7.

4 Zadaci uz poglavlje 4

137

7.4

Zadaci uz poglavlje 4

Zadatak 4-1
U stator jednostepene akcijske tubine ulazi suha zasiena vodena para s tlakom 10 bar. c Tlak u kondenzatoru1 turbine iznosi 0.5 bar. Iskoristivost statorski sapnica je 0.94, a izlazni kut statorskih lopaica s obzirom na smjer obodne brzine rotorskih lopatica iznosi 18 . Rotorske lopatice, koje se okreu obodnom brzinom 450 m/s, imaju jednake ulazne c i izlazne kutove. Ako je koecijent brzine rotorskih lopatica 0.92, treba odrediti: (a) specini rad turbine, (b) iskoristivost rotora, (c) iskoristivost stupnja, (d) aksijalnu silu c uida na rotor, i (e) smjer apsolutne brzine pare na izlazu iz rotora. Rjeenje: s vu va v1 w1 1
w2 = w Cb
1

2 v2

2 = 1 u = 450 m/s

Slika 7.5: Trokuti brzina uz zadatak 4-1.

Budui da se radi o akcijskom stupnju, tlak na izlazu iz statora (statorskih sapinca) c jednak je tlaku na izlazu iz rotora (p1 = p2 = 0.5 bar). Tlak na ulazu u statorske sapnice je p0 = 10 bar. Izentropski pad entalpije izmedu ova dva tlaka slijedi iz Mollierovog dijagrama (treba uoiti da u stator ulazi suha zasiena para): c c h0 h1s = 2780 2296 = 484 kJ/kg. Apsolutna brzina pare na izlazu iz statorskih sapnica: v1 = 2n (h0 h1s ) = 2 0.94 484 1000 = 954 m/s.

Na osnovu zadanih i dosad izraunatih veliina mogue je konstruirati trokut brzina na c c c ulazu u rotor (vidi sliku 7.5). Iz ulaznog trokuta brzina moe se odrediti: aksijalna z
1

Tlak u kondenzatoru je tlak na izlazu iz turbine, odnosno tlak na izlazu iz zadnjeg stupnja turbine.

138 komponenta brzine pare na ulazu u rotor, va1 = v1 sin 1 = 954 sin 18 = 294 m/s, tangencijalna komponenta brzine pare na ulazu u rotor, vu1 = v1 cos 1 = 954 cos 18 = 907.3 m/s, relativna brzina pare na ulazu u rotora, w1 =
2 va1 + (vu1 u)2 =

Zbirka zadataka

2942 + (907.3 450)2 = 544 m/s,

te ulazni i izlazni kut rotorskih lopatica, 1 = 2 = arcsin v1 sin 1 w1 = arcsin 954 sin 18 544 = 32.8 .

Da bi se mogao konstruirati trokut brzina na izlazu iz rotora treba jo izraunati relativnu s c brzinu pare na izlazu iz rotora: w2 = Cb w1 = 0.92 544 = 500.5 m/s. Sada se moe konstruirati izlazni trokut brzina (vidi sliku 7.5) iz kojeg se dalje mogu z izraunati: aksijalna brzina pare na izlazu iz rotora, c va2 = w2 sin 2 = 500.5 sin 32.8 = 271 m/s, tangencijalna komponenta brzine na izlazu iz rotora, vu2 = u w2 cos 2 = 450 500.5 cos 32.8 = 29.3 m/s. Na kraju, mogu se izraunati sve traene veliine: c z c (a) specini rad stupnja, c w = u (vu1 vu2 ) = 450 (907.3 29.3) (b) iskoristivost rotora, r = w
2 v1 2

1 = 395.1 kJ/kg, 1000

395100
9542 2

= 0.868,

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

139

(c) iskoristivost stupnja, s = r n = 0.868 0.94 = 0.816, (d) aksijalna sila pare na rotor, Fa = (va1 va2 ) = (294 271) = 23 N/(kg/s), (e) smjer apsolutne brzine pare na izlazu iz rotora, 2 = arctan va2 271 = arctan = 83.8 . vu2 29.3

140

Zbirka zadataka

Zadatak 4-2
Curtisov akcijski stupanj ima dvije rotorske reetke koje se okreu sa srednjom obodnom s c brzinom u = 250 m/s. Koecijent brzine prve rotorske reetke iznosi 0.9, a koecijent s brzine skretne statorske reetke i druge rotorske reetke iznosi 0.95. Izlazni kut lopatica s s prve statorske reetke iznosi 17 , a iskoristivost sapnica prve statorske reetke je 0.92. s s Ulazni kut lopatica prve rotorske reetke iznosi 22 . Ulazni i izlazni kut skretnih statorskih s lopatica iznosi redom 31.5 i 20 . Ako se pretpostavi da uid izlazi iz druge rotorske reetke aksijalno, treba odrediti: (a) apsolutnu brzinu v11 i omjer brzine u/v11 , (b) omjer s specinog rada druge i prve rotorske reetke, (c) iskoristivost stupnja, (d) snagu razvijenu c s u stupnju i aksijalnu silu uida na rotor ako je maseni protok uida m = 5 kg/s. Rjeenje: s vu1

va11

w11

11 = 17 11 = 22

12 = 31.5 u = 250 m/s

v21

=C

va21

b v1

w21 21 = 20

w2

=C 2

bw

21

v22 = va22

Slika 7.6: Trokuti brzina za Curtisov stupanj u zadataku 4-2.

