Rysunek techniczny

1. Rola rysunku w technice.

W technice jedn z podstawowych form przekazywania informacji (np. midzy konstruktorem jakiego urzdzenia a jego wykonawc) jest rysunek. Rysunek techniczny jest specjalnym rodzajem rysunku wykonywanego wedug ustalonych zasad i przepisw. Dziki zwizemu i przejrzystemu wyra aniu ksztatw i wymiarw odwzorowywanego przedmiotu rysunek techniczny dokadnie wskazuje jak ma wyglda ten przedmiot po wykonaniu. Okrela on rwnie budow i zasad dziaania r nych maszyn i urzdze lepiej ni najdoskonalszy opis sowny. Z tych te wzgldw rysunek techniczny sta si powszechnym i niezbdnym rodkiem porozumiewania si wszystkich pracownikw zatrudnionych w procesie produkcyjnym. Znajomo zasad sporzdzania i umiejtno odczytywania rysunku technicznego umo liwia

przekazywanie myli naukowo-technicznej w postaci np. projektu maszyny lub urzdzenia.

Rysunek techniczny - wykonany zgodnie z przepisami i obowizujcymi zasadami - sta si jzykiem, ktrym porozumiewaj si in ynierowie i technicy wszystkich krajw. Powszechne i midzynarodowe znaczenie rysunku technicznego umo liwia korzystanie z wynalazkw i ulepsze z caego wiata.

2. Odmiany rysunku technicznego.

Ze wzgldu na wielk r norodno dziedzin jakie wchodz w zakres oglnie pojtej techniki w rysunku technicznym wyr niamy kilka odmian:
o o o

rysunek techniczny maszynowy rysunek budowlany rysunek elektryczny

3. Normalizacja.
Aby rysunek techniczny mg rzeczywicie spenia rol midzynarodowego jzyka wszystkich in ynierw i technikw musi on by sporzdzony wedug cile okrelonych zasad i przepisw. Zasady te z kolei musz by stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje, ktre wsppracuj ze sob w zakresie wymiany myli naukowo technicznej. Brak oglnie obowizujcych regu, dotyczcych umownych znakw, skrtw, sposobu przedstawienia przedmiotu na rysunku, sposobu okrelenia wymiarw i innych uproszcze, prowadziby do nieporozumie, a nawet mgby by przyczyn wadliwego wykonania przedmiotu.

Norma jest to ustalona, oglnie przyjta zasada, regua, wzr, przepis, sposb postpowania w okrelonej dziedzinie.

Normalizacja jest to opracowywanie i wprowadzanie w ycie norm, ujednolicanie.

Normy rysunkowe zawieraj szczegowo opracowane przepisy dotyczce wszystkich zagadnie zwizanych z wykonaniem rysunku technicznego.

Przepisy regulujce m. in. rozmiary arkuszy, rodzaje linii, sposb podawania wymiarw, opis rysunku okrelaj przepisy zwane Polskimi Normami. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny (w skrcie PKN).

Formaty arkuszy rysunkowych

1. Wymiary i ksztat arkuszy rysunkowych.
Formaty arkuszy przeznaczonych do wykonania rysunkw technicznych s

znormalizowane. Prostoktny ksztat arkusza rysunkowego zosta tak dobrany, eby ka dy arkusz dwa razy wikszy lub dwa razy mniejszy by podobny do pierwotnego, to jest aby stosunek boku du szego do krtszego by zawsze taki sam.

Jako format podstawowy przyjto arkusz o wymiarach 297 x 210 mm i oznaczono go symbolem A4.

Inne formaty s wielokrotnymi formatu podstawowego, to jest s 2, 4, 8 lub 16 razy wiksze od A4 i oznaczone symbolami A3, A2, A1, A0.

Format A0 A1 A2 A3 A4

Wymiary arkusza (mm) 841 x 1189 594 x 841 420 x 594 297 x 420 210 x 297

2. Obramowanie.
Na ka dym rysunku technicznym bez wzgldu na to jakiego jest formatu nale y wykona obramowanie. Ramka powinna by wykonana lini cig w odlegoci 5mm od krawdzi arkusza.

