
kT
1
)
1
ln(
d
d
) dE ) E exp( ln(
d
d
0
=
|
=
| |
= |
|
=
}

Trong ok = 1,381.10
-23
J.K
-1
l ahang soBol tzmann. nh l uat nay l amot he
quacua mot quan ni em van c tha nhan trong l ythuyet coi en l acac bc xa
cothecomoi gi atrnang l ng t0 en . Nhan ket quanay vi (1.3) hoc
cong thc l ythuyet cho R
T
().
R
c
kT
T
( )
t

=
2
4
, cong thc Rayl ei gn-Jeans. (1.4)
Cong thc nay motaung di en bi en cua R() vung bc song dai , nhng
l ech xa vi thc nghi em vung song ngan (tngoai ), nh ta thay tren hnh H.1-2.
Sthat bai nay cua l ythuyet c goi l atham hoa tngoai . Cai ten nay cho thay
cac nhavat l ythi orat quan tam en van ebc xacua VT vasmau thuan
gi a l ythuyet vathc nghi em al am horat boi roi .
1.1.4. Giathuyet Planck veslng thoa nang lng - Hang soPlanck
- Giathuyet Planck:
Cac nguyen t, phan tphat ra (vahap thu) nang l ng di dang bc xamot
cach gi an oan. Phan nang l ng phat ra (vahap thu) di dang bc xacotan so
v l amot songuyen l an cua tch sohv ( Theo gi athuyet nay E = kT, ngha l anh
l uat phan boeu nang l ng khong con ung na)
E = nhv, (n = 0,1,2,3,...)
trong oh l amot hang somi , c goi l ahang soPl anck vacogi atr
h = 6,626.10
-34
J.s = 4,14.10
-15
eV.s
- Cong thc Planck:
Ap dung gi athuyet tren, Pl anck suy ra bi eu thc cho nang l ng trung bnh
mang bi moi song ng ng vi bc song :
11

=
n
n
n
n n
) kT / E exp(
) kT / E exp( E
E
Ket quacho:
E
h c
e
h c
k T
=

1
Thay cong thc nay vao (1.3), Pl anck asuy ra c cong thc sau:
R
c
h c
e
T h c
k T
( )
t

2
1
4
: cong thc Pl anck, (1.5)
Trong oc = 3.10
8
m/s l avan toc anh sang. Cong thc nay phuhp rat tot vi
thc nghi em.
Nh vay nang l ng c phat ra vahap thu mot cach gi an oan chkhong
l i en tuc, ngi ta noi rang nang l ng ab l ng thoa. ol n cua l ng t
nang l ng l ahv, tl evi h. Vav h rat be, nen thng ta khong quan sat thay s
gi an oan nay cua nang l ng.
1.2. HI EU NG QUANG I EN
1.2.1. Ket quathc nghiem
Nam 1897, Hertz phat hi en ra rang khi chi eu anh sang tngoai l en bemat
ki m l oai ki em th cocac el ectron phat ra. Cac el ectron nay c goi l acac quang
el ectron, con hi en tng tren c goi l ahi eu ng quang i en.
eo s thay oi cua ong nang cua cac quang el ectron vasol ng quang
el ectron phat ra theo tan sovabi en ocua anh sang chi eu ti , ngi ta dung s o
nh H.1-3. Trong mot ong bang thach anh c hut het khong kh cocha hai
i en cc. i en cc bang ki m l oai ki em c goi l aquang catod (B), i en cc con
12
l ai goi l acc gop (A). Hi eu i en theV =
A
-
B
gi a cc gop vaquang catod co
thethay oi c. Dong i en trong mach cotheo c nhi en keG.
* au ti en ta at V > 0. Khi khong coanh sang chi eu vao, trong mach khong
codong i en (ki m i en kekhong l ech). Khi chi eu anh sang cotan sothch hp
vao quang catod vi th trong mach xuat hi en dong i en (ki m i en keb l ech).
i eu nay chng toacocac el ectron bt ra khoi quang catod. Di tac dung cua
i en trng, cac el ectron b keo vecc gop, do otrong mach xuat hi en dong
i en. Dong i en nay c goi l adong quang i en.
Hnh1.3: S oth nghi em khao sat Hnh 1.4: Sphuthuoc cua dong
hi eu ng quang i en vao hi eu i en theV
* Bay gi ta cho V thay oi vao sbi en thi en cua cng odong quang i en
theo hi eu i en theV, ta c ng cong a tren hnh Hnh 1.4. Sau otang gap
oi cng oanh sang val ap l ai th nghi em. Ta c ng cong b.
* Ta thay rang khi tang V th dong quang i en I tang theo. Neu ti ep tuc tang V
th I seat en mot gi atrkhong oi goi l adong bao hoa I
0
. Ta cothehi eu i eu
nay nh sau. Hi eu i en theV dng cotac dung keo cac el ectron phat ra tquang
catod vecc gop. V cang l n th soel ectron tutap cc gop cang nhi eu vadong
quang i en cang l n. en mot l uc, khi moi quang el ectron phat ra eu tu tap ve
cc gop th ducotang V dong i en cung khong thetang them c na. Khi ota
codong bao hoa. Nh vay cng odong bao hoa tl esoquang el ectron phat ra.
So sanh cac gi atrI
0
ng vi trng hp a vab ta thay khi cng oanh sang tang
V=
A
-
B
A B
quang catod
(B)
cc gop
(A)
-V
0

A
-
B
I
0,
b
I
0,
a
G
I
13
gap oi th cng odong bao hoa cung tang gap oi : I
0,b
= 2I
0,a
. Ngha l acng
ocua dong quang i en bao hoa tl ecng oanh sang t i . Noi cach khac, so
quang el ectron phat ra tl ecng oanh sang ti .
1
* Ngoai ra, ta thay khi hi eu i en thebang khong van codong i en. Chng
vi mot gi atrV = V
o
th dong quang i en mi tri et ti eu, V
o
c goi l atheham.
Yngha cua theham l anh sau. Anh sang chi eu vao quang catod acung cap
nang l ng l am cac el ectron bt ra khoi ki m l oai vacung cap cho moi el ectron
mot ong nang ban au K nao o. Nhong nang nay cac el ectron cothechuyen
ong en cc gop khi khong coi en trng (V= 0) hoac ngay cakhi i en trng
cotac dung chong l ai chuyen ong o(V<0). Gi atr V = V
o
ng vi khi cac
el ectron coong nang ban au l n nhat K
max
va ung bham bi i en trng.
* Cothetnh c K
max
t V
0
bang cach sau ay. Theo nh l uat bao toan
nang l ng, tong ong nang vathenang cua el ectron trong i en trng l akhong
oi . Ban au khi mi xuat hi en, nocoong nang K
max
vathenang W
t
= -e
B
= 0
(chon
B
= 0). Sau khi i en cc gop (coi en the
A
= -V
0
), el ectron cothenang
W
t
= -e(-V
0
) = eV
0
vaong nang l uc nay va ung bang khong. Vay ta phai co
K
max
+ 0 = 0 + eV
o
, hay K
max
= eV
o
(1.6)
Nh vay, mac dung chung ta khong nhn thay c cac el ectron, nhng bang
cach o theham V
o
, van cothexac nh c ong nang ban au cc ai cua
chung.
* Cong thc (1.6) cho thay ong nang ban au cc ai cua cac el ectron K
max
t
l etheham V
o
. Toth tren hnh H1-4 ta thay theham V
0
khong phu thuoc
cng oanh sang ti (hai ng cong a vab cung gap truc hoanh tai mot i em).
Do oong nang ban au cc ai cua el ectron K
max
khong phu thuoc cng o
14
anh sang ti . Nh sethay, ay l amot s ki en rat khohi eu theo quan i em song
anh sang.
* Bay gi ta l ai cho thay oi tan sov cua anh sang chi eu vao vao s phu
thuoc cua theham V
o
theo tan sov. oi vi ki m l oai l aNatri , ta c ket quanh
hnh H.1-5. Ta thay V
0
l amot ham tuyen tnh cua tan soanh sang en. Ngha l a
theo (1.6), ong nang ban au cc ai cua el ectron K
max
l amot ham tuyen tnh
cua tan soanh sang. Tan somatai otheham bang khong c goi l atan so
ngng vakyhi eu l av
0
. Yngha cua nonh sau. Khi anh sang en cotan sonho
hn v
0
, duta at V
0
= 0, (cac el ectron khong bcan trchuyen ong), cung khong
codong i en trong mach. Ngha l akhong coel ectron xuat hi en. Vay khi anh sang
en cotan sonhohn tan songng, hi eu ng quang i en kho ng xay ra.
Bc song
0
= c/v
0
c goi l angng quang i en cua ki m l oai . Thc nghi em
cho thay tan songng (hay ngng quang i en) phuthuoc vao tnh chat cua ki m
l oai . Ta tom tat cac ket quathc nghi em:
Soquang el ectron phat ra tl ecng oanh sang ti .
ong nang ban au cc ai cua el ectron K
max
khong phuthuoc cng oma
l amot ham tuyen tnh cua tan soanh sang kch thch.
Khi anh sang en cotan sonhohn tan songng, hi eu ng quang i en
khong xay ra
0 1 2 3 4 5 6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
v
0
T
h
e

h
a
m

V 0

(
V
o
l
t
s
)
Tan sov (10
15
Hz)
15
Hnh 1.5: Sphuthuoc cua theham V
o
vao sang tan soanh sang
1.2.2. Thuyet phot on anh sang cua Einst ein
Nam 1905, Ei nstei n aay manh ytng l ng thoa nang l ng vaneu ra
gi athuyet:
Nang l ng cua anh sang tap trung thanh nhng bocokch thc rat nhova
l an truyen vi van toc bang van toc anh sang trong chan khong c, nhng bonay
c goi l aphoton (hay l ng tanh sang), nang l ng cua moi photon cua anh
sang n sac tan sov tl evi tan sonay qua hang soPl anck
E = hv = hc/ (1.7)
Cng ocua mot chum anh sang tl evi mat ophoton trong chum.
Khi xay ra hi eu ng quang i en, mot photon c hap thu hoan toan bi mot
el ectron trong bemat.
Nh vay, Ei nstei n ahnh dung mot chum anh sang nh mot chum cac hat nho
l i ti . Nang l ng cua moi hat tl evi tan socua anh sang, E = hv. Khi onang
l ng cua chum anh sang gi qua mot n vdi en tch at vuong goc vi phng
truyen trong mot gi ay (tc cng oanh sang) sebang sohat i qua di en tch o
trong mot gi ay N nhan vi nang l ng cua moi ha t hv. Ngha l a
Cng oanh sang I = Nhv.
Ei nstei n aap dung cac gi athuyet tren egi ai thch hi eu ng quang i en. Khi
mot el ectron bbt khoi bemat ki m l oai , ong nang cua nol a
K = hv - W,
Trong ohv l anang l ng el ectron hap thuc cua photon vaW l acong can
thi et ebt mot el ectron khoi bemat ki m l oai , c goi l acong thoat. Cac
el ectron khac nhau cocong thoat khac nhau. Cac el ectron cocong thoat benha t
W
o
secoong nang l n nhat:
K
max
= hv - W
o
. (1.8)
16
1.2.3. Giai thch hieu ng quang ien t r en c sthuyet phot on anh sang
Chung ta hay van dung cac ket quatren egi ai thch hi eu ng quang i en, ac
bi et 3 van emal ythuyet song khong gi ai thch c.
- Van ecng o: Khi ta tang cng oanh sang l en hai l an th sophoton
trong chum sang tang l en hai l an, do osoquang el ectron vadong quang i en
bao hoa cung tang gap hai , phuhp vi H.1-4. Nhng khi onang l ng cua moi
photon khong tang, do oong nang macac el ectron thu c khong phu thuoc
vao cng oanh sang.
- Van etan so: Khi cho K
max
= 0 trong cong thc (1.8), ta c
hv
o
= hc/
0
= W
o
,
Khi ocac el ectron hap thu va ung mot nang l ng uethoat khoi mat
ki m l oai makhong coong nang ban au. Neu cho v < v
o
( >
0
) th cac el ectron
khong thethoat khoi bemat ki m l oai . i eu ogi ai thch s ton tai cua tan so
ngng v
o
trong H.1-5.
Thay (1.6) vao (1.8) vabi en oi , ta c
V
o
= (h/e)v - W
o
/e. (1.9)
Cong thc nay cho thay V
o
phu thuoc tuyen tnh vao v, ung nh H.1-5. o
doc cua ng thang tren hnh chnh l atsoh/e.
- Van ethi gi an: do nang l ng cua anh sang c tap trung thanh tng
chum nho, nen khi hap thumot photon conang l ng l n hn cong thoat, el ectron
cokhanang bat ra tc th khoi mat ki m l oai .
- Khoi lng nghvaxung lng cua phot on
Gi athuyet cua Ei nstei n cho thay photon cotnh chat nh mot hat vamang
nang l ng hv, chuyen ong vi van toc anh sang trong chan khong c. Khi mot
hat chuyen ong, nosecomot xung l ng nao o. Do ophoton cung secoxung
l ng. etm xung l ng cua photon ta phai tm khoi l ng nghcua no. etm
17
khoi l ng nay ta xuat phat tcong thc tong quat cho nang l ng toan phan cua
mot hat cokhoi l ng nghm
o
chuyen ong vi van toc v l a
E
m c
v
c
o
=