(a) Apsolutna i relativna brzina uida na ulazu u prvu rotorsku reetku slijede iz s sustava dvije jednadbe s dvije nepoznanice (vidi ulazni trokut brzina za prvu rotorsku z

va12

v11

w 11 = Cb w 12 v12

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

141

reetku na slici 7.6): s v11 sin 11 = w11 sin 11 v11 cos 11 u = w11 cos 11 . Iz ovog sustava jednadbi slijedi da je apsolutna brzina na ulazu u prvu rotorsku reetku: z s v11 = u tan 11 250 tan 22 = 1074.5 m/s, = cos 11 tan 11 sin 11 cos 17 tan 22 sin 17 sin 17 sin 11 = 1074.5 = 838.6 m/s. sin 11 sin 22

a relativna brzina na ulazu u prvu rotorsku reetku: s w11 = v11

Omjer brzina na ulazu u prvu rotorsku reetku iznosi: s u 250 = = 0.233. v11 1074.5 Tangencijalna komponenta brzine uida na ulazu u prvu rotorsku reetku: s vu11 = v11 cos 11 = 1074.5 cos 17 = 1027.55 m/s. Aksijalna komponenta brzine uida na ulazu u prvu rotorsku reetku: s va11 = v11 sin 11 = 1074.5 sin 17 = 314 m/s. (b) Relativna brzina na izlazu iz prve rotorske reetke: s w12 = Cb w11 = 0.9 838.6 = 754.74 m/s. Kut apsolutne brzine na izlazu iz prve rotorske reetke jednak je ulaznom kutu skretnih s statorskih lopatica: 12 = 31.5 . (7.2)

Uz poznatu relativnu brzinu w12 i kut 12 mogue je graki konstruirati trokut brzina c c c c na izlazu iz prve rotorske reetke (vidi sliku 7.6). Medutim da bi se analitiki izraunala s apsolutna brzina uida na izlazu iz prve rotorske reetke potrebno je rijeiti kvadratnu s s jednadbu koja slijedi iz jednakosti aksijalne komponente relativne i apsolutne brzine na z izlaz iz prvog rotora:
2 2 v12 sin2 12 = w12 (u + v12 cos 12 )2 ,

142
2 2 v12 + (2u cos 12 ) v12 w12 u2 = 0, 2 v12 + (2 250 cos 31.5 ) v12 754.742 2502 = 0, 2 v12 + 426.32v12 507132.5 = 0,

Zbirka zadataka

(v12 )1 = 530.19 m/s, (v12 )2 = 956.51 m/s. Konano, apsolutna brzina uida na izlazu iz prve rotorske reetke iznosi: c s v12 = (v12 )1 = 530.19 m/s. Tangencijalna komponenta brzine uida na izlazu iz prve rotorske reetke: s vu12 = v12 cos 12 = 530.19 cos 31.5 = 452.1 m/s. Promjena tangencijalne komponente brzine u prvoj rotorskoj reetki iznosi: s vu1 = vu11 vu12 = 1027.55 + 530.19 = 1557.74 m/s. Aksijalna komponenta brzine uida na izlazu iz prve rotorske reetke: s va12 = v12 sin 12 = 530.19 sin 31.5 = 277 m/s. Za konstrukciju trokuta brzine na ulazu u drugu rotorsku reetku treba uoiti da je s c kut apsolutne brzine uida na ulazu u rotor 21 = 20 , a sama apsolutna brzina uida na ulazu u drugu rotorsku reetku iznosi: s v21 = Cb v12 = 0.95 530.19 = 503.63 m/s. Tangencijalna komponenta apsolutne brzine uida na ulazu u drugu rotorsku reetku: s vu21 = v21 cos 21 = 503.63 cos 20 = 473.25 m/s. Aksijalna komponenta brzine uida na ulazu u drugu rotorsku reetku: s va21 = v21 sin 21 = 503.63 sin 20 = 172.25 m/s. Relativna brzina uida na ulazu u drugu rotorsku reetku: s w21 =
2 va21 + (vu21 u)2 =

172.252 + (473.25 250)2 = 282 m/s.

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

143

Za konstrukciju trokuta brzine na izlazu iz druge rotorske reetke treba uoiti da je s c apsolutna brzina uida usmjerena u aksijalnom smjeru, a relativna brzina na izlazu iz druge rotorske reetke iznosi: s w22 = Cb w21 = 0.95 282 = 268 m/s. Aksijalna komponenta brzine uida na izlazu iz druge rotorske reetke: s va22 = v22 =
2 w22 u2 =

2682 2502 = 96 m/s.

Budui da je apsolutna brzina na izlazu iz druge rotorske reetke usmjerena u aksijalnom c s smjeru, promjena tangencijalne komponente apsolutne brzine u drugoj rotorskoj reetki s iznosi: vu2 = vu21 = 473.25 m/s. Konano, omjer specinog rada druge i prve rotorske reetke: c c s vu2 473.25 w2 = = = 0.3. w1 vu1 1557.74 (c) Iskoristivost stupnja: s = n u
2 i=1 vui 2 v11 2

= 0.92

250 (1557.74 + 473.25)

1074.52 2

= 0.8.

(d) Snaga razvijena u stupnju:

2

P = mu
i=1

vui = 5 250 (1557.74 + 473.25) = 2539 kW.

Aksijalna sila uida na rotor:

2

Fa = m
i=1

vai = 5 [(314 277) + (172.25 96)] = 566.25 N.