3. Tabliczka rysunkowa.
Znaczn cz objanie i uwag, dotyczcych rysunku zawieramy w tabliczce rysunkowej, ktr umieszcza si w prawym dolnym rogu arkusza tak aby przylegaa do lini obramowania. Wzr tabliczki rysunkowej:

Linie rysunkowe
1. Rodzaje linii rysunkowych.
eby rysunek techniczny by wyrany, przejrzysty i czytelny stosujemy r ne rodzaje i odmiany linii. Inne linie stosuje si do narysowania krawdzi przedmiotu, inne do zaznaczenia osi symetrii a jeszcze inne do zwymiarowania go. To jak, w danej sytuacji, lini nale y zastosowa na rysunku okrela cile Polska Norma PN-82/N-01616. Wspomniana norma okrela linie do stosowania w r nych odmianach rysunku technicznego - maszynowego, budowlanego i elektrycznego. Poni ej przedstawi te rodzaje linii, ktre dotycz rysunku technicznego maszynowego i s niezbdne do opanowania podstaw rysunku technicznego.

Do

wykonywania

rysunkw su Linia ciga Gruba Cienka

technicznych

maszynowych

nastpujce rodzaje linii:

o o o o

linia ciga linia kreskowa linia punktowa linia falista

kreskowa punktowa

Poza tym rozr nia si linie:

o o

<> falista

linia gruba (o gruboci a) linia cienka (o gruboci b=a/3)

2. Zastosowanie linii.
Grubo linii nale y dobiera w zale noci od wielkoci rysowanego przedmiotu i stopnia zo onoci jego budowy. Wybrana grupa gruboci linii (grubych i cienkich) powinna by jednakowa dla wszystkich rysunkw wykonanych na jednym arkuszu. Np. je eli grubo linii grubej wynosi 0,5 mm, to linia cienka powinna mie grubo 0,18 mm lub je eli linia gruba ma grubo 0,7 mm to linia cienka 0,25 mm.

Rodzaj linii

Zastosowanie - widoczne krawdzie i wyrane zarysy przedmiotw w widokach i przekrojach, - linie obramowania arkusza, - zewntrzny zarys tabliczki rysunkowej, - krtkie kreski oznaczajce koce paszczyzny przekroju. - linie wymiarowe - pomocnicze linie wymiarowe, - kreskowanie przekrojw. - osie symetrii - lady paszczyzn symetrii

Linia ciga gruba

Linia ciga cienka

Linia punktowa cienka

Linia kreskowa cienka Linia falista cienka

- niewidoczne krawdzie i zarysy przedmiotw

- linie urwania i przerwania przedmiotw - linie ograniczajce przekroje czstkowe

Aksonometria
1. Zastosowanie i rodzaje rzutw aksonometrycznych.
Do przedstawienia ksztatw przedmiotw w sposb pogldowy (perspektywiczny), w jednym rzucie, su w rysunku technicznym rzuty aksonometryczne. Wyr niamy nastpujce rodzaje rzutw aksonometrycznych:
o o o

izometri dimetri ukon dimetri prostoktn

Z tych trzech rodzajw rzutw najatwiejsze do rysowania s rzuty ukone (dimetria ukona) i z tego wanie powodu omwi teraz sposb powstawania takiego rzutu. Odwzorowujc przedmiot w jednym rzucie musimy przedstawi jego trzy podstawowe wymiary - wysoko, szeroko i gboko (rysunek obrazuje odpowiednio trzy osie).

Krawdzie przedmiotu rwnolege do osi Y - wysokoci i X - szerokoci rysujemy bez skrce, czyli w rzeczywistych wymiarach. Natomiast krawdzie rwnolege do osi Z gbokoci skracamy o poow i rysujemy je nachylone pod ktem 45 o do pozostaych osi (poziomej i pionowej).

Rzutowanie prostoktne 1. Pojcia podstawowe

Rysunek techniczny przedmiotu jest najczciej podstaw jego wykonania. Z tego wzgldu odwzorowywany przedmiot nie powinien mie znieksztace. Przedstawienie przedmiotu trjwymiarowego na dwuwymiarowym rysunku bez znieksztace wymaga zastosowania specjalnych sposobw. Poznany wczeniej sposb rysowania

przedmiotw w rzucie aksonometrycznym w pewnym stopniu znieksztaca bry np. cianka boczna, ktra w rzeczywistoci jest prostoktna na takim rysunku ma ksztat rombu. Najczciej stosowane na rysunkach wykonawczych s rzuty prostoktne, ktre pokazuj przedmiot z kilku stron. Wystarczy przedstawienie bryy w trzech ujciach, dlatego przyjto ukad rzutowania wykorzystujcy trzy paszczyzny wzajemnie prostopade zwane rzutniami. Na ka dej z nich przedstawiamy rzut prostoktny przedmiotu.

