1

nsz
Sayn Rzgar Enerjisi Sektr Katlmclar, TREB olarak 400den fazla temsilcinin katlm ile 6 Ekim 2011 Perembe gn Elektrik leri Ett daresi Konferans Salonunda (TRES 2011/2) TRKYE RZGAR ENERJS SEKTR BULUMASI Rzgar ve Gne Enerjisi lm Teblii konulu toplantmz gerekletirdik. Toplant, katlmclarn lm standartlarnn yrtlmesi srecinde edindikleri deneyimleri ve nemli noktalarda gerekletirdikleri ilerleme ve baarlar paylamalarna olanak yaratt. Konusunda uzman katlmclar baar kazanm deneyimlerini paylap deerlendirerek taslak tebli iin yeni yntem ve aralara dair klavuz ereveler oluturmulardr. TREB olarak ortak paydamz, zel kurulular ve resmi kurumlarmzla birlikte, lkemizdeki rzgar potansiyelinin ekonomimize kazandrlmas yararna olacak her konuda, zerimize deni yapmaktr. (TRES 2011/2) TRKYE RZGAR ENERJS SEKTR BULUMASI Rzgar ve Gne Enerjisi lm Teblii konulu toplantmza destek veren kurum ve kurululara, Elektrik leri Ett daresinin gsterdii misafirperverlie, toplantmza gereken duyarll gstererek bizlere destek veren ve katlmlar ile bizleri onurlandran tm misafirlerimize, sponsorlarmza ve deerli konumaclarmza teekkr ederiz. Rzgar ve Gne Enerjisi lm Teblii konulu toplantda, lm teblii ile ilgili almalarna katk salayacak neri, gr ve talepler derlenerek sektr paydalarnn, sanayicilerimizin, kamu kurum ve kurulular ile kamuoyunun deerlendirmesine sunulmutur. lkemiz rzgar enerjisi sektrne yararl olmas dileiyle

TRKYE RZGAR ENERJS BRL (TREB) Mustafa Serdar ATASEVEN Ynetim Kurulu Bakan

indekiler
KONUMACILAR................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 6 YNETC ZET .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. 7 KONUMA METNLER ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................11 AILI KONUMALARI...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................11 1. OTURUM .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................14 2. OTURUM .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................31 AILI KONUMASI...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................31 TREBE BLDRLEN GRLER ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................42 SONU BLDRGES ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................59

Konumaclar
AILI KONUMALARI Mustafa Serdar ATASEVEN, TREB Bakan Hakan ERKAN, GENSED Genel Sekreteri

PANEL KONUMACILARI Hulusi KARA, EPDK Elektrik Dairesi Yenilebilir Enerji Grup Bakan Mustafa ALIKAN, EE Yenilenebilir Enerji ube Mdr Hasan SELEK, ETKB Enerji leri Genel Mdrl ube Mdr Dr. Ferdi TRKSOY, EMD-T Trksoy Enerji Danmanlk ule ERKO, Borusan-EnbW Rzgar Projeleri Mdr Mahir TOSUN, Siemens Teknik Uzman

NTERAKTF PANEL AILI KONUMASI Mustafa Kemal BYKMIHI, EE Genel Mdr

Ynetici zeti
Mustafa Serdar ATASEVEN Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii bildiiniz gibi 1992 ylnda Bakanlar Kurulu kararyla kurulmu bir sivil toplum rgtdr. Avantajmz ve gcmz buradan gelmektedir. Trkiye Rzgar Enerjisi Birliinin Ynetim Kurulunda da gerek kamudan gerekse zel sektrden temsilciler yer almaktadr. Yar kamu yar zel sektr kimliimiz ile de rzgar konusunda Trkiyenin en gl sivil toplum rgtlerinden birisiyiz. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, Enerji leri Genel Mdrl, Elektrik leri Ett daresi, TEAla koordineleri almalarmz yrtyoruz. Trkiye Rzgar Enerjisi Birliinin amac da Trkiyedeki rzgar potansiyelini ekonomiye kazandrmaktr. Hakan ERKAN GENSED Gne Enerjisi Sanayicileri ve Endstrisi Dernei 2009 ylnda kuruldu. Yaklak 45 kurucu yemiz var. Bu kurucu yelerimiz bizim gibi sektre gnl veren gne ve rzgarda beraber olmak zere yaklak 10 yldan beri bir fiil alan firmalardan oluarak 2009 ylnda GENSEDi kurmulardr. u anda 81 yemiz var ve yaklak 2 yllk bir dernek olduumuzu dndmzde geldiimiz rakamlar hakikaten dikkat ekici. Burada ok hassasiyetle durduumuz bir konu, btn firmalara eit yaklamda bulunmak. Hem reticimiz hem satcmz hem yatrmcmz bir at altnda buluarak gnele ilgili gelimeleri en iyi ekilde aktarmak en byk hedeflerimiz arasnda. Bunun dnda zellikle gneten elektrik elde edilmesi konusunda halkmz bilinlendirmek de bizim dier bir grevimiz. Hulusi KARA Rzgar ve gne lm teblii ile ilgili birok kurulutan grler aldk. Fakat iimize sinmedi yani bir an nce yapp da karmak ve daha sonra uygulanabilir olmayan bir eyi yrrle koymak iimize gelmedi. Sayn Bakan bir gn bana geldi byle bir teklifimiz var ne dersiniz dedi. Biz de ok memnun olduk dolaysyla bundan sonraki sre ierisinde lmle ilgili her trl hususu burada ncelikle konumaclarn grn alarak daha sonra interaktif ortamda soru cevap eklinde alarak doru yolu bulmaya, uygulanabilir bir rzgar ve gne lm teblii yaynlamaya alacaz. Her ne kadar sre bitmi olsa dahi bu toplantdan sonra dahi verilecek herhangi bir gr deerlendirmemize alacaz. Bundan sonraki srete daha uygulanabilir bir yntemin ortaya konmas ve herkesin kazanabilecei bir sistem ortaya gelmesi gerekiyor. Bizim bundan sonraki hedefimiz verilen lisanslarn hayata gemesi, iletmeye gemesi ve lisans da yapabilecek kiilerin almasn salamak. Bu kapsamda 6094 sayl Yenilenebilir Enerji Kanunu deiikliinde gnele ilgili mutlak srede lm bulundurma zorunluluu geldi. Bu gnele ilgili lm bulundurma zorunluluunu lisans ynetmenliimize der ederken bundan sonraki srete ayn konunun rzgar iin de olmas gerektii dikkate alnarak lisans ynetmenliimize gne ve rzgar lmnn bundan sonraki bavuruda alnmas zorunluluu geldi. Bunun iinde bir gne ve rzgar lm tebliinin yaynlanmas gerei hasl oldu. Bu kapsamda taslamz hazrladk, web sayfamzda duyurduk. Kamu kurulularndan, zel sektr kurulularndan, Bakanlktan EDden TREBden ilgili yerlerden gr aldk. Hasan SELEK Deerli katlmclar uzunca bir dnemdir kamuoyunun gndemini yakndan ilgilendiren nemli bir konuyu tartmak zere biraya geldik. Hakikaten bu konuda TREBe ok teekkr ediyorum. Burada ikincisini sunduumuz, daha nce Bakanlmzda yaptk ok da gzel baarl bir alma oldu ve akabinde hazrlanan raporu biz gz nne alarak bizlere bir yn gsterdi. Bu lm teblii ile ilgili yine sizlerden gelen grleri ve bunu ok da gzel bir ekilde rapor halinde hazrlyor TREB, bizlere ve gerekli kamu kurumlarna sunuyor. Dolaysyla gelen raporlar gz nne alnd zaman, ortaya daha gzel eyler kyor. Onun iin gerekten ben TREB Bakan olmak zere deerli yelerine teekkr ediyorum. Gerekten ok da gzel

almalar yaplyor bu konuda. Bakanlk olarak yaplan bu tr toplantlarn sektrn tm paydalarnn bir araya gelerek, kamu ve zel sektr olarak bir aklda bileilmesi iin nemli bir gelime olarak grmekteyiz. ncelikle belirteyim ki bugn bizlerden daha ok uygulamann bizzat ierisinde olan siz deerli katlmclarn konu hakknda ileteceiniz grleri nemlidir. EPDK tarafndan hazrlanan ve kamuoyunun grne sunulan taslak tebliiyle ilgili sizlerden alacamz grler bundan sonraki almalarmza yn verecektir. Bakanlk olarak dncemiz; rzgar ve gne yatrmlarnda yaplacak olan lokal lmlerin ve bu lmler sonucunda alnan verilerin, lkemizin rzgar ve gne enerjisi potansiyelinde en verimli ekilde deerlendirilmesi ve yaplacak yatrmlarda salkl ve doru fizibilite yaplmasdr. Yatrmn geri dn sresi, verimlilik uygun teknolojinin seimi gibi konularda n koul olmasdr. Dr. Ferdi TRKSOY Santrali planlarken atacamz admlar kabaca sraladm. Nerede durursanz durun size esas gerekecek done, rzgar veriniz. ster mikro konulandrma yapn, trbin yerletirin, ister trbin sein, ister bunlar arazide bu noktalara koyup koyamayacanzn, yani trbinin oradaki rzgar ve iklim artlarna dayanp dayanamayacann analizlerine yapn her zaman size gerekecek esas done, rzgar verisi. Saha verileri! Neden sahada? Dediim gibi tamamen simlasyonlardaki eksikliklerden dolay. Eer ok iyi simle edebiliyor olsaydk rzgarn arazi zerindeki akn, belki ok daha uzakta bir istasyondan da bu ii yapabilecektik. Fakat yapamyoruz. Asgari 12 aylk veri lazm. Bu tamamen rzgarn mevsimsel karakteristiini grebilmek iin gerekli. Mevsimsel salnmn hesaplarmza ve almamza dahil edebilmemiz iin gerekli. Uluslararas standartlarda veya tavsiyelere bakarsanz, bizim de kendi tecrbelerimizden syleyebileceimiz, en azndan trbin poyra veya daha ok bilinen kule yksekliinin te ikisi veya drtte ykseklikte lm yaplmas tavsiye ediliyor. Bizim tavsiye ettiimiz de bu. Mustafa ALIKAN Hepimiz biliyoruz ki dnyada yenilenebilir enerji sektrnde giderek artan bir pazar mevcut. Peki, lkemiz bu pazardan yeterince yararlanabiliyor mu? Pek yararlandn syleyemeyiz gibi, tamam ciddi anlamda bir ivme kazand sektrde yatrmlar var ama henz istenilen seviyede olmadn, mevcut potansiyelimizin istenilen oranlarda kullanlmadn hep beraber syleyebiliriz. Tabi biz Bakanlk olarak ne istiyoruz? Yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyelimiz var, bu potansiyeli zellikle yerli teknolojiler kullanarak deerlendirelim, yerli imknlarla deerlendirelim, bunu deerlendirirken de hem teknoloji hem de alacamz her trl kararlarda akl n plana karalm. Yani bilimsellii her zaman n planda tutmakta fayda var diye dnyoruz. Bir hedefimiz var bu strateji belgesinde yer alyor. Nedir bu hedefimiz? Cumhuriyetimizin 100. kurulu yl dnmnde 2023 ylnda elektrik enerjisi retimimizin en az %30unu yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayalm istiyoruz. Peki, bu hedefe ulaabilir miyiz? Bilimi n plana karrsak, bilimsel dnrsek evet. Yatrmn her aamasnda lme ihtiyacnz var. Yani lme dayal kararlar alnmas gerekiyor. Yer seiminden aln projenin teknik gelitirilmesi, lisans alnmas Bunlar saymaya gerek yok ou aamasnda lm verilerine dayal hatta veri demeyelim buna da ismini de deitirelim aslnda gvenilir veri var. Hep beraber beyin jimnastii yapp neyi nasl lmemiz gerektiini, ne zaman bavuru aamasnda m bunu vereceiz, bavurudan sonra m vereceiz? Yani salkl bir karar vermemiz lazm. Eer hedefimize ulamak istiyorsak, eer bu lkenin yerli kaynaklarn kullanmak istiyorsak buna hep beraber karar vermeliyiz. ule ERKO Bu kadar geni bir katlmc kitlesi ile, tabi ki TREBin de destei ok nemli, bunlar tartyor, konuuyor olmamz ok nemli bir adm. Mutlaka daha da gelitireceimiz noktalar vardr; ama siz de biliyorsunuz ki bundan be sene nceki Trkiye rzgar enerjisi sektr deiliz artk. ok farkl noktadayz. Ferdi Bey ve ben birazdan bir IEC standardnda ve lm direklerinden bahsettiimizde birok kii bunu anlyor. Neden enerji analizi yaptrmas gerektiini anlyor, belirsizlikleri anlyor. Bankalarn iyi yetimi ekipleri var bunlar byme sreci olarak grp takdir etmemiz gerekir. Rzgar lmlerine balama, madde 7; yerinde inceleme yaplmasn kesinlikle ok olumlu buluyorum. Hatta byle braklmamal, kesinlikle kabule dntrlmeli. Ekipleriniz ve kaynanz msaitse oraya o lm
8

direini dikmiler mi ve o lmleri yapyorlar m kontrol edilmeli. Ben tebli olsun olmasn o lmleri yapacam. Ben bu kadar emek verirken, maliyet verirken, bakalarnn ksa yoldan kazan salama adna bana rakip olmalarn istemiyorum. Bykler rakip olsunlar. Doru analiz edilmi kaynaklarla konuabilelim. Mahir TOSUN Trbinlerin uygunluunu biz hesap ederken elbette ki referansmz lmler. Yani bize verilen lmler ne ise ktmz da ona gre olacak. Herkes artk ezberledi; enerji hzn kpyle orantl. Yatrmc artk enerjinin hzla bu kadar dorudan orantl olduunu rendi. Yani 2 katna kan bir hz 8 katna kan enerji diyoruz ama ykten kimse bahsetmiyor. Yani hzn karesiyle orantl bir de yk sz konusu. Yanl lmde trbininize binen yk de hzn karesiyle doru orantl bir ekilde artacaktr. Yanl lmnz sizin trbininizde yanl yk hesab yanl yklenme ve arza olarak geri dn yaamanza sebep olacaktr. Sahay temsil; en ok Trkiyede yaadmz problem. lm direinin kurulduu yerle sahann kurulmak istendii yer arasnda ok byk farkllklar olmas, bunun iin doru yerin tespiti ok nemli. Trkiyede de artk bir yln zerinde lm yapan firmalarmz var. Sensrlerin ilk bata kalibre edilmesinden bahsediyoruz bir yl hedefliyoruz bu teblide ama bir yl getikten sonra ne olaca hakknda pek fazla bahsetmiyoruz. Baz sensrler var gerekten hi bozulmuyor. Bunun yeniden rekalibre edilmesi gerektiinin de bilinmesi lazm, belli bir sre sonra o cihazn artk doru deeri vermediinin de bilinmesi lazm. Mustafa Kemal BYKMIHI Bizim bir hedefimiz vard ve o hedefi hala koruyoruz. 2023 ylnda bunu 20.000 MWa karmamz lazm. Demek ki nce kamu olarak bu 20.000 MW nasl tuttururuz bunun yol haritasn devaml aklmzda tutmamz lazm. O adan gerek yasada gerek ikincil mevzuatta yaplmas gerekli iyiletirmeleri zamannda ve gecikmeden yapmak biz kamu grevlilerin birinci derecede grevi. Siz yatrmclarn da bu alm yollardan hzla yrmeniz lazm ve Trkiyeyi yenilenebilir enerji kapasitesini hzla ayaa kaldrmanz lazm. Rzgarn yannda artk gnei de konumaya baladk. EPDKnn yaknda yaynlayaca yol haritasyla da gne yatrmclarnn hareketlerini hep birlikte sevinerek izlemeye balayacaz. Gnete henz bir hedef koymadk ama bir ara aama olarak, 2013 yl sonuna kadar 600 MWlk bir kapasitenin gereklemesini yasayla arzu ettik. Bu tabi Trkiyeye egzersiz olsun istemitik. 600 MW ile yle bir egzersiz gerekletirelim ki Avrupa lkelerinin gnete dtkleri yanl uygulamalara ve hatalara Trkiyede benzerlerini uygulamayalm, daha akll hareket edelim. O adan 600 MW o tarihlerde devreye sokarz, ondan sonra da gerekli yasa tadilatlaryla yeni bir hedef koyma frsatn da bulmu oluruz.

10

Konuma Metinleri
Al Konumalar
Mustafa Serdar ATASEVEN
Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii (TREB) olarak, Trkiye Rzgar Enerjisi Sektr Bulumas projemizin ikincisi olan Rzgar ve Gne Enerjisi lm Teblii toplantmza ho geldiniz. Sunumuma balamadan nce bize gnderilen telgraflar sizlerle paylamak istiyorum. Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii Ynetim Kurulu Bakanlna nceden belirlenen programm nedeniyle rzgar ve gne enerjisine dayal lisans bavurularna ilikin lm standard konulu sektr bulumasna katlamayacam zntyle bildirir. Bulumann amacna ulamas temennisiyle tm katmlclara selam ve sayglarm sunarm. Halil Mazcolu, Ak Parti Gaziantep Milletvekili lkemiz ve ahsm adna ok nemsediim rzgar ve gne enerjisiyle ilgili dzenlemi olduunuz toplantda TBMM almalarna katlmam nedeniyle aranzda olamadm iin zgnm, emei geen herkese teekkr ederim selam ve sayglarm sunarm. Dr. Soner Aksoy, Ktahya Milletvekili Bugn dzenlemi olduumuz rzgar ve lm tebliine ilikin toplantmzda yer alacak konumaclar ilgili kurumlarda ilgili yerlerde olduklar iin tercih ettik. Sektrlerden de bir trbin reticisi, bir yatrmc kurulu, bir de uluslararas bamsz danmanlk hizmeti veren kurulu setik. Buradaki amacmz ncelikle yaynlanacak olan teblide gerekten uygulanabilir, sektrn ihtiyalarn karlayabilir bir tebli yaynlanmasdr. Bu teblide herkesin katks olsun istedik, bu nedenle byle bir organizasyona ihtiya duyulduunu kurumlarla yaptmz ziyaretlerde ve sektrn bize geri dnleriyle belirledik ve bu grmeler neticesinde de bu organizasyonu gelitiriyoruz. Ben ksaca TREB ile ilgili bilgi vermek istiyorum. Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii bildiiniz gibi 1992 ylnda Bakanlar Kurulu kararyla kurulmu bir sivil toplum rgtdr. Avantajmz ve gcmz buradan gelmektedir. Trkiye Rzgar Enerjisi Birliinin Ynetim Kurulunda da gerek kamudan gerekse zel sektrden temsilciler yer almaktadr. Yar kamu yar zel sektr kimliimiz ile de rzgar konusunda Trkiyenin en gl sivil toplum rgtlerinden birisiyiz. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, Enerji leri Genel Mdrl, Elektrik leri Ett daresi, TEAla koordineleri almalarmz yrtyoruz. Trkiye Rzgar Enerjisi Birliinin amac Trkiyedeki rzgar potansiyelini ekonomiye kazandrmaktr. TREBdeki projelerimizden bahsetmek istiyorum. Bildiiniz gibi biz 25 ubat 2011 tarihinde arkadalarmzla birlikte ynetime geldik ve TREBi yeniden yaplandrmak zere almalara baladk. lk projemiz Trkiye Rzgar Enerjisi Sektr Bulumalar oldu. Hatrlarsanz bunlarn ilkini 17 Maysta Enerji Bakanl konferans salonunda gerekletirmitik. Yerli Katk Pay ve Yenilenebilir Enerji Kanunu kincil Mevzuatlar. Buna da TRES 2011/1 demitik. Bugnk dzenlediimiz etkinlikte TRES 2011/2. Konumuz da rzgar ve gne enerjisinin lm tebliiyle ilgili grleri almak. Buradan 3. sektr bulumamz da duyurmak istiyorum. Trbin reticilerimizden NORDEX in sponsorluunda 15 Ekim gn Ankaradan ve stanbuldan hareket ederek Manisa Akhisarda alan rzgar santralinin ziyaretini yapacaz. Bu etkinliimize

11

de katlm cretsiz olacak ancak kontenjanmz snrl. TREB web sayfasndan bilgilerine ulamanz mmkndr. Bu tr organizasyonlar gerek yatrmc tarafndan gerekse dier trbin reticilerinden de bekliyoruz. Onlarn da bu tr organizasyonlara sponsor olarak teknik gezilerimizin saysn arttrmay hedefliyoruz. Biliyorsunuz Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii olarak ICCIda yer almtk. Daha sonra Ankara Sheratonda yaplan Enerji Kongresinde yer aldk. Bizim de bu yl ncsn dzenlediimiz ksa ad TIREC olan Turkish International Renewable Energy Congresste rzgar ksm bizim desteimizle yrtlyor ve Wind Power Turkey 2011 olarak lansman yapld. Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii olarak da bu etkinlie daha nce olduu gibi katldk ve destek verdik. Daha sonra dn katldmz bir etkinlik var trbin reticilerinden VESTAS bizi davet etti. Buradaki etkinlikte Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii olarak stant atk, yer aldk ve 21 Ekim 2011de balayacak olan RENEX etkinliinde de Trkiye Rzgar Enerjisi Birliini temsilen orada bir stant aacaz ve sektre hizmet vermeye devam edeceiz. Dier bir projemiz ise Gen TREB. Burada da niversiteden arkadalarmz cretsiz olarak ye yapyoruz ve onlarn bu tr etkinliklerden cretsiz faydalanmas iin nclk ediyoruz. Bunun dnda da niversitelerimizde bir ok rzgar kulb var. Genlerimizin kurduu bu kulpleri de TREB ats altnda toplamay hedefliyoruz. Yldz Teknik niversitesi Rzgar Enerjisi Kulbnden arkadalarmz var sizlere darda yardmc oldular. Hem bu tr etkinliklere katlm oluyorlar hem de sektrden insanlarla bir araya geliyorlar. Onlar iinde bir tecrbe oluyor. TRSEM Trkiye Rzgar Enerjisi Srekli Eitim Merkezi projemiz var. Rzgar santrallerinin projelendirilmesi ile ilgili bir eitim seminerimiz olacak. Burada da yine sektrn uzmanlar gnll olarak bize hizmet veriyorlar. Bu tr etkinlikleri de mmkn olduunca cretsiz yapmaya alyoruz. Onun dnda rzgar projelerinin finansman ile ilgili bir seminerimiz olacak, rzgar enerjisi mevzuatyla ilgili bir seminerimiz olacak. Rzgar santralleri inas ve rzgar santrallerinde iletme ile ilgili eitim seminerlerimiz nmzdeki gnlerde sektrn hizmetine sunulacak. Trkiye Rzgar Santralleri Atlas TRSAT 2011i oluturduk, yaynladk. nann bu alma ay youn bir tempoda ortaya kt. Bu haritada Trkiye haritas zerine dalm iletmede olan, ina halinde olan ve Mays 2011 itibariyle lisansl olan projelerimizi grebiliyorsunuz. Bunu her ayda bir revize edip web sayfamzda yaynlamay ylda bir kerede basl evrak olarak sizlerin hizmetine sunmay dnyoruz. Trkiye Stratejik Yol Haritas almamz devam ediyor, kurumlarla birlikte grerek oluturmaya alyoruz. Enerji Bakanlmzn yaynlam olduu 2023 ylnda 20.000 MW hedefimiz var bildiiniz gibi. Bu hedefe ulamak iin neler yapmalyz? Kimler ne yapmal? Sektrn nn tkayan sorunlar nelerdir? Bunlarn zm yollar nelerdir? Her yl ne kadar bir kurulu gce ulaacaz eklinde bir alma bu. Tabii ki bir senaryo, nmzdeki gnleri yanstt iin. Zaman ierisinde mutlaka gncelleme olacaktr. Bunun ilkini ortaya koymak ok zor, bu konuda da btn sektr katlmclarndan yardm ve destek bekliyoruz. Dier bir almamz ise TREB Dergisi. Halen almalar sryor, bir dergi kartmak ok zor takdir edersiniz ki. Bu anlamda da sektrden yardm ve destek bekliyoruz. TREK Trkiye Rzgar Enerjisi Konferans; bildiiniz gibi Trkiyede yaplan konferanslar genelde enerji. Enerjinin bir paras ierisinde sadece rzgar geiyor ya da yenilenebilir enerjiyle ilgili oluyor, bu yenilenebilir enerjinin ierisinde bir ksm rzgar olarak geiyor. Biz sadece rzgarn konuulduu, rzgarn olduu bir konferans planlyoruz. Buradaki hedefimiz de Eyll veya Ekim 2012 ya da yetimedii takdirde 2013n Mart veya Nisan aylarnda planlyoruz. Dier bir almamzda EWEC 2014 Avrupa Rzgar Enerjisi Konferansn stanbul da yapmak iin youn almalar ierisindeyiz. Bunda sektrn btn oyuncularna ihtiyacmz var. Bildiiniz gibi Avrupa Rzgar Enerjisi Birliine Trkiyede yaptrmaya ikna etmek ok kolay deil. Bunlarda arkamza sizin desteinizi almamz lazm, sektrn desteini almamz lazm, kamunun desteini almamz lazm, sanayicilerimizin desteini almamz lazm ve zellikle de yurtiinde orta olan yabanc yatrmclarn desteini almamz lazm. Yaklak 20.000 katlmc ile gerekleti getiimiz yl yaplan Avrupa Rzgar Enerjisi Birlii Konferans. Bu da lkemiz iin olduka byk bir potansiyel, bunun iinde desteinizi bekliyoruz. u anda Trkiyedeki durum: saylar ok farkllk gsteriyor ama ben kabaca burada yazdm ve size yanstmak zere u andaki durumdan bahsetmek istedim. u anda 1 Kasm ncesinde yaklak 3.180 MW verilmi lisansmz var. Kurum yetkililerimizde zaten burada onlarda daha detayl bilgi verecektir fakat ben sadece bir fotoraf ekmek istedim uann durumunu. uan itibariyle 1.609 MW kabaca 1.600 MW yazdk 1.600 MW
12