144

Zbirka zadataka

Zadatak 4-3
Kod Curtisovog stupnja s dvije rotorske reetke aksijalna komponenta brzina na ulazu s i izlazu iz prve rotorske reetke iznosi 1.1u, gdje je u obodna brzina rotorske lopatice s na srednjem promjeru. Iz statorskih sapnica izlazi para brzinom v11 = 900 m/s pod kutem 16 . Koecijent brzine rotorskih i zakretnih statorskih lopatica iznosi 0.94. Para izlazi iz druge rotorske reetke u aksijalnom smjeru s brzinom 0.6u. Statiki tlak pare s c na ulazu u prvu rotorsku reetku iznosi 2 bar, a statika temperatura 130 C. Visina s c lopatica prve rotorske reetke je 4 cm, a srednji promjer iznosi 40 cm. Ako debljina s lopatica smanjuje ulazni prejske prve rotorske reetke za 5%, treba izraunati obodnu s c brzinu rotorskih lopatica, izlaznu snagu stupnja, iskoristivost rotora, kuteve rotorskih i skretnih statorskih lopatica i aksijalnu silu pare na rotor. Rjeenje: s vu1
11

w11

w1

=C 2

bw

v12

11 = 16

vu2
v2
1

w21 =

w22 Cb

w22 u

Slika 7.7: Trokuti brzina za Curtisov stupanj u zadataku 4-3.

Aksijalna brzina na ulazu i izlazu iz prve rotorske reetke: s va12 = va11 = v11 sin 11 = 900 sin 16 = 248 m/s.

v22 = 0.6u

bv 12

w11 = w12

v11 = 9 00 m /s w11

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

145

Obodna brzina rotorskih lopatica na srednjem promjeru: u= 248 va11 = = 225.5 m/s. 1.1 1.1

Na osnovu zadanih i do sada izraunatih veliina mogue je konstruirati ulazni trokut c c c brzina za prvu rotorsku reetku (vidi sliku 7.7). Za ovaj trokut brzina treba jo izraunati s s c sljedee veliine: tangencijalna komponenta brzine na ulazu u prvu rotorsku reetku, c c s vu11 = v11 cos 11 = 900 cos 16 = 865 m/s, relativna brzina na ulazu u prvu rotorsku reetku, s w11 =
2 va11 + (vu11 u)2 =

2482 + (865 225.5)2 = 688.7 m/s,

ulazni kut lopatica prve rotorske reetke, s 11 = arcsin va11 248 = arcsin = 21.1 . w11 688.7

Da bi se mogao konstruirati izlazni trokut brzina za prvu rotorsku reetku treba s izraunati relativnu brzinu na izlazu iz prve rotorske reetke: c s w12 = Cb w11 = 0.94 688.7 = 647.4 m/s. Iz izlaznog trokuta brzina prve rotorske reetke (vidi sliku 7.7) treba jo izraunati sljedee s s c c veliine: izlazni kut lopatica prve rotorske reetke, c s 12 = arcsin 248 va12 = arcsin = 22.5 . w12 647.4

tangencijalnu komponentu apsolutne brzine na izlazu iz prve rotorske reetke, s vu12 = (w12 cos 12 u) = 647.4 cos 22.5 + 225.5 = 372.6 m/s, promjena tangencijalne komponente apsolutne brzine u prvoj rotorskoj reetki, s vu1 = vu11 vu12 = 865 + 372.6 = 1237.6 m/s, apsolutna brzina na izlazu iz prve rotorske reetke, s v12 =
2 2 va12 + vu12 =

2482 + 372.62 = 447.6 m/s,

146 kut apsolutne brzine na izlazu iz prve rotorske reetke: s 12 = arcsin 248 va12 = arcsin = 33.64 . v12 447.6

Zbirka zadataka

Brzina na izlazu iz druge rotorske reetke: s v22 = va22 = 0.6u = 0.6 225.5 = 135.3 m/s. Sada se moe konstruirati izlazni trokut brzina za drugu rotorsku reetku (vidi sliku 7.7). z s Iz ovog se trokuta brzina moe jo izraunati: relativna brzina na izlazu iz druge rotorske z s c reetke, s w22 =
2 va22 + u2 =

135.32 + 225.52 = 263 m/s,

izlazni kut lopatica druge rotorske reetke, s 22 = arcsin va22 135.3 = arcsin = 31 . w22 263

Relativna brzina na ulazu u drugu rotorsku reetku: s w21 = 263 w22 = = 280 m/s. Cb 0.94

Apsolutna brzina na ulazu u drugu rotorsku reetku: s v21 = Cb v12 = 0.94 447.6 = 420.7 m/s. Uz primjenu do sada izraunatih veliina mogue je konstruirati ulazni trokut brzina za c c c drugu rotorsku reetku. Iz ovog trokuta brzina potrebno je jo izraunati: kut apsolutne s s c brzine na ulazu u drugu rotorsku reetku, s 21 = arccos
2 2 420.72 + 225.52 2802 v21 + u2 w21 = arccos = 38 , 2uv21 2 225.5 420.7

(7.3)

tangencijalna komponenta apsolutne brzine na ulazu u drugu rotorsku reetku, s vu21 = v21 cos 21 = 420.7 cos 38 = 331.5 m/s, promjena tangencijalne komponente apsolutne brzine u drugoj rotorskoj reetki, s vu2 = vu21 = 331.5 m/s,

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

147

aksijalna komponenta brzine na ulazu u drugu rotorsku reetku, s va21 = v21 sin 21 = 420.7 sin 38 = 259 m/s. Da bi se mogla izraunti snaga i aksijalna sila na rotor, potrebno je jo odrediti c s maseni protok pare kroz stupanj. Iz termodinamikih tablica za vodenu paru moe se c z oitati gustoa pare na ulazu u prvu rotorsku reetku: c c s 1 = 1.0985 kg/m3 . Ulazni presjek za prvu rotorsku reetku: s A = Dh(1 nt ) = 0.4 0.04(1 0.05) = 0.0478 m2 . D

Maseni protok pare na ulazu u prvu rotorsku reetku: s m = 1 Ava11 = 1.0985 0.0478 248 = 13 kg/s. Snaga stupnja: P = mu (vu1 + vu2 ) = 13 225.5 (1237.6 + 331.5) = 4600 kW. Iskoristivost rotora: r = 2 225.5 (1237.6 + 331.5) 2u (vu1 + vu2 ) = = 0.874 2 v11 9002

Aksijalna sila pare na rotor: Fa = m (va21 va22 ) = 13 (259 135.3) = 160 N.