2. Rzutowanie prostoktne.

Rzut prostoktny powstaje w nastpujcy sposb:

przedmiot ustawiamy rwnolegle do rzutni, tak aby znalaz si pomidzy obserwatorem a rzutni,

patrzymy na przedmiot prostopadle do paszczyzny rzutni, z ka dego widocznego punktu prowadzimy lini prostopad do rzutni, punkty przecicia tych linii z rzutni czymy odpowiednimi odcinkami otrzymujc rzut prostoktny tego przedmiotu na dan rzutni

3. Ukad trzech rzutni.

W przypadku przedmiotw o bardziej skomplikowanych

ksztatach do jednoznacznego odwzorowania stosujemy

ukad trzech rzutni wzajemnie prostopadych. Paszczyzny te nazywamy: I - rzutnia pionowa zwana gwn, II - rzutnia boczna, III - rzutnia pozioma.

Ukad trzech rzutni Na ka d z paszczyzn wzajemnie prostopadych dokonujemy rzutowania prostoktnego przedmiotu w odpowiednim kierunku. Na rzutni pionowej I zgodnie z kierunkiem 1 otrzymamy rzut pionowy (gwny). Na rzutni bocznej II zgodnie z kierunkiem 2 otrzymamy rzut boczny (z lewego boku). Na rzutni poziomej III zgodnie z kierunkiem 3 otrzymamy rzut z gry.

Ukad przestrzenny trzech paszczyzn znieksztaca rysunki, dlatego oddzielamy je od siebie i ukadamy w jednej paszczynie.

Po rozo eniu na ka dej rzutni mamy prawidowo wygldajce rzuty prostoktne przedmiotu z trzech r nych kierunkw.

Na rysunkach technicznych nie rysujemy ladw rzutni, gdy istniej one tylko w wyobrani. Poszczeglne rzuty rozpoznajemy po ich wzajemnym poo eniu wzgldem siebie.

Wa ne wskazwki. Rysujc poszczeglne rzuty na arkuszu nale y pamita, e po ich wzajemnym uo eniu wzgldem siebie rozpoznajemy ktry z rzutw jest rzutem gwnym, ktry bocznym a ktry z gry. Wobec tego nie jest obojtne w ktrym miejscu narysujemy kolejne rzuty. Zapamitaj !

Rzut I (z przodu) i rzut II (z gry) maj jednakow dugo i le dokadnie jeden nad drugim. Rzut I (z przodu) i rzut III (z boku) le dokadnie obok siebie i maj jednakow wysoko. Rzuty z gry (II) i z boku (III) maj jednakow szeroko.

Wymiarowanie
1. Co to jest wymiarowanie?
Aby rysunek techniczny mg stanowi podstaw do wykonania jakiego przedmiotu nie wystarczy bezbdne narysowanie go w rzutach prostoktnych. Same rzuty, bowiem informuj nas o ksztacie przedmiotu i szczegach jego wygldu, ale nie mwi nic o jego wielkoci. Konieczne zatem jest uzupenienie takiego rysunku wymiarami danego przedmiotu - czyli zwymiarowanie go.

Wymiarowanie jest to podawanie wymiarw przedmiotw na rysunkach technicznych za pomoc linii, liczb i znakw wymiarowych.

Wymiarowanie jest jedn z najwa niejszych czynnoci zwizanych ze sporzdzeniem rysunku technicznego. Umo liwia ono odczytanie rysunku i wykonanie przedmiotu zgodnie z wymaganiami konstruktora. Rysunek techniczny bdcy podstaw wykonania

10

przedmiotu, narysowany bez wymiarw albo z bdami i brakami w zakresie wymiarowania nie ma adnej wartoci.

2. Oglne zasady wymiarowania

Oglne zasady wymiarowania w rysunku technicznym maszynowym dotycz:
o o o o

linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych strzaek wymiarowych liczb wymiarowych znakw wymiarowych

Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe Linie wymiarowe rysuje si lini cig cienk rwnolegle do wymiarowanego odcinka w

odlegoci co najmniej 10 mm, zakoczone s grotami dotykajcymi ostrzem krawdzi

przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych lub osi symetrii. Linie wymiarowe nie mog si przecina. Pomocnicze linie wymiarowe s to linie cige cienkie, bdce przedu eniami linii rysunku. Rysuje si je prostopadle do mierzonego odcinka. Pomocnicze linie wymiarowe mog si przecina.