iletmede olan rzgar olan santralimiz var. Yaklak 700 MW ina halinde olan rzgar santralimiz var ve 2023 hedefimiz 20.000 MW. Yani uanda %2-3lerdeyiz kurulu g asndan baktmzda. 1 Kasm projelerine baktmzda ise yaklak 7.000 MW lisanslandrlacak proje var. Bunlardan 1575 MW kabaca tekli bavuru olarak lisanslandrlyor. Dier 5500 MW ise TEAn yarmalar sonucunda lisanslandrlacak projeler. Bunlardan sonra geriye 9700 - 9000 ya da yaplmayacak olanlarla birlikte yaklak geride 2023deki 20.000 MWta ulamak iin 10.000 MW daha var. lkemizin potansiyeli var m, var. Elektrik leri Ett daresinin almasna gre 38.000 MW teknik olarak rzgar potansiyeli olarak akladlar biliyorsunuz. 20.000 MW da ulalamayacak bir hedef deil. Bunu iin btn sektr oyuncular ne yapar, ne eder onu grmemiz lazm. Yerli katky konutuk 17 Maysta Enerji Bakanl Konferans Salonunda. Yaklak 400n zerinde katlmcyla yapmtk o etkinliimizi ve bugn de gryorum ki 400n zerinde katlmcmz var, bu da bizi mutlu ediyor. 2023te 20.000e ulamak ve yerli katky hayata geirebilmek iin ne yapmamz lazm onu tarttk ve toplantdan 4 tane sonu kt. Bunu belki TIRECe katlanlar duydu onlar iin bir tekrar oluyor. Ben bunu yine kamudan da temsilciler olduu iin ifade etmek istiyorum. Bunlardan bir tanesi yerli retilen paralarn kamu tarafndan tespitiyle ilgili kolay, abuk ileyen bir prosedr oluturulmas. En nemli etken bu. Kanunlar kyor, ynetmelikler kyor ama uygulamada maalesef patinaj yapyoruz. Bunu abuk ileyen bir prosedr haline getirelim. kincisi yerli tevikten 2015 ylna kadar iletmeye giren santraller yararlanabiliyor biliyorsunuz. Burada yabanc lkelerde retim yapan trbin reticilerinin de temsilcileri var. Bir trbin reticisinin yatrm karar alabilmesi yani fabrika kurmak iin yatrm karar alabilmesi nereden baksanz 1 yl. Diyelim ki bu karar ald ondan sonra uygun fabrika yeri buldu, 1 - 2 yl da bunun fizibilitesi olacak. Ondan sonra fabrika yaplacak 1 - 2 ylda nereden baksanz bu zaman alacak. retime geecek belki 1 yl, 2 yl, bunun 2015 srecine kadar yerli trbinle yaplma olasl rzgar iin mmkn deil. MLRES projemiz var biliyorsunuz. Enerji Bakanl btesinden Ar-Ge kapsamnda destek aldlar Sabanc niversitesi, TBTAK ve TAI ile birlikte yrtyorlar. Bunun da hedefi 2014 ya da 2015te 500kwlk prototipi retmek. Bu anlamda yerli tevik imdiden almyor. Bunu 2015 ylna gelince uzatrz tamam bu mantkl bir zm ama yabanc yatrmcnn karar alabilmesi iin bu yeterli deil. Bunu bizim en ge 2012 ylnda 2020ye kadar uzatmamz lazm ki yabanc yatrmc karar alabilsin ve Trkiyeye yatrm gelebilsin. Bu konuya dikkat edilmesi gerekiyor. Dier bir konu da biliyorsunuz hep ayn rnei veriyorum, otomotiv sektrnden rnek veriyorum. Trkiyede otomotiv sektr ncelikle montaj olarak balad. Yani biz bir silecek motorunu dahi imal edemiyorduk. Yurt dndan geliyordu, Trkiyede montajn yapyorduk. Daha sonra yan sanayimiz geliti her bir paray yerli olarak imal etmeye baladk, sonrasnda otomotiv retimine baladk. u anda Avrupann otomotiv ss olarak grlyoruz. Rzgar sektr de byle arkadalar, trbin retimi de byle. Yani ncelikle biz montaja izin verelim. Montaj sayesinde lkemize gelen istihdam bir dnn. Yurtdndan gelmi olmasna ya da Trkiyede retilmesine bakmadan gei sreci iin montaj yapldnda da yerli katkdan faydalandralm, ncelikle montaj sanayi gelisin buna bal olarak da yan sanayimiz gelisin. Yani sadece montajn bile istihdam rzgar sektrn dndnzde olduka byk bir yekn tekil ediyor. Bu konuda da daha esnek yaplarn ortaya konulmas gerekmektedir. Yurtdndaki uygulamalara baktnzda hibir lke zaten btn imalat kendi lkesinde yapmyor. Hepsi farkl lkelerden gelen komponentleri kendi lkesinde toplayarak kendi lkesinin trbini olarak lansman yapyor. Dier bir konu da biliyorsunuz trbin yatrmnn dnda rzgar iftliklerine santral yatrm yapan yatrmclarmza yatrm tevik belgesiyle KDV istisnas tannyor, yurtdndan getirdikleri trbinler iin. Bir nceki konuda belirttiim gibi yurtdndan gelen komponentlerin Trkiyede montajnn yaplp, bunlar da yerli tevik kapsamna alabilirsek eer, ayn yatrm tevik kapsamnda olduu gibi KDV istisnas getirilsin ki yurtdndan gelen kompanantler de lkemizde montaj yaplabilsin ve rzgar sektrnn hizmetine sunulabilsin. Benim anlatacaklarm bu kadar, hepinize ok teekkr ediyorum. Burada iyi bir tebli kmas iin ltfen herkes katksn ortaya koysun. zninizle imdi al konumalarn yapmak zere GENSED Genel Sekreteri Sayn Hakan Erkan mikrofona davet ediyorum.

13

Hakan ERKAN
ncelikle deerli konuklar ahsm ve derneim adna sayglarm sunuyorum. GENSED Gne Enerjisi Sanayicileri ve Endstrisi Dernei 2009 ylnda kuruldu. Yaklak 45 kurucu yemiz var. Bu kurucu yelerimiz bizim gibi sektre gnl veren gne ve rzgarda beraber olmak zere yaklak 10 yldan beri bilfiil alan firmalardan oluarak 2009 ylnda GENSEDi kurmulardr. u anda 81 yemiz var ve yaklak 2 yllk bir dernek olduumuzu dndmzde geldiimiz rakamlar hakikaten dikkat ekici. Burada ok hassasiyetle durduumuz bir konu, btn firmalara eit yaklamda bulunmak. Hem reticimiz hem satcmz hem yatrmcmz bir at altnda buluarak gnele ilgili gelimeleri en iyi ekilde aktarmak en byk hedeflerimiz arasnda. Bunun dnda zellikle gneten elektrik elde edildii konusunda halkmz bilinlendirmek de bizim dier bir grevimiz. yelerimiz olsun sektrdeki dier firmalar olsun gne enerjisi ile ilgili onlarn sorunlarn dinlemek, ilgili mevzuat almalarna destek vermek balca hedeflerimiz arasnda. Bugnk toplantnn konusu lm teblii ile ilgili, GENSED olarak grlerimizi ilgili yerlere ilettik hatta Sayn Bakanmzla gelip zelde de grtk. Amacmz hakikaten zellikle gne tarafnda alacak bu lisans srecinde salkl bir ekilde ilerlemenin salanmas, bunun en iyi ekilde nasl yaplaca konusunda hep birlikte hareket edilmesi. Burada nemli olan birlikte olarak en doru yolu bulmak. Bu yzden de gnein geleceini dnerek eer bu sektrde yer almak ya da ileride burada yatrm yapmak istiyorsanz ncelikle hepinizi bir kere derneimize bekliyoruz. nk ne kadar birlik olursak, ne kadar kuvvetli olursak daha rahat kendimizi anlatma imkanmz olacaktr. En iyi zm en iyi ekilde sunacamza inanyoruz. Biz bu lmle ilgili almalarmz 80 yemizle paylatk, gelen bilgiler dorultusunda bir zet hazrladk. Bu zet ile ilgili grlerimizi zaten soru cevap zaman tekrar sizlere sunacaz. Ben size konumama son verirken bol gneli ve rzgarl gnler diliyorum ve gnele ilgilenenleri derneimize ye olmaya bekliyorum. Teekkr ederim.

1. OTURUM
Mustafa Serdar ATASEVEN
imdi izninizle konumaclarmz davet etmek istiyorum. ncelikle Oturum Bakanmz, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu Yenilenebilir Enerji Grup Bakan Sayn Hulusi Kara. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Enerji leri ube Mdr Sayn Hasan Selek. Elektrik leri Ett daresi Yenilenebilir ube Mdr Sayn Mustafa alkan. zel sektr temsilcilerinden Ynetim Kurulu yemiz Sayn Ferdi Trksoy. Borusan ENBW i ortaklndan Rzgar Projeleri Mdr Sayn ule Erko. Siemensten Sayn Aydn Yaln gzkyor programmzda yalnz dn grtk kendisiyle kolunu krm, rahatszl nedeniyle katlamayacaklarn bildirdi. Kendisinin yerine Sayn Mahir Tosun. Ayn zamanda GENSED Bakanmz Sayn Ate Uurel de aramzda ama GENSED Genel Sekreterimizin konumasn uygun grd. Kendilerine katlmlar ve organizasyonumuza verdii destek iin teekkr ediyoruz. Buyurun Hulusi Bey.

14

Hulusi KARA
Teekkr ederim, Sayn Bakan. Saygdeer katlmclar hepiniz buraya geldiiniz iin ok teekkr ediyorum. Elektrik leri Genel Mdrl salonu ilk defa byle bir kalabalk gryor. lginiz iin ok teekkr ederiz. Rzgar ve gne lm teblii ile ilgili birok kurulutan grler aldk. Fakat iimize sinmedi yani bir an nce yapp da karmak ve daha sonra uygulanabilir olmayan bir eyi yrrle koymak iimize gelmedi. Sayn Bakan bir gn bana geldi byle bir teklifimiz var ne dersiniz dedi. Biz de ok memnun olduk dolaysyla bundan sonraki sre ierisinde lmle ilgili her trl hususu burada ncelikle konumaclarn grn alarak daha sonra interaktif ortamda soru cevap eklinde alarak doru yolu bulmaya, uygulanabilir bir rzgar ve gne lm teblii yaynlamaya alacaz. Her ne kadar sre bitmi olsa dahi bu toplantdan sonra dahi verilecek herhangi bir gr deerlendirmemize alacaz. Konumaclara gemeden nce bu rzgar ve gne lm tebliinin nereden kt konusunda birka bilgi vermek istiyorum. Bildiiniz gibi 1 Kasm 2007 ylnda 752 adet bavuru alnd ve alnan bavurular da hibirinin bir lm olmadan alnd. Sonuta yanl balayan ii en sonunda nmzdeki 1 ay ierisinde nihayetlendireceiz. 5.513 MW yarmal, yaklak 2.000 MW da tekli bavuru olmak zere 7500MW lisans yeni vereceiz. 211 tane yeni lisans vermi olacaz. Bundan sonra yeni bir sre balayacak nk Enerji Bakanlmzn Strateji Belgesinde 2023te 20.000 MW hedefi var ve yeni bavurularn alnmas gndeme gelecek. Yeni bavuru alnrken de eskiden balayan hatann tekrarlanmamas iin nasl nlem alnabilir? Doru kiilerin bavurmasn yatrmcnn bavurmas nasl salanabilir? Bundan sonra da projeler gelsin ama masa banda yerini grmeden rzgar santrali olur mu olmaz m? Bilinmeden yaplan bavurular yerine daha gereki bavurular yaplsn. Biliyorsunuz biz yarma ynetmelii kardk, yarmalar yaptk. 6,5 kurua varan fiyatlar oldu. Aslnda biz de biliyoruz bunlarn iyi bir ey olmadn ama sonuta bir seim yaplmas gerekiyordu. Yanl da olsa bu seim bir kanunla getirilerek yrrle kondu. Sonuta o defter kapanm olacak. Bundan sonraki srete daha uygulanabilir bir yntemin ortaya konmas ve herkesin kazanabilecei bir sistem ortaya gelmesi gerekiyor. Bizim bundan sonraki hedefimiz verilen lisanslarn hayata gemesi, iletmeye gemesi ve lisans da yapabilecek kiilerin almasn salamak. Bu kapsamda 6094 sayl Yenilenebilir Enerji Kanunu deiikliinde gnele ilgili mutlak srede lm bulundurma zorunluluu geldi. Bu gnele ilgili lm bulundurma zorunluluunu lisans ynetmenliimize der ederken bundan sonraki srete ayn konunun rzgar iin de olmas gerektii dikkate alnarak lisans ynetmenliimize gne ve rzgar lmnn bundan sonraki bavuruda alnmas zorunluluu geldi. Bunun iinde bir gne ve rzgar lm tebliinin yaynlanmas gerei hasl oldu. Bu kapsamda taslamz hazrladk, web sayfamzda duyurduk. Kamu kurulularndan, zel sektr kurulularndan, Bakanlktan EDden TREBden ilgili yerlerden gr aldk. Bu grleri deerlendiriyoruz ama grdmz kadaryla ounlukla iki noktada sknt var. Bizim taslamzda bavurulmadan nce lm direkleri dikildikten sonra bize bavurmalarn istemitik. Burada yatrmc ya da proje gelitirici diyeyim, benim yerim belli olur diye bir endie iine girdiler. Belki en ok sknt olan, birok yatrmcdan, Enerji reticileri Derneinden bu ynde bir serzeniler geldi. Belki bunu zmeye alacaz. lm sresiyle ilgili skntlar oldu gnete lmeye ne gerek vard. Doru biz de biliyoruz gnete lmeye gerek olmadn sizden daha iyi biliyoruz maalesef bu kanuna kondu. Kanuna konduu iin de biz bunu bir ekilde mevzuata der edeceiz ama bunun sreleri 1 yl olarak kt. Muhtemel ki bu toplant veya bundan sonra ki srete bunun daha az bir sre olmasn salamaya alacaz ama bir sre olacak mutlaka. Tabii bu konular belki daha sonraki dnemde tartacaz ama buradaki konuma srasna gre ncelikle Enerji Bakanlndan Sayn Hasan Selek Beye sz vereceim daha sonra bir zel sektre sz vermek durumundaym. Hasan Beyi hepiniz biliyorsunuz. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Enerji leri ube Mdrlnde Yenilenebilir Enerjiden Sorumlu ube Mdr olarak grev yapmaktadr. Buyurun Hasan Bey.

15

Hasan SELEK
Sayn Bakan teekkr ediyorum deerli katlmclar hepinize ho geldiniz diyorum Bakanlm adna. imdi konumama balamadan nce Sayn Mustafa Beye bir cevap vermek istiyorum. Bu yerli katkyla ilgili gzel bir serzenite bulundu. Biz de Bakanlk olarak diyoruz ki elimizden geldii kadar gerekten sizlerin yardmyla, zel sektrn yardmyla bizler her zaman bu konuda az. Yani sizler bize yardmc olduunuz srece, biz de bunun en ksa srede tespiti iin iyi niyet erevesinde aklarmz aranmadan almalar srdryoruz. Bu konuda zaten haklsnz. Elimizden geldii kadar bu yerli kaynak konusunu hzl bir ekilde tespit etmek ve uygulamak istiyoruz. Dolaysyla burada her zaman grlerinize az ve dediiniz gibi de biz bu ii hzlandrmak iin elimizden gelen her trl abay sarf ediyoruz. Ondan yana zaten bir pheniz olmamas lazm. Deerli katlmclar uzunca bir dnemdir kamuoyunun gndemini yakndan ilgilendiren nemli bir konuyu tartmak zere biraya geldik. Hakikaten bu konuda TREBe ok teekkr ediyorum. Burada ikincisini sunduumuz, daha nce Bakanlmzda yaptk ok da gzel baarl bir alma oldu ve akabinde hazrlanan raporu biz gz nne alarak bizlere bir yn gsterdi. Bu lm teblii ile ilgili yine sizlerden gelen grleri ve bunu ok da gzel bir ekilde rapor halinde hazrlyor TREB, bizlere ve gerekli kamu kurumlarna sunuyor. Dolaysyla gelen raporlar gz nne alnd zaman, ortaya daha gzel eyler kyor. Onun iin gerekten ben TREB Bakan olmak zere deerli yelerine teekkr ediyorum. Gerekten ok da gzel almalar yaplyor bu konuda. Bakanlk olarak yaplan bu tr toplantlarn sektrn tm paydalarnn bir araya gelerek, kamu ve zel sektr olarak bir aklda birleilmesi iin nemli bir gelime olarak grmekteyiz. ncelikle belirteyim ki bugn bizlerden daha ok uygulamann bizzat ierisinde olan siz deerli katlmclarn konu hakknda ileteceiniz grleri nemlidir. EPDK tarafndan hazrlanan ve kamuoyunun grne sunulan taslak tebliiyle ilgili sizlerden alacamz grler bundan sonraki almalarmza yn verecektir. Deerli katlmclar bilindii zere 6094 sayl kanun EPDKya yaplacak olan gne enerjisi bavurana lm zorunluluu getirildi. Daha sonra da EPDK 5 Nisan 2011 deki lisans ynetmelii deiikliiyle gne ve rzgar lmlerinin yaplma zorunluluunu getirdi, 5 Nisan 2011deki resmi gazete ile ilan etti. 2006 ylna kadar rzgar enerjisine santral ba lm zorunluluu vard bilindii zere ama bu tarihte EPDK tarafndan bu lm zorunluluu kaldrld. Kaldrldktan sonra hepinizin bildii gibi 78.000 MW gibi bir bavuru geldi. Trkiye corafi konum bakmndan sahip olduu gne enerjisi ve rzgar enerjisi potansiyeli asndan birok lkeye gre ansl durumda biliyorsunuz bunu. Yaplan lmler, rzgar ve gnelenme sresi iddeti asndan lkemizin yksek bir potansiyele sahip olduunu gstermekte. Enerji Tabii Kaynaklar Bakanl olarak inanyoruz ki nmzdeki yllarda kurumlarmz ve siz zel sektrmz tarafndan ortaklaa olarak atlacak admlarla rzgar enerjisinde olduu gibi bundan sonra gne enerjisinde de yeni bir atlm dnemi Trkiyede balayacaktr. Bakanlk olarak lkemizin gne enerjisi potansiyelini, rzgar enerjisinde olduu gibi elektrik enerjisi sektrne kazandrmak iin almalarmz hzla devam etmektedir. Bilindii zere 6094 sayl kanun erevesinde 2013 yl sonuna kadar 600 MWlk gne enerjisi iin balanabilecek trafo merkezleri kapasiteleri 11 Austos 2011 Resmi Gazetede ilan edildi ve bu sre balatld. Bu aamada Bakanlk olarak dncemiz; rzgar ve gne yatrmlarnda yaplacak olan lokal lmlerin ve bu lmler sonucunda alnan verilerin, lkemizin rzgar ve gne enerjisi potansiyelinde en verimli ekilde deerlendirilmesi ve yaplacak yatrmlarda salkl ve doru fizibilite yaplmasdr. Yatrmn geri dn sresi, verimlilik uygun teknolojinin seimi gibi konularda n koul olmasdr. Bilindii zere harita verileri ehir merkezlerine kurulmu, evresi yap ve engelleyicilerle kaplanm meteoroloji istasyonlarnn verileridir. Meteorolojik anlamda veriler doru olabilir ama enerji planlamas asndan yeterli olmayabilmektedir. Bakanlk olarak gne enerjisi santral yerlerini, belirli blgeleri yaynladk. Ama Bakanlmz sadece yatrmcya blge gstermitir, bire bir santral sahas gstermemitir. Santral sahasnn bulunmas, yatrma karar verilmesi, yatrmcnn da yapaca gerek lmlerle bizim
16

ilan ettiimiz blge ierisine kalmak art ile bizzat yatrm yaplacak sahann seilmesi nemlidir. Bunun da takdir edilir ki saha ierisine bizzat lm yaplarak yaplmasdr. Buna ilave olarak harita verilerindeki temel problemlerden birisi de haritann dayand lm verilerinden belirli istasyonlarla snrl olmas ve dier noktalara veri aktarmnda hatalar oluabilmesidir. u gnlerde rzgar ve gne enerjisi zellikle fotovoltaik modl uygulamalarnda dnyada ve yurdumuzda hzl bir yatrm sreci yaanmaktadr. Enerji planlamalarnda harita ile proje gelitirmek; verimlilik ve yatrmlar asndan byk sorunlara neden olmaktadr. Proje balatlmas iin temelde yaplmas gereken proje sahasnn, rzgar ve gnelenme srelerinin bizzat llerek iyi bilinmesidir. Bunun yurdumuz gibi yksek rzgar ve gne enerjisi kaynak potansiyelinin youn rekabetin olduu bir piyasada doru lm yaplmas, doru sonularn elde edilmesi sadece yatrmcnn riski gibi alglanmamas lazm. Bu ayn zamanda adil bir proje seimi, daha az karmak bir sre geirilmesi ve en nemlisi de lke kaynaklarmzn olabilecek en verimli ekilde deerlendirilmesidir. u aamada Enerji Piyasas Dzenleme Kurumuna yaplacak bavurularn daha salkl ve gerek yatrmc tarafndan, bunun altn iziyorum, gerek yatrmc tarafndan yaplmas ana prensibimiz olmas gerekmektedir. Gerek yatrmcnn en azndan yarmaya girerken elinde salam ve bizzat lm yaparak hazrlanm bir fizibilite raporu olmas ve bu rapor ile birlikte yaplacak yarmalara girmesi, iin daha dzenli, vakit kaybedilmeden yaplacak yatrmlar iin daha da salkl olaca dncesindeyim. EPDK tarafndan tasla yaynlanm olan, rzgar ve gne enerjisine dayal lisans bavurularna ilikin lm standard tebliinden sonra Bakanlmza da birok bavurular olmu ve bu bavurularda yaplacak olan lmlerin zaman kayb ve lisans alp alnmayaca belli olmadan sistemlerinin kurulmas, sreklilii, doruluunun salanmas milyonlarca Euroluk gereksiz bir yatrm olarak grld gibi ikayetler geldi. Yaplacak lmleri zaman kayb veya gereksiz bir yatrm gibi dnlmesine ahsen karym. Rzgar enerjisi bavurularnda grdk ve yaadk, hepimiz bu sreci geirdik. Burada rzgar enerjisi bavurularnda hem irketler zaman kaybetti, hem bizler zaman kaybettik. lmlerden daha fazla zaman harcadk biliyorsunuz. 2007 Kasm aynda aldk, bugn 2011 Kasm yani neredeyse tam 4 yl zaman kayb oldu. Halbuki belki u eletiri imdi yaplabilir. Rzgar bavurularnda yaanan bu sz konusu zaman ve bouna yaplan harcama, lm yok diye mi oldu diye. Evet, sadece lm yok diye olmad. Ama en azndan rzgar bavurusunda nce lm istenseydi bu derece fazla miktarda bavuru gelmez ve bu kadar uzun bir sre yaanmazd. Ama unu da belirteyim; evet lm yaptrmak belki gerek yatrmcy semek tabii ki mmkn deildir. bir olmazsa da olmaz zaten. Ama en azndan EPDK tarafndan gerekten yatrm yapacak gerek ve tzel kiilerin seiminde bir fikir verecektir. Bunun yannda kstl olan trafo merkezleri biliyorsunuz, kapasitelerin daha verimli kullanlmasna neden olacak, ayn zamanda alnm olan retim lisanslarnn elden ele dolamas bir nebze olsun engellenmi olacaktr. Rzgar ve gne enerjisi yatrmnda, zellikle de gne enerjisi yatrmnda daha yolun bandayz. lkemiz iin yatrmcnn lm istasyonun yanl seimler yapmamas projenin gelecei asndan ok nemlidir. Bakanlmzca trafo merkezleri kapasitesinin aklanmasndan sonra u gnlerde gne santrali, bavuru hazrlklar her irkette ve bunlar ok ciddi bir ekilde devam etmekte. Hazrlk sresince nemli olan kriterler arazinin tespiti, projenin interconnekte hatlara balant durumu, gne radyasyon verilerinin arazi koordinatlarna gre deerlerinin tespiti, n fizibilitenin hazrlanmas, lmlerin salkl bir ekilde yaplmas ve seilen blgeye gre de bavuru dosyasnn hazrlanmas bence ok nemlidir. Rzgar ve gne enerji santraline yatrm yaplacak yerin seimi iin en byk kriterlerden biri de bilindii zere saha zerinde lokal olarak bizzat lm yaplmasdr. Bu ayn zamanda biraz sonra zannedersem ule Hanm ve Ferdi Bey de bahsedeceklerdir. Projenin kaynak bulmas ve kredi kullanm asndan n artlardan biridir. Bakanlmz temel hedeflerinden biri de lkemiz yenilenebilir enerji kaynaklarnn doru, gvenilir bir ekilde gerek yatrmcnn eline gemesi ve bu kaynaklarmzn bir an nce ekonomimize kazandrlmasdr. Bununla ilgili her trl destek tarafmzdan EPDKya verilmektedir. Bakanlmz, yakn zamanda lkemizde rzgar enerjisi projelerinde yaanan yatrm sresinin uzamas ve karmaasndan byk bir rahatszlk duymu ve rzgarda yaanan bu durumun tekrar yaanmamas iin gne enerjisi santraline daha ihtiyatl ve alt yaps bitirilmi bir ekilde gidilmesi ynnde admlar atlmas taraftardr. Bununla ilgili her trl kanun ynetmelik almalar yaplm, bundan sonra da siz yatrmclardan gelecek gr ve istekler dorultusunda her trl dzenlemeler yaplacaktr. Rzgar enerjisinde yaanan srecin bir daha yaamamamz iin gereken her trl destek verilecektir. Beni dinlediiniz iin Bakanlm adna teekkr eder sayglar sunarm.