148

Zbirka zadataka

Zadatak 4-4
Curtisov stupanj s dvije rotorske reetke ima rotorske i skretne statorske lopatice s jeds nakim ulaznim i izlaznim kotovima. Iskoristivost sapnica iznosi 93%. Para iz statorskih sapinca izlazi pod kutom 16 s brzinom 450 m/s. Koecijent brzine rotorskih i skretnih statorskih lopatica je 0.95. Treba odrediti maksimalnu iskoristivost rotora, iskoristivost stupnja i snagu stupnja ako je maseni protok pare 2 kg/s. Rjeenje: s Ako Curtisovog stupnj s dvije rotorske reetke ima jednake koecijente brzine rotorskih s i skretnih statorskih lopatice, te ako su ulazni i izlazni kutovi tih lopatica medusobno jednaki, moe se izvesti openiti izraz za iskoristivost takvog stupnja. Neka je Cb koecijent z c brzine lopatica. Onda je promjena tangencijalne komponente apsolutne brzine u prvoj rotorskoj reetki: s vu1 = vu11 vu12 = v11 cos 11 + Cb (v11 cos 11 u) u = (1 + Cb ) (v11 cos 11 u) . Ako se isti postupak primjeni na drugu rotorsku reetku dobiva se promjena tangencijalne s komponente apsolutne brzine u drugoj rotorskoj reetki: s
3 2 2 vu2 = vu21 vu22 = Cb (1 + Cb ) v11 cos 11 u 1 + 2Cb + 2Cb + Cb .

Specini rad Curtisovog stupnja: c

2 3 3 2 w = u (vu1 + vu2 ) = u v11 cos 11 1 + Cb + Cb + Cb u 2 + 3Cb + 2Cb + Cb

2 3 2 3 Ako se uvedu oznake Cb = 1 + Cb + Cb + Cb i Cb = 2 + 3Cb + 2Cb + Cb , izraz za specini c

rad stupnja dobiva sljedei oblik: c w = u (Cb v11 cos 11 Cb u) . Onda je stupanj iskoristivosti rotora: r = 2u (C v11 cos 11 Cb u) . 2 v11 b

Optimalni omjer brzine je: = Cb cos 11 , 2Cb

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

149

a odgovarajua maksimalna iskoristivost rotora iznosi: c rm = Cb2 cos2 11 . 2Cb

Specini rad stupnja kada je postignuta maksimalnom iskoristivou rotora iznosi: c sc w = C b u2 . Koecijenti brzine Cb i Cb u ovom konkretnom sluaju iznose: c
2 3 Cb = 1 + Cb + Cb + Cb = 1 + 0.95 + 0.952 + 0.953 = 3.71, 2 3 Cb = 2 + 3Cb + 2Cb + Cb = 2 + 3 0.95 + 2 0.952 + 0.953 = 7.511.

Za maksimalnu iskoristivost rotora, obodna brzina lopatica mora iznosit: u= Cb v11 cos 11 3.71 450 cos 16 = = 106.7 m/s. 2Cb 2 7.511

Maksimalna iskoristivost stupnja: sm = n rm = n Snaga stupnja: P = mCb u2 = 2 7.511 106.72 = 171 kW. 1000 3.712 cos2 16 Cb2 cos2 11 = 0.93 = 0.786. 2Cb 27.511

150

Zbirka zadataka

Zadatak 4-5
U normalni stupanj aksijalne turbine ulazi zrak sa zaustavnom temperaturom 1100 K. c Omjer izmedu statikog tlaka na izlazu iz statorskih stapnica i zaustavnog tlaka na ulazu u stapnice je 0.53. Iskoristivost sapnica temeljena na zaustavnoj ulaznoj entalpiji iznosi 0.93. Izlazni kut sapnica je 20 . Srednja obodna brzina rotorskih lopatica je 454 m/s, a iskoristivost rotora je 0.9. Ako je reaktivnost stupnja 50%, a trokuti brzina su simetrini, c c treba odrediti: specini rad stupnja, omjer izmedu statikog tlaka na izlazu iz rotorske c reetke i zaustavnog tlaka na ulazu u statorsku reetku te iskoristivost stupnja (tt ). s s Rjeenje: s v1 w1
w2 = v1

v2 = w 1 1 = 20 u = 454 m/s

Slika 7.8: Simetrini trokuti brzina za reakcijski stupanj u zadataku 4-5. c

Pretpostavit e se da se zrak ponaa kao idealni plin za koji vrijedi: = 1.3, Cp = c s 1090 J/kgK. Onda je izentropska statika temperatura na izlazu iz statorskih sapnica: c T1s = T00 p1 p00
1

= 1100 0.53

1.31 1.3

= 950 K.

Stvarna brzina na izlazu iz statorski sapnica je onda: v1 = 2n Cp (T00 T1s ) = 2 0.93 1090 (1100 950) = 566 m/s.