2
2
2
1
. V
photon chuyen ong vi van toc v = c nen mau sotri et ti eu, nhng nang l ng cua
photon l aE = hv hu han, vay tsocung phai = 0, hay khoi l ng nghcua
photon phai bang khong m
o
= 0. Thay m
o
= 0 vao hethc tng oi tnh gi a nang
l ng, ong l ng vakhoi l ng ngh
E
2
= c
2
p
2
+ (m
o
c
2
)
2
,
ta suy ra bi eu thc cho xung l ng cua photon
p = E/c = hv/c = h/. (1.10)
1.3. HI EU NG COMPTON
1.3.1. Th nghiem Compt on
Hi eu ng quang i en cho ta thay anh sang l adong cac hat photon. Moi
hat ocomang mot nang l ng vaxung l ng xac nh. Li eu cothequan sat
c s va cham cua cac hat nay, tng tnh sva cham cua hai vi en bi hay
khong? Vao nam 1923, Compton ati en hanh mot th nghi em cho thay s va
cham cua photon vi el ectron, do othem mot l an na khang nh ban chat hat
cua anh sang.
Th nghi em nh sau : Mot chum ti a X n sac cobc song tan xatren mot
bi a bang carbon. Tai cac goc tan xa u khac nhau ong o sphuthuoc cua cng
oti a tan xa theo bc song cua no(Hnh 1.6). Ta thay mac dusong ti chco
mot bc song , song tan xacohai nh hai bc song khac nhau va'. Khi
goc tan xa tang, ta thay ' tang theo. Hi eu soA c goi l adch chuyen
Compton. Nocool n phu thuoc goc tan xa. Nhng th nghi em vi cac vat l i eu
khac cho thay A khong phuthuoc vao l oai vat l i eu l am tan xamachphuthuoc
vao goc tan xa u .
18
Hnh 1.6. Motath nghi em tan xaCompton
1.3.2. Giai thch cua Compt on
Compton agi ai thch ket quath nghi em tren bang cach gi athi et rang ti a X
gom cac dong hat photon conang l ng vaxung l ng xac nh. Stan xacua ti a
X tr ong bi a cothec xem l aket quacua s va cham an hoi gi a hai hat l a
photon vael ectr on, tr ong ocac el ectr on ban au ng yen vagan nh hoan toan
t do. Ket quacua s va cham l aphoton bl ech hng vamat i mot phan nang
l ng, do otan sobgi am thanh v', tng ng vi '.
Ta cotherut ra ' tcac nh l uat bao toan nang l ng vaxung l ng nh sau:
Nang l ng ong l ng
Trc va cham Sau va cham Trc va cham Sau va cham
Pho ton v h ' v h

v h
c
h
p = =
'
'

v h
c
h
p = =
El ectron
2
c m
e
2
2
2
1
c
v
c m
e

0
2
2
1
c
v
v m
P
e
e

=
nh l uat bao toan nang l ng:
2
2
2
2
1
'
c
v
c m
h c m h
e
e

+ = + v v
nh l uat bao toan xung l ng:
e
P P P

+ = '
Chi eu xuong phng x: ( + u = cos P cos ' P P
e
)
19

+ u
v
=
v
cos
c
v
1
mv
cos
c
' h
c
h
2
2
Chi eu xuong phng y: ( + u = sin P sin ' P P
e
)

u
v
= sin
c
v
1
mv
sin
c
' h
0
2
2
Suy ra odch chuyen Compton:
) cos 1 (
c m
h
'
e
u = = A (1.11)
Ta thay dch chuyen Compton A chphuthuoc vao goc tan xa u vakhong phu
thuoc bc song ti . Cong thc l ythuyet (1.11) phuhp tot vi thc nghi em.
Hnh 1.7. odch song trong tan xaCompton
ai l ng h/m
e
c thng c goi l abc song Compton. oi vi el ectron ta
co

e
= h/m
e
c = 0,0243 A = 2,43.10
-12
m. (1.16)
Nhan xet rang, mac dau sthay oi odai song khong phuthuoc b c song ti
ban au, nhng v hi eu soA rat benen chkhi that nhosao cho A / cogi atr
20
ang keth mi quan sat c shi en di en cua hai vach pho. i eu nay cho hi eu
tai sao ta khong ghi nhan c hi eu ng Compton trong vung anh sang thay c.
Nh vay, qua 3 hi en tng tren, ng vi anh sang vung hong ngoai (bc xacua
VT), tngoai (hi eu ng quang i en) vavung ti a X (hi eu ng Compton) chung
ta thay anh sang eu thehi en ban chat hat. Nhng nh ta athay, anh sang cung
thehi en tnh chat song qua cac hi en tng gi ao thoa, nhi eu xa. Nh vay cothenoi
anh sang va cotnh chat song va cotnh chat hat. Cac ac trng song-hat nay
l i en hevi nhau qua cac cong thc (1.7) gi a nang l ng E vatan sov, vacong
thc (1.10) gi a xung l ng p vabc song .
Tnh chat hat cua anh sang thehi en cang rokhi bc song cua nocang be. Khi
ohi en tng nhi eu xacang khoquan sat vanh l uat truyen thang cua anh sang
cang ung.
21
Chng 2
LNG T NH SONG - HAT CUA VAT CHAT
2.1. GI ATHUYET DE BROGLI E VESONG VAT CHAT
2.1.1. Giathuyet De Br oglie
Cac nhaVat Lyhi em khi sai l am trong vi ec trong i nhng oi xng c ban
cua tnhi en.. Chang han khi ta bi et rang ttrng bi en thi en si nh ra i en trng
th ta cung conhi eu c may phan oan ung khi cho rang ngc l ai i en trng
bi en thi en cung si nh ra ttrng. Vai eu oac chng mi nh.
Mot v du khac khi phat hi en ra el ectron cophan hat l aposi tron th ngi ta
cung doan proton cung cophan hat. May gi a toc proton en nang l ng 5Gev
ac xay dng tai trng ai hoc Tong Hp Cal i f orni a Berkel ey etm
ki em vaatm thay phan hat proton nay.
Nam 1924 Loui s De Brogl i e, mot nhaVat Lyval amot thanh vi en cua mot gi a
nh quytoc Phap noi ti eng atran trtrc s that l aanh sang col ng tnh
song hat. Vay th vat chat cotnh song hay khong. Li eu anh sang vavat chat co
phai l acac dang khac nhau cua nang l ng, cothechuyen hoacho nhau vacung
tuan theo cac oi xng khong- thi gi an cua l ythuyet tng oi hay khong. To
ong a ra gi athuyet tao bao rang vat chat cung col ng tnh song hat. Rang cac
hat nh el ectron chang han cung cothecotnh chat song. Vamot cach tng
ong vi anh sang coxung l ng

h
p =
Ong cung l ap l uan mot hat coxung l ng p sel i en ket vi mot song cobc
song:
p
h
=
22
Toong a ra gi athuyet:
Mot hat chuyen ong t do vi xung l ng p vanang l ng E sel i en ket vi
mot song, goi l asong vat chat, cotan sov vabc song thoa cac hethc
v = E/h (2.1)
va = h/p. (2.2)
Chung ta thay rang ay cung l achnh l acac cong thc (1.7) va(1.10), theo gi a
thuyet photon anh sang cua Ei nstei n. i eu khac bi et quan trong l achung ap dung
cho cac hat vat chat. oi vi cac hat quan hegi a bc song vatan so = c/v
khong con ung na, v cac hat chuyen ong vi van toc khac van toc anh sang c.
Bc song thng c goi l abc song de Brogl i e cua song vat chat, l i en
ket vi hat chuyen ong vi xung l ng p.
V dutnh :
Bc song cua 1 vi rus com = 1.0x10
-15
kg chuyen ong vi van toc 2 mm/s l a
= h/p = h/mv = 3,3x10
-16
m.
Bc song cua 1 el ectron coong nang K =54 eV l a
, ,
/
0
h / p h / 2mK , . 0 . / , 0 . . , 0
, . 0
1 2
34 31 2 2 19
1
6 625 1 J s 2x9 1x1 J m s x54x1 6x1 J
1 67 1 m

= = =
=
Ta thay bc song de Brogl i e cua nhng oi tng vat chat thong thng rat
nho, nhohn cakch thc hat nhan! Sd nonhov trong cong thc (2.2), hang
soPl anck l arat nhovaxung l ng cua nhng oi tng vat chat thong thng l ai
tng oi l n. Chtrong cac hi en tng xay ra trong nguyen thay hat nhan, khi
cac hat tham dcoxung l ng beth tnh chat song cua vat chat mi thehi en ro.
2.1.2. Cac th nghiem xac nhan giathuyet de Br oglie
23
Tnh chat song thehi en qua hi en tng nhi eu xa. Do oneu gi athuyet de
Brogl i e ung, th ta cothequan sat c snhi eu xa cua vat chat. Trong thc te
i eu nay l arat kho, do bc song vat chat quangan. Ta bi et rang oi vi anh sang,
ta chquan sat c hi en tngnhi eu xakhi bc song bang hoac l n hn orong
D cua khe nhi eu xa( > D). oi vi el ectron trong v dutren, ~ 10
-10
m, xap x
bang khoang cach gi a cac nguyen ttrong mang ti nh the. Nh vay cothel i
dung mang ti nh theel am cach tnhi eu xa, tng t nh oi vi ti a X. Bang
cach nay, Davi sson vaGermer aquan sat c hi en tng nhi eu xacua el ectron
vao nam 1927.
Th nghi em Davi sson-Ger mer
Hnh 2.1. Nhi eu xatren mang ti nh the Hnh 2.2. Vanh nhi eu xa
Nam 1927, Davi sson vaGermer thay chum ti a X trong th nghi em nhi eu xa
cua ti a X tren mang ti nh the, bang chum el ectron.
Tren hnh H.2.3.a l as oth nghi em cua Davi sson vaGermer. Cac el ectron
phat ra tmot day toc nung nong c gi a toc qua hi eu theV vari thang goc vao
mot mat n ti nh theNi kel . Detector D dung ghi nhan cng ochum ti a phan xa
cac goc u khac nhau. ng vi moi gi atrcua hi eu i en thegi a toc V, cac ong o
24
cng ochum ti a phan xa theo cac goc khac nhau. Ta thay cng ochum ti a
phan xaconhng cc ai vacc ti eu khac nhau.
Ket quacho thay s phan bocng osang do cac i en ttan xa tren Ni
gi ong hoan toan nh hi en tng cua ti a X tren ti nh the. Xac nh vtr cc ai cua
cac van nhi eu xa, ta cothetm c bc song cua song phang n sac tng ng
vi chum i en tti theo cong thc Bragg:
2d.si nu = n ( 2.3 )
Trong od l akhoang cach gi a hai l p nguyen ttrong mang ti nh the, u l a
goc trt tao bi chum ti vi phng mat phang nguyen ttrong ti nh the. Goi |
l agoc tan xa, goc tao bi chum i en tti vachum ti a l o, goc trt cua hai ti a ti
val obang nhau, th :
2
180 |
u

=
Hnh 2.3.a. S oth nghi em cua Davi sson vaGermer
Vi dong el ectron 54 eV chi eu ti ti nh theNi , thc nghi em ghi nhan c mot
nh nhon cc ai cac el ectron tan xa theo phng goc 50
o
so vi phng chum
ti . Goc trt u = 65
o
. Khoang cach d gi a hai l p nguyen ttrong ti nh thec
25
xac nh bi th nghi em nhi eu xacua ti a X l ad = 0,091 nm. Vi van cc ai th
nhat n = 1, odai song cua i en ttnh theo cong thc Bragg sel a:
nm nm
o
165 , 0 ) 65 )(sin 091 , 0 )( 2 ( = =
Hnh 2.3.b Phan bochum phan xatheo goc phan xa
Bay gi tnh odai song de Brogl i e cua i en tcoong nang 54eV tcong
thc
mv
h
= . V ong nang 54 eV rat nhoso vi nang l ng nghcua i en t0,51
MeV, nen khong can dung hethc tng oi tnh. Do o:
s kgm eV J eV kg mKE mv p / 10 . 0 , 4 ) / 10 . 6 , 1 )( 54 )( 10 . 1 , 9 )( 2 ( 2
24 19 31
= = = =
Suy ra bc song i en t:
nm m
s m kg
Js
mv
h
166 , 0 10 . 66 , 1
/ . 10 . 0 , 4
10 . 63 , 6
10
24
34
= = = =