17

Hulusi KARA: Sayn Seleke ok teekkr ediyorum. Aslnda syledii eylerin tamamna katlyorum. lmn yaplmasnn zorunlu olduunu, lm yaplmas halinde gelecek yarma olsa dahi belirlenecek fiyatlarn lmdeki deerlere gre verileceini, lm yapm bir yatrmcnn 1 ylda lisans aldktan sonra beklemeksizin dorudan yatrma geebileceini, bunun da gerek gne gerekse rzgar kaynaklarmzn en ksa srede yatrma dnmesini salanacan sylemilerdir. Teekkr ederim kendisine. imdi 2. konumacmz zel sektr tarafndan srasyla Sayn Dr. Ferdi Trksoy EMD-T Trksoy Enerji Danmanlk adna burada, buyurun Sayn Trksoy

Dr. Ferdi TRKSOY

MMerhaba diyerek balayaym sze. Bu kadar youn bir ilgi olmas ok ho. Aradan geen 20 yl kadar bir sre sonrasnda 400 - 500 kiilerle hatta zaman zaman fuarlarda grdmz binlerce insan bu sektr ierisinde grmek ok byk keyif veriyor. Aslnda bir soruyla balamak istiyorum, gne iin trafo kapasitesinin kapasiteleri akland benzer bir ey tahmin ediyorum rzgar iin de gerekecek ve esasen sektrdeki yarmalarda da grdk bunu, 1 Kasm 2007 bavurularnda da skkln tkankln nedeni de olan trafolardaki kapasitelerin belirleyici olmas ve yarmalarn da o noktalar zerinde olmas idi. Bunun tekrarlanmamas iin belki ilk aama trafo glerinin aklanmas Aksi takdirde anakkale rzgarl diye belki 100 tane lm istasyonu dikilecek ve boa gidecek. lk etapta bunu bir hallederek onun sonrasnda yrmek gerekiyor. kinci konu bavuru esnasnda; Bavurunun lm istasyonu kurulmasnn sonrasnda bildirilmesi gereklilii, biraz kark bir konu... Why Why diye biten iki cmle kurabilirim ama gerekli olan esas ey bir yatrmcnn bunun kendi yatrm iin elzem olduunu biraz anlamasndan geiyor. Biraz nce Sayn Selekin de syledii gibi lisans alp almayacamz bilmiyoruz, lm yapmamza gerek var m imdiden? Alalm lisansmz sonra bakarz, leriz! Bunun takibi nasl olacak? Onlar ok nemli konular. Yanii lmlerin nasl yaplmas gerektiinin yan sra brokrasi taraf ok nemli. Bu konuda bir uzman tarafndan m denetlenmeli, bir takm uluslararas akreditasyonlar aranmal m? Bunlarn da ilgin rnekleri var bir tanesini syleyeyim. Yunanistanda 17025 sayl standarda uygun akreditasyon art arand. Firmalar gidip kendileri akredite olup, kendi datalarn kendileri akredite etti ve yine ayn kapya kt. Yani ister akreditasyona sahip olarak yaptnz bunu ya da ister olmadan kendi datanz kendiniz onayladnz gibi bir durum ortaya kt. Bu da belki zm olmayacak. Bunlarn ok konuulmas gerekecek. Teknik taraflar biraz moto-mot yle leceksin, byle leceksin, u ykseklikten leceksin, u kadar sayda leceksin diye ynlendirilebilir. Fakat bu ksmlar nasl zme ulatrlacak nasl halledilecek bunlar konumamz gerekecek. Bunlar syledikten sonra biraz teknik konular aktarmaya alaym. Santrali planlarken atacamz admlar kabaca sraladm. Nerede durursanz durun size esas gerekecek done, rzgar veriniz. ster mikro konulandrma yapn, trbin yerletirin, ister trbin sein, ister bunlar arazide bu noktalara koyup koyamayacanzn, yani trbinin oradaki rzgar ve iklim artlarna dayanp dayanamayacann analizlerini yapn her zaman size gerekecek esas done, rzgar verisidir. Bunu o yzden doru lmek lazm veya bunu yle dnelim, bir rzgar santrali projesi bir amarsa, bunu asacanz ip rzgar verilerimiz. O yzden bunu yapmadan ilerlemek mmkn deil. Neden proje sahasnda istiyoruz? Elimizdeki simlasyon, yaptmz yazlmlar, bilgisayar programlar her ne kadar gelimi ve ok hzlda gelimeye devam ediyor olsa dahi ancak belli hatalarla bu ilemleri yapabiliyorlar. En bana dnersek, en iyi kalitede bir lm sensr diyelim anomometre satn aldnz zaman ve bunu kalibrasyona gnderdiiniz zaman 0,1 standart hata ile kalibre edilmi bir sensr lm yapabiliyor. Daha bandayz, yani paketten kardk sensr 0.1 m/s standart hata ile lme yapabiliyor. Bunun zerine ne kadar ok hata eklerseniz o kadar yanl i yapmaya balyorsunuz ve enerji de rzgara o kadar hassas ki zellikle dk rzgar blgelerinde
18

1 m/sye 50000 kWh mertebelerinde deiebilen hassaslklar grebilirsiniz onu biraz amam gerekiyor ok fazla teknik bir terim oldu ama yani ortalama rzgar iddetiniz 1 m/s artt zaman yllk enerji retiminizde o kadar byk (m/s bana %25-30luk enerji retim fark) deiimler gzlemleyebilirsiniz demek istedim. Bir proje deerlendirilirken kullandmz veriler, proje sahasnda llm rzgar verileri, uzun dneme karabilmek iin bunu ilikilendirdiimiz bir takm referans rzgar verileri, saysal boyutlu haritalar, przllk haritas, perdeleyici engeller bir de trbin verileri. Saha verileri neden sahada? Dediim gibi tamamen similasyonlardaki eksikliklerden dolay. Eer ok iyi simle edebiliyor olsaydk rzgar arazi zerindeki akn belki ok daha uzakta bir istasyondan da bu ii yapabilecektik fakat yapamyoruz. yle syleyeyim 50 metrede lp 80 metreye karrken bile %2-3 hata yapabiliyoruz. Arazinin yapsndan kaynakl olarak. Asgari 12 aylk veri lazm, bu tamamen rzgarn mevsimsel karakteristiini grebilmek iin gerekli. Mevsimsel salnmn hesaplarmza ve almamza dahil edebilmemiz iin gerekli. Uluslararas standartlarda baktmz zaman veya tavsiyelere bakarsanz bizim de kendi tecrbelerimizden syleyebileceimiz, en azndan trbin poyra yksekliinin veya daha ok bilinen adyla kule yksekliinin te ikisi veya drtte ykseklikte lm yapmak tavsiye ediliyor. Bizim tavsiye ettiimiz de bu, hatta daha iyisi dndmz trbinin kule yksekliinde lm yapmak. Taslakta 50 metre gibi minimum bir deer kondu. Bu ok yanl deil esasnda. 50 metre de olabilir nk bir yatrmc 600 kWlk bir trbin kuracaktr veya 500 kWlk bir trbine yatrm yapacaktr sadece. Onun kule ykseklii de 50 metredir. Poyra yksekliinde lmtr demektir. Ama bunu daha genel bir tabire oturtmak istersek ilgilenilen trbinin kule yksekliinin te ikisi ilk etapta dnlebilir biraz daha marj vermek iin neden diyeceksiniz ona da; Benim uan takip ettiim birok istasyon var. K artlarnda ciddi problemler yaadm istasyonlar var. K datas olmayan istasyonlarm var. 1800 rakml 1600 rakml yerlerde ok sert geen k artlarndan dolay ya direk yklyor, ya tamamen donuyor. Istma sisteminin kendisi de donuyor. Gne paneli koyuyorsunuz bir tane rzgar trbini koyuyorsunuz hepsi donuyor yine rzgar veriniz olmayabiliyor. Bu konuya birazdan tekrar dnmek zorunda kalacam, verilerin kayp veya doluluk miktar ile ilgili olarak. O bakmdan kuleyi biraz daha ksa tutup daha dayankl bir sistem dnmek gerekebiliyor. O yzden benim fikrim te iki gibi daha genel bir kavrama balamak. Ve bir rakam da ok fazla belirtmemek orada 50, 60 gibi deil hangi trbinle bavuru yapacaksanz gn geldii zaman o trbinin kule yksekliinin te ikisi ykseklikte en azndan lm yaplmas. Uzun dnem referans verileri bu lmler ve bavuruda pek dikkate alnacak gibi durmuyor ama bir yatrm kararnda bir yllk lmler yeterli olmayacaktr. Bunu 10, 20 becerebiliyorsanz 30 yla uzatmanzda gerekecektir. Ortalama ne reteceinizi bulabilmek ve bunlarn 10 yllk 20 yllk dilimler ierisinde nasl salnacan grebilmeniz iin bunlara da ihtiyacnz olacaktr. Bavurular alnrken bunlarn da dahil edilmesini istemek gerekecek mi gerekmeyecek mi? Bankalar bunu isteyecek. stiyor da bugn. Fakat kurulum nezdinde (EPDK) bunlar olmal m? Belki ilk etapta lisans vermek iin ok anlaml olmayabilir ama daha sonra baka bir kriterimiz var. Diyoruz ki ite santralin kapasite gc, kapasite faktr u olsun veya gelen grler arasndan benim bildiim %30 kapasite faktrnden dk bavurular direk reddedilsin. Tabi imdi bu tr neriler de gelince hepsini bir btn olarak dikkate almak gerekecek. Bununla nasl balayacam belki merak ediyorsunuzdur. 1 yllk veri size %15-20 yksek veya dk bir endikasyon verebilir. 1 yllk veriyle hesapladnz enerji retiminizi 100 kt diyelim. 30 yln ortalamasn aldnz zaman sizin ortalamanz 120 de olabilir 80 de olabilir. O yzden 1 yllk veriyle byle bir deerlendirme yapamazsnz. Onu demek iin uzun dnem veriye de ihtiya olabilir, bunu dahil etmeli miyiz acaba diye gndeme getirmek istedim. Gzlem sistemleri nasl olmal? eitli tavsiyeler var. En alttakini ben kendi adm da yazdm onlar yazabiliyorsa 20 yl sonra bende yazabilirim diye. Uluslararas enerji ajansnn verdii tavsiyeler var. Genel ifade etmek gerekirse boru tipi istasyonlarda sensrlerin direk apnn en az genel ifadelerini syleyeceim 7 ap uzakta olmas, alt koldan 75 cm veya borunun apnn 10 kat yksekte olmasdr. Bunlar sadece konumlandrma ile alakal. Genel itibariyle boru direkte hakim rzgar ynne 45 derece ayla konumlandrlmas, kafes direklerde 90 derece ayla konumlandrlmas fakat daha nemlisi kullandnz lm sensrleri, onlarn bizim taslakta da bir takm tarifleri var. ok detayl bir tarif olmu bence. O kadarna ihtiya yok. 4 metrelik uzaklk sabitinden bahsediliyor. Ne demek o: sensorun %60 ksur aktivasyona ulamas iin gemesi gereken hava miktar 4 metre. ounuz anlamamnzdr bunun ne olduunu. Var byle bir ey de taslamzda. ok daha basit ifade edebilir: Kullanlan sensrlerin ok yaygn olarak kullanlan tarifiyle first class veya birinci snf snflandrmaya sahip olmas. Bu kadar basit. Bunu sylediimiz zaman btn bu karakteristik zellikleri tarif ederiz. First class snflandrma verilirken; gemesi gereken hava miktar, biraz eik durursa ne kadar etkilendii, btn bunlar hepsi incelenir. First class olarak snflandrlan bir sensr kullanld takdirde dier btn ilemlere; 4 metreymi 3 metreymi accuracysi 0,1mi veya rezolsyonu
19

0,4m bunlara ok gerek kalmyor. Bunu ok rahatlkla bu ekilde geebiliriz. Tabii ki bunlar yaparken bir de direkleri doru kurmamz gerekiyor. Rzgar deyde ekstrapole edebilmemiz iin en azndan 3 seviyede rzgar iddeti, hz deil, hz kelimesi vektrel bir byklktr. Hem ynel hem skaler byklk ksmn ierir. O yzden iddet ve yn olarak daha doru tarif ederiz. En az 3 seviyede tercihen en stteki seviyede bir ek referans anemometre koyarak iki tane yn sensr ile lm yapmak, bir seviyede scakl basn ve bal nem mutlaka olmas gereken parametreler. Oradaki hava younluu ok nemli bir kriter. Scakln llmesi hem datay dorularken, kontrol ederken bozuk mu deil mi, buzlanma olmu mu olmam m kontrol ederken ok gerekli. Hava younluunu hesaplarken o da trbinin g erisini belirliyor bunlarn mutlaka llmesi gerekli. Dey rzgar biraz kritik bir parametre baz sahalarda hi gerek olmayabilir, baz sahalarda ok eimli ar eimli sahalarda lmenizde fayda var diye sylyorum, burada illa ki standarda veya taslaa konmas gerektiini sylemiyorum, bence konmayabilir. Yani tamamen ihtiyaca binaen bir rzgar santrali yatrm yapacaksanz biraz da konunun uzmanlarnn ynlendirmelerine de brakmak lazm. Hakikaten ihtiya varsa koymak lazm bunu. Kaydedeceimiz bilgiler arasnda belki onlar da belirtmek gerekiyor yani rzgar lmek demek ortalama rzgar iddetini lmek. En azndan 1 saniyede bir rnek alarak, 5 saniye zannediyorum taslaktaki rakam ya da bir yerde birinin nerisiydi bilmiyorum kartrm da olabilirim. Standart sapmasn ve hamlesini mutlaka kaydetmeliyiz. Ynn de mutlaka ortalama ve standart sapmasn kaydetmeliyiz. Dier ltmz birimlerde sadece ortalama yeterlidir standart sapmalar zaten 0a yakndr. Doru monte etmeliyiz en nemlisi bu. Benim saha kontrollerimde denetlemelerimden rnekler bunlar. te yaklak yatay dzleme 70 derece monte edilmi bir boru direk veya yatay dzleme 80 derece ayla monte edilmi anemometre veya yine koldan belli bir eiklikle monte edilmi yan sensr. Bunlara ok zen gstermek gerekiyor. Standardn tolerans en fazla 2 derece, mmknse o da olmasn diyoruz. Yeterli sayda lm sistemi olmas, baka grlerden de benzer yorumlar geldi. Santralin yapsna gre eimine gre oradaki bitki rtsnn yapsna gre 4 - 5 tane istasyona kadar istasyon kurma ihtiyacnz olabilir. Tabi bu sonuta bir proje gelitiriyorsunuz, henz bilmiyor da olabilirsiniz yani bu proje hakikaten yatrm yapmaya deer bir ey olacak m? Ben o yzden 5 tane istasyonla, yle syleyeyim 80 metrelik istasyonlar kafes direkler kurarsanz ite yaklak 200 - 250 bin Euro mertebesinde bir yatrm ve iletme btesi diyebilirim buna. Bu kadar paray hemen mi yatrmak gerekiyor yoksa bir istasyonla balayp potansiyeli grp ve lisans alabileceini de grp sonra m dierlerini ilave etmek. Sadece bir soru iareti Cevabn tabii ki teknik ve bilimsel ynden bakarsam -doru i yapmak iin- batan 5 tane istasyonla balamak diyeceim. Ama yatrmc gzl ve apkas taktm zaman nasl bakmalym diye soruyorum kendime. Siz de sorun bir sonraki blmde bunlar daha teknik olarak konuuruz. Tavsiyemiz 2 kilometrede bir istasyon diye de konuuluyor. 5 kilometre kareye bir istasyon diye de ben sylyorum, kabaca. Bavuru, taslakta yer alan kurulan istasyonla ilgili bir takm bilgiler istiyor. Bu bizim dzenlediimiz bir kurulum tablosu bu tabloda kullandmz sensrlerin tipi retim seri numaralar, kalibrasyon sertifika numaralar, konulduklar ykseklikler, kollarn bakt alar, kullanlan borularn aplar, sensrn diree olan yatay mesafesi, sensrn yatay kolun yatay ksmna olan dey mesafesi, bunlarn kontrolleri, benim kendi kullandm baz aldm kriterler, sensrn yatay kola olan dey mesafesi en az 75 cm olmas tabi eer ok kaln bir boru kullandysanz aplada mukayese edebiliyorum o zaman. apn da en az 10, benim tercihim 20 kat olmas. Sensrn, kolun bakt ann hakim rzgar ynne gre yapt a Btn bunlar da istenebilir taslak erevesinde konan yapya bakarak. Bunlar istasyonun kurulum raporuna bizim koyduklarmz. Bunlarn hepsinin foto dkmantasyonu da konuyor. Her ey belgelenerek raporlanyor. Bu kadar detayl bir ey vermek gerekiyor mu? EPDK hakikaten kalkp bunlar m incelemeli yoksa sadece basit bir raporla u sensrler u yksekliklere monte edilmitir, bitti mi olmal, bu da tartlabilir. Bunu kim denetleyecek kim raporlayacak? Ben prensip olarak mesela lm istasyonu satmyorum, imal de etmiyorum. Neden? Yapanla denetleyenin ayr olmas gerektiine inandm iin. Glerin ayrl prensibinden hareket ettiim iin, yapabilirdim ama ticari dnmedim byle yapyorum. Mesela farkl yapanlarda var anahtar teslimi sunalm hizmeti diye dnenler de var. Btn bunlar kim nasl denetleyecek? Bunlar iin illa bamsz bir takm kurumlar m devreye girmeli yoksa yatrmclar bizzat kendileri bu tablolar doldurup mu sunmal buna ok iyi karar vermemiz gerekecek. Raporlamada neler olmal diye bu benim tavsiyem olabilir. Aylk rzgar veri miktarlar yzde olarak, o ay yaplan lmlerden yzde ka elimizde mevcut. Ortalama rzgar iddeti, maksimum rzgar iddeti, maksimum gust dediimiz en yksek 1 saniyelik rzgar (gustn gerek tarifi o deil ama kaydettiimiz maalesef bu). Standart sapma; bunu koymayabiliriz. u son kolonda kapasite faktr var fakat bunun ben kaldrlmas taraftarym. nk benim hesaplarmda da dikkat ederseniz class 3 bir trbine gre hesaplanm; jenerik bir class 3 g erisi kullanlarak hesaplanm kapasite faktrdr. Kapasite faktr o
20

kadar deiken bir unsur ki bundan nceki bavurularda da talep edildi. Bence hi konulmamas gerekiyor. Ne zaman konulabilir g erisi, trbin tipini bilirseniz dersiniz ki ben bu trbini kullanyorum, u ekilde araziye yerletirdim, o zaman olur ama sadece rzgar datasna dayal olarak kapasite faktr yazmaya kalkarsanz A trbini veya ayn firmann X firmann 3 MWlk trbini ile 2 MWlk trbini arasnda bile %5 farkl kapasite faktrleri grebilirsiniz. O yzden belki onun yerine watt/metrekare olarak enerji younluu, g younluu gibi bir ifade konulabilir. Ama illa kullanlacaksa o zaman arzu ediliyorsa benim yaptm gibi, hatta ihtiyalar varsa ben de verebilirim. Benim kullandm jenerik class 1 class 2 class 3 g erileri yatrmcya verilebilir, EPDK aracln yapar onlarda bu g erileriyle ler ve onu da belirtirse o zaman bir standardizasyon gelir. Ben A tipi trbini u tipteki modelinin power curve ile hesapladm demek baka bir ey, B tipiyle yaptm dediin zaman eer bir eyleri mukayese etmede kullanlacaksa bu ok yanl ynlendirebilir veya tek bir tane g erisi kullanlabilir. Onun baka skntlar da olacaktr. Hakikaten class 3 bir g erisiyle hesapladnz zaman proje sahanzn class 3 olup olmadna da karar vermek gerekecek. Class 1 sahada class 3 bir g erisiyle hesapladysanz o da yanl bir ilem olacaktr. Ekranda grdnz ekilde aylk grafikler de istenebilir, ite rzgar iddetinin ay ay grafii, ynlerinin bir aylk grafikleri, bunlar konabilir raporlara. Basit her eyi ok ksa bir ekilde zetleyebilen sektrel weibull dalmlar, ortalama iddetleri, frekans miktarlar bir de dey ekstrapolasyonda kullanlan g kanunu eksponentleri, sektrel rzgar gl ve enerji gl gibi bir tablo konabilir. Bu bir sayfada birok eyi de zetler. Bunu verdiiniz takdirde uradaki A ve k parametreli bir de frekans deerini kullanarak kapasite faktr de hesaplayabilirsiniz, A, B, C tipi trbin iin retimde hesaplayabilirsiniz. retim yerine belki sadece bunu u ekilde vermek her eyin zeti. Hangi ykseklik iin olduunu tabii ki belirtmek kaydyla. nmzdeki dnemde, ok nemli konulardan bir tanesi. de bir santralin karllnn tespitinde 24 saat ierisinde bu santralin retimlerini hangi saatlerde gerekletirdii olacak. Sabah m ok retiyor, gece yarsndan sonra m retiyor, akam saatlerinde mi, pik saatler de mi? nk tarife deiecek, elde edeceiniz gelir deiecek. Ekranda grdnz 12 x 24 retim ve rzgar iddeti tablolar. Bu ok kaba bir hesaptr ok da doru rakamlar deildir ama en azndan ortalama olarak bize Ocak aynda 1 gn ierisinde rzgar iddetimizin ortalama olarak nasl deitiini gsterir. Dier aylar iin ayr ayr verilmitir.. Ayn ekilde retim iin de bu var, aylk ve saatlik ortalamalar. Raporlara bu tr bilgiler de eklenebilir. Bunlarn dediim gibi yatrm aamasnda daha ok nemli olacan dnyorum. Talep edilmeli mi edilmemeli mi bavuruda? Bavuru esnasnda veya lisans ncesinde yatrmcdan neler talep edilecei bal altnda belki deerlendirilmesi gereken hususlar bunlar. Mevcut lm verileri kullanlarak mcbir sebeple kaybedilen veriler elde edilir bu ne demektir. Eer sizin 1 aylk veriniz yoksa geriye kalan 11 aylk veriniz bu 1 ay temsil eder demektir. Bu cmle Herhangi bir korelasyon yapmak veya o kayp datann tamamlanmamas anlamna gelir bu ekilde bir ifade, bu mu kastedildi yoksa... Hulusi KARA: Yanl anlamsnz. Biz meteorolojik mevcut datalar kullanarak tamamlayabilirsiniz demek istemitik. Dr. Ferdi TRKSOY: Mevcut lm verileri kullanlarak dediiniz zaman sahada llen mevcut lm verileri olarak kabul ederiz. Bunun korelasyon tr metotlar kullanarak, eksik veri tamamlanacaksa o zaman da onun artlarn belirlemeniz gerekecek. %40 korelasyon ilikisi olan bir datay kabul etmemek gerekecek. Diyeceiz ki belki ben % 75in altn kabul etmiyorum Ferdi Trksoy olarak deyip, % 75in diyeceksiniz veya siz belki 60 dersiniz veya 90 dersiniz. En az u kadar korelasyon olan bir referans verisiyle tamamlanr diye dzeltmek gerekecek buray. Bavuru proje sahasnn ierisinde yer almak zorunda. Bu ok doru bu mutlaka byle olmak zorunda bununla ok fazla oynamaya da gerek yok. Ama bavuru nasl olacak onu henz bilmiyorum. 50 metre ile ilgili dncelerimi sylemitim zaten. Bavurunun usulne uygun olmamas halinde ise bavuru evrak iade edilir, deniyor. Aykr bir durum tespit edildiinde dzeltmesi istenir. Dzeltilmezse geersiz saylr diye mevcut taslaktan hemen ilk gzme arpan deiiklik ihtiyacn syleyeyim. nk koordinatn 10 metre yanl girmitir, aykr durumdur bu. Hemen geersiz saymak da gerekmiyor, bu tr minr eyleri belki tolore edebiliriz. lm yapldktan sonra m bavuru yaplmal, lme balanrken mi bavuru yaplmal yine bir sonraki seansn konusu sanrm. Bunlarla ilgili grlerimi de sylemitim ok basit olarak first class sensr kullanlmal, zellikle anemometrede Dierleri iin ok da nemli deil, yn sensr iin de nemli deil.
21

Baz kurumlarda kalibrasyonlu yn sensr kullanlmas da tavsiye ediliyor. Benim iin ok nemli deil. nk ben onu 1 derece dorulukla diree monte edemiyorum. 5 derecelik intervallerle alyorum o yzden kalibrasyonlu olsa da olur olmasa da olur. Teekkr ediyorum. Hulusi KARA: Biz teekkr ederiz. Ferdi Beyin sylediklerini tekrarlamayacam. nk ok detayl bilgi verdi. Ama bir ka soruyu cevaplandrmak lazm. Gnete olduu gibi tabii ki rzgar kapasiteleri aklanacaktr. Yatrmc yatrm yapaca alan ya da lm yapaca alan bilmek durumundadr. Dolaysyla ncelikle trafo kapasiteleri ilan edilecek. kinci konuda lm yapldnda bildirilip bildirilmedii hususunda tereddtlerinizi ortaya koydunuz. Bunun yerine bildirilmeksizin bir akredite kuruluu tarafndan onaylanmasn ngrdnz. Yunanistan rneini verdiniz, herkesin akredite olduunu 17025e gre. Direk yksekliini sylediniz, biz zaten orada gsterdiiniz minimum 50 metre demiiz, yani te ikisi ya da drtte yapmanza engel bir durum yok. First class doru ona bizde katlyoruz. Bundan sonraki srelerde alacamz derslerden birisi de o dur. ok fazla detaya girmeden zaman da verimli kullanmak adna imdi kamu tarafndan Elektrik leri daresinden Sayn Mustafa alkan konumasn yapmak zere davet ediyorum.

Mustafa ALIKAN
Sayn Bakan deerli katlmclar ncelikle TREBe teekkr ederim bu gzel organizasyonu saladlar. imdi ksaca sunumumda neyin nasl yaplmas gerektiinden ziyade ne iin yaplmas gerektii zerinde duracam. Hepimiz biliyoruz ki dnyada yenilenebilir enerji sektrnde giderek artan bir pazar mevcut. Peki, lkemiz bu pazardan yeterince yararlanabiliyor mu? Pek yararlandn syleyemeyiz gibi, tamam ciddi anlamda bir ivme kazand sektr yatrmlar var ama henz istenilen seviyede olmadn, mevcut potansiyelimizin istenilen oranlarda kullanlmadn hep beraber syleyebiliriz. Tabi biz Bakanlk olarak ne istiyoruz? Yenilenebilir enerji kaynaklar potansiyelimiz var, bu potansiyeli zellikle yerli teknolojiler kullanarak deerlendirelim, yerli imkanlarla deerlendirelim, bunu deerlendirirken de hem teknoloji hem de alacamz her trl kararlarda akl n plana karalm. Yani bilimsellii her zaman n planda tutmakta fayda var diye dnyoruz. Bir hedefimiz var bu strateji belgesinde yer alyor. Nedir bu hedefimiz? Cumhuriyetimizin 100. kurulu yl dnmnde 2023 ylnda elektrik enerjisi retimimizin en az %30unu yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayalm istiyoruz. Peki, bu hedefe ulaabilir miyiz? Bilimi n plana karrsak, bilimsel dnrsek evet. Potansiyelimiz var, insan gcmz var, yatrmc itah olduunu gryoruz, neden olmasn! Dnyada ne oluyor? Dnyada da yaplan projeksiyonlar Uluslar aras Enerji Ajans ile OECDnin birlikte yapm olduu bir alma. Bakn nmzdeki yllarda rzgar, gne termal sistemlerinin ciddi anlamda yaygnlaacan n grm yaplan projeksiyonlarda. Ayn ekilde hidrolik iinde sylenebilir ama gnmzde hidroliin artk byk bir oranda kullanld kabul edilmi bu almada ama rzgar ve zellikle gne enerjisine dayal yatrmlarn hz kazanaca bu almann bir sonucu. Peki, dnyada en ok hangi yenilenebilir enerji kaynaklar teknolojisi kullanlyor. Rzgar enerjisi bunun banda. Hepimiz biliyoruz ebekeden bamsz sistemler, ebeke balantl sistemler, rzgar enerjisinin farkl alanlarda kullanm. Peki, bu kullanlyor da ne olmu dnyaya bakacak olursanz. 1993 ylndan 2009 yl artk 2011 ylndayz ama aa yukar 2.000 MWlardan, 3.000MWlardan dnya neredeyse 160.000 MW seviyelerine gelmi. Bir dier yenilenebilir enerji kayna yava yava aslnda dnya iin kullanlabilir hale geliyor, gne enerjisi uygulamalar. Deiik uygulama trleri var. Termik sistemler; kule tipi odaklayc sistemler, parabolik oluklu odaklayc sistemler, lineer odaklayc sistemler yani ok farkl termik sistemlerdir bunlar. Bir de gne pilleri uygulamalar gerek bireysel gerek ebeke balantl uygulamalar gn getike yaygnlayor. Yine 2007 ok eski belki bir tarih ama bakn ciddi bir gelime trendi ierisinde gne enerjisi sektr. Peki, ncelikle olmazsa rzgardan konuuldu rzgardan balayalm. Niye rzgar enerjisinde lm isteniyor? Bir yatrmc her eyden nce bu yatrm niye yapar? Herhalde para kazanmak
22