Sada se mogu konstruirati ulazni i izlazni trokuti brzina koji su simetrini. Iz ovih trokuta c brzina mogu se odrediti sljedee veliine: tangencijalna komponenta apsolutne brzine na c c ulazu u rotorsku reetku, s vu1 = v1 cos 1 = 566 cos 20 = 532 m/s, aksijalna komponenta brzine na ulazu u rotorsku reetku, s va1 = v1 sin 1 = 566 sin 20 = 193.6 m/s,

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

151

relativna brzina na ulazu u rotorsku reetku, s w1 =

2 va1 + (vu1 u)2 =

193.62 + (532 454)2 = 208.7 m/s.

Specini rad stupnja: c w = u (vu1 vu2 ) = u (2vu1 u) = 454 (2 532 454) = 276 940 J/kg. Da bi se odredio tlak na izlazu iz rotorske reetke, potrebno je odrediti izentropsku s temperaturu na izlazu iz rotorske reetke. Iz denicije iskoristivosti rotora mogue je s c izraunati izentropski pad entalpije u stupnju: c hss = 276 940 w = = 330 872 J/kg. r n 0.9 0.93

Ako se uzme u obzir da je apsolutna brzina na ulazu u stator v0 = v2 = w1 = 208.7 m/s, statika temperatura na ulazu u statorsku reetku iznosi: c s T0 = T00
2 208.72 v0 = 1100 = 1080 K. 2Cp 2 1090

Onda je izentropska statika temperatura na izlazu iz rotorske reetke: c s T2s = T0 330 872 hss = 1080 = 776.45 K. Cp 1090

Traeni omjer tlakova iznosi: z p2 = p00 T2s T00

1

776.45 1100

1.3 1.31

= 0.221.

Budui da je w = h0 = h00 h02 , zaustavna temperatura na izlazu iz stupnja je: c T02 = T00 w 276 940 = 1100 = 845.9 K, Cp 1090

a izentropska zaustavna tempertura na izlazu iz stupnja iznosi: T02s = T2s +

2 208.72 v2 = 776.45 + = 796.43 K. 2Cp 2 1090

Iskoristivost stupnja: tt = h00 h02 T00 T02 1100 845.9 = = = 0.837. h00 h02s T00 T02s 1100 796.43

152

Zbirka zadataka

Zadatak 4-6
Vodena para ulazi u prvi u nizu slinih reakcijskih stupnjeva sa statikim tlakom 10 bar c c i statikom temperaturom 300 C. Kutovi statorskih i rotorskih lopatica stupnja iznose: c 1 = 25 , 1 = 60 , 2 = 71.1 i 2 = 32 . Obodna brzina lopatica je 300 m/s, prijenosna iskoristivost 0.89, iskoristivost statora 0.93 i iskoristivost rotora 0.94. Srednji promjer rotorskih lopatica je 30 cm. Ako je maseni protok pare kroz stupanj 5 kg/s, treba odrediti: stupanj reaktivnosti, snagu stupnja, aksijalnu silu pare na rotor, statiki tlak na ulazu i c izlazu iz rotora. Rjeenje: s

v1 w1

w2

v2

1 = 60

2 = 32

2 = 71.1 1 = 25

u = 300 m/s
Slika 7.9: Trokuti brzina za reakcijski stupanj u zadataku 4-6.

Budui da je zadana obodna brzina rotorskih lopatica te kutovi statorskih i rotorskih c lopatica, mogue je graki konstruirati ulazni i izlazni trokut brzina rotorske reetke c c s (vidi sliku 7.9). Za ove trokute brzina treba jo izraunati (ili izmjeriti) sljedee veliine: s c c c apsolutna brzina na ulazu u rotorsku reetku (primjenom zakona sinusa): s v1 = sin (180 1 ) 300 u = sin (180 60 ) = 453 m/s, sin (1 1 ) sin (60 25 )

relativna brzina na ulazu u rotorsku reetku, s w1 = sin 1 u 300 = sin 25 = 221 m/s, sin (1 1 ) sin (60 25 )

tangencijalna komponenta apsolutne brzine na ulazu u rotorsku reetku, s vu1 = v1 cos 1 = 453 cos 25 = 410 m/s,

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

153

aksijalna komponenta brzine na ulazu u rotorsku reetku, s va1 = v1 sin 1 = 453 sin 25 = 191.4 m/s, apsolutna brzina na izlazu iz rotorske reetke s v2 = sin 2 u sin (2 2 ) = sin 32 300 = 252 m/s, sin (71.1 32 )

relativna brzina na izlazu iz rotorsku reetke, s w1 = sin (180 2 ) u sin (2 2 ) = sin (180 71.1 ) 300 = 450 m/s, sin (71.1 32 )

tangencijalna komponenta apsolutne brzine na izlazu iz rotorske reetke, s vu2 = v2 cos 2 = 252 cos 71.1 = 81.6 m/s, aksijalna komponenta brzine na izlazu iz rotorske reetke, s va2 = v2 sin 2 = 252 sin 71.1 = 238.4 m/s. Specni rad stupnja: c w = u (vu1 vu2 ) = 300 (410 + 81.6) = 147 480 J/kg. Reaktivnost stupnja: R=
2 2 4502 2212 w2 w1 = = 0.521. 2w 2 147 480

Snaga stupnja: P = mw = 5 147 480 = 737.4 kW. 1000

Da bi se odredili tlakovi na ulazu i izlazu iz rotora potrebno je odrediti izentropski pad statike entalpije u statoru i cijelom stupnju. Izentropski pad entalpije u statoru: c (hs )stator =
2 2 4532 0.89 2522 v1 co v2 = = 80 kJ/kg. 2p 2 0.93 1000