Ket quaphuhp rat tot vath nghi em nay atrc ti ep chng toston tai song
vat chat de Brogl i e.
Th nghi em Thomson
Cung nam 1927, G.P.Thomson ati en hanh th nghi em vi phng phap khac
vacung xac nhan gi athuyet de Brogl i e. Ong chi eu mot chum el ectron conang
l ng khal n vao mot bi a mong gom nhi eu ti nh thenhonh hng ngau nhi en
(H.2.4.a). Do conang l ng l n, cac el ectron cothexuyen qua bi a. Sau bi a ong
at mot knh anh. Knh anh cotnh chat l akhi comot el ectron ri vao noth se
26
xuat hi en mot cham sang, chonao cocang nhi eu el ectron en ap vao th secang
sang nhi eu. Ket qual atren knh anh ong quan sat c nhng vong tron ong
tam rat ronet (H.2.4.b). Bc tranh nay rat gi ong bc tranh nhi eu xacua mot chum
ti a X cocung bc song. Ket quanay l amot bang chng khong thephunhan
c vetnh chat song cua el ectron.
Hnh 2.4.a. Motath nghi em cua G.P Thomson Hnh 2.4.b. Vanh nhi eu xa
exet xem cophai tnh chat song nay l ado s chuyen ong tap thecua
el ectron hay khong, Bi berman vaSushki n al am th nghi em gi ong nh tren,
nhng vi mot dong el ectron rat yeu, sao cho khoang thi gi an gi a 2 el ectron
l i en ti ep en bi a chng 30.000 l an l n hn thi gi an emot el ectron i qua bi a.
i eu nay bao am rang chuyen ong cua moi el ectron khi i qua bi a khong banh
hng bi cac el ectron khac. Ket quaong van nhan c bc tranh nhi eu xanh
tren. Nh vay moi el ectron ri eng l eeu cotnh chat song vaeu cokhanang gay
ra sgi ao thoa.
Cac th nghi em khac c ti en hanh vi phan thi dro, nguyen thel i um hay
vi neutron cung cho thay cac oi tng nay cotnh chat song. Nh vay tnh chat
song l amot ac trng chung cho vat chat.
27
2.2. YNGHA XAC SUAT CUA SONG VAT CHAT -HAM SONG VA
NGUYEN LYCHONG CHAT TRANG THAI
Cac th nghi em tren cho thay cac hat vi moquathat cotnh chat song. Nhng
chung ta van cha bi et ol asong g. Nocogi ong nh song tren mat nc hay
song i en thay khong? Hay l amot l oai song nao hoan toan khac? Trong ti et nay
chung ta setm hi eu ban chat cua song vat chat. Tosuy ra nhng tnh chat cua
ham song motano.
2.2.1. Ham song vayngha xac suat.
etm hi eu yngha cua song vat chat chung ta hay so sanh novi song anh
sang. Chung ta xem l ai hai bc tranh nhi eu xa, mot l acua ti a X vamot l acua
el ectron, cahai cocung bc song. Trong anh nhi eu xati a X, nhng van sang ng
vi vtr cocng oanh sang at cc ai , nhng van toi ng vi cng oanh
sang at cc ti eu. Cng oanh sang tl evi bnh phng vect cng oi en
trng c: I o c
2
. Con ban than vect cng oi en trng c l amot ham cua toa o
khong gi an vathi gi an: c = c(x,,z,t).
Trong bc tranh nhi eu xa cua el ectron. Nhng van sang ng vi v tr coso
el ectron en l acc ai , con nhng van toi ng vi vtr cosoel ectron en l acc
ti eu. Goi N
o
l atong soel ectron en man vaN(r) l asol ng el ectron ng vi ban
knh r tnh ttam cua hnh tron. Ta thay N(r) conhng cc ai vacc ti eu xen ke
nhau. Khi sol ng el ectron c phat ra trong mot gi ay cang nhi eu vathi gi an
l am th nghi em cang dai th tong soel ectron en man N
o
cang l n vasoel ectron
en tai vtr r l aN(r) cung cang l n. Nhng tson(r) = N(r)/N
o
gan nh khong phu
thuoc vao tong soel ectron en man. Tsonay cho bi et khanang eel ectron en
vtr ng vi ban knh r l al n hay be. Trong toan hoc ngi ta goi khanang nay
l axac suat. Nh vay, van sang ng vi vtr coxac suat el ectron en l acc ai ,
con nhng van toi ng vi vtr coxac suat el ectron en l acc ti eu.
28
V bc tranh motaxac suat xuat hi en el ectron hoan toan gi ong bc tranh mo
tacng oanh sang, nen ta phai nghrang chung cotuan theo cung mot qui l uat.
V cng oanh sang tl evi bnh phng vect cng oi en trng c, nen xac
suat coel ectron cung phai l abnh phng cua mot ai l ng nao o, mata goi
l aham song. Tng t nh vect cng oi en trng c, ham song cung l amot
ham cua cac toa okhong gi an vathi gi an, nen ngi ta thng vi et (x,y,z,t).
ac bi et, nhng nghi en cu ti ep theo cho thay khac vi cac l oai song thong
thng, ham song noi chung l amot ham sophc. Do oxac suat phai c tnh
bang bnh phng cua trtuyet oi cua ham song |(x,y,z,t)|
2
.
Nh vay song vat chat de Brogl i e l asong xac suat. Nokhong nh song anh
sang hay song nc thong thng mata cothecam nhan trc ti ep c. Tuy
nhi en song xac suat nay cung tuan theo cac qui l uat gi ao thoa, phan xanh song
anh sang, nh chung ta athay qua cac th nghi em noi tren.
Yngha xac suat cua song vat chat ac Max Born gi ai thch l an au ti en.
Theo ong, ban than ham song (x,y,z,t) khong coyngha vat l ytrc ti ep, mach
bnh phng cua trtuyet oi cua no, |(x,y,z,t)|
2
mi l amot ai l ng vat l yma
chung ta cotheo c. |(x,y,z,t)|
2
cho bi et xac suat ehat nam trong mot n
vthetch bao quanh i em (x,y,z) tai thi i em t. Do ongi ta goi |(x,y,z,t)|
2
l amat oxac suat.
Nh vay |(x,y,z,t)|
2
.dV = |(x,y,z,t)|
2
.dxdydz l axac suat ehat nam trong
thetch vi phan dV = dxdydz bao quanh i em (x,y,z) otai thi i em t.
2.2.2. ieu kien chuan hoa vanguyen lychong chat t r ang thai
V xac suat etm thay hat trong toan khong gi an phai bang 100%, nen ty
ngha cua ham song, ta phai co
}||
2
(r,t).dV = 1. (2.4)
ay l ai eu ki en chuan hoa cua ham song.
29
Tyngha xac suat cua ham song ta thay rang trong th nghi em Devi sson-
Germer, moi el ectron i en bemat ti nh thetng ng vi mot song xac suat.
Song nay tan xa tren cac nguyen tvatach ra thanh nhi eu song
i
khac nhau.
Moi song nh themotamot trang thai khad cua el ectron. Tai mot i em cho
trc, cac song
i
nay chong chat l en nhau vacho mot song mi =
1
+
2
+...
(sgi ao thoa). Neu tai vtr at detector cac song nay tang cng nhau, xac suat
tm thay el ectron tai ol n. Neu chung tri et ti eu nhau, xac suat tm thay el ectron
tai obe. Do oschong chat cua cac song cho ta mot bc tranh gi ao thoa. Nh
vay song xac suat cung tuan theo nguyen l ychong chat nh song anh sang hay
song nc. Nhng trong vat l yl ng t, ay l aschong chat cac trang thai mahe
cotheco.
Trong vat l yl ng t, khanang chong chat trang thai l amot trong nhng
nguyen l yc ban, c phat bi eu nh sau:
Neu mot hecothetrong cac trang thai c motabi cac ham song
1
,
2
,..
th hecung cothetrong trang thai motabi ham song thoa i eu ki en:
= c
1

1
+ c
2

2
+ ... (2.5)
trong oc
1
vac
2
, ... l anhng hang sophc bat kynao o.
Trong trang thai nay xac suat tm thay hetrang thai
i
(i = 1,2,) tl evi
bnh phng cua trtuyet oi cua hesotng ng |c
i
|
2
.
Nguyen l ychong chat trang thai cho phep ta phan tch mot trang thai cua he
thanh mot tap hp cua nhng trang thai . Trong cac trang thai thanh phan nay he
conhng ac trng xac nh, v duxung l ng xac nh.
2.2.3. Cac v duveham song
Chung ta hay xet ham song cua mot hat coxung l ng vanang l ng xac nh
p
x
vaE, chuyen ong doc theo truc x. Theo gi athuyet de Brogl i e hat nay seco
bc song = c/p
x
vatan sov = E/h xac nh, do oham song cua nocodang:
30
(x,t) = A.exp{ 2ti (x/-vt)} = A.exp{ i (kx-et)} , (2.6)
trong oA l amot hang sophc nao o, k = 2t/ c goi l asosong vae =
2tv c goi l atan sovong cua song.
Ham song nay motamot song phang, mat oxac suat tng ng ||
2
= |A|
2
khong oi trong khoang tx = - en x = +. Nh vay xac suat tm thay hat l a
khong oi trong toan khong gi an. oi vi song l oai nay, i eu ki en chuan hoa tren
khong c thoa man.
Thong thng, xac suat tm thay hat tai mot vung nao otrong khong gi an tai
mot thi i em nao ol akhac khong, con tai cac vung khac l arat be. Tng ng,
ham song motahat phai codang mot bosong.
2.3. NGUYEN LYBAT NH HEI SENBERG - CAC HETHC BAT NH
Tnh chat bat nh cua cac hi en tng vi mo
Trong c hoc l ng tta khong themotatrang thai cua cac hat vi momo t
cach chnh xac nh trong c hoc coi en van thng l am. Vi ec khong themota
chnh xac cac ac trng vat l ycua cac hat vi moc di en tabi cac nguyen l y
bat nh vacac hethc bat nh noi ti eng, do Hei senberg a ra vao nam 1927.
2.3.1. Skhong xac nh ong thi cua t oa ovaxung lng
Nguyen l ybat nh Hei senberg cho toa ovaxung l ng cua hat c phat
bi eu nh sau:
Khong thexac nh toa ovaxung l ng tng ng cua mot hat ong thi vi
ochnh xac tuy y. obat nh khi o toa ovaxung l ng cua hat l i en hevi
nhau qua cac hethc sau:
Ap
x
.Ax > /2, (2.7)
Ap
y
.Ay > /2,
Ap
z
.Az > /2.
31
Trong o= h/2t = 1,0.10
-34
J.s vac goi l a" h gach" . Ta nhan thay trong
cac hethc (2.7), tch socua obat nh Ax vaAp
x
, l uon l uon l n hn /2. Do o
khi ta o ong thi toa ox vaxung l ng p
x
cua mot hat, neu ta o c toa o
x cua hat cang chnh xac (Ax cang be) th ochnh xac cua xung l ng p
x
cua hat
cang l n (Ap
x
cang l n), vangc l ai . Chung ta cotheo x hay p
x
ri eng bi et vi
ochnh xac tuy y, nhng khi ta tm cach gi am Ax th Ap
x
setang vangc l ai .
i eu nay cung ung cho cac cap (y,p
y
) va(z,p
z
).
Lu yrang cac hethc (2.7) chung cho cac cap toa ovaxung l ng cua
cung mot chi eu, (x,p
x
), (y,p
y
) va(z,p
z
), chkhong cho cap (x,p
y
) chang han. Ngha
l ahat cothecotoa ox vaxung l ng p
y
hoan toan xac nh ong thi .
2.3.2. Skhong xac nh ong thi cua thi gian vanang lng
Tng t nh toa ovaxung l ng, gi a nang l ng vathi gi an cung co
nguyen l ybat nh sau:
Khong thexac nh nang l ng vathi gi an ac trng cho mot hel ng tvi
mot ochnh xac tuy y. obat nh khi o nang l ng E vathi gi an t cua mot he
l ng tl i en hevi nhau qua hethc sau
AE.At > /2 (2.8)
eo nang l ng cua mot heta l uon l uon can mot khoang thi gi an. Theo
(2.8), neu thi gi an o l aAt th nang l ng E mata o c secookhong xac
nh l aAE, vatch cua At vaAE l uon l uon l n hn /2.
V du: ta bi et rang nguyen tthng trong trang thai c ban, khi bkch thch
l en cac trang thai cao hn, nguyen tnhanh chong trvetrang thai c ban. Do o
theo (2.8), nang l ng cua trang thai c ban cothec xac nh chnh xac hn
nhi eu so vi nang l ng cac trang thai cao hn.
Nguyen l ytng ng
32
Nguyen l ytng ng do N. Bohr era, conoi dung sau:
Cac ket quacua l ythuyet l ng tphai trung hp vi cac ket quacoi en
trong trng hp gi i han khi ket quacoi en phuhp vi thc nghi em.
Nh sethay sau nay, trang thai cua cac hel ng tthng c ac trng bi
cac sol ng t. Nguyen l ytng ng con codang phat bi eu khac nh sau:
Cac ket quacua l ythuyet l ng tphai trung hp vi cac ket quacoi en khi
cac sol ng tac trng cho trang thai cua hetrnen rat l n.
33
Chng 3
PHNG TR NH SCHROEDI NGER
Nam 1926, nhavat l yngi Ao Schroedi nger aa ra mot phng trnh cho
phep xac nh c ham song motatrang thai cua mot hel ng t. Phng trnh
nay ong mot vai trocan ban trong c hoc l ng t, tng t nh phng trnh
Newton trong c hoc coi en. Khi gi ai phng trnh Schroedi nger, chung ta cothe
tm c ham song vatota cothetnh c xac suat ehecocac toa o,
xung l ng, v.v.. nao o.
3.1. PHNG TR NH SCHROEDI NGER
3.1.1. Phng tr nh Schr oedinger phuthuoc thi gian
Xet mot hat cokhoi l ng m, di chuyen trong mot trng l c (chang han trong
trng hap dan cua quaat hay trong mot trng i en t). Tc hoc Newton ta
bi et rang, moi thi i em vang vi moi vtr hat comot thenang nao oU =
U(x,y,z,t). Phng trnh Schroedi nger cho phep ta tm c ham song khi bi et the
nang nay.
Phng trnh Schroedi nger cho ham song motatrang thai cua hat codang
+ =