iin yaplr yatrmlar yani sizlerin asndan dnecek olursak. Peki, bulduumuz her yere veya arazide gezerken buras rzgarlym dediimiz her yere rzgar santrali kuracak myz, kurmayacaz. Birtakm n mhendislik almalar dedim gibi bilimsellii n plana karmamz gerekiyor, mhendislik almalar yapmamz gerekiyor. Her eyden nce arazide birtakm belirtiler aramamz lazm. Arazi potansiyel bir yatrm sahas olarak deerlendirilebilir mi deerlendirilemez mi? Bunu bir grmek lazm, bizzat sahada ziyaretler yapmak gerekiyor. Bir takm meteoroloji mhendislerinin kulland indekslerden yararlanmak gerekiyor. Atlaslardan en azndan bir fikir elde edilebilir. Trkiye rzgar enerjisi potansiyeli atlas ki herkese ak bir atlas. Yetiyor mu evet rzgar varlndan emin olduk. Gittik sahada grsel indikatrler dedi ki burada rzgar var, atlaslar evet var diyor. Ama hala bir rzgar santrali kurulup kurulamayacan bilmiyoruz. Niye? nk o sizin saha ziyareti yaptnz yerde belki yeni lisanslandrlmak zere olan veya yeni lisanslandrlm bir proje sahas olabilir. Sizden nce birileri onu deerlendirmi olabilir. Siz bouna krek ekiyormusunuz gibi alglanabilir bu yaptnz almalar. Ulam kolay m, trafo merkezi msait mi? Bir sr sralayabileceiniz lojistik imkanlar hakknda da birtakm aratrmalar yapmanz gerekiyor. Niye btn bunlar yapyoruz? Hep dnp dolap ciddi anlamda bir yatrm yaplacak bir rzgar santralinin ilk yatrm maliyetinin MW bana ortalama 1 milyon 200 bin Euro olduunu kabul ederseniz ciddi paralar dnyor sektrde yani cebinizden ciddi paralar kacak. Yani ne iin yapmalyz? yle bir glmsetir mi bilmiyorum ama 5 dakika okumanz iin frsat vereyim. Bakn glyoruz deil mi? Okuyamyor musunuz ben okuyaym size o zaman. imdi vatandan biri bir rzgar santralinin yannda muhtemelen yatrmc, flyor; - Abi kabul edelim artk yaprak kprdamayan yere rzgar trbini kurduk. Yatrm en batan l dodu. - Asla. Yetkililerle konutum sbvansiyon salayacaklar o zamana kadar kendimiz sbvanse edeceiz ne yapalm, fle. - Tansiyonum dt yeter yemin ederim. - Dayan biraz daha, tuzlu yayk ayran syledim. imdi Ferdi Bey de az nce bahsetti yatrm karar aldnz andan iletmeye tesis alana kadar hatta iletme sonras enerji sat fiyatlar PMUMa fiyat veriyorsunuz ya, oras bile dahil yatrmn her aamasnda lme ihtiyacnz var. Yani lme dayal kararlar alnmas gerekiyor. Yer seiminden aln projenin teknik gelitirilmesi, lisans alnmas Bunlar saymaya gerek yok ou aamasnda lm verilerine dayal hatta veri demeyelim buna da ismini de deitirelim aslnda gvenilir veri. Yani lm verisi var. ok var lm verisi ofiste bile lm verisi retenler var. Ne iin veri? Yine az nce Ferdi Bey syledi ama belki tekrar olacak. O blgenin yatrm yapacanz sahann rzgar hzlarn ve havann younluunu mutlaka biliyor olmanz lazm ki ne reteceinizi hesaplayabilin. Yine zamansal deiimi. Yani gnn hangi saatlerinde rzgar fazla esiyor, hangi saatlerinde minimum esiyor. leride tarifeden yararlanacanz iin kazancnz renebilmek asndan nemli diyelim. Tamam, u noktada lm yaptk, tamam yaptk da bu alann neresine rzgar trbini koymamz lazm? Kuzeyine doru mu, gneyine mi, dousuna m, batsna m? Arazi u, burada lm yapyoruz neresine koyalm? te bunu analizini yapabilmeniz yani fazla enerji retebileceiniz yerleri tespit edebilmeniz iin yine lme ihtiyacnz var. Neticede lm yaptnz, lisans aldnz, neye ihtiyacnz oluyor, rzgar trbini bulmanz lazm. Sektrde birok firmann birok tipte deiik modellerde, deiik teknik zelliklerde rzgar trbinleri var. Hangisini alacaz? Ucuz olann m? Yoksa en pahal olann m? Bunu tespit edebilmeniz iin yine veriye ihtiyacnz var. ltnz, gvendiiniz veriyi analiz ederek, ilgili trbinlerin hz g erilerinden yararlanarak optimum rzgar trbini tipini belirlemenizde lm yine sizin iinize yarayacaktr. Ayn ekilde rzgar trbinleri yer seviyesinden belirli bir ykseklikte kule zerine monte ediliyor biliyorsunuz. Gnmzde rzgar trbin kule ykseklikleri 80 metre 100 metre civarnda. imdi 100 metrelik kule mi kullanacaz 80 metrelik mi? Yeri gelecek 80 metrelik kule niye bunu sylyorum yer seviyesinden ykseldike rzgarn hzlar artar. Ama belirli bir seviyeden sonra bu art fazla olmaz. Niye laminer tabakaya girmisinizdir trbilans tabakadan uzaklamsnzdr. imdi diyelim ki u ykseklik ka metre 80 metre, 80 metrelik bir kule sizin iin ideal. Gidip de trbin reticisi bana 120 metrelik kuleyi nerdi deyip fazladan 40 metre kule paras verip de 120 metrelik bir kule kurmanz size fazla enerji rettirmez. Dolaysyla kule yksekliinin optimize edilmesinde de ayn ekilde veriye ihtiyacnz var. Yatrm yapacanz santral
23

sahasnn trblans younluu nedir, trblansl bir blge midir, eer trblansl bir blgeyse 25 yllk teknik mr olan bir tesisin teknik mrn veya iletme giderlerini artrmak herhalde hi kimse istemeyecektir. Az nce syledim, enerji retiminin salkl olarak hesaplanabilmesinde veriye ihtiyacnz var, trbin tipi seiminizde, bunlar araziye yerletirmenizde, enerji retimi hesaplamalarnzda hep gvenilir salkl veri kullanmanz gerekiyor. En nemli ey de belki projenin finanse edilmesinde. Tamamn z sermayenizle yapsanz bile yatrmn karll esas. lerde bir bankaya gittiiniz zaman banka sizden ne isteyecektir bu enerjiyi gerekten bu santral sahasnda retebiliyor musun? Bunun teminatn gvencesini sizden isteyecektir. Buna evet diyebilmenin yolu, yine lmlerden geiyor. Enerji amal rzgar lmnde izlenecek yol aslnda bunlar sylemeye gerek yok, ka tane lm istasyonu kuracaksnz santral sahanza, yatrmsa byklnz ne olacak 5 MWlk bir santral mi, 100 MWlk m yani santral sahas diye tanmladnz alann bykl ne olacak, bu alann topografik yaps nedir, btn bunlardan yola karak ka adet rzgar lm istasyonu kurmam lazm? Bunlarn ykseklii 50 metrede olsun, hub yksekliinin te ikisi olsun artk bu danmann karar verecei bir ey nk siz batan trbininizin kule yksekliini de bilmiyorsunuz ki onun te ikisini hesaplayabilesiniz. Yani bu da lmlerden kacak bir deer. Bunun iin fiks bir lm ykseklii demekten ziyade minimum 50 metre ok, ama zerinde isterseniz zeplinle ln. imdiye kadar teknik olarak niye yaplmas gerektiini syledim ama bir de idari olarak lm yaplmazsa neler yaanyor, biz nk yaadk 1 Kasmdan sonra yaadk yaklak 700 ksur tane lisans bavurusunun hepsi iin urald. Kabaca bir sralayaym dndm ama atladm da mutlaka olmutur. Eer varsa da uyarn ltfen. Ne oldu yatrmc hadi lm yapm olanda vardr. Byk bir ounluu yle zannediyorum ofisinde Google Earth at bir bakt arazinin topografyasna proje gelitirdi. Ondan sonra ne yapt bir lisans bavuru dosyas hazrlad EPDKya. EPDKy bir sre megul etti niye belgeler eksik mi deil mi usulne uygun yaplm m bavuru, yaplm. Sonra bu bilgiler balant gr alnmas iin planlamas iin TEAa gitti, ayn ekilde TEA bir alma yapt. Sonra TEA bu bilgileri EPDKya geri gnderdi, sonra EPDK ald bu bavurular teknik deerlendirmesini yapn diye EEye gnderdi. imdi 700 tane proje olduunu dnn her birinde ortalama 100 tane trbin koordinat ve ke koordinat olarak toplamda 100 koordinat olsa ne yapt 700n yanna iki sfr daha atn 70.000 mi yapt, 70.000 tane koordinat teker teker haritalara iledi, santral sahas uygun belirlenmi mi belirlenmemi mi btn bunlara bakld, santral sahas g younluuna bakld. Hatta komusunda baka bavurular varsa kim kiminle kesiti, hangi trbinleri akt, akan trbinleri gc nedir, btn bunlar alld resmen yonca tarlasnda toplu ine aradk tabiri caizse, ama niye? Btn bunlar inceledik sonra grlerimiz gitti, TEA yarmasn yapt, lisans alanlar ortaya kt, istedii gc alamayanlar kapasite drerek tekrar mracaat etti, tekrar teknik deerlendirmeleri yapld, yani bir sre sonra EPDK lisans verdi. Peki, sonra kusura bakmayn projemin yaplabilirlii yokmu diyen olmayacak m? Peki, sonra ne olacak? Kusura bakmayn biz teminat da verdik ama bu teminat nasl kurtarrz artk? Bakn bir sr uratk, yatrmc da urat iyi kt urat, kamu urat elde ne var biz ne istiyoruz, biz istiyoruz ki mmkn olduu kadar yerli kaynaklarmz kullanalm. Herkes bir ekilde az ya da ok urayor ama sonuta elde var sfr, bu ho bir ey deil. Gne konusuna fazla deinmeyeceim. Gne konusunda ne iin lm yaplmas gerektiini burada konumayacam ayn gerekeler. Kald ki bir kanuni zorunluluumuz var, yenilenebilir enerji kaynaklar kanununun 6 C maddesi diyor ki; gne enerjisine dayal lisans bavurularnda standardna uygun lm bulundurmas zorunludur. Burada hep beraber karar vermemiz gereken husus neyi lp vereceiz? Mesela kule tipi boru tipi lm direkleri var ama douda 1800 metre bir yere gittiiniz zaman veri kaybnz fazla lemiyorsunuz. Peki, sodar sistemleri var sodar sistemleriyle lm versek yatrmc olarak dnyorum kabul edilmeyecek mi? yani bu bir lm mdr? Yani hep beraber beyin jimnastii yapp neyi nasl lmemiz gerektiini, ne zaman bavuru aamasnda m bunu vereceiz, bavurudan sonra m vereceiz? Yani salkl bir karar vermemiz lazm. Eer hedefimize ulamak istiyorsak, eer bu lkenin yerli kaynaklarn kullanmak istiyorsak burada hep beraber bunun kararn verelim. Teekkr ederim. Hulusi KARA: Sayn alkana ok teekkr ederim. lmn yaplmas gerektiini, lm sonularnda toplanan verilerin gvenilir veri olmasnn nemini vurgulad. ok teekkr ederim. imdi zel sektr tarafndan Sayn ule Erkoa sz vermek istiyorum. Kendisi daha nceden bir lm akredite eden bir kuruluta alyordu. imdi bir yatrmc kurulu Borusan ENBW Rzgar Projeleri Mdr, buyrun Sayn Erko.

24

ule ERKO
ok teekkr ediyorum, hepiniz ho geldiniz. Sona kalan konumaclarn klasik talihidir bu; her konuya deinilmitir, bize de tekrar etmek der. Konular sizi skmadan farkl alardan anlatacam. Deinilmeyen konulara deineceim. Meslek hayatm boyunca, uluslar aras yabanc danmanlklarda mhendislik ve yneticilik yaptm. Uzmanlm da hep rzgar enerjisi zerineydi. Eyll ay banda ise artk biriktirdiim bilgilerimi yatrmc tarafnda deerlendirmeye karar verip yeni bir ehirde yeni bir kariyere; Borusan ENBWnin rzgar enerjisi mdr olarak yeni bir greve baladm. En son grev aldm uluslar aras ve dnyann en byk yabanc yenilenebilir enerji danmannn Trkiye temsilcisi iken, Temmuz banda Hulusi Bey ve ekibini oluturanlara iki gnlk Rzgar Santrali Dizayn isimli bir eitim verdim ve bu eitim srasnda art eitim kapsamndan km, tamamen bu teblii konuuyor olmutuk. imdi ne ilgintir ki ay geti; yatrmc tarafnda bu teblide neler bizim amzdan avantajl ve ne deitirilmeli bunlar konuuyor olacaz; bu da benim iin bir eit snav olacak. O eitimde ne kadar objektif yaklaabildiimle ilgili bir danman olarak. Bunlardan bahsetmek istiyorum; ideal rzgar ve gne enerjisi lmlerinden bahsediyoruz. dealin ne olduu ile ilgili biraz konuacam. Gne enerjisi lm sensrlerinden bahsedeceim. Rzgar enerji lmlerinden Ferdi Bey detayl bahsetti; daha fazla bu konuya girmeyeceim. lm standard tebli taslann maddeleri zerinde ne gibi baz iyiletirmeler yaplabilir, bundan bahsedeceim. Baz nemli hususlar da bir yatrmc olarak belirtmek istiyorum. ncelikle gelimekte olan bir sektr olarak lm standard tebli taslan ok nemli bir adm olarak gryorum. Bu kadar geni bir katlmc kitlesi ile, tabi ki TREBin de destei ok nemli, bunlar tartyor, konuuyor olmamz ok nemli bir adm. Mutlaka daha da gelitireceimiz noktalar vardr; ama siz de biliyorsunuz ki bundan be sene nceki Trkiye rzgar enerjisi sektr deiliz artk. ok farkl noktadayz. Ferdi Bey ve ben birazdan bir IEC standardnda ve lm direklerinden bahsettiimizde birok kii bunu anlyor. Neden enerji analizi yaptrmas gerektiinin anlyor, belirsizlikleri anlyor. Bankalarn iyi yetimi ekipleri var bunlar byme sreci olarak grp takdir etmemiz gerekir. dealin tanm; IEAnin, MEASNETin standartlar tavsiyeleri var; ama en ok refere edilen IEC 61400-12-1den bahsetmek istiyorum. Aslnda bu, rzgar trbinlerinin g performanslarnn lmne iliki bir standarttr. Bizim burada konutuumuz ise rzgar kaynann belirlenmesine ilikin baz spesifikasyonlardr. Uluslar aras sektrde birok adan rzgar trbinlerinin g performanslarnn llmesine ilikin standartlar ile rzgar kaynann aratrlmas iin lmler arasnda farkllklar olsa da baz alardan uluslar aras bamsz kurulular ve danmanlarn deneyimlerine dayanarak rzgar kaynann gelitirilmesi amal yaplan lmlerin baz spesifikasyonlar bu standarda refere edilmitir. Yani IEC 61400-12-1 bir rzgar iftlii gelitirme amasnda yaplacak lmlere ilikin bir standart deildir. Bu srekli konutuumuz hub ykseklii mi olsun, boru mu olsun, kafes tipi mi olsun, sensrler birbirinden ka metre ara ile yerletirilmeli, kollarn uzunluu ne olmal, kollarndan zerinden ka kol ap ykseklie yerletirilmeli sensrlerin gibi eyler aslnda bamsz danmanlarn uzun yllar deneyimine dayanarak oluturduklar tavsiyeler ve baz enstitlerin yaynlad standartlarn bir bilekesidir. zerinde konutuumuz konular bunlardr. Bunlar neden anlatyorum; bu teblide hep bir standardizasyon getirilmes,i bir eylere refere edilmesi syleniyor ama istenilen kadar kurum ismi verelim burada amalanan eyi kapsayan spesifikasyonlar iermeyecektir. Burada birilerinin deneyimlerini de refere edemeyeceimize gre, belki uluslar aras standart bir ey getirilebilir. Proje gelitirmede ana faktrler kstlar; bundan biraz bahsetmek istiyorum. nk bu lme tebliine tabi olacaksam ve ben bir yatrmcysam, gidip yeni bir saha semem gerekiyor. Yeni bir saha seerken genel height level indikatrlere bakarm. Nedir bunlar; rzgar atlaslar, meteorolojik istasyon datalarna bakarak bundan sonra nerede proje gelitirilebilir bu blgelere bakarm. Ama blgelerin iinde binlerce megawattlk yer gelitirebilirsiniz. Borusan ENBW gibi ok gl bir kurulu bile gidip de 100-200 MWlk bavuru iin 5000-6000 MWlk proje geliimi yapmayacak. Bir ekilde bir kst tanmlaman gerekir. Peki ne olacaktr
25

benim bu kstlarm; ncelikle rzgarl olduuna inandm genel indikatrlerle, rzgarl olduuna inandm ebekeye bu santrali balayabilir miyim buna bakarm. Topografik yapsna bakarm; buraya trbini karabilir miyim, ayn zamanda trbini oraya koyabilir miyim? Benim oradaki evresel kstlarm ne olacaktr, ayn zamanda idari, planlama ve izinsel kstlarm ne olacaktr? Bunlar belirlediim lokal indikatrlere, yeryz ekillerine, rzgar atlaslarnn daha micro scale almalar ile indirgediim bir alan kendime proje alan olarak seeceim. Yapacam bu olacak ve gerek bir yatrmcnn da yapmas gerekenin bu olmas gerekiyor. Byle ilerlemesi gerekiyor. Ben kendime blgede bir proje gelitirme alan belirlendikten sonra bir sonraki aama o alana spesifik lm yaplmas. imdi ise nme bu tebli geliyor. Ne yapmalym? Tebli gelmese bile yapacam ey, projenin en iyi gelitirme alanlarn seip oralara birer tane hub height direk dikmek. Eer arazi artlar elveriyorsa, hub heightta olmasa bile bir proje iin en azndan bir tane hub height direk dikip, dierlerini dndmn hub height yksekliinin 4te 3nn aasna inmeyecek ekilde olmas ya da bir hub height direk dikip dierlerini yerlerinden 6 ay deitirerek de projem iin bankable enerji analizine altlk oluturabilecek yeterli lmlere ulaabilirim. Bu tebli olsun olmasn bunu bu ekilde yapacam. Bu kstlar tanmlamak istedim nk baz spesifikasyon ve maddeler de yaplacak deiikliklerin gerek yatrmcya ynelik olmasnn neden gereklilii ile ilgisini aklamak iin. Ama ondan nce madem burada lmlerden konuacaz, bu lm dediimiz eylerden bahsedelim. ok gnee gemekte istemedim, konumam da rzgar zerine arlkl olacak. Burada gne enerjisi lm sisteminden pyranometre gstermek istedim. Gne enerjisinde rzgardaki gibi lm sistemlerine ynelik deil sensre ynelik bir standardizasyon var. ISO 9060 isimli Dnya Meteoroloji Organizasyonunun adaptasyonu ile meydana getirilmi sensrler ile pyranometreyi classify eden bir standart eden bir mevcut. Fakat burada tek bir konuya deinmek istiyorum; Hulusi Beyin konumasnn banda, galiba bu konuyu ok biliyoruz gne lmlerinde ok gerekli olmadn syledi. Ben de kaynak olarak tekrarlamak istiyorum. Kaynak GL Garratt Hassann spanya ofisinde gne enerjisi zerinde aldm bir eitimde, uluslar aras bankalar nezdinde 4MW ve alt PV santrallerinde eer sahaya yakn bir meteoroloji istasyonundan uzun dnem ma datas alnabiliyorsa, lm gerekliliinin olmad eklindeydi. Bu konunun uzmanlar zellikle GENSEDden de bununla ilgili baz konumalar duydum, belki bu konu da bir ekilde teblie yanstlabilir. Ama CSP iin pytheliometer mutlaka olmas gerekli. Rzgar enerjisi lmleri, tekrar yeterince bahsettik kol boyu ne olacak, neden sensrler oraya yerletirilmeli bundan bahsetmeyeceim. Burada lm tipi nedir, boru direk, kafes direk. Biraz nce Mustafa Bey remote sensinglerden bahsetti; lidar, sodar, lazer nlar ya da ses dalgalar gnderilerek lm yapan sistemlerden; fakat ben bu teknik konular yakndan takip ettiim iin unu rahatlkla syleyebilirim ki bu remote sensing devices henz ticari olarak kendilerini kantlama aamasnda olduklar iin uan bankalar nezdinde lm yapsanz bile bu ekipmanlarla, mutlaka konvansiyonel bir lm direi ile beraber lm yaparak gitmek zorundasnz. O yzden hibir ekilde bu ekipmanlarn u an teblie girmesini tavsiye etmem. En azndan 3-5 sene bekleyip ticari olarak kendilerini kantlayp, bankalar nezdinde bu lmlerin tek bana kabul edilebilir olmas gerekmekte. Ama kompleks arazilerde yaplan lmler de gsteriyor ki lidar ve sodar ekipmanlarnn kendilerini gelitirmek iin zamana ihtiyac var. Bunlarla ilgili validasyon almalar var, internette bunlar bulabilirsiniz ya da bamsz danmanlardan, GL Garratt Hassan olduunu biliyorum, satn alabilirsiniz. Kol boylar bu kadar olmal, niye arasnda 1,5 metre olmak zorunda? Standardn getirilmesinin tek bir amac var, sensrler. Rzgarn hzn ve ynn len sensrler hibir ekilde birbirlerinden ve direkteki herhangi bir yapdan etkilenmeden rzgar tamamen doru bir ekilde lebilsinler diye. Oryantasyonlar ile de ilgili baz spesifikasyonlar belirtilmekte bunlarn tek amac budur. Zaten burada tebliin getirilmesi yatrmclar iinde baz spesifikasyon olmas iyi bir ey. nk sonuta siz analizlerinizi buradan aldnz datalar zerine kuracaksnz, ne kadar doru data alrsanz gvenilirlik o kadar yksek olur. Burada sadece enerji analizinizden bahsetmiyorum her eyini kuracaksnz; belirsizlikleri de o kadar ok drm olursunuz. Teknii getikten sonra taslaa gelmek istiyorum. Taslakla ilgili konumam hazrlamadan nce eitli grler okudum. Eer sektr oyuncusuysak ben bir yatrmc bile olsam, biz olarak hareket etmeliyiz ve bir orta yol bulmalyz. Ben onu istiyorum diye o ekilde davranmamalyz. ok deiik alardan grleri okumaya altm. Aslnda bunun ucu buca yok, bunu basit bir taslandan alp bir standart taslaa kadar gtrebilirsiniz. Bunun amacn anlamak, kapsamn bilmek istiyorum. Bu tebliin amac ikinci 1 Kasm olmasn nlemek, bir ylmay nlemekse ve sen bu kadar ciddiysen proje gelitirmek amacyla gidip lm yapmak zorundasn. Ben bunu yasalara koydum, git yap demekse, bu anlamda genel olarak gzel. Biraz deiiklikle bu yaplabilir. Ama eer yatrmclarn lmlerinin uygunluunu kontrol etmek bunu tamamen bankable enerji analizine taban oluturacak bir lm kampanyas yaptn m yapmadn m ve hele ki sonular ile beni ileride ihalede herhangi bir ekilde balayacaksa o zaman bambaka eylerden konuuyor olmamz lazm. Bu skobu

26

deitirmeli ve ok daha detayna inmeliyiz. Ama onunda detayna inebilir miyiz inemez miyiz o bambaka bir gnn konusu olabilir. Gerek yatrmc ve proje gelitiricisi nasl hareket eder bunu bir nceki slaydmda anlattm. Ben nasl bir proje gelitireceimi syledim. Bu bana zel bir ey deil. Bu yeni furyadan ve ben bunu son furya olarak adlandryorum artk. Trkiyede bu son aklanacak trafo kapasiteleri ve yeni bavurulardan sonra artk her yer kefedildii iin daha fazla bir bavuru ve proje gelitirme olacan dnmyorum. Bu ie girecek herkes bu ekilde hareket edecektir. nce kstlar belirleyecek; genel olarak high level bir yer kendisine seecek ve orada spesifik lmlerine balayacak. Buna neler getirebilir? Biraz madde madde gitmek istiyorum. Madde 4te Ferdi Bey gibi benim de ayn ey dikkatimi ekti. Mevcut lm verileri kullanlarak mcbir sebebe ilikin dnemdeki veriler elde edilir. Ben bunun ne olduunu anlyorum; sentezlemeden bahsediyorsunuz. Data kaybnz olduunda sentezleme yapabilirsiniz. 80 metre de bir anemometreniz vardr. Bir de 78 metre de vardr. 80 metredeki krlmtr. Zaten onlarn ikisinin de beraber lt bir dnem olduu iin aradaki korelasyonu bularak bir matematiksel balanty bulup, aradaki kayb telafi edebilirsiniz. Bu her zaman yapacanz bir ey deildir. Ben gidip de daha nce kimsenin lm yapmad bir yerde, etrafta referans istasyon yoksa, her referans istasyonunu benimle ok iyi korelasyon salayacan da garanti edemem. Her trl statik hesab ok iyi yapmama ramen, her trl kurulumu iyi yapmama ramen direk ay sonra yklrsa ve benim o datay herhangi bir ekilde sentezleyip de kurtarmam mmkn olmayabilir. Bu ok da ekstrem bir durum deildir. yle zamanlar, yle yerler olabilir ki benim bu data kaybn sadece lm yaparak geri kazanma ansm olur. Bunu yapacak kii ya da bunu yapacak yatrmc burada muzdarip duruma dmemelidir diye dnyorum. Rzgar lmlerinin sahay temsil etmesi her bir saha iin bir adet direk gerekli. deal asndan bakarsak, neden lm yaptmz anlataym. Bir sahada nerelere trbin koyarsam en iyi retimi elde ederim bunu bilmek isterim. Bunu bilmek iinde sahanzn tm rzgar modelini karakteristiini karabilmeniz gerekir ki en iyi lokasyonlar seesiniz. Bir sahann rzgarn modellemek, karakteristiini karabilmek iin gerek dataya ihtiyacnz vardr. Bunun iin teknik olmaya gerek yok. Bir sahada ne kadar ok yatay ve dikey nokta var baklr. (yatay, lm direi saysn ve dikey de lm direi yksekliini gsterir) Bana ne kadar yksekten ve ne kadar fazla noktadan gerek data getirirseniz o zaman ben de enerji analizi yapan bir mhendis olarak, doruluk pay ve gvenilirliini o kadar fazla veririm. Olay bundan kaynaklanyor. Her bir trbinin lokasyonuna trbin yksekliinde bir tane direk dikilmelidir. Bunun da lm 10 sene yaplmal ancak belirsizliklerinizi byle snflandrabiliriz. Peki byle bir ey feasible m? Hayr deil. Yatrma gidebilmek iin bu kabul edilebilir. Seviyeyi nasl indirgersiniz? Buraya nasl geldiimizi anlatacam. Uzun bir deneyim sonucu gelinmi bir noktadr. Uzun deneyimler ise kompleks arazilerde lm yaptnz bir emberin merkezi olarak kabul edip, yar ap 1-1,5 kilometreden fazla olmayacak ekilde bir ember dnn o direk sadece o ember iindeki trbinleri temsil etmeli. O zaman analizdeki belirsizlikleriniz bankalar nezdinde kabul edilebilir bir duruma gelmekte. Dnyada ok kompleks arazide emberin yar ap 500 metreye kadar inmekte, kuzey Avrupa gibi non-kompleks topografyas olan arazilerde 2 kmye kadar kmaktadr. Ama danmanlk tarafmdan gelen bilgi ve deneyimime dayanarak sylyorum ki Trkiyenin arazilerinde 1-1,5 km zerine kmaz. Bir danmana gidip de bir arazide trbinimi 3 km tedeki lm direinden temsil ediyorum derseniz, peki der danman yapar o analizi. Belirsizlik hesaplamalarnda topografik modellemede size yksek bir belirsizlii toporafik modellemede verir. te bu sahay temsil etme olaynda neden bir tane, ben gerek bir yatrmcym bu aslnda bir optimizasyon ii. Daha lisansm almamm gidip de 100 MW 30 metrelik direkle gelitirmeyeceim. Eer 30 MW dnyorsam tabii ki onu en azndan bir tane direk dikerek, Trkiye de ideal olan her 10 MW iin bir tanedir aslnda, bu ii ok kstlar bir hale getirir. Onun iin ben eletirel olmamak adna, neri olmas asndan biraz teknik bilgimi de dnerek yle bir neri getirdim; 30 MW ve alt bavurular iin bir adet olmak zere, 30 MW ve zeri iin ise 35 MWa kadar bir adet, zeri ilave her bir 30 MW ve alt kapasite iinse ek bir adet daha lm direi zorunluluu getirilmesi uygulanabilir. Bu tebli gerek yatrmcy da ayrmaksa, gerek yatrmc olacaksa buna uyulmak kesinlikle alan snr da getirilmeli ok byk alana yaylnmal. O zaman bol yere yaylaym dendi. O zaman bir arazi snr tanmlansn. 100 kilometrekare alana 30 MW alana bir direk dikip sizinde iinizi zorlatrmasn, benim de karma rakip diye gelmesin. Onun iin lmlerin sahay temsil etmesi fikri ok gzel ama biraz daha gelitirilebilir diye dnyorum. Rzgar lm istasyonunun yaps; 50 metre mevcut bir direk lmleri belirledik. Madem direk ykseklii belirliyoruz, neden biraz derinliine inmiyoruz? Neden 50 metre? Hep hub height deniyor nedir bu hub height? Tabii ki belirsizliinin daha dk olmas iin yksekliimi nasl belirleyeceim Trkiye kompleks bir arazi olduundan rzgarn dikey olarak profilini belirlememizi salayan faktr deerleri dktr. nk yeryz ekilleri rzgarn ok fazla kinetik enerjisini arpp absorbe ettikleri iin rzgar ok ykseklere ktnda enerjisini kaybetmi olur. Trkiyede rzgar bulmak iin ok