Izentropski pad entalpije u stupnju: (hs )stupanj = w 147.48 = = 169 kJ/kg. p r 0.93 0.94

154

Zbirka zadataka

Statika entalpija na ulazu u stupanj moe se oitati iz termodinamikih tablica za vodenu c z c c paru (10 bar, 300 C): h0 = 3050 kJ/kg. Izentropska statika entalpija na izlazu iz stator: c h1s = h0 (hs )stator = 3050 80 = 2970 kJ/kg. Izentropska statika entalpija na izlazu iz rotora: c h2s = h0 (hs )stupanj = 3050 169 = 2881 kJ/kg. Tlak na ulazu i izlazu iz rotorske reetke dobiva se kao rezultat izentropske ekspanzije od s zaustavnog stanja na ulazu u stator, za gore izraunate izentropske padove entalpija u c statoru i cijelom stupnju. Primjenom Mollierovog dijagrama slijedi: tlak na ulazu u rotor (za toku [h1s , s0 ] u h-s dijagramu), c p1 = 7.24 bar, tlak na izlazu iz rotora (za toku [h2s , s0 ] u h-s dijagramu), c p2 = 4.9 bar. Da bi se mogla izraunati aksijalna sila pare na rotorsku reetku potrebno je odredit c s visinu rotorskih lopatica na ulazu i izlazu iz reetke. Da bi se mogla odrediti gustoa pare s c na ulazu i izlazu iz rotorske reetke potrebno je odrediti stvarnu statiku entalpije pare s c na ulazu i izlazu iz rotorske reetke. Statika entalpija pare na ulazu u rotorsku reetku: s c s h1 = h0 p (hs )stator = 3050 0.93 80 = 2975.6 kJ/kg. Statika entalpija pare na izlazu iz rotorske reetke: c s h2 = h0 w = 3050 147.48 = 2902.5 kJ/kg. Sada se primjenom Mollierovog dijagrama moe odredit stvarna gustoa pare na ulazu i z c izlazu iz rotorske reetke: Gustoa pare na ulazu u rotorsku reetku (toka [p1 , h1 ] u h-s s c s c dijagramu): 1 = 3 kg.

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

155

Gustoa pare na izlazu iz rotorske reetke (toka [p2 , h2 ] u h-s dijagramu): c s c 2 = 2.19 kg/m3 . Visina rotorskih lopatica na ulazu u rotorsku reetku: s h1 = 5 m = = 0.00923 m. 1 va1 D 3 191.60.3

Visina rotorskih lopatica na izlazu iz rotorske reetke: s h2 = m 5 = = 0.01 m. 2 va2 D 2.19 238.40.3

Srednja visina rotorskih lopatica: h= 0.0923 + 0.01 h1 + h2 = = 0.0096 m. 2 2

Aksijalna sila pare na rotorsku reetku promatranog stupnja: s Fa = m (va1 va2 ) + (p1 p2 ) Dh = 5 (191.4 238.4) + 0.3 0.0096 (7.24 4.9) 105 = 1882 N.

156

Zbirka zadataka

Zadatak 4-7
Reakcijski stupanj s 50% reaktivnosti i sa simetrinim trokutima brzina ima ulazni kut c rotorske lopatice 60 . Omjer brzine u/v1 = 0.7. Statiki tlak na ulazu u stupanj je 2 bar, c a statika temperatura 130 C. Srednji promjer rotorske i statorske reetke je 70 cm, c s a visina statorskih lopatica na ulazu u reetku iznosi 5 cm. Rotor turbine se okree s s c 6000 min1 . Statiki tlak na izlazu iz stupnja iznosi 1.2 bar, a gubitak proputanja c s rotorske reetke je 6% od ukupnog masenog protoka pare. Treba odrediti iskoristivost s stupnja, snagu stupnja, statiku entalpiju pare na ulazu i izlazu iz rotora. c Rjeenje: s
v1 = 314 m/ s w1

1 = 60 u = 220 m/s

Slika 7.10: Trokuti brzina za reakcijski stupanj u zadataku 4-7.

Obodna brzina rotorskih lopatica na srednjem promjeru: u= Dn 0.7 6000 = = 220 m/s. 60 60 220 u = = 314 m/s. 0.7

Apsolutna brzina pare na ulazu u rotorsku reetku: s v1 =

Na osnovu ovih podataka mogu se graki konstruirati simetrini trokuti brzina reakc c cijskog stupnja s 50% reaktivnosti. Za ove trokute brzina treba jo izraunati sljedee s c c veliine: relativna brzina na ulazu u rotorsku retku (dobiva se primjenom zakona kosic s nusa),
2 2 w1 2u cos (180 1 ) w1 v1 u2 = 0, 2 w1 2 220 cos (180 60 ) w1 3142 2202 = 0, 2 w1 + 220w1 50196 = 0, 220 48400 + 200784 (w1 )1,2 = = 110 250, 2

w1 = 140 m/s,

v2

w1

w2

= v1

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

157

kut apsolutne brzine na ulazu u rotorsku reetku, s 1 = arcsin sin (180 1 ) 140 w1 = 22.7 , = arcsin sin (180 60 ) v1 314

tangencijalna komponenta apsolutne brzine na ulazu u rotorsku reetku, s vu1 = v1 cos 1 = 314 cos 22.7 = 290 m/s, tangencijalna komponenta apsolutne brzine na izlazu iz rotora, vu2 = v2 cos 2 = 140 cos 60 = 70 m/s, promjena tangencijalne komponente apsolutne brzine u rotorskoj reetki, s vu = vu1 vu2 = 290 + 70 = 360 m/s, aksijalna komponenta brzine na ulazu i izlazu iz rotora, va2 = va1 = v1 sin 1 = 314 sin 22.7 = 121 m/s. Za zadano statiko stanje pare na ulazu u stupanj, moe se iz termodinamikih tablica c z c oitati gustoa pare na ulazu u stupanj: c c 0 = 1.0985 kg/m3 , i statika entalpija pare na ulazu u stupanj: c h0 = 2727.2 kJ/kg, Maseni protok pare kroz stator: ms = 0 va2 Dh = 1.0985 121 0.7 0.05 = 14.6 kg/s. Maseni protok pare kroz rotor: m = ms (1 ) = 14.6 (1 0.06) = 13.72 kg/s. Specini rad stupnja: c w = u (vu1 vu2 ) = 220 360 = 79 200 J/kg.