2
2m
x y z t U x y z t i
x y z t
t
A+ + ( , , , ) . ( , , , )
( , , , ) c+
c
(3.1)
trong oi l asoao, con A l atoan tLapl ace. Trong hetoa oDescartes ta co
A+
+ + +
= + +
c
c
c
c
c
c
2
2
2
2
2
2
x y z
.
Nhan xet
1) Khac vi phng trnh Newton, ay l a1 phng trnh vi phan theo catoa o
khong gi an vathi gi an.
34
2) ay l a1 phng trnh ao ham ri eng, tuyen tnh oi vi . Do o, neu
1
va
2
l ahai nghi em bat kyth = c
1

1
+ c
2

2
cung l amot nghi em. i eu nay phu
hp vi nguyen l ychong chat trang thai .
3) Trong trng hp mot chi eu, khi ham song chphu thuoc vao toa ox va
thi gi an t, phng trnh (3.1) codang:
+ =

2 2
2
2m
x t
x
U x t x t i
x t
t
c
c
c+
c
+
+
( , )
( , ) ( , )
( , )
(3.2)
Sau nay chung ta sethng l am vi ec vi phng trnh song mot chi eu nay.
Khi U(x,t) = 0, ng vi trng hp hat chuyen ong tdo, ta cophng trnh
=

2 2
2
2m
x t
x
i
x t
t
c
c
c+
c
+( , ) ( , )
. (3.3)
V duvi song phang
Ta chng mi nh rang song phang de Brogl i e l amot nghi em cua phng trnh
(3.3). Goi E vap l anang l ng vaxung l ng cua hat. Theo c hoc coi en, nang
l ng cua hat khi osebang tong ong nang vathenang, nhng U = 0, nen E =
ong nang = p
2
/2m.
Theo de Brogl i e, hat setng ng vi mot song phang cotan sov vabc
song thoa
E = hv = he/2t = qe (3.4)
p = h/ = 2tq/ = qk
trong oe = 2tv c goi l atan sovong vak = 2t/ c goi l asosong. T
hethc gi a E vap va(3.4) ta suy ra quan hegi a sosong k vatan sovong e
q
2
k
2
/2m = qe. (3.5)
Ham song de Brogl i e khi ocodang, theo (2.6)
= A.exp{i (k.x et)}. (3.6)
35
Neu (3.6) l anghi em cua (3.3) th khi thay vao, nophai cho ra mot ang thc.
Ta thay (3.6) vao 2 vecua (3.3), l ay ao ham ri eng theo x vat tng ng vachuy
rang i
2
= -1, ta c vetrc
(q
2
k
2
/2m).A.exp{i (k.x et) },
vesau qe.A.exp{i (k.x et)}.
Lu yen (3.5), ta suy ra rang hai vebang nhau, ung nh chi .
3.1.2. ieu kien cua ham song
Theo tnh chat cua phng trnh Schroedi nger vayngha cua ham song, chung
ta cothesuy ra rang ngoai i eu ki en chuan hoa nocon cocac tnh chat sau ay:
1) Hu han, neu khong th i eu ki en chuan hoa khong c thoa man;
2) n tr, v ng vi moi trang thai , tai mot i em chcomot xac suat tm thay
hat;
3) vavaao ham bac nhat cua notheo cac toa okhong gi an phai l i en tuc.
i eu ki en nay l ado phng trnh Schroedi nger cocha cac ao ham bac hai cua
theo cac toa okhong gi an. ephng trnh congha, ao ham bac hai cua
phai hu han, muon vay vaao ham bac nhat cua nophai l i en tuc.
3.1.3. Phng tr nh Schr oedinger khong phuthuoc thi gian
Neu trng l c matrong ohat chuyen ong l adng, tc l athenang U cua
hat khong phuthuoc tng mi nh vao t, th cothevi et di dang U = U(x,y,z).
+ (x,y,z,t) = (x,y,z).exp[ -i Et/q] ,
vaphng trnh oi vi ham chphuthuoc toa o(x,y,z) codang
+ =

2
2m
x y z U x y z E x y z A( , , ) . ( , , ) ( , , ) (3.7)
Phng trnh nay c goi l aphng trnh cho trang thai dng. Nghi em cua no
motanhng trang thai , trong onang l ng cua hat khong thay oi theo thi gi an.
36
Tay vesau, thc chat chung ta sechxet nhng trng hp tng ng vi
phng trnh nay. Ta segoi non gi an l aphng trnh Schroedi nger.
Phng trnh trang thai dng cho trng hp mot chi eu codang
(q
2
/2m)d
2
/dx
2
+ U(x)(x) = E (3.8)
3.2. HAT TRONG HOTHEMOT CHI EU
Chtrong nhng trng hp n gi an nhat, phng trnh Schroedi nger mi co
nghi em chnh xac, con trong a sotrng hp ngi ta phai gi ai bang phng
phap gan ung. Sau ay chung ta segi ai phng trnh Schroedi nger cho trng
hp n gi an, khi hat nam trong mot hotheU(x) mot chi eu codang
khi x < 0
U(x) = 0 khi 0 < x < a,
khi x > a
Hnh 3.1: Hnh anh mot hothemot chi eu
Mot hothenh vay coc mi nh hoa tren hnh Hnh 3.1. Khi hat ben trong
hothe, thenang cua nobang 0, do ohat chuyen ong hoan toan t do. Nhng
hat khong thethoat khoi hothe. Do o(x) phai bang khong khi x < 0 hay x > a.
Chung ta seap dung cac i eu ki en nay khi gi ai phng trnh Schroedi nger.
Phng trnh Schroedi nger cho chuyen ong cua hat trong hothenh vay co
dang
(q
2
/2m)d
2
/dx
2
= E.
Ta bi en oi novedang n gi an hn. Nhan cheo (q
2
/2m) qua vesau vaat
2mE/q
2
= k
2
, ta c
d
2
/dx
2
+ k
2
= 0,
Phng trnh vi phan bac hai nay conghi em tong quat l a
(x) = Asi nkx + Bcoskx (3.9)
0 a x
U(x)
37
trong oA, B l anhng hang sotch phan, c xac nh ti eu ki en cua bai
toan.
tren ta thay ( x < 0) = ( x > 0) = 0. Nhng do tnh l i en tuc cua ham song,
ta cung phai co
(0) = (a) = 0,
cac i eu ki en nay xac nh cac hesoA vaB. Ap dung cac i eu ki en tren cho
ham song (3.9) ta suy ra
(0) = B = 0,
(a) = Asi nka = 0.
V B = 0 nen khong thel ay A = 0 (khi o 0 l amot nghi em tam thng).
Do ophai co
si nka = 0,
k = nt/a (n = 1,2,..).
Nh vay, i eu ki en ham song tri et ti eu tai bi en cua hotheadan en vi ec
xuat hi en cac songuyen n = 1,2,.
Hang soA cothec xac nh ti eu ki en chuan hoa (2.6). V chkhac
khong trong mi en 0 < x < a nen ta co
a
2
0
(x) dx 1 =
}
}
= t
a
0
2 2
1 dx ) a / x . . n ( sin A
(Chuyrang:
t
t
= t
}
n 4
] n 2 sin[ a
2
a
dx ) a / x . . n ( sin
a
0
2
)

a / 2 A =
Vay ham song c xac nh hoan toan
38
) a / x . . n sin( a / 2
n
t =
(3.10)
Bay gi ta xac nh nang l ng cua hat. Tbi e u thc 2mE/q
2
= k
2
va
k =nt/a ta suy ra nang l ng cua hat
E
n
= t
2
q
2
n
2
/(2ma
2
) (n=1,2,3,...) (3.11)
Nh vay, nang l ng cua hat abl ng thoa. Hat chcotheconhng nang
l ng xac nh chkhong thecomoi nang l ng tuy y. Cac mc nang l ng cua
hat c bi eu di en tren Hnh H.3-2, khoang cach gi a 2 mc l i en ti ep l a
AE = E
n+1
- E
n
= t
2
q
2
(2n+1)/(2ma
2
).
Ta thay khi nang l ng cang l n khoang cach nay cang xa nhau.
Vi n = 1 ta cogi atrnang l ng benhat mahat cothecol akhac khong
E
1
= t
2
q
2
/(2ma
2
).
Ngha l ahat l uon l uon chuyen ong chkhong theng yen. ay l amot he
quacua nguyen l ybat nh. That vay, obat nh vevtr cua hat trong hol aAx
~ a, v xung l ng cua hat p
1
=
1
mE 2 = tq/a nen cothel ay Ap
1
~ tq/a
AxAp
1
~ tq. Neu hat coE = 0 th xung l ng cua nocung = 0, i eu nay trai vi
nguyen l ybat nh. Mat oxac suat tm thay hat trong hotheng vi ham song

n
l a
|
n
(x)|
2
= (2/a)si n
2
(ntx/a),
Mat onay c bi eu di en tren Hnh 3.3.
39
Hnh 3.2. Cac mc nang l ng cua hat Hnh 3.3. Mat oxac suat tm thay hat ng
vi
n
Ta thay ng vi n = 1, xac suat tm thay hat tai tam hol acc ai . i eu nay
khac vi ti en oan cua l ythuyet coi en, theo oxac suat tm thay hat l aong
eu tren toan ho. Tuy nhi en khi n l n, cothethay xac suat tm thay hat trung bnh
theo l ythuyet l ng tong eu hn vatrung vi l ythuyet coi en. ay l amot v
duvenguyen l ytng ng ac ecap ti trong chng 2.
3.3. Rao the- Hieu ng ng ngam
Xet trng hp mot hat conang l ng E, chuyen ong ttrai sang phai , ap
vao hang rao thecodang nh Hnh 3.4. Theo quan i em coi en, khi E > U
o
, hat
qua hang rao dedang; khi E < U
o
hat khong qua hang rao c. Theo quan i em
l ng t, khi E > U
o
coxac suat hat phan xa l ai ; khi E < U
o
coxac suat hat qua
c hang rao.
40
Hnh 3.4 Bai toan rao the
Ta gi ai phng trnh Schroedi nger cho trng hp E < U
o
, phng trnh cho
cac mi en l a
(I ) va(I I I ) d
2
/dx
2
+ k
1
2
= 0, k
1
2
= 2mE/q
2
,
(I I ) d
2
/dx
2
- k
2
2
= 0, k
2
2
= 2m(U
o
E)/q
2
,
Nghi em cua chung l a:

I
= A
1
e
i k
1
x
+ B
1
e
-i k
1
x

I I
= A
2
e
-k
2
x
+ B
2
e
k
2
x

I I I
= A
3
e
i k
1
(x-a)
+ B
3
e
-i k
1
(x-a)
Trong oA
i
, B
i
(i =1,2,3) l anhng hang so. Chuyrang ham e
i kx
motamot
song truyen ttrai sang phai . That vay, ham song ay ul ae
i (kx - Et/q)
, phan thc
cua nol acos(kx-Et/q) di en tamot song truyen theo chi eu tang cua x (trai sang
phai ). Tng t, e
-i kx
di en tamot song truyen tphai sang trai . Tyngha nay, ta
suy ra B
3
= 0, v hat chi ttrai sang phai , trong mi en (I I I ) khong cosong truyen
ngc l ai .
Tai hang rao, song cothetruyen qua hay phan xa l ai . Xac suat truyen qua
hang rao c bi eu di en bi hesotr uyen qua. Theo nh ngha, nobang tsocua
bnh phng bi en osong truyen qua hang rao vasong ti
D = |A
3
|
2
/ |A
1
|
2
= |A
3
/A
1
|
2
Tcac i eu ki en l i en tuc, cothesuy ra rang hesotruyen qua codang gan
ung (xem phan phul uc).
] ) E U ( m 2 ) / a 2 ( exp[ D
0
~
(3.12)
at ) a . T . 2 exp( D = vi
2
0
) E U ( m . 2
T