27

yksee kmanz gerekmez. Bu sektr ierisinde ok uzun yllar alm kiiler bilirler ki 80-90 metre hub yksekliklerinde istediiniz rzgar Trkiyede bulabilirsiniz. Kefedilmemi araziler bile olsa ok farkl bir ey olacan zannetmiyorum. Trkiye iin 80-90 metreyi kabul edilebilir bir hub height dnp ve uluslar aras kabul edilen tavsiyeler, bunun drtte nn altna inmesi. Ne diyor uluslar aras standart; Hub height lm yap ama minimum yksekliin de da 60 metre olsun. Finansal arazinin yaps neye greyse bunun arasnda istenilen ykseklikte git gel. Madem 50 metre lafn bu teblide geiriyoruz. O zaman burada aklayabiliriz. Ben yatrmc olarak her bir sahama bir tane hub height dikeceim, bu tebli gelsin gelmesin, ileride projeyi lisanslarsam bir tane uzun hub heightta lmm olmak zorunda. Bir tane hub heightta lm olur, eer ikinci ve baka direkleri dikiyorsa bunlar da 60 metrenin altna inmez diyebiliriz. Bunun ideali de budur. Bir neri olarak eklemek istedim. lm ykseklii tanmlanabiliyorsa uluslar aras standartlarda ve tavsiyelerde ka adet hz sensr ka adet yn sensr Benim bu 80 ve 60 m lm direi iin aldm GL Garrad Hassanin tavsiyerlinden alnmtr. unu da istemem; birisi 80 metre direk dikip de bir sensr koymayacaksnz, sonuta dikey profile de bakmak zorundasnz. eitli yksekliklere hz sensrleri koymak zorundasnz. Bu da rahatlkla tanmlanabilir. ok spesifik ve kstlayc bir kural olacan dnmyorum. Rzgar lmlerine balama, madde 7; yerinde inceleme yaplmasn kesinlikle ok olumlu buluyorum. Hatta byle braklmamal, kesinlikle kabule dntrlmeli. Ekipleriniz ve kaynanz msaitse oraya o lm direini dikmiler mi ve o lmleri yapyorlar m kontrol edilmeli. Ben tebli olsun olmasn o lmleri yapacam. Ben bu kadar emek verirken, maliyet verirken, bakalarnn ksa yoldan kazan salama adna bana rakip olmalarn istemiyorum. Bykler rakip olsunlar. Doru analiz edilmi kaynaklarla konuabilelim. Rzgar lm sresi; hepimiz artk biliyoruz. Hepimiz biliyoruz artk, bunun neden bir sene olduunu bunu sylemeyeceim. Peki bu bir seneyi nasl kontrol edeceiz. Bunu sormak istiyorum. Bir data loggerdan srekli email olarak data filelar geliyor olmas hibir ekilde datann kullanlyor olduu anlamna gelmez. Data quality check ilemi vardr. Biz direklerimizi aldmz an, danman tarafndayken mterime yapyordum, imdi yatrmc tarafndaym direklerimin hepsini in house ekibimde kontrol ettireceim. Hatta baz direklerim iin dardan hizmet alacam, data management hizmeti alacam her hafta her gn o datalarm kontrol edilecek. Peki bu nasl kontrol edilecek? Birisi koydu direi. Her bir direk iin ben binlerce EURO verdim. Danmanlk zamannda 54 aylk data ile bir senelik data karamadmz ok proje olmutu. Datann bakm yaplmam, o datann bir senelik deil kullanlabilir data olmas gerekir ama bu nasl kontrol edilecek. Bu konuda bir yorumum yok. EPDK uzmanlarnn kalkp da data quality check ilemi vermek byk istifalara yol aabilir. Bir sene boyunca olaynn aklanmas ok nemli olacaktr. Ancak byle bir analiz sonucu data kaybnn %10dan az olduu sylenebilir. Bunu sylerken bir taraftan da sonraki slaytlarda belirteceim; akredite bir kurulu bir teblide refere edildiler diye danmanlarn eline ok dmek istemiyorum. Yani baz zmler getirilsin. Trkiye de hzl hareket edilmesi gereken sektr, ama iin gelitirme amas zaman alan lmler, bir de danmanlar maalesef kk kaynaklarla alyor. Bu da bizi yatrmc olarak sktryor. Buna da dikkat etmek istiyorum. nemli hususlar, son konum; lm sreleri lisansta bana verilen inaat ncesi dnemimi iptal edecekse o zaman her eyi batan alalm, nk u anda benim tebliden anladm; ideal bir l yapmyorum bunlar grmek iin zamana ihtiyacm olacak her yatrmc gibi ben de lisansm aldktan sonra baz ideal detaylara gireceim. naat ncesi dneme tekrar ihtiyacm olacak. lm teblii getirildi diye hele bu kadar az kriter tanmlanmken bana verilen bir dnemde inaat ncesi dnemde ksaltma yapmasn istemem. Kapasite faktr; bal bir faktrdr. Ben enerji analizi yapan bir mhendisim bir projenin kapasite faktrn %20de %35de kartabilirim. Kapasite faktr eer o sahann klasna uygunluu trbin reticisi tarafndan approve edilmi bir trbinle hesapladnzda kan kapasite faktrdr. Ayrca burada rzgar lm sonu raporu var. Neye gre kapasite faktr? lm direinin noktasna ben bir tane trbin koyarsam o trbine gre mi kapasite faktr yoksa ideal lmlerimi yaptm tm santral iin optimizasyonunu kardm ileri derece bir analiz yaptm bir kapasite faktr m? Bunlarn hepsinde kullandm trbine gre bir belirsizlik olacaktr. Kapasite faktr bal bir indikatrdr. Sonu raporunda yllk ortalama rzgar hz direin mi yoksa ortalama hub height m? Burada neyi tanmlyor? Beni korkutan bu verdiim kapasite faktr ve yllk ortalama rzgar hz ilerde ihalede beni balayacak m? Burada amacmz gerek yatrmclarn ihaleye girmesi.

28

En sonunda gizlilik konusu; hibir ekincemiz yok tebli gelsin, biz bunu ideal ekilde yapacaz. Kendi kaynaklarmz doru deerlendirmek iin bu ok nemli. Bunu saklayamasak da ben mhendislik kayna ve ekipman kayna harcayacam, zaman harcayacam. X firmas da ayn kaynaa gidecek. Ben istemem ki benim bavurumla hedef grp de benim yaptm zaman ve maliyet zerine gidip o da bavuru yapsn. Onun iin bu gizlilik olaynn zellikle dnlp tartlmas gerektiine inanyorum. Beni dinlediiniz iin ok teekkr ederim. Hulusi KARA: Teekkr ederim Sayn Erko sremizi atmzdan dolay direk Mahir Beye sz vermek istiyorum. Buyurun Mahir Bey..

Mahir TOSUN
Merhabalar ho geldiniz. Ben Mahir Tosun Siemenste teknik uzman olarak alyorum. Bu kadar detayl retici ve amaca ynelik anlatmlardan sonra ben sadece ksa ama br taraftan yani trbinlerin uygunluundan biraz bahsetmek istiyorum. Trbinlerin uygunluunu hesap ederken elbette ki referansmz lmler. Yani bize verilen lmler ne ise ktmz da ona gre olacak. Burada ben ok ksa zet gemek istiyorum. Herkes artk ezberledi; enerji hzn kpyle orantl. Bunu ktleyle, hzla, teoriyle anlatmak gerekmiyor. Yatrmc artk enerjinin hzla bu kadar dorudan orantl olduunu rendi. Yani 2 katna kan bir hz 8 katna kan enerji diyoruz ama ykten kimse bahsetmiyor. Yani hzn karesiyle orantl bir yk sz konusu. Yanl lm de trbininize binen yk de hzn karesiyle doru orantl bir ekilde artacaktr. Yanl lmnz sizin trbininizde yanl yk hesab, yanl yklenme ve arza olarak geri dn yaamanza sebep olacaktr. Ksaca biz de drtte gbek yksekliinde lm tercih ediyoruz ama ormann olmad yerde. Bu ykseklik kabulnde her ey ideal lme engel olabilecek orman veya yksek binalar yok. 3040 metre aacn ierisinde 50 metrelik lm direkleri grdmz yerler var. Bu nedenle aalk arazi yani, arazinin bitki rts de deerlendirilmeli diye dnyorum. Elbette ki uluslararas standartlar refere etmemiz gerekiyor Ferdi Beyin ve ule Hanmn da syledii gibi. Burada da IEC ve MEASNET kabul edilebilir standartlardr. Bizim sodar ve lidar arasnda dnya apnda yaadmz tecrbelerde, lidar sodara gre tekrar kalibre edilebilir, kullanlabilir 200 metreye kadar bir nebze gr verebilecek lm sistemidir. Biz neden lidar diyoruz nk ok yksek noktalarda lm imkan salyor. lm iin hub heightn drtte veya hub height dendiinde 80 metreye kadar dnyoruz Trkiyede. uanda bizim kullandmz kanat aplarnn 120 metrelere ktn dnrsek, 80 metreden 140 metreye kan bir kanadnz var. Sizin 80 metredeki rzgar rejiminizle 140 metredeki rzgar rejiminiz arasndaki fark baz sahalarda bilemeyebiliyorsunuz. Burada ekstrem koullarda bu tarz zmler de dnlebilir. Tabi bu tebliin minimum standartlarnn dnda bir ey. Sahay temsil Trkiyede en ok yaadmz problem. lm direinin kurulduu yerle sahann kurulmak istendii yer arasnda ok byk farkllklar olmas, bunun iin doru yerin tespiti ok nemli. Mesela burada 2 tane lm direi rnei var, burada bir tane daha lm direi var. imdi 2 lm direiyle arka tarafta grdnz u dalarn stne trbin kurulmas planlanabilir mi, ayn yksekliklerde, ayn bitki rtsnde, benzeim kurullarna uygun ama mesafe ok fazla. Bu tarz eyler hala gelebiliyor karmza. Trkiyede bunun gelmesini engellemek iin belki bir mesafe kst koymamz mantkl olabilir ve ule Hanmn da Ferdi Beyin de belirttii gibi Trkiyede kompleks olmayan saha neredeyse yok gibi. Sensrlerin kurulum kollarnn detaylarndan hi bahsetmeyeceim ama ok zet bir ekilde; kolu yanl yne verdiiniz zaman %10-12 mertebesinde hzl sapmalar grebilirsiniz, sensr yanl eimle kurduunuzda da %3 sapmalar grebilirsiniz. %10-12 ve %3 ok ciddi rakamlar olabiliyor. Biraz ben hzlandryorum ama korelasyonda gerekten kabul edilebilir bir korelasyon katsays varsa denilebilir. Bunu da yatrmc firmann yapmas gerekli nk bu nemli bir sorumluluktur, burada bir matematiksel denklem var. Daha ok yaadmz lm direkleri kurulumuna ait raporlamada, teblide de bir zet bilgi geilmesi veya Ferdi Beyin dedii gibi ne kadar detayl vermemiz lazm. Aslnda detayl vermemiz lazm nk gittiimiz zaman lm
29

direkleriyle kurulan sensrlerle raporlarn arasnda ilikilerin olmadn grebiliyoruz yani bu tm dnyada yaanan bir tecrbe, bunun iin raporlama nemli. Biz enerjiden bahsediyorduk bu lmlerin yk anlamnda tabii ki rzgar hz, yk bizim iin nemli, enerji nemli, hub heightn ne kadar yksekliinde lm direi kurmalyz ne kadar yapmalyz bu da nemli, nk tm rotorun zerindeki asimetrik ykleri hesaplamamz iin gerekli olan faktr. Rzgar yn; rzgar yn sensrnde kalibrasyon kullanmyoruz ama bunun standart sapmas bizim Trkiyede ou datada burada kaydetmediimiz bir ey. 7,5 derecenin zeri mesela IEC standardnda standart d kabul ediliyor. Biz ise ynn standart sapmasn bile bazen kaydetmeyebiliyoruz. Maksimum ve minimum yn kaydediyoruz hibir ey ifade etmese de maksimum minimum ortalama olarak tutuyoruz. Trblans; ok nemli buna hzn standart sapmasndan geiyoruz. Scaklk; yk ve enerji retim tahminleri iin nemli, scakln llmedii yerler var. Peki, biz ne yapyoruz trblanstan bahsettik, Trkiyede bakyoruz her ey uygun, trblans uygun, hzlar uygun IEC snflarnn aralnda grnyor ama yle bir yere saha seilmi ki 3 boyutlu modelleme yaptnzda trbinlerin zerinde dzensiz ak var. Yani resirklasyon dediimiz urada grm olduunuz rzgarn tamamen deiimi var. lm yaplan noktada herhangi bir ey yok ite burada temsil saha olarak nereyi setiimiz kadar nemli. Bu dnyadan herhangi bir model ama byle sahalar var ve bir tek Trkiyede olmuyor onu da sylemek istiyorum. Tekrar dndmzde sensrlerin gerekten hassas olmas ve dzenli takip edilmesi lazm. Trkiyede de artk bir yln zerinde lm yapan firmalarmz var. Sensrlerin ilk bata kalibre edilmesinden bahsediyoruz bir yl hedefliyoruz bu teblide ama bir yl getikten sonra ne olaca hakknda pek fazla bahsetmiyoruz. Baz sensrler var gerekten hi bozulmuyor. Bunun yeniden rekalibre edilmesi gerektiinin de bilinmesi lazm, belli bir sre sonra o cihazn artk doru deeri vermediinin de bilinmesi lazm. lk balardaki deerleri atlayp da son dnemdeki deerleri aldnzda bambaka bir sahayla karlaabilirsiniz. lmn sahay temsil edebilmesi gerekiyor, tam 1 yl ideal olan meteorolojik olarak 7 ila 10 yl aras sahada lm almamz lazm ama uzun dnem referanslarla her ne kadar korele edebilsek de belirlenebilir bir belirsizlikle yapabilmemiz iin tam 1 yla ihtiyacmz var ve gvenilir olmas lazm. Yani ule Hanmn dedii gibi. Veri geliyor sistem lm yapyor ama aldnz deer gerekten doru mu? Ferdi Beyin gsterdii rnekteki gibi sensr gerekten hala 90 derece duruyor mu veya sensrn bir kanad krlm m, hi kimse gidip bakyor mu, grsel kontrol var m? Yani veriye gvenilir diyebilecek kiide yatrmcdr. nk elini tan altna koyan, paray yatran, riski alan en sonunda yatrmcdr. 2007 bavurularnda 30-35 MWlk bir ortalama proje byklnden bahsediyoruz bunun iin 40.000-50.000 EUROluk bir yatrm dnmeyen yatrmclarn artk ne kadar ciddi olduu da sorgulanabilir diye dnyorum. Ksaca bu genel kurallardr, lm sensrden ne kadar olmal, burada her ne kadar ideal de yapsak unu bilmeliyiz ki her ey motamot olsa her ey ok gzel olsa rzgar tek ynl de olsa yinede %1 ila 3 arasnda, Ferdi Beyin de belirttii gibi sensr bize bir hata verecek. Hatasz lm yapamyoruz ama yaptmz hatann azaltlmasn salayabiliriz. Bunun iin bu teblide de belli kurallarn belli standartlara refere edilmesi ok nemli diye dnyorum. Benim ksa ve z olarak aktarmak istediklerim bu kadar, teekkr ediyorum. Hulusi KARA: Saayn Tosuna da ok teekkr ederiz. Trbin reticileri asndan baktnda rzgar lmlerinin ne kadar nemli olduunu, bir trbin siparii verebilmek iin nelerin ellerinde olmas gerektiini, verilen datann da gvenilir olmas gerektiini ifade ettiler, teekkr ederim. ARA

30

2. OTURUM
AILI KONUMASI
Mustafa Kemal BYKMIHCI
Biraz sizi gemie gtreceim, zetlemeye alacam. Ksaca 2005 ylnda YEK yrrle girdi. Tabi eksiiyle gediiyle ama o yllardan bu yana rzgar asndan baktmzda 18 MW imdi 4000 civarnda. 18den bu rakamlara kmak gzel. Bizim bir hedefimiz vard ve o hedefi hala koruyoruz. 2023 ylnda bunu 20.000 MWa karmamz lazm. Demek ki nce kamu olarak bu 20.000 MW nasl tuttururuz bunun yol haritasn devaml aklmzda tutmamz lazm. O adan gerek yasada gerek ikincil mevzuatta yaplmas gerekli iyiletirmeleri zamannda ve gecikmeden yapmak biz kamu grevlilerin birinci derecede grevi. Siz yatrmclarn da bu alm yollardan hzla yrmeniz lazm ve Trkiyeyi yenilenebilir enerji kapasitesini hzla ayaa kaldrmanz lazm. Rzgarn yannda artk gnei de konumaya baladk. EPDKnn yaknda yaynlayaca yol haritasyla da gne yatrmclarnn hareketlerini hep birlikte sevinerek izlemeye balayacaz. Gnete henz bir hedef koymadk ama bir ara aama olarak, 2013 yl sonuna kadar 600 MWlk bir kapasitenin gereklemesini yasayla arzu ettik. Bu tabi Trkiyeye egzersiz olsun istemitik. 600 MW ile yle bir egzersiz gerekletirelim ki Avrupa lkelerinin gnete dtkleri yanl uygulamalara ve hatalara Trkiyede benzerlerini uygulamayalm, daha akll hareket edelim. O adan 600 MW o tarihlerde devreye sokarz, ondan sonra da gerekli yasa tadilatlaryla yeni bir hedef koyma frsatn da bulmu oluruz. Bu erevede bugnn bildiim kadaryla lmlerle alakal. Hem rzgar hem gne lmleri, bu tabi sizin iin ncelikle nemli bir konu. Kamu tarafyla da bu lmlerin standardna uygun yaplyor olmas, yaplm olmas yatrmclarn ciddiyetiyle alakal bir gsterge olmas lazm. O adan kacak olan tebli yatrmcy fazla yormadan gerekli asgari artlar salamak suretiyle hzl admlar atlabilecek tarzda bir tebli olu inancndaym. Tebliin uygulanabilir, gereki ve kolay olmasnda yarar gryorum. Burada bir iki hususu biz EE olarak zaten grmz belirtmitik. 1 yllk lm gne bizce gerekli bir sre deil. nk EPDK bu lmleri herhangi bir ekilde deerlendirmeye tabi tutmayacak. Dolaysyla bu lm sresinin ksaltlmasnda yarar var. kincisi lm bavurular konusu da bence gereksiz hatta belki ilerideki srelerde baz karmaklklara yol aabilecek nitelikte. Yani lm bavurularn nce alm olmak demek lzumsuz alan akmalarna meydan vermek demek. O adan bundan da herhalde vazgeer diye mit ediyorum. Tekrar teekkr ediyorum hepiniz deerli bir sonuca varrsnz. Bunu da kamu olarak EPDK olarak dikkate alrz ve nmzdeki izgiyi isabetli ekilde izmi oluruz. Mustafa Serdar ATASEVEN: Sayn katlmclar, bizlere ho geldin konumas yaparak, onurlandrarak burada bulunan EE Genel Mdr Sn. Mustafa Kemal Bykmhcya ok teekkr ediyoruz. Ayrca bizlere ev sahiplii yapt iin kendilerine ok teekkr ediyoruz. imdi interaktif soru-cevap blmmze geeceiz. Ercan AKPINAR: Bu yapacamz lmlerin akredite olmas gerekmiyor mu? Kavram kargaas yaayabiliriz. kinci sorum llecek araziler ile ilgili bir n mracaat olacak m? Yoksa herkes her istedii yeri lebilecek mi? Bununla ilgili ne dnyorsunuz? Dolaysyla bir kargaay engelleyebilir miyiz? Dier kamu kurumlarndaki gibi bir n izin almak daha akllca olabilir mi? Bir de bu gnele ilgili araziler iin ne gibi bir ngr vardr? Arazi sahibi olanlarn daha m ncelii vardr? Kamu arazisi midir? Daha yakn mdr? Uzak mdr? Bunlarla ilgili ortalkla bilinmezlik var. lmlerle ilgili bu teblide ilk bata ve sonda bir kavram kargaas var diye dnyorum. Gne lm ile ilgili ilk bata sadece pronometre kullanlaca yazyor.
31

Sonraki listede hem anenometre hem windwayne gibi eyler var. Hasan SELEK: Kanunda yle bir madde var. Gne ve rzgarda arsa sahiplerinin arsasna bir bakas mracaat edemez. Benim ahsi grm buradaki arsa sahibi olmanz yani sizin anzdan herhangi bir avantaj deil. Sonuta yarma yaplacak. Yani biz TM baznda ve blgesel olarak yarma yapacaz. TM baznda olduu iin sadece sizin mevcut arazinize baka bir bavuru olmayacak. Dolaysyla burada bir avantaj grmyorum ahsen. O blgede veya TMye yakn olan bir yerde sadece siz yarmaya gireceksiniz. Sonuta yarma ile alacaksnz. Dolaysyla tapulu arazinizin olmas benim ahsi grm olarak herhangi bir avantaj deil. Hulusi KARA: Birincisi lmlerin Akredite olmasn salam olabilseydik. Bunlarn hibirine gerek kalmazd. lmlerin akredite olmas zorunlu diye bir madde koyardm. Sonuta akredite olmu kurululardan gelen raporu olduu gibi kabul ederdim, hibir kargaa da olmazd. Dolaysyla orada bir amazmz var. O zaman lm teblii bile karmama gerek kalmazd. Sadece bir cmleyle akredite bir kurulutan lm raporu getirilmesi zorunludur derdim biterdi i. Akredite olmu 3-5 tane kurulu var. Yatrmc olarak herkes bunlara m gitsin? Dolaysyla u anda daha ok kiinin zaten bir bavuru yaplsa, en az 100-150 tane direk gerekir. Bunlar bu periyotta zaten bu 3 akredite kuruluun dikme olasl zaten yok. Rzgar bavurusunu atnz zaman 3-4 ay ierisinde balamas lazm. Baladnz zaman da bu 3-4 akredite kurulu bunu yapamaz diye dnyoruz. kinci konu, arazi konusu. Eer bir lm direi dikecekseniz, eer bir hazine arazisi ya da bir orman arazisi iin bir n izin, bir bildirimde bulunmanz lazm. Aksi taktirde direk diktirmezler. Mlkiyetle ilgili konuyu zaten Hasan Bey anlatt. Mlkiyetin bir nemi yok. nemli olan TM kapasiteyi alabilmektir. Ferdi TRKSOY: Bahsedilen akreditasyonlar irketin temiz, dzgn, tertipli alacayla alakal konulardr. lmn nasl yapacann doru drst tarif eden bir akreditasyon yoktur. nk ISO 9000 ile akreditasyon tarif edemeyiz. Aklmzda bulunsun. Deniz Selkan POLATKAN: zellikle Hulusi Beye sormak istiyorum. Konu daha ok EPDK ile ilgili. Bildiiniz gibi gnele ilgili trafolar akland. Trafolarla ilgili kapasiteler daha dorusu, blgelerle ilgili kapasiteler de akland ve ortada bir lm zorunluluu var. Ardndan da lisans bavurusu. lm ve lisans bavuru sreci birbirini takip mi edecek? Beraber mi yaplacak? nk baz trafolara daha rabet olacak, daha fazla bavuru olacak ve oklu bavurulardan dolay bir akma ve yarma sreci sz konusu olacak. Bir takm trafolara da belki hi bavuru olmayacak. Dolaysyla bu bavuru alm hususundaki srete eer bir suistimal sz konusu olursa o hi bavurulmayan trafolara haksz rekabeti gerektirecek baz yntemlerle bavuru olabilir. Bunun nlemini nasl alacak EPDK? Hulusi KARA: ncelikle msterih olun. Ak, effaf bir bavuru olacak. kincisi, lm teblii ktktan sonra, lmdeki sreye bal olarak u an sre orada 1 yl gzkyor. Fakat biz ilk batan balarken bu lme fazla gerek yok dedik. Ama kondu. Orada bir sre ileyecek. Sayn Genel Mdrmn de dedii gibi 1 yl gne iin uzun dedi. Rzgar iin deil bakn, gne iin uzun dedi. Orada muhtemelen biz dedi dikkate alarak bir sre belirleyeceiz, ama 3 ay olur ama 6 ay olur. Sonuta bir sre olacak. Ondan sonraki srete bavuruyu alabilmemizi iin sizin lm yapma sreniz olacak. Art lm cihazlarnz oraya koyacanz iin size sre vermek zorundayz. Diyelim ki 6 aylk bir lm periyodu koyduk. Bizim bavuru alabilmemiz iin size 3 ay ncesinden sre vermemiz lazm ki, lm cihazlarnz set edebilsin. 9 ay sonra da bavuru alabilelim. effaf olacak. Herkes 3 ay ierisinde lm cihazn sahasna koyduu zaman bir sorun kmaz. Ama 3 ay yetmez deniyorsa 6 ay lm konur. 6 ay sonunda bavuru almak zere 1 yl bir periyot belirlenir. 1 yl sonra lmler gelir, bavuru alnr. Rahat olun yani. EPDK effaftr bu konuda. mer ZKAN: Belectric GEPA alanlar belirlendi. Bu alanlarnda zellikle belli rakmlarn baz alndn gryoruz. Ama baz noktalar var ki 3-5 kWh oynuyor. Ama TM yaklak 500 m mesafede orak alanlar tespit edebiliyoruz. Yani Sayn Bakann da syledii gibi daha kullanlmayan arazilere ynelmek istiyorum. Ben Kayseriden geliyorum. Erciyes Danda bir alan belirlenmi. TMnin dibindeki yerde proje gelitiremiyoruz. Yani bu alanlar belirlenirken doru olabilir belli rakmlarda yaklak 10 kWh oynamas demek 10 MWlk bir projede 1000 dolarlk bir maliyet demek. Yani bu GEPA alanlar belirlenirken baz alanlar kstlanm, bunlarla ilgili deiiklik olacak m bunu merak ediyorum.
32