158 Snaga stupnja: P = mw = 13.72 79.2 = 1087 kW. Pad entalpije u statoru: (h)stator =
2 2 3142 1402 v1 v2 = = 39.5 kJ/kg. 2 2 1000

Zbirka zadataka

Statika entalpija na ulazu u rotor: c h1 = h0 (h)stator = 2727.2 39.5 = 2688 kJ/kg. Kod stupnja s 50% reaktivnosti, u statoru i rotoru se dogada jednaki pad entalpije. Prema tome, statika entalpija na izlazu iz rotora: c h2 = h1 (h)stator = 2688 39.5 = 2648.5 kJ/kg. Izentropski pad entalpije za ekspanziju od 2 bar i 130 C na ulazu u stupanj do 1.2 bar na izlazu iz stupanja (iz Mollierovog dijagrama): (hs )stupanj = h0 h2s = 2727.2 2638.4 = 88.8 kJ/kg. Iskoristivost stupnja: s = 79.2 w = = 0.892. (hs )stupanj 88.8

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

159

Zadatak 4-8
Brzina plina na ulazu u stupanj plinske turbine iznosi 60 m/s. Iskoristivost statorskih sapnica n = 0.93. Zaustavna temperatura plina na izlazu iz statora je 1000 K, a omjer zaustavnog i statikog tlaka iznosi 1.7. Izlazni kut statorskih lopatica je 20 . Srednja c obodna brzina rotorskih lopatica je 300 m/s. Treba nacrtati trokute brzine na ulazu i izlazu iz rotora i izrauanti: specini rad stupnja, temperaturu plina na izlazu iz roc c tora, stupanja reaktivnosti, iskoristivost stupnja (ts i tt ). Zadatak rijeiti primjenom s sljedeih pretpostavki: c c omjer izmedu statikog tlaka na izlazu iz rotora i zaustavnog tlaka na izlazu iz statorskih sapnica iznosi 0.5, omjer izmedu stvarne i idealne promjene kinetike energije u rotoru c
2 2 2 2 (w2 w1 ) / (w2 w1 )idealno = 0.925,

debljine rotorskih lopatica na ulazu i izlazu iz rotorske reetke iznose: t1 = 0.12s i s t2 = 0.08s, gdje je s korak rotorskih lopatica mjeren na srednjem promjeru, Za plin vrijedi: = 1.3, Cp = 1243.3 J/kgK, R = 287.2 J/kgK. Rjeenje: s
v1 = 535 m/s

w1

= 2

38

m 7. 3

/s

v2

2 = 31.4 1 = 20 u = 300 m/s

Slika 7.11: Trokuti brzina za turbinski stupanj u zadataku 4-8.

Statika temperatura plina na izlazu iz statorskih sapnica: c T1 = T01 p1 p01

1

= 1000

1 1.7

1.31 1.3

= 885 K.

160 Brzina plina na izlazu iz statorskih sapnica: v1 = 2Cp (T01 T1 ) = 2 1243.3 (1000 885) = 535 m/s.

Zbirka zadataka

Budui da je 1 = 20 i u = 300 m/s, mogue je graki konstruirati trokut brzina na c c c ulazu u rotor. Za ovaj trokut brzina treba jo odrediti sljedee veliine: tangencijalna s c c komponenta apsolutne brzine na ulazu u rotorsku reetku, s vu1 = v1 cos 1 = 535 cos 20 = 503 m/s, aksijalna komponenta brzine na ulazu u rotorsku reetku, s va1 = v1 sin 1 = 535 sin 20 = 183 m/s, relativna brzina na ulazu u rotorsku reetku, s w1 =
2 va1 + (vu1 u)2 =

1832 + (503 300)2 = 273.3 m/s,

kut relativne brzine na ulazu u rotorsku reetku, s 1 = arcsin va1 183 = arcsin = 42 . w1 273.3

Izentropska temperatura plina na izlazu iz rotora koja je rezultat izentropske ekspanzije od stanja 01 do tlaka p2 (vidi sliku 7.12): T2s = T01 p2 p01
1

= 1000 0.5

1.31 1.3

= 852.2 K.

Stvarna temperatura plina na izlazu iz rotorske reetke: s

2 2 w2 w1 T1 T2 hr = , = 2 2 (w2 w1 )idealno hrs T1 T2s

T2 = T1

2 2 (w2 w1 ) (T1 T2s ) 2 2 (w2 w1 )idealno

= 885 0.925 (885 852.2) = 854.7 K.

2 2 Budui da za rotorsku reetku vrijedi: h1 h2 = (w2 w1 ) /2, relativna brzina na izlazu c s

iz rotora iznosi: w2 =
2 2Cp (T1 T2 ) + w1 =

21243.3 (885 854.7) + 273.32 = 387.3 m/s.