=
Trong trng hp mot hang rao codang bat ky( Hnh 3.5), ta cothephan tch
nothanh nhng hnh bac thang, khi obi eu thc cua D codang
41
dx ) E ) x ( U ( m 2 ) / a 2 ( exp[ D
}
~
(3.13)
Hnh 3.5. Rao thedang bat ky
Ham mat oxac suat cho hat c di en tatren Hnh 3.6, ta thay khi x > a, ||
2
= 0. Vay xac suat truyen qua hang rao thekhac khong, ol n cua nophu thuoc
vao orong a cua hang rao vaol n cua (U
o
E). S ki en nay c goi l ahi eu
ng ng ngam.
Hnh 3.6. Xac suat xuyen rao
Hi eu ng nay khong thechap nhan c trong c hoc coi en, v khi hat i qua
hang rao E
o
U < 0, ngha l aong nang cua nophai am. Theo l ythuyet l ng t,
i eu nay cothechap nhan c, v vi ec chi a nang l ng cua hat thanh tong cua
ong nang vathenang l avongha, v hat khong cothenang vaong nang ong
thi xac nh (do hat khong coxung l ng vatoa oong thi xac nh).
Hi eu ng ng ngam c quan sat thay trong s bc xa hat o that nhan.
Chang han mot hat o conang l ng khoang 4,2 MeV van cothethoat ra khoi hat
42
nhan Uran-238, mac duocao cua hang rao theoi vi o c xac nhan bang
thc nghi em l al n hn 8,8 MeV.
3.4. DAO ONG TI EU HOA
Mot hat chuyen ong trong mot trng theU(x) = kx
2
/2 (di tac dung cua l c
an hoi F = -kx) c goi l amot dao ong ti eu hoa.
Tvi ec khao sat dao ong i eu hoa ta bi et khi ota n sogoc cua dao ong l a
m / k = e
, trong om l akhoi l ng cua hat.
U = me
2
x
2
/2.
Nh vay phng trnh Schroedi nger cho hat codang:
d
2
/dx
2
+ (2m/
2
)(E - me
2
x
2
/2) = 0,
trong oE l anang l ng toan phan cua hat.
Lythuyet phng trnh vi phan chng tophng trnh nay chconghi em hu
han, l i en tuc van trvi cac gi atrE xac nh, bang
E
n
= (n+1/2)qe, (n = 0,1,2,...) (3.14)
Nh vay nang l ng cua hat bl ng thoa. S omc nang l ng c di en
tatren Hnh 3.7. Nang l ng thap nhat ng vi E
o
= qe/2 c goi l anang l ng
khong. S ton tai cua E
o
ac thc nghi em xac nhan. Nocung cho thay tnh
hi eu l c cua hethc bat nh, v neu hat coE = 0, th nophai cotoa ovaxung
l ng ong thi xac nh (x = 0 vap = 0).
43
Hnh 3.7. Cac mc nang l ng cua dao
ong ti eu hoa
Hnh 3.8 Mat oxac suat tm thay hat
trong hothe
Ham mat oxac suat ng vi vai gi atrn c vetren Hnh 3.8. Chuyrang
ng vi n = 1, xac suat tm thay hat cogi atrcc ai tai i em gi a cua hothe.
ay l amot i eu khac bi et can ban vi l ythuyet coi en. Theo l ythuyet coi en
thi gi an hat l u l ai gan vach ho l al n hn gi a ho, do oxac suat tm thay
hat l acc ai cac vach chkhong phai gi a. Mot nhan xet khac l axac suat
tm thay hat mi en ngoai ho(vung coE - U < 0) l acothekhac khong.
44
Chng 4
NGUYEN T
Ngay khi va mi ra i l ythuyet l ng tac ng dung egi ai quyet bai
toan nguyen t, l al nh vc mal ythuyet coi en (c hoc, i en thoc) khong gi ai
thch c.
Trong chng nay chung ta sekhao sat phng trnh Schroedi nger cho
el ectron trong nguyen t; xem xet cac ket quachnh nhan c khi gi ai phng
trnh nay; rut ra nhng ket l uan vaso sanh vi ket quathc nghi em. en gi an,
chung ta sechxet trng hp nguyen tmot el ectron.
4.1. NGUYEN TMOT ELECTRON
Xet hegom mot hat nhan coi en tch Ze (Z = 1,2,..) ng yen vamot el ectron
khoi l ng m
e
chuyen ong chung quanh nhan. Thenang cua el ectron tai khoang
cach r that nhan l a(trng Coul omb)
U = Ze
2
/4tc
o
r.
4.1.1. Phng tr nh Schr oedinger
Thay U vao (3.7) vabi en oi , ta c phng trnh Schroedi nger cho el ectron
A+ + =
2
4
0
2
2
m
E
Ze
r
e
o

( ) .
tc
(4.1)
ay l abai toan 3 chi eu, nhng cotnh oi xng cau, nen tot nhat l adung hetoa
ocau. Bang cach vi et dang cua toan tLapl ace theo toa ocau ta c phng
trnh Schroedi nger codang
, ) 0 ) r ( U E
m 2
sin r
1
sin
sin r
1
r
r
r r
1
2 2
2
2 2 2
2
2
= + +
c
+ c
u
+

u c
+ c
u
u c
c
u
+

c
+ c
c
c

(4.2)
Chuyti toan tmoment goc qu ao bnh phng, phng trnh (4.2) cothe
vi et gon trong dang:
45
, ,
2 2
2 2 2 2
1 1 2m

r L E U(r) 0
r r r r
+
+ +
c c |
+ =
|
c c
\ .

(4.3)
Gi ai phng trnh bang phng phap phan l y bi en so, ta at:
) ( F ) ( T ) r ( R ) , , r ( u = u + (4.4)
Ta cothechuyen cac ao ham ri eng thanh ao ham thng mot bi en:
2
2
2
2
2
2
d
F d
RT
F
RT
d
dT
RF
T
RF
dr
dR
TF
r
R
TF
r

=
c
c
=
c
+ c
u
=
u c
c
=
u c
+ c
=
c
c
=
c
+ c
Thay (4.4) vao (4.3), sau khi chuyen qua ao ham thng, ta nhan phng
trnh thu c vi u
2 2
sin r roi chi a phng trnh cho ) ( ) ( ) ( u F T r R ta c:
0 E
r
e
K
sin mr 2
d
F d
F
1
d
dT
sin
d
d
T
sin
dr
dR
r
dr
d
R
sin
2
2
2 2
2
2
2
2
=

+
u
+

u
u
u
u
+

Sap xep l ai phng trnh, a sohang chphuthuoc vemot ve, cac sohang
chphuthuoc (r , u ) vemot ve, ta c:
2
2 2
2
2 2
2
2
d
F d
F
1
E
r
e
K
sin mr 2
d
dT
sin
d
d
T
sin
dr
dR
r
dr
d
R
sin

+
u
+

u
u
u
u
+

Phng trnh nay chc nghi em ung neu cahai veeu cung bang mot
hang so. ethuan l i cho vi ec tnh toan ta at hang sonay l am
l
2
. Tota co
phng trnh cho F( ):
2
l
2
2
m
d
F d
F
1
=

(4.5)
va:
2
l
2
2
2 2
2
2
m E
r
e
K
sin mr 2
d
dT
sin
d
d
T
sin
dr
dR
r
dr
d
R
sin
=

+
u
+

u
u
u
u
+

Chi a hai vephng trnh tren cho si n

2
u roi chuyen cac sohang phu thuoc r ve
mot ve, phuthuoc goc u vevecon l ai . Moi vebay gi cung phai bang cung mot
hang so. Hang sonay ta at l al (l +1). Ta thu c:
46
) 1 l ( l
d
dT
sin
d
d
sin T
1
sin
m
2
2
l
+ =

u
u
u u

u
(4.6)
) 1 l ( l E
r
Ke mr 2
dr
dR
r
dr
d
R
1
2
2
2
2
+ =

+ +
i

(4.7)
4.1.2. Ham song vacac solng t
Nghi em phng trnh (4.5) codang:
) im exp( A ) ( F
l
=
i eu ki en n trcua ham song oi hoi F( ) = F(+2t). Suy ra m
l
chcothe
nhan cac gi atrnguyen dng hoac bang khong:
,.... 3 , 2 , 1 , 0 m
l
=
Sol ng tnay c goi ten l asol ng tt.
Nghi em thoa i eu ki en l aham song cua (4.6) phuthuoc hai songuyen: m
l ,
va
songuyen dng l thoa l > | m
l
| . Songuyen l c goi l asol ng tquy ao.
Ham nay coten l aa thc Legendr e l i en ket ) (cos P
m
l
u .Do i eu ki en l i en hegi a
hai sol ng tquao vasol ng tt, ta thay moi gi atrcua sol ng tqu
ao l , chcotheco2l +1 gi atrkhadcho sol ng ttm
l
, i tl ti l : m
l
= 0 ,
1, 2, 3, , l .
Ket hp hai ham song phuthuoc vao bi en goc (u,), ta conghi em mang ten l a
cac ham cau Y
l m
(u, ). ol acac ham trc chuan:
) im exp( ) (cos NP ) , ( Y
m
l m , l
u = u (4.8)
Trong oN l ahang sochuan hoa.
Nghi em phng trnh (4.7) l aphan ham song xuyen tam, phu thuoc vao so
l ng tquao l vasonguyen n goi l asol ng tnang l ng hay sol ng t
chnh. Sol ng tchnh n phai l asonguyen dng l n hn l . Nghi em thu c
chnh l acac a thc Laguerre: ) r ( R
l , n
.
47
Nang l ng bay gi cung c l ng thoa, E chcothenhan cac gi atrgi an
oan nhat nh, phuthuoc sol ng tnang l ng n:
2
1
2 2 2
4 2
n
n
Rh
E
n
1
n
1
2
e mK
E = = =

(4.9)
Trong o, R c goi l ahang soRydberg. Trong heSI ta co:
1 15
3 2
0
4
s 10 . 27 , 3
) 4 ( 4
me
R

~
tc t
=

(4.10)
Nang l ng thap nhat khi n = 1, cogi atr:
E
1
= -Rh = -13,6eV
Khi n tang, nang l ng tang dan vekhong .
Trang thai conang l ng thap nhat khi n = 1, c goi l atrang thai c ban. Cac
trang thai comc nang l ng cao hn mc c ban c goi l acac trang thai kch
thch. i en tmc c ban cung c goi l ai en ttang K (hay l p K, mc K)
Sau otheo thtchcai goi ten cac mc nang l ng cao hn keti ep l a: L, M,
N, O, P,
Tom l ai , ham song nghi em phng trnh Schrodi nger bay gi codang:
) im exp( ) (cos P ) r ( AR ) , ( Y ) r ( AR ) , , r (
l
m
l l , n m , l l , n m , l , n
l
l l
u = u = u + (4.11)
Mot soham song xuyen tam vaham cau :

=
= =

=
0 0
3
0
1 , 2
0 0
3
0
0 , 2
0
2
e
2
0
0
2 / 3
0
0 , 1
a 2
r
exp
a
r
a 6 2
1
) r ( R
a 2
r
exp
a 2
r
1
a 2
1
) r ( R
A 529 . 0
e m
a ,
a
r
exp
a
2
) r ( R

48
Mot soham cau:
4.1.3. Nang lng ion hoa
Nang l ng i on hoa l anang l ng can cung cap cho nguyen tebt i en t
ra khoi nguyen t. Nang l ng nay bang nang l ng can thi et ea i en tt
mc c ban en mc E

= 0:
eV 6 , 13 Rh Rh
Rh
E E E
1 ion
= = +

= =

(4.12)
Gi atrnay hoan toan phuhp vi ket quathc nghi em.
4.1.4. Quang phovach cua nguyen thydr o:
Khi i en tmc nang l ng cao E
n
chuyen vemc nang l ng thap hn E
n
vi ( n > n) , th nophat ra bc xaconang l ng:

= v

= = v
2 2 2 2
n ' n
' n
1
n
1
R
n
Rh
' n
RH
E E h (4.13)
Cac bc xa do i en ttmc cao hn n phat xa etrvemc con = 1 tao
thanh day phogoi l aday Li man, thuoc vung tngoai . Trvemc n = 2 th cho
day Bal mer trong vung anh sang thay c ; ven = 3 th coday Paschen; n = 4 l a
day Braket; n = 5 l aday Perf un. Ba day cuoi thuoc vung hong ngoai .
, ) | u
t
= | u
u
t
= | u
t
= | u

i exp sin
8
3
) , ( Y
cos
4
3
) , ( Y
4
1
) , ( Y
1 , 1
0 , 1
0 , 0
49
Hnh 4.1 S ocac mc nang l ng vacac day thc nghi em
a) day Lyman; b) day Bal mer; c) day Paschen
4.1.5. Sotr ang thai cocung mc nang lng
ng vi mot gi atrn ta comot mc nang l ng xac nh E
n
, nhng conhi eu
ham song vi cac sol ng tsap xep khac nhau tng ng vi cung mot mc
nang l ng nay. That vay, vi mot gi atr n cho trc, cothecon gi atr khac
nhau cua l i t0 ti n-1; vang vi moi gi atrcua l th l ai cotheco(2l +1) gi atr
khac nhau cua m
l
. Vay ng vi mot gi atrn, xac nh mot mc nang l ng E
n
, co
theco:
2
1 n
0 l
n ) 1 l 2 ( = +