Hasan SELEK: Bu almamz daha EEnin yapm olduu bir almadan dolay yola klm bir haritadr. Biz zellikle ilk bata 1650yi kabul ettik. 1600 KW/metrekare gelen gne nmn baz alarak yaptk ve burada almamz da daha nce EE yapm olduu GEPAdan yola karak. Dolaysyla o blgedeki TMnin kapasitesini belirledik ve TMnin kapasitesini belirlerken de 2013 ylna kadar olacak olan 600 MW paylatrarak bu ekilde bir yntem belirledik. Dolaysyla bu saatten sonra herhangi bir blgesel deiiklik olmayacak. mer KARAHAN, AKFEL Grup: Rzgar enerjisi ile ilgili lmler uzun zamandan beri yaplyor ancak gnete yeni balanacak. Gneteki periyot biraz daha ksa tutulabilir. Rzgarla gne enerjisi iin lisans bavurular ayn gn m alnacak? Yoksa bu aradaki zaman kaybndan dolay rzgar biraz erteleyip gnei biraz daha erken alabilir misiniz? Hulusi KARA: u an rzgar iin bir bavuru tarihi gzkmyor. Bavurular bitince bir yl sonra da lisanslandryoruz. nmzdeki sene de bu konu gndeme gelebilir. Fakat gne ve rzgar lm tebliini birlikte karacamz iin acele ediyoruz. u an iin rzgarla ilgili bir durum sz konusu deil. nal ZBOLAT, zbolat Grup: Enerji Bakanl bir harita yaynlad. Bunun ierisinde 1650 metrekare watt cinsinden bir deerlendirmede bir snr tespiti yapld. Bunlar googlea atld. Bu snrlarla var olan yine o belgenin altnda yer alan TMnin koordinatlar yaynland. Biz onlarn hepsini tek tek attk ve kontrol ettik. Mesela size basit bir rnek vereyim. Bu snrlarn ierisinde olamayan TM var. Bu alanlara yakn olmayan gne yatrmna uygun olmayan bir sr alan var. Bu konuda TEAn, EEnin ve EPDKnn bir araya gelip konuulup uygun formasyona gelmesi gerekiyor. Biz bugn bu durumlar tartrken en nemli soru, madem lm yapyoruz, lmde aldmz veriler eer uygun kmazsa ne olacak? Eer bavurduumuz alan bu alann ierisinde 1650 metrekare watt cinsinden, snrlar ierisinde ise siz bunu nasl denetleyeceksiniz. Yani ortada tam bir karmaa var. Ltfen bunu biraz bu dorultuda netletirelim. Hulusi KARA: Hibir kargaa yok. Bakanlk alanlar aklad. Siz orada bavurunuzu yaparken lm yaptnz zaman deeri ne olursa olsun bizi ilgilendirmez. Sadece bu yatrmc bir daha sonra yarmalara girecei iin bir yol gsterecektir. O kadar, hepsi bu. Okan EROL, Steno Enerji: Gne enerjisi lmlerinde 1 yldan daha ksa bir srenin sz konusu olabileceini belirttiniz, 3 ay ila 6 ay gibi. Ancak, 1 yllk bir periyotu lmeden, daha ksa sreli verilerle yola karak tam bir analiz yapmak ve buna gre bir fizibilite hazrlamak mmkn deildir. 3 aylk bir lm yapmakla hi lm yapmamak arasnda ok byk bir fark yoktur. Dier taraftan, koordinatlar belirli yerlere den gne nmnn lm uydu kanalyla yaplabilmektedir. Acaba uydudan alnacak 1 yllk verileri, lm sonucu olarak kabul etmek mmkn mdr? Hulusi KARA: lm periyodundaki vereceimiz sre boyunca lm yaparsanz, daha sonra onu uydudaki datalarla kontrol ederek 1 ylda tamamlayabiliriz. Bu sizin bileceiniz bir ey. Ancak Kanunda lm bulundurulmas zorunludur diyor, bir sreden bahsetmiyor. Recep YILMAZ, VK Enerji: Diyelim ki Kap Da ok rzgarl 10 MW- 30 MWlk bavuru yaplmas sz konusu. 10 tane firma bavuruyor buraya. Hepsinin de direk dikmesi mi gerekecek 60-70-80 metre? Niye EE bunu dzenlemiyor ki? Oraya bavuru yaplrken, lm art koulmamal bence. Bavurudan sonra bavurular deerlendirilerek, EE baksa orada 8 tane mi bavuru var, 5 tane mi bavuru var? O 5 kiiye gre kendi kontrolnde diktirse de sonra demelerini alsa firmalardan daha kolay, daha mantkl bir yol deil mi acaba? Hulusi KARA: Bir bavuruda lm deeri bulundurmas zorunlu olduuna gre bir bavuru yapacak irketin bir lm direi dikmesi zorunlu. 5 tane bavuru varsa 5 tane direk dikilmesi gerekiyor. Soner AKTA, Telefunken ve CleanWorld Enerji A: 600 MWlk oluan bir dilimde gelen taleplerin kotay aaca kesin. Bu balamda ad geen ihale ve yarmada phesiz ki fiyat kriter alacaktr Devlet, Bunun dnda alaca bir kriter var mdr? rnein ben Solar Panel reticisiyim kendim, Trkiyede ikinci olarak. Burada benim nceliim olacak m? Ya da fiyatn dnda bir ncelik var m? Hulusi KARA: Kanunda diyor ki, yarma yaplr diyor. Yarmada da YEK destekleme fiyatndaki 1 sayl

33

cetveldeki tarifelerden indirim yaplyor diyor. Dolaysyla yarma fiyat zerinden yaplacak. Siz yerli retiyor iseniz tablo 2 den dolay avantajlsnz. Ebru ARICI, ARI-ES Enerji: Biz 1000 MWn zerinde projede idari sreler ve izin prosedr yrttk. ule Hanm geri konuya deindi ama lisans ncesi belirsizlii ortadan kaldrmaya ynelik yaplabilir projelerin hazrlanmasna ynelik bir tebli. Ayn ekilde proje sahalarna ilikin, idari ve izin srelerine ilikin olarak belli kurum grleri alnp sahalarn bu ynden yaplabilirlii bu tebli bunun karde teblii iinde sz konusu olabilir mi? ule ERKO: Ebru Hanm aslnda gzel bir konuya parmak bastnz. nk ben Proje Gelitirme kstlarn tanmlarken ana faktrlerden bir tanesi olarak da idari, izinsel planlama kstlarndan bahsettim. Neden olmasn, bence getirilmeli. Gereksiz yere, yaplamayacak projeler iin proje sahiplerinin orada yer kaplamasn engeller. Hem de herkes batan ne olacan bilir ama tabi ki burada bunun kararn verecek kii ben deilim. Baz belirli kurum grleri istenebilir. Yatrmc asndan bence olumlu. Hasan SELEK: ok doru bir tespit. Bunun aslnda en ideali udur; bizim saha belirleyerek bunlar zerinden, u anda hidroelektrikte olduu gibi, ortada bir fizibilite raporu ve bu raporun yartrmas aslnda en ideali. Bu rapor da karken, bilinir ki her trl lm yaplmtr, her trl izin alnmtr. Dolaysyla orada yle bir yatrmn yaplmasna karar verilmitir. Ama en ideali dediiniz gibi budur. Bundan sonra belki rzgarda byle bir srece gidilebilir. Dudu SOYSAL, Global Trk Enerji: Gne enerjisi lm cihazlarna ilikin, ISO 9060 nasl belgelenecek. Bu konu ile ilgili firma olarak yaptmz aratrmada, reticilerle grmelerimizde yurt dnda ve yurt dnda, herhangi bir belgeye rastlayamadk. Bu konuda bir gelime oldu mu? Bir belge yok, sadece uygundur ibaresi var. Bununla ilgili nasl bir ey ngryorsunuz? Hulusi KARA: Dediiniz gibi uygundur belgesi iimizi grr ama Dnya Meteoroloji rgt tarafndan kalibre edilmesinin salanmas gerekir. Can KEMERDERE, Solar Millenium, Almanya: ISO standartlarna tekrar dnmek istiyorum. 9060 olan ISO standartlar aralaryla biz 10 sene zerinde olan deneyimlerle biz spanyada bunlarn hatal lm yaptklarn bile grdk. Bu aralar dzgn kullanlmad an hata yapyorlar. Bizim nerimiz hata oranna dayanarak %5 orann altnda olan aralarla lm yaplmas gereklilii. Ayrca radyasyon lmnn saatlik zerine yaplmamas nk termik santrallerde DNI gerekli oluyor. Bu DNI lmleri olmadan hibir zaman bir termik santral planlanlamaz. Saatlik lmleri ise azdr. nk biz herhangi bir zaman bir hata grdmzde dakikalk lmlere bakyoruz ve bu dakikalk lmlerde hatalar grp hemen mdahaleye geebiliyoruz ve 10 gn de amyoruz. Vedat POZAN, Enerpro: 4.000MWa kadar Avrupada projeler gerekletirildi ve biz analiz yapyoruz, ayn zamanda direkleri de dikiyoruz. Sorumu Hulusi Beye, Ferdi Beye ve ule Hanma ynelteceim. Akreditasyon ile ilgili bir sorum olacak. Madem analiz akredite olmas gerekiyor, niye analiz lmleri yaptktan sonra analizi de istemiyoruz. Ayn zamanda analizi de hangi irketlere yaptracamz zaten bankalar belirliyor bize. Onlar kullansak yetmez mi? Hulusi KARA: Yeter. Taylan NERC, Nurol: Sorum Hulusi Beye. ule Hanm da sordu bunu ben biraz daha net ifade edeyim. Yz binlerce Euro harcayp lmleri yapanla, bakasndan alp da deitirenleri nasl ayracaksnz, o lmleri nasl kontrol edeceksiniz veya bu lm kabul m olacak sadece zetle bunu sormak istiyorum. Hulusi KARA: Bizim lm tebliinde ne diyor, bavurursunuz diyor yerine gider denetleriz diyoruz. Yani sonuta var m yok mu oraya gidiyoruz. Dolaysyla lm direi var olduunu gsterir ki bu uygulamamzdan birok gelen grte vazgeilsin deniyor. Yani yerinde gelip denetlemeyin diyor. Bavuru dosyanzda bavuru zaman, firmann ad, fotoraf, koordinatlar olacak. Yusuf Bahadr TURHAN, Enerji Yatrmcs: Gizlilik konusuna ule Hanmda deinmiti. ncelikle lm koordinatlarn alyorsunuz sonra lisans bavurusunu alyorsunuz. Byle olunca direi diktiimiz an aslnda
34

o kadar mhendislik almas yaplp belirlenmi alan artk ifa olmu oluyor. Bu noktadan sonra bunu koruyabilmek asndan acaba lmler iinde daha nce lisans bavurular gibi tek bir gn belirlenecek, yle bir ncelik mi tannacak? kinci sorum: Gnete, uzmanlar syledi rzgarda proje sahas ierisinde olmal lm, ama gnete de ayn derece proje sahasnda olmas gerekli midir, yoksa buna belirli bir en fazla mesafe konulup bu ifa olmay bir nebze olsun azaltmak mmkn mdr? Hulusi KARA: imdi bu sorduunuz soru bizi en ok megul eden sorulardan bir tanesi, gizlilik. Dediiniz gibi biz lm bavurularn da ayn gnde alma ihtimalimiz var. u anda yle bir ey dnyorlar gizlilik asndan. u gn lm bavurularn alacaz. 3 ay lm sresi verdiysek 3 ay da hazrlk dnemi, 6 ay lm sresi verdiysek 6 ay da hazrlk dnemi, tek gnde lm bavurularn alabiliriz. Dolaysyla o tarihten sonra lm bavurusu yapan kii bir lm yapmam saylr, mevzuat ona gre dzenleriz. Dolaysyla o gizlilii ortadan kaldrabiliriz. Daha sonraki srete gider yerinde denetimimizi yaparz. lm var m, yok mu ama yanl balam as farklym bunlar bizim iimiz deil. O yatrmcnn ii, biraz nceki arkadamn dedii gibi; yatrmc bunu akredite kuruluuna yaptrrsa bundan sonraki srete yatrma gemesi kendini hzlandrr. Ucuz bir yere yaptrrsa o kendi tercihi nk ayn ekilde tekrar yaptrmak zorunda. Dolaysyla sizin dediiniz konu bizim gndemimizde. Gizlilii salamak iin tek gn de alabiliriz veya baka bir alternatif de lisans bavurular esnasnda tek alabiliriz. Ama onunla ilgili de bize o lm istasyonunun kurulduunun belgelenmesi gerekir. Yani noter onay olabilir, akredite bir kurum mesela makine mhendisleri odas olur, evre mhendisleri odas olur, harita mhendisleri odas olur yani byle bir birim olursa bu bizim iimizi kolaylatrr ama uanda bizim gruptan arkadalarm da vardr onlarn nerisi lm de tek gnde alalm. Dolaysyla lm balasn. Daha nceden direk dikmi olan veya o dneme kadar dikenler bize bavursunlar, o saatten sonra da lm yapamayacaklar iin dierleri lisans bavurusunda bulunamayacaklar. Bu da bir seenek olarak duruyor karmzda ama bunlarn kararn biz kendi aramzda da tartyoruz. Bunlar kurula gtrp kurulda ne kar bilmiyoruz ama byle bir olaslk da var. brahim ERDEN, Enerjisa: Hulusi Beye bunun stne sormak istiyorum. Rzgar bavurularnda 78.000 MW 700 ksur proje bavurusu yapld. Yeni bir rzgar dalgas olursa ayn ey olacaktr. Gnete de en az o kadar hatta daha kk kurulu gler olaca iin belki 1000 tane bavuru olacak. 1-1,5 senede bunu nasl denetleyeceksiniz? EPDKnn ben denetleyici kurum olarak akas byle bir kontrol iine girmesini bir yandan doru bulmuyorum, bir yanda da personel olarak bununla nasl baa kacaksnz? Hulusi KARA: Denetleme birebir hepsi denetlenecek anlam tamaz. Yani TSE ile ilikisi olanlar bilirler. rn aldklarnda 5000 tane rn ierisinden rastgele yntemiyle seilir. Onlar testlere tabi tutulur ona gre TSEleri verilir. Bizde burada blgesel olarak kura ekeriz yani kimsenin bilmedii bir ekilde. Gidip yerinde denetleriz. Bir ihbar olursa onu denetleriz. Onun dnda zaten unu yapmaya alacaz; lisans aamasna kadar bavursa dahi lmleri srdrme mecburiyeti getireceiz. Yani bavurdun, istesem ben gitmeye de bilirim. Sonuta lisans bavurusu bulunduunda koordinatlar bana vermi oldun. Lisans bavurusundan lisans verilinceye kadar gene ben bunu denetlerim. Yani lme devam etmek durumunda ncelikle bunu sylemek isterim. Lisans verinceye kadar biz lm her an denetleyebiliriz. Orada dikkat ederseniz, aykr belge verilmesi durumunda bavuru iptal edilir dedik. Orada ok ar bir hkm var. Dikkat ederseniz buradaki birok arkadata ondan rahatsz oldu. Dolaysyla kendine gvenen yatrmc lmeye devam edecek. brahim ERDEN: Direk 1,5 sene sonra alnd. Siz gelip denetim yapmadnz, kurada kmad, sahaya geldiniz lm direi yok. Ne olacak? Hulusi KARA: Peki size lm sonular gelmiyor mu? Hani saatlik gelmiyor muydu? brahim ERDEN: Siz denetim yapmadnz iin son dakikaya kadar lmn devam etmesi gerektiini sylediiniz iin syledim. Diyelim ki 1 sene ltm, bitti. Artk benim iin o yeterli. yi bir uzun dnem korelasyon yapacam bir meteorolojik istasyon var. Hulusi KARA: Bakn bizim mevzuatmzda diyor ki. Sizden kaynaklanmayan bir nedenden bir ey olmas durumunda yazmz oraya 1 ay ierisinde bavurmanz ngrmz. Sonuta siz bize bavurduunuz zaman demek ki burada olaanst bir durum var. Onu belgelediiniz zaman ne olabilir ki.
35

brahim ERDEN: Gerekten bu brokrasi yani nceden bavurmak bunu denetimini yapmak bunun yerine bizim nerimiz akas u; bir fizibilite raporu yaplyorsa bu lmleri olmas zaten bir danmann en nemli dikkat ettii ey. Danman oraya bu lmler yaplmtr ve u standartlara uygundur yazyor olduktan sonra. Hulusi KARA: yle bir danman var m? brahim ERDEN: Tabi ki var... Hulusi KARA: Bunlar bankalarn akredite ettii kurulular, sadece ISO 9000e gre akredite edilmi kurulular bunlar. brahim ERDEN: Ona bakarsanz evre bakanl da evre raporlar iin yzlerce irketi ieren bir danmanlk listesi yaynlyor. Byle bir eyi EPDK ya da enerji bakanl yaynlayabilir. Mustafa Serdar ATASEVEN: Aslnda iyi bir noktaya deindi brahim Bey. Belki bu bir neri olarak sunulabilir. Uluslar aras danmanlk firmalar deil de bir kriter belirlenebilir. brahim Beye bu konuda ben de katlyorum. evre Bakanlnn uygulamas gibi belirli firmalara yetki verilir. Bu EPDK tarafndan ya da Enerji Bakanl tarafndan ya da EE tarafndan verilebilir. O yetkili firmalardan rapor istenebilir. Bu kriterleri de belirli bir ereveye koyar ve herkes iin de eit artlar salanm olabilir. Mehmet KAPUSUZ, Enerjisa: Geenlerde bir tandm bana tarm arazisinde sulak bir arazisi varm, gne yatrm yapmay dndn syledi. Ben de yapma dedim. Niye dedi, nmde bir engel yok dedi. Cevap veremedim. Bu soruyu sormak istedim Hasan Beye zellikle. Ne yapacaz yani byle bir durumda? Tarm arazileri kullanlacak m? Hasan SELEK: EEye bir Tarm Bakanlndan aldmz bir haritay gnderdik. Dolaysyla bunlar gz nne alnacak. Birinci derece, ikinci derece tarm arazileri tabi ki kullanlmayacak burada zellikle. Ama o sizin dediiniz yatrmcnn n hibir zaman kapal deil siz niye kapatyorsunuz ki? Biz imdi 600 MW u anda kanun gerei 2013 yl sonuna kadar olan u anda kstlama getirildi ama bundan sonra her zaman iin n aktr. Mahmut AYDIN, Fina Enerji Holding: Bilimsel yntemlerle hareket eden bir yatrmc olarak proje gelitirme almalarmz iin olduka nemli grdmz 5 konuyu sizlerle paylamak isterim. lk olarak nmzdeki srelerde kullanma alacak olan trafo merkezlerinin hangileri olduklar ve bu trafo merkezlerinde alacak kapasitenin ne kadar olduu ok nemli bizim iin. ayet bu bilgileri u an elde etmek teknik alardan mmkn deilse en azndan blgesel snrlama yaplp yaplmayacan bilmek isteriz. Daha aklk getirecek olursak, ilerleyen srete TEA blgesel ayrm yapmadan bnyesindeki btn trafolarn kapasitelerini mi aklayacak, yoksa REPA haritasndaki verilerden yola karak yalnzca rzgar potansiyelinin yksek grnd blgelerdeki trafolar m yatrma alyor olacak? Bu bilgiye ihtiyacmz olmasnn nedeni udur ki; REPA haritasnda dk rzgarl olarak grnen ancak rzgar potansiyeli olabilecek alanlarda da lm yapp buralar deerlendirmek iin birok blgeye lm istasyonlar kurmak istiyoruz. ayet ileride REPA haritasna gre yaplacak bir filtreleme sz konusu olacak ise buna gre planlamamz REPA haritasn lt olarak alp yalnzca buna gre yapmamz gerekecek. kinci olarak, EPDKdan daha nce lisans alm ve uygun bulunarak lisanslandrlma srecinde olan btn projelerin ke koordinatlarnn yaynlanmasn talep ediyoruz. Yeni kurmay planladmz rzgar lm direklerinin hali hazrda lisans alnm bir arazi zerinde olmas btn yatrmmz boa karacandan tr bu konuda EPDKnn gncel bir veri taban oluturmas bizim amzdan olduka faydal olacaktr. ncs, ynetmelik taslanda yer alan lm direklerinin kurulumu iin yaplacak bavurular ve denetleme mekanizmas ile ilgili olarak unlar dile getirmek isteriz: Bilimsel yntemler ile alan bir firma olarak biz 2007den bugne dek 70 i akn noktada rzgar lm istasyonu kurmu bulunuyoruz. Bu sahalarn birounda yeterli srelerde lm yapp bu lmleri dnyada nde gelen danmanlk firmalarnn art kotuu formatta raporlam ve projenin enerji retim analizlerini yaptrm durumdayz. Gerekli analizleri tamamlanan projelerdeki lm istasyonlarmz ise baka blgelerde deerlendirmek zere eski yerlerinden kaldrp farkl alanlara tamz bulunmaktayz. Oysaki u anki taslaa gre, daha nce standartlara uygun bir enerji retim raporumuz bulunsa bile tekrar lm direi kurulmas art bulunuyor ki; bu da yatrmc iin nemli bir engel oluturmakta. Nihayet btn
36

bileenleri ile standartlara uygun olarak hazrlanm (fotoraflar, kurulum raporu, datalar eksiksiz olacak ekilde) bir proje dosyasnn da EPDK tarafndan dikkate alnmas gerektiini dnyoruz. Aksi durumda baka blgelerde deerlendireceimiz lm istasyonlarmz daha nceden lmn yaptmz blgelere tekrar kurmak zorunda kalyor olacaz. Drdnc olarak, anlyoruz ki EPDK gerek yatrmclarn nn aabilmek adna lm zorunluluu getiriyor ve lm verilerini lmn yapldndan emin olmak iin talep ediyor. Bu, Trkiyenin ihtiyac olan gerek yatrmclar iin olduka nemli bir adm. Ancak u da gz nnde bulundurulmaldr ki EPDKnn edinecei verilerin saklanmas ve gvenlii de ok nemlidir. ayet verilerin nitelii ile ilgilenilmeyecek ise lm direinin kurulduuna dair ayrntl raporlarn kontrol ve daha uygun bir yol olabilir. Gerek yatrmcnn nnn alabilmesi konusunda da birok ihalede olduu gibi daha yksek tutarda teminat mektubu istenilmesi ve bavuru bedeli, artname bedeli gibi yeni ykmllkler getirilebilir. Beinci olarak ise Trkiyenin 2023te hedefledii 20.000 MW RES hedefi ile ilgili olarak naizane grm paylamak isterim. 1 Kasm 2007 bavurular yarmalar sonucu verilecek lisanslar ile birlikte EPDKnn verecei toplam lisans miktar yaklak 12.000 MW. u anda Trkiyenin RES kurulu gc ise 1.500 MW civarnda. 2023 ylna kadarki 12 yl ierisinde ise 8.000 MWlk bir yarmann daha yaplmasn ve toplamda da 18.500 MW lk RES kurulu gcnn hayata gemesini hedefliyoruz. Bunun iin ise nmzdeki 12 yl boyunca her yl ortalama mevcut kurulu gcmz olan 1.500 MW kadar RES devreye alnmas gerekiyor ki bu olduka iddial bir hedef. Bu zor hedefe yaklalabilmesi iinse EEye olduka byk grev dmekte. Devletin bir an evvel bir fon oluturup lkemizdeki bir ok noktada dier lkelerde olduu gibi rzgar lm istasyonu kurmas ve buralardaki verilerin salkl biimde toplanmasn salamas gerekmektedir. Bu verilerin toplanmas ve deerlendirmesi ilemini EE kendi yapaca gibi piyasadaki zel firmalardan da hizmet alabilir. Bylece lke genelindeki birok potansiyel blge de devlet tarafndan gn na kartlm olur. Bu srecin ardndan da ihale srecine geilir ve gerek yatrmclar trafo kapasitesi yerine fizibilite analizleri tamamlanm projeler iin yarp hayata geirilebilir rakamlar teklif etmi olurlar. halelerden toplanan gelir de devletin rzgar gelitirme almalar iin ayrm olduu fona ve TEAn trafo merkezi yatrmlarna harcanabilir. Bu uygulama bir ilk olmayacaktr. u an Pakistan, Suriye gibi lkelerde de proje gelitirme faaliyetleri devlet tarafndan yrtlmektedir. Byle bir yntem ile hem zel irketlerin ayn blgelerde verimsiz olarak lm faaliyetleri yapmasn ve kaynak sarfiyatn engelleyecek hem de neredeyse tamam yurtdndan ithal edilen rzgar lm cihazlar en aza indirgenerek gnmzdeki en byk mali sorunlardan olan cari an azalmasna da katk salanacaktr. Hulusi KARA: Birincisi rzgar lm direi dikmenizin u anda bir anlam yok. nk trafo kapasitelerinin neresi olduu ben de bilmiyorum. TEAta uan kimsede bilmiyordur. Dolaysyla bunlar nmzdeki dnemde belki lisanslandrma bitecek. 2012nin belki Martnda belki Hazirannda belki Temmuzunda. 2013 deil 2015 yl iin rzgar bavurularn alalm eklinde bir gr kacak ondan sonra trafo kapasiteleri belli olacak. Siz de ondan sonra lmlere balayacaksnz. Dolaysyla trafo merkezi kapasitesi aklanmayan bir yere lm direi dikmenizin size bir getirisi olmaz. Sadece lm direi orada durur. kincisi de bir yere lm direini dikmisiniz, daha sonra lm direini skp baka bir yere gtrdnz zaman onun bir anlam olmaz. Bizim iin bavurduunuz anda lm direinin orada olmas gerekir. ncs de datann sreklilii, biz zaten datanzn var olup olmadn soruyoruz. Belki kapasite faktrn de istemeyeceiz sadece bir datann olduunu grelim yeter. Siz o datay istediiniz ekilde deerlendirerek, istediiniz ekilde yorumlayarak, istediiniz ekilde enerji analizi yaptrarak istediiniz teklifi verebilirsiniz. Sadece siz yatrmc olarak elinizde bir done olsun. Bizim zorlamamzla ortaya bir eyler ksn istiyoruz. Hasan SELEK: Ben imdi baz rakamlar vereyim. Bu size daha gzel bir ngr yapacaktr. Biz 2015 ylna kadar rzgar kapasitemizi u anda yarmalarla birlikte bitirmi durumdayz. Yani u anda yaplan yarmalarla 11.000 MW 2015 ylna kadar olan kapasitemizi doldurduk. Mustafa Serdar ATASEVEN: 2015 de alacak bavurulara mracaat edeceiz. nallah 4 yllk bir sre almaz ama almad 2 yl ald diyelim 2023 deki hedefimize nasl ulaacaz o zaman? Hasan SELEK: Hedefimiz 2023 bakn. 1999 -2001 ylna gelinceye kadar 20 MWlardaydk, 2006-2010 senesinde 1600 MWa ktk. Bu kamunun ve sizlerin bir almasdr, baarsdr. Bundan sonra da 11.000 MW verdik bakn. Geriye kalyor 2023 ylna kadar 9000 MW. Niye yaplmasn var m bir engel? Dr. zgr ACIR, Petraco: Bir soru ve neri EPDKya. Nasl olsa bir yarma olacak sonuta bir firma lisans
37