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

161

T 00 01s 01

p00 p01

p1 1s 1

02ss 02s 2ss 2s

02 2

p02 p2

s
Slika 7.12: T -s dijagram za turbinski stupanj u zadataku 4-8.

w1
Slika 7.13: Uz jednadbu kontinuiteta za rotorsku reetku u zadataku 4-8. z s

s t1

t1

162

Zbirka zadataka

Smjer relativne brzine na izlazu iz rotorske reetke moe se odredit primjenom jednadbe s z z kontinuiteta izmedu ulaza i izlaza iz rotora: 1 w1 A1 = 2 w2 A2 , A2 1 w 1 p1 T 2 w 1 2 854.7 273.3 = = = = 0.802. A1 2 w 2 p2 T 1 w 2 1.7 885 387.3 Ako se pretpostavi da je korak rotorskih lopatica jednak na srednjem promjeru ulaznog i izlaznog presjeka, slijedi (vidi sliku 7.13): sin 2 1 A2 sin 2 (s t2 ) = = A1 sin 1 (s t1 ) sin 1 1 2 = arcsin sin 1 A2 1 A1 1
t1 s t2 s t2 s t1 s

= arcsin sin 41 0.802

Sada se moe konstruirati i izlazni trokut brzina. Za izlazni trokut brzina treba jo z s izraunati sljedee veliine: tangencijalna komponenta apsolutne brzine na izlazu iz roc c c torske reetke, s vu2 = u w2 cos 2 = 300 387.3 cos 31.4 = 30.58 m/s, aksijalna komponenta brzine na izlazu iz rotorske reetke, s va2 = w2 sin 2 = 387.3 sin 31.4 = 202 m/s, apsolutna brzina na izlazu iz rotorke reetke, s v2 =
2 2 va2 + vu2 =

1 0.12 1 0.08

= 31.4 .

2022 + 30.582 = 204 m/s.

Specini rad stupnja: c w = u (vu1 vu2 ) = 300 (503 + 30.58) = 160 074 J/kg. Statika temperatura na izlazu iz rotora moe se sada izraunati i preko specinog rada: c z c c T2 = T01 v2 160074 2042 w 2 = 1000 = 854.5 K, Cp 2Cp 1243.3 2 1243.3

to odgovara prije izraunatoj vrijednosti. Reaktivnost stupnja iznosi: s c R=

2 2 387.32 273.32 w2 w1 = = 0.235 2w 2 160074

7.4 Zadaci uz poglavlje 4

163

Da bi se mogla izraunati iskoristivost ts , potrebno je odredit temperaturu T2ss na c izlazu iz stupnja koja je rezultat izentropske ekspanzije od zaustavnog stanja na ulazu u stupanj do tlaka p2 na izlazu iz stupnja (vidi sliku 7.12). Prema tome, prvo je potrebno odrediti omjer tlakova p2 /p00 . Budui da je omjer tlakova p2 /p01 zadan, potrebno je jo c s odrediti omjer tlakova p01 /p00 . Zaustavna temperatura na ulazu u stupanj: T00 = T01 = 1000 K. Izentropska zaustavna temperatura na izlazu iz statora: T01s =
2 1 v1 v2 + 1 n 2Cp 2Cp 2 5352 1 0.93 v 1 n = 1000 = 991.3 K. = T00 1 2Cp n 2 1243.3 0.93

T00

Omjer tlakova p01 /p00 : p01 = p00 T01s T00

1

991.3 1000

1.3 1.31

= 0.963.

Omjer tlakova p2 /p00 : p2 p01 p2 = = 0.963 0.5 = 0.482. p00 p00 p01 Izentropska temperatura na izlazu iz stupnja: T2ss = T00 p2 p00
1

= 1000 0.482

1.31 1.3

= 845 K.

Iskoristivost stupnja ts : ts = 160074 w = = 0.83. Cp (T00 T2ss ) 1243.3 (1000 845)

2 v2 2042 = 845 + = 862 K. 2Cp 2 1243.3

Zaustavna izentropska temperatura na izlazu iz stupnja: T02ss = T2ss +

Iskoristivost stupnja tt : tt = 160074 w = = 0.933. Cp (T00 T02ss ) 1243.3 (1000 862)

164

Zbirka zadataka

7.5

Zadaci uz poglavlje 5

Zadatak 5-1
Rotor centrifugalnog puhala vanjskog promjera 75 cm, okree se s 3000 min1 . Lopatice c rotora su konstruirane tako da aksijalna komponenta apsolutne brzine na ulazu u rotor i radijalna komponenta brzine na izlazu iz rotora iznose 57 m/s. Vektor apsolutne brzine na ulazu u rotor usmjeren je u aksijalnom smjeru. Ako je stupanj reaktivosti 0.58, treba nacrtati trokut brzina na izlazu iz rotora i izraunat izlazni kut lopatice. Takoder, treba c izraunati specini rad rotora i zaustavni tlak na izlazu iz rotora ako je zaustavni tlak c c zraka na ulazu u rotor 1 bar, a zaustavna temperatura 25 C. Iskoristivost tt rotora iznosi 0.75. Rjeenje: s

v2

w2

2 u2 = 117.8 m/s vu2 = 98.9 m/s

Slika 7.14: Izlazni trokut brzina za rotor centrifugalnog puhala u zadataku 5-1.

Obodna brzina na vanjskom promjeru rotora: u2 = 0.75 3000 D2 n = = 117.8 m/s. 60 60

Iz jednadbe (5.2) slijedi izraz za tangencijalnu komponentu apsolutne brzine na izlazu z iz rotora: vu2 = 2u2 (1 R) = 2117.8 (1 0.58) = 98.9 m/s.

vr2 = 57 m/s