=
ham trang thai khac nhau. Soham trang thai khac nhau
nay c goi l abac suy bi en cua mc nang l ng E
n
.
ephan bi et cac trang thai khac nhau nay, ngi ta goi ten trang thai col = 0
l atrang thai s; l = 1 l atrang thai p; l = 2 l atrang thai d; l =3 l atrang thai f sau o
l an l t theo tht chcai g,h,Muon xac nh rohn trang thai mc nang
l ng nao, ngi ta ghi them casol ng tchnh n l i en trc cac ten agoi . Th
du: trang thai 1s l atrang thai con = 1 val = 0; trang thai 2p l atrang thai con = 2,
l = 1; trang thai con = 3 val = 2 c goi l atrang thai 3d .
4.1.6. Xac suat tm ien t
Xac suat tm i en ttrong thetch dV = r
2
dr si nu du d trang thai
l
m l n , ,
+ l a:
50
u u = + = d d sin Y dr r ) r ( R dV dW
2
m , l
2
2
l , n
2
m , l , n
l l
(4.14)
Bi eu thc tren cothetach thanh tch hai xac suat:
O
= dw dW dW
r
trong o: dr r ) r ( R dW
2
2
nl r
= (4.15)
l axac suat tm i en tgi a hai mat cau ong tam O, ban knh r var+dr.
u u =
O
d d sin Y dW
2
m , l
l
(4.16)
l axac suat tm thay hat trong phan tgoc khoi O d bao quanh phng v goc
(u, ).
Hnh 4.2: Xac xuat tm thay hat ham cau
Cuthe, nh khi i en ttrang thai
00 10 100
Y R = + th mat oxac suat tm hat
khoang cach r l a:
2
0
3
2
2
10 10
r ) a / r 2 exp(
a
1
4 r ) r ( R ) r (

= = (4.17)
trong o a
0
l aban knh quao Bohr :
0 10
2
2
0
0
A 53 , 0 m 10 . 53 , 0
me
4
a = ~
tc
=

.
51
Hnh 4.3: Xac xuat tm thay hat theo ban knh
Mat khac, tgi atrham cau
t
= u
4
1
) , ( Y
00
, nen mat oxac suat tm hat theo
phng vgoc cobi eu thc:
t
= = u
4
1
Y ) , (
2
00 00
(4.18)
Cong thc (4.17) va(4.18) cho thay mat oxac suat tm hat khac khong tai moi
i em, trtai i em 0 vai em . Vay i en tkhong chuyen ong tren quao xac
nh , l uc chonay, l uc chokhac ; choxuat hi en nhi eu, cho xuat hi en t, tao thanh
am may i en t. Tuy i en tcothecomat khap ni trong khong gi an, nhng
phan bokhong eu, notap trung day ac ni coxac suat cc ai l acac vtr
nghi em phng trnh :
0 max
a r 0
dr
) r ( d
= =

52
Ket quanay hoan toan phuhp vi ban knh quao Bohr. Vi cac trang thai
2s th r
max
= 5a
0
. Kch thc am may i en tgi a tang phuthuoc chuyeu vao so
l ng tchnh.
Hnh thuam may i en tphuthuoc xac suat tm hat theo phng vgoc. Th
du trang thai (1,0,0) aneu, mat oxac suat tnh theo phng vgoc l amot
hang so. Hat cothehi en di en theo moi phng vi cung xac suat , con theo ban
knh xuyen tam, xac suat cc ai khoang cach bang ban knh Bohr, nen i en t
phan bothanh l p mat cau ban knh r = a
0
. Tng t, vi trang thai (l = 1, m = 0)
am may cohnh quata. (l = 1, m = 1) th am may i en tcohnh phao tron
bm cang.
Hnh 4.4: Quyao cua song p
(Song p co3 van ao: nam theo cac truc x, y, z; ng vi cac gi atrml = - 1,
0, va+ 1.)
4.1.7. Moment ong lng quao
Cho toan tmoment ong l ng quao bnh phng tac dung l en ham song
trang thai , t(3.3a) va(3.7) ta thu c:
) , , r ( ) 1 l ( l ) , , r ( L

m , l , n
2
m , l , n
2
u + + = u + (4.19)
ngha l atrri eng cua moment ong l ng quao bnh phng bang
2
) 1 ( + l l suy
ra ol n cua moment ong l ng quao:
53
) 1 n ,..., 3 , 2 , 1 , 0 l ( ) 1 l ( l L = + = (4.20)
l ng tl col i en quan ti moment goc quao nen c goi l asol ng tqu
ao.
Th du, i en tcosol ng tquao l = 2, th moment goc quao bang:
Js 10 . 6 , 2 6 ) 1 2 ( 2 L
34
~ = + = (4.21)
khi l ti en en gi atrvocung l n nh trong hehat vmocoi en, th ta khong the
phan bi et l val +1, khi oket quatrl ai dang toan phng gi ong nh trong co
i en.
Hnh chi eu cua moment quao tren mot phng Oz nao odi en at bang toan
t
z
L

, trri eng c xac nh bi :

) , , r ( m
) , , r (
i ) , , r ( L

l
l
l
m , l , n l
m , l , n
m , l , n z
u + =
u c
u + c
= u + (4.22)
vi m
l
cothenhan (2l +1) gi atrtl ti +l : m
l
= 0, 1, 2, 3, ..l .
Vay tr ri eng cua hnh chi eu
l z
m L = . V L
z
cotheco(2l +1) gi atr khac nhau
nen vect moment ong l ng khong co hng xac nh. Tbi e u thc
u = cos L L
z

ta thu c :
) 1 l ( l
m
cos
l
+
= u (4.23)
suy ra u cos cung chcothenhan (2l +1) gi atrqui nh bi sol ng tm
l
. Vay
vect moment ong l ng quao cung chcothenh vtai (2l +1) vtr gi an
oan trong khong gi an mathoi . Ski en nay c goi l asl ng thoa khong
gi an.
54
Hnh 4.8: Cac gi atrcho phep cua L
z
4.1.8. Moment tquao
Trong coi en, ta acoheth c l i en hegi a moment tvamoment goc quao:
L
M 2
q

=
trong o, q l ai en tch, M l akhoi l ng hat tch i en.
V vay, dung nguyen l ytng ng, ta xac nh moi l i en hegi a hai toan t
trong c l ng t:
L

m 2
e

= (4.24)
Ngha l avect moment tvamoment goc quao ngc chi eu nhau, do vay,
vect moment tcung chnh vtai (2l +1) vtr gi an oan trong khong gi an nh
vect moment goc quao. Dethay:
l
e
z
e
m
m 2
e
) 1 l ( l
m 2
e

=
+ =
(4.25)
ngi ta chon:
55
Gauss / eV 10 . 79 , 5 Gauss / J 10 . 27 , 9
m 2
e
9 28
e
B

= = =

(4.26)
l am n v o moment tvagoi l amot magneton Bohr . Khi o,
l z
m = . So
l ng tm
l
bay gi ac trng cho ol n cua moment t, nen c goi l asol ng
tt.
4.1.9. Hieu ng Zeemann n gian (cha ket i t ac dung cua spin)
Nguyen tat trong ttrng eu , th moment tquao setng tac vi t
trng ngoai , nhan them nang l ng:
B W

= (4.27)
chon phng OZ trung vi phng vect ttrng eu B

, ta co:
B m ) B m ( B W
l l z
= = =
Goi E
n
vaE
n
l anang l ng i en ttrong hydro trc vatrong khi at trong t
trng ngoai , ta co:
B m E W E ' E
n , l n n n
+ = + = (4.28)
Gi athkhi cha at nguyen ttrong ttrng, nguyen tphat xa cho vach pho
cotan so:
h
E E
j i

= v
th khi at nguyen ttrong ttrng ngoai eu, nguyen tsephat xa bc xa co
tan so:
h
B
m
h
B
) m m (
h
E E
h
' E ' E
'
l j , l i , l
j i j i
A + v = +

= v (4.29)
Them vao cac qui tac chon l a trong c l ng t:
1 l l l 1 , 0 m m m
j i j , l i , l l
= = A = = A (4.30)
ta thu c ket qua:
56

v
v
+ v
= A + v = v
h
B
h
B
h
B
m '
l
(4.31)
ngha l amoi vach phoc tach thanh ba vach tuy theo obi en oi cua
l
m A .
Hnh 4.9: Hi eu ng Zeemann thng
Hi en tng tach vach phodi tac dung cua ttrng ngoai eu, c goi l a
hi eu ng Zeemann n gi an.
4.1.10. Spin cua ien t
Th nghi em Stern-Gerl ach
Chi eu chum nguyen thydro trang thai c ban 1s qua khe A roi cho truyen
qua mot ttrng ngoai manh vakhong eu, cocng oB(z). Phng Oz l a
phng vuong goc vi phng ti ban aucua chum nguyen t. Di tac dung cua
ttrng, phng chuyen ong cua cac i en tb l ech so vi phng ban au.
Nhng nguyen tbl ech nh nhau sel u tren knh anh mot vach sang mata co
thexem l aanh cua khe A. Chum nguyen tban au cobao nhi eu l oai trang thai
khac nhau secho bay nhi eu vach xuat hi en tren man huynh quang. Th nghi em
57
cho thay, sovach l asochan, vangay cakhi nguyen ttrang thai 1s th cung co
hai vach xuat hi en.
Hnh 4.10: Th nghi em cua Stern-Gerl ach
Gi ai thch: Ta cothegi ai thch ski en phng chuyen ong cua cac nguyen tb
l ech khi i qua ttrng khong eu nh sau:
Moment t

cua nguyen ttng tac vi ttrng ngoai tao thanh thenang

B U

= . Khi ttrng hng doc theo truc Oz, th )) z ( B , 0 , 0 ( B =

, val c mat
trng tac ong l en moment tl a:
dz
) z ( dB
)) z ( B (
dz
d
dz
dU
F
z z z
= = = (4.32)
Neu ttrng eu, F
z
= 0, ttrng chnh hng l ai vect moment t qu
ao

theo hng cua vect B

. Khi ttrng khong eu, F

z
= 0 sel am l ech
phng chuyen ong cua nguyen t.
Neu moment tchl amoment tquao , th hnh chi eu cua moment tnay
tren truc Oz cothenhan (2l +1) gi atrkhac nhau. Vay chum nguyen tsechu tac
dung bi (2l +1) gi atrl c khac nhau, do ochum nguyen tphai c tach thanh
(2l +1) chum ng vi (2l +1) vach tren man huynh quang. Con vi nguyen t1s se
chcho mot vach duy nhat v m
l
= 0.
58
Hnh 4.11: Bi eu di en cua l ng cc tnh mot thanh nam cham
Ket quathc nghi em cho thay sovach khong phai l asol e, vangay cakhi
nguyen ttrang thai 1s th tren man cung cohai vach phan bi et.
Hnh 4.12a: Khi tat ttrng B Hnh 4.12b: Khi mttrngngoai B
Gi athi et vespi n
Nam 1925, Uhl enbeck vaGoudsmi t cho rang, ngoai moment tqu ao a
bi et, i en tcon comoment tri eng goi l amoment spi n , kyhi eu
s

. Moment t
quao l i en hemat thi et vi moment ong l ng quao L

nen moment tri eng

cung col i en hetng ng vi mot moment ong l ng ri eng , goi l aSPI N, ky
hi eu S

.
Vect spi n S

cotnh chat gi ong nh vect moment goc quao, tuan theo cac qui
tac l ng tgi ong nh L

s z
m S , ) 1 s ( s S = + = (4.33)
Tng tmoment tquao, m
s
chnhan (2s+1) gi atrtng ng vi mot gi atrs
cho trc. Khi moment tquao bang khong, ttrng ngoai chtac dung vi
59
moment tri eng (moment spi n) val am chum nguyen ttach thanh hai chum, nen
ta phai co:
2
1
2 ) 1 2 ( = = + s s (4.34)
congha l asol ng ts qui nh ol n cua spi n chnhan mot gi atrduy nhat s =
, v thengi ta noi i en tcospi n s = , chthc ra ol n cua spi n i en tl a:
2
3
1
2
1
2
1
S

+ = (4.35)
Do s = 1/2 nen
2
1
m
s
= vacac hnh chi eu cua vect spi n tren truc Oz nhan
cac gi atr:

2
1
m S
s z
= = (4.36)
Can cvao ol ech cua chum nguyen t, Stern vaGerl ach tnh c ol n
cua
sz
trong trang thai s:
B
e
z , s
m 2
e
= =

(4.37)
T(4.36)va(4.37) suy ra tso:
S

m
e

m
e
S
e
s
e z
z , s
= =

(4.38)
v S

khong cohng xac nh nen vect moment tspi n

s

cung khong cohng

xac nh.
Moment ong l ng toan phan vamoment ttoan phan
Ngoai moment quao, i en tcon comoment spi n nen moment ong l ng
toan phan l atong cua hai moment: S

+ = (4.39)
moment ong l ng toan phan cung khong cohng xac nh, ol n c xac
nh bi cong thc:
60

j z
m J
) 1 j ( j J J
=
+ = =
(4.40)
trong o ) j ,...., 2 , 1 , 0 ( m ` va
2
1
l j
j
= =
Hnh 4.13: Vect moment ttoan phan
Vect moment ttoan phan cung l atong moment tqu ao vamoment t
spi n:
) S

2 L

(
m 2
e

e
S L
+ = + = (4.41)
Bay gi ta tm moi l i en hegi a moment ttoan phan thong qua moment ong
l ng toan phan, bang cach at:
J

G ) S

(
m 2
e

e
= + = (4.42)
Nhan vohng bi eu thc tren vi J

, roi thu gon,ta c:

+ =
2
e
J

1
m 2
e
G
Mat khac, ta co:
2
L

) S

(
2 2 2
2 2
+
= =
suy ra:

+
+ + + +
+ =

+
+ =
) 1 j ( j 2
) 1 l ( l ) 1 s ( s ) 1 j ( j
1
m 2
e
J

2
L

1
m 2
e
G
e
2
2 2 2
e
(4.43)
61
T(3.42) va(3.43) ta co:
J

g
m 2
e

e
= (4.44)
trong o tha so

+
+ + + +
+ =
) 1 j ( j 2
) 1 l ( l ) 1 s ( s ) 1 j ( j
1 g c goi ten l atha soLande.
Hi eu ng Zeemann dthng (cohi eu ng cua spi n)
Khi at nguyen ttrong ttrng eu, tng oi nho, i en tnhan them nang
l ng do tng tac gi a moment tcua i en t(coketi hi eu ng spi n) vi t
trng ngoai B. Neu chon truc Oz trung vi chi eu vect ttrng B, th obi en
thi en nang l ng sel a:
j B j
e
z
m g B m g
m 2
e
B B E = = = A
trong om
j
cothenhan (2j +1) gi atrtng ng vi sol ng tj .
Th du, khi l = 0, m = 0, j = s = , m
j
= vadi tac dung cua ttrng
ngoai , trang thai ban au setach thanh hai mc vi otach mc l a: B 2
B

Hnh 4.14: Hi eu ng Zeemann dthng

Bac suy bi en cua mc nang l ng khi keti spi n
Nh abi et khi khong keti spi n cua hat th ham song c ac trng bi ba
sol ng t: n, l , vam
l
. Vi mot gi atrnang l ng E
n
, con
2
ham song mota
trang thai khac nhau. Ta noi bac suy bi en cua mc nang l ng E
n
l an
2
. Khi keti
spi n cua i en t, moi i en tl ai cothenhan mot trong hai gi atr cua m
s
:
62
2
1
m
s
+ = hoac
2
1
m
s
= . Ham song motatrang thai bay gi phu thuoc bon so
l ng t(n, l , m
l
, m
s
). Ngha l a, tr ang thai l ng tcua mot i en ttr ong nguyen
t c xac nh bi bon sol ng t: n, l , m
l
, m
s
. V m
s
chcohai gi atrkhac
bi et, nen sobac suy bi en do boba sol ng t(n, l , m
l
) trc ay c nhan gap
oi . Vay co2n
2
sotrang thai khac nhau ng vi cung mot mc nang l ng n. th
du, trang thai s (l = 0) co2 tnh trang hat khac nhau. Co2(2+1) = 6 tnh trang
khac bi et ng vi trang thai p (l = 1).
4.2. NGUYEN TKI M LOAI KI EM
4.2.1. Nang lng ien thoa tr
Nguyen tki m l oai ki em l acac nguyen tcomot i en thoa tr, tng tac
l i en ket yeu vi phan l oi con l ai cua nguyen t. Th du: Li , Na, K, Rb, Cs
Khi gi ai bai toan nguyen tki m l oai ki em ta xem nguyen tnay cocau tao
gi ong nh nguyen thydro,gom coi en thoa trchuyen ong trong trng the
tao ra bi phan l oi coi en tch +1, vakhoi l ng rat l n so vi khoi l ng i en t.
Ket quacho thay trang thai i en thoa trtrong nguyen tki m l oai ki em cung
phuthuoc vao ba sol ng tn,l ,m nh cua hydro.
Nang l ng cua i en thoa trc cho bi cong thc :
2
l , n
) l n (
Rh
E
A +
= (4.45)
trong oAl l asohang hi eu chnh do cotng tac cua i en thoa trvi cac i en
tkhac cua l oi . Sohang nay phuthuoc vao sol ng tquao. V du:
Z Nguyen to As Ap Ad Af
3 Li 0,412 0,041 0,002 0,000
11 Na 1,373 0,883 0,010 0,001
19 K 2,230 1,776 0,146 0,007
63
37 Rb 3,195 2,711 1,233 0,012
55 Cs 4,131 3,649 2,448 0,022
4.2.2. Quang phocua nguyen tkim loai kiem
Mc nang l ng cua i en thoa trphuthuoc cavao sol ng tquao l ,
nen ngoai vi ec i en tchuyen tmc nang l ng cao vemc nang l ng thap, s
chuyen di trang thai con tuan theo qui tac chon l a tren sol ng tqu ao:
1 l = A . Th du, vi Li co3 i en t. Hai i en tgan l oi chi em mc nang l ng 1s,
con l ai i en thoa tr khi cha b kch thch setrang thai conang l ng nho
nhat l atrang thai 2s.
Day phochnh cua Li
Theo qui tac chon l a tren sol ng tl , th chkhi i en tcac trang thai
np (l =1 van = 2,3,4) mi cothephat bc xaetrvetrang thai 2s. Cac bc xa
nay tao thanh day phochnh cua Li .
Day phuI :
Gom cac vach phocua bc xaphat ra khi i en tcac mc nd chuyen ve
mc 2p. n = 3,4,5.
Day phuI I
Gom cac vach do i en tmc ns chuyen vemc 2p. n = 3,4,5
Day c ban
Gom cac vach do i en thoa trchuyen tnf ve3d. n = 4,5,6
Day dbao bi l ythuyet
Do cac i en ttnp chuyen ve3d, n = 4,5,6
4.2.3. Cau t ao boi cua quang phokim loai kiem
Quan sat quang phoki m l oai ki em bang cac may quang phocoophan gi ai
cao , ngi ta nhan thay cac vach phokhong phai l acac vach n, magom nhi eu
64
vach nhonet hp thanh. Cau tao cua cac vach phonh vay c goi l acau tao
boi .
Th du, vach vang cua nguyen tNa c cau tao bi hai vach st ben nhau
cobc song
m 5896 , 0 , m 5890 , 0
2 1
= =
Cau tao boi cua vach quang phoc gi ai thch da tren s ton tai cua spi n cua
hat, dan en sol ng tj ac trng cho moment ong l ng toan phan. Khi i en
tchuyen tmc nang l ng cao vemc nang l ng thap, ngoai qui tac chon l a
oi vi l , i en tcon chon l a theo j :
1 , 0 j = A (4.46)
Th du1 : Gi askhi cha eyti spi n, ta comot vach phon ng vi quatrnh
i en tchuyen di ttrang thai 3p vetrang thai 2s. Khi keti spi n, th i en t3p
bay gi cothecohai gi atrmoment ong l ng toan phan khac nhau:

= = =
2 / 1
2 / 3
2
1
l s l j vatrang thai 3p trthanh trang thai boi 3p
1/2
va
3p
3/2
kyhi eu chung l a3
2
p. Trang thai 2s col =0 nen cung chcomot gi atrcua j
= . Vay khi keti spi n, i en tcothetrve2s
1/2
ttrang thai 3
2
p
3/2
hoac 3
2
p
1/2
. ay ta adung kyhi eu n
2
x
j
egoi ten trang thai i en t: n l asol ng
tchnh, chso2 pha tren ben trai kytx enoi ti cau tao boi , kytx l aten
tng ng vi sol ng tquao l , con kysoj l asol ng tac trng moment
ong l ng toan phan. Hai trang thai nay khac nhau vesol ng tj conang
l ng khac nhau v cothem nang l ng bosung do tng tac gi a moment t
ri eng vamoment tquao cua i en t, gi a cac moment tri eng cua cac i en t
trong nguyen t. Nang l ng bosung nay phuthuoc sol ng tj , vaskhac bi et
rat nho, do vay cohai vach st nhau xuat hi en tao thanh cau tao boi cho cac vach
65
quang pho. Vay: Nang l ng toan phan cua i en ttrong nguyen tphu thuoc
vao ba sol ng t: n, l , vaj .
Th du2: Gi askhi cha xet ti spi n, quang phocovach n do i en tchuyen
t3d ve2p .
Mc 3d cocau tao boi ng vi hai gi atrkhac nhau cua j : 3
2
d
3/2
va3
2
d
5/2
Mc 2p cocau tao boi : 2
2
p
1/2
va2
2
p
3/2 .
Vay i en tcothechuyen di theo ba
ng l oi khac nhau cho ba vach st ben nhau tao thanh vach boi ba:
3
2
d
3/2
2
2
p
1/2
( A l = -1, Aj = -1 )
3
2
d
3/2
2
2
p
3/2
( A l = -1, Aj = 0 )
3
2
d
5/2
2
2
p
3/2
( A l = -1, Aj = -1 )
3
2
d5
5/2
2
2
p
1/2
( A l = -1, Aj = -2: l oai )
4.3. BANG PHAN LOAI TUAN HOAN
Da vao c hoc l ng t, ta cothegi ai thch c s phan boi en ttrong cac
nguyen to, vado ohi eu c s ton tai cua bang phan l oai tuan hoan do
Mendel eev thi et l ap tnam 1869.
esap xep i en ttrong nguyen t, c l ng tdung hai nguyen l y:
- Nguyen l yl oai trPaul i :
moi tr ang thai l ng txac nh bi bon sol ng t ( n, l , m
l
, m
s
) chco
thecotoi a mot i en t.
- Nguyen l ycc ti eu nang l ng:
Heben vng nhat khi nang l ng cua hetoi thi eu.
Da tren hai nguyen l ynay, th mot nguyen tconhi eu i en t, th cac i en t
sel an l t moi hat chi em mot mc nang l ng tthap l en cao, hnh thanh cau
hnh i en t. Chung c phan thanh l p (tang) theo sol ng tn. Soi en ttoi
a trong l p thn chco2n
2
i en t. Trong moi l p l ai chi a thanh l p con ac
trng bi sol ng tl . Cotoi a 2(2l +1) i en ttrong l p con thl . Khi soi en t
66
trong nguyen tkhal n, chung tng tac vi nhau l am nang l ng cua cac trang
thai phuthuoc vao caba sol ng tn,l vaj nen mot i en tl p con nhonhung
l l n cung cothel n hn nang l ng cua mc con l n nhng l nhohn. Tht
cac l p c sap xep theo tht:
1s, 2s, 2p, 3s, 3p, 4s, 3d, 4p, 5s, 4d, 5p, 6s, 4f , 5d, .
Mot cach ghi nhthtcac mc nang l ng tthap l en cao l adung s oth
tsau ay:
67
PHULUC
CAC N VO TRONG VAT LY:
echol n cua cac ai l ng vat l y, ngi ta dung nhi eu n vkhac nhau,
v duki l omet (km), met (m), mi cromet (m) hay angstrong (). Vi ec dung n v
nay hay n vki a l atuy theo sthuan ti en. V dukhi o chi eu dai ovat trong
nha, ta dung n vm, cm hay mm. Con khi chkch thc nguyen t, dung th
ti en hn.
Tuy nhi en, ethong nhat, ngi ta dung mot hen vchuan quoc te. ol ahe
SI hay con goi l aheMKSA (m, kg, s, A)
Henay gom:
Chi eu dai : m (met)
Khoi l ng: kg (ki l ogam)
Thi gi an: s (gi ay )
Cng odong i en: A (ampe)
Nang l ng: J (j un)
Nhi et o: K (oKenvi n), nhi et o(K) = nhi et o(
o
C) + 273
Ngi ta cung hay dung nhng n vkhac nh:
Chi eu dai : cm, mm, m, nm,
1cm = 10
-2
m,
1mm = 10
-3
m,
1m = 10
-6
m,
1nm = 10
-9
m,
1A
0
= 10
-10
m,
Khoi l ng: g(gam), g, amu (n v khoi l ng nguyen t, cung kyhi eu
vkl nt)
1g = 10
-3
kg,
68
1g = 10
-6
g,
1amu = 1,67.10
-27
kg
Nang l ng: eV (el ectronvon), keV(ki l oel ectronvon),
MeV(megael ectronvon)
1eV = 1,6.10
-19
J
1keV = 10
3
eV= 1,6.10
-16
J
1MeV = 10
6
eV = 1,6.10
-13
J
Chuy: Nhoi cac n vveheSI tr c khi tnh
69
BAI TAP
Chng 1: Tnh chat hat cua anh sang
1.1) Bc xanhiet
1) Tm nang suat phat xatoan phan cua VT nhi et o 400
o
C.
2) Vat en tuyet oi cohnh dang mot quacau ng knh d = 10cm, tm
nhi et ocua no, bi et cong suat bc xacua nol a12kcal /phut (1kcal = 4,18kJ)
3) Tm bc song ng vi nang suat bc xacc ai cua:
a) C thengi (37
0
C)
b) Day toc bong en i en 3000 K
c) Bemat cua mat tri (6000 K)
d) Khi bom nguyen tno(10
7
K)
Gi asrang cac vat tren eu l aVT.
4) Tm nang l ng phat ra tmot di en tch 1cm
2
tren bemat mot VT trong
mot gi ay. Bi et bc song ng vi nang suat phat xacc ai cua nobang 0,484m.
5) Mot l onung conhi et o1000K. Ca soquan sat codi en tch 250cm
2
. Xac
nh cong suat bc xacua ca sooneu coi l ol avat en tuyet oi .
6) Tm nhi et ocua mot l oneu mot l onhocua nokch thc (2x3)cm
2
, c
moi gi ay phat ra 8,28 cal o. Coi l onh mot vat en tuyet oi .
7) Vat en tuyet oi cohnh dang mot quacau ng knh d=10cm, mot
nhi et okhong oi , Tm nhi et ocua nobi et cong suat bc xa nhi et onay l a
12kcal /phut.
8) Tnh l ng nang l ng bc xa trong mot ngay em tmot ngoi nhagach
trat va, codi en tch mat ngoai tong cong l a1000 m
2
. Bi et nhi et ocua mat bc
xal a27
o
C vahesohap thukhi obang 0,8.
9) Bemat ki m l oai nong chay codi en tch 10cm
2
moi phut bc xamot l ng
nang l ng 4x10
4
J. Nhi et obemat l a2500K, tm:
70
a. Nang l ng bc xacua mat oneu coi nol avat en tuyet oi .
b. Tysogi a cac nang suat bc xa toan phan cua mat ovacua vat en
tuyet oi cung mot nhi et o.
1.2) Hieu ng quang ien Compt on
1) Tm ong nang l n nhat theo n veV cua quang el ectron neu cong thoat
cua vat l i eu l a2,33 eV vatan socua bc xal a3,19x10
15
Hz ?
2) Tm ong nang l n nhat theo n v eV cua quang el ectron neu ngng
quang i en cua vat l i eu l a2800A
0
vabc song cua bc xal a1900A
0
?
3) Tnh nang l ng cua moi photon trong mot chum anh sang n sac cua a)
song votuyen, cobc song = 1km; b) anh sang vang, co = 0,590m vac)
cua ti a X, cobc song = 1 A
0
. Tnh nang l ng ra n veV.
4) Tnh bc song ' cua ti a tan xagoc 90
o
oi vi ti a X mem, = 0,2 nm va
ti a X cng, = 0,02 nm.
5) Mot ti a X bc song = 0,3A
0
btan xadi goc 30
0
do hi eu ng Compton.
Tnh bc song cua ti a tan xavaong nang cua el ectron.
6) Trong th nghi em Compton, photon trc tan xa conang l ng 50 keV.
Tnh nang l ng cua ti a tan xadi goc 600.
7) Xac nh nang l ng, ong l ng, vakhoi l ng cua photon ng vi anh
sang cobc song =0.6m.
8) Gi i han o( ngng quang i en ) trong hi en tng quang i en oi vi Cs
l a0.653m. Xac nh van toc cc ai cua quang el ectron khi chi eu Cesi bang anh
sang tm cobc song 0.4m.
9) Trong hi en tng tan xa Compton, chum ti a ti cobc song . Hay xac
nh ong nang cua el ectron ban ra oi vi chum tan xa theo goc u. Tnh nang
l ng cua el ectron o.
71
10) Tm cac ngng quang i en oi vi Li ti , Natri , Kal i , Cesi , bi et cong thoat
W cua el ectron tng ng vi cac ki m l oai ol an l t l a: 2,4eV; 2,3eV; 2,0eV;
va1.9eV.
11) Tm van toc cc ai cua cac quang el ectron ban ra tbemat Cs vaPt khi
chi eu vao chung l an l t cac chum bc xacobc song.
a. =1850A
o
b. =4227A
o
Cho bi et cong thoat cua Cs l a1,9 eV; cua Pt l a4,09 eV.
12) Khi chi eu chum anh sang vao ki m l oai cohi en tng quang i en xay ra,
Neu dung mot hi eu thekhang i en l a3V th cac quang el ectron bban khoi ki m
l oai b gi l ai ca, khong bay sang anode c. Bi et tan sogi i han o( tan so
ngng ) cua ki m l oai l a6x10
14
s
-1
, hay tnh :
a. Cong thoat cua el ectron oi vi ki m l oai o.
b. Tan socua chum anh sang ti
13) Hay xac nh hang soPl anck, bi et rang khi l an l t chi eu bc xa tan so
v
1
=2,2x10
15
s
-1
vav
2
=4,6x10
15
s
-1
vao mot ki m l oai th cac quang el ectron ban ra
eu bgi l ai bi hi eu i en thekhang i en U
1
=6,5V vaU
2
=16,5V ( coi nh a
bi et i en tch el ectron vavan toc anh sang).
14) Dung nh l uat bao toan ong l ng vanang l ng tng oi tnh, chng
mi nh rang mot el ectron tdo khong thehap thu hoan toan mot photon.
15) Chng mi nh rang mot el ectron tdo khong thephat xamot photon.
16) Xac nh otang bc song vagoc tan xatrong hi en tng Compton, bi et
bc song ban au cua photon l a=0.03A
o
vavan toc cua el ectron bay ra l av=|
c=0,6 c.
17) Xac nh bc song cua bc xa Rontgen. Bi et rang trong hi en tng
Compton cho bi bc xao, ong nang cc ai cua el ectron ban ra l a0,19MeV.
72
18) Dung nh l uat bao toan ong l ng vacong thc Compton, tm hethc
gi a goc tan xa vagoc u xac nh phng bay ra cua el ectron.
19) Mot photon cobc song =0,11A
o
bay en va cham vao el ectron vabtan
xatheo goc 110
o
; con el ctron bay ra theo goc 30
o
. Coi nhu abi et khoi l ng cua
el ectron vavan toc anh sang, tnh hang soPl anck.
Chng 2: Lng tnh song hat
2.1) Giathuyet De Br oglie
1) Cac hat el ectron, proton, neutron vao cocung ong nang, hat nao cobc
song behn.
2) Th nghi em nao cho thay moi el ectron eu cotnh chat song?
3) Mot photon conang l ng Ep = 1,5 eV vamot el ectron coong nang Ke =
1,5 eV. Tnh bc song cua chung, nhan xet.
4) Bc song cua 1 proton l a = 0,113 pm (1 pm = 10
-12
m).
a) Tnh van toc cua proton.
b) egi a toc cho proton coc van toc otv = 0, can dung hi eu i en
thebao nhi eu?
5) Hat el ectron ban au ng yen c gi a toc qua mot hi eu i en theU. Xac
nh bc song DeBrogl i e cua el ectron sau khi c gi a toc trong 2 trng hp:
a. U=51V
b. U=510kV
6) Hoi phai cung cap cho hat el ectron them mot nang l ng bang bao nhi eu
echo bc song DeBrogl i e cua nogi am t100x10
-12
m en 50x10
-12
m?
2.3) Hethc bat nh Heisenber g
1) Mot vi en an (m=50g) vamot el ectron (m=9,1.10
-28
g) c xac nh co
cung toc ov = 300 m/s, vi cung mot obat nh 0,01%. Tm sai sokhadcua
73
toa ocua chung, neu toa oc o ong thi vi van toc trong cung mot th
nghi em. Neu nhan xet.
2) Mot hat nhan chuyen ttrang thai kch thch vetrang thai c ban vaphat ra
1 photon. Thi gi an song trung bnh trang thai kch thch l a8,7 ps. Tm obat
nh trong nang l ng cua photon.
3) Thi gi an song trung bnh cua 1 nguyen t2 trang thai kch thch khac
nhau l a12 ns va23 ns. Tm obat nh cua nang l ng cua photon phat ra khi
nguyen tchuyen ttrang thai nay sang trang thai ki a.
4) Hat el ectron coong nang T=15eV chuyen ong trong mot gi ot ki m l oa i
kch thc d=10
-6
m. Tnh obat nh vevan toc ( theo %) cua hat o.
5) ong nang cua el ectron trong nguyen tHydro cogi atr vao ckhoang
10eV. Dung hethc bat nh hay anh gi akch thc nhonhat cua nguyen t.
6) Hat vi mocokhoi l ng m chuyen ong trong trng themot chi eu
2
2
1
kx U = (dao ti eu hoa). Dung hethc bat nh, xac nh gi atr nang l ng
nhonhat khadcua nang l ng.
7) Dung hethc bat nh xac nh orong cua mc nang l ng el ectron trong
nguyen tHydro trang thai :
a. C ban (n=1)
b. Kch thch ng vi thi gi an song s
8
10

~ t
Chng 3: Phng tr nh Schr odinger
3.1) Phng trnh Schrodi nger:
1) Chng mi nh rang neu 1 va2 l ahai nghi em cua phng trnh
Schroedi nger th = c11 + c22 cung l a1 nghi em cua phng trnh nay.
74
2) Chng mi nh rang neu (x) l anghi em cua phng trnh Schroedi nger dng
(3.8), th (x).exp{ -i Et/q} l anghi em cua phng trnh (3.2), trong oU khong
phuthuoc vao t.
3) Vi et phng trnh Schrodi nger oi vi hat vi mo:
a. Chuyen ong trong trng the
2
2
1
kx U =
b. Chuyen ong trong trng tnh i en Coul omb:
r
Ze
k U
o
2
= vi
o
o
k
tc 4
1
=
c. Chuyen ong trong khong gi an hai chi eu di tac dung cua trng the
2
2
1
kr U =
4) a)Tnh nang l ng thap nhat c phep cua mot el ectron bgi i han trong
mot hosau vohan mot chi eu coorong bang ng knh hat nhan (khoang
1,4.10
-14
m).
b) Lap l ai phep tnh tren cho mot neutron.
c) So sanh hai ket quatren vi nang l ng l i en ket cua proton vaneutron
trong hat nhan (khoang 10 MeV). Li eu ta cothechi sethay el ectron trong
hat nhan hay khong?.
5) Hesoan hoi trong s dao ong cua mot phan thai nguyen tvao
khoang 10
3
j oul es/m2. Khoi l ng cua phan tl a4,1.10
-26
kg.
a) c l ng nang l ng khong cua dao ong nay.
b) c l ng hi eu nang l ng gi a mc khong (n=0) vamc nang l ng
ng vi n=1.
c) Tohay tnh nang l ng vatan socua photon phat ra khi phan t
chuyen ttrang thai ng vi n=1 vetrang thai ng vi n=0.
75
6) Mot el ectron coong nang E = 5,0 eV chuyen ong en mot hang rao co
ocao U = 6 eV vaorong a = 0,70 nm. Tnh
a) bc song de Brogl i e cua el ectron,
b) hesotruyen qua hang rao D cua el ectron,
c) hesotruyen qua hang rao D cua el ectron neu orong a gi am con 0,30 nm.
d) l am l ai cau b) cho trng hp ol aproton thay v el ectron.
Chng 4: Nguyen t
1) Cac el ectron trong nguyen tHi droc kch thch echuyen l en trang
thai ng vi sol ng tchnh n = 4. Sau ocac el ectron sechuyen vetrang thai
c ban (n =1). Cothequan sat thay bao nhi eu vach pho?
2) Tnh bc song dai nhat cua anh sang thuoc day Bal mer.
3) Cobao nhi eu trang thai cua el ectron trong nguyen tHi drococung so
l ng tchnh n = 3? Cobao nhi eu trang thai cua el ectron trong nguyen tHi dro
cocung nang l ng 3,4 eV ?
4) Tnh goc nhonhat gi a vect momen xung l ng L vatruc z, khi el ectron
trang thai ng vi sol ng tquao l = 3.
5) Khi at nguyen ttrong ttrng ngoai , nang l ng cua el ectron cogi atr
phuthuoc sol ng tnao?
6) Tnh khoang cach gi a hai vach phoketi ep nhau trong hi eu ng Zeemann,
khi nguyen tc at trong ttrng coB = 5 Tesl a.
7) El ectron cohnh chi eu cua momen tqu ao l en phng z l a
z
= 3
B
,
el ectron ocothetrang thai nao trong cac trang thai ng vi cac sol ng t
sau:
a) n= 3, l = 5; b) n= 4, l = 2; c) n= 2, l = 1; d) n = 5, l = 4, e) n= 2, l = 3.
76
8) Nguyen tHydro trang thai c ban hap thu photon nang l ng 10,2 eV.
Xac nh obi en thi en momen xung l ng quyao l A cua el ectron, bi et el ectron
trang thai kch thch p.
9) oi vi el ectron hoatr trong nguyen tNa, hoi nhng trang thai nang
l ng nao cothechuyen vetrang thai ng vi n=3? Khi xet chuyen caspi n.
10)Trang thai cua nguyen tc kyhi eu bi :
j
S
X
1 2 +
, trong oX=S,P,D,F tuy
theo sol ng tquyao l ; S l asol ng tspi n vaj l asol ng tmomen toan
phan cua cavoel ectron.
Xac nh momen tcua nguyen ttrang thai :
a.
3
1
F
b.
2
3
2
D
11)Nguyen ttrang thai
2
3
; 2 = = s l comomen tbang 0. Tm momen toan
phan cua nguyen to.
12)Cobao nhi eu el ectron s, el ectron p vael ectron d trong l p K,L,M ?
13)Trong nguyen t, cac l p K, L, M eu ay. Xac nh:
a. Tong soel ectron trong nguyen t
b. Soel ectron s, soel ectron p, vasoel ectron d.
c. Soel ectron p com=0.
14)Vi et cau hnh el ectron oi vi cac nguyen tsau ay trang thai c ban:
a. Bohr
b. Carbon
c. Natri
77
TAI LI EU THAM KHAO
1. Roober t Resnick, Quantum Physics of At oms, Molecules, Solids, Nuclei
& Par ticle.
2. David Halliday Rober t Resnick Jear l Walker , C sVat ly, Tap 6
Quang hoc vaLng T.
3. Lng Duyen Bnh, Nguyen Hu Ho, LeVan Ngha, Vat lyai cng
Tap 3.