alacak. Bu aamada akredite edilmi lmleri alsanz da, bavuru aamasnda herkesi zorlayacak bu ynteme gitmeseniz olmaz m? Yani herkes bavursun, herkesin datas gizlidir, stratejik amalar olabilir. Ama nihayetinde ihaleye girip de lisans alma srecinde istediiniz akredite deerleri alabilirsiniz diye dnyorum. Hulusi KARA: imdi akreditasyon bizim iin deil sizin kendiniz iin yatrmnzn yaplabilirlii iin. Sonuta gne iin sylyorum zellikle, kanundan gelen zorunluluktan dolay bir lm yaplma zorunluluu var. Bunu da maddi olarak baktnz zaman 10-15 bin dolarlk bir konu. Yatrmcya fazla yk getiren bir olay deil. Ate UUREL, Gensed: Ben biraz sektr adna bir soru sormak istiyorum. Biliyorsunuz gne enerjisinde proje bana maksimum bavuru limiti 50 MW. Gne enerjisinin en byk avantaj bildiiniz gibi kk kurulumlarn byk sayda olmasyla beraber bir g oluturur. Diyelim ki Konya da 50 MW limitiniz var, bavuru limiti de 50 MW. Solar Milennium 50 MWlk tek bir bavuruyla Konyadaki trafo merkezine bavurdu. 10 irket de 5 MW ile bavurdu. Dolaysyla byle bir durumda 50 MWlk bavuru yapan bir irkete kar kk pv yatrmclarnn hibir ans kalmyor. Takdir edersiniz ki 50 MW yatrm yapacak bir irket ok daha ucuza rn tedarik edecei iin yarmada ok ak arayla daha ucuz fiyat verecektir. Bu durumda gne enerjisinin en byk avantaj olan kk kurulu glerin byk sayda olmasn nasl salayacaz Trkiyede? Hulusi KARA: EPDK olarak ben buna cevap vermem ama Bakanlk adna vereyim istersen. 13,3 dolar cent yeterli deil diyenler iin bekleyeceiz biz de ne olacan hep beraber greceiz. smail KK, EE: Burada yaplan tartmalarda ne kan en nemli konu akreditasyon ve bu ilerin kimler tarafndan nasl yaplp nasl denetleneceidir. lm kim yapacak, kim kontrol edecek diye sorup duruyoruz. Kamu lmlerdeki gvensizlii gidermeye, yatrmc ise almalarnn bakalar tarafndan ele geirilmemesi iin kendi lmlerini gizlice yrtmeye ya da olduka az yapmaya almaktadr. Trkiyede var olan dier ilgili kanunlara baktmzda bu konuda baz dzenlemelerin ak olduu grlmektedir. Peki bu konuyla ilgili dier dzenlemeleri nerede gryoruz? Trkiyede hangi mhendisin ne i yapacana dair tanmlamalar 6235 sayl kanunla Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine (TMMOB) verilmitir. Buraya bakarsanz her odann da ynetmelikleri resmi gazetede yaymladn grrsnz. Bu ynetmelikler, TMMOB Ynetim Kurulunun onayyla resmi gazetede yaymlanabilmektedir. Burada tartlan lmlerin meteorolojik parametrelerin lm olduu aktr. Meteoroloji Mhendisleri Odasnn 14 Mart 2003 tarihli resmi gazetede yaymlanan ynetmeliine baktnzda, bu lm ilerinin meteoroloji Mhendislerinin ve dolaysyla Meteoroloji Mhendisleri odasnn sorumluluundadr. Ksaca bu lmler bir meteorolojik lmdr. Meteorolojik parametredir. Meteoroloji mhendislerinin sorumluluundadr yani bu konudaki kuruldu mu, kurulmad m sorunlar ile onlar ilgilenir. kinci durum, aslnda EPK bu almay yaparken meteorolojik lm konusunda yetkili 1935 ylnda kurulmu olan, Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnn kanunu dikkate almlar mdr? DM Genel Mdrln 27. Maddesi unu syler; herhangi bir yerde meteorolojik lm yapacaksanz Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnn izni olmadan bunu yapamazsnz, onay olmadan nc kiiye de veremezsiniz. Yani sizin aslnda akredite olacanz kurum kontrol mekanizmas da vardr. Bu iki durumu da dikkate aldmzda olayn zlm olacan greceksiniz. Yani Meteoroloji Mhendisleri Odasnn ilgili ynetmelii ve DM kanunu dikkate alndnda sorun kolayca zlecektir. Son bir hatrlatma yapaym; lmlerde srekli lm sresini ksaltmay hatta hi l yaplmasna gerek olmadn da savunan kiiler bulunmaktadr. Bilinmelidir ki; meteorolojik parametreler srekli deiim ierisindedir. Bu deiimler anlk olduu gibi, toplamda da yldan yla deimektedir. Bu anlamda ksaca zetlemek gerekir ise lmler ne kadar uzun sreyi kaplarsa projelerde o kadar doru olur. Bu nedenle lm srelerini ksaltmak iin uralmas ok yanltr. Cavit SEVN: Ben Hulusi Beye sormak istiyorum. imdi Trkiyede 2023e kadar ulalmas gereken hedef 20.000. Direk says lm iin neredeyse 10.000 tane, bir direk 50 bin dolardan aa kurulmuyor. Yatrmc ayn yere birka direk daha kurarsa bunun btesi 3-5 milyar dolardr. Zaten olduka pahal olan rzgar yatrmlar iin banda olduu gibi EE tarafndan balamt ve EE tarafndan gtrlmeliydi. imdi bu ynetmelikle EE zerindeki bu ykmllkleri alp zel sektre mi aktarmak istiyorsunuz bunu merak ediyorum.
38

Hulusi KARA: Tam tersi EE zerinden alnan bir grev yok. Elektrik ileri idaresi grevini yapt. Trkiyenin rzgar potansiyelini belirledi, REPA alyor. REPA bir yatrm yapmak iin sinyal verir sadece. Gideceksiniz oraya lmlerinizi dikeceksiniz, yatrm yapp yapmamaya deer rzgar var m ona bakacaksnz. EE Genel Mdr Sayn Kemal BYKMIHCI burada. Byle bir talebi varsa zaten bakanla bal her trl bilgiyi istedii ekilde biz yardmc oluruz. Kemal BYKMIHCI: Bahsettiiniz konu birbiriyle eliiyor galiba; yle ki Trkiyedeki lm direklerinin saysnn okluundan ve de bunun gereksiz bedel tuttuundan bahsettiniz. Ayn paray devlet mi desin yani? Her alanda lm yaplmas lazm deil mi? Alanlarn saysna bal ka alan varsa her alana bir direk lazm. O da tartlr, her alana bir direk yeterli mi? Bunun devlet tarafndan yaplmas veya sizin tarafnzdan yaplmas Trkiyeye girecek gereksiz maliyeti engellemez. Ayn eydir. Mustafa Serdar ATASEVEN: Bu konumalar da tabi yle bir ey gndeme geldi. lm zorunluluu geldi. Bu lmleri, datalar yurt dnda bunun uygulamalar var, belirli enstitler kuruluyor. Elektrik leri Ett daresinde de RTM projesi yrtlyor u anda, rzgar enerjisi tahmin merkezi var. Bu lmleri belki Elektrik leri Ett daresinde ileme ansmz olabilir. Rzgar enerjisi potansiyel atlasmz var biliyorsunuz, 200 metreye 200 metre znrlkte u anda REPAmz olutu. Bunu doruluunu daha fazla, hata payn daha aza indirebileceimiz bir almaya getirebiliriz. Kemal BYKMIHCI: Ben bir noktay daha amaya alaym da. u anda yrrlkte olan yenilenebilir enerji kanununun bir baka maddesi der ki; yenilenebilir enerji kaynak alanlaryla alakal bu alanlarn belirlenmesi, korunmas ve kullanlmasna ilikin bir paragraf var. Belki gznzden kam olabilir. Biz EE olarak unu bekliyoruz, zellikle rzgarda bu 1 Kasm trafii bir bitsin yani herkes yerine yerlesin ondan sonra EE olarak biz hala Trkiyede gzel rzgar alanlarn bakir alanlar gryor isek orada kaynak alanlarn belirleyip sizin dediinizi zaten planlyoruz. Orada sanki arsa retiyormuasna hem lm hem arazinin mlkiyeti, yani yatrmcya byle daha kolaylk salayacak bir tedbiri kanunda aldk. Bunun benzerini gnete de yapabiliriz. Ama bu, u gnlerde u yllarda olacak ey deil. nce trafik yle bir kendine gelsin ve alanlar ortaya ksn ondan sonra ikinci etap. Zeki ER: Birazck eksiimiz var, bu i iin para lazm. Paray veren kiiler yok burada. Aslnda biz bu iin toplam 15-20 milyar dolarn 1-2 milyar dolarn temsil eden insanlarz da bunun 18-20 milyar dolarn bize verecek kiilerin de burada olmas lazmd. Onlarn bize birazck fikir vermesi lazmd. Yani neye para verdiklerini aslnda onlarn sylemesi lazm, bilmiyorum aramzda var m uanda ama bence varsa hakikaten kalkp demesi lazm. Bu enerji analizi olmadan bir lm direinin anlam olduunu ben dnmyorum. Yani biz bankadan paray sadece bir lm direiyle alamadk bugne kadar. Bu konuda bir fikir beyan edilmesi gereklilii kanaatindeyim. Ferdi TRKSOY: Sadece lm direine bakp, bir yllk verinize bakp kimse para vermez ama para alma aamasna gelmeden nce bir lisans alma ihtiyac var, bir bavuru yapma ihtiyac var. Zeki ER: Para almayacak bavuruya yalnz biz niye burada bir model bimeye alyoruz? Zaten alamayacaksa niye urayor? Ferdi TRKSOY: Bavurmazsnz zaten o zaman. O analizi yaptrp yaptrmama konusunda lm tebliinin hibir etkisi yok ki. Zeki ER: Ya bu ii doru dzgn enerji analiziyle yapmak, bir zm nerisi getireyim ok basit Trkiyede hepsi birinci snf bankalar bunlara gider mracaat eder enerji analizi yapma kabiliyetine sahip firmalar, bugn Avrupada 100.000 MW kurulu rzgar gc var bunlar da biri analiz etti. Demek ki gelip burada da bu analizi yapabilirler rahatlkla. Bankalara sorarsnz bankalar bir liste verir ve bu listeye istinaden de yaplabilir. Yok mu enerji analizi yapan firma, bilmiyorum burada var m? imdi ayda 15-20 tane enerji analizini yetitiremez mi bu lke? Ben onu merak ediyorum. Gkhan ERKAL, Crescent Capital: Zeki Bey bahsettii iin ben de biraz bahsetmek istiyorum. Biz enerji ve altyap projelerini finanse eden ve doru yaplandrlmasn salayan, finans ve enerji konusunda uzmanlam kadrosu olan, finansal yatrm irketiyiz. Yenilenebilir enerji projelerine hissedar olarak katlmak
39

zere yeni kurduumuz temiz enerji fonu Crescent 100 milyon Euro fonla temiz enerji projelerine yatrm yapacaz. Ayrca projelerin finansal yaplandrlmas ve zm getirilmesinde nemli rolmz olacan dnyorum. Zaman iinde fon bykln arttrmay hedefliyoruz. nemli bir rakam olduu halde, sektrde hala ok ciddi sermaye ve finansman ihtiyac var. Bugnk tartmalar faydalyd, daha yaplmas gereken ok ey olduu grlyor. Enerji analizi konusuna bizde nem veriyoruz, sektre standartlarn gelmesi yatrmclar ve finansrler iin ok nemli. Mustafa TIRIS, T Dinamik Enerji: Doru lm yapmak, hassas lm yapmak, neticesinde bu lmlerle lisansa bavurmak bu srecin nihayetinde gelmeyi hedeflediimiz yer strateji belgesinde vurgulanan 20.000 MW 2020 hedefine ulaabilmek. Bu hedefte eer ciddi ve kararlysak ki yle olduumuzdan hibirimizin bir phesi yoktur. Duruma bakacak olursak ben Siemensteki arkadaa soru sormak adna bu sz aldm. imdi gidiata baktmz zaman 2007den 2011e kadar telenmi ihtiyalar vard Trkiyede hi yeni lisans verilmemiti, o lisanslar verildi bir anda. Birok hatalarmz oldu, lm olmadan lisanslar verildi, hi rzgar olmayan yerlerde belki lisans alan insanlar oldu, onlarn bir ksm da iade edecekler. uan itibariyle 11-12 bin MWlk lisanslarn belki realize edilebilecek ksm benim tahminime gre, siz bunu ltfen trbin siparilerinizden yola karak veya genel pazarn durumundan yola karak syleyebilirsiniz. Benim tahminim ylda 600MWlk kurulumlar olabilir, 2020 ylnda da 5000MW daha ilave kapasite gelebilir diye dnyorum. 1500-2000 de buradan koyarsanz 7000MWa ularz ve eer bunu deitirmek istiyorsak nmzdeki dnemde bir ka sene iinde, 2-3 sene iinde bir 15.000MWlk daha lisans verme srecini yaamamz lazm nk u ana kadar 10.000MW diyelim onun iadeleri olacak. nmzdeki dnemde de 25.000MW lisans verirsek herhalde onlarn iadeleriyle beraber de kurulu srelerini dikkate almak suretiyle de 2020de 20.000MWa ulaabiliriz. Bu srete Siemens olay nasl gryor, trbin reticisi veya satcs bir firma olarak? Mahir TOSUN: Syleyebileceim ilk ey bu lisanslama srecinde, bavurularda hepimizin bildii gibi lm olmayan sadece harita zerinden yaplm bavurular var ve ihale sonras size biz her zaman belirli bir gvenilirlikle sylemek isteriz ki rakamlar sylemekten kanrz. Ama ben yle diyebilirim burada en az 1000MW proje l dodu. Bu benim tahminim tabi daha iyimser daha ktmser senaryolar olabilir. Bundan sonra elbette ilk 4 yl ierisinde belirli bir kurulumda ivmelenme bekliyoruz biz de, 2020 yl ncesinde bu iki yl ierisinde belirli bir ivmelenme olacak. 500-600 MWlarn zerinde bir kurulum. Zaten u anda Trkiyede 500MW kurulum hz varken bunun duraksamas sz konusu olabilir. Bu srelerin Mustafa Beyin syledii gibi uzatlmasyla yabanc sermayenin belki girii kiisel grm olarak ivmelendirilebilir. Bu ayn ekilde projelerin gerekletirilme ihtimallerini de daha da ykseltecektir diye dnyoruz 2020 ylna kadar hedeflerin tutturulmas iin. Ferdi TRKSOY: Aslnda daha ok lm teblii konumak zere bir araya geldik gibi grnse de, benim anladm zaten eskiden de hep kafa yorduum 2008de ICCIda bir teblide de dile getirdiim, bizim esasnda belki de bugn deil ama bir dahaki benzer bir toplantda, yine TREB olarak memnuniyetle de organize etmeye alacamz zannediyorum, bavuru prosedrnn nasl ilemesi gerektiini tartmak olmal gibi grnyor. nk yaptmz btn tartma; lmn nasl yaplmas, nce mi verilmesi, sonra m verilmesi, koordinat verilmeli mi verilmemeli mi, dnp dolap bavurunun nasl yaplmas gerektiine geliyor. O zaman belki de bize den, yani u an benim grdm biraz nce u tabiri kullandm; daldan girdik aaca esasnda gvdeden ele almamz gerekiyor. Bavuru prosedrn batan sona lmleri de katarak, lm olmal m olmamal m, ne ekilde verilmeliyi de katarak, yannda teminat mektubu olmal m olmamallar da dnerek onu tartmamz gerekiyor. Benim edindiim intiba bu. Mustafa Serdar ATASEVEN: 1 Kasmda birok yatrmc yarmalara gitti. Yine bu sorumu da hem EPDKya Hem Enerji Bakanlna soracam. imdi bunlar lmlerini ald yani bunlar gerek yatrmc olduklarn ortaya koydular, herkes sahalar lt. imdi bu yeni bavurularda bu lmlerden bir ekilde trafoyu alamadlar yksek krmlardan dolay ve sahalar da lyorlar, sahada lm yapmayanlar da lisans aldlar belki ama bunlarn elinde datalar var hala lmeye devam ediyorlar belki ya da bitirecekler alamadklar iin. Trafo kapasitesini alamadlar ama sahalar henz mmkn. Bunun iin de bir bavuru srecinde bu lmler geerli olacak m? Hulusi KARA: imdi birincisi o trafo merkezinde kapasite kald m kalmad m, kalmadysa zaten bir anlam yok. Eer srdrrseniz ve o trafo kapasitesi de alrsa ne olur elinizde senelik data olur o kadar.
40

Mustafa Serdar ATASEVEN: Yannda baka bir sahada trafo alabilir yani saha uzaktr da baka bir trafo alabilir. Hulusi KARA: Alrsa ve o sahann snrlar ierisindeyseniz zaten bir problem olmaz. Hasan SELEK: Trafo kapasitesi olduu srece hibir problem yok tabi. Mustafa Serdar ATASEVEN: Biz Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii olarak btn katlmclara ok ok teekkr ediyoruz. Bugnk toplantmzn raporlarn web sayfamzdan alabilirsiniz. Herkese katlmnz iin ok teekkr ederiz.

41

TREBE Bildirilen Grler

Aydn YALIN, Siemens
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak, Tanmlar Ama ve kapsam MADDE 1 - (1) Bu Tebli; Rzgr ve Gne enerjisine dayal retim tesisi kurmak amacyla yaplan lisans bavurularnda kaynak baznda standardna (IEC 61400 standardnn ilgili maddelerine atfta bulunulabilir.) uygun lm yaplmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

KNC BLM
Rzgr lmlerine likin Hkmler Rzgr lmlerinin sahay temsil etmesi MADDE 5 - (1) lm verileri, rzgr enerjisine dayal retim tesisinin kurulaca sahann zelliine gre, lisans bavuru sahasnn tamamn temsil edecek nitelikte olmal ( 1 adet lm direinin temsil edebilecei alan belirtilmeli ) ve lm istasyonunun yeri, bavuru sahibi tzel kii tarafndan lisans bavurusuna esas proje sahas ierisinde yer almaldr. Rzgr lm istasyonu yaps MADDE 6 - (1) lm istasyonu; scaklk sensr, rzgr hz sensr, rzgr yn sensr ile lm kayt cihazndan oluur. Rzgar lm direinin ykseklii minimum 50 metre olmaldr. ( sensr ykseklik ve adetleri belirtilmeli.) ( roughness zellii bulunan bilhassa orman arazilerinde yaplacak olan lmler ayrca tanmlanmal.) Rzgr lm sresi MADDE 9 - (1) Rzgr lm istasyonunda, en az bir yllk lm yaplmas zorunludur. (Buzlanmadan dolay sensrlerin donmas, bu ve kar vs. nedenlerden dolay lmlerin 3-4 ay yaplamamas, diree ulaamama gibi durumlarda eksik kalan zaman iindeki lmlerin nasl tamamlanaca belirtilmelidir.)

42

Burak KATPOLU, DEWI Dan. Mh. Tic. Ltd. Sti.

Merhaba Bugnk toplant sonucunda karmlarma dayanarak nerdiim deiiklikleri aada belirttim. zellikle daha nceden yurtdnda var olan baz kurallara atf yapmann uygun olduunu dndm (yan kol uzunluklar ve lm direk ykseklikleri gibi).Fakat bu standartlar kullanlmayacak olsa bile bu konularda daha belirleyici olmak gerektii kansndaym. Data gvenlii sz konusu olduunda son ksmda aslnda teknik olarak ok gerekli olan dey hz profili, yn-hz matrisi, logger ayarlar istenilen belgelerin dnda tutulmutur. DEWI danmanlk olarak son ksmda zel olarak detayl baz grafiklerin yer almas gerektii kansndayz. Devlete bavuru asndan ok teknik gzkse de bu tip bilgilerin dokmantasyonun ileride bavurularn hzlca deerlendirilmesinde ve bilgilerin saflnn kararna varlmasnda yardmc olaca kansndayz. Sonu olarak nerilen belgenin ilk hali bile devlet iin bavuru yeterlilii gsterebilmektedir fakat bu dokman rzgar lm standardizasyonu acsnda Trkiyede atlm bir adm olarak dnlmeli dolaysyla ifte greve hizmet ettii unutulmamaldr. yi bir balang asnda nerimizdeki teknik detaylarla lm niteliklerinin belirlenmesi veya en azndan bu konudaki uluslar aras normlarn isminin gemesiyle belgenin ilevinin artacan dnyoruz. Tm rzgar endstrisi olarak kendi oto kontrol mekanizmalarmzda zaten gerekletirdiimiz bu ilemlerin biraz resmiyet kazanmas siz sayn meslektalarmn da bana katlacan umduum gibi Trkiyede rzgar enerji sektrnn gelimesine katkda bulunacaktr. NOT: Bir ksmda 1 Ocak- 31 Aralk diye bir ifade geiyor. Bu kalender yln belirtiyor yoksa lmlerin 1 Ocakta balayp 31 Aralkta bitmesi gerektii anlamna gelmiyor nerilerim ve Yorumum aadaki ekildedir; Eski hal MADDE 4 - (1) Rzgr enerjisine dayal retim tesisi kurmak zere lisans bavurusunda bulunan tzel kiiler, tesisin kurulaca saha zerinde, bu Tebli kapsamnda dzenlenen artlara uygun olarak elde edilmi en az bir yl sreli lm yaplmas zorunludur. lmn bitmesine mteakip Ek-1deki formata gre hazrlanan Rzgr lm Sonu Raporu lisans bavurusu esnasnda Kuruma sunulur. Yeni Hal MADDE 4 - (1) Rzgr enerjisine dayal retim tesisi kurmak zere lisans bavurusunda bulunan tzel kiiler, tesisin kurulaca saha zerinde, bu Tebli kapsamnda dzenlenen artlara uygun olarak elde edilmi en az bir takvim yl (kesintisiz 12 ay ) l sreli lm yaplmas zorunludur. lmn bitmesine mteakip Ek-1deki formata gre hazrlanan Rzgr lm Sonu Raporu lisans bavurusu esnasnda Kuruma sunulur. Eski Hal (3) lme esas istasyonda mcbir sebebe ilikin nedenlerle veri salanamamas durumunda 10 ign ierisinde mcbir sebebe ilikin durum Kuruma bildirilir ve mevcut lm verileri kullanlarak mcbir sebebe ilikin dnemdeki veriler elde edilir Yeni Hal (3) lme esas istasyonda mcbir sebebe ilikin nedenlerle veri salanamamas durumunda 10 ign ierisinde mcbir sebebe ilikin durum Kuruma bildirilir ve mevcut lm verileri MCP(lm Eletirme,Tahmin) ynetmi kullanlarak mcbir sebebe ilikin dnemdeki veriler elde edilir.MCP yntemi MEASNET Evaluation of Site Specific Wind Conditions V01 dokumann sayfa 21de tanmland ekildedir.MCP metodunun
43

kullanlabilmesi iinen az %95 orannda hedef ile kullanlacak kaynak arasnda yllk veri korelasyon gereklidir. lm aral 1dknn stnde olan veya lm direinden 30km nin stnde dey uzakl olan veri kaynaklar(baka direkler,meteroloji istasyonlar vb) kullanlamaz. Eski Hal MADDE 5 - (1) lm verileri, rzgr enerjisine dayal retim tesisinin kurulaca sahann zelliine gre, lisans bavuru sahasnn tamamn temsil edecek nitelikte omal ve lm istasyonunun yeri , bavuru sahibi tzel kii tarafndan lisans bavurusuna esas proje sahas ierisinde yer almaldr. MADDE 5 - (1) lm verileri, rzgr enerjisine dayal retim tesisinin kurulaca sahann zelliine gre, lisans bavuru sahasnn tamamn temsil edecek nitelikte ve nicelikte olmal ve lm istasyonunun yeri ve adedi, bavuru sahibi tzel kii tarafndan lisans bavurusuna esas proje sahas ierisinde yer almaldr.Gerekli trbin ykseklii, dikilmesi tasarlanan trbin gbek yksekliinin en az 2/3 kadar olmaldr.Bir rzgar lm direi konumlandg noktann etrafnda 2km lik bir yarapa sahip dairesel bir alan iin temsil deeri tamaktadr. lm direi adedi rzgar enerji santrali sahasndaki tm trbin bavuru noktalarn bu temsil etme alanlar ile kapsayacak ekilde seilmelidir(Kaynak: MEASNET Evaluation of Site Specific Wind Conditions V01 Sayfa 9) Eski Hali: MADDE 6 - (1) lm istasyonu; scaklk sensr, rzgr hz sensr, rzgr yn sensr ile lm kayt cihazndan oluur. Rzgar lm direinin ykseklii minimum 50 metre olmaldr Yeni Hali: MADDE 6 - (1) lm istasyonu; scaklk sensr, rzgr hz sensr, rzgr yn sensr ile lm kayt cihazndan oluur. Bavuruda belirtilen hub yksekliinin 2/3 (Bknz madde 5).lcm cihaz adedi lm istasyonun ylsekliine gre u ekildediru ekildedir. lcm Direi Ykseklii (H) H<60m 60m< H <100m H>100m Eski Hali (2) lm direi zerindeki sensrler, direk tarafndan oluturulacak trblanstan ve direin fizik konumundan etkilenmeyecek ekilde yerletirilir. Yeni Hali (2) lm direi zerindeki sensrler, direk tarafndan oluturulacak trblanstan ve direin fizik konumundan etkilenmeyecek ekilde yerletirilir.Sensrlerin yerletirildii yan kol boyutlar IEC 61400-12-1 Annex G syf 66-73 belirtilen kriterlere uygun olmak zorundadr Eski Hali lm yapma aral, 0-50 metre/saniye (2) Btn cihazlar, eksi 40 il art 60 derece santigrat scaklklarda ve bal nem oran yzde yz olan ortamlarda alabilme zelliine sahip olmaldr. Yeni Hali Anemometreler iin standart IEC 61400-12-1 Annex I ve J(sayfa 77 ve 78) belirtilen kriterlere uygun ekilde seilmelidir. lm yapma aral 0.3m/s - 50m/s
44

Hz Sensr Adedi 3 4 5

Yn Sensr adedi 2 2 3

(2) Btn cihazlar, eksi 20 il art 50 derece santigrat scaklklarda ve bal nem oran yzde yz olan ortamlarda alabilme zelliine sahip olmaldr. Eski Hali (2) Bir yllk lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm veya sair nedenlerle veri kayb yzde 10dan daha fazla olamaz. Yeni Hal (2) Bir yllk lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm veya sair nedenlerle veri kayb oran u ekilde belirlenmitir; A) Data zaman aral tm bir yllk zaman kapsamak zorundadr (1 Ocak-31Aralk). B) Sensrlerden alnan ham data veya yardmc sensrlerle onarlm datann toplam kayb %10u geemez(Kaynak: MEASNET Evaluation of Site Specific Wind Conditions V01 Sayfa 11) C) MCP metodu kullanldktan sonra oluan datada kayp %5i geemez (Kaynak: MEASNET Evaluation of Site Specific Wind Conditions V01 Sayfa 11) Eski Hal MADDE 10- (1) Be saniye veya daha ksa srelerde llen deerlerin ortalamalar ve hesaplanan deerler 10 dakikalk aralklarla kayt edilir. Yeni Hal MADDE 10- (1) Be saniye veya daha ksa srelerde llen deerlerin 10 dakkikalk aralk ortalamalar ,standart sapmalar , maksimum ve minimum deerleri kayt edilir. RZGR LM SONU RAPORU FORMATI Eski Hal (Ckarlmas gerekenler) Yllk Ortalama rzgar hz Kapasite faktr G Yn Rzgar Gl Yeni Hal (Eklenmesi Gerekenler) -Bar grafik ayrlk ortalama rzgar hz -Weibull Grafiiyle gsterilmi hz dalm -Bar grafik aylk scaklk dalm -Olaslk-Yn Rzgar Gl. -lcm alma ve ortalama alma zaman aralklar (5saniyelik lmler 10dk lk ortalama gibi) RZGR LM STASYONU KURULUM RAPORU FORMATI lm direinin deniz seviyesiden ykseklii eklenecek. A) stasyonda kullanlan Cihazlarn zelliklerine eklenecek stunlar;

45

Kalibrasyon Tarihi Yan kol uzunluu ve a Kalibrasyon Slope ve Offset deerleri B) Cihazlarn olduu Dikey stuna eklenecek olanlar Paratoner Uak ikaz lambas C) EKLER: nceki Hal stasyonun kurulum sonras fotoraflar Sonraki Hal stasyonun kurulum ncesi ve sonras fotoraflar - Direk merkez olmak zere 45 aclar ile panaromik etraf fotograf - Tm sensrlerin direk montaji ncesi ve sonras fotograflar - Direin bir GPS aleti ile ekilmi koordinat teit edici foto. - Direin genel boy ve tepe odaklanm fotograflar (Tepe sensrler grlecek ekilde)

46

Christian Johannes, Re-consult Ltd.