11

Strzaki wymiarowe Prawidowy ksztat grotw przedstawia rysunek (1). Dugo grota powinna wynosi 6-8 gruboci linii zarysu przedmiotu, lecz nie mniej ni 2,5 mm. Groty powinny by zaczernione. Na szkicach odrcznych dopuszcza si stosowanie grotw niezaczernionych (rys. 2). Dugo grotw powinna by jednakowa dla wszystkich

wymiarw na rysunku. Zasadniczo ostrza grotw powinny dotyka od wewntrz linii, midzy ktrymi wymiar podajemy (rys 3). Przy podawaniu maych wymiarw groty mo na umieszcza na zewntrz tych linii, na

przedu eniach linii wymiarowej (rys 4). Dopuszcza si zastpowanie grotw cienkimi kreskami o dugoci co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod ktem 45o do linii wymiarowej (rys 5).

12

Liczby wymiarowe Na rysunkach technicznych maszynowych wymiary liniowe (dugociowe) podaje si w milimetrach, przy czym oznaczenie "mm" pomija si. Liczby wymiarowe pisze si nad liniami

wymiarowymi w odlegoci 0,5 - 1,5 mm od nich, mniej wicej na rodku (rys.1) Je eli linia wymiarowa jest krtka, to liczb wymiarow mo na napisa nad jej przedu eniem (rys. 2) Na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu liczby wymiarowe powinny mie

jednakow wysoko, niezale nie od wielkoci rzutw i wartoci wymiarw. Nale y unika umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania przekrojw. Wymiary powinny by tak

rozmieszczone, eby jak najwicej z nich mo na byo odczyta patrzc na rysunek od dou lub od prawej strony (rys. 3)

13

Znaki wymiarowe Do wymiarowania wielkoci rednic i promieni krzywizn stosujemy specjalne znaki wymiarowe. rednice wymiarujemy poprzedzajc liczb

wymiarow znakiem (fi). Promienie ukw wymiarujemy poprzedzajc liczb wymiarow znakiem R. Lini wymiarow prowadzi si od rodka uku i zakacza si grotem tylko od strony uku (rys.) Grubo paskich przedmiotw o nieskomplikowanych ksztatach zaznaczamy

poprzedzajc liczb wymiarow znakiem x.

3. Podstawowe zasady wymiarowania

Przystpujc do wymiarowania rysunku technicznego nale y wczu si w rol osoby, ktra na jego podstawie bdzie wykonywa dany przedmiot. Trzeba zadba o to, aby nie zabrako adnego z potrzebnych wymiarw i aby mo na je byo jak najatwiej odmierzy na materiale podczas obrbki. Uatwi to w znacznym stopniu znajomo podstawowych zasad wymiarowania. Podstawowe zasady wymiarowania w rysunku technicznym dotycz:
o o o o

stawiania wszystkich wymiarw koniecznych niepowtarzania wymiarw niezamykania acuchw wymiarowych pomijania wymiarw oczywistych

14

Zasada wymiarw koniecznych

Zawsze

podajemy

wymiary

gabarytowe

(zewntrzne). Wymiary mniejsze rysujemy bli ej rzutu przedmiotu. Zawsze podajemy tylko tyle i takich wymiarw ktre s niezbdne do

jednoznacznego

okrelenia

wymiarowego

przedmiotu. Ka dy wymiar na rysunku powinien dawa si odmierzy na przedmiocie w czasie wykonywania czynnoci obrbkowych.

Zasada niepowtarzania wymiarw

Wymiarw nie nale y nigdy powtarza ani na tym samym rzucie, ani na r nych rzutach tego samego przedmiotu. Ka dy wymiar powinien by podany na rysunku tylko raz i to w miejscu, w ktrym jest on najbardziej zrozumiay, atwy do odszukania i potrzebny ze wzgldu na przebieg obrbki.

15

Zasada niezamykania acuchw wymiarowych

acuchy wymiarowe stanowi szereg kolejnych wymiarw rwnolegych (tzw. acuchy

wymiarowe proste - rys. 1) lub dowlnie skierowanych (tzw. acuchy wymiarowe zo one - rys. 2) W obu rodzajach acuchw nie nale y wpisywa wszystkich wymiarw, gdy acuch zamknity zawiera wymiary zbdne wynikajce z innych wymiarw. acuchy wymiarowe powinny wic pozosta otwarte, przy czym pomija si wymiar najmniej wa ny.