I will be on a well deserved holiday next week and unfortunately not able to participate in the meeting next Tuesday. Hence, please allow me to send you my ideas about the Measurement Communiqu in writing: EMRAs draft lacks significant points. These lacks have lead to antaclk, overbidding at the TEA tenders and underperforming wind farms in the past years. If you look at the generation data of TEA, taken from the last 12 months of all operating wind farms in Turkey, only 4 projects operate with a CF above 35%. Fourteen wind farms even deliver CFs below 30% and are hence close to bankruptcy. We all know that a proper wind assessment is the foundation for a feasible wind energy project, so money should not be saved at this step. I am sure that the majority of you has come across wind data, collected on a 50m mast with NRG sensors, the mast being 10km away from the project area and you were asked to prepare a Technical Due Diligence (TDD), based on this crap. It is our job now to ensure that developers in the future give us proper input data, so that we can do our TDD job and developers understand the feasibility of their projects BEFORE bidding with TEA. I therefore suggest: - The communiqu shall force developers to measure at their site with 80m masts - The masts shall be equipped in line with the MEASNET standard of November 2009 - All sensors shall be calibrated by an ISO 17025 accredited company/institute (DM is accredited for T, H and P, wind vanes can be calibrated at DWG and anemometers at nearly all MEASNET members) - For each planned 30 MW there should be one 80m mast erected. This term will relieve us from defining what complex terrain is in the communiqu. Since Turkey is complex nearly everywhere anyway, we will be on the safe side - The combined expanded uncertainty of the wind measurement shall be below 3% and calculated in detail in line with Recommendation 11 of EIA (I would prefer 2%, but the terrain effect on the anemometers can push this up to 3%) Furthermore, I suggest that EMRA publishes a list of independent wind engineering companies that are eligible to do TDD work in Turkey (EMRA already has a list of financial auditors on its website). Precondition for getting on that list is experience and the ability to prove that the company has presented TDDs that lead to financial closure of at least 5 wind farms in the past x years. Instead of showing the mast erection report to EMRA, the developer should show a TDD, prepared by one of these eligible companies. The TDD should consist of a Site Classification Report (very important !!) and an Energy Yield Assessment, indicating the proposed CF of the suitable wind turbines. All projects whose CF is below 30% shall not be allowed for license granting. EMRA cannot understand a mast installation report, but they are very well able to understand the result of a TDD. That will make their, our and the developers lives significantly easier and deliver feasible projects in Turkey. A last word: The regulator of Kenya !!! demands a TDD report with license application. If they can do this, why should this be a problem in Turkey?

47

Enis FAKOLU, ENISOLAR Energy Solutions Ltd.

(3) lme esas istasyonda mcbir sebebe ilikin nedenlerle veri salanamamas durumunda 10 ign ierisinde mcbir sebebe ilikin durum Kuruma bildirilir ve mevcut lm verileri kullanlarak mcbir sebebe ilikin dnemdeki veriler elde edilir. lm sisteminden veri alnamamas durumu gsmden kaynakl olabilir, bu sre iinde datalogger veri kaydediyor olabilir. Veri kayb durumu var ise bu durum sahaya gidildiinde ortaya kacaktr, 10 gnlk sreyi aabilir. zellikle k aylarnda, karl noktalara ulam ok skntl olduundan 10 gnlk srenin Kuruma bildirilebilmesi pratikte mmkn olamayacaktr (veri kayb veya gsmden kaynakl verinin ulaamamas durumu bilinemedii iin) Rzgr lmlerinin sahay temsil etmesi MADDE 5 - (1) lm verileri, rzgr enerjisine dayal retim tesisinin kurulaca sahann zelliine gre, lisans bavuru sahasnn tamamn temsil edecek nitelikte olmal ve lm istasyonunun yeri, bavuru sahibi tzel kii tarafndan lisans bavurusuna esas proje sahas ierisinde yer almaldr. lm istasyonunun sahay temsil edip etmeyeceine hangi merci karar verecek? Rzgr lm istasyonu yaps MADDE 6 - (1) lm istasyonu; scaklk sensr, rzgr hz sensr, rzgr yn sensr ile lm kayt cihazndan oluur. Rzgar lm direinin ykseklii minimum 50 metre olmaldr. (2) lm direi zerindeki sensrler, direk tarafndan oluturulacak trblanstan ve direin fizik konumundan etkilenmeyecek ekilde yerletirilir. Bu madde IEC61400-12 standardna balanabilir. Rzgr lmlerine balama MADDE 7 (1) Bavuru sahibi lm istasyonunun 1/25.000lik harita zerindeki yeri ile Rzgr lm stasyonu Kurulum Raporunu Ek-2de yer alan formata uygun ekilde dzenleyerek Kuruma bavuruda bulunur. Bavurunun eksiksiz ve usulne uygun olmas halinde lme balama tarihi olarak Kuruma yaplan bavuru tarihi esas alnr. Bavurunun usulne uygun olmamas halinde ise bavuru evrak iade edilir. Hali hazrda lm yaplmakta olan sahalarda, Kuruma bavuru yaplmas lmn balangc olarak saylr ise bavuru yaplmadan nce lm yaplan zaman boa gitmi olacaktr (idari adan) Bu madde, zerinde allmakta olan ve lm yaplmaya balanm projelerin yavalamasna neden olacaktr. lme balanan tarih makul kantlarla gsterilen istasyonlarda sre lmn balama tarihi olarak esas alnmaldr. Rzgr lm sresi MADDE 9 - (1) Rzgr lm istasyonunda, en az bir yllk lm yaplmas zorunludur. (2) Bir yllk lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm veya sair nedenlerle veri kayb yzde 10dan daha fazla olamaz. Buzlanma yaanan blgelerde %10dan fazla veri kayb yaand bilinmektedir. Rzgr lm verilerinin kayt yaps MADDE 10- (1) Be saniye veya daha ksa srelerde llen deerlerin ortalamalar ve hesaplanan deerler 10 dakikalk aralklarla kayt edilir. NC BLM Gne lmlerine likin Hkmler Rzgar lmlerine ilikin yukarda belirtmi olduumuz noktalar gne lmleri iin de geerlidir.

48

Geert DOOMS, 3E
As I can not make it this afternoon, I would like to comment as well. I am agreeing with Christian, that quality measurement should be done according to MEASNET (including pressure measurements) at 80m. Concerning the other points, it is not the scope of the law at this moment and this could be postponed to a later moment in order to speed the current regulation. A list of TDD would be good, but I have no idea of EMRA would approve. Besides the requirement of the 5 bankable reports, an experience of over 10 year in wind could be added. What the requirement of CF of 30% request, I would not yet exclude them from licensing, On this item we could discuss a lot (some projects on flat terrain with lower CF could still be reasonable for some stakeholders if f.e. it is for using in their own factories..)

49

Melih SENOL, Tefirom

Mevcut lisanslama srecinde rzgar lm almalar dikkate alnmamaktadr. Bu sebeple ne yazk ki ou proje lisans aldktan sonra lmlere balamakta ve projelerin verimlilikleri TEAn kapasite tahsisinden ve lisansn verilmesinden sonra anlalmaktadr. Bunun yannda bu ii gerektii gibi yapan ve lisans almadan nce lm almalarn yapan projelerde bulunmaktadr. Ancak bu ynetmelik taslanda emek ve para harcayarak lm almalarn tamamlam ancak lisans alamam projeler ile yeni lmlere balayacak projeler bir tutulmutur. Bu hakszl engellemek amacyla daha nce yaplan lmlerin, gerekli artlar salamas halinde lisans bavurularnn kabul edilmesi gerektii dnmekteyiz. Taslaktaki mevcut hali MADDE 7 (1) Bavuru sahibi lm istasyonunun 1/25.000lik harita zerindeki yeri ile Rzgr lm stasyonu Kurulum Raporunu Ek-2de yer alan formata uygun ekilde dzenleyerek Kuruma bavuruda bulunur. Bavurunun eksiksiz ve usulne uygun olmas halinde lme balama tarihi olarak Kuruma yaplan bavuru tarihi esas alnr. Bavurunun usulne uygun olmamas halinde ise bavuru evrak iade edilir. Dzeltilmi Hali MADDE 7 (1) Bavuru sahibi lm istasyonunun 1/25.000lik harita zerindeki yeri ile Rzgr lm stasyonu Kurulum Raporunu Ek-2de yer alan formata uygun ekilde dzenleyerek Kuruma bavuruda bulunur. Bavurunun eksiksiz ve usulne uygun olmas halinde lme balama tarihi olarak lm istasyonu kurulum tarihi esas alnr. Bavurunun usulne uygun olmamas halinde ise bavuru evrak iade edilir.

50

Pnar AMA, Solar Millennium AG

Taslaktaki Mevcut Hali Lisans bavurusu kapsamndaki tesisin kurulaca alandaki gne lm istasyonunda ISO 9060:1990 (E) standardna uygun ve kalibrasyon sertifikal piranometre kullanlarak saatlik bazda kayt edilen, yer yznn yatay dzlemindeki bir metre karesine gelen toplam gne radyasyonu llr, Grlerinize Gre Dzenlenmi Hali Lisans bavurusu kapsamndaki tesisin kurulaca alandaki gne lm istasyonunda ISO 9060:1990 (E) standardna uygun ve kalibrasyon sertifikal 1. snf kategori piranometre kullanlarak dakikalk bazda kayt edilen, yer yznn yatay dzlemindeki bir metre karesine gelen toplam gne radyasyonu llr lm istasyonda kullanlan piranometrenin, gne ve scaklk sensrlerinin ISO 9060:1990 (E) standard kapsamndaki sertifikas, kalibrasyon sertifikas vb. belgeler bavuru dosyasnda yer alr.

lm istasyonda kullanlan piranometrenin ISO 9060:1990 (E) standard kapsamndaki sertifikas, kalibrasyon sertifikas vb. belgeler bavuru dosyasnda yer alr.

lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm veya veya sair nedenlerle veri kayb yzde 10dan daha sair nedenlerle veri kayb bir ay iinde yzde 10dan daha fazla olamaz. fazla olamaz.

Eklenmesini uygun grdmz hususlar: Gne enerjisi lmleri blmnde (4) Gne enerjisine dayal lisans bavurularnda aadaki esaslar dorultusunda lm verileri bulundurulur blmne ek madde olarak ortalama scaklk en az -40 derece C ile +60 derece C aralnda ve 1 derece Cden az hata pay ile llr ibaresi eklenmelidir.

51

ar NAL, RESYAD
Rzgar ve gne lmlerinin, lisans mracaatlar ile birlikte sunulmas daha uygundur. nk, gemiteki uygulamalarda ska grld gibi belli firmalarn lm yapmaya balamalarn muhtelif kurumlara nceden bildirmeleri halinde ayn blgeye veya bitiiine muhtelif mracaatlarn yapld ve bu durumun deiik sylentilere sebep olduu bilinmektedir.Bu nedenle lmlerin sunulmas ve belgelendirilmesinin lisans mracaatlar ile birlikte yaplmas daha yerinde bir uygulama olacaktr.

52

Arif GNYAR, ENERCON Rzgar Enerji Santral Kurulum Hizmetleri Ltd. ti. - Istanbul Branch
1. Salanan rzgar verileri en az 1 yllk sreci kapsamaldr. 1 tam yllk sreyi kapsayan verinin kullanlabilirlii en az % 95 olmaldr (Kullanlabilirlik: hatalardan ayklanm ekilde toplam kullanlabilecek veri) 2. Rzgar hz en az 2 farkl ykseklikte llmelidir. ki olcum ykseklii arasnda en yksek olcum yksekliinin `u civarnda mesafe olmaldr. En yksek lm ykseklii belirtilen hub yksekliinin en az `u olmaldr. En yuksek olcum seviyesinde bir rzgar gl (wind vane) sinyali bulunmalidir. 3. lm ekipmanlar IEC standartlarini saglamali ve tm anemometreler olum ileminden nce MEASNET standartlarina gore kalibre edilmelidir. Enerji getirisinde ve ekstrem rzgar hesaplamalarnda etkisi oldugundan hava basinci lclmelidir. Buzlanma mumkun ise bagil nem, sicaklik ve buzlanma sensoru sinyali lclmelidir 4. Sahanin tamamini temsil etmesi amaciyla lcm istasyonlari saha icinde yer almali ve lcm istasyonlarinin sayisi ; Her 30-35MW icin en az bir lcm istasyonu olacak sekilde kurulmali (rn: 30MW`lik saha icin 1 lcm diregi, 60-65MW`lik saha icin en az 2 lcm diregi) *Sahann kompleks olmas durumda her lcm istasyonu olasi trbinlere en az 3km mesafede olacak ekilde arttrlmaldr.(Kompleksligin tanm iin bkz. IEC 61400-1 (ed. 3, 2005-08): Wind turbine Part 1: Design requirements and in IEC61400-1 Edition 3 Amendment 1, chapter: 11.2)

53

Bungo EZAWA, Lahmeyer

SI appreciates the comments to the draft wind measurement regulation received by Christian and Geert and share them to a wide extend. LI supports the request for a wind potential and energy yield determination. A suitable and widely accepted best industry standard is documented in TR6. The coverpage and table of content is found in the annex. The request a full wind potential study does not increase the time line significantly since EMRA is anyway asking for a one year wind measurement. EMRA has only limited capacities to process huge amount of wind measurements. An example from cross the border shall illustrate: In Greece wind measurements are required for license application by a institution certified according to EN Iso 17025. Since then the measurement quality has improved significantly. However many Greek developers got certified and there is a potential conflict of interest if a developer shall certify his own measurements. LI highlights, that the independence of the assessment of the wind measurements is important for the transparency. In some details LI has a different opinion: - It is difficult to maintain 80 m wind measurements under Turkish climatic conditions in winter time. Therefore 2/3 of hub height is sufficient according TR6. - It is at the financers decision in the end which capacity factor is required. Wind potential is the most important but not an exclusive parameter. - It is difficult to fulfill all points required by MEASNET standard November 2009 for a wind measurement. The standard is perfect, but more than 90 % of the existing measurements will not fully comply. - A list of eligible consultants to be published by EIA will limit competition. It is more transparent to require a study according an established standard like TR6. We attach a list of comments in excel format for easy comparison . Further we include some suggestions for solar measurements. We hope that this EMRA will be more carefully developed in order to support a transparent and efficient licensing process in the future.

Saygilarimla Bungo Ezawa

54

For Epdk Solar measurement regulations the following points are suggested: At least 2 pyranometers shall be horizontally placed at least 50m far away (N to S direction if it is possible) from each other and not shaded by any other obstacles. Additionally 2 more pyranometers (with tilted angle which is planned for Plant) can help for Energy calculations for PV projects. Again at least 50 m far away from each other (N to S direction will be better). All Pyronometers need to placed at least 1.5 m higher than ground level. Maximum 4 m higher. If it is roof top project ground should be consider as roof level. At least one temperature sensor needs to be placed. It is better to have 10 min for averaging Measuring time interval. For the projects which are planning to use a Tracking Systems should have an anemometer and a wind vane. These must be placed (a.g.l.) at the highest point which project is going to reach (trackers top height changes according to the time of the day. Usually they reach their highest level at sunrise and sunset times.). It will be nice to have sky pictures taken from ground every corner off the planned site with fisheye lens. (example http://webhelp.esri.com/arcgiSDEsktop/9.3/published_images/SAc_Solar_fisheye_ photograph.gif)

55

EMRA Draft Regulation Clau[turkish - original] se Rzgr enerjisine dayal retim tesisi kurmak zere lisans bavurusunda bulunan tzel kiiler, tesisin kurulaca saha zerinde, bu Tebli kapsamnda dzenlenen artlara uygun olarak elde edilmi en az bir yl sreli lm yaplmas zorunludur. lmn bitmesine mteakip Ek-1deki formata gre hazrlanan Rzgr lm Sonu Raporu lisans bavurusu esnasnda Kuruma sunulur

EMRA Draft Regulation (summarized imporLI- Comment tant points) [english translation]

Minimum 1 year of wind measurement is mandatory. After the wind measurement is over, the results are presented during the licence application according to the format specified in Annex-1

A wind measurement shall be executed and documented according the TR6 Guideline published by FrdergesellschaftWindenergie on 10.09.2007 (TR6). The Applicant shall submit a Determination of Wind Potential and Energy Yields prepared by an independent Consultant.

4,3

In case of force majour events, the independent Consultant can fill up missing data with MCP methods by nearby measuments if the correlation factor R is minimum 88% based lme esas istasyonda mcbir sebe- If no data can be obtained from the on 10 min averaging interval.Task: be ilikin nedenlerle veri salanamawind measurement station due to Obtain 1 year period for calculatimas durumunda 10 ign ierisinde force majeure events, this situation is on of wind statistics per direction. mcbir sebebe ilikin durum Kuruma reported to EMRA witihn 10 days. The R= 88% or R2=77% based on 10min bildirilir ve mevcut lm verileri kul- gap is filled using existing measure- averaging interval is suggested to be lanlarak mcbir sebebe ilikin dnem- ment data the minimum factors in order to fill deki veriler elde edilir. gaps in a yearly period or to extend a measured period less than 1 year. Factors can be total factors calculaterd from all measurements or sector wise factor whichever is higher.

lm verileri, rzgr enerjisine dayal retim tesisinin kurulaca sahann zelliine gre, lisans bavuru sahasnn tamamn temsil edecek nitelikte olmal ve lm istasyonunun yeri, bavuru sahibi tzel kii tarafndan lisans bavurusuna esas proje sahas ierisinde yer almaldr.

Measurement data, in particular for the field of wind farm area, must repIn complex terrain wind measureresent the entire area in the licence ments are considered as representatiapplication. ve within a radius of 2 km. The wind measurement location should be within the wind farm area.

6,1

lm istasyonu; scaklk sensr, rzgr hz sensr, rzgr yn sensr ile lm kayt cihazndan oluur. Rzgar lm direinin ykseklii minimum 50 metre olmaldr.

Wind measurement station consists of a temperature sensor, anemometer, wind vane and data logger. The minimum height of the mast should be 50 m.

Wind measurements shall comply with TR6, 2.1.1 Requirements for wind measurements. Cup anemometes shall be calibrated according MEASNET Standards. Measurement height shall be minimum 2/3 of hub height.If the mast is located inside forest it is suggest the mast be 50m minimum higher from the top of the trees(70m mast or higher if located in forest with 20m height trees). The same approach is suggested if obstacle which shadow the mast exists around the mast (fenses , houses etc). 3 levels of anemometer should exists.

56

6,2

lm direi zerindeki sensrler, direk tarafndan oluturulacak trblanstan ve direin fizik konumundan etkilenmeyecek ekilde yerletirilir

The sensors in the mast should be mounted in a way that they wont be effected from the turbulence of the mast.

The sensors in the mast should be mounted in a way that they wont be effected from the turbulence of the mast according to the requirements of IEC 61400-12-1

7,1

Bavuru sahibi lm istasyonunun 1/25.000lik harita zerindeki yeri ile Rzgr lm stasyonu Kurulum Raporunu Ek-2de yer alan formata uygun ekilde dzenleyerek Kuruma bavuThe measurement date is assumed to start with the application for wind ruda bulunur. Bavurunun eksiksiz ve usulne uygun olmas halinde lme measurement campaign (Annex-2) balama tarihi olarak Kuruma yaplan bavuru tarihi esas alnr. Bavurunun usulne uygun olmamas halinde ise bavuru evrak iade edilir

7,2

Sz konusu lm istasyonunda Kurum tarafndan yerinde inceleme yaplabilir. Yerinde yaplan incelemede bavuruda beyan edilen bilgi ve belgelere aykr bir durum tespit edildiinde bavuru geersiz saylr. lm cihazlarndan; a) Rzgr hz sensrnn; 1) lm yapma aral, 0-50 metre/ saniye, 2) Alglama hz 1 metre/saniyeden kk veya eit, 3) Uzaklk sabiti 4 metreden az, 4) lm hatas yzde 3 veya daha az, b) Rzgr yn sensrnn; 1) lm yapma aral 0-360 derece ve l blge 8 dereceden kk,

EMRA has the right to make on-site inspection at the wind measurement mast location. If any deviation from the application is found, the application is considered ineffective.

Measurement sensors should comply following specification: a) anemometer: a1) operation range between 0-50 m/s a2) starting velocity <1m/s or less a3) distance constant <4m a4) measurement uncertainty <3% or less b) wind vane b1) range: 0-360, dead range <8 b2) starting velocity <1m/s or less b3) measurement uncertainty <5 or less The wind measurement campaign should comply with MEASNET standards.

8,1

2) Alglama hz 1 metre/saniyeden kk veya eit, 3) lm hatas 5 derece veya daha az, c) Scaklk sensrnn; 1) lm yapma aral eksi 40 ile art 60 derece santigrat,

2) lm hatas 1 derece santigrat veya c) temperature sensor daha az, c1) range -40 and +60 C olmas gerekir. c2) measurement uncertainty 1 C or less

57

8,2

Btn cihazlar, eksi 40 il art 60 derece santigrat scaklklarda ve bal nem oran yzde yz olan ortamlarda alabilme zelliine sahip olmaldr.

All the equipment should be able to work between -40 and 60 C as well as in an environment with relative humidity of 100%

9,1

Rzgr lm istasyonunda, en az bir yllk lm yaplmas zorunludur.

Minimum one year of measurement period is obligatory

9,2

Bir yllk lm sresi ierisinde, iletme ve/veya bakm veya sair nedenlerle veri kayb yzde 10dan daha fazla olamaz.

Within the one year measurement period, the data loss due to maintenance, operation or other reasons may not be higher than 10%.

Additional: Lost data may be refilled by MCP method in case the correlation coefficient is higher than 85% based on 10 m averaging interval.

10,1

Be saniye veya daha ksa srelerde llen deerlerin ortalamalar ve hesaplanan deerler 10 dakikalk aralklarla kayt edilir.

Data which is recorded at 5 sn or less intervals is averaged and recorded to according TR6 Standards the logger at 10 mins. ntervals.

The capacity factor is not the only quality criteria for the site. A full wind resorce assessment should be prepared.

Additional

ANNEX 1

Additio- nal

The wind resource assessment should be prepared by an independent organisation according TR6

58

Sonu Bildirgesi
Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii (TREB) tarafndan dzenlenen (TRES 2011/2) TRKYE RZGAR ENERJS SEKTR BULUMASI Rzgar ve Gne Enerjisi lm Teblii konuu deerlendirme toplants, Elektrik leri Ett daresi Konferans Salonunda 400den fazla temsilcinin katlm ile 6 Ekim 2011 Perembe gn gerekletirilmitir. Toplantda yaplan konumalar ile sektr katlmclarnn dile getirdii temel konular deerlendirilerek aadaki sonu bildirgesi kamuoyuna sunulmutur.

Rzgar ve gne yatrmlarnda yaplacak olan lokal lmlerin ve bu lmler sonucunda alnan verilerin, lkemizin rzgar ve gne enerjisi potansiyelinde en verimli ekilde deerlendirilmesi ve yaplacak yatrmlarda salkl ve doru fizibilite yaplmas amacna ynelik olmaldr. nceden Lisans alm projelerin sahasna lm istasyonu kurularak, bouna yatrm yaplmamas iin Lisansl projelerin snr koordinatlarnn aklanmas gerekmektedir. lm sistemi kurulduunda proje sahalarn aa karacandan, Lisans bavurusu srecinde projenin aa kmasndan kaynaklanan olumsuzluklar ortadan kaldracak bir dzenlemenin getirilmesi gerekmektedir. Balanabilir Trafo Kapasitelerinin olduu blgelerde projelere gelitirileceinden, gne enerjisinde olduu gibi Rzgar Enerjisinde de TEA tarafndan trafo kapasiteleri aklanmal, ona gre lm istasyonlar kurulmaldr. 1 Kasm 2007 Rzgar mracaatlarnda olduu gibi alacak yeni rzgar ve gne mracaatlarnda da ayn blgeye ok fazla bavuru olacandan gereksiz yere ayn blgeye bir ok kii tarafndan lm istasyonu kurulmasnn nne geecek dzenlemelere yer verilmelidir. 1 Kasm 2007 tarihinde lm yapan ancak yarmalarda lisans almaya hak kazanamayan mracaat sahiplerinin nceki lmlerinin deerlendirilmesine imkan tanyacak dzenlemeler yaplmaldr. lmler EE ve/veya EEnin uygun grd firmalardan hizmet satn alarak yaptrlmal ve projeler gelitirilmeli, daha sonra bu gelitirilen projeler iin yarma yaplmaldr.

59

Basm Sponsoru

Etkinlik Sponsorlar

Destekleyen Kurumlar

experts your business can bank on

visit www.re-consult.net email info@re-consult.net call +90 - 31 - 287 5 22 2 1

natural power
61

62