Zasada pomijania wymiarw oczywistych

Pomijanie wymiarw oczywistych dotyczy przede wszystkim wymiarw ktowych, wynoszcych 0o lub 90o, tj. odnoszcych si do linii wzajemnie rwnolegych lub prostopadych.

16

Przekroje
1. Dlaczego stosujemy przekroje?
Bardzo czsto przedmioty, ktre przedstawiamy na rysunkach technicznych maj wiele szczegw znajdujcych si wewntrz. Narysowanie rzutw prostoktnych takiego przedmiotu nie zapewni pokazania tych elementw, gdy bd one zasonite ciankami przedmiotu. Powstaje wic pytanie jak pokaza na rysunku niewidoczne zarysy? W rozdziale "Linie rysunkowe" wymieniono rwnie linie kreskowe cienkie, za pomoc ktrych przedstawiane s niewidoczne szczegy znajdujce si wewntrz przedmiotu. Jednak przedstawienie niewidocznych krawdzi przedmiotu za pomoc tych linii, w przypadku przedmiotw o bardziej zo onych ksztatach, jest mao przejrzyste i nie zalecane. Aby na rysunkach technicznych przedstawi wewntrzne zarysy przedmiotu w sposb bardziej przejrzysty i dokadnie je zwymiarowa stosujemy przekroje rysunkowe.

Przykad Na rysunku 1 przedstawiona jest tulejka z konierzem w rzucie aksonometrycznym. Rysunek 2 przedstawia t sam tulejk w rzucie prostoktnym z zaznaczeniem niewidocznych krawdzi liniami kreskowymi. Rysunek 3 to przekrj tej samej tulejki.

Porwnujc rysunek 2 i rysunek 3 bez trudu mo na stwierdzi, e rysunek 3 wykonany w przekroju jest du o bardziej przejrzysty i czytelny a zwymiarowanie go nie powinno stanowi problemu ani uczyni mniej czytelnym.

17

2. Jak powstaje przekrj?

Sposb powstawania przekroju wyjani w bardzo prosty sposb poni szy przykad. Mamy za zadanie narysowa w rysunku technicznym przedmiot pokazany na rysunku 1.

Analizujc ksztat przedmiotu stwierdzamy, e w rodku szpuli jest przelotowy otwr, ktrego nie bdzie wida na rysunku, je eli ograniczymy si do narysowania tylko rzutw prostoktnych. Konieczne zatem jest dokonanie przekroju rysunkowego. W interesujcym nas miejscu dokonujemy przecicia przedmiotu przy pomocy wyobra alnej paszczyzny przekroju. Przedstawia to dokadnie rysunek 2.

18

Je eli teraz odrzucimy t cz przedmiotu, ktra znajduje si przed paszczyzn przekroju to odsonita zostanie cz wntrza przedmiotu znajdujca si za paszczyzn przekroju. Mo na teraz narysowa rzut prostoktny czci przedmiotu znajdujcej si za paszczyzn przekroju i dokadnie przedstawi niewidoczne wczeniej krawdzie. Pokazuje to rysunek 3.

Przekrj powstaje przez przecicie przedmiotu w interesujcym nas miejscu wyobra aln paszczyzn. Nastpnie - rwnie w wyobrani - odrzucamy przedni cz przecitego przedmiotu, a drug cz rysujemy w rzucie prostoktnym z widocznym ju wewntrznym uksztatowaniem. Miejsce w ktrym dokonano przekroju oznaczamy rwnolegymi liniami cigymi cienkimi rysowanymi pod ktem 45o.

19

3. Oznaczanie i kreskowanie przekrojw

Oznaczanie przekrojw Poo enie paszczyzny przekroju

zaznacza si na prostopadym do niej rzucie dwiema krtkimi, grubymi kreskami, nie przecinajcymi

zewntrznego zarysu przedmiotu, oraz strzakami rzutowania wskazujcymi przekroju. kierunek Strzaki

umieszczamy w odlegoci 2 - 3 mm od zewntrznych kocw grubych kresek. Paszczyzn przekroju oznacza si dwiema jednakowymi wielkimi literami, ktre pisze si obok strzaek, a nad rzutem przekroju powtarza si te litery, rozdzielajc je poziom kresk.

20

Kreskowanie przekrojw

Pola przekroju, tj. obszary, w ktrych paszczyzna przekroju przecina

materia, kreskuje si liniami cienkimi cigymi. Linie kreskowania pod powinny 45o by do:

nachylone

ktem

- linii zarysu przedmiotu (rys 1), jego osi symetrii (rys2),

- poziomu (rys 3).

21